HEMEZORTZIGARREN KAPITULUA
Zenbeit girixtino berri Kontrangen
Oraino egun gaixtoak
1854garren urthean Josepen lagun ttipiak noiz-nahi etxean nituen. Erran gabe doa katixima irakusten ari nitzaiotela arte guzietan. Ikusirik askitsu bazakitela eta deusek etzituela gehiago lotsatzen, lau bathaiatu nituen egun batez. Hola sei girixtino banituen Kontrangen. Koxameko girixtinoak «N.D. de la Delivrance» zuten gerizatzaile: Kontrangekoeri «Ama Bekaturik Gabekoa» hautatu nioten.
Urthearen ondarrerat herri guzia lekuz aldaratu zen. Hango jendea ez bada arras buhamiak bezala harat eta hunat ibilki denetarik, ez da ere bethi toki berean egoten. Noizetik noizerat tokiz aldaratzea maite du, estakuru gutiz. Etxe bat erre dadiela herri batean, maizko ager dadiela eritasuna, etsaiek herriko norbeit preso ereman dezatela, herritarrak lotsatuko dire eta hango jainkoak ez dituztela gehiago alde, bertze norapeit joko dute berehala. Sorgintsak hitz bat erratea aski du holakoetan. Toki berria ere harek hautatzen du, bere jainkoekin mila ximinokeria ibili ondoan. Sorgintsa ez litake sorgintsa ez baliote orori hitzematen toki berrian bizi ona ukhanen dutela eta luze biziko! Eta horrengatik toki berri hortarik ere laster aldaratu behar bada, nihor ez da menturatuko sorgintsari erraterat gezurti bat baizik ez dela!
Kontrangetarrak hirur aneurki edo kilometra urrunago joan ziren. Rongaotik hurbiltxago ziren hola. Etxolak egin arte lo kanpoan egiten zuten. Nola ez bainuen hirur langile baizik eskuko, ez nintaken ni has lanean. Salbaiekin hitzartu nintzen beraz, behin Kontrangeko etxean egonen nintzela, orok beren etxolak egin arte: orduan lagunduko nindutela. Ilhabethe bat egon nintzen beraz bakharrik Kontrangen. Igandetan Joseph ethortzen zitzautan haatik, meza sainduko. Eta hitz dautzuet bazuela merezimendu, ezen hemen gaindi haurrik ez da oihanetan bakharrik aise menturatzen. Hain lotsakorrak dire!
Igande batez huts egin zautan. Aita arras eri, etzezaken bakharrik utz etxea. Anaia zaharrenak lagundu zuen aitaren arthatzen. Ngam oraino paganoa zen. Ez ditake asma zoin maite zuten elgar bi anaiek, Ngui bathaiatuz geroztik bereziki. Bethi kalapita zuten halere etxean, Josepek Ngam bildu nahi egiazko sinhestearen urhatsetarat Ngamkek Josep lehengoetarat itzularazi behar! Bigek aita sendatzea nahi zuten haatik. Josep othoitzean ari zen goizetik arratserat, Ngam bere jainko faltsoen ximinokerietan. Botu bat ere egin zuen hunek: aita sendatzen bazitzaion, jainko horieri eskainiko ziotela basa-idi, ahuntz edo urde bat! Ez ditake jainkoeri eskaintza handiagorik egin.
Josepek aldiz Jainkoari hitzeman zion astean hirur barur eginen zituela eta meza saindua entzunen, barur eginen zuen hirur egunetan.
Lam etzoan hobekituz halere. Josep ethorri zitzautan beraz bilha, nik aita aise bilduko nuela eta bathaiatuko. Joan nintzen. Bulharrak zituen hartuak Lamek. Berehala odoledaleak eman niozkan eta mina arindu. Sendo zen zenbeit egunen buruko. Sendatzen hasi orduko hitzeman zautan katixima ikasiko zuela… eta hitza atxiki zuen.
Ngam ez ginuen aise bildu. Debruak etzuen nihundik nahi gizon gazte suhar hori konberti zadin. Josepek bortz egin-ahalak egiten zituen segurki, bainan Ngamek etzion amor eman nahi: «Zer erranen ditek orok? Hi nausitu hitzautala?» — «Ez nuk ni nausituko, bainan Jainkoa».
Azkenean erori zen Ngam: «Bai, girixtinotuko nauk, anaia maitea. Aspaldi sinhesten hindutan, bainan ez nikan amor ematen ahal! Egun eta egun berean joanen nauk Aita Dourisbouren ganat, argi nezan!»
Ethorri zitzautan eta bathaiatu nuen… eta geroxago ikusiko duzue zer girixtino ona egin duen segurki. Bathaioko egunean huna zer aithortu zaukun: «Eri ginuelarik aita, debruari agintza batzu egin niozkan, bainan badakit Josepen othoitzek sendatu zutela aita eta ez nere agintzek! Ez ditut beraz atxiki ez atxikiko, nahi duenak nahi duena erranik ere: Jainkoak lagunduko nau hemendik goiti!» Aita-semeak egun berean bathaiatu nituen: Aita Combesek ber-berak egin zuen Lamen aitatxigoa.
Urthe berean bertze hamar bat gazte bathaiatu nituen oraino. Handituz zoakidan arthaldea: debrua kexatu zen. Eta amarru guziak baditu! Koxameko girixtino berrieri trufak eginarazten baziozkaten, guziz Kontrangen lotsarazterat lehiatu zen, elhe zoroenak hedatuz: goiz edo berant girixtino berriak gure esklabo izanen zirela; girixtinoen arimak Jainkoari saltzen gintuela tratu hortarik behar ginuen dirua atheratzeko; girixtinoak etzirela haizu ezkontzerat. Ezin ezkont? Katixima ikasten zabiltzanetarik batek berehala ukho egin zaukun hortako eta ez dut bospasei urtheren buruan baizik berritz bildu. Ezin sinhetsia da zorokeria horiek eta holatsuko bertze batzuek zer traba egin dioten sinhestearen hedatzen ibili den misionest gaixoari!
Zenbeit ilhabete lehentxago, jakin ere gabe sekulako irriskuan izatuak ginen. Huna nola jakindu nuen. Rongaotar bat Kontrangerat ethorri zen beraz egun batez. Harat eta hunat ibili ondoan, nere etxean sartu zen azkenekotz. Ongi-ethorri hoberena eginik eta etxeko-irrisa janarazirik, hemen ohi den bezala, arno xorta bat eman nion edaterat. Lamek horiek oro ikusiak zituen bere etxetik. Arratsean berean ikusterat ethorri zitzautan: «Zer begitarte ona egin diozun Rongaotarrari?» — «Hala egiten dut orori». — «Merezi othe zuen? Duela zenbeit denbora badakizu zer erran dautan xori horrek? Eia nahi dutan zure etxearen arroatzen lagundu… zu lehenik hil-eta? Asto xuriarenak eta beltxarenak erran niozkan eta buru muinetan barna sartu urrikari nuela lan horri lothuko zena! Horra nor zinuen etxean!» Biharamunean argiko berritz etxean nuen Lam: «Atzo soberaxko mintzatu nintzen, Aita! Irriskua joana denaz geroz, nihori etzozula deus badakizulakorik irakusterat eman. Neretzat samur litazke Rongaotar guziak, eta zuk etzinezake deus irabaz!»
Bai, irriskua joana zen, debruak baino indar gehiago baitu Jainkoak! Egun gaixtoen ikusterat ginoazin haatik Kontrangen. Min egiten daut orhoitzeak berak. Bainan Jainkoak bethi badaki zer ari den…
Ordu arte Koxamen eta Kontrangen bardintsu zoazin oro. Ez han eta ez hemen etzen oraino hainitz girixtino. Zirenak haatik, hoberen-hoberenetarik. Paganoek berek etzaukuten gehiago hain begi tzarrez behatzen eta iduri zuen laster uzta eder bat bilduko ginuela. Jainkoak etzuen hala nahi: Koxamek oraino aintzinat egin bazuen, Kontrang hein ber-berean egon zen. Huna zertako. Haste hetan Koxamen etzen hil ez girixtinorik ez katiximan zabiltzanetarik: gehiago dena, Koxamen uzta ederrak izan zituzten eta aintzineko gosetearen ondotik asean eta bethean bizitzekoa selauruetan sartu zuten. Salbaientzat froga zen Jainkoak gain-gainetik laguntzen zituela. Eta Kontrangen? Han aldiz hirur urtherik barnean zortzi girixtino gazte hilik, oro harritu eta lotsatu ziren! Lotsatzeko heriotzeak izatu ziren egiazki! Beha. Neskatxa bat, sudurretik odol-hustu zen ohart gabean: bertze bat suge tzar baten ausikitik pozoinatu: lau muthiko ezin-erranezko gaitz batek jo: Josepen ahaide bat betbetako hertzetako min batek ereman: eta azkenik Josep gaixoa buru-muinetako gaitzak erhautsi! Eta denbora hortan herriko pagano gazte guzietan bat bakharra ez eritu!
Nere zortzi girixtinoak sentimendu ederrenetan hil ziren eta uste guziak baditut zeruaren erdi-erdian direla. Bainan debrua etzagon lo, eta hainitz pagano dohakabeeri badakizue zer sartu zioten buruan? Bathaioak hilarazi zituela nere zortzi gazteak… bertze guziak hilaraziko zituen bezala!
Aise asmatzen ditutzue ondorioak… Katiximaren ikasten abiatuak nituen guziak gelditu zitzauzkitan bat bertzearen ondotik! Bati ederki gosta zitzaion haatik bere lana! Sinhestea bazuen jada eta laster bathaiatzekoa zen. Lotsaturik, urrundu zitzautan. Behin bidean atxemanik, bi begien artean galdetu nion zer zituen josteta horiek. «Aita, lotsa naiz katiximarat ibiltzeko, jendek erraten dutenaren gatik! Geroxago menturaz, oro ixiltzen direlarik eta zure ikasleak emendatzen, berritz itzuliko nitzaitzu…» — «…Geroxago! Geroxago!…» Eta badakik geroxago biziko haizen?» Zortzi egun gabe betbetan hila zen! Dohakabea….
Zer bihotzminak urthe hartan! Etxe ederra bururatuxe orduko lurrean! Debrua egundaino bezen nausi orotan! Eta bihotzmina gehiago emendatzen zautan horiek oro nere bekatuen gatik zirela! Koxamen uzta gero-ta ederrago, Kontrangen uztarik batere! Hango apheza Jainkoak laguntzen, saindu bat zelakotz! Hemengoari begiak itzultzen aldiz, bere bekatuen gatik! Egundainoko Cain eta Abelen ixtorioa! Nik ere othoitz egin banu kartsuki mendiaren gainean Jainkoak ez othe zituen nere girixtino gaixoak Koxamekoak bezen ongi zainduko? Oi, Jainko on eta maitea, urrikal zakizkit! Eta etzazu, nere ezdeustasunaren gatik, Jesu-Krixtok berak erosi duen arthaldea galtzerat utz!…
HEMERETZIGARREN KAPITULUA
Josepen eritasuna eta heriotzea
Xehetasun batzu zor dauzkitzuet Josep on eta maite haren heriotzeaz. Egia erraten dautzuet: Josep izan ez banu, ez dakit nola jasanen nituen hainbertze eta hainbertze bihotzmin! Oren ilhun eta gaixtoetan harek azkartu nau segurki hameka aldiz!» Jainko Ona, hunek bederen maite zaitu egiazki, eta ni nitzaio lehenik mintzatu Zutaz, nik erran diot lehenik zoin Ona zaren!» Behin uste izan nuen xarranpinak edo bertze holako gaitz batek ereman behar zautala. Bere aitaren etxean zagon oraino eta hango kalapitarekin etzuen onik. Bizkarrean harturik, nere etxerat ekharri nuen eta neronek arthatu. Eri eztiagorik ez dut nere denboran ikusi: min guziak Jainkoari eskaintzen ziozkan. Sendatu zen denboraren buruan, bainan begi bat galdurik, eta berritz itzuli zen bere etxerat. Irrisa horitzen hasten den sasointsua zen. Landan iragaiten dituzte orduko gauak salbaiek, basurde, orkatz eta gaineratekoen zain. Lamek Josep igorri zuen bere landarat. Aste guzia han iragaiten zuen haurrak, bainan larunbatetan, uzta Jainkoaren gomendio utzirik, bethi herrirat itzuliko zen, gaua jautsi orduko, igandea ez huts egiteko. Igande batez mezatik lekora landarat itzuli zen Josep, xuxen xuxena. Aitak hala manatua zion. Igande arratsalde hartan nik ere egiteko zerbeit banuen oihanean. Lamen landan gaindi joan nintzen. Josep ur hegian ikusirik, ixil-ixila hurbildu nitzaion.
—«Errak, Josep? Hola urruntzen dituk xoriak irrisatik?»
Burua altxatu zuen eta nigar batzu ikusi niozkan begietan: «Zer duk nigar egiteko, haurra?» —«Aita, ez dakit atseginez ala zertaz ari naizen nigarrez: barne guzia zorion handi batez bethea dut bethi! Nere othoitzen artetik, gogoan nabilkan goizean nere bihotzerat jautsi dela Jainkoa. Hura hain ona, ni bezalako dohakabe baten ganat ethortzeak eginarazten daut nigar! Eta ez dakit nigar horiek jauzi zauzkidan Jainkoa hoin ona delakotz ala ni hoin gaixtoa naizelakotz! Zuk erradazu hori, Aita? Nik baino gehiago, milaka gehiago badakizu holako zeretan!»
Asmatzen ahal duzue zer atsegin gozoa eman zautedan holako elheek! Ihardetsi nion berehala: «Haurra, bethi maitazak ongi Jainkoa, eta hire bihotza atxikak askigarbi egun guziez Mahain Saindurat hurbiltzeko, eta orduan Jesusek berak irakutsiko daik hire nigarrak zerutikakoak direla. Zerutikakoak… beraz atseginezkoak, nahiz oraino hire bekatuen gatik eginen ditukan? Munduko atseginek behinere ez ditek holakorik eginarazten. Egizak neretzat ere othoitz artetan, Josep!…» — «Egun guziez egiten dut: etzaitut ahanzten ahal Aita! Ez othe dautazu zuk eman bihotzeko zorion guzia? Duela zenbeit egun ibilia dut doidoia gogoan zer eginen nuken Frantziatik ez balizautzu deus gehiago heldu….» — «Zer eginen huke?» — «Zer eginen nuken? Ori, bigen lana. Bigentzat aski handi litaken landa bat neronek erabiliko nuke!» Arratsalde hura laster joan zitzautan segurki holako elheetan. Arratseko othoitza erratean, oraino eta oraino nere haur gaixoa heldu zitzautan gogorat. Bai egiazki Jainkoa ona da, eta misionestari minarekin batean badaki eztitzekoaren nasaiki igortzen!
Josepen xarranpinatik sendatzeak atsegin handia egina zautan. Ondikotz, etzautan iraun atseginak: haurra bi egunik barnean hil zitzautan handik laster. Etxeko teilatuaren erreberritzen buru-has arizanik iguzki kolpe batek atxeman zuen. Sakramendu guziak hartu zituen, bainan ez dakit ezagutzarik bazuen. Beharrik bizpahirur egun lehenago Mahain Saindurat hurbil, dua baitzen kartsutasun handienarekin! Nere besoetan hil zen, bathaioko egunean emana nion gurutzefika pollit bat eskuan eta hari musuka. Norbeitek memento batez hari gurutzefika horren kentzerat bezala eginik, oraino gehiago tinkatu zuen Josepek eta oihu bat egin. Ezagutza zerbeit bazukeen beraz oraino.
Aithortuko othe dautzuet haur gaixoak bethikotz begiak hetsi zituelarik, nigarrez hasi nintzela goxoki? Hasi eta luzez arizan! Nere haurra zen, alabainan. Eta nolako haurra! Minaren minarekin, hilari oihuka ari nitzaion: «Josep gaixo-gaixoa, zorionaren bilha joan haiz Jainkoaren alderat, hi, eta ni hemen nauk oraino bihotzmin eta nigarren erdian! Dudarik gabe, ez nauk aski garbi zerurat airatzeko hi bezala! Oi, ez nezakala ahantz zeru eder hortan? Eskergabetasuna ez duk haizu zeruan! Bainan bazakiat hi ez haiz eskergabe izanen: jada lurrean ez hintzen hala!»
Neronek garbitu nuen gorphutza: soineko hoberenak eman niozkan eta azken musu bat kopetan pausatu. Neri beha zauden oro, begiak zabalik. Bati aditu niozkan Juduaren elheak: «Beha zoin maite zuen!» Hainitz nigar egin zuen Lamek ere, bainan anaiak ukhen zuen halare bihotzminik handiena. Badakizue bi anaiak zoin atxikiak ziren elgarri! Ngam girixtinotuz geroztik erran ditake atxikimendu horrek etzuela mugarik.
Hemengo salbaietan ohikuntza hau bada: etxeko norbeit hiltzen delarik, orok behar dute beren burua ederki zafratu. Gazteek guziz ez dute neurririk hasten direlarik: beren buruari kanibet ukaldika ariko dire, pilar bati buruarekin kaskaka, hilari beren atxikimendua frogatzeko. Oro beldur ziren Josepen anaiak bere burua phorroska zezan. Hau zeren beldur ziren oharturik, hilaren aintzinean oihuka hasi zitzaioten: «Ez ditutzue ongi ezagutzen girixtinoak. Nik ez dut uste duzuen xederik. Gizonek hil balautet anaia, ezpata hartuko nuen hobendunaren jotzeko, bainan Jainko Onak hartu daut. Berea zuen! Bertzalde hil da Josep, bainan ez dut arras galdu, berritz ikusiko dut egun batez. Horra zertako ez dutan, pagano nintzelarik bezala, bururik galduko!»
Kutxa eder batean sarturik, biharamunean ehortzi ginuen Josep. Ez nintzen kantuz joan elizarat, bainan nigarrez. Huna hobiaren gainean ederki lantharazi nituen hitzak:
Hic jacet Joseph Ngui,
Primitiæ Ecclesiæ Sedanæ…
Non sumus sicut cæteri qui spem non habent:
Pie Jesu, dona ei requiem…
Hemen ehortzia da Josep Ngui,
Sedangeko elizadiko lehen girixtinoa
Bainan gu ez gare esperantzarik ez dutenak bezala:
Jesus eztia, emozu bethiereko bakea…
Geroztik Kontrangetarrek beren herria tokiz aldaratu dute berritz, eta orai Josepen hobia etxetarik urrun da. Basa-abereak belhar jaten ari zaizko noiz-nahi gainean: xoriak kantuz ari dire aldeko zuhaitzetan. Nere Josep maitea bakharrik da. Bakharrik, hilak phiztu arte…