John Dos Passos - Manhattan Transfer

Bigarren atala

Metropolia

Babilonia eta Ninive adreiluzkoak ziren. Atenas osoan gaindi nagusitzen ziren marmolezko urre-koloreko zutabeak. Erroma harrizko arku zabaletan eraiki zuten. Sekulako kandelak bailiran, dirdai egiten zuten Konstantinoplako minareteek Urrezko Adarraren inguruan... Altzairua, beira, baldosak eta hormigoia izango dira etxe-orratzen materialak. Uharte mehar batean pilaturik, mila leihoko eraikinak tente ageriko dira, distiratsu, piramide bat bestearen gainean, ekaitza behean uzten duten hodei zuriak bailiran.

Kezka asaldagarriez gainezka, Ed Thatcher bakar-bakarrik sentitu zen, gelako atea bere atzean itxi zenean. Susie han izan balitz, Edek esango zion zenbat diru irabaziko zuen; aurrezki-kutxan astean hamar dolar sartuko zituela ere aipatuko zion, eta diru hori Ellen txikiari emango ziola, eta ez beste inori. Horrela, bostehun eta hogei dolar batuko zituen urtebetean... Hamar urtean, korrituak kontuan hartu gabe, bost mila dolar baino gehiago. Bostehun eta hogei dolarren korritu konposatua kalkulatu behar dut, ehuneko lauan ezarriz gero. Ed, oso aztoratuta, gelan atzera eta aurrera zebilen. Gas-lanparak, katuen antzera, patxadan egiten zuen urruma. Eden begiak egunkari bateko titulu baten gainean pausatu ziren. Izan ere, Susie erietxera eramateko kotxe baten bila abiatu zenean, egunkari hura lurrera bota zuen, ikatz-ontziaren ondora.

MORTONEK NEW YORK-EKO

ZABALGUNERAKO PROIEKTUA SINATU DU.

NEW YORK MUNDUKO BIGARREN METROPOLI

BIHURTUKO DUEN DEKRETUA ONARTU DU.

Arnasa sakon harturik, egunkaria tolestu eta mahai gainean utzi zuen. «Munduko bigarren metropolia... Eta aitak ni Onteora-ko bere denda zaharrean geratzea besterik ez zian nahi! Eta beharbada hantxe geratuko ninduan, Susierengatik izan ez balitz...». Jaunok, zuen enpresan partaidetza bat izateko ohore handia egin didazuen gau honetan, neska maitagarri hau aurkeztu nahi dizuet, nire emaztea. Berari zor diot den-dena.

Tximiniari erreberentzia egiterakoan, liburutegiaren ondoko kontsolarekin estropozo egin, eta irudi txiki bat bota zuen lurrera. Irudia jasotzera makurtzean, mihia hortzen kontra joz hots txiki bat egin zuen. Portzelanazko holandar neskato urdinaren burua soinetik bereizita zegoen. «Eta Susie koitadua, bibelotak hain maite izanik... Tira, hobe nikek ohera joatea».

Leihoa ireki eta begira hasi zen. Tren batek goialdetik igarotzean burrunba egiten zuen kale-muturrean. Ikatz-kealdi bat sudurrera etorri zitzaion. Gorputz erdia leihotik kanpo zeukalarik, luzaz geratu zen kalera begira, ezker-eskuin. Munduko bigarren metropolia. Adreiluzko etxeak, farolen argi lausotua, aurrealdeko etxeko eskaileretan noiz olgetan noiz borrokan zebilen deabrutxo-talde baten garrasiak, polizia baten ibilera sendoa eta gorabeherarik gabea, zeinak soldaduen martxa baitzirudien; horiek guztiek halako mugimendu-sentsazioa sortarazi zioten Thatcherri, Hudson ibaian gora doazen baporeek eragiten dutena bezalakoa, edo hauteskunde-desfile batek kale luzeetan barrena, handios, zuri, luxuzko dendez betea eta handientsua den zerbaiterantz doala pizten duenaren modukoa. Metropolia.

Bat-batean, korrikaldiak kalean zehar. Norbaitek «sua» hitza jaulki zuen arnasestuka.

— Non?

Neska-mutilak aurrealdeko ataritik desagertu ziren. Thatcher bere gelara itzuli zen. Beroa itogarria zen. Kanpora irteteko irrikaz zegoen. «Hobe nikek oheratu». Kalean zaldi-apoen hotsa entzuten zen, baita suhiltzaileen ibilgailuaren adar asaldagarria ere. «Begiratu bat, besterik ez». Kapela eskuetan, eskaileretan behera abiatu zen.

— Non da, gutxi gorabehera?

— Hortxe bertan, hurrengo etxe-blokean.

— Alokatzeko pisuak eskaintzen dituen etxe batean.

Sei pisuko eraikina zen, leiho estuekikoa. Suhiltzaileek eskailerak berriki ezarriak zituzten. Behereneko leihoetatik txinpartez zipriztindutako ke iluna atera zen bortitz. Jendetza eskaileren kontra eta aurrealdeko etxeko barandaren kontra bultzatuz, hiru polizia euren porrak astintzen ari ziren. Kale erdian, hutsik zegoen lekuan, suhiltzaileen ibilgailuaren eta tutu malgua zeraman bagoi gorriaren letoizko piezek biziki egiten zuten diz-diz. Jendea isil-isilik zegoen goialdeko leihoetara beha, handik, aldizkako dirdaien artean, itzalak igarotzen baitziren. Bengala baten antzera, sugar mehe bat dirdai egiten hasi zen etxearen gainean.

— Aireztapen-patioa —xuxurlatu zion gizon batek Thatcherri belarrira.

Haize-bolada batek kez eta trapu erreen usainez bete zuen kalea. Thatcher bat-batean ondoezik sentitu zen. Kea desagertu zenean, jende-sail bat ikusi zuen leiho baten koskatik zintzilik, hankei batera eta bestera eragiten ziela. Beste aldean, suhiltzaileek emakumeei lagundu zieten eskailera batetik jaisten. Etxe erdian zegoen sugarra biziagotu egin zen. Leiho batetik erorita, zerbait beltza zetzan lurrean, garrasika. Polizia jendeari bultzaka ari zitzaion etxe-blokeen amaierarantz. Suhiltzaileen kamioi gehiago iristen ari ziren.

— Bost alarma dituzte hor —esan zuen gizon batek—. Zer uste duzu zuk horretaz? Goiko bi pisuetako alarmak blokeatuta daude. Sute hau norbaitek nahita piztu du. Zerriren batek.

Espaloi-ertzean eserita, mutil gazte bat uzkurtuta zegoen farol baten ondoan. Thatcher, jendetzaren bultzaden meneko, haren aurrean suertatu zen.

— Italiarra da.

— Emaztea eraikin horren barruan du.

— Poliziak ez dio hara hurbiltzen uzten.

— Bere emaztea haurdun dago. Gizonak ez daki ingelesez eta ezin die ezer galdetu poliziei.

Italiarrak tirante urdinak zeuzkan, bizkarrean soka-mutur batez lotuak. Halako dardarizo batek hartua zion bizkarra eta, noiz edo behin, inork ulertzen ez zuen auhen pila botatzen zuen bata bestearen ondoan.

Thatcherrek aurrera egin zuen jendetzaren artean. Kale-kantoian, gizon bat sute-alarmaren kutxa aztertzen ari zen. Haren ondo-ondotik igarotzean, Thatcher ohartu zen haren arropei petrolio-usaina zeriela. Gizonak irribarretsu begiratu zion. Masaila gantzatsu eta eroriak zeuzkan eta begi irten eta distiratsuak. Bat-batean Thatcherri eskuak eta oinak hoztu zitzaizkion. Supiztailea zen. «Egunkariek diotenez, gisa horretara ibiltzen dituk, inguruan kuskusean, sua ikusteko». Arineketan joan zen etxera, eskailerak atoan igo eta atea giltzaz itxi zuen. Gela hutsik zegoen; lasaitasuna nagusi zen bertan. Thatcherrek ahaztua zuen Susie ez zela han izango bere zain. Eranzten hasi zen. Ezin zuen burutik kendu gizon haren arropari zerion petrolio-usaina.

Mr. Perry lapabelar-hostoak astintzen ari zen bere makilaz. Higiezinen agente batek ahots kantariz argudiatu zuen:

— Benetan diotsut, Mr. Perry, aukera hau ezin duzu alferrik galdu. Badakizu esaera zahar hori... txoria behin baino ez datorkio eskura gazteari. Jakizu sei hilabete barru orube hauen balioa bikoiztu egingo dela; neuk hala ziurtatzen dizut. Gaur egun, jauna, New York bigarrena dugu munduko hirietan eta gu horren zati bat gara. Ez duzu, bada, ahaztu behar... Berandu baino lehen, eta ni erabat sinetsita nago horretaz, East River ibaiaren gainean eraikitako hamaika zubiri esker, zuk eta biok Long Island eta Manhattan bat eginik ikusiko ditugu. Egun horretan, Borough of Queens, gaur egungo Astor Place bezala, metropoli handiaren bihotza eta muina izango da.

— Badakit, badakit, baina ni inolako arriskurik gabeko zerbaiten bila nabil. Gainera, eraiki egin nahi dut. Azken urteotan emaztea ez da osasunez ondo ibili.

— Baina ba al da ezer nire proposamena baino seguruagorik? Ez al zara konturatzen, Mr. Perry, etxeen salerosketen eremuan egun dagoen negoziorik handienetako batean parte hartzeko aukera eskaini dizudala, hori nire kalterako izanik ere? Segurtasuna ezezik, erosotasuna eta luxua ere jarri nahi ditut zure eskura. Mr. Perry, guk nahi izanda zein nahi gabe, hedapenaren eta aurrerapenaren zurrunbilo handi batean murgilduta gaude. Datozen urteotan garrantzi handiko gertaerak ezagutuko ditugu. Asmakari mekaniko horiek guztiak —telefonoa, elektrizatea, altzairuzko zubiak, zaldigabeko ibilgailuak— ez dira alferrikakoak izango. Gure esku dago aurrerabidearen lehenengo lerroan joatea... Ene Jainkoa! Ezin dizut esan horrek guztiak zer ekarriko duen... Orbela eta lapabelar-hostoak arakatuz Mr. Perryk zerbait topatu zuen bere makilaz. Makurtu eta adar okerreko garezur triangeluar bat jaso zuen.

— Arranopola! —esan zuen—. Aharia galanta izango zen!

Leloturik, ileapaindegiko giro itogarri hartan bitsaren, lozioen eta ile-punta erreen usaina nabaria baitzen, Bud lokaikuka eseri zen bere eskutzar gorrixkak belaunen artean dindilizka zeuzkala. Oraindik ere, guraizeen jardute hura gorabehera, oraindik ere belarrietan iraun bazirauen bere oinek Nyack-tiko bide luzean zehar egindako hotsak.

— Hurrengoa!

— Zer?... A bai! Nik bizarra egitea eta ilea moztea besterik ez dut nahi.

Bizarginaren esku lodiak haren ilajean gaindi higitzen ziren, guraizek burrunba egiten zuten liztortzar bat belarri atzean baleuka bezala. Begiak erdi itxita zeuzkan eta senperrenak egiten ari zen haiek ireki nahirik, logaleari eusteko. Ile gorrixkaz josita zegoen zapi marradunaz haraindi, zapatak garbitzen ari zitzaion mutil beltzaren burua ikus zezakeen, gora eta behera lanean.

— Bai, jauna —marmar egin zuen ahots sakoneko gizon batek—, bada garaia Alderdi Demokratikoak norbait indartsua izendatzeko...

— Lepondoko ilea ere moztuko dizut?

Bizarginaren ilargi-itxurako aurpegi koipetsua harenari hurbildu zitzaion. Budek keinu batez baietz adierazi zuen.

— Xanpurik?

— Ez.

Bud hankaz gora dagoen dortokaren gisara saiatu zen lepoa luzatzen, bizarginak aulkia atzera eraman zuelarik bizarra erosoago kentzeko. Bitsa emeki-emeki zabaltzen ari zitzaion masailetan, sudurrean kili-kiliak eraginez; belarrietatik ere sartzen ari zitzaion. Bitsezko olatu urdin-beltzetan itotzen ari zen, labanaren distira urrunak ebakiriko olatuetan. Distira hura aitzurrarena zen, bits urdin-beltzezko hodeien artetik ikusia. Gizon zaharra patata-soro batean etzanda zegoen, bizarra bitsa bezain zuria zeukan, eta odolez betea. Galtzerdiak ere odolez beteak zeuzkan, orpoetako baben ondorioz. Hotzak eta maskurrez beteak, eskuak elkarri tinko helduak zituen; hildako baten eskuak ziruditen. «Utzidazu altxatzen...». Begiak ireki zituen. Atzamar bigun batzuk kokotsa ferekatzen ari zitzaizkion. Sabaira begira jarri zen non lau euli zortziak egiten ari baitziren krepe-paperezko kanpai gorri baten inguruan. Ahoan mihia larru-puska bat bezain lehor sumatu zuen. Bizarginak berriro zuzendu zuen aulkia. Budek ezker-eskuin begiratu zuen begiak kliskatuz.

— Berrogeita hamar zentabo eta nickel bat zapatak garbitzeagatik.

«BERE AMA ELBARRIA HIL ZUELA AITORTU DU...»

— Ba al dut hemen esertzea egunkaria irakurtzeko?

Bere ahots geldoak talka egin zion belarrietan.

— Nola ez ba!

«PARKERREN LAGUNEK BABESTU DUTE...»

Letra beltzak dantzan zebilzkion begien aurrean.

«ERRUSIARRAK...»

«JENDETZAK HARRIKATU DU...». (Mezu berezia Herald-erako)

Trenton, N.J.

«Nathan Sibbettsek, hamalau urteko mutilak, gaur aitortu dio poliziari berak hil zuela Hannah Sibbetts, bere ama (adinekoa eta elbarria), delitu hori behin eta berriro ukatzen bi aste eman eta gero. Mutilaren esanetan, etxean, hots, Jacob's Creek hiritik sei miliara iparraldera, beraren eta amaren artean piztutako liskar baten ondorioz gertatu zen ezbeharra. Gaur gauean atxilotu dute Epaimahai Gorenak zer erabakiko zain.»

«PORT ARTHUR ASKATU, ETSAIARI AURRE EGINEZ»... «Mrs. Rixek bere senarraren errautsak galdu ditu».

«Maiatzaren 24an, asteartea, zortzi eta erdiak aldera, etxera itzuli nintzen martimuiloan gau osoa lotan egin ondoren, eta igo nintzen apur bat gehiago lo egiteko. Begiak itxi orduko ama ere igo zen eta jaikitzeko esan zidan, bestela eskaileretan behera botako ninduela. Amak heldu egin zidan eskaileretan behera bota nahirik. Neuk lehenago bota nuen eta beheraino erori zen. Gero, neu jaitsi nintzen eta burua bihurrituta aurkitu nuen. Orduan konturatu nintzen hilda zegoela. Lepoa zuzendu eta neure oheko estalkia erabili nuen gorpua estaltzeko.»

Budek kontu handiz egunkaria tolestu, aulki gainean utzi eta alde egin zuen ileapaindegitik. Kanpoaldean, jendetzaren usaina nabaria zen giroan eta airea zarataz eta eguzkiz beterik zegoen. «Orratz bat besterik ez nauk, lastategi batean galduta... eta hogeita bost urte ditiat», murmurikatu zuen goraki. «Eta hamalau urteko mutil bat...». Bud azkarrago zebilen zoladura zalapartatsuan gaindi, non eguzki-izpiek, tren jasoaren burdinazko egitura atzean utzita, hori bero koloreko marra zabalak sortzen zituzten kale urdinean. «Orratz bat besterik ez naiz, lastategi bateko orratza».

Ed Thatcher, pianoaren teklen aldera makurturik, Eltxoaren hegaldia jotzen saiatu zen. Igande arratsalde hartako eguzki-izpiak leihoko farfailezko gortina astunen zirrikituetatik sartu eta alfonbrako arrosa gorrien gainean iraulkatzen ziren bulego nahaspilatua itzalez eta argiunez betez. Leiho ondoan eserita, Susie Thatcherrek abaildurik so egiten zion bere senarrari, bisaia zurbil hartarako begi urdinegiz so egin ere. Bien artean kokaturik, alfonbrako zelai eguzkitsuan zeuden arrosen artetik arduraz oinak finkatuz, Ellen txikia dantzan ari zen. Bi eskutxoz soineko arrosa tolesduna altxaturik zeukan eta aldian behin ahots fin eta nabarmen batek esaten zuen: «Amatxo, begira nola egiten dudan dantza».

— Begira iezaiozu haurrari une batez —esan zuen Thatcherrek pianoa jotzeari utzi gabe—: dantzari bikaina da.

Igandeko egunkariaren zenbait orri eroriak ziren mahaitik; Ellen haien gainean hasi zen dantzan, orriok bere oin arin ñimiñoez urratuz.

— Ez egin hori, Ellen maitea —kexatu zen Susie felpazko aulki arrosatik.

— Baina amatxo, hori erraz asko egin dezaket dantzan ari naizen bitartean.

— Hori ez egiteko esan dizu amak.

Edek Barkarola izeneko musika-pieza jotzeari ekin zion. Ellen doinu hori dantzatzen ari zen, besoak kulunkatuz eta bere oin arinez egunkaria urratuz.

— Ed, Jainkoarren, kendu hemendik ume hau: egunkaria puskatzen ari da.

Edek atzamarrak pausatu zituen akorde luze batean.

— Laztana, ez egin hori, aitatxok oraindik ez du osorik irakurri.

Ellenek berean jarraitu zuen. Halako batean, Thatcher aulkitik altxatu eta neskatoari oldartu zitzaion bere belaunetan eseraraziz. Neskatoa barrez lehertzen ari zen.

— Ellen, amak esandakoa egin behar duzu beti, eta ez apurtu ezer, maitea. Egunkari hori egitea ez da dohainezkoa, jende askok parte hartzen du lan horretan, eta aitatxo joan da erostera eta oraindik ez du osorik irakurri. Elliek orain ulertzen du, ezta? Mundu honetan gauzak egin egin behar ditugu eta ez desegin.

Gero, Ed Barkarolari lotu zitzaion berriro eta Ellenek dantzan segitu zuen, alfonbrako zelai eguzkitsuan zeuden arrosen artean oinak arduraz ezarriz.

Kapela buruaren atzealdean ezarririk, sei gizon azkar jaten ari ziren jantokiko mahaian.

— Arraioa! —oihu egin zuen mahaiaren mutur batetik egunkariari esku batekin eta kafe kikarari bestearekin eusten zion gazte batek—. Sekula entzun al duzue halakorik?

— Zer? —purrust egin zuen zotz bat ahoaren ertz batean zeukan gizon aurpegi luze batek.

— Suge handi bat agertu da Bosgarren Etorbidean... Gaur, goizeko hamaika eta erdietan, suge handi bat ur-deposituaren arrail batetik irten ondoren Bosgarren Etorbidearen eta Berrogeita Bigarren Kalearen arteko kale-kantoiko espaloia zeharkatzeari ekin dio. Zenbait emakumek sugea ikusita garrasi batean lasterka hasi dira alde guztietarantz...

— Adarjotzaileren bat.

— Hori ez da ezer —esan zuen gizon zahar batek—; mutikotan Brooklynen gu jendeari harrika ematera joaten ginen.

— Jainkoarren! Bederatziak eta laurden! —murmurikatu zuen gazteak, egunkaria tolestuz.

Arineketan abiatu zen Hudson Street-erantz, zein jendez gainezka baitzegoen; gizon-emakumeak azkar zebiltzan goiz hartako argi gorrixkaren pean. Hango zarata burrunbatsua zen, bai elikagaiz beteriko kamioien gurpilak eragindako kirrinkagatik, bai zaldien apo iletsuen ferrek sortutako karraskagatik. Airea hautsez beterik zegoen. M. Sullivan Co., Altzaritegia eta Biltegia zeritzoneko atearen aurrean neska bat zeukan zain, buruan loredun kapela eta kokots ahalkegabearen azpian malba-koloreko begizta handi bat erakusten zituena. Mutila burbuilatsu sentitu zen gaseosa botila ireki berriaren gisara.

— Epa, Emily!... Aizu, soldata igo didate.

— Ia-ia berandu heldu zinen.

— Benetan ari naiz ordea, bi dolar gehiago irabaziko ditut hemendik aurrera.

Neskak kokotsa alde batera okertu zuen, eta gero, bestera.

— Niri bost.

— Gogoan duzu zer agindu zenidan mailaz igotzen baninduten.

Neskak begietan iltzatu zion soa, irribarretsu.

— Eta hau hasiera besterik ez da.

— Eta zer egin daiteke astean hamabost dolar irabazita?

— Hilean hirurogei dolar dira eta, bide batez, inportazioko merkataritza ere ikasten ari naiz.

— Berandu iritsiko zara, ergel hori.

Bat-batean jiratu eta lasterka igo zen eskailera lohietan gora. Gona, tolesduna eta kanpai tankerakoa, aldenik alde kulunkatzen zitzaion.

— Jainkoarren! Neska hau gorroto dut, gorroto dudanez!

Eta malkoak xukatu zituen begiak kiskaltzen baitzizkioten. Bizkor zihoan Hudson Streeten behera Indiako inportatzaileak ziren Winkle&Gulick-en bulegoraino.

Aurreko dibidietaren ondoko bizkarraldea bero zegoen eta ur gaziz bustita. Bata bestearen ondoan zetzan, biak ere praka bakero koipetsuak jantzita, erdi lo elkarri zerbait xuxurlatzen ziotelarik. Brankak Golkoko Korronteko olatu berdexkak bortizki ebakitzen zituen; beraren kontra joz pitzatutako uraren aparraren hotsa ez zen artean isildu haien belarrietan.

— J'te dis mon vieux, moi j'fou l'camp à New York... Amarratu orduko, lehorrera salto egin eta bertan geldituko nauk. Bizimodu zikin honetaz nazka-nazka eginda nagok.

Itsasmutilak ile horia zeukan eta arrosa eta krema-koloreko aurpegi obalatua. Hizketan ari zela, itzalitako zigarrokin bat erori zitzaion ezpainetatik.

— Merde!

Zigarrokina berreskuratzen saiatu zen, ordurako bizkarrean gaindi biraka hasita bazegoen ere. Eskuetatik ihes egin zion kainozuloan desagertuz.

— Utzi hori, nahi adina zaukaat nik —esan zuen besteak, zein, ahozpez etzanda, oin zikinak eguzkiaren argi hitsean astintzen ari baitzen—. Seguruenik kontsulak berriro ontziratuko hau.

— Ez naik harrapatuko.

— Eta soldadutza?

— Pikutara soldadutza. Eta Frantzia ere bai.

— Hik estatubatuar hiritartasuna lortu nahi al duk?

— Zergatik ez? Denok zaukaagu geure aberria aukeratzeko eskubidea.

Besteak, pentsakor, arnasa botatzeaz batera, txistu luze bat jaulki zuen, sudurra ukabilaz igurtzi ondoren.

— Emile, hi ez haiz batere tontoa, ez horixe —esan zuen.

— Baina Congo, zergatik ez hator hi ere? Bizitza osoa zaborra biltzen eman nahi al duk itsasontzi zikin bateko sukaldean?

Congo biratu eta hankak gurutzaturik eseri zen, adats kizkur beltzean hazka eginez.

— Aizak, zenbat balio du emakume batek New York-en?

— Ez zakiat, garestia izango duk seguru asko... Ni ez nauk lehorrera joango parrandarik egitera, lan on bat lortzera eta lan egitera baizik. Emakumeak besterik ez duk buruan ala?

— Eta zer? Txarra al da hori? —esan zuen Congok eta berriro etzan zen bizkarrean, luze bezain zabal, kedarrez belztutako aurpegia bere beso gurutzatuetan pulunpatzen ari zela.

— Norbait izan nahi diat mundu honetan, horixe duk esan nahi dudana. Europa ustelduta zagok, kiratsa zariok. Ameriketan bazagok aurrera egitea. Gutxienekoa duk non jaio haizen edo zein heziketa duan. Aurrera egitea, horixe duk guztia.

— Eta orain hementxe, bizkarrean, emakume gartsu polit bat balego, ez al huke berarekin larrua jo nahiko?

— Aberatsak garenean denetarik izango diagu, denetarik eta nahi adina.

— Eta hemen ez al dute soldadutzarik?

— Zertarako? Hauek sosa besterik ez ditek nahi. Lagun hurkoarekin borrokatu baino negoziatu nahiago ditek.

Congok ez zuen erantzunik eman.

Ahoz gora etzanda, Emile hodeiei begira zegoen. Eraikin erraldoien modura pilaturik, hodeiok mendebalderantz flotatzen ari ziren eta haien artetik, eztainu-papera bailitzan, eguzkiaren argi zuri eta distiratsua igarotzen. Itsasmutila eraikin handiez inguratutako kale luze zurietan zehar zebilen eta bere lebita eta lepo handi zuria harrokeriaz erakutsiz eztainuzko eskailera distiratsu zabaletan gora igotzen ari zen. Atari urdinetatik, marmol zaintsuz apainduriko halletan sartu zen: han dirua barra-barra zebilen eztainu-paperezko mahai handien gainean txintxin eginez. Bileteak, zilarra, urrea.

— Merde v'là l'heure.

Talaiatiko kanpaikada pareak nekez iritsi ziren haien belarrietara.

— Ez ahaztu, Congo, lehorrera joaten garen lehenengo gauean... —ezpainez zarata txiki bat egin zuen—. Agur betiko itsasoari.

— Lotan nengoan. Neska ilehori batekin ametsetan nenbilean. Heuk esnatu ez baninduk, lortuko nian.

Emile purrustaka altxatu zen eta zutik, une batez, mendebaldeari begira geratu zen, han olatuak nikelezko zerua ebakitzen zuen lerro gorabeheratsu batean amaitzen baitziren. Gero, Emilek Congori lepotik helduta lurrerantz bultzatu eta poparantz abiatu zen arineketan. Ibiltzerakoan egurrezko eskalapoiez berebiziko zalaparta sortzen zuen.

Kanpoaldean, ekaineko larunbat beroak bere gorputzadarrak arrastaka zeramatzan 110. Kalean behera. Susie Thatcherrek, ohean deseroso etzanda, esku urdin eta hezurtsuak ohazal gainean ezarri zituen; tabike mehearen beste aldetiko ahotsak entzuten ziren. Neska gazte batek oihu egin zuen ahots sudurkariz:

— Ama, senarra utzi egin nahi dut.

Gero, errietan hasi zitzaion emakume judu zahar eta serio baten ahotsa:

— Baina Rosie, ezkon bizitzan dena ez da parrandan ibiltzea eta ondo pasatzea. Emazteak bere senarraren esanak bete ejin behar ditu eta haren alde lan ejin.

— Ez dut nahi. Ezin dut. Ez dut zerri zikin horrekin berriro bizi nahi.

Susie ohean eseri zen, baina ezin izan zuen entzun emakume zaharrak ondoren esan zuena.

— Baina ni orain ez naiz judua —garrasi egin zuen neskak halako batean—. Hau ez da Errusia; New Yorken gaude. Hemen emakumeek ere euren eskubideak dituzte.

Gero, ate-danbateko bat entzun zen eta lasaitasuna berriro nagusitu zen.

Susie Thatcher jira eta bira hasi zen ohean, suminduta. «Jendaila honek ez nain behin ere bakean uzten». Behealdetik Alarguntsa alaia izeneko baltsea jotzen ari zen pianola baten notak zetozen. «Ene Jainkoa! Zergatik ez ote da Ed etxera itzuli? Ez diten bihotzik, ezin dun bakarrik utzi gaixorik dagoen emakume bat, kasu honetan bezala. Berekoi hutsa dun». Ahoa okertu eta negarrez hasi zen. Gero gelditu egin zen berriro, begiak sabaian finko zeuzkala, lanpararen inguruan burrunba egiten ari ziren euli gogaikarriei so. Zaldi-kotxe bat zalapartaka kalean behera. Susiek entzun zituen haurren garrasiak. Mutiko bat handik igaro zen «extra» bat deiadarka iragarriz. «Agian, sute bat izango dun, ene! Chicagoko antzoki batean gertatutako sute izugarri hura. Erotu egingo naun azkenean!». Etengabe batera eta bestera higitzen ari zen ohe barruan, azkazal zorrotzak esku-azpietan sartuz. «Beste pilula bat hartuko dinat. Ea loak hartzen nauen». Ukondoaren gainean agondu eta latorrizko kutxa txiki batetik azken tableta atera zuen. Tableta herrestan eraman zuen ur-zurrupadak eztarria gozatu zion. Begiak itxita, lasai-lasai geratu zen.

Ikaratuta itzarri zen. Ellen korrika zebilen alde batetik bestera gelan zehar, kapela berdea atzerantz erorita eta kobre-koloreko ile kiribilak harro-harro eginda.

— Amatxo, nik mutila izan nahi dut.

— Egon lasai. Ama ez dago batere ondo.

— Nik mutila izan nahi dut.

— Baina zer egin diozu neskatoari, Ed? Nerbioak airean dago.

— Antzezpenak hunkitu egin gaitu, besterik ez, Susie. Zuri asko gustatuko zitzaizun, oso poetikoa izan da eta hori dena. Eta Maude Adams bikain aritu da. Elliek primeran pasa du.

— Ed, esana dizut tontakeria hutsa dela honelako ume bat eramatea...

— Aitatxo, mutila izan nahi dut.

— Den bezalakoa gustatzen zait nire alabatxoa. Zurekin itzuliko gara beste batean, Susie.

— Ondotxo dakizu, Ed, ez naizela sekula sentituko hara joateko behar bezain ondo.

Bat-batean agondu zen, zurrun. Ile lisoa eta horiska dindilizka zeukan bizkarretik behera.

— Hil egin nahi nuke... hil egin nahi nuke, aurrerantzean ni zuentzat oztopoa ez izateko. Biok gorroto nauzue. Gorroto ez baninduzue, ez nindukezue honela utziko, bakarrik.

Eta negarrari ekin zion aurpegia eskuez estalita.

— Hil egin nahi nuke, hil egin nahi nuke —negar-zotinka esan zuen, ahotsa atzamarren artetik jaulkiz.

— Tira, Susie, Jainkoaren izenean, ez duzu horrelakorik esan behar.

Beso batez inguratu zion soina eta ohe gainean eseri zen haren ondoan. Isilpean negarrez, Susiek bere senarraren sorbaldaren gainean pausatu zuen burua. Ellen, zutik, so geratu zitzaien bere begi gris handiez. Gero, saltoka hasi zen, gora eta behera, bere artean kantari: «Ellie mutila izango da. Ellie mutila izango da».

Astiro baina urrats luzeez zihoan Bud Broadwayn behera; apur bat herrenka egiten zuen oinak babaz josita zeuzkalako. Orube hutsen aurretik igaro zen non sastraken eta belarren artean latorrizko poteen distira ikusten baitzen. Sastrakak zumakeenak eta zorne-belarrenak ziren. Karteldegi-ilaren eta Bull Durham-en iragarkien artetik aurrera egin zuen; etxolen eta bertan behera utzitako txabolen artetik igaro zen, zaborrez eta gurpilez mukuru beteta zeuden hondakindegiak atzean utzita, non iraulkiak errautsak eta zaborra deskargatzen ari baitziren; lurrin-zulagailuak atergabe zulatzen eta karraskatzen ari ziren haitz gris izugarrien aurretik igaro zen, baita indusketen aurretik ere. Indusketetatik txintxorrez eta buztinez beteriko bagonetak, malda gogorra gaindituta, nekez heltzen ziren kalera. Ibiliaren ibiliaz, espaloi berrien eremu batera heldu zen, adreilu horizko eraikin-ilara baten parera. Budek denda eta saltoki askotako erakusleihoetan pausatu zuen begirada: janaridendak, ikuztegi txinatarrak, jatetxeak, loradendak, barazkidendak, jostundegiak, gozotegiak. Eraikin berri baten aldamioen azpitik pasatzean ohartu zen olio-lanparak konpontzen espaloiaren ertzean eserita zegoen gizon zahar bat begira zeukala. Bud haren ondoan gelditu zen prakak altxatuz. Ondoren, eztarria garbitu zuen:

— Aizu, esango al didazu leku on bat niri lana emateko?

— Gazte, ez dago lana ematen duen leku onik... Tira, lana egon badago, baina... Hilabete eta lau egun barru hirurogeita bost urte beteko ditut, eta bost urte nituenetik lan egiten ibili naiz eta ez dut oraindik lan onik aurkitu.

— Nik edozein lan hartuko nuke pozik.

— Ba al daukazu sindikatuko karnetik?

— Nik ez daukat ezer.

— Karnetik gabe ez dago lanik eraikuntzaren eremuan —esan zuen gizon zaharrak.

Kokotseko ile grisak eskugainaz igurtzi eta bere lanparei ekin zien berriro. Bud eraikin berriaren burdinazko habe zurien piloari begira geratu zen harik eta onddo-kapela zeukan gizon bat zaindariaren etxolako leihotik berari so ikusi zuen arte. Aurrera egin zuen hankak arrastaka. Gauzen muinera gehiago hurbiltzerik banu...

Hurrengo kale-kantoian, jendetza automobil zuri altu baten inguruan pilaturik zegoen. Ke-laino handiak irteten ari ziren haren atzealdetik. Polizia bat ume bati heltzen ari zitzaion galtzarbeetatik. Automobiletik, mortsaren patila zuriak zeuzkan gizon musugorri bat suminduta ari zen hizketan:

— Polizia, nik diotsut berak harri bat bota duela... Honelako gauzak amaitu egin behar dira. Polizia batek gizatxarren eta bazter-nahasleen aurrean amore ematea ere...

Ilea buruaren atzealdean motots tente batean bilduta zeukan emakume bat oihuka ari zen, kotxeko gizonari ukabilaz mehatxuzko keinuak eginez.

— Polizia, ia-ia harrapatu ninduen, ia-ia harrapatu ninduen.

Bud harakin-amantala eta beisbol-kapela atzerantz zeuzkan mutil batengana hurreratu zen.

— Zer gertatu da?

— Zer dakit ba nik! Kotxeen aurkako protesta horietako bat, nik uste. Zuk ez al duzu egunkaria irakurtzen? Ondo egiten dute, ez al duzu uste? Zer eskubide dute kotxe madarikatu horiek halako ziztuan ibiltzeko, emakumeak eta haurrak harrapatzen?

— Ene, baina horrelakorik egiten al dute ba?

— Baietz ba.

— Aizu, zera... esango al didazu leku on bat lana aurkitzeko?

Harakin gazteak algaraz burua atzerantz eraman zuen.

— Hara, nik uste nuen zuk limosna eskatu behar zenuela! Zu ez zara New Yorkekoa, ezta? Neuk esango dizut zer egin behar duzun... Zuzenean jarraitu Broadwayn behera udaletxeraino...

— Hori al da gauza guztien erdigunea?

— Bai, hala da... Eta gero, goiko pisura igo... Galdetu alkateari... «Esadazu, ba al da lanpostu hutsik udalbatzan?»

— Izango ez da ba! —purrustaka esan zuen Budek handik azkar urruntzen ari zela.

— Bira egin, maiteak... bira egin, bira, putakumeak.

— Horrelaxe hitz egin behar zaiek, Slats.

— Zazpi, zazpi, zazpi.

Slatsek dadoak bota zituen erpurua beste atzamar izerditsuen kontra klaskatuz.

— Arraioa!

— Hik ederki botatzen dituk dadoak, benetan, Slats.

Esku zikinek beste nickel bat ipini zuten belaun adabatuez osaturiko biribilaren erdian zut agertzen zen piloaren gainean. Bost mutilak euren orpoen gainean zeuden eserita, South Street-en, farol baten argitan.

— Aurrera dadotxoak, zuen zain gaudek... Bira egin, putakumetxoak, bira egin, madarikatuak.

— Goazen mutilok! Hortik zatorrek Leonard kankailu hori bere lagunekin.

— Gustura txikituko nikek...

Mutiletako lau portuan barrena korrika zihoazen, nor bere alderantz eta atzerantz begiratu gabe. Txikiena, moko-itxurako aurpegi kokotsik gabea zuena, atzean geratu zen, lasai-lasai txanponak jasotze aldera. Gero, lasterka hasi zen hormari pega-pega eginda, eta bi etxeren arteko pasabide ilunean desagertu zen. Han zain gelditu zen, tximinia baten atzean kizkurturik. Bere lagunen ahots lausoak bat-batean sartu ziren pasabidean; gero, kalean behera aienatu ziren. Mutila zenbatzen hasi zen eskuan zeuzkan nickelak. Hamar. «Hara, berrogeita hamar zentabo... Esango diet Leonard kankailuak eraman dituela sos guztiak». Poltsikoak zulatuta zeuzkanez, alkandoraren hegal batean lotu zituen nickelak.

Mahai obalatu zuri distiratsuan, xanpaina eta Rhin-eko ardoa edateko kopak txandakatzen ziren, toki guztietan bata bestearen ondoan. Zortzi plater zuri distiratsuetan kabiar-kanape bana; platerok limoi-zatiez inguratuta eta tipulaz eta zuringoz ondutako jakiez bustita zeuden. Hori zela eta, perla beltzen biribilak ziruditen uraza-orrien gainean.

— Beaucoup de soing, eta ez ahaztu —esan zuen zerbitzari zaharrak, kozkorrez beteriko bekokia zimurtuz.

Hura gizon txikia zen, ahate baten modura zebilen eta ile beltz bakan batzuk zeuzkan, garezur gangatuari irmo atxikiak.

— Ondo dago —Emilek buruz baiezko keinu bat egin zuen, serio-serio.

Lepoa estuegi zeukan. Azken botila xanpainari zerbitzu-mahaiaren gainean zegoen nikelezko izotz-ontzi batean eragiten ari zitzaion.

— Beacoup de soing, sporca madonna... Morroi horrek dirua konfetia bailitzan botatzen du, ulertzen?... Eskupekoak ematen ditu, ulertzen?... Oso aberatsa da. Berdin zaio zenbat diru xahutzen duen.

Emilek mahai-zapia eskuztatu zuen zimur bat kendu nahirik.

— Fais pais, como, ça... Eskuak zikin dauzkazu. Agian, aztarna utziko duzu.

Lehenengo, hanka baten gainean atseden hartuz, gero, bestearen gainean, zapia eskuetan zeuden zain. Beheko jantokitik, janariaren gurin-usainaren eta aiztoek, sardexkek eta platerek eragindako txilin-hotsen artean, baltse baten doinu kiribila igotzen zen.

Zerbitzari zaharra agur eginez atean makurtuta ikustean, Emilek begirunezko irribarre bat egin zuen ezpainak estututa. Neska ilehori hortz luze bat, izokin-koloreko beroki batean bildurik, gizon baten eskutik helduta sartu zen. Gizon haren aurpegia ilargiaren itxurakoa zen; bere kapela garaiak kolpeleungailua zirudien, bularraren aurrean baitzeraman. Hortzak erakutsiz barre egiten zuen neska ile kizkur txiki bat, urdinez jantzia, haien atzetik heldu zen; bertan emakume lodi bat ere bazen, diadema bat buruan eta belus beltzezko zinta bat lepoaren inguruan zeuzkana; sudur luze bat; puru-koloreko aurpegi luze bat; paparrak; eskuak gorbata zuriak zuzentzen; isla beltzak kapela garaietan eta txarolezko zapatetan. Erbinude-itxurako gizon bat ere bazen han, bere urrezko hortzekin. Bele-ahotsa zeukan eta etengabe eragiten zien besoei, ezker-eskuin jende guztiari agur eginez. Alkandoraren aurrealdean nickel baten neurriko diamante bat zeukan. Arropazaindegiko neska ilegorria berokiak biltzen ari zen. Zerbitzari zaharrak ukondokada bat eman zion Emileri:

— Horixe da, horixe da nagusia —marmar egin zuen agur gisa makurtuz.

Emile hormari pega-pega eginda geratu zen, haiek, oinak herrestan erabiltzeak sortutako karrasken artean, gelarantz abiatu zirenean. Arnastutako patxuli-bolada batek ilearen sustraiak ere berotu zizkion.

— Baina non dago Fifi Waters? —oihu egin zuen diamantezko botoia zeukan gizonak.

— Esan du ordu erdi barru hemen izango dela eta ez lehenago. Bere jarraitzaileek ez diote utziko artisten atetik irteten, nik uste.

— Sentitzen dut, ezin dugu gehiago itxaron, bere urtebetetzea izan arren. Ni ez naiz inoiz inoren zain egon.

Unetxo batez zutik geratu zen mahai inguruan zeuden emakumeak aztertzen. Gero, frakaren mahuken eskumuturrak apur bat atera zituen kanpoalderantz eta braust eseri zen. Kabiarra begien itxi-ireki batean desagertu zen.

— Aizu, zerbitzari, eta Rhineko ardo hori? —purrust egin zuen ahots zakarrez.

— De suite monsieur...

Arnasari eutsiz eta masailak estutuz, Emile platerak jasotzen ari zen. Kopak lurrinez estali ziren zerbitzari zaharrak ardoa kristal landuzko pitxer batetik zerbitzatzean, non menda-orriak, izotz-puskak, limoi-azalak eta pepino-zerrenda luzeak igerian baitzebiltzan.

— Arranopola! Ederki, ederki!

Diamantezko botoia zeukan gizonak bere edontzitik edan ondoren, ezpainez hots txiki bat egin zuen. Gero, ondoko emakumeari zeharka begira, edontzia lehengo lekuan utzi zuen. Emakumea ogi-puska txiki bat gurinez igurtzitzen ari zen eta, ahoan sartu zuelarik, xuxurlatu zuen:

— Nik mokadu txikiak besterik ezin ditut jan, mokadu txikiak besterik ez.

— Horrek, ordea, ez dizu edatea eragozten, ezta Mary?

Emakumeak oilo baten modura egin zuen barre eta sorbaldan kolpetxo bat eman zion haizemaile itxiaz.

— Ene, zu bai zarela ikaragarria!

— Allume moi ça, sporca madonna! —demanda egin zion belarrira zerbitzari zaharrak Emileri.

Zerbitzu-mahaiko bi plater-berogailuak piztean, jerez beroaren, kremaren eta otarrainaren usaina hedatu zen jantokian zehar. Airea bero zegoen, txilinez, perfumez eta kez galkaturik. Newburg erara prestaturiko otarraina mahaietara eraman eta edontziak berriro bete ondoren, Emile horman bermatu zen ile hezea eskuztatuz. Begiak ondoko emakumearen sorbalda gurietan behera limurtu zituen, bizkar hautseztatuan gaindi, firfail-pilo baten azpian zegoen krisket ñimiño batera iritsi arte. Emakumeak bere aldameneko gizon burusoilari hanka bat estekatua zion bere hanken artean. Emakumea gaztea zen, Emileren adinekoa, eta ezpainak busti eta erdi irekirik, begirada irmoki finkatuta zeukan gizonaren bisaian. Horrek zorabioa eragin zion Emileri, baina ezin zuen beste inora begiratu.

— Baina zer gertatu ote zaio Fifi politari? —purrust egin zuen diamantezko botoia zeukan gizonak, ahoa otarrainez beterik—. Gaur gauean arrakasta handia lortuko zuen saioren batean eta gure jaitxo hau ez zaitzaion erakargarria irudituko.

— Hori nahikoa da edozein neskaren burua asaldatzeko.

— Tira, bere bizitza laburreko ustekaberik handiena hartuko du bere zain izango ginela uste bazuen. Kar, kar, kar! —algara egin zuen diamantezko botoidun gizonak—. Ni ez naiz sekula inoren zain egon eta hau ez da lehenengo aldia izango.

Mahaiaren beste muturrean, ilargi-aurpegidun gizonak bere platera kendua zuen eta bere aldameneko emakumearen eskumuturrekoarekin jolasean ziharduen.

— Gaur gauean zu zara Gibson neska onena, Olga.

— Nire erretraturako posatzen ari naiz —esan zuen emakumeak bere kopa kontrargitan altxatuz.

— Gibsonentzat?

— Ez, benetako margolari batentzat.

— Jainkoak daki erosi egingo dudala.

— Zuk beharbada ez duzu horretarako aukerarik izango.

Olgak bere Pompadour orrazkera gizona zegoen lekurantz makurtu zuen.

— Zu demasako harpajolea zara, Olga.

Emakumeak irribarre egin zuen ezpainak bere hortz luzeen kontra estutuz. Gizon bat diamantezko botoidun gizonaren alderantz makurtzen ari zen, mahaian kolpetxo txiki batzuk atzamar txiki batez ematen ziharduela.

— Inola ere ez. Finken negozioaren aldetik, 23. Kaleak porrot egin du... Jende guztiak daki... Baina egunen batean, inor aurrean ez dagoela, Mr. Godalming, zera galdetu nahi nizuke... Nondik atera ote dira New York-eko dirutza handiak? Astor, Vanderbilt, Fish... Etxeen salerosketatik, noski. Gure esku dago sortuko diren etekinetan parte hartzea... Egun hori gainean dago... Erosi 40an...

Diamantezko botoidunak bekain bat kakotu eta burua inarrosi zuen.

— «Edertasunaren altzoan gau bat eman nahi izanez gero, ahantz ditzagun geure kezka guztiak», edo horrelako zerbait... Aizu, zerbitzari, zer dela eta behar duzu horrenbeste denbora xanpaina ekartzeko?

Zutik jarri eta esku batean eztula egin zuen. Gero, ahots pitzatuaz hasi zen kantari:

Atlantikoa beterik balego xanpainaz,

olatu distiratsuetan dabilen xanpainaz.

Guzti-guztiek jo zuten txalo. Zerbitzari zaharrak Alaska erre bat zatikatu berria zuen eta, aurpegia erremolatxa bezain gorri, xanpaina botila bat larri-larri irekitzen hasi zen. Kortxoaren dunbotsarekin batera, diademadun emakumeak txilio bat jaulki zuen. Diamantezko botoia zuen gizonaren alde egin zuten topa:

Mutil bikaina da eta...

— Tira, nola deitzen diozue zuek plater honi? —galdetu zion sudur luzeak ondoko neskari, haren lekurantz makurtuz. Emakume ile beltz hark artesia buru erdian zeukan eta mahuka zabalekiko jantzi berde argi bat soinean.

Begi-keinu bat egin zuen ezari-ezarian eta soa tinko finkatu zuen haren begi beltzetan.

— Hau da inoiz jan dudan gisaturik gozoena... Ba al dakizu, andereño? Ni ez naiz sarri etortzen hiri honetara... —kopa hustu zuen—. Eta etortzen naizenetan nazka-nazka eginda alde egiten dut... Xanpainaren ondorioz, begirada distiratsua eta gartsua zeukan. Lepoaren eta sorbalden ingurumariak aztertzen ari zitzaion eta begiak emakumearen beso biluzian zehar lerratu zitzaizkion. Baina oraingoan nik uste...

— Prospekzio-egileen bizimoduak bikaina izan behar du —eten egin zion emakumeak ahalkez.

— Garai batean, bai, bizimodua bikaina zen, gogorra, baina gizonen bizimodua... Pozten naiz orduko aukeraz baliatu izanaz... Gaur egun ez nuke orduan beste zorterik izango.

Neska gizonari begira geratu zitzaion.

— Zu bai apala! Horri zortea deitzea ere!

Emile zutik zegoen gela pribatuko atearen aurrean. Ez zegoen gehiagorik mahaietara eramateko. Arropazaindegiko neska ilegorria handik igaro zen farfaildun kapa handi bat besoan zeramala. Emilek irribarre egin zuen haren arreta erakarri nahiz. Neskak sudurra zimurtu eta inarrosi zuen airean. «Ez zidak begiratu nahi zerbitzaria naizelako. Diru asko irabazten dudanean ikusiko ditek».

— Aizu, eskatu bi botila Moet&Chandon Charlie-ri, gout américain —esan zion belarrira zerbitzari zaharrak ahots txistukariz.

Ilargi aurpegiduna zutik zegoen.

— Jaun-andreok...

— Ixo txerri-kortan... —eskatu zuen norbaitek halako batean.

— Urde handiak hitz egin nahi du —esan zuen Olgak ahapeka.

— Jaun-andreok, zoritxarrez, gure artean Belengo izarra eta lehenengo aktorea ez dag...

— Gilly, ez zakarkeriarik bota —esan zuen diademadun emakumeak.

— Jaun-andreok, ez dut ohiturarik...

— Gilly, mozkortuta zaude.

— ...Baldin marea... esan nahi dut, baldin urak gure alde edo gure kontra badaude...

Batek fraketik tira egin zion eta ilargi-aurpegiduna braust eseri zen bere aulkian.

— Ikaragarria da... —esan zion diademadun emakumeak mahaiburuko gizon aurpegi luze tabako-kolorekoari—, ikaragarria da, koronel, zer-nolako zakarkeriak esaten dituen Gillyk mozkortuta dagoenean.

Koronela puru baten eztainu-paperezko estalkia kontu handiz zabaltzen ari zen.

— Egia al da, laztana? —esan zuen hitzak astiro ahoskatuz.

Bibote gris laztu baten gainean, bere aurpegiak ez zuen ezer adierazten.

— Istorio ikaragarri bat dago Atkins izeneko gizajo horri buruz, Elliot Atkins, Mansfield-ekin lan egiten zuena...

— Benetan? —esan zuen hoztasunez koronelak, puruaren punta nakarrezko kirtena zeukan labana txiki batez ebakitzen zuen bitartean.

— Aizu, Chester, entzun al duzu Mabie Evans arrakasta handia lortzen ari dela?

— Egia esan, Olga, ez dakit nola egiten duen. Gorpuzkeraz ez da hain polita...

— Kansas-en gelditu zen gau batean, bertan ari baitzen lanean. Hitzaldi bat bota zuen mozkor-mozkor eginda...

— Neskak ez daki kantatzen ordea...

— Gizajoak sekula ez zuen gauza handirik egin eszenatoki gainean...

— Gorpuzkera ez du batere polita, ez horixe!

— Eta hitzaldia Bob Ingersollek ematen dituenen modukoa izan zen...

— Hura bai gizon jatorra!... Ai, nik harreman estua izan nuen berarekin Chicagon, aspaldiko garaietan...

— Benetan?

Koronelak kontu handiz hurbildu zuen poxpolu piztu bat puruaren puntara...

— Eta orduan, tximista baten dirdai izugarria nagusitu zen eta suzko bola bat leiho batetik sartu eta bestetik atera zen.

— Eta zera... hil al zen?

Koronelak ahokada bat ke, urdina, sabairantz bota zuen.

— Zer esan duzu zuk? Tximista batek hil duela Bob Ingersoll? —oihu egin zuen Olgak—. Ondo merezita zeukan ateo nazkagarri horrek.

— Ez, hori ere ez da; gertakari horrek eragin zion beldurrak ikusiarazi zion zer den garrantzitsua bizitzan eta gaur egun Eliza Metodistan sartuta dago.

— Bitxia da zenbat aktore sartzen diren apaiz.

— Ezin da entzulerik lortu bestela —purrust egin zuen diamantezko botoidunak.

Atearen beste aldetik, bi zerbitzariak barruko zalapartari adi zeuden.

— Tas de sacrés cochons, sporca madonna! —esan zuen zerbitzari zaharrak ahots txistukariz eta Emilek sorbalda jaso zuen—. Neska beltzaran horrek gau osoa zuri begira eman du —erantsi zuen, Emileri begi-keinu bat egiten ziola—. Beharbada gaur gauean zerbait harrapatuko duzu.

— Nik ez dut ezer nahi ez neska horiekin ez euren gaixotasun zikinekin.

Zerbitzari zaharrak zaplada bat eman zuen bere izterraren kontra.

— Gaur egun ez dago gizonik... Gaztetan neska batek ere ez zidan ihes egiten niri.

— Begiratu ere ez dute egiten neska horiek —esan zuen Emilek hortzak estutuz—. Maniki bizidunak: horixe besterik ez gara eurentzat.

— Itxaron pixka bat, denborarekin ikasiko duzu.

Atea ireki egin zen. Biak begirune handiz makurtu ziren diamantezko botoia zeukanaren aurrean. Norbaitek bi emakume-hanka margotuak zizkion alkandoraren aurrealdean. Masailak gorri-gorri zeuzkan. Begi baten behealdeko ertz eroriak itxura xelebrea ematen zion bere erbinude-aurpegiari.

— Zer arraio, Marco, zer arraio! —marmar egin zuen—. Ez dugu ezer edateko... Ekarri Ozzeano Atlantikoa eta bi litro gehiago.

— De suite monsieur...

Zerbitzaria makurtu egin zen.

— Emile, esaiozu Augustori, oraintxe bertan et bien frappe.

Korridorean behera, Emilek kantari entzun zien:

Atlantikoa beterik balego xanpainaz,

olatu distiratsu...

Ilargi-aurpegiduna eta sudur luzea komunetik eskutik oraturik zetozen, halleko palmondoen artetik zabuka.

— Alproja hauek tripako mina sortarazten didate.

— Bai, jauna! Aspaldiko garaietan San Frisko-n antolatzen ziren afariak oso bestelakoak ziren.

— Haiek ziren garaiak, haiek!

— Horretazz ari garela —ilargi-aurpegiduna horman bermatu zen—, Holyoke, nire lagun maitea, gaur goizzeko egunkarietan ikusi al duzzu gomaren merkataritzari buruzz idatzi dudan artikulu polita?... Akzziodunak sagutxoen modura eroriko dira.

— Zer dakizu zuk gomari buruz?... Material hori oso txarra da.

— Itxaron eta ikusi, Holyoke, nire lagun maitea, aukera paregabe bat galdu nahi ezz baduzzu... Mozzkortuta ala ezz, diruaren usaina... airean hartzen dut nik.

— Zergatik ez duzu, ba, txakur txikirik ere?

Sudur luzeari aurpegi gorria more jarri zitzaion. Soina aurrera eta atzera zerabilen, barrez itota.

— Nik dakidana beti lagunei esaten diedalako —esan zuen besteak, gehiegi edanaren eragina inondik inora ageri ez zuelarik—. Aizu, mutil, non dago jangela pribatua?

— Par ici, monseieur...

Zurrunbilo baten antzera, akordeoi-izurrekiko soineko gorri bat igaro zen haien aurretik: aurpegi obalatu txiki bat, ile kiribil marroiak mugaturik, nakarrezkoak ziruditen hortzak aho irribarretsu ireki batean.

— Fifi Waters! —deiadar egin zuten denek—. A, Fifitxo, laztana, etorri hona, besarkatu nahi zaitut.

Aulki batera igo zuten eta emakumea zabuka hasi zen noiz hanka batean, noiz bestean. Xanpaina kopa okertu batetik tantaka ari zen.

— Eguberri on!

— Urte berri on!

— Eta urte askoan ospa dezagula egun hau...

Emakumearen ondoren iritsi zen mutil ilehori bat, oso modu aldrebesean, bilin-balan zebilen mahaiaren inguruan, kantari:

Animalien feriara joan ginen

eta han txoriak eta piztiak zeuzkaten,

eta babuino handia ilargiaren argitan

bere ile gorrixka orrazten eta orrazten.

— Iufala! —oihu egin zuen Fifi Watersek, diamantezko botoidunari ilea nahasiz—. Iufala!

Jauzi eginez jaitsi eta alaiki saltoka hasi zen hankei gora eta behera etengabe eraginez eta, aldi berean, gona belaunetaraino altxatuz.

— Oh la la! Bai ostikolari ona neska frantses hau!

— Erne ibili Pony balletarekin.

Hanka lerdenen, zeta beltzezko galtzerdi distiratsuen eta borladun zapatatxo gorrien dirdaia gizonen aurpegietan islatzen zen.

— Hau bai emakume eroa! —oihu egin zuen diademadun emakumeak.

«Iufala». Holyoke balantzaka zebilen atean eta kapela garaia sudur-punta distiratsurantz okertua zuen. Fifik garrasi egin eta ostiko bat eman zion kapelan.

— Gol! —oihu egin zuten denek batera.

— Jainkoarren, ostikoa eman didazu begian!

Emakumeak unetxo batez zur eta lur begiratu zion eta negar batean hasi zen diamantezko botoidun jaunaren paparrera bilduta.

— Nik ez dut honelako irainik merezi.

— Igurtzi beste begia.

— Norbaitek benda bat ekar dezala...

— Demontre! Ia-ia begi bat atera zion!

— Eskatu taxi bat.

— Non dago mediku bat?

— Ez da batere erraza izango, laguntxo.

Malkoz eta odolez beteriko musuzapi bat begian ipinita alde egin zuen sudur luzeak, estropezuka. Gizonak eta emakumeak haren atzetik atera ziren. Mutil ilehoria azkena izan zen irteten, zabuka eta kantuka irten ere:

Babuino handia ilargiaren argitan

bere ile gorrixka orrazten eta orrazten.

Burua mahai gainean, Fifi Waters negar zotinka ari zen.

— Ez egin negar, Fifi —esan zuen koronelak, zeinak arratsalde osoa emana baitzuen leku beretik mugitu gabe—. Hau ondo etorriko zaizu, nik uste.

Eta mahaian zehar kopa bat xanpaina helarazi zion.

Malkoak xukatu eta zurrutada txikitan hasi zen edaten.

— Epa Rogers, zer moduz, adiskidea?

— Ondo antzean, eskerrik asko... Apur bat aspertuta, ez duzu uste? Gau bat horrelako alprojekin!...

— Gose naiz.

— Antza, ez dago ezer jateko.

— Hemen zeundela jakin izan banu, lehenago etorriko nintzen, benetan diotsut.

— Bai?... Oso atsegina zara.

Errauts-puska luze bat erori zen koronelaren purutik. Altxatu egin zen.

— Aizu, Fifi, orain zaldi-kotxe bat hartu eta buelta bat ematera joango gara parkean zehar.

Emakumeak xanpaina zurrutada batez amaitu zuen eta pozarren onetsi zuen eskaintza.

— Ene Jainkoa! Laurak dira! Beroki txukunen bat izango duzu, ezta?

Emakumeak baietz adierazi zuen buruaz.

— Ederki, Fifi... sasoian zaude, nik uste.

Koronelaren tabako-koloreko aurpegia irribarretan urtzen ari zen.

— Tira, goazen.

Fifi bere ingurura begira jarri zen, zorabiatuta bailegoen.

— Ez da inor nirekin etorri ala?

— Hori ez zen inola ere beharrezkoa!

Hallean mutil ilehoria suteetarako ontzi batean patxadaz oka egiten topatu zuten, palmondo artifizial baten azpian.

— O! Bakean utziko dugu —esan zuen emakumeak sudurra zimurtuz.

— Hori ez zen inola ere beharrezkoa —esan zuen koronelak.

Emilek berokiak eraman zizkien. Ordurako neska ilegorria etxera joana zen.

— Aizu, mutil —koronelak makila astindu zuen—, eskatu zalgurdi bat, mesedez... Saiatu zaldia otzana izan dadila eta zaldizaina ez dadila mozkortuta egon.

— De suite, monsieur.

Teilatuez eta tximiniez haraindi, zeru urdina ikus zitekeen, zafiro-kolorekoa. Koronelak goiztiriko airea hiruzpalau aldiz indarrez arnastu eta purua estoldara bota zuen.

— Zer deritzozu Cleremont-en gosari txiki bat egiteari? Gau osoan ez dut ezer ganorazkorik jan.

— Puagg, xanpaina hau gozoegia da! A ze nazka!

Fifik lelo baten modura egin zuen barre. Koronelak zaldiari apoak aztertu ondoren, burua laztandu zion eta kotxean sartu ziren bi-biak. Bere beso azpian, koronelak kontu handiz oratu zion Fifiri, haren soina uzkurtuz, eta alde egin zuten handik. Instant batez, Emile jatetxeko atean gelditu zen bost dolarreko bilete bati zimurrak kentzen. Nekatuta zegoen eta mina zeukan oinbularretan.

Emile jatetxearen atzeko atetik ateratzean, Congorekin egin zuen topo, itxaroten baitzeukan, sarrerako eskailera-maila batean eserita. Jaka higatuaren lepo jasoaren azpian, Congoren azalak berdexka zirudien, hotza sortarazteko moduko berdexka.

— Hau nire laguna duk —esan zion Emilek Marcori—. Ontzi berean etorri gintuan.

— Aizak, ba al daukak botila bat fine jakan? Sapristi, neskatxa gozo batzuk hemendik irteten ikusi ditiat eta ez zituan batere zatarrak.

— Zer duk baina?

— Lanetik bota naitek, horixe duk dena... Ez diat ezer nahi morroi horrekin. Goazemak kafe bana hartzera.

Kafea eta erroskilla batzuk eskatu zituzten orube huts bateko otordu-bagoi batean.

— Eta zera, gogoko al duk herri zikin hau? —galdetu zuen Marcok.

— Bai, zergatik ez? Ni edozein lekutan nagok gustura. Dena duk berdina. Frantzian gaizki ordaintzen diate eta ondo bizi haiz; hemen, ordea, ondo ordaintzen diate eta gaizki bizi haiz.

— Questo paese e completamente soto sopra.

— Uste diat itsasora itzuliko naizela.

— E aizue, aprenditu gure hizkuntza, ostia! —esan zuen gizon azalore-aurpegi batek, hiru kafe-katilu barra gainean bortizki jarriz.

— Zuen hizkuntzaz hitz egiten badugu —erantzun zuen zorrotz Marcok—, beharbada zuri ez gustatuko guk esaten duguna.

— Zer dela eta bota haute?

— Merde! Ez zakiat. Liskar bat izan nian dendako nagusiarekin, gamelu zahar hori... Zalditegiaren ondoko atean bizi zuan. Gurdiak ezezik bere etxeko zorua ere garbitu behar izaten nian... Bere emazteak honelako aurpegia zeukaan.

Congok ezpainak milikatu eta begiak okertzen saiatu zen.

Marcok barre egin zuen:

— Santissima Maria putana! Nola moldatzen hintzen haiekin hitz egiteko?

— Gauzak hatzaz seinalatzen zitizten; orduan, nik, baietz adierazteko, buruaz keinu bat egin eta Awright esaten nian. Zortzietatik seietara egiten nian lan, eta egunetik egunera gero eta lan zikin gehiago agintzen zidatean... Bart esan zidatean komun-ontzia garbitzeko. Nik ezetz esan nian buruaz... Hori emakumeen lana duk. Nagusiaren emaztea oso-oso haserre garrasika hasi zuan. Orduan, ni ingelesa ikasten hasi ninduan. Go awright to'ell esan nioan nik... Orduan, agurea zigorra eskuetan zeukala azaldu eta kalera bota nindian aste hura ez zidala ordainduko esanez... Borrokan ari ginen bitartean polizia bat agertu zuan. Orduan, ni saiatu ninduan poliziari esaten agureak hamar dolar zor zizkidala astebeteko lanagatik. Eta berak esan zidaan: «Utikan zorritsu italiar hori! Eta porraz jo nindian kaskoan... Merde alors...»

Marco gorri zegoen haserrearen haserrez.

— Zorritsu italiarra deitu al zian?

Congok, ahoa erroskillez beterik, baiezko keinu bat egin zuen.

— Eta bera irlandar harroputz bat besterik ez zuan —marmarrean esan zuen Marcok ingelesez—. Nazka-nazka eginda nagok hiri zikin honetaz...

— Mundu guztian berdin-berdin gertatzen duk, poliziak jipoitu egiten gaitik, aberatsek esplotatu egiten gaitiztek euren soldata kaskarrekin, eta nor da erruduna?... Dio cane! Heu, neu, Emile...

— Guk ez diagu mundua egin... Haiek dituk mundua egin dutenak edo Jainkoa, beharbada.

— Jainkoa euren alde zagok, polizia baten modura... Jainkoa hiltzeko ordua iritsiko duk... Ni anarkista nauk.

Congok ahapeka abestu zuen: «Les bourgeois à la lanterne, nom de Dieu!»

— Hi gutarra al haiz?

Congok soina goratu zuen.

— Ni ez nauk ez katolikoa ez protestantea. Nik ez zaukaat ez dirurik ez lanik. Ikusi hau.

— Begira.

Hatz zikin batez Congok tarratada luze bat seinalatu zuen bere praken belaunean.

— Hau duk anarkismoa... Arraioa! Senegalera joan eta beltz bihurtuko nauk.

— Horren itxura baduk behintzat —barre egin zuen Emilek.

— Horrexegatik deitzen zidatek Congo.

— Baina horiek txorakeriak dituk —jarraitu zuen Emilek—. Gizaki guztiak berdinak dituk. Baina batzuek aurrerantz egiten ditek eta beste batzuek ez... Horrexegatik etorri ninduan ni New Yorkera.

— Dio cane, nik ere horixe uste nian duela hogeita bost urte... Ni bezain zaharra haizenean ikusiko duk. Ez al dik inoiz lotsarik ematen? Hemen... —bere hazkozkorrez kolpetxo batzuk eman zituen bere papar zurrunaren gainean— zerbait sumatu diat, erretzen, itotzen nauen zerbait, hemen... Orduan, neure artean esan diat: «Courage, iritsiko duk gure eguna, iritsiko duk gure egun odoltsua».

— Eta nik esaten zioat neure buruari —eten zuen Emilek—: «Dirua daukaanean, motel...»

— Entzun, Turin-dik alde egin aurretik, mamma ikustera joan nintzenean, burkideen mitin batean izan ninduan. Capua-ko bat altxatu zuan hitz egiteko... mutil eder bat, garaia, argala... Esan zian indarra iraultzaren ondoren desagertuko zela, inor inoren lanaren kontura bizi izango ez zenean. Polizia, gobernuak, armadak, presidenteak, erregeak... hori dena duk indarra. Indarra ez duk benetakoa, irudimenaren fruitua baizik. Langileek sortu ditek hori guztia, horretan sinesten dutelako. Diruan eta ondasunetan sinesteari uzten diogun egunean, amets bat bezalakoa izango duk esnatzen garenean. Ez diagu ez lehergailurik ez barrikadarik beharko... Erlijioa, politika, demokrazia eta hori dena gu lo edukitzeko beste ezertarako ez duk... denok herriari esan behar zioagu: «Esnatu».

— Kalera protesta egitera hoanean, ondoan izango nauk —esan zuen Congok.

— Ba al dakizue zein den lehenago aipatu dizuedan gizona?... Gizon hori, Enrico Matalesta, Italiako gizonik handiena duk Garibaldi-ren ondoren... Bizitza osoa kartzelan eta erbestean eman dik, Egipton, Ingalaterran, Hegoamerikan, leku guztietan... Ni bere modukoa banintz, berdin litzaidakek zer egingo lidaketen: urkatu, tirokatu... berdin-berdin... zoriontsua izango nindukek.

— Horrelako morroi batek zoratuta egon behar dik —esan zuen Emilek poliki-poliki—. Zoratuta egon behar dik.

Marcok zurrutada batez kafea amaitu zuen.

— Egon pixka bat. Hi gazteegia haiz. Denborarekin ulertuko duk... Haien lanari esker, banan-banan ulertzen ari gaituk. Eta ez ahaztu zer esan dudan... Agian, zaharregia izango nauk, agian hilda egongo nauk, baina egunen batean langileak euren morrontzatik askatuko dituk... Kalera irtengo zarete eta polizia korrika hasiko duk, banketxe batean sartuko zarete eta han dirua lurrean sakabanaturik egongo duk eta zuek ez zarete gelditu ere egingo bilete bat bera ere jasotzeko... diruak ez baitu ezertarako balio izango. Mundu osoan prestatzen ari gaituk. Txinan ere burkideak zaudek... Frantziako zuen komuna hasiera izan zuan... Sozialismoak porrot egin zian. Anarkistek jo behar ditek hurrengo kolpea... Guk porrot egiten badugu, beste batzuk etorriko dituk...

Congok aharrausi egin zuen.

— Ezin zioat logaleari eutsi.

Kanpoaldean, limoi-koloreko goiztiriak kale hutsak blaitu zituen, erlaitzetatik, sute-eskaileren eskudeletatik eta zakarrontzien ertzetatik tantak isuriz, eraikinen arteko itzalezko blokeak birrinduz.

Kaleko argiak itzalita zeuden. Kale-kantoi batetik Broadwayrantz begiratu zuten; handik kale meharra eta idorra ematen zuen, suak barrenak atera izan balizkio bezala.

— Egunsentia ikustean —esan zuen Marcok, bere ahotsak eztarrian karranka eginez— beti esaten zioat neure buruari: «Beharbada... beharbada gaur».

Eztarria garbitu eta farol baten oinera txistua bota zuen; gero, bere ahate-ibilkeraz urrundu zen haiengandik, indarrez aire freskoa sudurraz hartuz.

— Egia al da, Congo, berriro ontziratzeko asmoa duala?

— Zergatik ez? Munduan zehar ibili beharra zagok...

— Hire falta nabarituko diat... beste gela bat aurkitu beharko diat.

— Lagunen bat aurkituko duk gela partekatzeko.

— Baina hori egiten baduk, marinela izango haiz bizitza osoan.

— Eta? Aberatsa eta ezkondua haizenean, hiri bisita egitera etorriko nauk.

Seigarren Etorbidean behera zihoazen. Haien buru gainean, tren jaso batek orro egin zuen, trabesen artean motelduz zihoan triki-traka burrunbatsu bat atzean utziz.

— Zergatik ez duk beste lan bat bilatzen hemen apur bat geratzeko?

Congok bi zigarro oker atera zituen jakaren aurrealdeko poltsikotik, Emileri bat luzatu zion, eta praken atzealdean poxpolu bat piztuta kea emaro-emaro bota zuen sudurretik.

— Honetaz nazkatuta nagok, esaten diat ba —esku zapala zintzur-sagarrera eraman zuen—, honaino... Beharbada etxera itzuliko nauk eta Bordeleko neskatxei bisita egin... Haiek, behintzat, ez zaudek soilik bale-bizarrez eginda... Boluntario sartuko nauk itsas armadan eta borla gorriko txapel bat jantziko diat... Neskei gustatzen zaiek. Ez zagok bizimodu hoberik... Mozkortzea, soldata kobratzeko egunean sekulako iskanbila sortzea eta Ekialde Urruna ikustea.

— Eta sifiliak jota hiltzea hogeita hamar urterekin...

— Eta?... Zazpi urte behar dituk gorputza berritzeko.

Euren ostatuko eskailerek barazkien eta garagardo garratzen usaina zuten. Estropezuka igo ziren, aharrausika.

— Zerbitzarion lana kaka zaharra duk... Oso nekagarria duk... Min handia eragiten dik oinazpietan... Begira, gaurko eguna polita izango duk. Dagoeneko eguzkiak aurreko ur-depositoan jotzen dik.

Congok zapatak, galtzerdiak eta prakak erantzi eta katu baten modura kizkurtu zen bere ohean.

— Pertsiana malapartatu hauekin argi guztia barrura sartzen duk —xuxurlatu zuen Emilek, ohearen kanpoaldeko ertzean soina luzatuz.

Izara zimurtsuen artean aztoraturik mugitzen zen, ezeroso. Bere ondoan, Congo lasai eta erregularki hartzen zuen arnasa. «Horrelakoa banintz», pentsatu zuen Emilek berekiko «inoiz ezertaz kezkatuko ez banintz... Baina hori ez duk munduan aurrera egiteko bidea... Ene Jainkoa! Hori bai ergelkeria... Marco txolintzen hasita zagok».

Eta etzanda geratu zen, sabaiko orban lizunezkoei begira, eta tren jasoaren orroak gelan burrunba egiten zuen bakoitzean ikaratu egiten zen. «Jainkoaren izenean, dirua aurreztu behar diat». Bira egiten zuenetan, ohearen kozkor batek kirrinka egiten zuen eta orduan gogora etortzen zitzaion Marcoren ahots zakar eta txistukaria: «Egunsentia ikustean beti esaten zioat neure buruari: beharbada gaur...»

— Barkatu, Mr. Olafson, une bat besterik ez da izango —esan zuen etxeen salerosketetarako agenteak—, zuk eta zure andreak pisuari buruz erabakia hartzen duzuen bitartean...

Haiek elkarren ondoan geratu ziren gela hutsean. Leihotik Hudson ibai arbel-kolorekoari begira zeuden, baita gerraontzi ainguratu batzuei eta ibaian gora bira egiten ari zen goleta bati ere.

Bat-batean emakumea, begiak distiratsu, bere gizonarenganantz jiratu zen:

— O Billy, pentsatu horretaz unetxo batez.

Gizonak sorbaldetatik helduta berarenganantz erakarri zuen emaztea apurka-apurka.

— Ia-ia honaino iristen da itsasoaren usaina.

— Billy, hona bizitzera etorriko garela pentsatzea ere... Riverside Drive-ra. Egun bat ezarri behar dut bisitak hartzeko. William C. Olafson-en andrea, 218 Riverside Drive... Ez dakit egokia izango ote den gure bisita-txartelean helbidea ipintzea.

Emakumeak eskutik hartu eta bere atzetik gidatu zuen erratzaz ondo garbitutako gela hutsetan barna, non ordura arte ez baitzen inortxo ere bizi izan. Gizona handia eta astuna zen; begi urdin lausoak zeuzkan, haur baten buru zurian hondoratuak.

— Diru asko da, Bertha.

— Orain ordain dezakegu, bai noski. Gure diru-sarreren arabera bizi behar dugu... Zure posizioak hala eskatzen du... Eta pentsa zein zoriontsuak izango garen.

Agentea korridoretik zetorren eskuak igurtziz.

— Ondo, ondo, ondo... Ikusten dudanez, baietz erabaki duzue... Oso argiak zarete, gainera. Ez dago leku hoberik New Yorken eta hilabete batzuk barru hemen ezin izango duzue ezer aurkitu, ez ezaupideez ez diruaz baliatuta.

— Bai, hilabeteko lehenengo egunetik hartuko dugu.

— Oso ondo... Ez zaizu damutuko hartutako erabakia, Mr. Olafson.

— Bihar goizean txeke bat bidaliko dizut.

— Zuk nahi bezala... Eta zein da zuen oraingo helbidea, mesedez...

Agenteak koaderno bat atera eta arkatz baten punta mihiaz busti zuen.

Emakumea bere senarraren aurrean jarri zen.

— Ipini Astor Hotela.

— Momentuz gauzak altzari-biltegi batean ditugu.

Mr. Olafson gorritu egin zen.

— Eta... zera... mesedez, bi pertsonaren izenak nahiko genituzke erreferentzia izateko, New Yorken.

— Ni Keating eta Bradley osasun-ingeniariekin nago, Park Avenue 43...

— Zuzendariorde orokor izendatu berri dute —erantsi zuen Mrs. Olafsonek.

Riverside Drive-ra irten ziren eta han oso haize zakarra zebilen. Orduan, emakumeak oihu egin zuen:

— Oso-oso zoriontsua naiz, maitea... Orain bai merezi izango duela bizitzak.

— Baina zergatik esan diozu Astorren bizi garela?

— Ezin nion esan Bronx-en bizi garela. Juduak ginela pentsatuko zuen eta ez zigun pisua alokatuko.

— Baina zuk badakizu ez ditudala honelako gauzak gogoko.

— Tira, Astorrera aldatu besterik ez dugu egin behar aste honetan geratzen diren egunetarako, horrek horrenbeste kezkatzen baizaitu... Ni ez naiz sekula egon erdialdeko hotel handi batean.

— O Bertha, printzipioak dira... Nik ez dut atsegin zu horrelakoa izatea.

Emakumea jiratu eta begira geratu zitzaion sudurzuloak etengabe itxi-irekika.

— Hain zara ahula, Billy... Nahiago nuke benetako gizon batekin ezkondu izan banintz.

Senarrak besotik oratu zion.

— Goazen hemendik —esan zuen zakar, beste aldera begira.

Kale-buru batean gora egin zuten, bi oruberen artean. Kale-kantoi batean oraindik egurrezko baserri baten erdi korrokoila nabarmen ageri zen. Gela erdi bat ikus zitekeen zut, eta bertako hormetan loreez apaindutako paper urdina zegoen, orban marroiek jana. Orobat, kez belztutako sutondo bat bazen bertan, baita txiki-txiki eginda zegoen horma-armairu bat eta burdinazko ohe bat ere, bi zatitan tolestatua.

Platerak behin eta berriro igarotzen ziren Buden atzamar koipetsuen artetik. Jaki-hondarren eta xaboi-bits beroaren usaina. Platerok bi aldiz mostratxa txiki batez igurtzi, uretan sartu, xaboia kendu eta xukaderan utzi, mutil judu sudur luzeak lehortu ditzan. Belaunak zipriztinez bustiak, koipea besoetan gora, ukondoak sorgorturik.

— Kontxo, hau ez da zuri batentzako lana.

— Niri berdin zait, kontua jatea da —esan zuen mutil juduak, plateren abarrotsari eta sutegiko zalapartari zein borborrari bere ahotsa gailenaraziz. Han hiru sukaldari izerditsu arrautzak, urdaiazpikoa, hanburgesak, patatak eta latako behiki xehatua frijitzen ari ziren.

— Bai, nik ondo jaten dut —esan zuen Budek, mihia hortzetatik igaroaraziz, handik haragi gazi apur bat erauzi baitzuen, mihiaz ahosabaiaren kontra zanpatu zuena.

Platerok bi aldiz mostratxa txiki batez igurtzi, uretan sartu, xaboia kendu eta xukaderan utzi, mutil judu sudur luzeak lehortu ditzan. Su-etena egin zen. Mutil juduak zigarro bat luzatu zion Budi. Zutik zeuden, harraskan bermatuta.

— Platerak garbituz ez da diru askorik irabazten.

Judua hizketan ari zelarik, zigarroa gorabeheraka zerabilen bere ezpainen artean.

— Dena den, lan hau ez da zuri batentzat —esan zuen Budek—. Hobe da zerbitzari lan egitea, eskupekoak ematen dituzte.

Jantokitik etorrita, onddo-kapela marroiko gizon bat ate birakaritik sartu zen. Masailezur irtena zeukan, zerri-begiak eta puru bat, tente-tente, aho erdian. Budek gizon hura ikusteaz batera dartada hotz bat sentitu zuen erraiak bihurritzen zizkiola.

— Nor da hori? —xuxurlatu zuen.

— Ez dakit... bezero bat, nik uste.

— Ez al duzu uste detektibe-aurpegia daukala?

— Nola arraio nahi duzu nik jakitea? Ez naiz sekula kartzelan egon.

Mutil judua gorritu eta masailezurra nabarmen atera zuen.

Zerbitzariaren laguntzaileak beste plater zikin pila bat ekarri zuen. Bi aldiz mostratxa txiki batez igurtzi, uretan sartu, xaboia kendu eta xukaderan utzi. Onddo-kapela marroiko gizona sukaldetik berriro igaro zenean, Budek haren esku gorri koipetsuetan iltzatu zituen begiak. «Eta zer arraio, detektibea bada ere?». Budek bere lana amaitu zuenean, aterantz abiatu zen eskuak lehortzen zituen bitartean. Jaka eta kapela esekitokitik hartu eta zerbitzu-atetik alde egin zuen kalera, zabor-ontzi batzuk atzean utzita. «Zein ergela, bi orduko soldata alferrik galtzea ere!». Optikari baten erakusleihoko erlojuan ordu biak eta hogeita bost ziren. Broadwayn behera egin, Lincoln Square-tik igaro eta Columbus Circle zeharkatu zuen, beti erdialderantz, dena zegoen lekurantz.

Neskatoa etzanda zegoen, belaunak kokotseraino tolestaturik, eta kamisoia, gorputzari atxekia, oin azpitik sartuta zeukan.

— Orain, zuzen jarri eta lo egin, laztana... Agindu amari lo geratuko zarela.

— Aitatxo ez al da etorriko niri ondo lo egin esatera eta musu ematera?

— Bai, etxera itzultzen denean. Bulegora joan behar izan du berriro eta ama Mrs. Spingarn-en etxera joango da euchre-n jokatzera.

— Noiz itzuliko da aita?

— Ellie, esan dizut lo egiteko... Argia piztuta utziko dizut.

— Ez, amatxo, itzalak egiten ditu... Noiz itzuliko da aita?

— Gogoak ematen dionean.

Gas-lanpara itzali zuen. Itzalak zokoetatik atera ziren, euren hegalak batu eta azkar alde egin zuten.

— Ondo lo egin, Ellen.

Atearen argizko marra mehartu egin zen ama irtetean, ezari-ezarian mehartu zen hari baten modukoa izan arte. Heldulekuak kirrinka egin zuen; oin-hotsak hallen barrena urrundu ziren; kaleko atea danbatekoa eginez itxi zen. Erloju batek nonbait tiki-taka egin zuen gela isilean; pisuaren kanpoaldean, etxearen kanpoaldean, gurpilak, apoen arrapalada, aienatzen ziren ahotsak. Zalaparta areagotuz zihoan. Den-dena beltza zen, argizko bi hari izan ezik. Atearen izkinean, hari horiek behekoz gora jarritako L bat osatzen zuten.

Elliek hankak luzatu nahi izango zituen, baina beldurra ematen zion. Ez zen ausartzen begiak atearen izkinako L behekoz gorakotik kentzen. Begiak ixten bazituen, argia joan egingo zen. Ohearen atzetik, leihoko gortinen artetik, armairuaren barrutik eta mahai azpitik itzalak pixkanaka-pixkanaka hurbiltzen ari zitzaizkion. Ellie uzkurtuta zegoen, kokotsa belaunen kontra estututa. Burukoa itzalez galkaturik zegoen, itzal kuxkuxeroak ohe barrura lerratu zitzaizkion. Begiak ixten bazituen, argia joan egingo zen.

Kaletik azantz isil batek gora egin zuen kiribilka eta hormak zeharkatu zituen, itzal estekatuak taupadaka jarriz. Haren mihiak erlojuaren tiki-takaren moduko hotsa egin zuen hortzen kontra jotzean. Besoak eta hankak zurrun zeuzkan; lepoa ere bai; oihu egitera zihoan. Oihu egin kaleko azantzak ito arte, oihu egin aitatxok entzun ziezaion, aitatxo etxera itzul zedin. Arnasa hartu eta berriro garrasi egin zuen. Aitatxo etxera itzul zedin. Itzal zaratatsuak dantzan ari ziren zabuka. Itzalak jira-biraka zebiltzan. Orduan negarrez hasi zen. Malko bero eta lasaigarriez bete zitzaizkion begiak eta masailetatik belarrietara pirritan irristatzen zitzaizkion. Buelta eman eta, oraindik ere negarrez, burua burukoan pulunpatu zuen.

Hotzaren hotzez moretutako kaleetan gas-lanparek dar-dar egin zuten une batez, gero egunsenti hitsean itzali ziren. Gus McNiel, artean begiak logurez lekedaturik, bere gurdiaren ondoan zebilen, esne botilez beteriko alanbrezko saski bat eskuan balantzaka zerabilela. Ateetan gelditu zen, botila hutsak jaso, eskailera izoztuetan gora egin zuen, krema- eta gazur-pintak utzi zituen, A eta B kalitatekoak. Bitartean, zerua erlaitzen, ur-deposituen, teilatu-gailurren eta tximinien atzean arrosaz eta horiz tindatu zen. Antzigarrak eskailera-mailetan eta espaloietan dirdaitzen zuen. Zaldia, burua kulunka aldenik alde eramanez, atez ate zebilen. Oinatzak gero eta ilunagoak ziren zoladura izoztuan zehar. Garagardo-kamioi batek burrunba egin zuen beherago, kale berean.

— Zer moduz, Moike? Goiz-giro freskoa, ezta? —oihu egin zion Gus McNielek Zortzigarren Etorbideko kale-kantoian besoak igurtzitzen ari zen polizia bati.

— Zer moduz Gus, behiek oraindik esnea ematen al dute?

Egun argia zen eta, azkenean, Gusek bere zaldi irenduaren ipurdi higatuaren kontra bridez jota, esnetegira bidean zen berriro ere, bueltan. Atzean, botila huts batzuk batera eta bestera saltoka zeramatzan. Bederatzigarren Etorbidean tren bat goialdetik igaro zen, ziztuan, erdialderantz, tren-makina txiki berde bat aurrean zeukala. Burbuila zuriak botatzen zituen tren-makinak, kotoia bezain trinkoak, aire gordinean eta leiho beltzeko etxe zurrunetan deuseztuko zirenak. Lehenengo eguzki-izpiek urre-koloreko errotulu hau nabarmendu zuten:

DANIEL MCGILLYCUDDY, ARDOAK ETA LIKOREAK.

Hamargarren Etorbidearen kale-kantoian.Gus McNielen mihia lehor zegoen eta goiztiriak zapore gazia utzi zion ahoan. Lata bat garagardo oso suspergarri ona izango zen hura bezalako goiz batean. Bridak zigorraren inguruan bildu eta gurpilaren gaineko aldetik jauzi egin zuen. Oinak hotz-hotzak zeuzkan eta, zoladuraren kontra jotzean, azkura eragiten zioten. Odola behatzetara itzul zekion oinkatuz, ate birakaritik sartu zen.

— Deabruak eraman nazala hori esnezalea ez bada eta pinta bat krema ez badakar gure kaferako.

Gusek txistua bota zuen barra ondoko listuontzi garbitu berri batera.

— Hau duk egarria!

— Berriro ere esne gehiegi edan duk, Gus, hori ziur baino ziurrago zakiat —orro egin zuen tabernako jabeak, xerra karratu-itxurako aurpegia zuenak.

Tabernan distira-emailearen eta zerrauts freskoaren usaina zegoen. Leiho ireki batetik, eguzki-izpi gorri batek emakume biluzi baten ipurmasailak ferekatzen zituen. Emakumea erdi etzanda zegoen, gozo-gozo, arrautza egosi bat espinaka-platerkada batean bezala. Bazirudien marko urreztatudun koadro bateko irudi bat zela, barraren atzean kokaturik.

— Tira, Gus, zer nahi duk hau bezalako goiz hotz batean?

— Garagardoa, Mac.

Bitsak gorantz egin zuen, dardarka, eta gero, edontzitik gainezka egin zuen. Jabeak egurrezko pala batez ertzak berdindu zituen. Bitsa unetxo batez jalkitzen utzi zuen. Gero, berriro kanila itxi samartuaren azpian ipini zuen edontzia. Gusek orpoak patxadan ezarri zituen letoizko barraren kontra.

— Eta zer moduz lana?

Gusek bere edontzi garagardoa irentsi eta eskua, ahoa garbitzeko erabili aurretik, bekokiraino jaso zuen.

— Honaino nagok, kokoteraino... Oraintxe esango diat zer egingo dudan, Mendebaldera joango nauk, Ipar Dakotara, lur-sail hutsen bat hartzera edo inguru horretako beste edozein lekutara, bertan garia ereiteko... Ni ondotxo moldatzen nauk landetxe batean... Hirian bizitzea ez duk batere ona.

— Nola hartuko du Nelliek?

— Hasieran ez ziok grazia handirik egingo, bere ohiturak eta etxearen erosotasuna gustatzen zaizkiok, baina nik uste diat hara iritsi bezain laster gustura egongo dela... Hau ez duk bizimodua, ez berarentzat, ez niretzat.

— Arrazoi duk. Hiri honek hondoa jo dik... Egunen batean, emazteak eta biok hau salduko diagu, laster nik uste. Jatetxe txukunen bat erostea bagenu edo errepideko ostaturen bat... horixe duk guk nahi duguna! Bronxville-tik hurbileko finka txiki bat begiz jota zaukaat; kotxez ez zagok urrun —gogoetatsu, mazo moduko ukabila kokotseraino jaso zuen—. Nazkatuta nagok mozkorti madarikatu horiekin gauero zartadaka ibili behar izateaz. Zer arraio, nik ez nian ringa utzi borrokan jarraitzeko! Urrunago joan gabe, bart bertan bi morroi elkarren kontra hasi zituan borrokan eta nik erdian sartu behar izan nian taberna husteko. Nazkatuta nagok Hamargarren Etorbideko mozkorti guztien kontra borroka egiteaz... Nahi al duk beste trago bat tabernaren kontura?

— Beldur nauk ea Nelliek ez ote didan usaina antzemango.

— Ba! Ez kezkatu horregatik... Nelliek ohituta egon behar dik jendeak apur bat edatera. Bere aita ere zalea duk.

— Mac, benetan esaten diat, ez diat aitzurrik harrapatu nire ezkontza-egunetik.

— Hori hire kontua duk. Nellie emakume xarmangarria duk, benetan. Bere ile kizkurra edozein txoratzeko modukoa duk.

Bigarren garagardoak bitsezko uholde garratz bat hatz-punteetara eraman zion. Gusek, barreka, zaplada txiki bat eman zuen bere izterraren kontra.

— Emakume bikaina duk, bai horixe, Gus, hain duk fina eta hori guztia.

— Zera... oraintxe noak bere bila.

— Hi bai zorionekoa, azeri zahar hori, etxera hoa emaztearekin oheratzera, eta gu, berriz, denok lanera.

Gusen aurpegi gorria are gehiago gorritu zen. Belarriak taupadaka zeuzkan.

— Batzuetan, dagoeneko ordu honetarako ohean egoten duk... Ikusi arte, Mac.

Gus kalera irten zen berriro. Ordurako, goiza hitsa zen. Berunezko hainbat hodei hiriaren gainetik kokatuak ziren.

— Arre, hezur pila hori! —oihu egin zuen Gusek, bridetatik tira eginez.

Hamaikagarren Etorbidea izoztutako hautsez beteta zegoen. Zarata izugarria zen: gurpilek kirrinka egiten zuten eta apoek karrask, galtzadarrien gainean. Trenbidetik tren-makina baten kanpaiaren txilin-hotsa zetorren, baita merkantzi tren batek maniobrak egiterakoan sortutako abarrotsa ere. Ohean, Gus gozo-gozo hitz egiten ari zitzaion bere emazteari: «Begira, Nellie, zer irudituko litzaizuke Mendebaldera aldatuko bagina, ondo ezta? Eskari-orri bat bete dut Ipar Dakotako lur-sail bat eskuratzeko; lur beltza da eta han diru pila irabaz dezakegu gariarekin. Morroi batzuek bost uzta on izan eta aberastu egin dira... Umeentzat ere osasungarriagoa da...»

— Epa, Moike.

Gusek bere artean: «Oraindik ere Moike gizajoa lanean ari duk. Hotz honekin, lan txarra duk poliziarena. Hobe duk nekazaria izatea, garia ereitea eta landetxe on bat izatea, aletegiekin, txerriekin, zaldiekin, behiekin, oiloekin... Eta Nellie, eder-ederra bere ile kizkurrarekin, sukaldeko atean oiloei jaten ematen...»

— Aizu! —oihu egin zion gizon batek Gusi espaloitik—. Kontuz trenarekin!

Bisera baten azpian aho bat oihuka, bandera berde bat dantzan.

— Ene Jainkoa! Trenbidean nagok!

Zaldiari burua jirarazi zion, lepotik indarrez tiratuta. Topekada batek gurdia suntsitu zuen. Bagoiak, zaldi irendua, bandera berdea, etxe gorria, den-dena jira-biraka hasi eta ilunpetan murgildu zen.

"John Dos Passos / Manhattan Transfer" orrialde nagusia