John Dos Passos - Manhattan Transfer

Lehenengo atala

Ontziralekua

Hiru kaio jira-biraka zebiltzan; behean, hesiaren ohol ezpalduen artean flotatzen, kutxa hautsiak, laranja-azalak eta aza ustelak zituzten. Uhin berdeak apar bihurtzen ziren ferryaren branka biribilaren azpian. Ur-azala arrailatzen zuen ferryak laprast egiten zuen eta, mareak bere altzoan eramanik, astiro-astiro iristen zen ontziralekura. Biraderak aurrera eta atzera kateen txilin-hotsa eginez, ateak gorantz, hankak lehorrera salto eginez. Gizonak eta emakumeak bultzaka sartzen ziren egurrezko tunel kirastuan, elkar estutuz eta zanpatuz, anteparatik dolarera erortzen diren sagarrak bailiran.

Erizainak gela handi, bero eta lehor bateko atea ireki zuenean, besoa luze-luze, saski bat zeraman, txizontzi baten modura erabiliz. Hango airean alkohola eta iodoformoa antzeman zitezkeen, eta horma berdexketan zehar kokatutako beste saski batzuetatik zetozen garrasi etengabeek indarge gora egiten zuten kiribilean. Saskia bere lekuan uzterakoan, ezpainak estu, begiratu bat egin zion erizainak. Jaioberria kotoien artean emeki-emeki iraulkatu zen, zizare-pilo baten gisan.

Ferryan, gizon zahar bat biolina jotzen ari zen. Haren tximino-aurpegiaren alde bat erabat zimurtua eta okertua zegoen, eta txarolezko zapata arrakalatu baten puntaz zeraman konpasa. Bud Korpenning, hari begira, barandan bermatuta eta ibaiari bizkarra emanez zegoen. Brisak kapelaren ertz estutuaren inguruko ilea harrotu eta lokietako izerdia lehortzen zion. Oinak babaz beteta zeuzkan eta leher eginda zegoen, baina ferrya ontziralekutik ibaiaren ur izurtuaren gainean zamalkatzen aldentzean, halako inurridura bero bat sentitu zuen zainetan.

— Aizu, ferrya porturatuko den lekutik hiria urrun al dago? —galdetu zion marra zuri-urdineko korbata eta lastozko kapela zeramatzan ondoko gizagazte bati.

Gazteak goitik behera begiratu zion Budi, ibilaldi luzeak desitxuratutako zapatetatik eskumutur gorrietaraino, jakaren mahuka higatuen azpitik ageri baitziren; Buden indioilar-lepo mehea zeharkatu zuen gero; eta azkenik, begirada hura haren begi ausartetan iltzatu zen lotsarik gabe, bisera apurtu baten itzalpean zeuden begietan.

— Joan nahi duzun lekuaren arabera.

— Nondik joan behar dut Broadwayra iristeko?... Gauza guztien muinera joan joan nahi dut.

— Joan sortalderantz, eta etxe-bloke bat atzean utzi ondoren, jarraitu Broadwayn zehar, eta gauza guztien muinera iritsiko zara, dezente ibiliz gero behintzat.

— Eskerrik asko. Horixe egingo dut.

Biolinjolea, haizeak ile urdinezko xerlo batzuk soilune higatuan inarrosten zizkion bitartean, kapela luzatuz, jendetzaren artean zebilen eskean. Budek antzeman zion begitartea bihurtzen zuela bera zegoen lekurantz; haren bi begi beltz zanpatuak, orratz-buruak ziruditenak, begira zeuzkan, adi-adi.

— Ezer ez —esan zuen zakar.

Eta burua jiratu zuen, ibaiaren handitasunari so egiteko, ibaia aizto-ahoz beterik zegoela baitzirudien, hain ere zen distiratsu. Ontziralekuaren oholak gerturatu ziren, karraska egin zuten ferryarekin talka egiterakoan. Kateek kirrinka egin zuten, eta jendetzaren zurrunbiloak Bud kaian barrena eraman zuen. Ikatza garraiatzen zuten bi bagoiren artetik, hautsez betetako kale batera irten zen, nondik tranbia horiak igarotzen baitziren. Belaunak dardara batean hasi zitzaizkion. Eskuak poltsikoetan sartu zituen, barruraino.

Kale-kantoira iritsi aurretik, eat hitza irakur zitekeen otorduak ematen zituen bagoi baten gainean. Aulki birakari batean akiturik eseri eta prezio-zerrenda arreta handiz aztertzeari ekin zion.

— Arrautza frijituak eta kafea.

— Gorringoa gora ala behera? —galdetu zuen gizon ilegorri batek barraren atzealdetik, oreztaz beteriko beso lodiak amantalaz garbitzen ari zela.

— Zer? —Bud Korpenning zutitu zen asaldatuta.

— Arrautzak, ea gorringoa gora ala behera dutela nahi dituzun.

— A bai, gorringoa behera.

Bud, burua esku artean, gogorik gabe bermatu zen berriro barra gainean.

— Aizu, leher eginda ematen duzu —esan zuen tabernariak, zartagineko koipe kirrinkarira arrautzak botatzen ari zen bitartean.

— Oinez nator estatuko iparraldetik. Gaur goizean hamabost milia egin ditut.

Barrako gizonak txistu-antzeko hots bat jaulki zuen letaginen artetik.

— Lan bila etorri zara hirira, ezta?

Budek baietz egin zuen buruaz. Tabernariak arrautza karraskatzaile eta xigortuak plater batera bota zituen. Gero, platera Bud zegoen lekurantz bultzatu zuen, ertzean ogi apur bat eta gurina ezarri ondoan.

— Aizu, dohainik aterako zaizun aholku txiki bat emango dizut. Lan bila hasi baino lehen, bizarra egin, ilea moztu, jantzia eskuilatu eta kendu baldar-itxura hori. Horrela aukera gehiago izango duzu ezer aurkitzeko. Itxura da hiri honetan balio duen gauza bakarra.

— Nik ondotxo dakit zer den lan egitea. Langile ona naiz —marmar egin zuen Budek, ahoa beteta zeukala.

— Horixe da guztia. Esan dizut, bada —esan zuen ilegorriak eta su txikira itzuli zen.

Erietxeko atondo handiko marmolezko eskaileretan gora, Ed Thatcher dardarka zihoan. Sendagaien usaina eztarrian itsatsita geratzen zitzaion. Emakume aurpegi zorrotz batek so egiten zion idazmahai baten gainetik. Ed lasai hitz egiten saiatu zen.

— Esango didazu nola dagoen Mrs. Thatcher?

— Zu zeu igo zaitezke ikustera.

— Esadazu mesedez, andereño, dena ondo doa?

— Solairuko erizainak emango dizkizu nahi dituzun argibide guztiak. Ezkerreko eskailera, hirugarren solairua, ama berrien atala.

Ed Thatcherrek lore-sorta bat zeraman paper ezkoztatu berde batean bilduta. Estropozoka igo zen; hori zela eta, bazirudien eskailera handia kulunka zebilela, zuntzezko alfonbrari eusten zioten letoizko arrabolekin oin-puntez behaztopa egiten baitzuen Thatcherrek. Ate bat ixtearekin, txilio ito bat etenda gertatu zen. Edek erizain bat geldiarazi zuen.

— Mrs. Thatcher ikusi nahi nuke, mesedez.

— Tira, segi aurrera, non den baldin badakizu, behintzat.

— Beste leku batera eraman dute baina.

— Bulegoan galdetu beharko duzu orduan, galeriaren amaieran.

Edek ezpain hotzei haginka egin zien. Emakume aurpegi gorrixka batek irribarretsu behatu zion galeriaren amaieratik.

— Dena ondo atera da. Neskato sendo baten aita dohatsua zara.

— Begira, gure lehenengo umea da, eta Susie ez da oso gogorra... —esan zuen hitz etenez, begiak itxi-irekika zituela.

— A bai, ulertzen dut, zu kezkatuta zeunden, jakina... Barrura sartu eta esnatzen denean zure emaztearekin hitz egin dezakezu. Bi ordu dira neskatoa jaio dela. Saiatu ez nekarazten.

Ed Thatcherrek, bibotetxo horaila eta begi kolorgeko gizon txikiak, irribarre egiterakoan bere hortz horiak eta gorabeheratsuak erakutsiz, erizainari eskua hartu eta astindu egin zion.

— Lehenengoa da, badakizu...

— Zorionak —esan zuen erizainak.

Gas-lanparen argi zakarraren azpiko ohe-ilarak, izarak behin eta berriro astintzearen ondorioz sortutako usain okaztagarriak, aurpegi lodiak, zargalduak, horiak, zuriak. Hortxe dago. Ile horailak, txirikorda batean bildurik, Susieri bisaia txiki eta zuria zedarritzen zion; une hartan oker eta makala zirudien bisaia hark. Arrosak askatu eta gau-mahai gainean ezarri zituen. Leihotik begiratzea eta uraren hondora begiratzea bat ziren. Plazako zuhaitzak, amaraun urdinen gisan, elkarri lotuta zeuden. Farolak etorbidean gaindi izekitzen ari ziren eta isla berdeak jaurtikitzen zituzten etxe-bloke moreen gainean. Tximinien eta ur-deposituen soslaia nabarmenkiro ikus zitekeen haragia bezain gorrixka zen zeru hartan. Azkenik, betazal urdinxkak altxatu egin ziren.

— Zu al zara, Ed?... Ene, Jack-ak dira eta! Sekula halakorik!

— Ezin izan diot tentazioari eutsi, laztana. Banekien gustuko zenituela.

Erizain bat ohearen oinaldearen inguruan zebilen.

— Aizu, utziko al diguzu umea ikusten?

Erizainak baietza eman zuen. Emakume hark aurpegi zimel eta zurbila zeukan, eta ezpain bilduak.

— Gorroto dut —marmar egin zuen Susiek—: neure onetik ateratzen nau. Neskazahar zital horietako bat da, besterik ez.

— Ez egin kasurik, maitea. Hau egun bateko edo bi eguneko kontua baino ez da.

Susiek begiak itxi zituen.

— Oraindik Ellen deitu nahi al diozu?

Erizaina saski bat eskuan zuela itzuli zen; ohe gainean paratu zuen, Susieren ondoan.

— Ai ene, ze polita den! —esan zuen Edek—. Begira, arnasa hartzen ari da... Eta igurtzialdi bat eman diote.

Edek bere emazteari lagundu zion ohean ukondo baten gainean agoten. Susieren txirikorda horaila berez askatu zelarik, Eden besoa eta eskua estalita geratu ziren.

— Nola bereizten dituzu, erizain?

— Batzuetan ezin ditugu bereizi —esan zuen erizainak, ahoa urratuz irribarre egin nahian.

Susie, harro eta fidagaitz, aurpegi ñimiño morexkari begira zegoen.

— Seguru al zaude hau dela nirea?

— Jakina.

— Ez dauka etiketarik baina.

— Oraintxe jarriko diot.

— Nirea, ordea, beltzarana zen.

Susie, arnasestuka, burukoaren gainean etzan zen.

— Zure ilearen kolore bereko bilotxo argia dauka.

Besoak buruaren gainetik luzatuta, Susiek deiadar egin zuen:

— Ez da nirea, ez da nirea!... Eraman ezazue hemendik... Emakume honek alaba lapurtu dit!

— Maitea, Jainkoarren! Maitea, Jainkoarren! —erregutu zuen senarrak, emaztea estalkiaz ondo tapatzen saiatzen ari zen bitartean.

— Jesus! —esan zuen lasai erizainak, saskia biltzen ari zela—; lasaigarri bat eman beharko dizut.

Susie, zurrun, ohe gainean eseri zen.

— Eraman ezazue hemendik! —oihu eginda, atzerantz erori zen nerbio-atake batek jota, auhen indargeak etengabe eginez.

— Ene Jainkoa! —oihu egin zuen Ed Thatcherrek, eskuak batuta.

— Hobe duzu alde egitea... Zuk alde egin bezain laster lasaitu egingo da. Arrosak uretan ipintzera noa.

Eskaileraren azken aldean, astiro jaisten ari zen gizon lodikote baten parean jarri zen Ed. Eskuak igurtziz zihoan gizon hura. Bien begiek topo egin zuten elkarrekin.

— Dena ondo doa, jauna? —galdetu zuen gizon lodikoteak.

— Bai, baietz uste dut —esan zuen Thatcherrek indarge.

Lodikotea bere ahots zakarrari poza zeriola harengana jiratu zen:

— Emaskidasu sorionak! Emaskidasu sorionak! Nire emasteak mutil pat isan du!

Thatcherrek haren esku txiki eta lodia estutu zuen.

— Nirea neska da —aitortu zuen ahalkez.

— Nik post urrtetan post alapa, eta orain, pentsa, mutil pat!

— Bai —esan zuen Thatcherrek espaloira iristerakoan—, gaurkoa oso egun berezia da.

— Tragoxka pat harrtu nahi al dusu nirekin, hau dena ospatzeko?

— Atsegin handiz.

Hirugarren Etorbideko kale-kantoian taberna bateko ate erdi saretadunak aurrera-atzera higitzen ari ziren. Oinak kontu handiz igurtzi ondoan, barnealdeko salara joan ziren.

— Ach! —esan zuen alemaniarrak, pitzaturik zegoen mahai marroi batean esertzen ziren bitartean—; familiak hamaika arrdura ematen ditu.

— Hala da, jauna; hauxe da nire lehenengo umea.

— Garagarrdoa nahi al dusu?

— Bai, edozein gauza.

— Pi potila Culmbacher inporrtatu, gure haurren osasunera edateko.

Botilen tapoiek salto egin zuten, eta sepia-koloreko bitsak gorantz egin zuen edontzietan.

— Topa desagun gure etorrkisunaren alde!... Prosit! —esan zuen alemaniarrak edontzia gorantz zeramala; gero, biboteko bitsa kendu eta bere ukabil arrosaz kolpe bat jo zuen mahaian—: Peharrpada gehiegi galdetzea da Miiisterr...

— Thatcher dut izena.

— Mrr. Thatcherr, gehiegi galdetzea da ea sein lanpide dusun?

— Kontularia naiz, eta zinpeko kontularia izatea espero dut.

— Ni inprimatzailea nais, eta Zucher dut isena, Marcus Antonius Zucher.

— Pozten naiz zu ezagutzeaz, Mr. Zucher.

Eskua eman zioten elkarri mahaiaren alde batetik bestera, botilen artetik.

— Sinpeko kontulari patek diru asko irapasten du —esan zuen Mr. Zucherrek.

— Diru asko da nik behar dudana nire neskatoarentzat.

— Oi seme-alapak! Dirua xahutu pesterik es dute egiten —jarraitu zuen Mr. Zucherrek ahots sakonaz.

— Utziko didazu botila batera gonbidatzen? —esan zuen Thatcherrek, poltsikoan zenbat diru zeukan kalkulatzen zuen bitartean—. Susie koitaduari ez litzaioke gustatuko ni edaten ikustea hau bezalako taberna batean; baina, behingoagatik... eta, gainera, aita izateko arteari buruzko eskolak hartzen ari naiz.

— Senpat eta gehiago, orrduan eta hopeto... —esan zuen Zucherrek—, baina seme-alapek diru asko jaten dute... jan eta arropa apurrtu pesterik es dute egiten. Askenean, negosioa susentzea lorrtzen dusu eta... Ach! Orain... es da patere errasa hipotekekin eta maileguak lorrtzeko sailtasunekin, eta soldatak gorantz etengape, gainera, hemengo sindikatuetako sosialistekin eta nahastaile soro horiekin...

— Tira, zure osasunera, Mr. Zucher.

Mr. Zucherrek esku banako hatz lodiaz eta erakusleaz zanpatu zuen bibotean zeukan bitsa.

— Egunero es dugu semerik mundura ekarrtzen, Mrr. Thatcherr.

— Edo alabarik, Mr. Zucher.

Tabernariak beste botila batzuk ekarri zituen, mahaia garbitu zuen, eta zapia esku gorrixken artean dindilizka zeukala entzuten geratu zen.

— Eta nik esperantza bat daukat pihotzean: nire semeak xanpaina edango duela, pere semearen osasunerako topa egiteko orrdua iristen saionean. Ach! Horrelakoak dira hiri handi honetako gausak.

— Alaba etxekoia eta lasaia izatea gustatuko litzaidake, ez oraingoak bezalakoa, girgileriak, farfailak eta gerritxoak besterik ez dute eta. Ni ordurako erretiratuta egongo naiz, eta finka txiki bat izango dut Hudson ibaiaren ertzean. Arratsaldez lorategian egingo dut lan... Tipo bat baino gehiago ezagutzen dut, urtean hiru mila dolarreko erretiro-pentsioa jasotzen duena. Dirua aurrezteak horretara iristeko modua ematen du.

— Dirua aurrezteak ez du ezertarako balio —esan zuen tabernariak—. Nik hamar urte eman nituen dirua aurrezten, eta banketxeak porrot egin eta dena galdu nuen, taloitegi bat izan ezik, oroigarri gisa. Sistema bakarra dago: isilpeko informazioa jaso eta norbera arriskatzea.

— Hori diruarekin jokatzea da, besterik ez —eten zuen Thatcherrek.

— Bai jauna, diru-jokoa da hori —esan zuen tabernariak.

Eta, hutsik zeuden bi botilari aurrera-atzera eragiten zielarik, barrara itzuli zen.

— Diru-jokoa. Es dago erapat okerr. Diru-jokoa —esan zuen Mr. Zucherrek, garagardoan begirada distiratsu eta pentsakor bat iltzatuz—. Handinahia duen gisonak arriskatu egin peharr du. Handinahiak ekarri ninduen Frankfurrtetik, hamapi urrte nituela, eta orain seme patentzat egin pehar dut lan. Wilhelm isango du isena, kaiserrak pesala.

— Nire alabatxoak Ellen izango du izena, nire amak bezala.

Ed Thatcherri begiak malkoz bete zitzaizkion. Mr. Zucher altxatu egin zen.

— Peno, adio, Mr. Thatcherr. Oso atsegina izan da su esagutzea. Etxera noa nire alapatxoekin egotera.

Thatcherrek berriro hartu zion esku txiki eta lodia, eta amatasunari, aitatasunari, urtebetetzeetako tartei eta eguberriei buruzko gogoeta gozoetan erabat murgilduta zegoela, Mr. Zucher ikusi zuen sepia-koloreko laino apartsu batean, ahate-ibilkeraz, ate birakarietatik irteten. Apur batean horrela egon eta besoak luzatu zituen. «Tira, Susie koitaduari ez litzaiokek gustatuko ni hemen ikustea... Guztia harengatik eta alabatxo xarmangarriarengatik».

— Aizu, ez duzu ordaindu behar ala? —galdetu zuen ozenki tabernariak, Ed Thatcher atean zegoela.

— Ez al du besteak ordaindu?

— Bai zera!

— Hark gon... gonbidatu nau, ordea!

Tabernaria barreka hasi zen, dirua hartzen zuen bitartean.

— Lodikotea bai dela aurrezkizalea! Izango ez da ba!

Allen Street-en gora, onddo-kapelarekiko gizontxo bizardun eta hankoker bat zihoan. Kale hark eguzki-printzek marratutako tunel bat zirudien, eta hainbat koloretako ohe-estalkiak ikus zitezkeen zintzilik bertan: batzuk, zeru-urdinak; beste batzuk, izokin-kolorekoak; eta beste batzuk, berriz, hori ilunak. Halaber, bigarren eskuko hamaika altzari zeuden pilaturik, ogi beltz kolorekoak. Gizontxoak eskuak longainaren hegalean gurutzatuta zeuzkan, hotz; aurrera zegien enbalaje-kutxen artetik, baita alde batetik bestera korrika zebiltzan umeen artetik ere. Ezpainei kosk egiten zien etengabe, eta ezin zion atzamarrak elkarri lotu eta askatzeari utzi. Aurrera zihoan, umeteriaren oihuak entzun gabe eta goialdetik igarotzen ziren trenen dardara txundigarria aditu gabe. Era berean, ez zion erreparatzen jendez gainezka zeuden etxebizitzen usain mindu eta gazi-gezari.

Canal Street-eko kantoian gelditu zen, horiz margotuta zegoen drogeria baten aurrean; han, erne baino erneago, atzealde berdea zuen iragarki batean pintatutako aurpegiari begira geratu zen: bizarra kendu berria zirudien, dotorea zen; bekain kakotuak zeuzkan eta ondo apaindutako bibotetzarra. Banketxean dirua daukan gizon baten aurpegia zen, arrakastaren ispilu ezin hobea, gorbata handi beltz batek estututako tximeleta-lepo baten gainean ezin ederkiago kokatua. Behealdean, letra argiz idatzirik, king c. gillette sinadura irakur zitekeen. Buruaren gainealdean lema zetzan: no stropping no honing. Gizontxo bizardunak onddo-kapela atzerantz eraman, eta bere bekoki izerditsua erakutsiz, luzaz geratu zen king c. gilletteren begiei so, dolarrak eman ohi duen harrotasunez mukuru beteriko begiak. Gero, ukabilak estuturik, paparra atera eta drogerian sartu zen.

Haren emaztea eta alabak ordurako alde eginak ziren etxetik. Ur-ontzi bat berotu zuen gas-labeskaren gainean. Horren ondoren, apal batean aurkitu zituen artaziez bizarraren kizkur luzeak ebaki zituen. Berehalaxe hasi zen kontu handiz bizarra mozten nikelezko aitzur berriaz. Zutik zegoen, dardarka, ispilu lausotuaren aurrean, atzamarrak masaila zuri eta leunetan zehar zerabiltzala, eta bibotea apaintzeari ekin zion. Une hartantxe ahots bat entzun zuen bere atzean. Burua jiratuta, dolarrak eman ohi duen harrotasunaz irribarre egiten duen aurpegia erakutsi zuen, king c. gilletterena bezain laua. Bi neskatoek begiak zabal-zabalik zeuzkaten.

— Amatxo..., aitatxo da eta! —hots egin zuen handienak.

Haren emaztea, arropa-zaku bat bailitzan, indarge eta astunki eseri zen kulunkaulkian; han, burua amantalaz estali zuen.

— Ene! Ene! Ene! —auhen egin zuen, aurrera-atzera kulunkatzen ari zen bitartean.

— Zer duzu baina? Ez zaizu gustatzen ala?

Gizona, aitzur distiratsua eskuetan, alde batetik bestera zebilen, eta noizean behin kokots laua igurtzitzen zuen.

"John Dos Passos / Manhattan Transfer" orrialde nagusia