XIV

        Iritsi zen bazkariaren eguna. Joaquinek ez zuen lorik egin bezperan.

        — Banian borrokara Antonia —esan zion emazteari etxetik irteterakoan.

        — Jainkoak argi eta zuzen hazala, Joaquin.

        — Alaba ikusi nahi dinat, Joaquinatxo gizajoa...

        — Bai, hator, begira... lo zegok...

        — Gizajoa! Ez zekin zer dunan deabrua!... Baina zin daginat,

        Antonia, nik jakingo dudala nere barrutik ateratzen, ito egingo dinat eta Abelen oinetan jarriko dinat. Musu emango nioke baina esnatuko den beldurra diaukanat...

        — Ez, ez! Emaiok musu!

        Aita makurtu eta musu eman zion lo zegoen neskatxari, eta irribarre egin zuen ametsetan musu ematen ziotela konturatzean.

        — Begira Joaquin, berak ere bedeinkatzen hau.

        — Agur! —eta musu luzea eman zion, oso luzea.

        Emaztea otoitz egitera joan zen Ama Birjinaren irudi aurrera. Urduritasun maltzurra zebilen otorduko elkarrizketen inguruan. Joaquinek, Abelen eskuinean eserita eta zurbil, ez zuen jan eta ezta hitzegin ere apenas. Abel berak ere zerbaiten susmoa hartu zuen.

        Postrea jaterakoan zurrumurruak entzun ziren, isiltasuna zabaldu zen eta norbaitek esan zuen: «Hitz egin dezala!» Altxatu egin zen Joaquin, ahotsa dardarti eta ozena zen hasieran baina azkar zolitu eta doinu berri batez dardar egiten zion. Ez zen entzuten bere ahotsa besterik, isiltasuna betetzen zuena. Liluratuta zeuden guztiak. Ez zitzaion inoiz autorea eta bere obrari halako gorespen gartsurik egin, sutsuagorik, mirespen eta maitasunez beteagorik. Askok malkoak ikusi zituzten beren begietan Abelekin haurtzaroan igarotako egunak gogoratu zituenean, ez batak eta ezta besteak ere ez zutenean ezagutzen beren etorkizuna.

        Inork ez du ezagutu ni bezain sakon —zion—: Liste dut nere burua baino hobeto ezagutzen dudala, garbiago, izan ere gure barman ez baitugu ikusten baretzen gaituen lokatza baino. Besteengan ikusten dugu guk dugun onena eta maitatu egiten dugu, eta horixe da mirespena. Berak, bere artean egin du neuk nerean egin nahi nuena, eta horregatik da nere modeloetariko bat; bere ospea pozgarri dut nere lanean eta lortu ez dudan ospearen ordeko da berea. Bera geurea da, guztiona; nerea batez ere eta nik, bere lana gozatuz, nere egiten dut, berak sortu zuenean bere egiten zuen bezala. Pozten naiz nere urritasunean...»

        Ahotsa negartia zuen batzutan. Jendea bere menpe zeukan, iluntasunez ikusiaz arima hark bere deabruarekin zuen gatazka izugarria.

        «Eta ikus ezazue Cain —esan zuen Joaquinek hitz beroak isuriaz—, Cain trajikoa, handik honerako nekazaria, hiriak sortu zituena, bekaiztia eta bizitza hiritarrarena, ikusi! Ikus nolako maitasunez, nolako kupidaz, zoritxarrarenganako nolako maitasunez irudikatu duen. Cain gizajoa! Gure Abel Sánchezek Cain miresten du Miltonek Satanas miresten zuen bezala, mirestea maitatzea baita eta maitatzea, errukitzea. Miseria guztia sentitu du gure Abelek, lehen Abel hil zuenak jasandako ezbeharra, Bibliako kontakizunaren arabera heriotza mundura ekarri zuenarena. Gure Abelek ulertarazi egiten digu Cainen errua, errurik egon bazen, eta baita berataz errukiarazi eta maitarazi ere... koadro hau maitasunez egina da!»

        Joaquinek bukatu zuenean isiltasun astuna egin zen eta azkenik txalotu egin zuren. Orduan altxatu egin zen Abel eta zurbil, urduri, dardarti, malkoak zituela begietan, esan zion lagunari:

        — Joaquin, orain esandakoak gehiago balio du, askoz ere gehiago ere, nere koadroek baino, margotu ditudan koadroek baino gehiago, aurrerantzean margotuko ditudanek baino... Hori, hori arte lan bihotz bihotzekoa. Orain arte, zu entzun arte, ez dut jakin zer egin dudan. Zuk egin duzu koadroa eta ez nik, zuk!

        Aspaldiko bi lagunak besarkatu ziren, zutiturik zegoen jendearen txalo bero eta oihuen artean. Eta besarkatzerakoan esan zion Joaquinek bere deabruari: «Posible izango bazenu orain zure besoen artean itotzea!...»

        — Bikain —zioten—. A ze hizlaria! A ze hitzaldia! Nork espero zezakeen hau? Lastima takigraforik ez ekarri izana!

        — Hau ikusgarria da!... —zioen batek—. Ez dut uste berriz entzungo dudanik halakorik.

        — Nik —ihardetsi zuen beste batek— hotzikarak izan ditut entzutean.

        — Baina begira, begira ze zurbil dagoen!

        Eta hala zen. Joaquinek, garaituta sentitzen zela bere garaipenaren ondoren, tristuraren zuloan murgilduta ikusten zuen bere burua. Ez, bere deabrua ez zegoen hilik. Hitzaldi hark ordurarte eduki ez zuen bezalako arrakasta izan zuen, inoiz edukiko ez zuena bezalakoa eta hala bururatu zitzaion oratorian aritzearen ideia, horrela arrakasta lortu eta itzalean uzteko bere lagunak pinturan lortutakoa.

        — Ikusi al duzu nola egiten zuen negar Abelek? —esan zuen batek irtetean.

        — Bai, Joaquinen hitzaldiak bestearen koadro guztiek baino gehiago balio du. Koadroa hitzaldiak egin du. Hitzaldiaren koadroa esan beharko zaio. Kendu hitzaldia eta zer da bada, koadroa? Ezer ere ez, nahiz eta lehen saria jaso.

        Joaquin etxera iritsi zenean Antonia irten zitzaion atea ireki eta besarkatzera.

        — Bazekiat, esan zidatek. Horrela, horrela! Bera baino gehiago haiz, Bera baino askoz ere gehiago; jakin dezala bere koadroak hire hitzaldiak esker hartu duela balioa.

        — Egia dun, Antonia, egia dun, baina...

        — Baina zer? Oraindik...

        — Bai, oraindik bai. Ez dizkinat esan nahi deabruaren hitzak, nere deabruak esaten dizkidanak elkar besarkatzen genuen bitartean...

        — Ez, ez iezazkidak esan, hago isilik!

        — Bai, itxi iezadan ahoa.

        Eta ahoa estali zion musu luze, bero, bete batez, begiak malkoz lausotzen zitzaizkiola.

        — Ea honela, deabrua ateratzen didanan, Antonia; ea irensten dunan.

        — Bai eta gero neretzat ezta? —eta barre egiten saiatzen zen gizajoa.

        — Bai, irentsi, hiri ezin din minik egin eta, hire barruan hil egingo dun eta, hire odoletan ur bedeinkatutan bezala itoko dun eta...

        Eta Abel etxean geratu zenean bere Helenarekin bakarrik, honela esan zion:

        — Esan zidatek Joaquinen hitzaldiarena. Hire garaipena irentsi behar izan dik... onartu behar izan hau!...

        — Ez esan horrela hitzegin, ez dun entzun eta.

        — Entzun banu bezala.

        — Bihotzez esaten zinan: Hunkitu nauk. Neuk ere ez dinat jakin zer pintatu dudan bere azalpena entzun arte.

        — Ez iezaiok sinetsi..., ez iezaiok sinetsi...; hainbeste goraipatu hauenean, zerbaitegatik izango duk...

        — Eta ez al zezakeen bada, sentitzen zuena esan? Esan zidanak ezin al din egia izan?

        — Badakik hirekiko ezinikusiak hartuta zeukala...

        — Hago isilik...

        — Hartuta, bai, hireganako ezinikusiak...

        — Hago isilik, emakumea, hago isilik; hago isilik!

        — Ez, ez dituk zeloak ez naualako maite, noizbait ere maite izan banik...; ezinikusia duk..., ezinikusia...

        — Hago isilik! Hago isilik! —orro egin zuen Abelek.

        — Ondo zegok, isilduko nauk, baina hik ikusiko duk...

        — Ikusi dinat eta entzun ere bai, nahiko zeukanat... Hago isilik beraz!

© Miguel Unamuno

© itzulpenarena: Miren Arratibel / Aintzane Atela