Hareazko liburua

... thy rope of sands...

George Herbert (1593-1623)

        Lerroa puntu kopuru infinitu batez osatua da; planoa lerro kopuru infinitu batez; bolumena plano kopuru infinitu batez; hiperbolumena bolumen kopuru infinitu batez... Ez, ez da noski hori, more geometrico, nire kontakizunari hasiera emateko modurik onena. Egiazkoa dela baieztea da gaur egun kontaera fantastiko ororen konbentzioa; nirea, ordea, egiazkoa da, izan.

        Bakarrik bizi naiz, Belgrano kaleko laugarren solairu batean. Duela hilabete batzuk, arratsapalean, kolpe bat entzun nuen atean. Ireki eta arrotz bat sartu zen. Gizaseme garai bat zen, hazpegiak itxuragaldu samarrak. Baliteke nire miopiari zor izatea hori. Pobretasun txukunaren jitea zuen goitik beheraino. Grisez jantzirik zegoen eta maleta gris bat zekarren eskuan. Berehala sumatu nuen atzerritarra zela. Hasieran zahartzat jo nuen; gero konturatu nintzen eskandinaviar tankerako ile laru, ia zuri hark engainatu ninduela. Solasaldiaren harian, ordubete doi eginen baikenuen, jatorriz Orkada uharteetakoa zela ikasi nuen.

        Aulki bat seinalatu nion. Kosta egin zitzaion hizketan hastea. Malenkonia zerion, orain niri bezala.

        — Bibliak saltzen ditut —esan zidan.

        Ez pedanteriarik gabe erantzun nion:

        — Etxe honetan badira ingeles biblia batzuk, are lehenbizikoa bera, John Wiclif-ena. Horrez gainera baditut Cipriano de Valera-rena, Luterorena, zeina literaturaren ikuspuntutik txarrena baita, eta Vulgataren latinezko ale bat. Ikus dezakezunez, ez nabil juxtu bibliaz eskas.

        Isilune baten buruan erantzun zidan:

        — Ez ditut bibliak soilik saltzen. Liburu sakratu bat erakuts diezazuket, agian interesatuko zaizuna. Bikanir-eko muga bazterretan erosi nuen.

        Maleta ireki eta mahai gainean utzi zuen liburua. Zortziko formatoan inprimaturiko ale bat zen, oihalez koadernatua. Esku askotatik pasea zen dudarik gabe. Arakatu nuelarik, itxuraz besteko pisuak harritu ninduen. Bizkarrean Holy Writ zekarren eta behealdean Bombay.

        — Hemeretzigarren mendekoa izango da —iruzkindu nuen.

        — Ez dakit. Ez dut inoiz jakin —egin zidan arrapostu.

        Zer topa ireki nuen. Karakterrak arrotz zitzaizkidan. Orriak higatuak eta baldan tipografiatuak iruditu zitzaizkidan, bi zutabetan inprimaturik, biblia baten tankeran. Testua sarri-sarria zen eta bertsetetan ordenaturik zegoen. Orrialdeen goiko angeluan arabiar zifrak zekartzan. Arreta eman zidan, ezen orrialde bikoitiak (demagun) 40.514 zenbakia zeraman eta bakoitiak, hurrengoak, 999. Irauli nuen; alderantzikoak zortzi zifrako zenbakia zeraman. Alboirudi koxkor bat zekarren, hiztegietan ohi denez: aingura bat, lumaz marraztua, haur baten esku baldarretik aterea irudi.

        Orduan arrotzak:

        — Ongi so egiozu. Ez duzu gehiago ikusiko.

        Mehatxu bat zegoen baieztapenean, baina ez ahotsean.

        Non zen gogoan hartu, eta itxi egin nuen liburua. Bet-betan ireki nuen. Alferrik bilatu nuen ainguraren irudia, orriz orri. Zur eta lur nengoela ezkutatze aldera, esan nion:

        — Izkribu Sainduak dira, noski, Indostan aldeko hizkuntzaren batean emanak, ezta?

        — Ez —ihardetsi zidan.

        Gero ahotsa apaldu zuen, sekretu bat esan behar balit bezala:

        — Ordokiko herri batean erosi nuen, rupia batzuen eta Biblia baten aldera. Jabeak ez zekien irakurtzen. Susmoa dut kutuntzat zeukala Liburuen Liburua. Behereneko kastakoa zen; jendeak ezin zuen haren itzalik zapaldu kutsatu gabe. Esan zidan Hareazko Liburua zeritzola bere liburuari, zeren ez liburuak eta ez hareak ez baitute ez hasierarik ez amaierarik.

        Lehenbiziko orria bilatzeko esan zidan.

        Ezker eskua azalaren gainean ezarri, eta erpurua hatz erakuslearekin ia bat eginik ireki nuen. Alferrik, hala ere: beti geratzen ziren orri batzuk azalaren eta eskuaren artean. Orriok liburuari balerizkio bezala zen.

        — Orain bilatu amaiera.

        Porrot egin nuen berriro; lortu nuen, hala ere, nirea ez zen ahotsez, nolabait murduskatzea:

        — Ezin liteke, ordea.

        Ahots baxuz beti ere, honela esan zidan biblia-saltzaileak:

        — Ezin liteke, baina hala da, izan. Liburu honen orri kopurua zehazki infinitua da. Ez da orririk lehenbizikoa denik; ez, orobat, azkena denik. Ez dakit zergatik dauden hain modu arbitrarioan ordenaturik. Beharbada, serie infinitu bateko terminoek edozein zenbaki onartzen dutela aditzera emateko.

        Gero, ahots goraz pentsatzen ari balitz bezala:

        — Espazioa infinitua bada, espazioaren edozein puntutan gaude. Denbora infinitua bada, denboraren edozein puntutan gaude.

        Neure onetik ateratzea lortu zuen horrenbestez. Galde egin nion:

        — Erlijio-zalea zara, noski?

        — Bai, presbiterianoa. Nire kontzientzia argi dago. Ziur nago ez diodala basotarrari iruzur egin, Jainkoaren Hitza emanik bere liburu deabruzkoaren truke.

        Bat nentorrela esan nion, ez zuela noski hartan errurik, eta gero galde egin nion ea gure lurraldean inorako asmotan ote zegoen. Erantzun zidanez, handik egun batzuetara bere aberrira itzultzekoa zen. Orduan ikasi nuen eskoziarra zela, Orkada uharteetakoa. Agertu nion nola nik, pertsonalki, Stevenson eta Hume-ren maitasunagatik maite nuela Eskozia.

        — Horienagatik, eta Robbie Burns-enagatik —zuzendu zuen.

        Solasean ari ginen bitartean, nik liburu infinitua arakatzen jarraitzen nuen. Axolarik ez banu bezala galde egin nion:

        — Britainiar Museoari eskaintzeko asmotan al zaude ale bitxi hau?

        — Ez. Zuri eskaintzen dizut —ihardetsi zidan, eta prezio ez nolanahiko bat ezarri zuen.

        Erantzun nion, eta hala zen egia, hainbesterako modurik ez nuela nik, eta hausnarrean geratu nintzen. Minutu gutxi batzuen buruan, irazkitua nuen plana.

        — Truke bat proposatzen dizut —esan nion—. Zuk rupia batzuen eta Izkribu Sainduaren truke zeureganatu zenuen liburua; erretiroaren dirua eskaintzen dizut, oraindik orain kobratu baitut, eta letrakera gotikozko Wiclif Biblia. Gurasoengandik oinordekotzan jasoa dut.

        — A black letter Wiclif! —esan zuen ahopeka.

        Logelara joan eta dirua eta liburua ekarri nizkion. Orriak iraulka erabili eta bibliofilo baten grinaz aztertu zuen aitzin-azala.

        — Konforme —esan zidan.

        Harriturik nengoen, ez baitzuen merkeago lortzeko saiorik ere egin. Geroago ulertuko nuen liburua saltzera deliberaturik zegoela etxera orduko. Zenbatu gabe gorde zituen billeteak.

        Indiaz, Orkada uharteez eta haiek gobernatu zituzten jarl norvegiarrez solastatu ginen. Gizona joan orduko, gaua zen. Ez dut berriz ikusi, eta ez dakit haren izenik.

        Hareazko Liburua Wiclif aleak utzitako hutsunean gordetzea pentsatu nuen aurrena, baina azkenean Mila eta Bat Gauen liburuki osagabetu batzuen atzean ezkutatzea deliberatu nuen.

        Ohera joan eta ez nuen lorik egin. Goizeko hirurak edo laurak aldera argia piztu nuen. Liburu ezinezko hura bilatu, eta orriak pasatzen hasi nintzen. Haietako batean mozorro bat ikusi nuen grabaturik. Angeluak zifra bat zekarren, ez dakit dagoeneko zein, bederatziz berreturik.

        Ez nion neure altxorra inori erakutsi. Haren jabe izatearen pozari inork lapurtzeko beldurra gaineratu zitzaion, eta goganbehar bat gero, alegia gerta zitekeela benetan infinitua ez izatea. Bi kezka horiek larriagotu egin zuten aspaldi zaharreko nire misantropia. Lagun batzuk banituen artean; bertan behera utzi nuen haiekiko tratua. Liburuaren gatibu, ez nintzen ia kalera irteten. Lupa batez aztertu bizkar higatua eta azalak, eta tartean inolako amarrurik zegokeelako susmo oro baztertu nuen. Konturatu nintzen alboirudi koxkorrak bata bestetik bi mila orrialdera zeudela. Libreta alfabetiko batean apuntatu nituen topatu ahala, eta laster neukan beterik libreta. Inoiz ez ziren errepikatu. Gauez, loezak uzten zizkidan tarte bakanetan, liburuaz amets egiten nuen.

        Uda gainbehera hasia, liburuak munstro jite halakoa zuela jabetu nintzen. Alferrikako gertatu zitzaidan pentsatzea neuk ere, hura begiz hauteman eta hamar hatz azazkaldunez haztatzen nuen honek, ez nuela munstrotik gutxiago. Sentitu nuen ametsgaiztozko zer bat zela, errealitatea gaizkoatzen eta usteltzen zuena.

        Sua pasatu zitzaidan burutik, baina beldur nintzen liburu infinitu baten erreketa hura bezala infinitua izan zedin eta planeta osoa itotzeraino kez bete zezan.

        Gogoratu nintzen irakurria nintzela hosto bat ezkutatzeko lekurik onena oihan bat dela. Erretiratu aurretik Liburutegi Nazionalean lan egiten nuen; bederatziehun mila liburu daude bertan gorderik; badakit sarreratik eskuinetara eskailera bihur bat sotorantz hondoratzen dela, eta han daudela aldizkariak eta mapak. Enplegatuek arretarik jarri ez zidaten momentu bat profitatu nuen Hareazko liburua apal ezko haietako batean galtzeko. Eginahala egin nuen ez erreparatzeko zein altueratan eta atetik zer distantziatara.

        Apur bat lasaitu naiz, baina ez dut Mexico kaletik pasatu ere egin nahi.

© Jorge Luis Borges

© itzulpenarena: Juan Garzia