Hirugarren agerraldia

 

(Ezker-eskuin, lerro berean eta aulki banatan eserita, Mikel, Nathalie, korridore moduko tarte zabal samar bat, Amaia eta Koldo. Neska biak ez dira ageri oraingoz; gero ikusiko da non dauden. Poliziak Mikel-Nathalie eta Amaia-Koldo bi bikoteen arteko pasabidean barrena dabiltza etengabe aurrera eta atzera, ohiko “zaindaritzan”, baina ezin izango dute erabat eragotzi bi “vis a vis”banatuetako pertsonaiek —polizien debekuaren gainetik ere, korridorearen gainetik, alegia— elkarrekin hitz egin ahal izatea, zehaztuko dugun modura. Argiztapenaren aldetik, onena litzateke, gure ustez, lau pertsonaia nagusiok argi-foku bana izatea, nork berea —edo, bestela, lerro osoan barrena lau pertsonaiok bilduko dituen argi-zerrenda bakar bat paratzea—, eta agertokiaren gainerako espazio osoa erabateko ilunpean egotea: bi poliziak, adibidez, agertokiaren hondotik aitzinera perpendikularki joan-etorri etengabetan dabiltzalarik, eserita eta argiztatuta dauden pertsonaien arteko korridorearen puntu jakin horretatik igarotzerakoan soilik ikusi beharko lirateke, gainerakoan ez, ilunpetik ilunperako erronda bat dela-edo adieraziz.)

 

NATHALIE: (modu ia mekanikoan, hotzean, mintzatuz, aulkian tente eta zurrun eserita, eskuak izter-belaunen gainean pausaturik) Nathalie Eiheragaray nüzü, Altzürükün sortia, Koldo Etxaberen emaztia, Sylvieren... Oihaneren ama, errijenta metieraz, erran nahi baita lanbidez...

MIKEL: (hau ere zurrun eserita, eskuak berdin, baina ahots normalagoaz, ez hain atezatuaz) Hori guztia badakit. Koldok esanda. Lastima, paperena, oraindik konpondu ez izana.

NATHALIE: (tonu mekaniko edo soraio bertsuan, kexu bera hainbat aldiz errepikatu izanaz nekatuta bailegoen, batere enfasirik gabe) “Lastima”... Hitz espainol eijerra. Guk “helas” erraiten badugu, frantsestuak omen. Baina ziek “lastima” erraiten ahal duzie, naski. Ziek, Hegoaldeko gure “salbatzaileak”, bien sûr... 

MIKEL: (isilune baten ondoren, apal) Barka, arren. Ulertzen dut. Helas, paperena, beraz. Koldoren oraingo emaztea zu zara, baina ezin frogatu. Dokumentu faltsuan ere Nathalie Eiheragaray zinen?

NATHALIE: (zeharo desgogara, aulkian ipurdia mugituz, nahiz eta eskuak oraindik lehengo jarreran pausaturik) Nola erraiten duzie Hegoaldean “causerie”?

MIKEL: (apal berriro) Sentitzen dut, ez dakit frantsesez.

NATHALIE: (tonu normalean, apur bat destainazkoan gehienez ere, edo auto-baieztatzailean bederen) Espainolez, “hablar por hablar”, edo “charlar” erraiten duzuela uste dut. Xiberuan “elestatü” erraiten diogu, baina manexez ez dakit nula erraiten diozuen.

MIKEL: (Nathalieren hoztasuna nolabait gainditzearren, galanteria aldetik bilatzen du irtenbidea-edo, egoera areago tenkatuz) Nik bai esan Koldori idatzi beharko lizuekeela. Gauzak argitzearren, eta hobeto antolatzearren. Ez “elestatzearren”, baizik eta mintzatzearren. Zurekin mintzatzea, hain zuzen ere, ohore ezin handiagoa baita, zalantzarik gabe...

NATHALIE: (zorrotz, baina espanturik gabe) Gazte, oroitarazten deizüt ez dügüla elgar nehondik ere ezagützen, eta ez dela nehola ere gisa zük niri horrelako pitokeriak erraitea. Eta haboro erranen nizüke (ahotsa haserrerantz apur bat lerratuz, neurritsu halere): elgar ezagütüko baginu ere, nire adin ingürüko gizon bat bazintez ere, ez nirokezü onar ar-aker-ordots gizon orok erabili ohi düzien mintzaira nardagarri hori, emaztekiak zien xederetan eror gitean-edo, konprenitzen duzuia?, ulertzen duzu? —zuek erraiten duzuen bezala—?

MIKEL: (harrigarriki barrez, eta lasaitasun osoz) Ene bada! Nolako parrafada! Pheredikia erraiten diozue zuek, ezta? A ze gozamena zuen euskara zoragarri hori dastatzea, zeinen ederra den! Behin, duela pare bat urte, zakur madarikatu hauek zulo honetara sar nintzaten baino lehen (“zakur madarikatu hauek” entzun orduko, Sebas polizia korridoreko bere errondatik ziztu bizian Mikelen bizkar aldera joan eta borra-danbateko gogorra joko dio kaskoan: segundo apur batzuen ostean, buruan hatz egin ondoren, aurrera darrai Mikelek), ba, hori, Nathalie, esaten nizun bezala, duela pare bat urte, Segiko terrorista izateagatik Espainia txit demokratikoaren bost izardun hotel honetara ekar nintzaten baino lehen, zuen Xiberuan barrena egun pasa joan ginen behin, eta ba al dakizu zer esan zidan Ozazeko andere batek, frantsesez ba ote nekien galdetu eta ezezkoa erantzun nionean? Ba, hauxe: “Nik ere, Espainialat joan banindadi, e'nekikezü espainulez mintzatzen”... Ederra esaldia, edeeerra...

NATHALIE: (zinez harriturik, eta lehen aldiz burua eskuin aldera jiratuz Mikeli so egitearren) Zaude amiñi bat, zaude pixka bat... Erran dizudana erran, eta ez zara deus ere kantitu, nola da posible? Ez dut ulertzen...

MIKEL: (barrez, irri-karkaila sanoan) Ba, nik bai, Nathalie, nik ulertzen dut! Zaude lasai, emakumea. Nik “mintzatu” diodanean, “mintzatu” diot, ez bestelakorik ezer. Izatekotan, zure senarra atzemanen nikezu neure xederan, ez zu!... ”xedera balitz halako merkatietan saltzeko” (kantari, umoretsu). Noski, apur bat gaztexeago balitz, zeren, zer nahi duzu esatea, Nathalie, dagoeneko gure Koldo... ez al zaizu iruditzen apur bat “higatüa” dagoela?... Non eta Kastero amurus xahar bero bat ez den, noski... Hori zuk jakinen duzu, edo “dakikezü”, hobeto esanda...

NATHALIE: (barrez hasia da bera ere, Mikelen azalpenak eta zirtoak entzun ahala) Beraz, gay zaitugu!

MIKEL: horixe gai naizela, gauza askotarako eta urte askotarako gai ere! (barre-festa luza bedi ad libitum, baina ez gehiegi. Adibidez, Kasterorekiko konparazioa entzuten dionean, haserre-planta egin biezaio Nathaliek Mikeli, are izterrean kolpe amultsu errieta-kutsukoa emanez eta abar) (Txutxumutxuka, elkarri kontu-kontari gelditzen dira bi pertsonaia hauek. Argia mugitu egiten da, beraiengandik beste bikotearengana: orain arte berauek, Amaia eta Koldo, erdi-ilunpean eta geldirik egonak dira)

AMAIA: (lasai antzean, eta bere buruari mintzo bezala) Ez zen aparteko abestia ere. Baina erraxa bai gogoratzeko (kantari hasten da) Zer gizon mota den Ttakulin, behar duzue jakin... 

KOLDO: (jarrera zurrunean; abestiaren jarraipena kantatzen du) zakur tropa badu berekin, ta denak zintzilekin... (mugimendu artega bat aulkian, eta bere buruari ezezko keinua, oroitzapenaren amarruan erori izanaz damu-edo) Ez du zentzurik. Aldi igaroa oraetan gaiz.ta.

AMAIA: Zer?

KOLDO: Esaera zahar bat. “Refranes y Sentencias” liburukoa. Hamazazpigarren mendekoa. Uste dut.

AMAIA: Zu beti zure esaera zaharrekin. Zer esan nahi du?

KOLDO: Aldi igaroa, aldi igaroa, aldi igaroa... ez dakizu zer den?

AMAIA: Jakingo ez dut, ba...

KOLDO: Ba, hori. Iragandako denbora gaitz dela oratzen. Heltzen. Berreskuratzen. Zaila ez. Gaitza.

AMAIA: (isilune baten ondoren, tonu hotzean) Beti izan zara harroputz galanta. Baina bitxia da. Errepara'iozu nola esaten ditudan orain hitz horiek: “ha-rro-putz galanta” (hotz artikulatzen ditu, enfasizko ahots-inflexiorik batere gabe). Lehen “harroputz galanta!” (emoziozko enfasiarekin) esaten nizkizun. Orain ez. Hori da aldea.

KOLDO: (isilune laburra, eta ondoren) Zergatik ez dira etorri nexkak?

AMAIA: (patxadaz) “Nexkak” diozu? “Neskak” esan'tzazu, honezkero ez dira umeak-eta... Etorri dira. Hor kanpoan daude. Baina ez dute sartu nahi izan. Agian, geroxeago. Bisitaren azkeneko hamar minutuetan edo.

KOLDO: (galdera inozoa eginez: bera ere konturatzen da, egin orduko) Eta zergatik ez dute sartu nahi izan?

AMAIA: (mingostasunik gabe) Hobe sartu balira, bai. Haiekin behintzat izango duzu zertaz hitz egina. Nirekin ez, bistan da. Eta nik zurekin ere ez.

 

(une honetan, agertokiaren ezker aldean dauden Nathalie-Mikel bikotearen aldera zuzen bedi bat-batean argi-fokua, eta Mikelek, zutik, oihuka beza, ozenki eta besoak astinduz, ezkerreko ukabila itxita eta eskuinekoaz, ezpata bati oratuko balio bezala, airean “ezpatakadak” joaz:

 

MIKEL: “Jak, emak, erak, ta zegiok trankart!”.

 

(Ustekabeko “haustura” honek aztoraturik, polizia biak, Sebas eta Celes, zer egin ez dakitela gelditzen dira apur batez, talde bien arteko korridorean egiten ari diren beren zaindaritza-errondan: elkarren kontra tupust egiten dutela ere antzez daiteke, baina berehala, sinkronizazio automatikoan-edo, Mikelengana doaz oldarka, eta borra-kolpeka eserarazten dute atzera berriz bere aulkian. Ad libitum, Nathalie ere altxatzen dela ikus daiteke, Mikel jo zezaten ekidin nahirik, eta bera ere bultzaka eta borra-ukaldiz eserarazten dutela.)

 

(isilunea)

 

 

AMAIA: (harrituta. Izan ere, Mikelek ustekabeko oihu hori jaulki duenean, Amaiak eta Koldok susto edo ikara bulkoa izan dute. Agertokiko bi vis a vis-etako pertsonaien arteko komunikazioa ezinezkoa zela uste baikenuen denok ere, bai antzezleek bai ikusleok) (jakin-minez galdetzen dio Koldori) Zer esan du mutil horrek?

KOLDO: (garrantzia kendu nahian) Ezer ez. Niri adarra jotzearren esan du.

AMAIA: (galdera zuzena berriro errepikatu beharrean, itzulinguruka miatzeari hobe iritziz, nonbait) Jatorra dirudi, ba, mutilak...

KOLDO: (haserre puntuan) Mesedez, Amaia. E'tzazu “jatorra” esan! Gogoratu Iparraldeko jendeari ez zaiola batere gustatzen Hegoaldekoon hitz hori. “Gisakoa” esan'tzazu, ez “jatorra”!

AMAIA: (ikertzen jarraituz) Zure beste “refrán” edo “sententzia” horietako bat izango zen hori ere, ba...

KOLDO: (amuari koska eginez, baretu antzean) Ez. Ez dut uste liburu horretan jasoa dagoenik. Edo beharbada bai, ez dakit. Baina, izatez, lehenagokoa da. Ahaide Nagusien gerren garaiko oihu bat. Ikaragarria.

AMAIA: (sasi-axolagabeziazko tonu informalean) Lehenengo hitza bakarrik ulertu dudala uste dut. “Jak” delako hori. Zein da? Londresko asasino famatu hura? Destripadorea? Nola esan beharko genuke hori euskaraz, Koldo? Errai-erauzlea, agian?

KOLDO: (erabat “touché”. Kamera hurbil batek zurbildu dela antzemango luke, baina antzerki batean, noski, lehen plano horren ordezkoa hitzez eta keinu-mugimenduz eman behar aditzera. Demagun jaikitzen dela bere aulkitik, urrats batzuk egiten dituela noraezean bezala, eta batez ere hitz-totelka eta etenka erantzuten duela. Absurdoaren azpimarragarri, polizia biak, lehen Mikelekin gertaturikoaren eskarmentuz, Koldorengana oldartzen direla ere antzez daiteke, eta pare bat borra-kolpe latz jotzen diotela. Koldok, ordea, ia ez du erreakzionatzen eraso fisikoaren aurrean, euliak bailiran uxatzen ditu bere buru ingurutik polizien kolpeak, eta atzera berriz esertzen da, bere kabuz, polizien bultzaden beharrik gabe) Ez... ez... “Jak” horrek ez du... Ez da izen propioa... “Jo ezak” esan nahi du... “Emak”, “eman ezak”... “Erak”... “Erak”… “Erak”... Baina ez zen Londresen... Madrilen zen...

AMAIA: (hunkiturik, errukiturik) Bai, Koldo. Badakit. Mutil haren begirada. Zure gau askotako lokamutsa. Gogoan dut.

 

(Nathalie jaikitzen da, beste aldean. Poliziek erreakzionatu ahal izan dezaten baino lehen, ozenki eta azkar esaten du, inkomunikazio-hesia gaindituz, ondoren datorren esaldia, eta berriro esertzen da, poliziak jadanik berarengana abiatuak direlarik: ez dute jotzen, ordea, berez eseri delako:)

 

NATHALIE: Bai, ni ere oroitzen nüzü!

 

(poliziak apur bat apartatu direnean, berriro altxatzen da, eta sentimendu osoz, barru-barrutik, zera oihukatzen:

 

          Fini da gerla, Koldo! Bukatu da, amaitu da! Ez hildura, ez damu, ez etsi! “Zegiok trankart!”. Ez egin uko aldi igaroari! Etorkizunak du munta!

 

(poliziek berehala eserarazten dute, borra-kolpez)

 

(isilunea)

 

(Agertokian dago Ander Elizalde ere, orain arte ilunpean baina orain bat-batean argitara berrekarria. Ez dago, ordea, bere ohiko lan-gelaren “idulkian”, baizik eta zoruaren heinean. Agertokiaren izkina batean, atzeko aldean hobe, agian. Argiak enfoka beza. Orkestra-zuzendari atril bat du aurrean, eta partitura bat atrilean. Melodia baten interpretazioa ari da zuzentzen. “Joli tambour” haur-kanta frantsesa da, lehen ere entzun duguna. Eta neska gazte biak, Oihane eta Maddi, hantxe daude, Egilearen ezker eskuin, haren parez pare, altura berean, partitura bera irakurtzen, eta grabazioko ahotsei berenak eransten; desgogara, ordea, batere grinarik gabe. Halako batean, nazka-aurpegieraz ahapaldi bat edo bi kantatu ondoren, elkarri keinu bat egin eta, bat-batean, isildu egiten dira, ziplo. Elizaldek batutarekin kantatzen segitzeko agindu, baina neska gazteak isilik. Grabazioko musika ere itzaltzen da, disko zaharrek, etendura zakarra eragiten zitzaienean, herrestan uzten zuten kirrinka-hots haren modukoa eginez. Elizalderi kargu hartzen hasten zaizkio ahizpa biak, segidan: )

 

 

MADDI: (irmoki) Ezetz, aittona (diotsa lotsagabetasun nabariz: Elizaldek harridura-aurpegi espanturik gabea). Alfer-alferrik ari zara. Gu ez gara umeak honezkero.

OIHANE: (leunxeago) Haur haiek ez dira jadanik existitzen, Elizalde jauna. Hil ziren. Aspaldi. (irribarre orain Elizaldek)

MADDI: (bere ezespen-tonuan jarraiki, baina hizkera landuagoz, unibertsitariagoz) Zu ez zara psikiatra, Elizalde. “Erregresio” delakoa eragin nahi badiguzu, haurtzaroraino, nire ahizparen kasuan, eta nerabezaroraino (futxo! zeinen zaila den gure hizkuntza zahar hau: nerabe-zaro... jusqu'à l'adolescence, alegia), nire kasuan... zer ari nintzen erraiten?... A bai. Erregresio delako hori ezdeuskeria kakingarri bat bertzerik ez dela, Elizalde. Zuk haur-kanta frantximent inozo horren bitartez eragin nahi diguzuna. Bo-bo-bo, oker zaude guztiz. (irribarre Elizaldek berriro)

OIHANE: (irtenbide egokia kausitu uste duenaren entusiasmoarekin)Badakit zer egin dezakegun, Elizalde jauna! Eman ezazu zure iPod horretan “Eperrarena”! (Elizaldek ezezkoa dagi buruaz, iPod hori zer den ere ez dakienaren mespretxu-keinuaz)... Bon, zure MP-hiru horretan, ordian! (darrai Oihanek)... “Eperrarena”, othoi! (haur-ahotsa eta erregu-doinua atera zaio Oihaneri, nahi ez duela ere)... Bai, Elizalde jauna, arren eskatzen dizugu... (ahotsa pertsona heldu baten gisa nahita modulatuz oraingoan). Azken finean, amodio- eta ezkontza-kontuak aipu dira gure kanta horretan ere, “Joli tambour”en bezala. Baina gurea askoz ere politagoa da!!..(ezezko keinua berriro Elizaldek, eta Maddik ahizparen sorbalda gainean pausatzen du eskua, kontsolatu nahian edo, deus egiterik ez dagoela adieraziz) Oso ongi ateratzen zaigu, gainera!... Maddiri eta bioi...

 

(“Joli tambour”en grabazioa hasten da berriro aditzen grabaziotik. Argiaren tonalitatea alda bedi: sepia edo malbara. Maddik eta Oihanek, belarriak eskuez butxatuz, ez entzunarena egin nahi diote musikari, eta begiak itxiz, argiaren lilurari; eseri ere egiten dira fetu-jarreran. Baina, minutu baten buruan-edo, hipnotizaturik, berriro altxa eta haurrak zireneko antzezpen bera egiteari ekingo diote: desfile-plantak, kilimusiak, eta abar. Tarteka, musika eten eta entzun bedi, lehenik Amaiaren ahotsa, gero Nathalierena, haurrei kantaren letra* ipuin modura euskaratzen:

 

*Hauxe da kanta osoa, jatorrizkoan, oker ez banago: 1) Joli tambour s'en revenait de guerre (bis) et ran et ran ran pata plan, s'en revenait de guerre; 2)La fille du Roi était à s a fenêtre (bis, et ran, bis); 3) Joli tambour, donnez moi votre rose (bis, et ran, bis); 4) Sire le Roi, donnez-moi votre fille (bis, et ran, bis); 5) Joli tambour, tu n'es pas assez riche (bis, et ran, bis); 6)J'ai deux vaisseaux dessus la mer jolie (bis, et ran, bis); 7)L'un chargé d'or, l'autre d'argenterie (bis, et ran, bis); 8)Joli tambour, prennez donc notre fille (bis, et ran, bis); 8)Dans mon pays y en a de plus jolies (bis, et ran, bis)// Ad libitum, konbinatu egin beharko lirateke kantaren ahapaldien entzuketa eta beroriei buruz ama biek ematen dituzten azalpenak//.

 

 

(Amaiarena) “Joli tambour, danborrari politta da, Maddi, eta gerlatik itzultzean, leihoan dagoen Erregeri, bere alabaren eskua eskatzen dio, berarekin ezkontzeko..” (Nathalierena) “eskuarekin ez, Sylvie, berarekin, alabarekin ezkontzeko, naski!” (barre batzuk entzun bitez grabazioan, emakume bienak, eta haurrenak ere bai: elkarrekin dauden seinale)(Une honetan, oroitutakoa eta antzeztutakoa bat eginez, jaiki bitez agertokian dauden Amaia eta Nathalie, eta ingura bitez “oraingo” haurrengana, agertokiaren erdira) (Poliziek zirkinik ez oraingoan: iraganeko eszena baten antzezpena baita) (Argi-jokoa, lehen aipatu dugun bezala: “ohiko” —orainaldiko— argi zuri normalaren ordez, sepiaz edo malbaz koloreztaturikoa erabil bedi)

 

AMAIA: (Nathalieri) Ene, neska! Hain izen polita din zuen alabak eta... Sylvie deitzea ere orain, lehen Oihane zenari! 

NATHALIE: (Amaiari) Ixo, ez aipa izen hori. Orai Sylvie da gure alaba. Ahantzi behar du hango oro, izena barne.

AMAIA: Hizkuntza ez behintzat, ikusten dudanez.

NATHALIE: Hizkuntza... hizkuntza... Etxe barnean soilik. Orain bezala. Nehork entzuten ez gaituenean.

NATHALIE: (“haurrei”, haurrentzako doinuan, nahiz eta neska gazteak izan begien bistan daudenak) Erregek ezetz egiten dio arrapostu Joli Tambour-i, paubria dela, behartsua dela, baina honek ordian erraiten dio bi itsasontzi dituela “dessus la mer jolie”, itsaso ederraren gainean, “l'un chargé d'or, l'autre d'argenterie”, bata urrez, bestea zilarrez betea...

AMAIA: (berdin) Eta orduan bai, orduan nahi dio Erregek bere alaba Danborrari politari eman, baina badakizue zer erantzuten dion honek? Ja..Ezetz! Dans mon pays y en a de plus jolies! Bere herrian, politagoak badirela!

 

(txirrin-dei bortitz eta errepikatuak entzun bitez, grabazioan. Amaiak eta Nathaliek, senez, nork bere alaba altzoan babesten dute. Ahots bat entzun bedi grabazioan, Koldorena, atea ireki berri: “Oui, qu'est ce-que vous voulez?” “Monsieur Martínez... c'est à dire Monsieur Etxabe?” “Monsieur Martínez, oui, c'est moi” “Hombre, Etxabe, pues no teníamos ganas ni nada de cogerte, so cabrón”... Grabaziotik agertoki bizirako “jauzia” eginez berak ere, Koldo jaiki egin da bere aulkitik. Bere atxiloketaren unea birbizitzen ari da. Besoak altxatzen ditu, araka dezaten. Agertokiko gure bi polizia ezagunak, Sebas eta Celes, pistola eskuan, Koldorengana inguratu eta, pistolarik ez daramaten beste eskuarekin, hasten zaizkio haztatze-lana egiten bata, eta eskuburdinak ipintzen bestea. Zer edo zer murmurikatzen du Koldok: “vous vous trompez” konkretuki, eta poliziek batak besteari barre-imintzioak eginez burla egiten diote, “vous vous trompez-vous vous trompez” tonu isekarian errepikatuz, eta bietako batek “tú sí que estás trompa, Etxabe!”, eta barrez segitzen dute...) (Bitartean, bi emakumeak eta bi “haurrak”, perlesiak jota bezala une batez elkarri besarkatuta eta geldirik egon ondoren, mugitzen hasten dira. Nathalie lehenik, Sylvie-Oihane utzi eta Amaiarengana oldarkor hurbilduz :

 

NATHALIE: (garrasi egiten dio) A, putain! C'est toi qui les a emmenés jusqu'ici! 

AMAIA: Ez, ez, Nathalie, ez dakit nola den posible... 

NATHALIE: Bai, zuri jarraiki jin dira, zuri segika heldu dira hunat!! 

AMAIA: Bai, baina... nola da posible?...)

 

(“Haurrek” ez dute ulertzen zer ari den gertatzen. Izututa begiratzen diote beren aitaren atxiloketa-eszenari, eta bien amen arteko jazargoari, eta haien altzora jotzen dute berriro babes bila. Nathalie eseri egin da, abaildurik eta negarrez, eta Sylvie-Oihane besarkatzen du ostera, kontsolamendua emanez eta eskatuz. Amaia zutik gelditu da, era berean Maddi besarkatuz, negarrari ekiteko baino ere harrituago, “nola da posible” behin eta berriro hortz artean murmurikatuz)

 

(argia berriro Ander Elizalde enfokatuz, intentsitate handiagoz. Orkestra-zuzendariaren keinu enfatikoak egiten dihardu, eta batuta, halako batean, Mikelengana zuzentzen du. Argia, orduan, beronengana zuzen bedi, agertokiko gainerako pertsonaia eta bazter guztiak ia ilunpean utziz. Argiaren jokoa obra osoan da oso garrantzitsua, baina eszena honetan bereziki: Elizalderengandik Mikelengana “txandakatu” egingo da, bakoitzaren hitzak nahiz ekintzak barnebilduz. Orain, beraz, soilik Mikelen mugimenduak bil bitza argiak. Berau, patxada osoz, jaiki egiten da, urrats batzuk agertokiaren aurreko aldera egin, eta mintzaldi hau jaulkitzen du: )

 

 

MIKEL: A, zeinen belaunaldi traketsa... Gurea ez dakit, azken finean, nolakoa izango den. Hobea? Are traketsagoa? Auskalo... Baina bi gauza behintzat argi dauzkagu. Bata, nazkatuta gaudela, naz-ka-tu-ta, gure gurasoez. Gerrak galtzen besterik ez dakite. Horixe bakarrik ikasi zuten beren gurasoengandik. Gerra galtzen. Gerra galtzen. Eta gerra galtzen. Hirugarren belaunaldia, gurea. Hirugarrena edo, beno, Karlistadetatik kontatzen hasita, zazpigarrena edo hamaikagarrena edo, auskalo. Eta Nafarroaren konkistatik kontatuz gero, berriz, auskalo-garren-agoa, jakina. Jak, emak, erak, ta zegiok trankart... Ederki eman ere! ...Portzierto, Nagusi (Ander Elizalde eta bere atrila dauden tokia argizta bedi: konpasa markatzen ari da bere batutarekin; une honetan bi argi-foku beude, beraz, piztuta, Mikelena eta Elizalderena) bada garaia, nik uste, ditxosozko esaera zahar horrek zer esan nahi duen argitu diezaguzun. Zer uste duzu? Nahi duzun guztia egin dezakezula noiznahi, eta gu beti ahoa bete hortz utzi, edo ahoa bete hitz? Beti zure batutapean batuta? Ez, jauna, zurekin ere naz-ka-tu-ta gaude, gure gurasoa zara-ta. Bai, “zarata” esan dut, “zarata”...

 

(Ander Elizaldek, erremuskadaz buruari eraginez, batuta atrilaren gainean utzi eta Azkueren hiztegia ateratzen du. Eztarria garbitze-eztultxoa egin eta irakurtzen du: )

 

ELIZALDE: TRANKART (Bizkaiera, arkaikoa) engañar, tromper. TRANKART EGITEN DEUSTAK TA ULERRRETAN DEUSTAT, engaños me haces y te entiendo, tu me fais des tromperies et je te comprends. (Refranes, 49) (“cuarenta y nueve” esan beza, espainolez ). JAK, EMAK, ERAK TA ZEGIOK TRANKART: hiérele, dale, mátale y no le hagas falsía: blesse-le, donne-le, tue-le et ne le trompe pas. (Refranes, 272) (idem: “doscientos setenta y dos” esan beza) LUKIARI TRANKART EGITEKO GOIZTU BEARKO, para hacer engaño al raposo es menester madrugar, pour tromper... 

MIKEL: Aski, Nagusi, nahikoa. Badakizu frantsesez ez dakidala...

ELIZALDE: (haserre) Hik ez, “portzierto” ezpain-oholdu horrek! Baina berrehun milatik gora dituk frantsesa soilik edo batez ere frantsesa dakiten euskal herritarrak! Eta hau ez duk zarata! : pour tromper le renard il faut se lever matin (Refranes, 432) (“quatre cent trente deux” esan beza, frantsesez)

MIKEL: (tonu axolagabe itxurakoan, baina behazuna dariola) O, bai, barka beza Berorrek. Barka bezate Beroriek... “Lukia” esan duzu? Hori “azeria” da bizkaieraz, ezta? O bai, zeinen azeriak izan zareten, ...Arrakastatsuak, guztiz. Irabazle peto-petoak... Eta guk, zuoi, gure guraso leinargioi, lehenik, “Jarrai” egin behar omen genizuen. Gero, “Haika”, mutil eta neska. Eta, azkenik baina ez azkena, last but not least —ingeles apurtxo bat badakigu-eta, Iparraldekoekin ingelesez elkar ulertzeko beste bederen—, ba, hori, “Segi” egin behar genizuen, antza... (geldiunea)... Segi... Segi... (zarata zizkolatsu bat entzun bedi grabazioan: bizpahiru gizonezko-ahots garrasika, edozein gauza ez-ulergarri esaten, hizkuntza edo para-hizkuntza ez-ezagunen batean, garrasiak eta limurkeriazko esaldi leunak tartekatuz, minutu pare batez edo. Esaldi horietatik guztietatik hitz bakar bat uler bedi, noizean behin errepikatua: “Segi”. Arnas estuzko antsiak ere tarteka bitez grabazioan, baita honako esaldi hau ere, Mikelen ahotsaz: “No, por favor, no...”. Mikel, izuaren izuz, eseri egin da, kizkurtuta, burua eskuez babestuz, fetu-jarreran...)

ELIZALDE: (batuta dar-dar) Haika, mutil...

 

(argia hedatu egiten da beste antzezleengana ere)

 

AMAIA: (berdin) Haika, mutil... (ahal badu, irrintzi bat jaulki beza, negar-anpulu batean etena)

NATHALIE: (berdin, baina, bere ahots xiberutar ederraz, kantatuz, Mikel Laboak denontzat hilezkor bihurturiko herri-doinuan ) “Haika, mutil, jeiki hadi, oino zer den mira hadi”

KOLDO: (hunkiturik, baina irmo, urrats batzuk Mikelen aldera eginez. Eskuburdinak jarriak ditu; ezin du, beraz, Mikel ukitu, ezta beste ezein beso- edo esku-keinu egin ere. Bistan da, ordea, mutilari bere hurbiltasuna adierazi nahi diola, eta hizketan jarraiaraziz oroitzapen mingarrietatik aldentzen lagundu-edo) Bai, arrazoi duk... partez bederen. Baina oraindik esplikatu egin behar diguk zein den hain garbi omen daukazuen bigarren gauza hori. Lehenengoa garbi zagok, gerrak galtzen espezialistak garelakoa eta hori dena, baina bigarrena?

MIKEL: (akuilu batek ziztatu balu bezala, bere onera dator ostera. Jaiki, eta honela diotsa Koldori:) Bigarren gauza? Bigarren gauza zer den nahi duk jakin, konpai?... Hara bestea!... Ez zaik axola izango, suposatzen diat, hika hitz egiten badiat, ezta?... (ezezko keinua Koldok, esanez bezala: “horixe bakarrik falta genikek”) Ba, zer izango duk, ba?... Informatikaz puta ideiarik ere ez duzuela! Horra, garbi esanda. Garbi, edo ez garbi, gure publiko maitagarriaren lizentziaz. Puta ideiarik ere ez! Nori okurritzen zaio, nondik eta Clermont Ferrand-etik, e-mail bat euskaraz bidaltzea?... Ez al dakik “Échelon” zer den?...

KOLDO: ( txundituta) “Échelon” ? Ez, ez zakiat.

MIKEL: (buruari eraginez, “hau marka” esanez bezala) Bai... “Échelon”. Mundu guztiko Interpolizia guztiek beren zerrenda beltzetako jendea bilatzeko darabilten hiper-super-megatresna informatikoa, sarean dabiltzan milioika mezuak, guzti-guztiak gero, kontrolatzen dituena. Darabiltena, edo zerabiltena, ze, dagoeneko, ziur, zeharo zaharkitua egongo duk Échelon hori. Askoz ere sistema sofistikatuagoak izango ditiztek honezkero. Pentsa nolako arazoak eragin dizkien hacker australiar horrek mundu osoko Gobernu guztiei, bai itxurazkoei, bai benetakoei, alegia, multinazionalei...

KOLDO: (moztuz) Et-et-et, mutiko, harira. Ez diat Sareen Sareari buruzko hire beste konferentzia politiko bat entzun nahi. Zein e-mailez ari haiz?

MIKEL: (galderarekin harrituta) Zuek Amaiari bidali zeniotenaz. Clermont Ferrand-etik. Maddirekin batera, zuek bisitatzera joan zedin gonbidatuz.

KOLDO: (tupustean, gainezka) Frantsesez bidali genioan-eta! (eta Amaiari begiratuz) Ez al da egia, Amaia? Frantsesez bidali genizun!

 

(Amaiak aurpegia estaltzen du bere eskuekin)

 

KOLDO: (Amaia interpelatuz beti ere) Ez naiz gogoratzen hitzez hitz, baina frantses korrektoan zegoen idatzia. Nathaliek idatzi zuen, badaezpada ere, eta ez nik, frantses kolokialean, normalean, nous serions enchantés de vous accueillir chez nous, edo horrelako zerbait, ez al da egia, Nathalie? (honek baiezko keinua dagi buruarekin) Eta gure izen faltsuekin, noski. Eta gure helbidea emanez... Ez dut ulertzen... Zer gertatu zen, Amaia? Nola jarraitu ahal izan zizuten?

AMAIA: (durduzaturik, ia arnas estuka) “Bai. Joanen gira” “Bai. Joanen gira”. “Bai, joanen gira”...

KOLDO: (egiari antz emanez) Zer diozu, emakumea?...

AMAIA: (burua altxatuz, bere erruari aurre eginez, deliberatuki) Hiru hitz horiek. Besterik ez. Baina, dirudienez, nahikoa, tamalez.

KOLDO: (egiaren gordinaz, baina era berean xumeaz, jabetuz) A... Guk ez genuen zure erantzunik jaso. Pentsatu bai, agian hobe zela hartara. Segurtasunagatik. Baina zuk...

AMAIA: (irmo, bere emozioa kontrolatuz) Bai, bidali egin nuen. Hiru hitz horiekiko mezua. “Erantzun” gezitxoa sakatu, eta igorri. “Bai, joanen gira”.

NATHALIE: (ironia mingotsez, zutik eta politesse-imintzioak eginez) O, bien sûr, c'est pas grave... Bizitza hondatu diguzu, baina ... c'est pas grave quand même... Eta eskertzekoa da, naski, Hegoaldetarrok zenbaitetan Iparraldetar anai-arreba ttipier egiten diguzuen cadeau-a, hots, nula erraiten düzie ziek, “oparia”, bai, “oparia”... “Joanen gira”, manex pürüan. Ez “joango gara”, ez... ezta “joanen gitüzü” ere, bistan da. “Joanen gira”, o zoin eijer eta prestü, Amaia...

KOLDO: (ahotsik sakonen eta energikoenaz, benatsu baina lasai) Aski da, Nathalie. Badira hutsegite hori baino infinituki larriagoak. Eta atzera bueltarik ez dutenak.

 

(isilunea)

 

(Ander Elizalde enfoka bedi berriro. Batuta mugitzen ari da, baina pertsonaiek ez diote obeditzen: bata seinalatu, eta berau isilik eta geldi; bestea seinalatu, eta berdin... Mikel seinalatzen duenean bakarrik erreakzionatzen du honek apur bat: baina buruarekin ezezkoa eginez, hau da, berak ezer gehiago esatekorik ez duela aditzera emanez bezala, are besoarekin “aferaz futitzen” dela iradokiz ere... Elizaldek bere batuta harengana zuzenduz bizpahiru aldiz hisikatu ondoren, ordea, azkenean, mintzatzen hasten da: )

 

 

MIKEL: (eztarria garbitze-eztultxoa eginez) Ehemmm... Nik esana dut esatekoa nuen guztia, Nagusi. Ez dakit zergatik insistitzen duzun. Zer nahi duzu? “Amaiera biribila” eman zure antzerki edo dena-delako honi? Bizitza antzerkian bezala bukatuko balitz bezala?... “Katastrofean” bukatu behar al da, derrigorrez, antzerki bat, “katastrofe” horretatik “katarsia” sor dadin?... Ez ba, Ahal-Igeri jauna (errespetu osoaz esanda, eta arima apartauta noski). Aristoteleren ideia zaharrak dituzu horiek. Baina bizitza ez da horrelakoa. Eta antzerkia ere ez, nik uste. Edo, hala baldin bada, bozeramaile katastrofikoa hautatu duzu zure “azken pheredikirako”, adiskidea !... Ni gaztea naiz, eta aterako naiz noizbait hemendik... Baina gure konpai hau?... Madril komandoko buru edo buruetariko bat izanda?... Zuk zer uste duzu? Antzerkiak ordezka dezakeela bizitza, ala?...

ELIZALDE: (batuta utzi eta atriletik, han, partitura artean gordeta zeukan Danteren “Jainko Antzerkia” berriro hartu, markatua daukan orrialde batean zabaldu eta pasarte hau irakurtzeari ekiten dio: ) “Bat-batean, burua dardar jarri eustan trumoi burrunbatsuak iñarrosi eban nire lo astuna, ta indarrez jasotako gizonaren antzera iratzartu nintzan. Zutik jarri ta soa ingurura zorrozturik, begiak kakotu nai izan nebazan, non nengoan jakin-min. Ibar ilunaren aurrekaldean aurkitzen nintzan, egiazki, oiu bizi amaibakoz ots dagian oiñaze-leza egalean. Txit ilun, sakon ta laiñotsua zan, eta aren ondarra arakatu nairik begiratua zorroztu neban, baiña alperrik, ez bait-neban ezertxo be banandu al izan.”

MIKEL: (sorbaldak goitituz, eszeptikoki) Nahi duzuna esango duzu, Nagusi. Eta ederki esango ere, beharbada. Baina Danteren edo beste edozein antzerki-egile gorenen aipuek ez zaituzte, ez gaituzte, ataka honetatik aterako... Edo... zeren bila zabiltza? Katastrofea ez bada... (Mikel pentsakor, bere kokotsa igurtziz, hara eta hona pausotxo batzuk emanez) Katastrofea ez bada, ez zara, ba, horratik, happy end baten bila ibiliko, ezta?...

ELIZALDE: (ez entzunarena antzezten du, berriro bere atrileko paperak eta partiturak arakatzeari emana; erantzunik ez...)

MIKEL: (bururatu zaion hipotesia baztertuz) Ez, ez, ez da posible. Hori baino azeriagoa zara. Zuk ez dituzu vau-de-villeak atsegin, behin eta berriro mailukatu izan diguzun bezala. “Cada oveja con su pareja”, espainolez esaten den bezala? (Eta barka, bide batez, hegoaldetarron okupazio-hizkuntza aipatu badut)... Ez, hori ez da zure estiloa. Dekadenteegia, trauskilegia litzateke, horretan arrazoi duzu. Baina, batez ere, irtenbide ezinezkoa litzateke. Bizitzan, bizitza errealean. Ni gai egin nauzu... Norekin ahaidetu edo ohaidetuko naiz, orduan? Hemengo lau emakume ederrokin berezko joerarik ez, eta norekin, orduan? (entzun bedi orduan Maddiren ahotsa: “Futxo!”, eta Oihanerena: “Helas”)(irri murritzak eginez, aurrera darrai Mikelek) Ez, ez, ez, Nagusi... Kendu burutik ideia horren arrastorik txikiena ere... Koldorekin? Bere hontz-begi horiekin? Bere sudur oker eta irribarre makurrarekin?... Eta, batez ere, bere urte-mordo artritikoarekin?..Tira, tira, mesedez...

ELIZALDE: (paperen bat galduta eduki eta haretxen bila dabilkeenaren plantak eginez beti ere; erantzunik ez...)

MIKEL: (hariari jarraituz) Eta bi emakume galant hauek? Neskatilek ez naute kezkatzen: horiek ez dira sekula zure esku izan, ezta izango ere. Txori libreak dira, beste galaxia batekoak, zuregandik oso urrunekoak. Baina bi emakume hauek? Zer egin behar duzu bi emakume eder hauekin?... Koldorengatik borrokan jarri dituzu agertokian... Ai ene, Nagusi! Zuk hala nahi beharbada, baina bizitza ez da horrelakoa. Zure inkontzienteak traizionatu egin zaitu. Biak ere, bai Amaia, bai Nathalie, leialak zaizkio Koldori, bai, baina emakumeek bakarrik —eta guk, gayok— leialak izaten dakigun eran. Leialak pertsonari, per-tso-na-ri. Ez pertsona horren atributu sexualei.

ELIZALDE: “Personna”, latinez, antzerkiko maskara da.

MIKEL: (zeharo lotsagabetuta) Zer arraio inporta du orain latinak? Ez zaitez berriro erudizioaren hodeietan galdu! Zatoz lurrera, Nagusi, lurr-e-ra...

ELIZALDE: (erdi ahapeka, baina batutarekin konpasa markatuz berriro) Errepikapen enfatiko horiek, hitzak silabaka mozteak-eta, leundu beharko dizkiot, ba...

MIKEL: (haserre lotsagabetuan lehenik, gordintasun barean ondoren) Ez, Ahal-Igeri jauna. Ni ez naiz zure txotxongilo bat. Eta zu ez zara nire bitartez mintzo zaren sabel-hiztuna. Kaka zaharra!... Tako hau ere ken dezakezu zure lana garbira pasatzean, baina bizitza ez da garbia! Bizitza ez da antzerkia. Zuk ulertzen duzun eran, behintzat. Utzi gaitzazu bakean, gure barne-gerra guztiekin. Gu laurok. Nahikoa lan badugu-eta bizitzen jarraitzearekin. Nathalie eta Amaia ez dira inoiz erabat adiskidetuko. Are gutxiago elkarrekin maiteminduko! (irtenbide hori ere ziur bainaiz buruan bueltaka erabili duzula behin eta birritan... ai ene, Nagusi...: zu beti “deus ex machina” bila, zu beti “happy end” nahiz katastrofe bila, ikaragarria zara...). Ba, ez. Errealitatea askoz ere sinpleagoa izango da, da, dagoeneko. Elkarrekin jarraituko dute lanean, Xalbador Lizeoan, Nathalie aspaldi itzulia baita bere lehengo lanpostura, Clermont-Ferrand-etik. Elkarrekin mintzatuko dira egunero, ez hotz eta ez bero, epel: bizitza bera den bezala. Lehen, astero, elkarrekin hitzartu beharra izaten zuten asteburua nola antolatu, ahizpa biak elkarrekin egon zitezen. Orain, horren premiarik ere ez. Ahizpak beren kabuz elkartzen dira, nahi dutenean, lagunak ere badira-eta. Noizbehinka bisitan etorriko zaizkio Koldori, hori bai. Txandaka, vis a vis familiarretara, ama bakoitza bere alabarekin. Familiarretara. Ez intimoetara. Gure Koldo mormoi honi agian bestela izatea gustatuko litzaiokeen arren. Baina errealitatea beti errealitate, Nagusi, zuk hala nahi izan nahiz ez izan. Eta, bai Nathaliek bai Amaiak, biek izango dituzte, seguru aski, amodioak, aferak, rolloak, abenturak, dena-delakoak, heteroak zein homoak, zer axola zaio... Bizitza bera, Nagusi. Ez al dizu lotsarik ematen ni bezalako gazteño batek zuri, gizaseme zahar bati —bai, ez zaitezela malmeti, halaxe zara-eta: zaharra—, ez al dizu lotsarik ematen, diot, ni bezalako gaxte batek bizitzari buruzko lezioak emateak? Non bizi izan zara orain arte?...

ELIZALDE: (batuta Mikelengana zorroztuz, lasai baina larderiaz mintzo) Aski duk, gazte. Dobla eta Fini.

MIKEL: (azken pheredikian jarraituz) Eta Koldok eta biok hemen jarraituko dugu, noizbait norbaitek atera gaitzan arte. Elkarrekin patioan, jantokian, bibliotekan topo eginez. Nik informatika pixka bat erakutsiko diot —beharra badu—, eta berak niri gure herri galtzaile egoskor honen makina bat historia eta ixtorio kontatuko: Ahaide Nagusien garaiko hura bezala, adibidez, berak “El Padrino”-ko eszena famatuarekin konparatzen duena, badakizu: nola elkartzen diren etxe-orratz baten atikoan mafia-familia ezberdinetako capo guztiak, eta nola, ateak itxita daudela, helikoptero batetik metrailatuz den-denak akabatzen dituzten, Corleone eta bere semea izan ezik...

ELIZALDE: (batuta larderiaz astinduz) Dobla eta Fini egiteko agindu diat, gazte. Ez duk ixtoriotarako garaia.

MIKEL: (berriro desobedituz, ahots irmoz) A, ez. Nire esku utzi duzu azken pheredikia, eta neuk nahi dudanean bukatuko dut (berriro kontaketa-tonuari helduz) Ba, berak, Koldok, oso ondo kontatzen du, txinpart handiarekin. Horixe bera egin omen zuten gure arbaso oinaztarrek eta ganboarrek. Ez dakit nork nori, oinaztarrek ganboarrei, edo alderantziz. Baina berdin da, kasurako. Zera, bakeak egin behar omen zituztela-eta, gonbidatu dituzte ganboarrek oinaztarrak —edo oinaztarrek ganboarrak, ez dakit— bankete batera, oturuntza batera. Eta, zer duk-eta, bazkaltiar guztiak antxumea edo behikia edo zikiroa edo, haragia behintzat, jaten hasten direnean, etxeko nagusiak —garaiko Corleone-ak, oinaztarra ala ganboarra zen, horixe ez dakit—, okel hari gatz-punttu bat falta omen zitzaiolako aitzakiapean, esaten du ozenki, zerbitzariei aginduz: “Sal, sal”... Eta bai urten ere, bai atera ere, bai jalgi ere, bai irten ere... Dorretxeko zutabe, arasa eta gortina-atzeetan ezkutaturik zeuden hainbat morroi oldar betean atera, armak oro eskuan, eta ezpatazoka eta aiztokadaka akabatu omen zituzten gonbidatu guztiak, ez dakit zenbat, dozenatik gora behintzat... “Sal, sal”, erdaraz, garai guztietako euskaldun banderizo ororen “xibolet”-kontsigna, password paradigmatikoa: halakotzat izendatu beharko genuke pasadizo horretakoa...

ELIZALDE: (guztiz desesperaturik, batuta atrilaren kontra joz, baina jadanik indarrik ere gabe kasik) Ezagun duk noren seme espirituala haizen, ene bada... Ezin diek uko egin heure geneei, gazte...

MIKEL: (bere erara, patxadaz) Ba hori, elkarrekin huntaz eta hartaz mintzatzen jarraituko dugula, Koldok eta biok; berak esango dit, esate baterako, gure arbaso haiek bezalakoak garela (“azken finean, hamabost-hogei aitona-amona atzera jo belaunalditan, eta hantxe gaudek, Mikel, hortxe”- halaxe esan zidan, gogoan dut, oinaztar-ganboarren arteko pasadizo ez, pasada hori kontatu zidanean), eta nik orduan adarra joko diot ostera ere, gerra guztiak galtzearen broma beltza errepikatuz, badakizu, eta bera orduan kabreatuko zait, eta “vae victis” esango diot atzera berriz, eta isilduko zait. Eta horrela, elkarren berba-jarioak eta isilaldiak pairatzen, elkarri nork geure mamuak uxatzen laguntzen. Zer uste duzu, ba... Nahikoa lan du berak, gauero ez, baina bai sarri, izerdi-patsetan iratzartzen duen lokamutsarekin. Jeneral haren txofer zihoan mutil soldaduaren herio-begiradarekin. Metrailatu zuenean. Eta nik ere, zer uste duzu ba, berehalakoan sendatuko zaidala neurea, ala? “Tres Cantos”en jasan nuena, Segi eta Segi eta Segikoa izateagatik?... (pausa, ad libitum) Ez hotz eta ez bero. Epel, gu ere. Gure bizitzak ez baitira zure apetaren sorkari, Nagusi, Ahal-Igeri jauna.

 

(Elizaldek azken batuta-joaldi batez haur biak jalgiarazten ditu, benetakoak, lehen agerraldian ikusi ditugunak, bata ezkerretik eta bestea eskuinetik. Berehalaxe, agertokian dauden Maddi eta Oihane neska gazteak nor bere haur-izanarekin elkartzen da: 6 urteko Sylvie 16 urteko Oihanerekin, eta 12 urteko Maddi 22koarekin; neska gazte bakoitzak sorbaldatik heltzen dio “bere” haurrari, atzetik darraikiola. Agertokiaren erdira inguratu, eta pastoraletako “Aingürien” doinuaz, honako bi ahapaldi hauek kanta bitzate haurrek —“benetakoek”—, ahal bada bi ahotsetan:

 

 

                              Herritar amultsuak,

                              Bihotz onekoak,

                              Arren, barka itzazue

                              Urrats baldarskoak.

                              Ez dira zoriontsu

                              Gure gurasoak / gure amak.

                              Aita hain urrun duguino

                              Gu ere gaixoak.

 

                              Ekiak zeru goian

                              Lain' artean irri

                              Ez da guztiz ilundu

                              Gure Euskal Herri.

 

                              Hainbeste sofriturik

                              Gurasoek sarri /sofriaraziz

                              Gure kanta izan bedi

                              Esperantza berri.           

 

(bis, azpimarraturiko ahapaldi-erdia)

 

Iluna, edo oihala

 

 

Amaiera

          P.D. “Katastrofe”, jatorrizko grezieran, obraren amaieraren ondoko “estrofa”-multzoa omen zen, besterik gabe. Denok ezagutzen dugun adiera —hondamendiarena, sarrakioarena— estrofa haietan deitoratu ohi ziren tragediek eman omen zioten hitzari. Nik katastrofe etimologiko bat proposatzen dut “Trankart” honetarako. Katastrofe “karaoketu” bat, preseski. Oihala itxi ondoren, berriro zabaldu eta antzezleak publikoaren txaloak jasotzera ateratzen direnean (txistuak nahiz tomateak izanez gero, ezer ez, noski), Maddi eta Oihane neska gazteek “Eperrarena” kantatzea. “Xaribari-aire/ahairez emokatu” hau festa-giroan, bizi-pozez, bukatzeko.

          Ez dut uste beharrezkoa denik kantaren letra hemen transkribatzea. Erran gabe doa zenbait (kata)estrofa edo ahapalditako hitzek joko polita eman lezaketela, bi neska kantariek obrako beste pertsonaiak apur bat zirika ditzaten. Adibidez: “zük ere balin bazünü/ gaztetarzün eijer bat/ neskatilen gogatzeko/ bilho holli pollit bat” (Koldoren inguruan ), edo “azkenian hatzamen düt/ oi bena tristeki/ lümarik eijerrena/ beitzaio erori” (Elizalderen inguruan). Koreografia ad libitum, beraz.