George Sand eta Frederic Chopinek
Mallorcara egindako bidaiaren
kronologia laburra

        1838

        (Azaroak 1) Port Vendrestik abiatzen dira, ontziz, Bartzelonara.

        (Azaroak 2) Iluntzean iristen dira Bartzelonara, eta hotel kaskar batean hartzen dute ostatu.

        (Azaroak 3) Liceo antzokira joaten dira. Sand antzokiarekin liluratuta gelditzen da.

        (Azaroak 4) Sandek bere liburuaren amaieran aipatzen duen Méléagre frantziar gerra ontzia bisitatu zuten Frantziako kontsula zutela lagun.

        (Azaroak 7) Palmara abiatu ziren El Mallorquin itsasontzian.

        (Azaroak 8) Eguerdian iristen dira Palmara. Errefuxiatu politikoz beteta dago hiria eta beste ostaturik aurkitu ezinik, ostatu kaskar batean igarotzen dute gaua. George Sandek hiriko hainbat handikiri bisita egin zien: Flury, Cardonako markesa, Elena Chaussat de Canut.

        (Azaroak 10-11) Sand antzokira joaten da, Canut andrearen eta kontsularen palko berera. Antzokiko begi guztiak berari begira daude. Charles Dembowskik idatzi zuenez, «egunkariek berriki esan dute Espainiarantz abiatua zela George Sand, jadanik ezaguna haren Indiana obra handiaren itzulpenari esker, eta halako batean, hara non ikusten duten Palmako damek atzerritar bitxi bat Frantziako kontsulari besotik helduta Born ibilbidean gora eta behera. Haren janzkerak, erabat espainiar tankerakoa, gorpuzkerak, hegoaldekoa itxuraz, eta atseginez erretzen ari zen zigarroak Hego Ameriketatik etorria zela pentsarazi zien, eta haren albotik igarotzean "Mexikarra izango da, seguru!" zioten guztiek ahapeka. Baina a zer nolako ustekabea hartu zuten frantses erromantikoa (hala deitzen zioten eleberri irakurleek) bera zela jakin zutenean! Courrier de Dames-en argitaratutako azken modaren arabera jantzita ikusiko zutela uste zuten, eta nahigabe handia hartu zuten espainiar eder eta harro bat besterik ez zela jabetu zirenean».

        Palmako gizartearekiko lehen harremanak eta lehen gaizki ulertuak. Zailtasunak ditu bizitokia alokatzeko. Ez du bere gustuko ezer ere aurkitzen eta bertakoak izaki atzeratuak direla irizten dio, ohezale amorratu batzuk besterik ez dira bere ustez. Eta ez dute aurrerapenaren beharrik ikusten gainera. Gauzak ez dira Frantzian bezalakoak.

        (Azaroak 12-13) Ignacio Duran errefuxiatu politikoa ezagutzen du. Duran Valldemossako kartujan bizi da, baina handik alde egiteko asmoa du. Hiru areto ditu, altzari eta guzti, eta Sandek gela hura alokatzeko erabakia hartzen du.

        (Azaroak 13) Kartujara abiatzen da bere seme-alabekin eta Chopinekin. Duranen gela alokatu eta hari altzariak erosi ondoren Valldemossatik Trinidadeko ermitara abiatzen dira, oinez, hartxintxarrezko bidean gora. Itzulerako bidea izugarria izan zen, haize zakarra baitzebilen, eta Chopin akiturik utzi zuen. Bertako biztanleak izugarriak iruditu zitzaizkion Sandi, ezjakinak, zikinak eta higuingarriak.

        (Azaroak 14) Gomez izeneko jaun batek Palmatik zortzi kilometrora (Establiments) etxe bat, altzariz hornitua, alokatu nahi zuela jakiten dute eta hara joatea erabakitzen dute. Abendu hasiera arte eguraldi ona egiten du eta George Sandek Spiridion idazten jarraitzen du (azaroaren 20an bidali zion laugarren atala argitaldariari).

        (Azaroak 20-abenduak 3) Eguraldia ona den arren Chopinek sukarra du eta eztul eta eztul ari da. Georgek deitu dituen hiru medikuek ez dakite eritasunari aurre nola egin, dieta berezia, sendagai bakarren bat eta kutsatzea galarazteko neurriak bakarrik agintzen dizkiote. Chopinek gerora idatzi zuen: «Nire aingeruaren zainketa infinitoek zuzpertu ninduten (...). Nigatik kezkatuta zebilen beti. Bera bakarrik zegoen ni zaintzeko, zeren a zer nolako medikuak hangoak! Ohea egiten zidan, gela txukuntzen zuen, edabeak prestatzen zizkidan, dena uzten zuen nigatik».

        Chopin Pleyel etxera eskatutako piano baten zain dago: «Musika amesten dut, baina ez dut musikarik egiten, hemen ez baitugu pianorik».

        (Abenduak 6) Euria hasten du, etxea itokinez betetzen da, hotza dute eta han bizitzea ezinezkoa gertatzen zaie. Bestalde, Gomez jauna, bere etxean hetikak jotako eri bat duela jakinik, ahal bezain pronto bere etxea uzteko agintzen die, izurria zabaldu eta udan bere senideak kutsatuko direlakoan.

        (Abenduak 10) Kontsulatuan hartzen dute aterpe bost egunez, eta Valldemossako kartujara itzultzen dira berriro. George eskas dabil diruz eta Canut bankariak 3.000 liberako mailegua ematen dio.

        (Abenduak 15) Valldemossara iristen dira. Herriko bi emakume eta beren ondoko gelan bizi den Maria Antonia delako bat hartzen dituzte etxeko lanetan laguntzeko. Hiru laguntzaile eta Paristik eramandako zerbitzaria berekin izan arren, George etxeko lan asko egin behar dituelako kexu agertzen da (gela jaso, Chopinen ohea egin, sukaldea zaindu...). Eskolak ematen dizkie seme-alabei eta idazten jarraitzen du. Pleyeli 1.200 liberagatik erositako pianinoa Palmara iritsi eta egun batzuetara Palmarantz abiatzen da pianoaren bila Mauricerekin. Aduanak 700 libera eskatzen dizkio sarrera eskubide gisa eta azkenean esku hutsik itzultzen da Valldemossara. Euritan hartzen dute itzulerako bidea; euri jasa izugarria dela-eta bideak itxita gelditzen direnez, zalgurdia eta gurdizaina bidean ez aurrera ez atzera utzi eta oinez egiten dute azken zatia. Itzultzean negar batean aurkitzen dute Chopin, izpiritua heriotzaren beldurrak hartuta, idatzi berri duen preludioa han alokaturiko piano kaskar batean jotzen.

        (Abenduak 28) Sandek Spiridion obra amaitzen du. Argitaratzaileari idatzitako gutunean dio: «Idatziko dut bidaia honetaz geroago, herri honetan bizi naizen artean ezin dut inprimategira ezer bidali. Surtara botako nindukete».

        1839

        Jendearekiko harremanek okerrera egiten dute. Mallorcarrak ez dira atseginak berarekin eta Sandek mendekua hartzen du horregatik.

        (Urtarrilak 17) Azkenik, pianoaren sarrera eskubide gisa 300 libera ordaindu eta Chopinek pianoa eskuratzen du; hogei egunerako besterik ez da izango baina.

        (Urtarrilak 22) Atertu du. Chopinek bere Preludioak amaitu eta Parisa bidali ditu. Osasunez gaizki jarraitzen du.

        (Otsaila 11) Valldemossatik Flury kontsularen etxera aldatzen dira, bere pianoarekin. Chopinek odol jario izugarria du. Pianoa saldu nahi dute garesti aterako baitzaie Parisa eramatea, baina inork ez du piano hura nahi, hetikak jotako gaixo batena izan delako. Azkenik, Chaussat de Canut andreak erosten die.

        (Otsailak 13) Arratsaldeko hiruretan itsasoratzen dira El Mallorquin ontzian Bartzelonara bidean. Ontziak zerriak damaratza eta ez dute oso bidaia atsegina egiten. Chopinen eztula eta odol jarioa ez dira baretzen. Bartzelonara hilaren 14an iristen dira, eta ontzitik jaisteko ere astirik hartu gabe Chopin Le Méléagre brick frantsesera eraman dezaten agintzen du Sandek, hango medikuek senda dezaten eria. Bartzelonan igarotzen dute gaua, eta Chopinen odol jarioa eten egiten da azkenik.

        (Otsailak 22) Marseillarako bidea hartzen dute Le Phenicien ontzian. Marseillara 24an iristen dira eta han gelditzen dira maiatzaren 23 arte, sendagileak Chopini atseden hartzeko agindu baitio.

        (Ekainak 1) Nohantera iristen dira.

        1841

        (Urtarrila-martxoa) Revue des deux Mondes aldizkarian argitaratzen da, atalka, Negu batez Mallorcan obraren lehen bertsioa.

        (Maiatza) José María Quadradok George Sanden kontrako idatzi bat argitaratzen du La Palma astekarian. Honela amaitzen da artikulu hori: «Idazle guztietan lotsagabeena da George Sand, eta madama Dudevant, emakume guztietan lizunena».

© George Sand

© itzulpenarena: Miren Arratibel, Aintzane Atela