Zure aitaren heriotzaz errugabe naizela,
eta hartaz guztiz nagoela samin-larriturik,
hain zaizu zentzumenera garbi barrenduko
nola egun argia begira.
Zarata barruan.
AHOTSAK (barruan)
Utziozue sartzen.
OFELIA sartzen da, lehengo itxuran.
LAERTES
Hara, zer zarata da hori?
Oi sukar, idortu garunok! Malko zazpi bider gaziak,
erre ezazue ene begion sen eta ahala! Zerua lekuko,
hire eromenak pisu beteko ordaina din izango,
balantza gure alde itzultzeraino. Oi maiatzeko arrosa,
dontzeilatxo laztan, arreba amultsu, Ofelia eztia!
Oi zeruok, ba ote liteke neska baten zuhurtzia
agure baten bizia bezain hilkor izatea?
Fin da natura maitasunean, eta finaren finez
bere buruaren lagin preziatu bat du igortzen
maite duen izakiaren atzetik.
OFELIA (kantari)
Aurpegi-has zeramaten zerraldoan,
le lo ri lo bai le lo,
hilobia malko-euriz jarioan
Adio, usoño.
LAERTES
Heure senean bahengo, eta mendeku eske jardun,
ez luken honen hunkigarri.
OFELIA
Zuk behar duzu kantatu: «Bertan behera, bertan behera»;
eta zuk: «Bertan behera, ea». Oi, zeinen biribila leloa!
Etxezain faltsuak ostu bere nagusiaren alaba.
LAERTES
Zentzu hutsetik hara doaz hitzok.
OFELIA
Hona erromeroa, oroipenetarako. Arren, maite, oroitu.
Eta hona liliubelak, gogoetarako.
LAERTES
Eromenean ikasgai: gogoetak eta oroimena
elkarri egokituak.
OFELIA
Hona milua zuretzat, eta laufrakak. Hona erruda zuretzat;
eta pixka bat enetzat. Grazia-belarra, igandeetako izenez.
Oi, zuk bestela jantzi behar duzu erruda.
Hona bitxilore bat.
Emango nizkizuke liliubel batzuk,
baina guztiak ziren zimeldu aita hil zenean.
Diotenez, azken ona izan zuen.
(Kantari)
Loreen loreko Robin dut kutun.
LAERTES
Gogoeta eta samin, sufrikario, infernua bera,
gaixoak ditu txera eta atsegintasun bilakatzen.
OFELIA (kantari)
Ez ote da itzuliko gehiago?
Ez ote da itzuliko gehiago?
Ez, ez, hilik zatzan, ea
hoa heure hil-ohera,
ez dun hura itzuliko gehiago.
Bizarra hark elurretan elur zuri;
adatsa, oi, liho finez du zeharo.
Joan zaigu, joan zaigu,
eta kexu-min darigu.
Jainkoaren errukia hark itxaro!
Eta kristau guztiez berdin dagit otoitz. Jainkoa dela zuekin.
Badoa.
LAERTES
Ikusten al duzu hau, ene Jainkoa?
KLAUDIO
Laertes, bat egin behar dut zure saminean;
ez ukatu eskubide hori. Aitzitik, zoaz, aukeratu
zeure lagun zuhurrenetarik nahi dituzunak,
haiek dezaten entzun eta epaitu bion artekoa.
Baldin zuzenean edo zeharbidez bagaituzte
auzian nahasturik kausitzen, erresuma dizugu,
koroa, bizia eta dugun eta jabe garen guztia,
kalte-ordaintzat zerorri emango. Baina hala ez bada,
egiguzu plazer pazientziaz gu baitan fidatzeko,
eta lankidetzan dugu jardungo bi-biok,
kitapen-ordaina emateko zure arimari.
LAERTES
Bego.
Aitaren heriotzaren nolakoa, haren ehorzketaren iluna
—ez ikur, ez ezpata, ez armarririk hilobian,
ez errito noblerik, ez zeremonia formalik—
deiadarrez daude, zerutik lurrera hoska irudi,
ditzadan kontu garbiak eska.
KLAUDIO
Egoki baituzu, arauz.
Laidoa non den, beraz, han bedi aizkora eskerga jaus.
Zatoz, otoi, enekin.
Badoaz.
IV.vi
HORAZIO sartzen da, ZERBITZARI batekin.
HORAZIO
Zer dira enekin hitz egin nahi duten horiek?
ZERBITZARIA
Marinelak, jauna. Zerbait gutun omen dakarte berorrentzat.
HORAZIO
Esaiek sartzeko.
Badoa ZERBITZARIA.
Munduko zein bazterretatik ote dezaket nik
goraintzirik jaso, ez bada Hamlet printzearengandik.
MARINELAK sartzen dira.
LEHEN MARINELA
Jainkoak jagon, jauna.
HORAZIO
Hark jagon hazala hi ere berdin.
LEHEN MARINELA
Bai noski, jauna, berak hala nahi badu.
Gutun bat dakargu berorrentzat,
Ingalaterrara zihoan enbaxadorearengandik.
Berorren izena Horazio bada,
jakinarazi didaten moduan.
HORAZIO (irakurriz)
«Horazio, lerrook irakurritakoan, emaiek gizonoi
erregerengana sarbide. Gutunak zakartzatek harentzat.
Bi egun egin ordukoxe itsasoan,
bapo armaturiko ontzi pirata batek atzeman gaitik.
Makalegiak izaki gure belak, adore etsiz ekin zioagu.
Elkar jotzean, han nauk oldartu haien ontzira.
Istantean ziotek haiek jaregin gureari; hala,
ni bakarrik nauk agitu haien atxilo.
Lapur errukitsu modura portatu dituk enekin.
Baina bazekitean zer ari ziren:
ordaineko zerbitzua espero ditek nigandik.
Helaraz iezazkiok erregeri hor doazen gutunok;
eta bil hadi nigana, heriorengandik hanka egingo hukeen
bezain agudo. Badiat hiri belarrira esateko kontu bat,
mutu utziko hauena; arinegiak izanik ere hitzok
gaiaren gaitzarentzat. Marinel jatorrok ekarriko haute
nagoen lekura. Rosenkrantz eta Gildenstern
Ingalaterrara bidean dituk beti ere.
Badiat haietaz hiri kontatzekorik asko.
Izan ongi.
Bihotz-bihotzez hire lagun,
Hamlet.»
Zatozte, ahalik eta bizkorren dut bideratuko
zuen mandatua, zuzenean nazazuen eraman
gutunok eskuratu dizkizuen harengana.
Badoaz.
IV.vii
KLAUDIO eta LAERTES sartzen dira.
KLAUDIO
Orain zure kontzientziak behar du ene askespena zigilatu,
eta laguntzat behar nauzu kokatu zeure bihotzean;
entzun baituzu,eta belarri ernez aditu,
nola zure aita noblea hil duen horrek
niri nahi zidan kendu bizia.
LAERTES
Agerian da noski. Baina esan biezat
zergatik ez zituen berorrek auzibideratu gaizkintzok,
hain izanik krimentsu eta heriotzaz zigorgarri,
berorren segurtasunak, zuhurtziak, eta abarrek,
larriki premiatzen zutelarik berori hartara.
KLAUDIO
Bada, bi arrazoi bereziz,
zeinak zuri, ausaz, hagitz erkin baitzaizkizu begitanduko,
baina enetzat sendo baitira. Haren ama erregina
ezin bizi liteke hura gabe; eta niri dagokidanez
—onerako zein txarerako, mesede nahiz kalte—,
hain dago erregina estu loturik ene bizi eta arimari, ezen,
izarrak beren esferan baino mugitzen ez diren legez,
ezin baitut haren ondoan baino. Beste zioa, berriz
—zergatik ezin dudan jo, alegia, auzibide publikora—,
jende arruntak printzeari dion bihotzaldia duzu,
zeinak, sentipen horretan beraturik haren hutsak,
bailituzke, zura harri bihurtzen duen iturria bezala,
apain zurituko haren akatsak;
halako moldez non ene geziak,
eite arinegikoak hain haize indartsuarentzat,
ene arkura itzuli ziratekeen atzera,
nik nahi nuen xedera gabe.
LAERTES
Eta hara nola dudan nik aita noble bat galdua;
arreba bat etsi gaiztora amildua, zeinaren balioa,
atzera egiterik badago laudorioan,
guztien gailen baitzen ageri, parerik gabe mundu honetan,
bikaintasunaren gailurrean.
Baina aurki dut mendeku hartuko.
KLAUDIO
Ez galdu lorik horregatik. Ez dezazula pentsa
hain dugunik barrena kamuts eta zaingabe,
non hola-hola utz diezaiokegun inori arrisku gertuz
gure bizarretik tira egiten. Aurki duzu adituko gehiago.
Maite nuen zure aita, eta geure burua maite dugu;
eta horrek, espero dut, iradokiko dizu...
MANDATARI bat sartzen da.
Zer dugu? Zer berri dakarzu?
MANDATARIA
Gutunak, jauna, Hamletek igorriak.
Hau, maiestate horrentzat; hau, erreginarentzat.
KLAUDIO
Hamleten gutunak? Nork ekarriak?
MANDATARIA
Marinel batzuek, jauna, omen. Nik ez ditut ikusi.
Klaudiok dizkit eman niri. Hark jasoak dira.
KLAUDIO
Laertes, berriok behar dituzu entzun.
—Zoaz.
Badoa MANDATARIA.
(Irakurriz)
«Gorentasun ahaltsu hori, jakiteko du
biluzgorririk nautela berorren erresumaratu.
Bihar baimena dut eskatuko,
berorren begi maiestatetsuen aitzinera agertu eta,
aurrena barkamendu erreguturik berorri,
neure itzulera tupusteko bezain ezusteko honen berri emateko.
Hamlet.»
Zer esan nahi du honek? Itzuli ote dira gainerakoak?
Ala amarruren bat da, eta ez da halakorik?
LAERTES
Idazkera ezagutzen al du berorrek?
KLAUDIO
Hamletena da garbi.
«Biluzgorririk.»
Eta honako post-scriptumean «bakarrik» dio.
Zein da zure iritzia?
LAERTES
Itsumandoka nabil, jauna. Baina utz biezaio etortzen.
Bihotzeko mindura ematzen zait pentsaturik
biziko naizela hari kararik kara esateko:
«Horra hire obra».
KLAUDIO
Hala izanez gero, Laertes
—ezen nola liteke hala? nola bestela?—,
ene esanera jarriko al zara?
LAERTES
Non eta ez nauen berorrek bakera lerrarazi nahi.
KLAUDIO
Heure bakera, Laertes. Hura itzulia bada,
bidaian bertan behera utzirik, eta ez badu asmorik
berriro abiatzeko, nik dut bideratuko
dagoeneko ongi pentsatua dudan ataka batera,
zeinaren kinkan erremediorik gabe baita eroriko;
eta haren heriotzaz ez da haizatuko erru-marmarrrik,
baizik are beraren amak du kargugabetuko egintza,
eta halabehartzat jo. Bi hilabetetsu dira
hemen izan zela Normandiako zaldun bat.
Nerau ikusia naiz frantsesik, eta aurka lehiatua,
eta hagitz dira trebe zaldizka; baina honena
sorginkeria hutsa zen. Bere zela gainean hantxe paratu,
eta hain gauza miragarriak eragin zizkion zaldiari,
non baitzirudien bat eginik zeukala gorputza, eta izatea
erdi-banaturik, abere jatorrarekin.
Hain ere ene asmamenetik harago, ezen,
neure baitan askotariko figurak irudikaturik,
labur geratzen bainintzen harenen aldean.
LAERTES
Normandiar bat, diozu?
KLAUDIO
Normandiarra, bai.
LAERTES
Bizia nuke jokatuko Lamord zela.
KLAUDIO
Huraxe bera.
LAERTES
Ongi ezagutzen dut. Bere sorterriko
bitxi ederretan ederrena da, baiki.
KLAUDIO
Zure aitorra egin zuen,
eta halako bikain zintuen goraipatu
babes-armen arte eta antzeari dagokionez,
eta ezpata-jokoan, hain zuzen, oroz gainetik,
aldarri egin baitzuen ikuskari ederra zatekeela,
tamainako areriorik bazenu. Haren hitzok
hain zuten Hamlet bekaitzez pozoitu, non
oxalaka bizian ekin baitzion bertan, ailizka
berehala itzul zintezen zu, eta bion indarrak proba.
Beraz, hortik...
LAERTES
Nolako hortik, jauna?
KLAUDIO
Laertes, maite al zenuen zeure aita?
Ala penaren margo-irudia baino ez zara,
aurpegi bihotz gabe bat?
LAERTES
Zer dela-eta galdera hori?
KLAUDIO
Ez noski pentsatzen dudalako aita maite ez zenuenik,
baizik eta, jakinik denboratik sortua dela maitasuna,
ikusia naizelako, frogabide askoren argitan,
nola duen denborak haren su eta garra moteltzen.
Itzulbidean da Hamlet. Zertarako zeundeke prest,
zeure aitaren duin zarela erakusteko ekintzetan,
hitzetan baino hobeki?
LAERTES
Hari zintzurra ebakitzeko elizan.
KLAUDIO
Ez dagokio, hain zuzen, santuariorik hilketari;
ez da mugarik mendekuarentzat. Baina, Laertes jator hori,
egingo al duzu hauxe? Zaude zeure gelatik irteteke.
Hamletek, itzulirik, jakingo du hemen zaudela ostera.
Zure bikaintasunaren aldarri batzuek, gure agindupean,
berniz bikoitza diote ezarriko frantsesak eman zizun ospeari;
biok bildu, eta trabes egingo dugu nor baino nor.
Hark, ezaxolati izaki,
bihotz-zabala guztiz, eta azpikeriaren usainik gabea,
ez ditu miatuko armak; hala, bada, modu erraza dukezu,
abilezia pixka bat aski, kamustu gabeko
ezpata bat hautatu, eta, oldarrean artez,
bertan ordainarazteko zeure aitarena.
LAERTES
Hala dut egingo.
Eta, hartarako, neure ezpata dut gantzutuko.
Ukendu bat erosia diot kaleko hitzontzi bati,
hain hilgarria, non, ganibet bat hartan bustitze hutsez,
hark odola ateratzen duen tokian ez baita txaplatarik
—ilargipean indarrik duten belar guztiez ondua izanagatik—
haren zauririk arinena ere jasaniko inor duenik
heriotzatik salbatuko. Neure ezpata-punta dut igurtziko
eden horrez, eta, nik Hamleti axala harramazkatzea aski,
heriotza duke bertan.
KLAUDIO
Astiroago hausnartzekoa da hori;
ea zer egokiera zaigun, zer, noiz eta nola,
geure asmorako komeni. Huts egin, eta horrenbestez
agerian geratzekotan gure jokoaren makurra,
hobe genuke ez saiatzea. Beraz, ordezko
beste plan bat behar dugu atzetik, hau ustel
irtengo litzaigukeen kasurako. Ea, utzi pentsatzen.
Trabes hotsandiko bat dugu egingo bion trebeziaz. Hori da.
Ariketan beroak eta egarriak jotzen zaituztenean
—hartarako, saiatu ekinaldiak bortitzago egiten—
eta hark edaria eskatzen duenean, prest dut edukiko
kaliza bat berariazkoa; hartatik hurrupada bat aski,
zortez zure ukaldi edentsuari ihes eginik ere,
gure xedea bete dadin.
GERTRUDE sartzen da.
Zer dugu, erregina eztia?
GERTRUDE
Bata bestearen oinatzean datoz saminak,
jarrai-jarraian. Zure arreba ito da, Laertes.
LAERTES
Ito? Oi, non?
GERTRUDE
Bada sahats bat errekan gaindi zehar hazia,
bere hosto zurixkak ur-ispiluari erakuski.
Hara da hura heldu girlanda fantasiatsuz horniturik,
irribelar, asun, bitxilorez, eta orki-lili luzangoz zeinei,
artzain arruntek izen gordinagoa emanagatik,
hilotz-hatz deitzen baitiete gure dontzeila finek.
Han, zume zintzilikarietan bere loreok esekitzera
beso-zango igoa, aldaxka bat da makur hautsi;
eta hantxe da, lilizko edergailuekin bera,
erreka negartira amildu. Zabal-zabal eginik,
sirena-antzo diote lipar batez igeri eutsi arropek;
bitartean zuelarik abesten kanta zaharretarik,
bere larria sentitzeko gai ez denaren gisa, edo
jatorriz elementu hartara egokitua den
izaki bat irudi. Baina ezin luzaro iraun hala,
laster baitute bere jantziek, urez blai astun,
hango bere lelo goxotik azpiratu gaixoa
heriotza lohitsura.
LAERTES
Ene!, ito da, orduan.
GERTRUDE
Ito, bai, ito.
LAERTES
Urik sobera badun hik, Ofelia gaixoa,
eta debeku, beraz, nik negarra. Halaxe gaitun, baina,
mundura jaio; naturak bereari zion hemen eusten,
lotsaren zer esanagatik ere. Malkook joanenean,
ez gehiago emakumearenik. —Adio, jauna,
solas suzko bat daukat garretan lehertzear,
txoraldi honek iraungiko ez balu.
Badoa.
KLAUDIO
Goazen atzetik, Gertrude.
Kostatu zait galanki mutilaren sumina baretzea,
eta ez dakit honekin ez ote den ostera piztuko.
Goazen, bada, atzetik.
Badoaz.
V.i
Bi ARLOTE sartzen dira, aitzurra eta pala eskuetan.
LEHEN ARLOTEA
Kristau-modura lurperatu behar al da honako hau,
nahita bilatu baitu bere salbazioa?
BIGARREN ARLOTEA
Baietz, bada; egik, egik azkar hobia. Jurezak, aztertu,
eta kristau-lurra erabaki dik.
LEHEN ARLOTEA
Nola liteke, ez bazen ito bere buruaren defentsan?
BIGARREN ARLOTEA
Hori duk, bada, erabakia.
LEHEN ARLOTEA
Se offendendo izan behar dik, ezin duk besterik izan.
Izan ere, honatx gakoa: ohartuki itotzen banaiz,
horrek egintza bat argudiatzen dik;
eta egintza batek hiru adar ditik;
hau da: egitea, gauzatzea eta burutzea. Argu,
ohartuki ito zian bere burua.
BIGARREN ARLOTEA
Bai, baina, entzuidak, ehorzle jaun-maisu.
LEHEN ARLOTEA
Barkatuidak. Hemen duk ura: konforme.
Hemen gizona: konforme.
Gizonak ur honetara joan eta bere burua itotzen badu,
joan, nahi-eznahi, joan duk. Konturatzen?
Ura badator, berriz, gizonarengana, eta hura itotzen,
ez dik gizonak bere burua itotzen. Argu,
bere heriotzaren errudun ez denak
ez dik bere bizia laburtzen.
BIGARREN ARLOTEA
Hala al da legea?
LEHEN ARLOTEA
Bai, alajaina: auzinausiaren azterketaren araberakoa.
BIGARREN ARLOTEA
Jakin nahi al duk egia? Aitoren alaba bat izan ez balitz,
kristau-lurretik kanpo ehortziko zitean.
LEHEN ARLOTEA
Hori duk hitza: eta penagarriena,
handiek esku gehiago izatea mundu honetan
beren burua ito edo zintzilikatzeko,
beren kristaukideek baino. Ea, ene pala.
Aitoren seme zaharrik ez duk,
baratzezain, aitzurtzaile, eta hobigileak adinakorik.
Adanen lanbideari eusten ziotek.
BIGARREN ARLOTEA
Aitoren seme izan al zen Adan?
LEHEN ARLOTEA
Lehenbiziko iskiluduna izan zuan.
BIGARREN ARLOTEA
Ez zian-eta iskilurik!
LEHEN ARLOTEA
Pagano petoa al haiz hi ordea?
Nola ulertzen duk hik Eskritura? Eskriturak ziok
Adanek aitzurrean jardun zuela.
Beso bi izanez gero, nahikoa iskilu ez al da aitzurra?
Beste galdera bat egingo diat.
Xuxen erantzun ezean, hobe huke aitortu eta...
BIGARREN ARLOTEA
Ea ba.
LEHEN ARLOTEA
Nork du eraikitzen sendoago,
harginak, ontzigileak eta arotzak baino?
BIGARREN ARLOTEA
Urkabe-egileak: mila bezero joan-etorri,
beti prest-prest haren zera.
LEHEN ARLOTEA
Ona, alafede, ateraldia. Ongi zagok urkabea.
Nolatan, ordea, ongi?
Bada, ongi noski gaizkilearentzat.
Hik, alabaina, gaizki egin duk esanez
urkabea sendoago eraikia dela eliza baino.
Argu, urkabea ongi zagok apika hiretzat. Ea, berriro.
BIGARREN ARLOTEA
Nork du eraikitzen sendoago,
harginak, ontzigileak eta arotzak baino?
LEHEN ARLOTEA
Bai, esadak, eta hoa jare.
BIGARREN ARLOTEA
Arranopola, bazakiat.
LEHEN ARLOTEA
Ea.
BIGARREN ARLOTEA
Mezasantua, ez zakiat.
HAMLET eta HORAZIO sartzen dira, urrunean.
LEHEN ARLOTEA
Ez nekatu gehiago bururik horrekin,
hire asto motela ez baita joango
egurtuagatik bizkorrago.
Eta hurrena galdera hori egiten diatenean, esak
«hobigileak». Hark eginiko etxeek
azken juizioko egunera arte ditek irauten. Ea,
hoa Yaughan-enera eta ekardak txarro bat pattar.
Badoa BIGARREN ARLOTEA.
(aitzurrean kantari)
Gaztetan maitemin, minez,
zeinen zitzaidan ezti
denbora galtzea maite laztanez;
oi, alferrik hainbat asti.
HAMLET
Ez ote du sujetu honek bere egitekoaren sentipenik,
kantari aritzeko hobi-zulatzen?
HORAZIO
Ohiturarekin zaio ezaxolatasuna nagusitu.
HAMLET
Hala duk, izan ere; gutxi ibiliriko eskua ohi duk
sentiberatasun handienekoa.
LEHEN ARLOTEA (kantari)
Baina adin lapur isilak
nau ni gogor atzitu,
eta lehorrean ezarri,
alegia ez bizitu.
Burezur bat jaurtitzen du.
HAMLET
Burezur horrek bazian mihi bat,
eta kantatzeko gai zuan behiala.
Horra nola duen orain dongeak
lurrera harrika iraizten, Kainen masailezurra bailitzan,
hari zor baitzaio lehenbiziko hilketa.
Politikari baten kaskarra izan litekek orain
asto honek halako tratua ematen diona,
Jainkoari iruzur egiteko gai zen batena;
ez al deritzok hala?
HORAZIO
Izan liteke, ene jauna.
HAMLET
Edo gorte-gizon batena, zeinak baitzekien esaten:
«Egun on, jaun laztana. Nola dago berori, jaun eztia?»
Izan litekek Halako Jauna, zeinak
Halako Jaunaren zaldia laudatzen baitzuen
hari eskatu nahi zionean, ezta?
HORAZIO
Bai, jauna.
HAMLET
Bai horixe, eta hona orain Andre Harretako,
masailagabe, eta zulogilearen aitzurrak kankarra joa.
Ederra eraldakuntza, ikusteko gai bagina.
Hain gutxi kostatu ote zen hezurrok sortu eta haztea,
bola-jokoan horrela aritzeko berekin? Eneek min ditek
horretaz pentsatze hutsaz.
LEHEN ARLOTEA
Aitzurra eta pala, pala,
mihisez hiljantzi;
ostatu bat buztinez zula:
nork ez du merezi?
Beste burezur bat jaurtitzen du.
HAMLET
Horra beste bat. Ez ote da, ausaz,
legegizon baten burezurra?
Non dira orain haren kako-makoak,
haren agudeziak, haren kasuak, haren tenentziak,
haren trikimailuak? Zergatik sufritzen du
horrela kanka jotzea buruan arlote trauskil honek
pala zikin batekin, eta ez dio jartzen salaketarik
eraso-kalteez? Mmmm!lur-erosle handiren bat zuan apika
bere garaian, bere hipotekekin, bere zor-agiriekin,
bere itunekin, bere berme bikoitzekin, bere aseguruekin.
Hau ote du, beraz, bere itunen ituna eta bere
aseguruen asegurua, bere kaskar ituna
hauts itunez beterik kausitzeko honela?
Ukatuko ote diote orain bermea
bere bermeek, bikoitzak izanik ere,
hitzarmen-lagin baten luze-zabala doi-doi den
erosgai baterako? Haren lurren eskritura guztiak
ozta-ozta dituk sartzen kutxa honetan.
Lurjabeari berari ere ez al dagokio gehiago, hara?
HORAZIO
Zipitzik ere ez gehiago, jauna.
HAMLET
Pergaminoak ez al dira ardi-larruz egiten?
HORAZIO
Bai, jauna, eta orobat txahal-larruz.
HAMLET
Ardi eta txahal inozo galantak,
horretan bilatzen dutenak ziurtasun-bermea.
Mintza nakion sujetu honi. —Norena da hilobi hori, to?
LEHEN ARLOTEA
Enea, jauna.
(kantari)
ostatu bat buztinez zula:
nork ez du merezi?
HAMLET
Hirea behar dik noski, barruan hago eta.
LEHEN ARLOTEA
Berori kanpoan da, jauna, eta, beraz, ez da berorrena.
Niri dagokidanez, egia esateko ez nago bertan,
baina hala ere neure dut.
HAMLET
Gezurretan ari haiz, barrutik esanez hirea dela hobia.
Hilarentzat duk, ez biziarentzat;
beraz, gezurretan haut hor harrapatu.
LEHEN ARLOTEA
Bizia, hala ere, jauna, gezurra;
badoake berriz nigandik berorrengana.
HAMLET
Zein gizonentzat zulatzen ari haiz hilobia?
LEHEN ARLOTEA
Ezein gizonentzat ez, jauna.
HAMLET
Zein emakumerentzat, orduan?
LEHEN ARLOTEA
Ezta ezein emakumerentzat ere.
HAMLET
Nor da hor ehorzteko?
LEHEN ARLOTEA
Emakume izaniko bat, jauna;
baina, atseden beu haren arimak, hila da.
HAMLET
Harrapa ezak kirtena!
Tentuz-tentuz beharko diagu hitz egin;
hondatuko gaitik, bestela, nahasbideak.
Jainkoarren, Horazio, joan deneko hiru urte honetan
ohartua nauk: hain xorrotx bilakatu duk
gure gizaldi hau, ezen baserritar oiesa ere
hain doakion gorte-gizonari oinatz-oinatzean, non
orpoko azkordina ere igurzten baitio.
—Noiztik ari haiz hilobigintzan?
LEHEN ARLOTEA
Urteko egun guztien artetik, Hamlet gure errege ohiak
Fortinbras garaitu zuen egun hartantxe hasi nintzen honetan.
HAMLET
Zenbat denbora du?
LEHEN ARLOTEA
Ez al daki berorrek? Tontoenak ere badaki-eta hori.
Egun berean baitzen jaio, hain zuzen, Hamlet gaztea;
zera, burutik egin eta Ingalaterrara bidali zutena.
HAMLET
Bai noski. Eta zergatik zuten, bada, Ingalaterrara bidali?
LEHEN ARLOTEA
Bada, burutik egina zegoelako.
Han delakoan bere senera etorriko.
Ez bator, hala ere, ez dio askorik axola han.
HAMLET
Zergatik?
LEHEN ARLOTEA
Han ez zaio antzemango.
Hura bezain ero dira han guztiak.
HAMLET
Nola zen erotu?
LEHEN ARLOTEA
Guztiz modu bitxian, omen.
HAMLET
Nolako bitxi?
LEHEN ARLOTEA
Alajaina, zentzua galdurik.
HAMLET
Nondik nora, baina?
LEHEN ARLOTEA
Bada, hemen Danimarkan.
Hogeita hamar urte daramat nik hemen,
mutikotatik, lurperatzaile-lanean.
HAMLET
Zenbat denbora egin dezake gizon batek lurpean
usteldu baino lehen?
LEHEN ARLOTEA
Tira, hil aurretik usteldurik egon ezean
—etortzen baitzaigu gaur egun gorpu zornetsu asko,
ehortzi orduko zertuta dagoenik—
zortzi-bederatzi urte iraun dezake hortxe-hortxe.
Larrugin batek bederatzi urte bai.
HAMLET
Zergatik, bada, hark gehiago bestek baino?
LEHEN ARLOTEA
Bada, hara, jauna, hain dauka
zurratu eta ondua larruazala bere lanbidez,
urari barneratzen uzteke eusten dio luzaroan;
eta urak badaki ondo barren izorratzen
hilotz putasemea. Hona burezur bat.
Hogeita hiru urte daramatza kaskar honek lurpean.
HAMLET
Norena zen?
LEHEN ARLOTEA
Burutik egindako putaseme batena.
Norela zela egingo luke berorrek?
HAMLET
Ez zakiat, bada.
Izurriak daramala zoro kirtena halakoa!
Burutik behera ez zidan ba behin bota
bonbil bat Rineko ardo!
Kaskezur hauxe, jauna, Yorick-en kaskezurra zen,
erregeren bufoiarena.
HAMLET
Hauxe?
LEHEN ARLOTEA
Horixe, bai.
HAMLET
Uztak ikusten. Ene!, gaixo Yorick.
Ezagutu nian gizona, Horazio,
zirtolari bikaina, buru argietan argi.
Lepo gainean eraman izan naik mila bider.
Eta orain nolako higuin zaidan irudimenean!
Goragalea ematen zidak. Honixe zitxekan
nik dakita zenbat bider musu eman nion musua.
Non daude orain zure izkirimiriak,
zure brinkoak, zure kantak, zure ateraldi jostagarri,
mahaia algara-orroaka jartzeko gai zirenak?
Inor ez gaurgero zeure imintzioei burla egiteko?
Arras burujausia? Zoaz, zoaz, andre gorenarengana
eta esaiozu, hazbete azal-margo emanik ere,
aurpegiera honetara etorriko dela azkenean.
Barre eragiozu horrekin.
—Otoi, Horazio, esadak gauza bat.
HORAZIO
Zer, jauna?
HAMLET
Uste al duk Alexandrok honelako itxura izan zuela
lurreko bere aldian?
HORAZIO
Horrelakoxea.
HAMLET
Eta usaina ere bai? Pu!
HORAZIO
Horrelakoxea, jauna.
HAMLET
Ai hau gure behera beharra, Horazio.
Ez al dezake irudimenak
Alexandroren hauts noblearen arrastoa segi
harik eta barrika baten zuloa ixten aurkitzeraino?
HORAZIO
Bitxikeriatzat jotzekoa litzateke gogoeta bitxi hori.
HAMLET
Ezta batere, alajaina;
haraino zintzo-zintzo jarraitzea aski,
zer litekeen xuxen hausnarturik. Honatx:
Alexandro hil zuan, Alexandro ehortzia izan zuan,
Alexandro hautsetan hauts bilakatu zuan.
Hautsa lurra duk; lurretik lokatza diagu lantzen, eta
zergatik ez zen bera bilakatua zen lokatz hori erabiliko
garagardo-upel bat ixteko?
Zesar gorengo hura, hil eta buztindurik,
zulo bat ixten horra, hel ez dadin haizerik.
Hara lur hori, ene!, antzinakoen izu,
neguaren zafraden aurka horma-petatxu!
Ixo, baina. Albora: horra hor errege,
erregina, gorte-gizonak. Noren segizioan?
Eta halako elizkizun urriz? Seinale
segizioan doazen gorpu horrek zuela etsi-etsian
bere buruaz beste egin. Handikiren bat zuan.
Gorde gaitezen lipar batez, eta kasu eman.
LAERTES
Zeremonia gehiagorik?
HAMLET
Hori Laertes duk, gazte guztiz noble bat. Kasu eman.
LAERTES
Zeremonia gehiagorik?
APAIZA
Zilegi dugun bezain zabaldu ditugu
ehorzte-elizkizunak. Badaezpadakoa izan du heriotza;
eta, ez balitzaio agindu gorena nagusitu arauari,
lur sagaratu gabean ezarria zegokeen
azken turuta arte. Karitatezko otoitz ordez,
harri, legar, hondakinak zizkioketen bota.
Hemen, haatik, onartu zaizkio birjina-ohore
eta lore-ihaurtzeak, eta ezkila eta guztiko
azken hileta-agurra.
LAERTES
Ez da egin behar besterik?
APAIZA
Ezer ez besterik.
Defuntuen zerbitzua genuke lardastuko,
requiem batez opaturik hala hilari atseden,
bakean joaniko arimekin berdinduz.
LAERTES
Eratzan lurrean,
eta haragi laztan orbangabetik
liliubelak bitez sor. Entzuidak, apaiz adeigabea,
aingeru zaindari izango duk ene arreba
hi aienez hagokeenean uluka.
HAMLET
Hara, Ofelia amultsua!
GERTRUDE (loreak ihaurriz)
Gozoari gozo. Adio.
Hi izatea espero ninan ene Hamleten emaztea.
Hire ezkon-ohea apaintzea ninan, haur laztana, gogoan,
eta ez hire hilobia loreztatzea.
LAERTES
Oi, samin hirukoitza hamar bider bekio
gainean eror hari zeinaren gaizkintzak
heure buru-argitasun ederraz gabetu baihinduen.
—Zaudete lurrez estali gabe, behin berriro
neure besoetan har dezadan arte.
Jauzi egiten du hilobira.
Pilatu orain lur-hautsa bizien eta hilen gainean,
harik eta ordoki hau bilakatu arte mendi,
Pelion zaharrari nahiz Olinpo urdinaren
buru ortzian gorari gailentzekoa.
HAMLET (aurrera eginez)
Nor da hain auhen bortitzez kexu dena,
bere tristura-pleinuz
izar alderraiak konjuratu eta haiek geldiarazirik,
entzule harridurak joen gisa? Hona ni,
Hamlet Danimarkakoa.
LAERTESen atzetik jauzi egiten du.
LAERTES
Deabruak haramala!
HAMLET
Ez duk errezo zuzena.
Otoi, ken itzak hatzamarrok ene zintzurretik;
Ezen, koleratsu eta oldarkor ez naizen arren,
badiat haatik neure baitan zerbait arriskutsua,
kontu egitea hobe hukeena. Kendu hortik eskua.
KLAUDIO
Banandu itzazue.
GERTRUDE
Hamlet, Hamlet!
SEGIZIOKOAK
Jaunok!
HORAZIO
Ene printze ona, baretu.
HAMLET
Auzi honengatik nauk ni honekin borrokatuko
ene betazalak gehiago higi ez daitezen arte.
GERTRUDE
Oi ene semea, zer auzi?
HAMLET
Maite nuen nik, maite, Ofelia. Berrogei mila nebak
ez lezakete, beren maitasun guztia baturik,
enea berdindu. —Zer hago hi prest egiteko haren alde?
KLAUDIO
Oi, burutik joa dago, Laertes.
GERTRUDE
Jainkoaren izenean, ez egin kasurik.
HAMLET
Zaurisantuak!, erakustak zer egiteko prest hagoen.
Negarrez hasi? Borrokatu? Barau egin?
Heure burua urratu?
Ozpina edango duk, ausaz; krokodilo bat jan?
Ni prest nagok. Zinkurin egitera etorri al haiz,
arrebaren hilobira jauzi eginez niri erronka jotzera?
Ehortz hadi bizirik harekin, eta berdin diat nik egingo.
Eta, mendiak ekarriz gero hizpidera, bota ditzatela
milioka goldelurrak gure gainean, harik eta tontorrak,
kaskoa kiskaltzeraino altxaturik goialde irazekira,
garatxo halako txiki dezan utz Osa mendia!
Egik, egik, oihu:
baietz hik bezain arranditsu egin nik
KLAUDIO
Eromenak hartua dago guztiz;
eta halaxe iraungo du apur batean.
Aurki, hain eroankor nola uso-ama
bere biki urrezkoak oskoletik irtetean,
mintzultasun itunera zaigu atzera bilduko.
HAMLET
Aizu, jauna,
zer dela-eta nauzu honela tratatzen?
Aski gogoko zintudan. Baina ez dio, ez, axola.
Herkules bera bedi lehia bere lanen egitera;
katuak miau eginagatik, txakurrak egokiera.
Badoa.
KLAUDIO
Otoi, Horazio jator hori, jagon ezazu.
Badoa HORAZIO.
(LAERTESi)
Pazientziaren sendogarri bekizu bart gaueko gure solasa.
Ber-bertatik diogu aurrerabide emango kontuari.
—Gertrude laztana, jar ezazu zainpean zeure semea.
Hilobi honek ukan behar du oroigailu bizi bat.
Bake aldi bat gure artera gaurgero heltzen da ari;
pazientzia biz bitartean gure egintzen gidari.
Badoaz.
V.ii
HAMLET eta HORAZIO sartzen dira.
HAMLET
Horraino, bada, kontu hori. Gainerakoz, ea, ikusagun.
Gogoan al duk gorabehera guztia?
HORAZIO
Nola ez, jauna!
HAMLET
Hara, ene ariman bazuan borroka suerte bat,
lo egiten uzten ez zidana. Bilbo-burdinetan katigaturiko
matxinoa baino okerrago sentitzen ninduan. Tupustean
—eta laudatuak bira gure tupustaldiok: aitor dezagun
zenbaitetan ederki zaigula begiramen eza baliatzen
asmo burutsuek kale egiten diguten lekuan.
Hortik behar genikek atera
badela jainko bat gure xedeak moldekatzen dituena,
gure zirriborro baldarrak gora-behera...
HORAZIO
Ez da dudarik.
HAMLET
Ene kabinatik jaikirik,
itsas-atorrean nolabait bildua, ilunpean ninduan
haztamuka hasi haien xerka; haiengana iritsi,
agirien zorroa ostu, eta han ninduan limurtu
atzera neure gelara. Ausartzia osoz, han nizkioan,
susmoek atzenarazirik manerak, zigiluak hautsi
haien errege-mandatuari; non aurkitu bainuen, Horazio,
—oi, doilorren gorena!— agindu zehatz bat,
guztiz ere gainestalia askotariko arrazoibidez
—Danimarkaren ongia aipu, eta orobat Ingalaterrarena,
eta egundoko izu-mamukeriak jaulkiz ene biziaz—,
alegia, gutuna irakurtzean, betarik eman gabe
—ezta aizkora zorrozteak har zezakeena ere—
burua ziezadatela bertan moztu.
HORAZIO
Bai ote?
HAMLET
Honatx mandatua; irakur ezak patxada osoz.
Jakin nahi al duk, baina, hortik aurrerakoa?
HORAZIO
Arren, jauna.
HAMLET
Hala, bada, doilorkeriazko artez inguratua
—aitzin-solasa egin orduko neure garunei,
abian ziren jada haiek—, hantxe eseri, beste mandatu bat
guztiz berria asmatu, eta txukun-txukun nian idatzi.
Garai batean nik, gure estatu-gizonek bezala,
arrunkeriatzat neukaan kaligrafia fina; baina hara non
zerbitzu galanta egin didan oraintxe. Jakin nahi al duk
nondik nora zihoan ene idatzia?
HORAZIO
Baiki, ene jauna.
HAMLET
Erregek zorrotz egiten zioan arren Ingalaterrakoari,
beraren zergapeko leiala izaki hura, eta, bihotz-bihotzeko
elkar-hartze ona palmondoa bezala loraturik, bakeak
aurrera ere jantz zezan bere buruxka-girlanda,
eta iraupenez lotu bien arteko adiskidetasuna...
eta halako manda-mandatuzko erretolika luzez,
ezen, mezua irakurri eta ulertu bezain laster,
gehiagoko ezbai handi-txikirik batere gabe,
zitzala mezulariak bat-bateko heriotzara eman,
konfesatzeko astirik ere uzteke.
HORAZIO
Eta gutun-zigiluak?
HAMLET
Horretarako ere, hara, bazian zeruak eskupe.
Neure aitaren eraztuna neramaan nik poltsan,
zeina errege-zigiluaren eredu petoa baita.
Idazkia tolestu bestearen moldean, izenpetu,
eraztunaz zigilatu, eta ezkutuan nian gorde
gutun aldatua atzera bere lekuan. Hurrengo eguna, berriz,
gure itsas-guduarena izan zuan; eta, horren segidaz,
jakitun haiz dagoeneko.
HORAZIO
Horretara dira, beraz, Gildenstern eta Rosenkrantz.
HAMLET
Gogoko zitzaiean, hara, guztizko, beren egiteko hori.
Ez zidatek ukitzen kontzientzia. Berek zitean
beren burua hondamendira bultzatu.
Arriskutsua duk gizaki txatxarra horrela denean
aurkari ahaltsuen ezpatakada sumin bizikoen
erdian agitzen.
HORAZIO
Nolako erregea, gero, gurea!
HAMLET
Ez al deritzok, lagun, ene txanda heldua dela?
Ene aita erregea hil duena eta ene ama putatzat usatu;
hautespenaren eta ene esperantzen artean limurtu,
eta neure biziari ere amua bota diona, halako
maltzurkeria zuriz bota ere...
Ez al da kontzientzia betekoa
beso honekin kito egitea harekikoa?
Eta kondenatzekoa ez al da
geure baitako minbizi honi geroz eta
gaizkiagotzen uztea?
HORAZIO
Iritsiko zaio laster Ingalaterratik berria,
zer emaitza izan duten hango kontuek.
HAMLET
Laster datekek hori. Bitarte hori, haatik, enea duk;
eta gizonaren bizia doi duk «bat» esateko epea.
Hagitz damuturik nagok, baina, Horazio jator hori,
Laertesekikoan horrela burua galdu izanaz;
peto-peto baitakusat neure kausaren irudian
harenaren erretratua. Aintzat hartuko diat aurrerantzean.
Bere samin-erakusaldiaren nabarmenak naik noski
neure onetik atera.
HORAZIO
Ixo! Nor dator hor?
OSRIK gaztea sartzen da.
OSRIK
Gorentasun hori, bihotzez ongi etorri atzera Danimarkara.
HAMLET
Apaltasunez eskerrak zuri.
—Ezagutzen al duk mariburruntzi hau?
HORAZIO
Ez, jauna.
HAMLET
Hainbat hobe hire arimarentzat, galbide baita
honen ezaguera. Lur zabalak ditik, eta emankorrak.
Piztia bat biz piztien jaun eta jabe,
eta aurki izango dik aska erregeren mahian.
Kaiku hutsa duk, baina, esan diadanez,
edukitsua lurrez eta simaurrez.
OSRIK
Jaun maitea, berorren adiskidetasunak astirik balu,
banuke nik mezu bat berorrentzat bere maiestatearengandik.
HAMLET
Gogorik onenez dizut nik hartuko.
Emaiozu zeure txanoari zuzen dagokion erabilera:
bururako duzu.
OSRIK
Milesker, jauna, bero ere bero da.
HAMLET
Ez, sinestazu, hotz ere hotz da. Iparretik dator haizea.
OSRIK
Hotz samar, baiki, jauna.
HAMLET
Aukeran sargori eta beroegi duzu aroa niretzat.
OSRIK
Ezinago bero, jauna. Sargori ere sargori, alegia... Alegia...
Alabaina, jauna, bere maiestateak igorri nau esatera
trabes handi bat duela berorren alde egin.
Jauna, hona zertan den...
HAMLET (txanoa janztera ganbidatuz)
Egidazu, arren, fabore...
OSRIK
Eskerrik anitz, gorentasun hori; baina ez baitut noski gisa.0
Badakike berorrek, jauna, zeinen trebe bikaina den
bere armarekin Laertes jauna.
HAMLET
Zein da haren arma?
OSRIK
Ezpata eta sastakaia.
HAMLET
Bi arma dira horrenbestez. Baina tira.
OSRIK
Erregek, jauna, sei zaldi Berberiako ditu jokatu,
eta haien aldera Laertesek ditu enparatu, aditu dudanez,
sei ezpata-puinale Frantziako, beren hornidurekin, hots,
uhala, bilurrak eta abar. Garraiadurotariko hiru, zinez,
hagitz laketgarri dira, kirtenekin ederki ezkontzen direnak,
estekadura ezin finagoak, eta irudimentsuak guztiz.
HAMLET
Zer dira garraiadura direlakook?
OSRIK
Garraiadurak, jauna, bilurrak dira.
HAMLET
Zentzuaren kideago litzateke esamoldea, hara,
kanoia eramanez gero aldean.
Ordura arte, hobe, aukeran, bilurrak deitzea.
Tira, baina. Sei zaldi Berberiakoren aldera,
sei ezpata Frantziako, beren hornidura,
eta hiru garraiadura irudimentsu: hori da, beraz,
frantses apostua daniarraren aurka.
Zer dela eta, zuk esan duzun moduan, «enparatua»?
OSRIK
Erregek, jauna, apostu egin du
berorren eta Laertesen arteko dozena bat ekinalditan
hark berorri hiru sastadaren alderik atera ezetz.
Laertesek hamabitik bederatzian baietz.
Eta ber-bertatik zertu liteke kontua, gorentasun hori,
baldin eta erantzuna emateko txera badu berorrek.
HAMLET
Eta ezetz bada erantzuna?
OSRIK
Erantzuna, alegia, berorrek norgehiagokan
parte hartzeko, jauna.
HAMLET
Ibili bat egingo dut, hara, hementxe areto honetan.
Bere maiestateak plazer badu, kirol-ordua dut nik oraintxe.
Dakartzatela armak: aurkari jauna gerturik badago,
eta beti ere berean tinko errege, beraren alde naiz
garaitzen ahaleginduko. Ezean, ez dut irabaziko
neure lotsa eta sastada enparatuok besterik.
OSRIK
Bere horretan behar al dut mandatua itzuli?
HAMLET
Tira, jantz ezazu
gogoak eskatzen dizun bezain apaindura bihurriz.
OSRIK
Jauna, berorren zerbitzaririk obligatuena nau.
HAMLET
Ni zurea, ni zurea.
Badoa OSRIK.
Egoki da berak famatzea bere burua zerbitzaritzat;
ez dio inork hainbesterik aitortuko.
HORAZIO
Hegabera hau oskola buruan doa, hara, korrika.
HAMLET
Kunplimenduak egiten zizkioan titiari edoski aurretik.
Hala duk geratu —mundu txoroak noski kutun dituen
beronen txitaldiko beste asko bezala— garaiko
hitzots dotore eta tratu-adeitasun itxura huts-hutsean.
Apar-jario moduko bat duk halakoena,
iritzi burutsuenen artean ur gaineko bitsetan
bide eragiten diena; putz egiek, baina, aurpegira,
eta akabo burbuilekin kontua.
HORAZIO
Galtzekoa du berorrek dema, jauna.
HAMLET
Ez diat uste. Frantziara joan zenetik, etengabe aritua nauk.
Enparatuen abantaila diat alde. Baina ez huke sinetsiko
nolako ondoezak joa daudakan barrena.
Ez dio, haatik, axola.
HORAZIO
Ez, jauna...
HAMLET
Txorakeria hutsa duk. Zera, emakume bat apika
asalduz beteko lukeen bihozkada horietarikoa.
HORAZIO
Ezeren erreparorik badu berorrek, begio men.
Ez etortzeko diet esango, ez dagoela-eta gerturik.
HAMLET
Ez hurrik eman ere. Zer guri zantzuok?
Probidentziaren eskua zabilek tartean
txolarre baten erorikoan. Orain behar badu,
ez duk geroko. Geroko ez bada, orain izango duk.
Orain ez bada, hala ere noizbaiteko duk.
Prest egotea duk gakoa. Inork ez dakienez
atzean uzten duenaren arrastorik,
zer axola garaiz aurretik eginik alde? Bego.
KLAUDIO, GERTRUDE, LAERTES, OSRIK, gorte-gizonak eta segiziokoak sartzen dira, turutaz eta danborrez, ezpata-jokorako tresnekin. Mahai bat hornitua.
KLAUDIO
Zatoz, Hamlet, eta har ezazu luzatzen dizudan esku hau.
LAERTESen eskua jartzen du HAMLETenaren gainean.
HAMLET
Barkamendu dizut eskatzen, jauna. Kalte egin dizut;
baina barka iezadazu, zure jauntasunari duin zaion legez.
Hemen bilduek badakite, eta aditu dukezu noski,
nola erasan didan buru-galtze latz batek.
Zer ere baitut egin,
zure natura, ohore eta aldartearen atsekabegarri,
hemendik dagit aldarri eromenari zor zitzaiola.
Hamletek ote dio Laertesi egin kalte? Ez halakorik.
Hamlet bere sen eta burutik horrela irtena badago,
eta bera ez delarik badio egiten kalte Laertesi,
ez dio Hamletek egiten kalte; ezetz diotso horri Hamletek.
Nork dio, orduan, egiten? Haren eromenak. Hala bada,
kaltetuen alderdikoa dugu Hamlet;
bere eromena du arerio Hamlet gaixoak.
Jauna, auzi-entzuleon aurrean
asmo gaiztoaren ukapen honek nazala
hain errugabetu zure gogo-bihotz guztiz zabalean,
nola baininduke, etxe gainera bota gezia,
eta anaia zauritu banu.
LAERTES
Kito horrenbestez naturazko partea, zeinak baininduke
kasu honetan gehienik akuilatu behar mendekura.
Ohoreaz denaz bezainbatean, ordea,
neurean nago, eta ez dut nahi bakeak egiterik
harik eta gure arteko zenbait autoritate adintsuagok
halako itunaren zerbait aurrekari aurkitu arte,
tatxagabe dirauen ene izenak. Anartean, baina,
halakotzat dut hartzen zure bihotz-erakutsia,
eta zintzoki diot erantzungo.
HAMLET
Gogotsu natzaio horri lotzen.
Buru-belarri naiz arituko anaiarteko dema jator honetan.
—Emazkiguzue ezpatok. Bizkor.
LAERTES
Ea, bat niretzat.
HAMLET
Enetik dukezu distira, Laertes. Ene ezjakinean,
zure antzeak du, izarrak gau ilunenean bezala,
bizi ere biziki ñirñir egingo.
LAERTES
Burla egiten ari zatzaizkit.
HAMLET
Ez, esku hau zin-lekuko.
KLAUDIO
Emaizkiozu altzairuak, Osrik gaztea. Ene kusu Hamlet,
ba al dakizu zer den jokatzen?
HAMLET
Ondo asko, jauna.
Zure graziak alderdi ahulenean ezarri ditu enparatuak.
KLAUDIO
Ez dut kezkarik; ikusi izan zaituztet biok ere.
Baina, hobetsirik dagoenez, hortik enparatuen abantaila.
LAERTES
Hau astunegia da. Ea beste bat.
HAMLET
Hau gogoko dut.
Guztiak luzera batekoak al dira altzairuok?
OSRIK
Bai, ene jauna.
Borrokan hasteko prestatzen dira.
KLAUDIO
Para itzazue hortxe ardo-pitxerrak mahai gainean.
Hamletek lehen edo bigarren sastada emanez gero,
edo ordainez kitora etorri hirugarren ekinaldian,
Harresi-gain guztiek bezate danba sutu.
Erregek topa egingo du Hamleten sasoiaren alde,
eta kopan perla bitxi bat du botako, aberatsagoa
lau errege jarraituk Danimarkako koroan
eraman dutena baino. Ekar hona kopak;
eta bekio atabala turutari mintza,
turuta kanpoko kanoizainei,
kanoiak zeruei, zeruek lurrari:
«Erregek topa dagi Hamleten alde». Ea, has.
Eta zuek, epaileok, erne jokoari.
HAMLET
Ekin, ea.
LAERTES
Ekin, jauna.
Ezpataka dihardute.
HAMLET
Bat.
LAERTES
Ez.
HAMLET
Epaia.
OSRIK
Sastada; puntu garbi-garbia.
LAERTES
Ongi da; berriz.
KLAUDIO
Egon. Emadazue edatera. Hamlet, perla hau hirea duk.
Osagarri hiri!
Danbor eta turuta hotsa, kanoi-sutunpa.
Emaiozue kopa.
HAMLET
Jokaldi hau aurrena. Utzi hor pixka batean.
Ekin.
Ezpataka dihardute berriro.
Beste sastada bat. Ez al da?
LAERTES
Ukitua, ukitua, aitor dut.
KLAUDIO
Gure semeak du irabaziko.
GERTRUDE
Bete-beterik dago, arnaslarriturik.
Hona, Hamlet, tori ene zapia, xuka ezak kopeta.
Erreginak hire zortearen alde zagik topa, Hamlet.
HAMLET
Andrearen on.
KLAUDIO
Gertrude, ez edan.
GERTRUDE
Edan nahi dut, jauna, berorren baimenarekin.
Edaten du, eta hamleti eskaintzen kopa.
KLAUDIO (bereiz)
Pozoituriko kopa da. Beranduegi da.
HAMLET
Oraindik ez naiz ausartzen, andrea; geroxeago.
GERTRUDE
Hator, musua xukatuko diat.
LAERTES
Maiestate hori, baietz oraintxe sastatu.
KLAUDIO
Ezetz.
LAERTES (bereiz)
Eta haatik neure kontzientziaren aurka doa ia.
HAMLET
Zatoz hirugarrenaren bila, Laertes. Denbora-pasa ari zara.
Ekin, otoi, indarren betean jokoari kementsu.
Zeure jostailutzat ote naukazun dirudi.
LAERTES
Bai ote? Ekin, bada.
Ezpataka dihardute.
OSRIK
Hutsean bi-biak.
LAERTES
Guardian!
LAERTESek HAMLET zauritzen du. Gero,
tirabiran indarka, ezpatak trukatzen
dituzte, eta HAMLETek LAERTES zauritzen du.
KLAUDIO
Banandu. Sumindirik daude.
HAMLET
Ez, segi dezagun.
GERTRUDE lurrera doa.
OSRIK
Kontu egin erreginari. Hots!
HORAZIO
Odoletan daude alderdi bietan. Zertan gara, ene printzea?
OSRIK
Zertan gara, Laertes?
LAERTES
Bada, bere lakioan harrapaturiko basoilarra bezala, Osrik.
Justuki nau neure traizioak hiltzen.
HAMLET
Zer du erreginak?
KLAUDIO
Konortea galdu du odoletan ikusirik.
GERTRUDE
Ez, ez, edaria, edaria! Oi ene Hamlet laztana!
Edaria, edaria! Pozoiak naik galdu.
Hiltzen da.
HAMLET
Oi doilorkeria! Hots! Itxi bezate atea.
Traizioa! Miatu bazterrak.
LAERTES
Hona non den, Hamlet. Hamlet, egin dik hireak.
Ez da munduan botikarik sendatuko hauenik.
Doi-doi zaik geratzen ordu erdiko bizia.
Traizioaren tresna makurra, eskuan duk,
kamusteke eta edendua. Bidegabekeria
bera duk ene kontra itzuli. Hara, hemen natzak ni
ostera ez altxatzeko sekula. Hire ama, pozoiak joa.
Ezin diat gehiago. Errege, errege duk errudun.
HAMLET
Puntarekin edena ere bai? Egik, bada, eden, heure lana.
KLAUDIO sastatzen du.
GORTE-GIZONAK
Traizioa! Traizioa!
KLAUDIO
Oi, babes nazazue, lagunok, zauritu baino ez nau egin.
HAMLET
Tori, daniar errege intzestutsu, hiltzaile, kondenatua:
Irentsi edabe hau.
Edatera behartzen du KLAUDIO.
Hor al da hire bitxia? Hoa ene amaren atzetik.
Hiltzen da KLAUDIO.
LAERTES
Bere merezia hartu dik:
beraren eskuek ondua duk pozoia.
Barkamena indak jatorki, Hamlet, nik hiri bezala.
Aitaren eta bion heriotza ez bedi hire gainera eror,
ezta hirea ere ene gainera!
HAMLET
Zeruak libra hazala zama horretatik! Hire atzetik noak.
Galdua nauk, Horazio. Gaixo erregina, adio!
Kinka honen lekuko zurbil eta ikaratuok, hitzik gabe
ikus-entzule soil zaretenok gertaldi honetan:
astirik banu —Herio legemutil anker hori
zorrotz baita atxilo ematen—, oi, banuke kontatzeko...
Bego, baina. Horazio laguna, galdua nauk;
hik bizirik dirauk: emaiek enekin ene kausaren berri
ezjakitun direnei.
HORAZIO
Ezta pentsatu ere.
Antzinako erromatarra areago naiz ni, daniarra baino.
Bada oraino ardorik hor.
HAMLET
Gizon haizen arauz,
emadak kopa. Zeruarren, uztak, uztak!
Jainko maitea, Horazio, nolako izen laidoztua dudan,
honela argitzeke geratuz gero gauzak, atzean uzten!
Inoiz lekurik izan badut hire bihotzean,
uko egiok oraingoz zorionari,
eta mundu krudel honetan hadi oinazean bizi,
ene historia kontatzeko.
Martxa bat urrunean eta kanoi-danbada.
Zer da gudu-zarata hori?
OSRIK sartzen da.
OSRIK
Fortinbras gaztea, Poloniatik garaile itzulirik,
Ingalaterrako enbaxadorei die eskaintzen
gudu-sutunpa hori.
HAMLET
Oi, hiltzen ari nauk, Horazio.
Pozoi indartsua erabat gailentzen duk ene baitan.
Ez nauk biziko Ingalaterrako berriak entzuteko,
baina iragartzen diat hautespenak dukeela
Fortinbras faboratu. Harentzat hilzoriko ene boza.
Hala esaiok, eta arretaz diezaala hark entzun
zer gertakari ziren tartean... Gainerakoz, isiltasun.
Hasperen luze bat egin, eta hiltzen da.
HORAZIO
Horra zartatu bihotz noble bat. Gau on, printze laztan hori,
eta aingeru oste kantari artean hartu atseden.
Zer dela-eta danbor-hotsok honaino?
FORTINBRAS sartzen da, Ingalaterrako
ENBAXADOREekin, eta gudalostea, danbor eta margo-ikurrez.
FORTINBRAS
Non da ikuskizun hori?
HORAZIO
Zerik nahi du berorrek ikusi hemen?
Samin edo harrigarririk bada, ez bilatu gehiago.
FORTINBRAS
Hilkintzaren galanta! Oi Herio harro hori,
zer festa duk antolatua heure infernu-zuloan,
ukaldi odoltsu batez baituk hainbeste printze
bet-betan kolpatu?
ENBAXADOREA
Tamalgarria ikuskizuna;
beranduegi da heldu Ingalaterratiko gure enbaxada.
Sentigabe horra belarriak, entzun behar zigutenak
bete dugula, bete, emaniko agindua, eta
Rosenkrantz eta Gildenstern hilik daudela.
Norengandik ditugu orain eskerrak jasoko?
HORAZIO
Ez horren ahotik,
eskertzeko bizi-gaitasunik lukeen kasuan ere;
ez baitzuen sekula eman haiek hiltzeko agindurik.
Baina, hain direnez izugarrikeria honetara jaun biok
—berori Poloniako guduetatik eta berori Ingalaterratik—
tenorez heldu, eman, arren, ordena ezen
oholtza gora batean daitezen gorputzak ikusgai jarri.
Eta utzi, otoi, niri, oraino ez dakikeenari esaten
nola garen honelakatu. Hala dute jaunok izango aditzea
haragi, odol eta bortxazko gizagabekeria anitzena:
halabeharrezko epaitze, ezbeharrezko hilketa,
bidegabeko maltzurkeriak eraginiko heriotzarik;
eta, hondar eta finean, hainbat burubide makur
asmatzaileen gainera atzera eroririk. Hori guztia dut
ben-benik kontatzeko.
FORTINBRAS
Gaitezen entzutera lehia,
eta bil daitezela jaun nobleenak batzarrera.
Niri dagokidanez, arranguraz dut neure zortea onartzen.
Badut eskubide atzendu gaberik erresuma honen gainean,
eta abaguneak nau orain haiek erreklamatzera bultzatzen.
HORAZIO
Horretaz ere baduket nik hizpide,
beraren bozak gehiago erakarriko duenaren ahotik.
Baina bedi delako hori orain berean gauzatu,
gizonen buruak asalduz daudeno, ez dadin gaitzagorik
makurbide eta errakuntzen gain gerta.
FORTINBRAS
Lau kapitainek bezate
soldadu gisa altxa Hamlet oholtzara;
ezen bazuen jite eta gaia, hartara balitz,
errege bikaina izateko. Eta, azken agurrean,
bitez martxa eta zeremonia gerrazkoak
ozenki mintza haren ohorez.
Jaso, mutilok, jaso gorpuok. Ikuskizun odoltsurik
badu maizkara gudu-zelaiak; hemen, baina, halakorik!
Ea, sutu bitzate kanoiak.
Badoaz, hotsandiko martxaz; gero,
kanoi-sutunpa bat entzuten da.
ERANSKINA
Bertsio luzeagotik alboratuak
1
            BERNARDO
Halaxe delakoan nago. Horrek du noski esplikatzen
figura mirarizko hori horrela armaturik agertzea
gu guardian gaudela, gerra hauen zioa zen eta den
erregearen itxura bete-betean.
            HORAZIO
Horra fits bat gogamenaren begia larritzeko gai.
Bere goren gradura loratua zelarik Erroma,
Julio ezinago ahaltsua erori aurretixe,
hustu egin zituan hilobiak, eta beztiduradun hilak
orro-garrasika zebiltzan hango karriketan,
izar su-jario, odol-ihintz, eguzkiko
asturu gaitzen pean; eta ilargi ezkoa, berriz,
Neptunoren erresuma meneko zaion argizagi hori,
ia azken beltzeraino zetzan eklipseak jorik.
Eta gertakari izugarrien zantzu berdinak dizkiete
—halabeharren aurremandatari gisa,
eta datorkeen zorigaitzaren aitzin-solas—
zeruak eta lurrak, elkar harturik,
gure lur-bazter eta herritarrei agerrarazi.
2
Atsedenik gabeko parranda buru-astunok
beste herrien zeresana eta gaitzespena dakarkigute.
Mozkorti izena eransten digute, eta zerrien pare
gaituzte jartzen; eta, hain zuzen, horrek die kentzen
gure lorpenei, nahiz gorenak izan berez,
merezimendu-sonaren muin eta mamia.
Hala, sarri egokitzen zaie zenbait giza banakori,
beren baitako gaizbide berezkoren bategatik,
kasurako jaiotzaz (zeinaz ez baitira errudun,
zeren biziak ez baitezake hauta bere jatorria),
izamolde baten hazkunde gehiegiaz (maiz baitu halakok
arrazoiaren babes-hesiak lurjoarazten)
edo jokabide onesgarriak neurriz gain
putzarazten dituen azturaren bategatik...
Halako gizonengan, diot, akats batez markaturik baitaude
—naturaren gaitz-ondo izan hura, zein fortunaren izar-begi—,
bertuteak ere (grazia bezain puruak izanik ere,
gizonak dezakeen bezain infinituak) berdin dira
iritzi orokorrean ustelkeriaz kutsatuko,
delako huts horrexegatik. Gaitz tanta batek
zalantzaz zikintzen du sustantzia jator guztia,
bere eskandalagarri.
3
Lekuak berak du etsi larriz betetzen,
gehiagorik gabe ere, labar goratik
itsasora begiratzen duenaren burua,
behean haren orroa entzunez.
4
zentzuzkoa bezain eztia, eta, alde nabarmenez,
egokia areago fina baino.
5
Maitasuna handi denean, hara, zalantza txikiena da beldur;
beldur txikiak handi direnean, berdin handi maitasuna segur.
6
etsi gaiztora bitez bertan itzul ene uste eta esperantzak;
ermitau baten atxilo-bizitza bekarkit zoriaren mudantzak;
7
Zentzuaren jabe zara noski,
bestela ez zinateke mugitzeko gai. Baina, antza, zentzu hori
elbarri zurrun dago; zoramema ez bailihoake hain deslai,
zentzua sekula ez baita agitu hain eromenaren mende,
non ez duen gorde bereizmen poxiren bat
halako aldea ikusteko.
8
Begi sentipen gabeak, sentipen ikuste gabea,
belarri esku-begirik gabeak, usaimen oro-peitua;
zinezko zentzu baten arrasto erkin bat ere
ez litzateke hain soraio.
9
Ohitura, munstro zentzu ororen jale hori,
bere deabruan, aingeru da haatik horretan,
ezen onezko ekintza jatorren bidetik joz gero,
bergisan ohitzen gaitu egokitasunera,
jantzi eroso batera nola.
10
hurrena errazago;
gai baita aztura berezko izaera aldatzeko,
deabrua baitezake lotsaraz zein kanpora iraitz
indar miragarriz.
11
Hitz bat gehiago, ama andrea.
12
            HAMLET
Zigilu eta guzti; eta ene bi eskolakideak dituzte jarri
—zeinez sugegorri mihiztodunez beste fida bainaiteke—
aginduaren kargu; hala aise bidera bainazakete narraska
doilorkeriara. Betor behar duena. Jostagarri baita kanoigilea
bere bonbak zartarazia gertatzea: ikaragarriren bat ez badut
traba, baietz nik, beren minak azpitik minatu, eta
eztanda batez igorri biok ilargiraino hegaka.
Bai atsegina, buruz buruko bi buru argiren talka!
13
            GERTRUDE
Utz gaitzazue bakarrik, otoi, une batez.
Badoaz ROSENKRANTZ eta GILDENSTERN.
14
[Hala, agian, kalumniak,] zeinaren
munduaren alderik aldeko marmarrak,
kanoia aurrez aurreko xedera bezain xuxen,
bere zartako zitala baitakar, huts egingo ahal dio
gure izenari, eta aire zaurigabea jo.
15
            KLAUDIO
Ai ene, ai ene!
HAMLET
Gizon batek arrantzan egin dezake errege batetik jan duen harrarekin,
eta har horretatik elikatu den arrainetik jan.
16
HAMLET, ROSENKRANTZ [GILDENSTERN] eta beste batzuk sartzen dira.
            HAMLET
Jauna, noren indarrak dira hauek?
            KAPITAINA
Norvegiako erregerenak, jauna.
            HAMLET
Eta zer jomugarekin helduak, otoi?
            KAPITAINA
Poloniaren zati bat gudukagai.
            HAMLET
Nor dute buru, jauna?
            KAPITAINA
Norvegiako errege zaharrare iloba, Fortinbras.
            HAMLET
Poloniaren zati nagusia da gudukagai,
ala mugaren bat?
            KAPITAINA
Egia esateko, eta deus gehitu gabe,
izenaz beste etekinik ez daukan
lur mokortxo bat dugu eskuratzeko.
Bost dukaten aldera ere ez nuke nik alokatuko; eta
ez baitio emango Norvegiar zein Poloniar erregeari
hortik harakorik, jabetzan salgai ateraz gero ere.
            HAMLET
Orduan, Poloniako erregeak ez du defendatuko.
            KAPITAINA
Bai, han dira dagoeneko osteak.
            HAMLET
Bi mila arima eta hogei mila dukat ez dira
huskeria horren kontua erabakitzeko aski.
Horra ongi izate eta bake luzearen hanteria,
barnean baita lehertzen, eta ez azaleratzen
zergatik den hiltzen gizona. Apalki milesker, jauna.
            KAPITAINA
Jainkoak guarda, jauna.
Badoa
            ROSENKRANTZ
Badator gurekin orain berori, gure jaun ona?
HAMLET
Berehalaxe. Zoazte zuek aurretik, bet-betan noa.
Badoaz guztiak, HAMLET izan ezik.
Nola nauten gertaldi guztiek salatzen, eta
ene mendeku nagia akuilatzen! Zer da gizona,
beste helbururik eta onurarik ez badu bizian,
lo egin eta elikatzea baino? Piztia hutsa.
Noski halako gogo-zabal egin gintuenak,
atze-aurreen so egile, ez zigun eman
gaitasun eta jainkozko arrazoimen hori
erabiltzeke lizun zedin gugan. Bada, dela
animaleko ahanzturaz, zein gogoratzearen
gogoratzezko eskrupulu kikilen bategatik— zeinak,,
laurdenkaturik, parte bakarra baitu zuhurtziatik,
eta hiru bai beldurretik— ez dakit zergatikk
oraino bizi naizen esanez egiteko dela hori,
bai baitut kausa, gogo, indar eta modu, baiki,
egiteko? Etsenplu nabarmenik badut begi-bistan:
horra armada hori, halako jas eta muntakoa,
printze delikatu eta xamur bat duela buruzagi,
zeinaren izpirituak, handinahi jainkozko batek haizatua,
destaina-imintzioak baitegizkio gertakizun igarrezinari,
gogotsu utzirik hilkor eta ziurgabe dena
halabehar, heriotza eta arrisku ororen esku,
arrautza-oskol batengatik. Handi izatea, benaz,
ez da zirkinik ez egitea zio handirik ezean, baizik
handiro aurkitzea lehia-gaia huskeria batean,
ohorea delarik jokoan. Zertan nago, bada, ni,
zertan, aita baitidate hil, eta ama zikindu,
ene buru eta odolaren asaldagarri latz,
eta lo zorroan? Neure lotsagarri baitakuskit
hogei mila gizon hortxe heriotzara bidean,
ospe-kontu fantasia hutsezko bategatik,
oheak bailiran beren hilobiak, osteak hartzeko
aski zabal ez den sailtxo batengatik borrokan,
zeina ez baitateke lurpe eta ehorztoki nahikoa
hantxe zerraldo erorientzat? Hemendik aurrera, hara,
odoltsu betor ene oldea, edo bestela hutsa da.
Badoa.
17
            LAERTES
Ene jauna, men egingo dut;
nahiago, haatik, modua bila baleza berorrek
ni izateko hartarako tresna.
            KLAUDIO
Hain zuzen ere.
Zure atzerri aldian asko hitz egin da zutaz
—eta Hamlet entzule zelarik— distiraz zarela-etata
trebetasun batean gailentzen. Zaren guztiak
ez dio osotara halako bekaitzik erauzi,
nola baitio tasun bakar eta, ene aburuz,
mailarik xumeeneko horrexek.
            LAERTES
Zer tasun da hori, ene jauna?
            KLAUDIO
Xingola huts bat gaztaroaren kapelan,
egokia, hala ere; gaztaroari ez baitoakio gutxiago
bere kirol jantzi alai-arin eta ezaxola,
adin pausatuari arropa ilun dotorea baino,
zentzu eta seriotasunaren adierazgarri.
18
Bere herriko ezpatalariak, zin egin zuen
ez direla, ez mugimendu, ez guardia, ez begiz,
zurekin alderatzeko gai.
19
Bizi baita maitasuna den kandela izekiaren erdian
argi-muki moduko bat, hura moteldu nahi duena;
eta deusek ez baitirau ontasun berdin-berdinean;
ezen ontasuna, handituz handituz, azkenean
bere gehiegian berean da hiltzen. Egin gogo duguna,
orduantxe behar dugu egin; aldakor baita «gogo» hori,
eta badu maiz motelaldi eta atzerapenik, hainbat
nola munduan mihirik, eskurik, ezbeharrik: eta orduan
hasperen xahutzaile halako da «behar» hori,
lasaigarri mingarri. Gatozen, baina, gaitzaren muin bizira.
20
Jauna, etorri berri da gortera Laertes. Bene-benetako
zaldun fina, guztizko ezaugarri bikainez betea,
tratu gozo eta itxura dotorekoa. Hain zuzen, zintzo esateko,
jatorri onaren eredu eta jarraibidea; harengan baita biltzen
zaldun jator orok bere nahi lukeen zeinahi ere alderdi.
HAMLET
Jauna, zaldun horren irudikabideak ez du
erturarik nozitzen zure ahoan; nahiz badakidan noski
haren dohainak atalez atal emateak oroimenaren aritmetika
aztoratuko lukeela, eta, halarik ere, aldaroka jardutea baino
ez litzatekeela, haren ibili zoliaren aldean. Hala ere,
bihotz-bihotzetiko gorespenez, kabida handiko arimatzat
daukat nik hura, eta haren izpiritua, berriz, halako bakan
eta berezitzat non, peto-peto esateko, haren antzekoa
beraren ispilu baita, eta haren oinatzean doana, berriz,
beraren errainu, besterik ez.
OSRIK
Ez du berorrek hitzik huts egin, baiki, haren kariaz.
HAMLET
Egokitasuna, aizu!
Zergatik halako jaun fina geure hats gordinagoan bildu?
OSRIK
Nola, jauna?
HORAZIO (HAMLETi)
Ez al da modurik beste hizkuntza-molde batean ulertzeko?
Saiatu behar luke berorrek, benetan.
HAMLET
Zertara dator delako jaun horren aipamena?
OSRIK
Laertesena?
HORAZIO
Hustu zaio dagoeneko poltsa:
horra urrezko hitz guztiak gastatu.
HAMLET
Harexena, bai.
OSRIK
Badakit ez zarela ezjakitun ...
HAMLET
Nahi nuke, bai, bazeneki. Eta, horratik, hala balitz,
alferrik samar nuke. Tira, zer zinen esateko?
OSRIK
Jakinaren gainean zaude nolako bikaina den Laertes...
HAMLET
Ez naiz ausartzen hori aitortzera, haren pare ez jartzearren
neure burua bikainez. Beste inor ongi ezagutzeko, izan ere,
bere burua behar du ezagutu gizonak.
OSRIK
Arma kontuan, esan nahi dut. Harekin arituek ematen dioten sonari kasu egitera, paregabea da ezpatarekin.
21
HORAZIO
Banekien albo-oharretara jo beharko zuela berorrek azkenerako.
22
GORTE-GIZON bat sartzen da.
GORTE-GIZONA
Ene jauna, bere Maiestateak gomendatu nau berorrengana
Osrik gaztearen bitartez, zeinak mandatua itzuli baitio
aretoan egongo dela berori haren zain. Jakin nahi du ea
gogotsu dirauenentz berorrek oraintxe Laertesekin jokatzeko,
ala denbora gehiago behar duen.
HAMLET
Leial natzaie ni neure burubideei. Erregeren esanera nago.
Haren komenentzia nora, haraxe gertu enea, une honetan
zein noiznahi, orain nagoen bezain gai naizen ber.
GORTE-GIZONA
Errege-erreginekin guztiak hona bidean dira.
HAMLET
Aldi onean.
GORTE-GIZONA
Erreginak nahi luke jokoari ekin aurretik
adeitasun-erakutsi zerbait bazenegio Laertesi.
HAMLET
Aholku ona haren aldetik.
[Badoa GORTE-GIZONA.]