William Shakespeare

Hamlet

euskaratzailea: Juan Garzia Garmendia

Fitxategi hau “liburu-e” bildumako alea da,
liburu elektronikoen irakurgailurako prestatua.
 
Liburu gehiago eskuratzeko:
              http://armiarma.com/liburu-e

Itzulpena: Juan Garzia Garmendia

Euskarazko edizioa: Literatura unibertsala, 2002

Jatorrizkoaren data: 1599

William Shakespeare euskaraz:

       http://ekarriak.armiarma.com/?i=160

Informazio gehiago:

       http://armiarma.com/emailuok/?p=106

HITZAURREA

       Hau Hamlet da. Shakespearerena.

       Ausardia litzateke, euskal itzultzailearen aldetik, zerbait berria erantsi nahi izatea autoreari edo obrari buruz. Bestek esanaren sintesi bat saiatzea ere eginbide zaila da: elemenia gauza esan eta idatzi da, eta askotariko, gehiegitarikoak apika. Hitzak, hitzak, hitzak: hori ere Shakespeareren beraren testuan dago, Hamletek berak esana.

       Ez baita, haatik, bakarra Hamleteko Hamlet hori: askatu egin zen pertsonaia aspaldi testuaren mugetatik, eta mito unibertsalen errepertorioan du geroztik bizileku. Hori ere zabalegia zaio hitzaurre honi. Hala, bete-betean ezinezkoa dela jakinik ere, testu hutseko Hamlet zehatzagora gonbidatu nahi luke irakurlea. Pertsonaiaren mitifikazioa, haren interpretazioak eta are ospea bera, ahantzirik ez bada, alde batera utzirik bederen apur batez.

       Izan ere, pertsonaia dramatiko oro bezala, bere hitz eta ekintzen batura baino ez da Hamlet. Haren pentsamenduak, hitz-ekintzotatik atera behar ditugu. Eta ezin gaitezke ziur egon zuzena ote den gure interpretazioa. Ezta pertsonaia bere buruarekin bakarka ari denean ere: nork berma diezaguke ez duela bere burua engainatzen halako bakarrizketa sarrietan? Izan ala ez izan (eta are izan eta ez izan, batera): ez da zer harriturik, gero, zatietatik osotasunera, guztia edo gehiena gertatzen bazaigu interpretazio bakar segurura ekarri ezina. Eta are pertsonaiak ez badirudi —edo ez bada— beti pertsona bera. Hamlet, bereziki. Besteak beste, eta aldaketak aldaketa, ez baita erraza bereizten noiz hala den, izan, eta noiz itxura egiten ari den soilik. Eta ez zoroarena egiten duenean bakarrik. Kasurako: antzerki egiten ari deneantxe ez ote da ari serioen? Eta, horretaz gero, nork esan du antzerkia, tragedia zein komedia, serioa ez denik, bestela ere?

       Ez fidatu, ez: pertsonaien hitz eta ekintzak baino ez dituzu. Eta zer nahi zenuen, bada: zer duzu, antzerkian bezala, bizitzan ere? Fikzio fikziozkoagoek baino ez dizute emango pertsonaiaren erretratu fidagarriagorik: beste norbaiten interpretaziotik iraganik, noski, eta, funtsean, autorearenetik. Autorearengan sinetsiz gero, egiazkotzat jo dezakegu hark dioskuna (gezur ez bada artifizioa), baina autorearen berri ematen digu horrek (pertsonaiaren pentsamenduez pentsatzen duena, nolabait esateko), eta ez du fidelago biltzen pertsonaia bera: hura, berriro esan dezagun, bere hitzak eta ekintzak da. Bere aktuazioa da, hain zuzen, pertsona(ia).

       Kontuak kontu, antzerkian eta bizitzan, pertsonaia interesgarria ez da pieza batekoa. Hamlet ere, eta berdin Hamlet, pieza askoren puzzlea da (ohikoagoa da hori bizitzan antzerkian baino, antzerkiaren kalterako). Genero eta erregistro guztien bildumatzat jo izan da beti obra hau, summa dramatikotzat. Pertsonaia, berriz, patu tragiko eta guzti, marroka jolasten ari ote den pentsa liteke; beste pertsonaiekin, eta gurekin ere bai. Esanez bezala: ez nauzue harrapatuko; atzeman nauzuela uste duzuenean, beste nonbaitetik irtengo naiz. Are: aldakortasun atzemangaitz hori izango naiz (zu bezala). Hamlet.

       Beste ikuspegi batetik, baina aldakortasun horrekin zeharo loturik, esan liteke kontzientziaren zalantza dela Hamleten drama. Eta kontzientzia hitza bietara hartu behar da hor: oharmena, batetik (objektiboaren eta subjektiboaren arteko lotura), eta zentzu morala, bestetik (norberaren jokabidearen barne-epailea).

       Gauzak konplikatzeko —eta ez antzerkian bakarrik—, inoren jokabide moralak moralki epaitzeko, haietaz ohartu behar genuke aurretiaz, eta hor ezin aurkitu objektibotasunaren sostengurik.

       Lehenbiziko zalantza, beraz, jokabidea erabakitzeko kinkan, ez da erabakiari berari buruzkoa, datuei buruzkoa baizik. Halaxe Hamletena.

       Bigarrena, berriz, gure barne-ahotsa (gure mamu zein ispiluko irudiena, alegia) fidagarri ote zaigun.

       Hala, Hamletek ere, bere buruarekiko ispilu jokoetan galtzea gora-behera, mamua bederen —kanpotikoa izaki objektiboagoa irudi— zinezkoa ote den jakin nahi du, eta dirudien hura ote den (parte txarrekoa ala onekoa; hots, Hamletentzat, beraren aitaren izpiritua denentz benetan).

       Jakina, kontzientziaren zalantza horrek ez du jotzen tragediaren hari nagusia soilik, guzti-guztia baino. Hamletek maite zuen eta ez zuen maite Ofelia; eta maite izan hori, objektibatzeko orduan, hitz bat baino ez da, berritsu zein mutu.

       Hala, ez da harritzekoa Hamlet izatea bere buruarekin gehien hitz egiten duen pertsonaia (kontzientziarik zabalena, tradizio kritikoak azpimarratzen duenez) eta, aldi berean, ondorio baliagarri gutxien ateratzen duena. Kontzientziarik blokeatuena, alegia, bere inertziaz, ekintzarako bederen. Azkenean zerbait egiten duenean ere, pasiboa da jokabidea: patuak berarengan obratzea onartzen du, berak deliberatuki zirt edo zart ekitea baino. Kontzientziak ekintzarako desbaliatzen gaituela ere atera daiteke noski hortik, eta ez dabil hortik urruti modernitatearen pathosa: ekintzarik gabeko kontzientzia ala kontzientziarik gabeko ekintza, horra auzia.

       Halako paraderoan, ulergaitz gerta liteke azken-azkenean Hamletek ageri duen kezka bakarra bere izen onari buruzkoa izatea. Hori ere, ordea, antzinako heroi tragikoen legea bezain, bizitza taigabe literaturizatzera garamatzan bulkada betierekoaren isla da noski: galduak galdu eta etsiak etsi, gure bertsioak iraun dezala (Fortinbras da kontrafigura, eta hark ere berea du: gudari-ohoreak emango dizkio Hamleti).

       Libre da, hala ere, Hamleten irakurlea —edo ikus-entzulea, antzezte konkretuak uzten dion neurrian— garaien gainetiko hausnarbide sotilotan barrentzeko, hala nahi izatera, edo eta Shakespearerentzat ere primitibo, arkaikoa zen garai bateko odol-kondaira ikaragarrian laketzeko, besterik gabe. Bi hartzaile mota horientzako zein guztientzako, bada bazka, orduan eta orain, eta mekanismo dramatikoak ederki funtzionatzen du edonola ere.

       Aurki liteke inkoherentziaren bat, objektiboa kasu batzuetan, testuan (ganadua dira erduditoak, gero, horretarako!), baina horrek ez dio kalterik egiten emozio-kateari, eta bai mesede, kasuren batean: ikusleek, sinple zein sofistikatuek, badakite zeren bila doazen antzerkira, eta ia edozer barkatzen dute horren truke. Eta aktoreek ere beti jakin dute noski zer nahi duten eta zergatik (zeinek bere arrazoia duela): galdetu, bestela, eta Hamlet esango dizute guztiek: Hamlet bana.

       Eta itzulpena? Halako testu sakratuaren itzulpena? Hor ere, kontzientzia hutsak behar zukeen ekintza eragotzi: zenbat eta buelta gehiago eman, orduan eta itzultzetik urrunago. Baina hori, aldez edo moldez, gauza guztiekin gertatzen zaigu. Horixe izan, nonbait, gizakion patua: pentsatuagatik, egin egitea hala ere beti zerbait.

       Egina bera dezadan, bada, desenkusa, eta ez egin izana.

       Bat. Hau ez da edizio kritikoa, halakoez baliaturik moldatua baizik. Aukeratu behar izan da, bada, testuaren aldaeretatik hasi eta interpretazio-arazoetaraino. Amaierako oharretan doaz, eranskinean, beste bertsio nagusitik sartzeke geratu direnak.

       Bi. Hizkuntza-ereduaren aldetik, batu estandarra eta koherentzia hausteke, tonu-joko askotarikoak islatzen saiatu da itzultzailea. Konbentzio batzuetan, gogortxo egin dakioke irakurleren bati. Esaterako, tratamendu-sistema (hika/zuka) solas berean aldakorra, hori ere gorde nahi izan baita jatorrizkotik, aldeak alde. Klaudio erregearen «gu» maiestatikoa ere gorde dugu, eta berorikako tratamenduaz ere baliatu gara hala zegokionean. Horretan eta guztian, hautuak ohartuak eta hausnartuak direla beste zuribiderik ezin alega dezake bertsio honen egileak.

       Hiru. Joskerari dagokionez, nabarmena gertatuko zaio inoizka hegoaldeko irakurleari aditzaren sintaxi-jokoa. Iparraldeko joera, hain zuzen —alegia, besteak beste, aditz laguntzailea aurreratzekoa—, ederki egokitzen da jatorrizkoaren joskerarekin eta bilatzen genuen erregistroarekin, eta bide horretatik jo dugu (germaniar kutsu pixka bat ere hartu digu horrenbestez, eta ez dirudi gaizki).

       Lau. Hitz-lau arruntetik neurtitz berezirainoko gradu guztiak aurki baitaitezke obran, ñabartasun hori ere nolabait gordetzen ahalegindu gara. Nagusi den endekasilabo (ianbiko) zuria bere horretan emateari gehitxo iritzirik, neurri erregularrik gabeko tirada hala ere bertso-taxuzkoetan eman ditugu halako pasarteak, tonuz ere aski bereizten direlakoan prosaikoagoetatik. Dena dela, eutsi egin diegu eszena-erremateetako pareatu sarriei, lautu dugun neurtizkeraren zantzu gisa, 5/5//8 neurrira egokiturik. Barne-antzezpenaren kasuan, berriz, pareatu-katezko moldea gorde dugu, 11/10 neurrian, desberdintasuna markatu beharrez. Zuzen asmatu dugun gora-behera, bistakoa zen, guretzat, guztia prosa estandarrez ematea traizio latza zatekeela.

       Han-hemenkako moldaera, egokitzapen eta are asmazioez ere luze mintza gintezke, baina ez dirudi hauxe denik lekua, eta dagoeneko zain dauzkagu, gainera, antzezleak, pertsonaiak, Elsinoreko gizaki-mamuak, eta haiena da txanda.

       Azken hitza, hala ere, beste izpiritu biren gomutaz; alegia, aurretik, eta orduko baldintza kaxkarragoetan, Hamlet hau bera, zeinek bere erara, bikain euskaratu zuten aitzindarien gorazarrez: Ametzaga'tar Bingen (1952) eta Larrakoetxea'tar Bedita (1976). Haienetatik hona aurrerabiderik bada, euskararena berarena da, eta itzulpen-kulturarena, eta ez itzultzaile honena noski: zer ez lukete egingo gure zaharragook, gure lotsagarri, oraintxe gure artean baleude!

Juan Garzia Garmendia

Pertsonaiak

HAMLET, Danimarkako printzea, izen bereko errege hilaren eta Gertruderen semea

HORAZIO, eskoladun txiroa, Hamleten lagun eta isilentzulea

MAMUA, Hamlet errege zaharraren irudi bizia

KLAUDIO, Danimarkako errege, Hamlet zenduaren anaia

GERTRUDE, Danimarkako erregina, Hamlet zaharren alargun eta Klaudioren emaztea

POLONIO, Danimarkako gorte-arduradunetarikoa

OFELIA, Polonioren alaba

LAERTES, Polonioren semea

REINALDO, Polonioren zerbitzaria

ROSENKRANTZ

GILDENSTERN       gorte-gizonak, Hamleten eskola-lagunak

VOLTEMAND

KORNELIO       Daniar gortearen Norvegiako enbaxadoreak

OSRIK, gorte-gizon maneratua

FRANTZISKO

BERNARDO       soldaduak

MARTZELO

LEHEN ARLOTEA, lurperatzailea

BIGARREN ARLOTEA, lurperatzailearen laguntzailea

APAIZA

FORTINBRAS, Norvegiako printzea

KAPITAINA, Fortinbrasen gudarostekoa

MEZULARIAK

MARINELAK

INGELES ENBAXADOREAK

GORTEKO JAUN-ANDREAK

ZAINDARIAK

DANIAR JENDEAK, Laertesen aldekoak

LEHEN ANTZEZLEA, talde-burua (erregearen papera egiten du

«Gonzagoren hilketa» antzerkian)

BIGARREN ANTZEZLEA (erreginaren papera egiten du)

HIRUGARREN ANTZEZLEA (erregearen iloba Luzianoren papera

egiten du)

LAUGARREN ANTZEZLEA (antzerkiaren hitzaurrea esaten du)

I.i

FRANTZISKO sartzen da, guardian dagoen zaindari bat, eta gero BERNARDO.

            BERNARDO

Nor da hor?

            FRANTZISKO

Ez: zuk erantzun niri. Geldi hor, eta zeure burua emazu ezagutzera.

            BERNARDO

Bizi luzea erregeri!

            FRANTZISKO

Bernardo?

            BERNARDO

Bera.

            FRANTZISKO

Ondo garaiz hator, hala ere.

            BERNARDO

Oraintxe jo ditek hamaikak. Segi ohera, Frantzisko.

            FRANTZISKO

Txanda hartzeagatik milesker. Hotz latza duk hemen, eta bihotzeraino joa nagok.

            BERNARDO

Guardia lasaia izan al duzue?

            FRANTZISKO

Sagu baten zirkinik ere ez.

            BERNARDO

Gau on, bada.

Topo egiten baduk Horazio eta Martzelo

ene beilakideekin, bizkor etortzeko esaiek.

HORAZIO eta MARTZELO sartzen dira.

            FRANTZISKO

Uste diat entzuten ditudala... Geldi! Nor da hor?

            HORAZIO

Lur honen lagunak.

            MARTZELO

Eta erregeren menekoak.

            FRANTZISKO

Gau on dizuela.

            MARTZELO

Kaixo, soldadu jator hori.

Nork hartu dizu txanda?

            FRANTZISKO

Bernardok du hartu ene lekua.

Gau on dizuela.

Badoa.

            MARTZELO

Ei, Bernardo!

            BERNARDO

Esadak: Horazio hor al da?

            HORAZIO

Zati bat behintzat.

            BERNARDO

Ongi etorri, Horazio; ongi etorri, Martzelo jator hori.

            MARTZELO

Zer, agertu al da zer hori ostera gaueon?

            BERNARDO

Nik ez diat ezer ikusi.

            MARTZELO

Horaziok ziok gure fantasia hutsa dela,

eta ez duela nahi sineskerian jausi,

birritan ikusi dugun lazgarri hori dela eta.

Horregatik hitzartu diat gurekin etor zedin

arreta guztiz egitera gau honen guardia,

hala, ikuskari hori berriro agertuz gero,

egiets ditzan gure begiak, eta mamuari hitz egin.

            HORAZIO

Utikan, ez duk agertuko.

            BERNARDO

Eseri apur batez,

eta uzkuk ostera ere hire belarriei erasotzen,

gure historiaren aurka hain gotorturik baitauzkak,

gauotan biotan ikusi dugunaren kontakizunaz.

            HORAZIO

Eser gaitezen, bada,

eta entzun dezagun Bernardo horretaz mintzo.

            BERNARDO

Bart gauean, hain zuzen,

iparrekoaren mendebalera dagoen horrako izar horrek

orain dirazekaneko zeru-alde hori argiztatzeko

bere ibilia egina zuelarik, Martzelo eta nerau,

ezkila ordu bata jotzen...

MAMUA sartzen da.

            MARTZELO

Ixo, tenk egik. Horra non datorren berriro.

            BERNARDO

Hil berri den erregearen itxura berean.

            MARTZELO

Hi eskoladuna haiz; hitz egiok, Horazio.

            BERNARDO

Ez al du erregearen antza? Ohar hakio, Horazio.

            HORAZIO

Bete-betea. Larriturik niaukak izuz eta harriduraz.

            MARTZELO

Hitz egin lekion nahi likek.

            MARTZELO

Galde egiok, Horazio.

            HORAZIO

Nor haiz hi, gau aldi hau bahitzen baituk

eta orobat Danimarkako maiestate ehortziak

jantzi ohi zuen forma jator, gudulari hori.

Zeruarren agintzen diat, mintza hadi.

            MARTZELO

Mindurik zagok.

            BERNARDO

Horra, bazoak gugandik mutiri.

            HORAZIO

Hago! Mintza hadi, mintza. Agintzen diat, mintza.

Badoa MAMUA.

            MARTZELO

Alde egin dik, erantzuteke.

            BERNARDO

Hara, Horazio! Dardaraz hago eta zurbil.

Ez al da hau fantasia baino zerbait gehiago?

Zer deritzok?

            HORAZIO

Jainkoaren aurrean, ez nezakeen sinets,

ez balitz tarteko, sentikor eta zintzo,

neure begion aitorpena.

            MARTZELO

Ez al du erregeren antza?

            HORAZIO

Hik heure buruarena adinakoxea.

Horrelakoxea zian peto-peto armadura

norvegiar gutiziatsua gudukatu zuenean.

Horrelaxe zian behin zimurtu bekokia,

topaldi haserre batean poloniar leradunak zituenean

izotz gainean porrokatu.

Harrigarria duk.

            MARTZELO

Horrelaxe duk beste birritan, ordu mortu honetantxe,

urrats gudulariz gure guardiaren aurretik mutiri iragan.

            HORAZIO

Zein pentsabide berezitatik jo ez dakit,

baina, oro har, iritzia emateko gai naizeno,

egundokoren bat iragartzen zaio gure erresumari.

            MARTZELO

Hots, eseri, eta konta biezat, dakienak,

zer dela-eta dituen honelako beila zorrotzak

honela gauero nekarazten erreinuko sujetak,

eta zer dela-eta eguneroko brontzezko kanoi urtze

eta atzerritik gerrarako gailu ekartze taigabe hau;

zer dela-eta ontzigintzara behartua hainbeste jende,

lan latz horretan jaia eta astea bereizi gabe?

Zer ote da tartean, lehia izerditsu honek

gaua auzolankide bilakarazteko egunarekin:

nork eman diezadake horren berri?

            HORAZIO

Neronek.

Hala zabilek, bederen, zurrumurrua: gure errege zenari,

zeinaren irudia oraindik orain hor agertu baitzaigu,

Norvegiako Fortinbrasek zioan, jakina denez,

bekaitz biziak harrokeria gaitza hartara akuilaturik,

borrokarako aupada egin. Buruz burukoan,

gure Hamlet bihoztunak —halakotzat baitzeukan

gure mundu ezagunaren alde honek—

herioz hil zian Fortinbras hori; zeinak, zaldun-legeei

xuxen zatxekon itun zigilatu batez, biziarekin batera,

bere eskupeko lur guztiak eman baitzizkion garaileari.

Horren aldera, gure erregeak zian

pareko ordain-bahia ezarria,

zeina Fortinbrasen ondarera bihurtu baitzatekeen,

hura garaile irten balitz; hots, aipaturiko itunaren arauz,

norvegiarrarena gure Hamleti egokitu zitzaion bezala.

Bada, hara, Fortinbras gazteak,

soberako kemen beroz gainezka,

gizon lurgabe bipilezko saldo bat arrantzatu dik

Norvegiako bazterretan han-hemen, janari eta sari truke,

edozein urdailentzat egina ez den ekinbide baterako,

ez baita besterik —gure erresuman ondo nabaria denez—

aipaturiko lur beraren aita zenak galduok

esku gogorrez eta bortxa bidez berreskuratzea baino.

Eta hori duk, eiki, gure prestaketen zio nagusia,

gure beila honen sorburua, eta herri guztia

halako lehia larri eta jardun-behar bizian

agitzearen arrazoi nagusia.

MAMUA sartzen da.

Ixo, baina, geldi; horra non datorren berriro!

Bidera irtengo natzaiok, fundituko banau ere.

MAMUak besoak zabaltzen ditu.

Hago, ilusio hori.

Inolako soinu edo ahots gaitasunik baduk,

hitz egidak.

Egitekorik deus bada onik, hiri kontsolamendu

eta niri grazia ekar diezadakeenik,

hitz egidak.

Heure herriaren patuaren jakitun bahaiz,

eta agian aurrez jakiteak eragotz badezake gaitzik,

mintza hadi!

Edo lurraren sabelean altxor bortxaz eskuraturik

ezkutatua baduk heure denboran,

horrek baitzaituzte, omen, izpirituok hilik ibilarazten maiz,

hitz egik horretaz; hago, eta hitz egik.

Oilarrak kukurruku jotzen du.

Geldi ezak, Martzelo.

            MARTZELO

Aiztagaz joko dut?

            HORAZIO

Jo, geldi ez badadi.

            BERNARDO

Hemen duk.

            HORAZIO

Hemen duk.

Badoa MAMUA.

            MARTZELO

Joan duk.

Makur ari gaituk, hain maiestatetsua izaki

halako bortxa ageria erakutsiz,

zeren zaurtezina baita bera airearen pare,

eta gure ukaldi alferrok irribide gaizto.

            BERNARDO

Hitz egitekotan zuan oilarrak kukurruku jo duenean.

            HORAZIO

Eta orduan asalduak dik hartu, nola erruduna

hotsegite larderiatsu baten aurrean. Entzuna diat ezen

oilarrak, zeina goizaren turutaria baita,

bere eztarri ozen zorrotzaz duela,

egunaren jainkoa iratzartzen, eta, haren dei-hotsera,

itsasoan nahiz suan, lurrean zein airean,

beren gordelekuetara biltzen direla

izpiritu bidegaldu eta herratuak; eta, horren egiaz,

ikusi dugun hori duk frogabide aski.

            MARTZELO

Oilarraren kukurrukuan aienatu duk.

Zenbaitek ziok ezen, gure Salbatzailearen jaiotza

ospatzen deneko sasoi hori hurbildu ahala,

gau osoan diharduela kantari egunsentiaren hegaztiak;

eta orduan, diotenez,

ezein izpiritu ez duk ausartzen irtetera,

gauak sanoak dituk, planetek ez ditek makur jotzen,

ez amandreek ez sorginek ez ditek xarmatzeko ahalmenik,

hain duk bedeinkatua eta graziaz betea aro hori.

            HORAZIO

Hala entzun diat, eta aldez halaxe sinesten ere diat.

Hots emazue, baina: goiza, soingaineko gorrixkaz jantzirik,

oinak ihintzetan, ekialdeko muino garai horren gainetik

hor zatorrek.

Utz dezagun bertan behera gure beila, eta, ados bazarete,

gau honetan zer ikusi dugun konta diezaiogun

Hamlet gazteari; zeren, ene biziagatik zin,

izpiritu horrek, guretzat mutu, hari hitz egingo baitio.

Ongi al deritzozue printzeari honen berri emateari,

maitasun zintzoz eta eginbide leialez dagokigunez?

            MARTZELO

Dagigun hala, otoi; nik goizeon baitakit

non aurki dezakegun hura xuxen-xuxen.

Badoaz.

I.ii

Sartzen dira: KLAUDIO, Danimarkako erregea, GERTRUDE erregina, HAMLET printzea, POLONIO, LAERTES, OFELIA, jaunak eta segiziokoak.

            KLAUDIO

Nahiz Hamlet gure anaia maitearen heriotzaren oroipena

oraindik fresko egon, eta horrek zuzen ona eman guri

bihotza doluz edukitzeko, eta gure erreinu osoari

saminezko bekozko bakar batean biltzeko,

hala ere, hain gogor egin die zuhurtziak sentimentuei,

non tristurarik burutsuenaz gogoratzen baitugu hura,

geure buruaz eta erreinuaz ahantzi gaberik.

Hala, bestorduko geure arreba, oraingo geure erregina,

erresuma gudulari honetako tronu-kide inperiala,

dugu —alegia poz etsiz, begi bat zorion, bestea negarrez,

hiletan bozkarioz eta pleinuz ezkontzeko orduan,

atsegina eta dolua pisu berekotzat jorik gure baitan—

geure emaztetzat hartu. Ez baitiegu entzungor egin, orobat,

zuen aholku ezinago zuhurrei, gogo zabalez emanak

auzi honetan zehar. Guztiarengatik, gure eskerrak.

Orain, berriz, jakiteko duzuenez, Fortinbras gazteak,

uste eskasean edukirik gure indar eta balioa,

edo bihotzeko gure anaia zenduaren heriotzaz

gure erresuma zatiturik eta nahasturik dagoelakoan,

eta bere ametsetan abantailan kausiturik bere burua,

etengabe gogaitu gaitu bere mandatuz,

alegia beraren aitak, guztizko lege onean,

gure anaia txit bihoztunaren kontra galdu zituen lurrok

itzul diezazkiogun. Horraino, bada, hari dagokiona.

VOLTEMAND eta KORNELIO sartzen dira.

Geuri dagokigunez, berriz, eta batzar aldi honi,

hona zertan den kontua: honako gutun hau diogu idatzi

Norvegiako erregeari, Fortinbras gaztearen osabari

—ohean ezindua, doi-doi jakin baitezake

bere iloba horren asmoen berri—, eragotz dezan

hura aurrerago joatea, zeren lebak, kintak eta abarrak

haren sujeten artetik egiten baitira. Honenbestez zaituztet igortzen, zu, Kornelio jator hori,

eta zu, Voltemand, mandatu hau diezaiozuen

Norvegiako errege zaharrari eraman, honako

hemen zehazturiko artikuluok biltzen duten honetaz landa

harekin deusik tratatzeko beste areagoko eskurik

ez duzuela.

Agur, bada, eta zuen lehiak beza froga

enekiko zuen eginbidea.

            (KORNELIO eta) VOLTEMAND

Horretan eta guztian gaude eginbidez berorrengana.

            KLAUDIO

Ez dugu inolako zalantzarik. Agur bihotzetik.

Badoaz VOLTEMAND eta KORNELIO.

Eta orain, Laertes, zer berri dakarzu zuk?

Zerbait eskabide aipatu diguzu: zer da, Laertes?

Danimarkako Erregeari arrazoibide onez mintzaturik

ez duzu alferrik izango elea. Zer erregutu hezake, Laertes,

ene eskaintza ez litzatekeena, hire eskea gabe?

Burua ez zaiok bihotzari kide hurbilago,

ez eskua ere ahoari lagun zerbitzalago,

nola baitzaio Danimarkako tronua hire aitari.

Zer nahi duk nigandik, Laertes?

            LAERTES

Jaun goren hori,

berorren grazia eta baimena Frantziara itzultzeko,

nondik bainintzen, gogo onez baiki, Danimarkara itzuli,

berorren koroatzean neure leialtasuna erakustera;

orain, baina, aitortu behar dut, eginbide hori beterik,

ene gogo-irrikak berriro dira Frantziarantz aihertzen,

eta hartakotz berorren baimen eta grazia dut

apalki eskatzen.

            KLAUDIO

Hire aitaren baimena baduk? Zer dio Poloniok?

            POLONIO

Erauzi du nigandik, jauna, ene baimen nagia,

eskatzearen eskatzez, eta, azkenean,

makurtu natzaio zigilatzera neure onespen gogorra.

Arren eskatzen diot berorri baimena eman diezaion joateko.

            KLAUDIO

Goza ezak heure sasoi ederra, Laertes;

hire esku bego denbora, eta

jabe haizen dohain onenek dezatela hire gogara erabil.

Orain, ordea, ene kusu Hamlet, ene seme...

            HAMLET

Izanagatik sendiko, ezin laket betiko.

            KLAUDIO

Nolatan hago hodei-itzalpe ilunak harturik oraindik?

            HAMLET

Ez da hori, jauna: luzaroegi egona nauzu eguzkitan.

            GERTRUDE

Hamlet laztana, uxa ezak, uxa, kolore gautu hori,

eta lagun gisa egiok so erregerekin Danimarkari.

Ez hadila ibil beti, betazalok lurrerantz,

heure aita noblearen xerka hautsetan.

Badakik lege arrunta dela: bizi den oro duk hilkor,

mundutik dezan noizbait naturak eternitatera igor.

            HAMLET

Halaxe da bai, andrea, guztion lege arrunta.

            GERTRUDE

Hala bada,

zergatik du horrek hain itxura berezia hartzen higan?

            HAMLET

Itxura, andrea? Ez: izatea; nik ez dakit «itxura»rik.

Ez da kapa tinta-kolore soil hau, ama nirea;

ez eta hotsandiko jantzi beltz deduzkoak,

ez eta arnasestukako hasperen larriak,

ez dituzu, ez, horiek, ez eta begitiko ibai naroa,

ez eta betartearen abaildura agerikoa ere,

saminaren forma, eite, agerpen guztiok batera ere,

ene barrenaren adierazgarri zintzo. Izan ere,

antzez daitezkeen itxurak dira horiek oro;

barnean ditut nik erakutsi nahi eta ezinenak:

besteok, ikur eta jantziak baino ez saminarenak.

            KLAUDIO

Guztiz egoki da zure aldetik, Hamlet,

dolu-erakutsiok eskaintzea zeure aitari; baina

jakiteko duzu zure aitak ere aita bat galdu zuela;

aita galdua, galdua da; eta bizirik dirauenak,

seme bati jator doakionez, epe batez

doluzko tristura zor dio. Baina doluari horrela

tema gogorrean eustea, berriz, birao bat duzu

setakeria jainkogabezkoa, gizaz besteko samina.

Zeruaren aurkako gogo txit gaitza darakus horrek,

bihotz gotortu gabea, buru egonezina,

ulermen sinple eta eskolaz jantzi gabea;

ezen, hala izan behar duela dakiguna

gauza arrunt-arrunta izanik zentzuarentzat,

zergatik behar dugu geure seta gaiztoan

hain gaitz hartu? Utikan, zeruaren aurkako hutsa da,

hilen kontrako hutsa, naturaren kontrako hutsa,

zentzugabea guztiz arrazoiarentzat, haren lelo arrunta baita

aiten heriotza, eta beti ere egin baitu deiadar,

lehen gorputik gaur bertan hil denera arte:

«Hala behar du». Otoi, bertan behera utzi

alferreko samin hori, eta pentsa ezazu gutaz

aita batez bezala; ezen jakin beza munduak

zu zarela gure tronutik hurbilenekoa,

eta aitarik kutunenak bere semeaganako duen baino

bihotz-amultsutasun ez eskasagoa dudala

nik zuganako. Wittenberg-era eskolara itzultzeko

agertu duzun nahiaz denaz bezainbatean,

gure desiraren ezinago kontra baitoa,

arren degizugu hemen gelditzera makur zaitezen,

gure begion atsegin eta adoregarri,

gure gorte-gizon gehien, kusu, eta seme.

            GERTRUDE

Ez bitez hire amaren erreguak alferrik gal, Hamlet.

Otoizten haut gurekin gera hadin; ez joan Wittenberg-era.

            HAMLET

Eginahal guztian egingo dizut men, andrea.

            KLAUDIO

Horra erantzun bat amultsu eta jatorra:

zaude geu bezala Danimarkan. Andrea, zatoz;

Hamleten adostasun atsegin eta bortxagabe horrek

begitarte degit bihotzean: eta, horren izenean,

gaur egiteko dugun poz-pozezko topa bedera

hortxe die kanoitzarrak hodeiei iragarriko,

eta erregeren zangadak zeruak oro aldarriz beteko,

lurreko ostotsa errepikatuz. Goazemazue.

Guztiak irteten dira, HAMLET izan ezik.

            HAMLET

Ailedi haragi zinez trinkoegi hau urtu,

mehe-mehe eginik ihintz huts bilaka!

Edo ez ailu Betiraunkorrak ezarri

buru-hilkintzaren aurkako araua! Ene, ene! Jainkoa!

Zeinen neke, uher, huts eta ezdeusetako

zaizkidan niri mundu honetako ekanduak oro!

Utikan, oi, ut! Jorratu gabeko baratze bat dugu hau,

hazitarako utzia; gainezkako zabar berezkoek

hartua digute zeharo. Honetara beharra ere!

Bi hilabete doi hila: ez, ez hainbeste, birik ez:

hain errege bikaina; hura, honen aldean, hara zer zen:

satiro baten aldean Hiperion dena; hain maitakor

ene amagana, non ez baitzieken utzi zeruko haizeei

haren aurpegia zakarregi laztantzen. Zerua eta lurra!

Gogoratuko ez dut, bada? Haren besartean ama,

alegia jangalea puska bat hazia bere elikagaiaz;

eta, hala eta guztiz ere, hilabetera orduko...

Kendu burutik!... Ahultasun, emakume duk izena!

Hilabetetxo bat, artean maiztu gabe zeuzkala oinetakoak,

ene aita gaixo hilotzaren segizioan joan zenekoak,

Niobe hura irudi, oro malko —nolatan, ordea, nolatan

Jainkoarren!, piztia batek, arrazoi-solasik gabea izaki,

dolu luzeagoa zegikeen—, ene osaba hartu zuen senar,

ene aitaren anaia, baina ez ene aitaren antz handiagoko

ezen ni Herkulesen. Hilabetera orduko, hara;

artean malko guztiz bidegabetsuon gatza ez zelarik

haren begi garraztuetako gorritasunetik ostendu,

ezkondu zen. Oi, lehiaren makurra, hain agudo

laster egitea intzestuzko maindire artera!

Ez da eta ezin datorke hortik gauza onik.

Tenk, baina, bihotz; behar baitut mihia lotu.

HORAZIO, MARTZELO eta BERNARDO sartzen dira.

            HORAZIO

Agur, jaun goren hori!

            HAMLET

Poz hartzen diat bizi haizela ikusirik:

Horazio... edo ez nagok neure kordean.

            HORAZIO

Huraxe naiz, ene jauna, eta

berorren zerbitzari xumea beti ere.

            HAMLET

Ene adiskide on hori; ni ere berdin hire zerbitzuko:

Eta zerk hakar Wittenberg-etik, Horazio? Martzelo?

            MARTZELO

Ene jaun ona...

            HAMLET

Poz handia hartzen diat hi ikusteaz. Arrastiri on, lagun.

Baina zerk zakartzate, esan, Wittenberg-etik?

            HORAZIO

Alferkeriara emanak izatez, ene jauna.

            HAMLET

Ez nikek jasango hire arerioarengandik halakorik.

Hik ere ez egin, bada, bortxa hori ene belarriari,

alegia entzutera emanik heure buruaren aurkako

erasia horrenik: bazakiat ez haizela alferra.

Zer egiteko zaik sortu, baina, Elsinore-n?

Bapo edaten irakatsiko diagu alde egin aurretik.

            HORAZIO

Jauna, berorren aitaren hiletarako etorria naiz.

            HAMLET

Otoi, ez egin niri burlarik, eskola-lagun hori;

ene amaren ezkontzarako ez ote zen nengoan.

            HORAZIO

Izan ere, jauna, jarrai-jarraian egokitu dira.

            HAMLET

Aurrezkia, Horazio, aurrezkia! hiletako opila beroak

eztei-mahaietako jaki izan ditiagu hotzean.

Neure arerio kutunena zeruan topatu banu

nahiago nik, Horazio, egun hori ikusi izana baino!

Aita!... Hortxe zaidak begitantzen neure aita.

            HORAZIO

Non, jauna?

            HAMLET

Neure gogo-begietan, Horazio.

            HORAZIO

Behin ikusia dut nik; errege ziratsa zen.

            HAMLET

Gizona zuan, horra, bete eta guztizkoa;

ez diat ikusiko hura bezalakorik ostera.

            HORAZIO

Jauna, uste dut bart ikusi nuela nik.

            HAMLET

Ikusi? Nor?

            HORAZIO

Jauna, berorren aita erregea.

            HAMLET

Ene aita erregea!

            HORAZIO

Hotzildu, jauna, berorren harridura lipar batez,

arretaz ernerik belarria, harik eta nik eman arte,

bi jaun prestuok lekuko didudala,

miragarri horren berria berorri.

            HAMLET

Jainkoarren, mintza hakit!

            HORAZIO

Bi gauz jarraian izan dute jaun prestuok,

Matzelok eta Bernardok, beren guardian,

ilun beltzeko gau mortuaren erdi-erdian,

honako enkontrua: berorren aitaren irudi peto bat,

zehatz-mehatz armaturik, burutik behatzetaraino,

hara non zaien agertzen eta, hotsandiko ibileraz,

larderia astitsuz hurbiltzen. Hirutan egin du urrats,

kideon begi larritu eta izuak hartuen aurrean,

bere makilaren helmeneraino; bitartean lagunok

ia urtuan ikara haragiak beldurraren eraginpean,

mututurik, ez diote hitz egin. Horixe baitidate

laborrizko isilpean gero niri jakinarazi,

berekin dut nik hirugarren gaueko beila egin;

zeinean, azaldua zuten moduan, hala denboran

nola izakiaren itxuran, hitzez hitz halaxe guztia,

han agertu baita ikuskaria. Berorren aita ezagutu dut:

esku biok ez dira elkar-irudiago.

            HAMLET

Baina non zen hori?

            MARTZELO

Guardian geundeneko harresipean, jauna.

            HAMLET

Hitz egin al diozue?

            HORAZIO

Nik diot, jauna, hitz egin;

erantzunik ez, baina; hala ere, behin, ustez,

gora jaso du burua, eta mugitzekoa egin,

mintzatzen hastekotan balego bezala;

baina orduantxe du goiz-oilarrak kukurruku jo,

eta, haren soinura, tanpez ostendu da,

eta begien bistatik aienatu.

            HAMLET

Harrigarria oso.

            HORAZIO

Bizirik nagoen bezala, jaun ohoretsu hori, halaxe da egia;

eta xuxen-xuxen gure eginbidea zela iritzi diogu

berorri jakitera ematea.

            HAMLET

Bai noski, bai noski, baina asaldagarri zaidak berria.

Guardia egitekoak al zarete gaueon?

            MARTZELO, BERNARDO

Bai, jauna.

            HAMLET

Armatua, diozue.

            MARTZELO, BERNARDO

Armatua, jauna.

            HAMLET

Burutik behatzetaraino?

            MARTZELO, BERNARDO

Bai, jauna, burutik behatzeraino.

            HAMLET

Orduan, ez diozue ikusi aurpegirik.

            HORAZIO

Oi, bai, jauna, jasorik zeraman begi-babesa.

            HAMLET

Zer aurpegiera ageri zuen? Beltzuri?

            HORAZIO

Irudiago zuen samindua haserre baino.

            HAMLET

Zurbil ala musu-gorri?

            HORAZIO

Ez, zurbil-zurbil.

            HAMLET

Eta finkatu al du soa higan?

            HORAZIO

Begirik kendu gabe.

            HAMLET

Nahi nikek han izan banintz.

            HORAZIO

Txunditu zukeen berori arras.

            HAMLET

Balitekek, balitekek. Luzaz egon al da?

            HORAZIO

Batek abaila handirik gabe ehun kontatzeko tartea.

            MARTZELO, BERNARDO

Luzeago, luzeago.

            HORAZIO

Ez nik ikusi dudanean.

            HAMLET

Urdindua zuen bizarra... ala ez?

            HORAZIO

Hala zuen, bizirik zegoela ikusia nion bezala,

beltz-beltzean zilarrez.

            HAMLET

Zaintza egingo dut gaueon;

Agian berriz agertuko da.

            HORAZIO

Ziur naiz baietz.

            HAMLET

Ene aita jatorraren itxuraz janzten bada,

hitz egingo diot, bai horixe, nahiz infernuak berak

ahoa zabaldu eta geldi egoteko manatu. Otoi,

orain arte ezkutuan gorde baduzue ikusia,

aurrerantzean ere zuen isilpean bego;

eta zernahi ere besterik gerta dadin gaueon,

ulerbide emaiokezue, baina ez mihirik:

bihotzez dizuet eskertuko. Adio, beraz:

harresipean naiz, hamaiketatik hamabietara bitartean,

zuengana bilduko.

            GUZTIAK

Berorren esanera eginbidez beti.

            HAMLET

Ene bihotza berdin zuen alde: adio.

Badoaz guztiak, HAMLET izan ezik.

Aitaren izpiritua armatan! Behar ez denen bat badugu;

joko ustel baten susmoa dut: ailitz etorria jada gaua!

Ordura arte, hago, arima; ezen, ustel denik bada,

lurpean guztiz estali arren, agertuko duk bistara.

Badoa.

I.iii

LAERTES eta OFELIA sartzen dira.

            LAERTES

Ontzian daude jada ene puskak: adio.

Ene arreba, haizeak aldeko direlarik

eta itsas-garraioa ibilki, ez izan nagi,

eta helarazi zeure berriak.

            OFELIA

Duda egiten al duzu?

            LAERTES

Hamleti eta haren txerakeriei dagokioenez,

galatzat eduki eta odol-apeta hustzat,

liliubel bat nola udaberri jaukalean:

goizerne, ez iraunkor; kutun, ez luzaroko;

lipar bateko urrin laketgarria,

besterik ez.

            OFELIA

Hori baino ez?

            LAERTES

Ez eduki gehiagotzat;

ezen adinean gora ez gara hazten soil-soilik

kemen eta izariz, baizik, garen tenplua osatu ahala,

gogoen barne-gaitasuna ere harekin batera da

hazten eta zabaltzen. Maite zaituzke, apika, orain,

eta orbanik eta makurbiderik gabea dateke,

akasgabea, haren gogoa; baina kasu emateko duzu:

handi-goren izaki, ez da bere gogoaren jabe;

bere jaiotzaren meneko baita noski printzea:

ez dezake, pertsona ezdeusek ohi dutenez,

bere oldez joka; beraren hautuaren baitan baitago

erresuma guztiaren osasun eta ongi izatea;

eta hargatik behar zaio ezarri haren hautuari

bera buru deneko gorputz horren bozketa eta

adostasunaren muga. Hortaz, maite zaituela badiotsu,

zuhur zenuke Hamleten esana sinestea, noraino ere

hark baituke aukera, dena delarik tituluz eta mailaz,

egintzaz gauzatzeko hitza; ez harago, alegia,

Danimarkaren iritzi nagusia ados datekeen baino.

Pentsa, bada, zer galgarri lukeen zeure ohoreak,

belarri sineskorregiz bazenitza entzun haren kantak,

edo bihotza laxa, edo garbitasun-altxor hori ireki

printzearen erregu deslaion aurrean.

Kontuz ibili, Ofelia, kontuz, ene arreba maitea;

zeure maitetasunaren atzealdean eutsi,

desiraren su-danba arriskutsuetatik urrun.

Dontzeilarik begiratuena ere laxo askoa duzu,

ilargiari estalgabetuz gero bere edertasuna,

Bertutea bera ere ez zaie itzurtzen kalumniaren erasoei;

harbeltzak ditu udaberri-zitoak alferrik galtzen,

haien altsumak lora-zabaldu baino lehen sarritan,

eta gaztaroko goiz-ihintz freskotan ohi dira

helde kutsakorrak errazen gertatzen.

Argi ibili; beldurra duzu segurtasun-berme onen:

odol gazteak berez diraki, ez du beharrik inoren.

            OFELIA

Ikaskizun on horren gomuta dut gordeko

neure bihotzaren zaintzaile. Baina, anaia maite,

ez niri, zenbait artzain moldakaitzek ohi duenez,

zerurako bide malkor arantzatsua erakutsi,

bitartean berak, libertino putz axolagabe antzo,

atseginaren zidor pinpirintsua ibiltzen duela,

jaramonik egiteke bere aholkuari.

            LAERTES

Oi, ez izan kezkarik nitaz.

POLONIO sartzen da.

Luzatzen ari naiz. Hor dator, baina, aita.

Benedikapen bikoitza zorion bikoitza da:

horra abagunea berriro adio esateko elkarri.

            POLONIO

Oraindik hemen, Laertes! Ontzira, hots, ontzira!

Bela-bizkarretan atezuan zagok haizea,

eta zain dauzkak. Horra: har ene benedikapena;

eta ahalegin hadi heure oroimenean irartzen

jarraibide bakanok. Mihira gabe gorde pentsamenduak,

eta galarazi desegoki direnei ekintzarako bidea.

Haizela jendekoi, baina arrunkerian erori gabe.

Dituan lagunak, behin halakotzat frogatuz gero,

tinka itzak heure ariman altzairuzko uztaiz;

baina ez lakartu esku-ahurra laztan eginez

edozein kide kabiatik erori berriri. Begira ez hadin

liskarretan sar, baina behin hala egokituz gero,

egik modua aurkaria higandik begira dadin.

Guztiei heda belarria, baina gutxiri ahotsa;

ororen iritziak jaso, baina herorrentzat gorde heurea.

Bira hire jantziak hire diru-poltsaren neurriko,

baina nabarmenkeriarik gabe; aberats, ez deigarri;

zeren arropatik ezagutzen baita sarri gizona,

eta Frantziako jende maila eta gradu gorenekoak

bikain jauntzen baitira eredubide horretan.

Ez hartzaile ez emaile izan maileguz:

emateak diruarekin laguna baitu galarazten maiz,

eta hartzeak etxeko ekonomia kamustea ekartzen.

Hauxe oroz gain: heure buruari hakio zintzo eta leial,

eta hortik segituko da, egunetik gaua bezala,

ez haizatekeela faltsu inori ere.

Adio: ene benedikapenak hori dezala zoritu higan!

            LAERTES

Apaltasun osoz agur eta adio, jauna.

            POLONIO

Tenorea duk, bai; hoa, hire zain zaudek zerbitzariak.

            LAERTES

Adio, Ofelia, eta ongi gogoan hartu

zer esan dizudan.

            OFELIA

Oroimenean daukat gorderik,

eta zerorrek edukiko duzu horren giltza.

            LAERTES

Adio.

Badoa.

            POLONIO

Zer da, Ofelia, esan dinan hori?

            OFELIA

Plazer badu berorrek, Hamlet printzearen gaineko zerbait.

            POLONIO

Alafede, ordu onean bururatua:

esan didatenez, oso maiz izan din azken aldion

bakarkako batzarraldirik hirekin; eta hik herorrek

guztiz ere eskuzabal eskaini omen dion arreta.

Hala baldin bada —iradoki didaten arabera;

ohartarazpen gisa, alegia—, esan behar dinat

ez dunala hain argi heure buruarekikoa,

ene alabari eta hire ohoreari dagokionaz.

Zer dago zuen artean? Esadan egia.

            OFELIA

Azken aldion, jauna, erakutsi asko egin dit

niganako duen jaiduraz.

            POLONIO

Jaidura! Utikan! Badirudin hizketan zenbait neskatila

eskarmenturik ez duena halako arriskubide larriez.

Sinesten al dizkion erakutsiok, hala deitzen baitien hik?

            OFELIA

Ez dakit, jauna, zer pentsatu behar nukeen.

            POLONIO

Alafede, irakatsiko dinat: pentsa haurtxo bat haizela;

benetako ordain-baliozkotzat hartu ditunala erakutsiok,

ustelak izanik txanponak. Garestiago erakutsi heure burua;

edo —ez leherrarazteko guztiz esapide gaixoa,

honela esetsiz— ni naun erakutsiko zorotzat.

            OFELIA

Jauna, beti mintzatu zait maitasun-kontu

guztiz era prestuan.

            POLONIO

Prestua, horixe prestua; ari, ari.

            OFELIA

Bai eta bermea eman ere bere solasari, jauna,

zeruko zin kutun guzti-guztiez ia.

            POLONIO

Zera, zozoak harrapatzeko arteak. Ongi zakinat,

odola irazekia egonik, zeinen naro dizkion arimak

zin gartsuak eragiten mihiari. Lama horiek, alaba,

argi gehiago emanki bero baino, bi-biez itzaliak

beren agintzan berean, hura egiten ari deneantxe,

ez ditun sutzat hartu behar. Hemendik aurrera

zikoitz-antza joka heure dontzeila-presentziaz;

jarri elkarretaratzeoi prezio garestiagoa

mintzaldirako agindu soila baino. Printzeari dagokionez,

emaion hik hainbat sineste, nola baita hura gazte

eta brida-uhal laxoagoz baitaiteke ibil

hiri eman dakinakeena baino. Hots, Ofelia,

ez sinetsi haren zin-agintzak; artekari baitira,

kanpo-jantziz erakusten dutenarena gabe,

nabarmenkeriaren erregutzaile huts, hortxe,

estalgile jainko-kartsu batzuen gisa xuxurlaka,

hobekienik limurtzeko. Hara, behin betiko:

ez niken nahi, lau-lau esateko, aurrerantzean

hik heure aisia-unerik batere laidoztatzerik

hitz eta solasbide emanik Hamlet printzeari.

Jaramon egin, zintzo, horri. Ea, erdu.

            OFELIA

Men egingo dut, jauna.

Badoaz.

I.iv

HAMLET, HORAZIO eta MARTZELO sartzen dira.

            HAMLET

Gogor ausikitzen dik haizeak; hotz ere hotz duk.

            HORAZIO

Izotz-giro zorrotza dugu, bai, gaueon.

            HAMLET

Zer ordu dugu?

            HORAZIO

Hamabiak jotzeko, ustez.

            MARTZELO

Ez, joak dira.

            HORAZIO

Dagoeneko? Ez dut entzun jotzen.

Hortaz, hurbiltzen ari da tenorea

mamuak bere ibilia egin izan ohi duena.

Turuta-joaldi bat eta bi kanoi-danbada.

Zer esan nahi du horrek, jauna?

            HAMLET

Gau-pasa egiten ari duk errege, topaka,

parrandan jo eta su, dantza-zalaparta bizian;

eta Rin-eko ardotik tragoa jotzen duen aldiro,

atabal-turutak arrantzaka hasten dituk

zurrutaldiari aupaka.

            HORAZIO

Ohitura al da?

            HAMLET

Bai, alajainena,

baina, ene aburuz, nahiz jatorriz hemengo naizen

eta sortzetik egina ekandu horretara, hobeki zaiok

ohitura horri ohore egiten hautsiz ezen ez eutsiz.

MAMUA sartzen da.

            HORAZIO

Horra, jauna, hor dator!

            HAMLET

Aingeru zaindari zerukoek gaitzatela anpara!

Onezko izpiritu izan zein iratxo madarikatu,

zeruko haize gozo ekarle zein infernuko zafrada,

hire asmoak makur izan zein onbera,

hain heldu haiz hi itxura itaungarrian

ezen mintzatu behar bainatzaik. Hamlet deituko diat,

errege, aita, daniarren goren. Oi, erantzuidak!

Ezjakintasunez lehertzen utzi gabe, esadak, esan,

zergatik hire hezur eraz ehortziok, herioren hesipe,

beren hiljantziak dituzten urratu; zergatik hilobiak,

zeinean hilotz zurrun etzana ikusi baihindugun,

marmolezkobere ahutz astunak ireki dituen,

hi kanpora iraizteko atzera. Zer esan nahi ote du

hi, gorputz hil hori, ostera ere altzairu osoz

berragertzea honela ilargiaren ñirñirretara,

izu larriz betez gaua, eta guri, naturaren jostailu,

honen lazgarriro inarrosiz bihotz-aldartea

arimon helmenetik haraindiko gogoetaz?

Esak, zer dela eta? Zertarako? Zer genuke egiteko?

MAMUak keinu egiten dio HAMLETi.

            HORAZIO

Keinu egiten dio berorri berekin joateko,

isilmandaturen bat balu bezala

berorri bakarrik esatekoa.

            MARTZELO

Horra nolako adeitasunez dion berorri

txoko apartatuago batera egiten gonbit:

ez bedi joan, baina, berarekin.

            HORAZIO

Ez, ez joan inola ere.

            HAMLET

Ez dik hitz egin nahi; hortaz, berarekin joango nauk.

            HORAZIO

Ez joan, jauna.

            HAMLET

Zeren beldur izan behar dut, ordea?

Ez zaukaat bizia orratz baten balioan;

arimari dagokionez, berriz, zer egin diezaioke horrek,

bera bezain hilezkor izanik hura?

Keinuz ari zait ostera ere: berarekin noa.

            HORAZIO

Eta uretara limur baleza berori, jauna?,

edo bere oinarritik itsasorantz konkortzen den

harkaitz-labarraren gailur ikaragarrira,

eta, han beste itxura ikaragarri bat harturik,

arrazoimenaren indar eta ahalaz gabetu, eta

eromenera eraman berori? Hausnar beza kontua.

            HAMLET

Keinuz ari zaidak oraino ere.

Segi; banoak hirekin.

            MARTZELO

Ez luke joan behar, jauna.

            HAMLET

Kendu hortik eskuok.

            HORAZIO

Zentza bedi berori; ez du zuhur joatea.

            HAMLET

Deiadar dagi ene patuak,

eta horrek gorputz honetako arteria koxkor bakoitza

Nemeako lehoiaren zaina bezain gotortzen du.

Oraino hoska ari zait, horra. Aska nazazue, jaunok.

Ala zerua!, mamu artera doake tenk degidana!

Kentzeko, bada, ene paretik! —Segi; banoak higana.

Badoaz MAMUA eta HAMLET.

            HORAZIO

Bere senetik ateratzen dute irudikeriok.

            MARTZELO

Jarrai gakizkion; ez da komeni men egitea.

            HORAZIO

Goazen, bai, atzetik. Zer ote zaigu helduko?

            MARTZELO

Zerbait usteldurik dago daniarron herrian.

            HORAZIO

Zeruak du zuzenduko.

            MARTZELO

Ez, bada, jarrai gakizkion.

Badoaz.

I.v

MAMUA eta HAMLET sartzen dira.

            HAMLET

Nora naramak? Esan; ez nauk harago joango.

            MAMUA

Adi niri.

            HAMLET

Guztiz adi.

            MAMUA

Ia heldu zait ordua,

sufrezko gar oinazetsuetara

neure burua eman beharrekoa.

            HAMLET

Aiei, mamu gaixoa!

            MAMUA

Ez errukitu, baizik buru-belarri entzun

agertuko diadana.

            HAMLET

Esan; prest-prest naukak entzuteko.

            MAMUA

Baita mendekua hartzeko ere, entzun dezaanean.

            HAMLET

Zer?

            MAMUA

Hire aitaren izpiritua nauk, epe batez

herrari ibiltzera kondenatua gauaz,

eta sutan barau egitera egunaz, harik eta

neure mundualdian eginiko itsuskeriak

guztiz erre eta purgatu arte. Ez izatera debeku

nagoen espetxeko sekretuez mintzatzea,

banikek kontakizun bat zeinaren hitzik arinenak

hire arima bailuke erdiratuko, odol gazte hori izoztu,

begi biok, izar antzo, beren esferetatik jauzarazi,

hire xerlo dotore izurtuok bereizi

eta banakako ile bakoitza tente laztu,

arantzurde larrituaren zirien gisara.

Baina aldarri eternal hori ez duk haizu

haragi-odolezko belarrientzat. Entzun, oi, entzun!

Inoiz maite izan baduk heure aita laztana...

            HAMLET

Jainko maitea!

            MAMUA

Mendeka ezak haren hilketa doilor-ezaina.

            HAMLET

Hilketa!

            MAMUA

Guztiz doilorra hilketa, hala denez onenean,

baina doilorrago hauxe, naturaz beste ezaina.

            HAMLET

Ea bizkor jakinarazi, hala nik, hego hain arinez

nola gogoetak edo maitasun-oldeak,

lehia nadin mendekura.

            MAMUA

Trebe kausitzen haut;

eta soraioago hintzateke Leteo ibai ertzean

lasai sustraiturik dagoen belar gizena baino,

zirkinik ez bahegi horren aurrean. Entzun, bada, Hamlet.

Zabaldu zuan ezen, neure baratzean lo nengoela,

suge batek ninduela ausiki. Hala duk Danimarka osoa,

azpikeriaz estalirik horrenbestez ene heriotza,

itsuski engainatua agitu. Jakik, baina, seme jator hori:

hire aitaren biziari ausiki egin zion sugeak

haren koroa zaramak orain.

            HAMLET

Iragarle nuen, haatik, arima! Ene osaba!

            MAMUA

Ai, piztia intzestu-egile, ezkon-nahasle horrek,

antzezko sorginkeriaz, saldukeriazko dohainez

—Oi antze eta dohainon makurra, indarra baitute

inor hala limurtzeko!— bere irrits laidotsura zuen erakarri

ene erregina itxuraz hain onbidetsuaren gogoa.

Oi, Hamlet, nolako bidegaltzea! Nigandik

—halako duintasun beteko bihotza bainion

non beti eskutik baitzihoan maitasun hori

ezkontzako zin-agintzarekin—, zer, eta hala hondoratzeko

berezko dohainez ene aldean guztiz eskas zen

miserable batengana.

Baina bertutea nola ez den beretik mugitzen,

nahiz lizunkeriak zeru-itxura pean gorteiatu,

hala irritsa, aingeru distirant bati loturik ere,

berdin ase litekek ohe zerutiar batean

eta zaborretik bapo gizendu.

Baina hago: goizaren urrina zatorkidak;

labur behar diat. Neure baratzean lo ni,

hala izan baitut ohitura beti arratsaldean,

hantxe patxadan nengoelarik, hire osaba zuan

zuku zitaletik flasko bat eskuan hara limurtu,

eta ene belarrien atarietan zian isuri

legen-ur edentsua, zeinaren eragina

hain baitzaio etsai giza odolari

non zilarbizia bezain bizkor baita barrentzen

gorputzaren ate eta ibilbide naturaletatik,

eta tupusteko indarrez baitu mintzen

eta gatzatzen, esnetan gatzagi tantek nola,

odol mehe osasuntsua. Hala zian enea mindu;

eta bat-bateko heldeak zian pikortatu,

soraio-itxura betean, zarakar higuingarriz,

ene gorputz leun osoa.

Hala nindian ni, lotan, anaia baten eskuak

biziaz, koroaz, erreginaz, bet-betan peitu,

neure bekatuaren lore-loretan ebakia,

elizakorik, prestaketarik, oliodurarik gabe,

aitorpenik egiteke, nengoen-nengoenean igorria,

neure huts guztien zamarekin, kontu ematera.

Oi lazgarria! Oi lazgarria!, lazgarri ezinagoa!

Barrenik baduk heure baitan, ez jasan halakorik;

ez utzi Danimarkako errege-ohea izan dadin

lizunkeriaren eta intzestu ezainaren etzalekua.

Baina, egiten duana egiten duala hori lortzeko,

ez zikindu pentsamendua, eta ez xedatu arima

heure amaren aurka batere: utz ezak zeruaren

eta bular barnean dauzkan arantzon esku,

haiek dezaten eztenka. Adio, seme, bertatik!

Ipurtargiak hurbil iragartzen dik goiza,

zurbiltzen hasia baitu bere su ilauna:

Adio, adio, Hamlet. Gogora hadi nitaz.

Badoa.

            HAMLET

Oi zeru-oste guztiok! Oi lur! Zer besterik?

Infernua dut gehituko? Utikan! Eutsi, eutsi, bihotz;

Eta zuek, ene zainok, ez zaitezte bertan zahartu,

baizik tinko nazazue atxiki. Hitaz gogoratu!

Bai horixe, mamu gaixoa: oroimenak lekurik dueno

buru-krosko nahasi honetan. Hitaz gogoratu!

Bai noski: neure oroimenaren taulatik ditiat

arrunkeria funsgabe guztiak ezabatuko,

liburu-aipu oro, irudi, inpresio iragan oro,

gaztetasunak eta oharmenak hara jasoak;

eta hire agindua duk soil-soilik biziko

ene garunaren liburu eskerga horretan,

txikikeriokin nahasteke. Bai, zerua lekuko!

Oi emakumearen makurra!

Oi bilaua, bilau irribarretsu, ez besteko bilaua!

Idaztaulak, idaztaulak: behar dut oharra jaso nola

batek irribarre egin dezakeen zabal, eta bilau bat izan;

behinik behin hala dateke noski Danimarkan.

Idazten dihardu.

Horratx, osaba, zurekikoa. Orain, hitzari men;

hots: «Adio, adio! Oroit hadi nitaz.»

Hala dut zin egin.

MARTZELO eta HORAZIO (barruan)

Jauna, jauna!

            MARTZELO

Hamlet gure printzea!

            HORAZIO

Zeruak anpara dezala.

            MARTZELO

Hala biz.

            HORAZIO

Uhu, ei, ei, jauna!

            HAMLET

Uhu, ei, ei, motell! Hona, txori, hona.

            MARTZELO

Zertan gara, ene jaun noblea?

            HORAZIO

Zer berri, ene jauna?

            HAMLET

Oi, miragarria!

            HORAZIO

Jaun ona, konta beza.

            HAMLET

Ez; zabalduko duzue eta.

            HORAZIO

Ez nik, jauna, zerua lekuko.

            MARTZELO

Ezta nik ere, jauna.

            HAMLET

Hara, bada. Otu ote lekioke egundo inori...?

Baina gordeko al duzue isilean?

            HORAZIO eta MARTZELO

Bai, jauna, zerua lekuko.

            HAMLET

Ez da bilau alerik bizi Danimarka guztian

doilor galanta ez denik.

            HORAZIO

Ez da behar, jauna, mamurik etor dadin hilobitik

hori kontatzera guri.

            HAMLET

Arrazoia, bai; arrazoia.

Beraz, inolako zeremonia gehiagorik gabe,

egoki deritzot elkarri eskua emanik banantzeari: zuek,

zeuen egiteko eta desirek xedatzen dizuetenera;

zeren gizaki orok baitu egitekorik eta desirarik,

direnak direla; neure alde xumetik, berriz,

hara, otoitz egitera noa.

            HORAZIO

Neurririk eta taxurik gabekoak dira solasok, jauna.

            HAMLET

Damu dut, bihotz-bihotzez, iraindu bazaituztete;

bihotz-bihotzez, alafede.

            HORAZIO

Ez da irainik, jauna.

            HAMLET

Bai, ala san Patrizio, badenez, Horazio, eta galanta,

iraina. Horrako ikuskari horri dagokionez:

mamu zintzoa da, hara, sinestazue horrenbeste.

Haren eta bion arteko kontuez, berriz, egizue modu

zeuen jakingura menderatzeko. Eta orain, adiskideok,

adiskide, eskoladun eta soldadu zareten aldetik,

onar iezadazue eskaera xume bat.

            HORAZIO

Esan zer den, jauna,

eta beteko dugu.

            HAMLET

Ez inori sekula jakitera eman gaueon ikusi duzuena.

            HORAZIO eta MARTZELO

Jauna, ez dugu emango.

            HAMLET

Hala ere, zin egizue.

            HORAZIO

Ala fede, jauna, nik ezetz.

            MARTZELO

Ezta nik ere, jauna, ala fede.

            HAMLET

Ene ezpataren gainean.

            MARTZELO

Zin egin dugu, jauna, dagoeneko.

            HAMLET

Hortxe, ene ezpataren gainean hortxe.

            MAMUA (taulapetik oihuz)

Zin egin!

            HAMLET

Hara, hara, hi al haiz hala mintzo?

Hor al haiz, txintxo hori?

Ea. Entzun duzue sotoko horrek zer dioen.

Arren zin egin bertan.

            HORAZIO

Proposatu juramentua, jauna.

            HAMLET

Sekula ez hitz egitea ikusi duzuen horretaz,

egizue ene ezpataren gainean zin.

            MAMUA

Zin egin!

Zin egiten dute.

            HAMLET

Hic et ubique? Orduan lekuz aldatuko gara.

Erdu hona, jaunok,

eta pausatu eskuok ene ezpataren gainean.

Sekula ez hitz egitea aditu duzuen horretaz,

egizue ene ezpataren gainean zin.

            MAMUA

Zin egin!

Zin egiten dute.

            HAMLET

Ongi esana, sator zaharra.

Hain bizkor mugitzen al haiz lurpean?

Aztarrikari iaioa! Lekutu ostera ere, adiskideok.

            HORAZIO

Oi eguna eta gaua, ala baita hau mirarizko arrotz!

            HAMLET

Egiok, beraz, arrotz bati bezala ongi etorri.

Gauza gehiago zagok zeru-lurretan, Horazio,

giza filosofiak amesturikoak baino. Baina erdu, ea:

hemen lehen bezala, sekula, grazia lagun duzuela,

zeinahi ere arrotz edo bitxi datekeen ene portaera

—aurrerantzean menturaz otuko baitzait

komeni zaidala zelebrearena egitea—

ez duzuela zuek halakoetan, sekula ere,

besoak antxumatuz honela, edo honela buruari eraginez,

edo esaldi badaezpadakoren bat ebakiz —hala nola

«Tira, guk badakigu», edo «Nahi izatera, guk», edo

«Hitz egiten hasiko bagina», edo«Libre izatera, batzuek»,

edo beste erdi-esanen bat halakoa—, erakustera utziko

deusik dakizuenik nitaz. Halakorik ez inola egitea,

zeruko grazia estualdian babes eta lagun duzuela,

egizue zin.

            MAMUA

Zin egin!

Zin egiten dute.

            HAMLET

Har ezak atseden, izpiritu aztoratua! Beraz, jaunok,

ene bihotz oso-osoz zuei nago; eta zer ere

Hamlet honek bere eskasean egin baitezake

zuenganako estimu eta adiskidantza adierazteko,

Jainkoa lagun, ez zaizue faltako. Sar gaitezen batera,

eta eduki beti hatza ezpainean gurutze, otoi.

Mundua zaigu errotik irten. Ene tamala liskarrez:

patu gaitzean nintzen ni sortu atzera jartzeko artez!

Ea, goazen elkarrekin.

Badoaz.

II.i

POLONIO eta REINALDO sartzen dira.

            POLONIO

Emazkiozu diru hau eta ohar hauek, Reinaldo.

            REINALDO

Emango dizkiot, jauna.

            POLONIO

Zuhur zenuke, baiki, Reinaldo jator hori,

bisitatu aurretik modua egitea

zer ari den jakiteko.

            REINALDO

Badut asmoa, jauna.

            POLONIO

Ederki, ederki. Hara, lagun, ikertu lehenik

zer daniar jende denn Parisen, eta

nola eta nor, zertatik eta non diren bizi,

zer lagunartez eta zer gastuz; eta hala,

halako itzulinguru eta zehar-galdez kausitzean

ezagutzen dutela ene semea, hurbilago zaudeke,

hartarakoxe itaun zuzenez hel zaitezkeen baino.

Planta egikezu urrunetik-edo ezagutzen duzula;

esaterako: «Aita eta lagunak ezagutzen ditut,

eta doi bat bera.» Ulertzen al didazu, Reinaldo?

            REINALDO

Biziki ongi, jauna.

            POLONIO

«Eta doi bat bera, baina», esakezu, «ez ongi;

baina, nik diodana bada, hagitz da zoroa,

hau eta bestearen zale», eta hor leporatu

nahi adina kontu; prefosta, ez hain gaitzik

non ohorea liezaiokeen galaraz —begira horretatik—,

baizik apetazko irristaldi zoro ohikoak,

nola ohi baititu lagun arrunt sarri

gaztetan aske ibiltzeak.

            REINALDO

Jokoa, esaterako, jauna?

            POLONIO

Bai, edo zurruta, ezpataketa, biraoak, borrokak,

ematxarrak... Horraino hel zintezke.

            REINALDO

Jauna, desohoragarri luke hori.

            POLONIO

Alafede, ez; neurrira ekarriz gero karguak.

Ez diozu leporatu behar beste eskandalurik, alegia

nabarmenkeriarako joera duela; ez da hori kontua.

Aitzitik, ager itzazu erruok hain antzetsu,

non askatasunaren orbanak dirudiketen,

gogo-barren sutsu baten eztanda gartsua,

piztia-halakotasun bat odol bezatugabean,

orori oldargarri.

            REINALDO

Baina, ene jauna...

            POLONIO

Zer dela-eta behar duzun egin hori?

            REINALDO

Bai, jauna, hori nahi nuke jakin.

            POLONIO

Ederki, bada; hona ene burubidea,

burubide ustez argi eta xuxen askoa.

Zuk tatxa arinok egoztean ene semeari, alegia

gauza bat arian aritzez zikinduxe, begira ea

zure solaskideak, zundatu gogo duzun horrek,

inoiz kausitu duenentz aipaturiko gaizkerietan

hala salatzen duzun gaztea, bat baitu egingo

orduan noski zurekin honako ondorioan:

«Jauna», edo beste, zuka nahiz berorika,

tokian-tokiko jendeen ohitura eta

usadioaren arabera.

            REINALDO

Ederki, jauna.

            POLONIO

Orduan, bada, hark, zera... hark... zer nintzen

ni esateko? Mezasantuarren!, banintzen ni esateko

zerbait: non geratu naiz?

            REINALDO

«Bat egingo ondorioan», hortxe, eta gero,«Jaunka, zuka

nahiz berorika».

            POLONIO

«Bat egingo ondorioan.» Hori da, bai;

honelako hizpidez: «Ezagutzen dut nik jaun hori;

atzo ikusi nuen, edo lehenagokoan, halako egunean;

halako eta halakorekin, eta, diozun moduan,

hantxe ari zen jokoan; hantxe zurrutak gaina harturik;

hantxe tenisean okasioan»; edo, bestela:

«Halako tratu-etxera sartzen ikusi nuen»,

erran nahi baita, putetxe batera; eta abar.

Horra, bada: gezurrezko beitaz duzu

egiaren zamo bapoa arrantzatuko;

halaxe baititugu jende zuhur burutsuok,

inguru-setioz eta soslai-erasoz,

desbidez xuxen asmatzen bideak.

Halaxe zuk, ene aholkuoi jarraikiz,

ene semearekin. Ulertzen didazu, ezta?

            REINALDO

Bai, jauna.

            POLONIO

Jaungoikoa zurekin; ongi ibili.

            REINALDO

Agur, jauna!

            POLONIO

Kontu eman ea zertara duen joera.

            REINALDO

Hala egingo dut, jauna.

            POLONIO

Eta landu dezala gogotik musika.

            REINALDO

Ongi, jauna.

Badoa.

OFELIA sartzen da.

            POLONIO

Adio! —Hara, Ofelia, zer dugu?

            OFELIA

Ene, ene, jauna, hain bainaiz ikaratu!

            POLONIO

Zerekin, jainkoaren izenean?

            OFELIA

Jauna, neure gelan ari nintzelarik josten,

Hamlet printzea —guztiz askatua jaka;

kapelarik gabe buru-has; galtzerdiak lohi,

lotzeke eta girgilu legez orkatilaraino jausiak;

alkandora bezain zurbil; belaunak elkar-joka, eta

halako aurpegiera errukarriz, nola baitzukeen

orduantxe baliote infernutik jaregin

hango izu-kontari—, hara non zaidan etorri.

            POLONIO

Hire maitez zoro?

            OFELIA

Jauna, ez dakit,

baina zinez hala dut susmoa.

            POLONIO

Zer esan din?

            OFELIA

Eskumuturretik heldu dit, estu-estu.

Gero besoaren luzeraraino aldendu,

eta beste eskua honela paraturik bere kopetan,

buru-belarri hor hasi zait aurpegia miatzen,

hura marraztu nahi balu bezala. Luzaz egon da horrela.

Azkenean, apur bat inarrosirik niri besoa, eta

hirutan eraginik buruari honela gora eta behera,

hasperen bat jaulki du hain errukarri eta sakona,

non baitzirudien gorputz osoa puskatuko ziola

eta izatea suntsituko. Horrenbesterekin, aske utzi ni,

eta, burua sorbaldan gaindi itzulia,

begirik gabe asmatu du nonbait bidea,

ezen ateraino joan da soaren laguntzarik gabe,

nigan josirik, azkeneraino, begion argia.

            POLONIO

Ea, hator enekin. Erregeren bila joango naun.

Horratx amodioaren zoraldi betea,

zeinaren bortiztasunak bere burua baitu galtzen

eta gogoa eramaten etsi gaitzeko eginbidetara

hain sarri nola zerupeko edozein pairamen

izaki gaixoon oinazegarri. Damu dinat...

Zer, hitz gogorrik zuzendu al dion berriki?

            OFELIA

Ez, jauna, baizik, berorrek agindu bezala,

uko egin diet haren gutunei

eta tratabidea debekatu.

            POLONIO

Horrek erotu din.

Damu dinat arreta zuhurragoz ez erreparatu izana.

Beldur nindunan jostetan ari ote zen soilik,

hire galbidez noski. Ene arduron galdua!

Alajaina, hain din bere gure adin honek

arrastotik harago jotzea geure aburuetan,

nola gauza arrunta baita gaztegoarengan

aski zentzu ez izatea. Ea, goazeman erregegana.

Jakin dadila; bada kontuak lekarke gordean deno

min gehiago, amodioa agerturik herra baino.

Badoaz.

II.ii

KLAUDIO, GERTRUDE, ROSENKRANTZ,

GILDENSTERN eta segiziokoak sartzen dira.

            KLAUDIO

Ongi etorri, Rosenkrantz eta Gildenstern preziatuok!

Zuek noiz ikusiko luzetsirik egon izanaz gainera,

zuetaz baliatzeko dugun beharrak ere eragin du

presazko dei hau. Entzun duzue zerbait noski

Hamleten eraldatzeari buruz: hala deitu beharko,

ezen ez kanpotik eta ez barnetik ez baitirudi

lehenago zen hura. Zer izan ote litekeen,

aitaren heriotzaz beste, horrela jarri duena,

hain bere burutik eta senetik irtena,

ezin asmaturik nabil. Arren degizuet bioi

ezen, txiki-txikitatik harekin haziak izaki,

eta haren kide-kideko gaztez eta izamoldez,

onar dezazuen hemen gure gortean geratzea

denbora apur batez; hala, zuen lagunarteak

atseginbideetara ekarri, eta atzeman dezagun ea,

egokierak hartarako modua ematen dizueno,

badenentz deus, gure ezkutuan, hala joa duenik, eta,

agerira ekarririk, gure esku dagoenik konpontzea.

            GERTRUDE

Jaun jatorrok, hagitz mintzatu da zuetaz,

eta ziur naiz ez direla munduan bi gizon

bihotzeanago dituenik. Plazer baduzue

guganako adeitasun eta borondatea erakustea,

denbora apur bat gure artean emateko lagin,

gure esperantzaren hazkarri eta onurarako,

zuen bisitaldiak jasoko duen esker ona

errege baten bihotzaren duin izango da.

            ROSENKRANTZ

Maiestate biok

balukete ahala, gure gain duten esku gorenaz,

agindu gisa agertzeko beron gogo itzalak,

arren egin gabe.

            GILDENSTERN

Men dagigu, baina, berdin,

eta geure buru eta zerbitzua eskaintzen, bete-betean,

gogo guztiz beron oinetara makurturik

aginduen zain.

            KLAUDIO

Esker mila, Rosenkrantz eta Gildenstern jator hori.

            GERTRUDE

Esker mila, Gildenstern eta Rosenkrantz jator hori.

Erregutzen dizuet ber-bertatik bil zaitezten

ene seme hain ere aldatuarengana. Ea, zuetarikoren bat,

eraman jaun prestuok Hamlet den lekura.

            GILDENSTERN

Zeruak bitza gure presentzia eta jardunak

atsegin eta lagungarri egin harentzat!

            GERTRUDE

Hala biz, amen!

Badoaz ROSENKRANTZ eta GILDENSTERN

(eta segizioko bat)

POLONIO sartzen da.

            POLONIO

Enbaxadoreak dira Norvegiatik, jaun gorena,

bozkariotan itzuli.

            KLAUDIO

Beti ere izan haugu berri on ekarle.

            POLONIO

Hala ote, ene jauna? Zinez diotsat gorentasun horri

eginbidez nagoela, arimaz bezala, guztiz

Jainkoaren eta ene errege onaren zerbitzura.

Eta nago —edo bestela ene garun honek

galduxea du zainketarako usnamen fina,

garai batean ohi zuenetik— aurkitu dudala

Hamleten zoramenaren kausa xuxena.

            KLAUDIO

Mintza hadi, bada, irrikan bainago entzuteko.

            POLONIO

Egin lehenago harrera enbaxadoreei:

ene berriak dirateke oturuntzaren azkenburuko.

            KLAUDIO

Herorrek egiek aurretikooi harrera, eta ekarri hona.

Badoa POLONIO.

Aurkitu omen du, Gertrude laztana, zure semearen

gaitzaldi guztiaren jatorri eta iturburua.

            GERTRUDE

Susmoa dut ez dela behinena baino:

aitaren heriotza eta gu bion ezkontza presatuegia.

            KLAUDIO

Tira, esango digu zehatz-mehatz.

POLONIO, VOLTEMAND eta KORNELIO sartzen dira.

Ongi etorri, ene lagun onak! Zer berri dugu

gure anaia Norvegiako erregearengandik?

            VOLTEMAND

Adeitsu dio berorri itzultzen bihotzetik goraintzi.

Guk hitz bat egin orduko, bertatik ditu deuseztarazi

bere ilobaren lebak, ezen uste zuen, nonbait,

Poloniako erregearen aurkako prestaketa zirela;

baina, hobeki azterturik, konturatu da

berorren gorentasuna zutela xede. Hala, gaitziturik

inor halako jokutria gaiztoz baliatu izanaz

bera eri, zahar eta ezindurik egoteaz, hor dio Fortinbrasi

gelditzeko agindua igorri. Hark men egin dio eta,

erregeak agiraka eginik, hondarreko orobat zin egin,

bere osabaren aurrean, ez diola sekula gehiago

arma-bidean ekingo berorren maiestatearen aurka.

Horretan, errege zaharrak, pozez gainezka,

hiru mila koroa dizkio urteko saritzat ezarri,

eta eskumena eman leban harturiko soldaduak

Poloniako erregearen aurka erabiltzeko. Hala,

arren degio berorri, honako agiri honen bitartez,

plazer dakiola traba gabeko iraganbide ematea

berorren lurraldean barrena, ekinaldi horretarako,

agirian ezarri diren segurtasun-berme

eta baldintzen pean.

            KLAUDIO

Egoki deritzogu;

eta asti eta beta dugunean dugu irakurriko,

erantzun, eta gogoeta egin kontu guztiaz.

Bitartean, ongi bideraturiko lanarengatik milesker zuei.

Zoazte atseden hartzera; arratsean ospakizuna dugu.

Bihotzez ongi etorri.

Badoaz VOLTEMAND eta KORNELIO.

            POLONIO

Horra ongi burutua egitekoa.

Jaun gorena, erregina, hemen itaunka hastea

zerik datekeen maiestatea, zerik eginbidea, zergatik

eguna egun den, gaua gau, eta denbora denbora,

litzateke alferrik galtzea gaua, eguna eta denbora.

Beraz, laburtasuna denez antzearen arima-mamia,

eta hitzaspertasuna, berriz, adar-mentu loratuak,

labur nadin mintza: berorren seme jatorra eroturik dago.

Eroturik edo: ezen, egiazko eromena definitzeko,

ez al luke batek, hain zuzen, eroturik egon behar?

Bego, baina, horrenbestean.

            GERTRUDE

Mami gehiago, eta apaingarri gutxiago.

            POLONIO

Andrea, zin degizut apaingarririk gabe dihardudala guztiz.

Eroturik dagoela, egia da; egia da hori tamala dela;

eta tamala da hori egia izatea: figura txoro bat, horra;

baina utikan, ez baitut apaingarririk erabili nahi.

Jo dezagun eroturik dagoela, hortaz. Geratzen zaigu

jakiteko, bada, efektu horren kausa,

edo, hobeki, defektu horrena, zeren halako

defektuzko efektuak bere kausa behar baitu.

Horra zer den geratzen, eta geratzen dena hauxe. Hara:

badut nik alaba bat —badut, izan, enea den bitartean—;

hartxek, bada, bere eginbidean zintzo eta esaneko,

honako hau eskuratu dit. Zerorrek atera ondorioak.

Irakurtzen du gutuna.

«Ofelia zerutiar, guztizko eder-jantzi

eta ene arimaren idolo horri»

Traketsa esapidea, dorpea: «eder-jantzi» esapide dorpea da.

Baina entzun, hara:

«haren bihotz-golko zuri ezinagoari gomendaturik, honakook, eta abar».

            GERTRUDE

Hamletek igorria al da?

            POLONIO

Andrea, bego lipar batez; fidel izango naiz.

      «Duda ezazu izarrak diren su;

      duda ekia mugitzen ote den;

      duda egia ez ote den faltsu,

      baina inoiz ez duda bihotz honen.

Oi Ofelia laztana, olerkari traketsa nauzu;

ez dakit neure lantuok neurtizten; baina

maiteen maite zaitudala, ezin maiteago, sinetsi. Adio.

      Zerorrena sekula betiko, laztanen laztan hori,

      biziaren ahala berekin dueno, HAMLET.»

Hauxe dit, zintzo-zintzo, neure alabak erakutsi,

eta, horrez gainera, maite-solasok

zein noiz diren gertatu, nola eta non,

zehatz-mehatz dit jakinarazi.

            KLAUDIO

Baina nola hartu du mutilaren bihotz-erakutsia?

            POLONIO

Zer derizt berorrek niri?

            KLAUDIO

Gizon leial eta prestua deritzut.

            POLONIO

Hala ahalegintzen naiz. Baina zer ote zeritzokeen berorrek,

ikusi nuelarik maitasun bero hori hegan

—esan behar baitut ezen alabak esan aurretik

erreparatu niola nik—... Zer ote zeritzokeen berorrek,

edo ene maiestate erregina laztan horrek, zer,

isilmandatuon jasotzaile hutsarena egin banu,

edo neure bihotzari begiak itxiarazi, mutu eta gor,

edo garrantzirik eman ez, nagi, ikusten nuenari?

Zer ote zeritzokeen berorrek? Ez, zuzenean ekin nion,

eta esan beharrak esan gure alaba horri, honela:

«Hamlet gaztea printzea dun, hire mailatik gora;

ez dun, bada, gisa». Eta hala agindua eman nion

itxi ziezaiola atea harekiko tratuari,

ez zezala onar mezularirik, ez esku-erakutsirik har.

Horrenbestez, bere fruitua jaso zuen ene aholkuak;

eta Hamlet printzea, gaitzetsirik —hitz laburretan esateko—

tristurara amildu zen, eta gero baraura,

hurrena lorik ezera, handik ahuleziara,

hortik txolintasunera, eta, hala, amilbide horretan,

orain datzan eta guztiok dolu-penetan gauzkan

eromen eldarniotsura.

            KLAUDIO

Hori dela uste al duzu?

            GERTRUDE

Baliteke. Ziur asko.

            POLONIO

Gertatu al da inoiz —jakin nahi nuke—

nik argi eta garbi «Hala da» esan,

eta bestela izatea gauzarik?

            KLAUDIO

Ez nik dakidala.

            POLONIO (bere buru-sorbaldak seinalaturik)

Banatu gaineko hau azpikotik, hala ez bada hori.

Egokiera lagun, bistaratuko dut, bai, nik

egia gordea, lurraren zentroan

gorderik balego ere.

            KLAUDIO

Nola egiazta dezakegu hori areago?

            POLONIO

Jakina da ibili eta ibili jardun ohi duela batzuetan

hemen lorioan barrena.

            GERTRUDE

Hala da, baiki.

            POLONIO

Halako batean, neure alaba jaregingo diot.

Gauden berori eta biok tapiz baten atzean orduan.

Erreparatu topaketari: mutilak maite ez badu

eta burutik eginik ez badago hori dela eta,

ez nadila izan gehiago gorteko arduradun,

baizik landetxe bateko kortazain.

            KLAUDIO

Egingo dugu saioa.

HAMLET sartzen da, liburu bat irakurriz.

            GERTRUDE

Horra, baina, non datorren gizagaixoa itunki irakurriz.

            POLONIO

Segi hemendik, otoi, maiestateok. Oraintxe dut

berarengana joko. Bion baimenarekin.

Badoaz KLAUDIO eta GERTRUDE

Zer modu, ene printze Hamlet?

            HAMLET

Ongi, lagun, milesker.

            POLONIO

Ezagutzen al nau berorrek, jauna?

            HAMLET

Ederki ezagutu ere: arrain-tratularia zara zu.

            POLONIO

Ez ni, jauna.

            HAMLET

Nahi nikek, bada, halako gizon zintzoa bahintz.

            POLONIO

Zintzoa, jauna?

            HAMLET

Baiki: zintzo izatea, mundu hau doan legez,

hamar mila lagunen artean bat izatea da.

            POLONIO

Oso da hori egia, jauna.

            HAMLET

Ezen eguzkiak harrak hazten baditu zakur baten gorpuan,

musukatzeko sarraski ederra izaki... Baduk alabarik?

            POLONIO

Badut, bai, jauna.

            HAMLET

Ez utzi eguzkitan ibiltzen: zoragarria da sorkundea.

Baina ez hire alaba izanik bere baitan sortzaile.

Emak kasu, lagun.

            POLONIO (bereiz)

Hara berriz ere! Ene alabaren leloarekin beti.

Ez nau ezagutu, ordea, hasieran; zera,

arrain-tratularia nintzela. Joana dago, joana guztiz.

Gaztetan gaitzaldi latzak pairatua naiz ni maitasun kontu;

ia-ia honenbestekoak. Mintza nakion ostera ere.

—Zer ari da irakurtzen berori?

            HAMLET

Hitzak, hitzak, hitzak.

            POLONIO

Zertaz dihardu?

            HAMLET

Jardun, nork?

            POLONIO

Berori irakurtzen ari den liburuak, alegia.

            HAMLET

Kalumniak, lagun; satiragile doilorrak baitio, hara,

urdinduak dituztela agureek bizarrak, haien aurpegiak

zimurturik daudela, begiei erretxina lodi eta

aranondo-goma dariela, eta aurki nagusitzen zaiela

buru-eskasia, guztizko zango-ahultasunarekin batera...

Ez baiteritzot egoki, bete-betean sinetsi arren hala dela,

haatik honela idatziz jasotzea halakorik. Izan ere,

zerori, lagun, ene adineko zinateke, baldin karramarro antzo

atzera egin ahal bazeneza.

            POLONIO (bereiz)

Zoroa zoro, burutsu eta xuxen dihardu berean.

—Nahi al du berorrek airetik babesera bildu, jauna?

            HAMLET

Hilobi barrura, alegia?

            POLONIO

Halaxe da bai hura, airetik babesean.

(bereiz)

Zeinen ateraldi argiak dituen batzuetan! Xuxen asmatzen

baitaki maiz eromenak, arrazoi eta zentzu onaren aldean.

Noan hemendik, eta berehala presta dezadan, bai,

honen eta ene alabaren arteko topaketa. —Jaun agurgarria,

apaltasun osoz baimena diot berorri eskatzen partitzeko.

            HAMLET

Ezin didak, bada, deus ere eskatu gogotsuago nagoenik

gainetik kentzeko. Neure bizia salbu, neure bizia salbu,

neure bizia salbu.

            POLONIO

Adio, jauna.

            HAMLET

Agure zoroon gogaikarria!

ROSENKRANTZ eta GILDENSTERN sartzen dira.

            POLONIO

Hamlet printzearen bila bazabiltzate, horra hor.

            ROSENKRANTZ (POLONIOri)

Jainkoak guarda.

Badoa POLONIO.

            GILDENSTERN

Ene jaun ohoragarria!

            ROSENKRANTZ

Ene jaun bihotzekoa!

            HAMLET

Ene adiskide bikainok! Zer modu, Gildenstern?

Ah, Rosenkrantz! Zer dugu, mutilok?

            ROSENKRANTZ

Hementxe, mundura jaioen ginoan.

            GILDENSTERN

Zoriontsu, alegia zoriontasunean goregi ez egotez;

Fortunaren kapeluan ez gara punta-puntako mortxila.

            HAMLET

Ezta haren zapata-zola ere?

            ROSENKRANTZ

Ezta ere, jauna.

            HAMLET

Orduan haren gerri parean-edo zarete bizi; hots, haren

fabore artean?

            GILDENSTERN

Mami-mami eginik, barren.

            HAMLET

Fortunaren isilpeko txokoetan? Oi, jakina: dama hori

lotsagaldu galanta da eta. Zer berri dakarzue?

            ROSENKRANTZ

Batere ez, jauna, ez bada mundua zintzotu dela.

            HAMLET

Hurbil dugu hortaz Azken Juizioko eguna: ez dira, baina,

berriok egia. Uztazue zehazkiago galdetzen:

zer zigor dizue, lagunok, fortunak ezarri,

honako presondegi honetara ekar zaitzaten?

            GILDENSTERN

Presondegi, jauna?

            HAMLET

Danimarka presondegi bat duk.

            ROSENKRANTZ

Hortaz halaxe da mundua ere.

            GERTRUDE

Eder-ederra, zeinean ugari baitira giltzapeak, espetxeak

eta leotzak, Danimarka izaki okerrenetarikoa.

            ROSENKRANTZ

Guk ez deritzogu horrela, Jauna.

            HAMLET

Tira, orduan ez da batere zuentzat; ezen ez da deus

ez on ez txar denik, baizik iritziak halakotzen du:

enetzat presondegi bat da.

            ROSENKRANTZ

Berorren handinahiak du halakotzen: meharregi zaio berorri.

            HAMLET

Hara, intxaur oskol batean barruturik ere,

espazio infinituaren erregetzat neukake neure burua,

ez izatera amets gaiztorik.

            GILDENSTERN

Handinahi hutsa, hain zuzen, ametsok; zeren handinahiaren

benetako sustantzia ez baita amets baten itzala baino.

            HAMLET

Ametsa bera itzal hutsa da.

            ROSENKRANTZ

Zinez, eta hain deritzot nik handinahiari aire-antzeko

eta arin, ezen ez baita itzal baten itzala baino.

            HAMLET

Orduan eskaleak hezur-mami ditiagu, eta monarkak eta

heroi goitituak eskaleen itzal huts. Joango al gara gortera?

Ezen, alafede, ez bainaiz argudiatzeko gai.

            ROSENKRANTZ eta GILDENSTERN

Lagun egingo diogu berorri.

            HAMLET

Ez halakorik: ez zaituztet sartu nahi neure gainerako

zerbitzarien sailean; ezen, zintzo mintzatzeko zuen aurrean,

laguntzaile izugarri txarrez inguraturik nago. Baina, otoi,

adiskide-lege jatorrean, zerk zakartzate Elsinore-ra?

            ROSENKRANTZ

Berorri bisita egiteak, jauna, besterik gabe.

            HAMLET

Neure arlotean, eskerrez ere txiro nauzue, baina

eskertzen dizuet. Noski ene eskerrek, lagun maiteok,

ez dute arditik ere balio. Ez al zaituzte inork etorrarazi?

Zeuen jaidura izan al da? Zeuen borondatea? Ea, bada,

zintzo jokatu enekin. Ea, mintza zaitezte behingoan.

            GILDENSTERN

Zer nahi du esatea, jauna?

            HAMLET

Edozer, hara, baina harira datorrena. Etorrarazi zaituztete,

eta aitorpen moduko bat ageri da zuen begitarteetan,

itxurak gorderik margoz apain-estaltzeko gai ez zaretena:

badakit errege-erregina gureek zaituztetela etorrarazi.

            ROSENKRANTZ

Zer jomugarekin, jauna?

            HAMLET

Hori zuengandik beharko jakin.

Konjura zaitzatedan, alabaina,

gure kidetasunaren izenean,

gure elkartasun gaztetatikoaren,

orainokoan zintzo eutsi diogun bihotz eta estimuaren

eta, zer ere preziatuagorik bailekioke

hiztun abilago bati otu zuen konjuragarri,

haren ere izenean, zuzen eta zelai

agertzeko niri ea etorrarazi zaituzteten ala ez.

            ROSENKRANTZ (bereiz GILDENSTERNi)

Hik zer diok?

            HAMLET (bereiz)

Kasu, begira nagokizue.

—Estimatzen banauzue, ez egin orain atzera.

            GILDENSTERN

Etorrarazi gaituzte, jauna.

            HAMLET

Nik dizuet esango zergatik;

hala aurrea hartuko diot aitorpenari, eta

errege-erreginekiko zuen isil-itunak lardastu gabe du iraungo.

Azken aspaldion, zer dela-eta ez dakit,

neure poz guztia galdu dut, neure jardunbide oro

bertan behera utzi. Izan ere, hain da hori lor astuna

ene gogo-aldartean, ezen egitura ikusgarri hau,

lurra, tontor antzu halako bat baitzait iruditzen. Gainestalki bikain ere bikain hori, airea, ikusak,

hor goiko ortzi garai bipila, urrezko suz apainduriko

sabai maiestatetsu hori, hara, ez zaidak niri lurrun-bilkura satsu eta kirats bat besterik. Nolako maisulana den gizona! Zeinen noblea arrazoimenez, zeinen infinitua gaitasunez; formaz eta mugimenduz zeinen aiutua eta miresgarria; ekintzaz zeinen aingeru-halakoa;

ulermenez zeinen jainko-gisakoa...

Munduko ederren ederra! Animalien eredu gailena!

Eta haatik, enetzat, zer da hautsaren mami finen hau?

Gizona ez zaidak atsegin...

Ez, ezta emakumea ere, nahiz hire irribarreak hori iradoki.

            ROSENKRANTZ

Jauna, ez zen halakorik ene pentsamenduetan.

            HAMLET

Zergatik irribarre hori, bada,

nik «gizona ez zaidak atsegin» esatean?

            ROSENKRANTZ

Pentsaturik, jauna, gizona atsegin ez bazaio, nolako

garizuma-tratua emango dien berorrek antzezleei.

Atzean utzi ditugu bidean, hona baitatoz

berorri eskaintzera beren zerbitzuak.

            HAMLET

Erregearena egiten duena ongi etorria biz:

bere maiestateak beza dagokion ordaina jaso ningandik; zaldun menturazaleak bitza ezpata eta babeskia erabil; maitaleak ez beza doan egin hasperen;

txantxatiak bakean beza bere partea burutu;

pailazoak bitza barrez leherraraz

beren birikak desarratzeko pronto daudenak;

eta damak ere oztoporik gabe beza jardun solasean:

herrenka ibiliko da eta, bestela, punturik gabeko bertsoa.

Zer antzezle dira?

            ROSENKRANTZ

Berorri halako atsegin zitzaizkion haiek berak, hiriko tragediagileak.

            HAMLET

Nolatan dabiltza bidez bide? Beren egoitza, bai sonaz

eta bai etekinez, hobe zuten alde bietatik.

            ROSENKRANTZ

Ustez, arestiko istiluak direla-eta etorri zaie debekua.

            HAMLET

Ni hirian nintzenean bezain ospetsu al dira oraino?

Hainbesteko arrakasta al dute?

            ROSENKRANTZ

Ez horixe.

            HAMLET

Nola liteke? Kaxkartu dira, ala?

            ROSENKRANTZ

Ez, ez, poliki eusten diote lehengo mailari. Baina

horra non den sortu habia bete haur, nor baino nor

garrasika diharduten belazkumeena, eta jendeak

itsuski ditu txalotzen horregatik.

Haiexek daude orain modan,

eta hain uhukatu eta gaitzetsiak, aldiz, antzoki arruntak

—hala deitzen diete—, ezen hainbat ezpatadun bapo,

antzar-lumen beldur, doi-doi ausartzen baita bertaratzera.

            HAMLET

Haurrak, diok? Nork ditu mantentzen? Zer babes dute?

Eutsiko al diote lanpostuari halako txinta-kantari

gehiago ez direnean? Ez al dute esango gerora,

baldin antzezle arrunt bilakatzen badira

—oso litekeena baita, egokiera hoberik ezean—

kalte egiten dietela idazleok gaizki esaka jardunaraziz

beren etorkizunaren aurka?

ROSENKRANTZ

Alafede, izan da esatekorik asko alde bietan; eta herriak

ez dauka hobentzat tirabirara xaxatzea alderdiok.

Bolada batean, sosik ere ez zuen inork ematen

argumentu batengatik, non eta poetak eta antzezleak

ez zioten elkarri egurra ematen poliki.

HAMLET

Ba ote?

            GILDENSTERN

Oi, ederki xahutu dituzte burmuinak kontu horrekin.

            HAMLET

Eta mutikoek al diete aurrea eraman auzian?

            ROSENKRANTZ

Horixe eraman; baita Herkules ere bere zamarekin.

            HAMLET

Ez duk oso harritzekoa ere, ezen ene osaba

Danimarkako errege duk, eta ene aita bizi zelarik

aurpegira imintzioak egiten zizkiotenek hogei, berrogei, berrogeita hamar, ehun dukat dituzte orain ordaintzen

beraren erretratu miniaturazko batengatik. Alazankoa, baduk horretan zerbait naturaz gehiagokoa,

filosofia xuxen atzemateko gauza balitz.

Turuta-hotsa.

            GILDENSTERN

Horra hor antzezleak.

            HAMLET

Jaunok, zaretela ongi etorri Elsinorera. Eman bostekook.

Ongi etorriari eder zaio adeitasuna eta zeremonia.

Uztazue gisa honetan egiten zuekiko kunplizioa,

ez dadin antzezleekikoa —zeina, jakizue, ez baita

nolanahikoa izango— zuekikoa baino txera hobekoa ager.

Ongi etorriak zarete, baina ene osaba-aita

eta izeba-ama oker dabiltza.

            GILDENSTERN

Zertan, jauna?

            HAMLET

Ipar-ipar-ekialdez baino ez nago zoro; haize hegoarekin

ongi bereizten dut belakitik belatza.

POLONIO sartzen da.

            HAMLET

Adi, Gildenstern, eta hi ere bai: belarri bakoitza

entzule bat. Horrako umetzar horrek

bere haur-oihaletan bildurik dirau oraindik.

            ROSENKRANTZ

Menturaz bigarrenez itzulia da haietara, ezen

birritan omen da agurea ume.

            HAMLET

Profezia dagit antzezleen berri dakarkidala. Erne.

—Zuzen zabiltza, lagun, hara, astelehen goizean, hain zuzen.

            POLONIO

Jauna, berriak dakartzat berorrentzat.

            HAMLET

Jauna, berriak dakartzat berorrentzat.

Roszio aktore zelarik Erroman...

            POLONIO

Hemen ditugu aktoreak, jauna.

            HAMLET

Zera!

            POLONIO

Ene ohoreagatik zin...

            HAMLET

Han ziren heldu asto banatan aktoreak...

            POLONIO

Munduko aktorerik hoberenak; dela tragediarako,

komedia, historia, pastoral, pastoral-komiko, historiko-pastoral,

tragiko-historiko, tragiko-komiko-historiko-pastoralerako;

ekitaldi bakar zein pieza librerako.

Seneka ez zaie astunegi, ezta Plauto ere arinegi.

Idatz-arau zein askatasunerako, ez da hauen parekorik.

            HAMLET

Oi Jefte, Israelgo juje, nolako altxorra hirea!

            POLONIO

Nolako altxorra zuen, jauna?

            HAMLET

Hara:

«Alaba bakarra eta besterik ez,

arras baitzuen hark bihotzetik maite.»

            POLONIO (bereiz)

Nolako tema ene alabarekin.

            HAMLET

Ez al nabil zuzen, Jefte xaharra?

            POLONIO

Berorrek Jefte deitzen didanez, jauna, badut alaba bat

arras bihotzetik maite dudana.

            HAMLET

Ez, ez zoak hortik kontua.

            POLONIO

Nondik, bada, jauna?

            HAMLET

Hara:

«Zoriaren itun, Jainkoa jakitun»

eta gero, noski:

«Gertatu zen, hara, gertatu beharra»

Kanta zintzoaren lehen herronkan bila dezakezu segida, ezen horra non datozen ene jostagarriak.

Lauzpabost ANTZEZLE sartzen dira.

Ongi etorri, jaunak, ongi etorri guztioi. —Poz hartzen diat

ongi haizela ikusirik. —Ongi etorri, adiskideak.

—Oi, ene lagun xaharra!

Azpilduraz jantzia duk aurpegia azkeneko alditik:

niri bizar-erronka jotzera heldu al haiz Danimarkan?

—Zer dugu, ene damatxo galant hori? Andremariarren,

zerutik hurbilago dago berori orain hurrenetik hona,

txapin baten altueraz. Ez ahal zaio ahotsa, urrezko

txanpon baliogabea legez, ertzetik barrura pitzatuko.

—Jaunak, ongi etorri guztioi. Ekin, ekin, bertatik,

frantses belatzari modura: zer ikusi, hari jauzi.

Iguzue solas bat betan. Ea, erakutsi zertarako gai zareten;

solas sutsu bat iguzue.

            LEHEN ANTZEZLEA

Zein solas, jauna?

            HAMLET

Solas bat esaten entzun hindudan behin,

baina ez zuan inoiz antzeztu,

edo, antzeztu bazen, ez behin baino gehiagotan; ezen obra,

gogoan diat, ez zitzaioan laket izan jendetzari:

kabiarra zuan ahogozo arruntarentzat.

Baina —enetzat, eta beste batzuentzat, zeinen iritzia

ospez gailentzen baitzaio eneari halako gaietan—

antzezlan bikaina zuan, atalez atal ongi antolatua, begiramen bezain talentu handiz idatzia.

Gogoan diat batek nola esan zuen ez zela bertsoetan

gatz-piperrik gaia bixitzekorik, ez eta jardunean ere deusik

egilea manerakeriaz salatzekorik; baizik eta

jokabide zintzoa zeritzola. Solasetariko bat izan nian nagusiki gogoko: Eneasek Didori eginikoa,

eta, hartatik, bereziki Priamoren hilketaz mintzo denekoa.

Bizirik badaukak oroimenean, has hadi

honako bertso honetatik... ea, nola zen...:

      «Pirro latza, Hirkaniako piztiaren antzo...»

ez duk hala... Pirrorekin hasten duk...

      «Pirro latzak, hura zeinaren arma-jantzi goibelek,

      bere asmoa bezain ilunbeltz, gaua baitziruditen

      zaldi asturugaitzean ezkutaturik zetzala,

      bere eite beltz ikaragarri hori du orain jantzi

      armarri-margo itzalagoz: burutik behatzetaraino

      gorriztaturik dago zeharo, laborrigarriro listurik

      hainbat aita, ama, alaba, semeren odolez,

      erre-oreturik odol hori kale kiskalietan,

      zeinek argi krudel eta madarikatu bat baitiote ezartzen

      beren nagusien hilkintzari. Amorru eta suak txigorturik,

      odol-zolda gatzatuz gainestali eta hanturik,

      karbunklo halako begiz, Pirro infernutiarrak

      Priamo aitaso zaharra bilatzen du.»

Ea, segi zuek.

            POLONIO

Alajainkoa, jauna, ederki emana, doinu onez

eta taxu egokiz.

            LEHEN ANTZEZLEA

      «eta bertan du aurkitzen

      grekoen aurka alfer-ukaldika; ezpata zaharra,

      besoari ez jaramon, jausiriko lekuan datza,

      aginduari muzin eginez. Jokoa alde nabarmen,

      Pirrok Priamori ekin, eta huts egin du amorruz;

      baina haren ezpata-ukaldiaren haize-zafradaz

      aitaso erkindua hor doa lurrera.

      Orduan Ilion sentigaitzak,

      kolpea somaturik irudi, gailurrak sugarrez

      hor lur jo du bertan, eta arrabots lazgarri batez

      Pirrori dio belarria bahitu: hara non haren ezpata,

      Priamo agurgarriaren buru xurira heltzear,

      zur eginik antzo den gelditzen airean.

      Han da Pirro gelditu, tirano margotu baten gisa,

      bere xedea burutzeko soraio irudi,

      deus egin gabe.

      Baina, nola baitakusagu maiz, ekaitzaren bezperan,

      zeru goiak oro isil, hodeitza geldi-geldi,

      haize bipilak mintzogabe, eta beheko lurbira

      herio bezain mutu, ostots ikaragarriak duela betan

      ortzia urratzen, hala, geldiunearen ondoren,

      mendeku-su bizi batek deragio berriz Pirrori;

      eta ez da ziklopeen mailua sekula

      Marteren armadura beti irauteko forjatuaren gainera

      gupida gutxiagoz jausi, nola baita

      Pirroren ezpata odoltsua

      orain Priamoren gainera jausten.

      Ut, ut, Fortuna lotsagaldu hori! Jainko-jainkosok,

      osoko biltzarrean kendu horri boterea;

      izpi-makolak oro hautsi haren gurpilari,

      eta amilarazi abatza zeruko muinoan behera

      eta infernu zuloraino!»

            POLONIO

Luzeegi duzu.

            HAMLET

Bizarginarenera bidaliko zaituztegu biok ere —Otoi, segi.

Jostirudiak edo berdekeriak nahi ditik honek; bestela,

lo hartzen dik. Segi, ea: Hekubaren pasartea.

            LEHEN ANTZEZLEA

      «Baina nork ere, oi, ikusi baitu erregina buru-estalia...»

            HAMLET

      «Erregina buru-estalia?»

            POLONIO

Ongi da; «erregina buru-estalia» ongi da.

            ANTZEZLEA

      «oinutsik hara-hona lasterka, garrei gogor eginez

      malko-jario itsugarriz; zapi bat dramalarik

      lehen diademaz apainduriko buruan, eta jantzitzat,

      soin argal eta haurgintzak maiztua estaliz,

      burusi bat, izuaren asalduan atzemana...

      Nork ere ikusi baitu hori, zitalez blaituriko mihiz

      Fortunaren aurka duke traizio-epaia emango.

      Jainko-jainkosek berek balute orduan ikusi,

      noiz eta baitzuen berak abelera gaiztoz ikusi Pirro

      ezpataz txikitzen senarraren gorputz atalak,

      erreginaren auhen zorrotzak behar zituzkeen,

      non eta hilkorroz guztiz axolagabe ez diren,

      erruki-malkoz urtarazi zeruko begi izekiak,

      jainkoon samin betean.

            POLONIO

Ez ote zaio, hara, kolorea mudatu eta malkoak begietaratu.

—Otoi, gehiagorik ez.

            HAMLET

Ongi duk. Aurki dukek aukera gainerakoa esateko.

—Jaun prestua, zainduko al duzu antzezleok ostatu ona

izan dezaten gurean? Aditu?: ongi trata ditzatela,

berak baitira gizaldiaren bilduma eta kronika laburra.

Hil ondoren epitafio txar bat hobe dukezu,

bizi zarela hauen iruzkin gaiztoa baino.

            POLONIO

Jauna, merezi duten arabera tratatuko ditut.

            HAMLET

Jainkoaren gorputz santua, askoz hobeki!

Tratatu gizon bakoitza merezi duen bezala,

eta nor libratuko da azotetik? Trata itzazu

zeure ohore eta duitasunari dagokion bezala:

zenbat eta gutxiago merezi,

orduan eta merezimendu handiagoa dukezu

zeure eskuzabaltasunean.

Eramaitzazu.

            POLONIO

Zatozte, lagunok.

            HAMLET

Zoazte berarekin, adiskideok.

Antzezaldia izango dugu bihar.

Gainerakoak POLONIOrekin doazela,

LEHEN ANTZEZLEA bereiz hartzen du.

Aizak, lagun xahar, antzez al dezakezue

Gonzagoren Hilketa?

            LEHEN ANTZEZLEA

Bai, jauna.

            HAMLET

Bihar arratsean jokatuko duzue.

Ikas zenezakete, behar izanez gero,

dozena bat edo hamasei lerroko solas bat, nik idatzi

eta obran txertatua?

Bai, ezta?

            LEHEN ANTZEZLEA

Bai, jauna.

            HAMLET

Ederki. Hoa jaun horrekin, eta begiratu

berari burla egitetik.

Badoa LEHEN ANTZEZLEA.

Adiskide onak, arratsera arte adio. Ongi etorri Elsinorera.

            ROSENKRANTZ

Agur, bada, jauna.

Badoaz ROSENKRANTZ eta GILDENSTERN.

Bai, Jainkoa biz zuekin. —Orain bakarrik nago.

Oi, ene doilorra, naizen jopu dongea!

Ez al da gauza dorpea horrako antzezle hori,

alegiaren ametsez, itxura hutsezko sentimenduz,

gai izatea gogoaren betera behartzeko bere arima,

halatan non aurpegia zeharo zurbiltzen baitzaio,

negarra begietan, hazpegiak nahasiak,

etenik ahotsa, eta jardun guztia egokiturik

gogoan darabilen irudira? Eta hutsarengatik oro.

Hekubarengatik?

Zer da Hekuba horrentzat, edo zer bera Hekubarentzat,

hartaz negar egin dezan? Zer egingo luke,

sentimendurako nik dudan zio eta dei larria

balu? Antzokia luke, hara, malkoz itoko

eta solas lazgarriz erdiratuko guztien belarria;

erruduna erotu eta errugabea laborritu;

ezjakina txunditu, eta harri eta zur eginik utzi,

baiki, begi-belarrien ahalak berak. Ni, aldiz,

arlote alfer lohi-zaku hau, hor nabil lelo-lelo,

Peru Amets halako, neure eginbeharrerako nagi,

eta ez naiz gai deus esateko. Ez, ezta errege batengatik,

zeinari, bere bizi preziatuarekin batera,

guztia baitzioten doilorki kendu. Koldarra al naiz?

Nork dit bilau deitzen, burutik behera jotzen,

bizarra erauzten eta harekin aurpegira putz egiten,

sudurretik tira egiten, gezurti gaitzesaten

aurpegi-aurpegira? Nork dit halakorik egiten?

Tira:

baietz jasan nik, alazankoa, hori ere! Bada, antza,

uso baten gibela dut, eta behazuna falta

laidoa mingosteko; bestela, dagoeneko

gizendu nituzkeen aireko miruak oro

doilor horren barrukiekin. Bilau odoltsu, lizuna!

Bilau lotsagabe, traidore, likits, kastagaldua!

Oi, mendeku!

Ene dorpea, alabaina! Ederki ematen du, gero,

nik, aita laztana hala hil diotenaren seme honek,

zeru-infernuek bultzatua mendekuzko ordainera,

puta baten modura hitzez lasaitu beharra barrena,

madarikazioka, emazirin alproja baten modura!

Hau lotsaria, oi!

Ekin, ene burmuin... Entzuna dut nola

antzezpen bat ikusten ari ziren errudun batzuei

eszenaren bizitasun petoak hain zien

arima barneraino eragin, non hantxe bertan

aldarrikatu baitzituzten beren gaizkintzak.

Bada, mihirik ez badu ere, badaki hilketak

organo miragarriz mintzatzen. Antzezleoi diet

aitaren hilketaren antzeko zerbait jokaraziko

osabaren aurrean. Ez diot begirik kenduko,

haragi biziraino barrenduko natzaio. Zirkin bat aski,

nola jokatu jakiteko. Ikusi dudan izpiritua

deabrua izan liteke, eta deabruak badu ahala

itxura atseginez janzteko. Bai, eta, ausaz,

ene ahultasun eta malenkoniaz baliaturik

—hagitz indartsua baita halako aldartez—,

kondenatzeko nau engainatzen. Froga nabariagorik

baduket aurki: antzezpena biz xedera baten antzeko:

erregearen kontzientzia han dut nik atzemateko.

Badoa.

III.i

KLAUDIO, GERTRUDE, POLONIO, OFELIA, ROSENKRANTZ eta GILDENSTERN sartzen dira.

            KLAUDIO

Eta ezin al diozue solasaren zeharbidez atera

zergatik agertzen duen nahasmen hori,

hain zakar kraskatuz orain arteko patxada

asaldu eta arrisku biziko zoraldi larriz?

            ROSENKRANTZ

Aitor du, bai, buru-nahasturik sentitzen dela,

baina zer dela-eta, ez digu inolaz esan nahi.

            GILDENSTERN

Eta ez baita ageri hizpidean barrentzeko prest, baizik,

zoramen maltzurrez, entzungor egiten du

bere benetako egoeraren berri ematera

ekarri nahi dugunean.

            GERTRUDE

Ongi hartu al zaituzte?

            ROSENKRANTZ

Jaun bati dagokion adeitasun osoz.

            GILDENSTERN

Hagitz beharturik, hala ere, bere aldartean.

            ROSENKRANTZ

Solasbidez zeken; baina, gure galdeetara,

prest-prest erantzuteko.

            GERTRUDE

Denbora-pasaren batera tentatu al duzue?

            ROSENKRANTZ

Andrea, egokitu da antzezle batzuk guk

bidean aurreratzea. Haietaz hitz egin diogu,

eta pozgarri agitu zaio, inondik ere,

berria. Gortean dira jada antzezleok,

eta, ustez, agindua ere emana

arratsean printzearen aurrean aritzeko.

            POLONIO

Halaxe da; eta arren eskatu dit maiestateoi erregutzeko

entzun eta ikustera bil daitezen saiora.

            KLAUDIO

Bihotz-bihotzez bildu ere. Biziki pozten naiz

aldarte horretan dela jakinik.

Jaun onak, akuila ezazue oraino ere printzea,

eta bidera haren gogoa atsegin jostagarriotara.

            ROSENKRANTZ

Hala egingo dugu, jauna.

Badoaz ROSENKRANTZ eta GILDENSTERN.

            KLAUDIO

Gertrude laztana, utz gaitzazu zuk ere,

bada mandatu egin diogu Hamleti hona dadin,

hala, halabeharrez irudi, topo egin dezan

hemen Ofeliarekin.

Haren aita eta biok, legezko barrandari,

halako gisaz kokatuko gara, non, gordean ikusle,

aukera izan dezagun topaketa xuxen epaitzeko,

eta antzemateko, mutilaren portaeratik,

ea amodiozko samina duen ala ez

hala sufriarazten diona.

            GERTRUDE

Zure esanera.

—Eta zuri dagokizunez, Ofelia, esperantza dut

zure xarma ederrok izatea Hamleten eroaldiaren

zorioneko kausa; eta berdin dut espero zure bertuteek

bide egokira itzularaz dezaten printzea,

zuen bion ohorearen mesedetan.

            OFELIA

Andrea, hala nahi nuke.

Badoa GERTRUDE.

            POLONIO

Ofelia, hasi paseatzen hemen barrena. —Maiestate,

plazer badu berorrek,

geure kokalekura joango gara. —Liburu hau irakurri,

halako gogo-jardun itxurak apain-estal dezan

hire bakardadea. Maiz lepora dakiguken gaitz hori;

ezin ukatu, alegia, debozioaren begitartez eta

eta onbidezko ekintzaz badakigula azukre-zuritzen

deabrua bera ere.

            KLAUDIO (bereiz)

Oi egiaren galanta!

Nolako zigorkada zorrotza solas horrek ene kontzientziari!

Pailarda baten musua, apaingailuzko ore finez ederreztatua,

ez zaio estaltzen duenari itsusiago, ene egintza

ene hitz guztiz margo-mozorrotuokin baino.

Oi hau zamaren astuna!

            POLONIO

Entzun, hor dator. Aldara gaitezen, jauna.

Badoaz.

HAMLET sartzen da.

            HAMLET

Izan, ala ez izan: horra hor auzia;

ea nobleago zaigun fortuna gaitzaren

harri eta gezikadak pairatzea, ala

nahigabe-itsaso baten aurka altxaturik

aurre egin eta azkena ematea nahigabeoi?

Hiltzea, lo egitea, besterik ez; eta lo horrez

amaituko balitzaizkigu, bihotz-minarekin,

haragiari berez datxezkon mila ezbeharrak ...

bai akabera irrikagarria horixe. Hiltzea, lo egitea;

lo, ausaz amets egitea: horra hor, bai, koska;

ezen, herio-lo horretan zer amets datozkeen

bizi-lor hau gainetik ken dezagunean,

atzeragarri baitugu noski. Gogoeta horrek du

hain luzaro bizirik iraunarazten miseria.

Ezen, nork lituzke jasango munduaren ukaldiak,

zapaltzailearen makurra, harroaren destaina,

maitasun gaitzetsiaren penak, legearen geldoa,

kargudunen burgoikeria, eta baliozkoak etsi-etsian

eskasarengandik jasotzen dituen purrustadak,

berak lezakeelarik bertan kito egin kontuaz

sastakai huts batez? Nork lituzke zamok eramango,

bizi astun baten nekepean kexu-izerditan,

ez balitz heriotzaren —beraren mugatik

bidaiaririk itzultzen ez den lurralde

ikertu gabe horren— ondorengo zerbaiten ikarak

gogoa aztoratzen digulako eta hobetzat joarazten

munduko gaitzak pairatzea, ezen ez oldartzea

ezagutzen ez ditugun beste batzuetara?

Hala gaitu kontzientziak koldar bilakatzen guztiok;

eta hala du deliberoaren jatorrizko kolorea

arras gaizkitzen pentsamenduaren zantzu zurbilak,

eta hainbat egiteko funts eta munta larrikok

horren kariaz du bere oldea bestetaratzen,

eta ekintza izena galtzen... Apal dezadan, baina, ahotsa:

horra Ofelia ederra. —Ninfa, heure otoitzetan

oroit ene hoben guztiez.

            OFELIA

Ene printze ona,

zer modu hainbeste egunetik hona?

            HAMLET

Umilki eskerrak dizkizut; ongi, ongi, ongi.

            OFELIA

Jauna, baditut berorren oroigarri zenbait,

aspalditik itzuli nahian nenbilenak.

Har bitza, bada, arren.

            HAMLET

Ez, ez, nik ez. Nik ez dizut inoiz deus eman.

            OFELIA

Ene jaun ohoragarria, ondo asko dakit baietz,

eta haiekin hain hats eztizko hitzak eskaini, non

balio handiagoa baitzuten. Urrina galdu baitute, tori ostera;

bihotz jatorrarentzat opariak baitira baliogabetzen

emailearen gogoa hotz-gogortzean.

Horratx, jauna.

            HAMLET

Hara, hara! Zintzoa al zara?

            OFELIA

Jauna!

            HAMLET

Polita al zara?

            OFELIA

Zer esan nahi du berorrek?

            HAMLET

Bada, zintzo eta polita bazara, zure zintzotasunak

ez lukeela traturik onartu behar zure edertasunarekin.

            OFELIA

Izan ote lezake edertasunak, jauna, harreman hoberik

zintzotasunarekikoa baino?

            HAMLET

Bai horixe; zeren edertasunaren ahalak aiseago baitu

berezko zintzotasuna estalgile bihurtuko, ezen ez

zintzotasunaren indarrak edertasuna bere irudira

moldatu. Noizbait paradoxa zen hori, baina garaiok

egiaztatzen dute. Behiala maite zintudan.

            HAMLET

Sinetsi, hala sinetsarazi zenidan, jauna.

            HAMLET

Ez zenidakeen sinetsi behar. Zeren bertuteak,

gure enbor zaharrean txertaturik, ezinbestean baitakar

haren zaporea. Ez zintudan maite.

            OFELIA

Engainatuago ni, orduan.

            HAMLET

Hoa komentu batera.

Ala bekatari-sail baten ama nahi huke izan?

Ni hainbestean zintzoa naun, baina halaz guztiz

halako gauzez sala nezaken neure burua, non

hobe baitzatekeen sekula mundura ekarri ez banindu amak.

Hagitz harroa naun, mendekaria, handinahia;

buruan kabitu ezinik guztira gaizbideak,

haiek itxuratzeko irudimen, edo gauzatzeko asti faltaz.

Zer egiten dute ni bezalako jendeek

lurraren eta zeruaren artean narraska?

Miserable galantak, guztiok ere:

deus ez sinetsi gutako inori.

Habil, hoa komentu batera. Non da zuen aita?

            OFELIA

Etxean, jauna.

            HAMLET

Ongi zarratu, bada, ateak, ez dezan zoroarena egin

bere etxe barruan baino. Adio.

            OFELIA

Oi, erruki bekizue, zeru laztanok!

            HAMLET

Esposatzen bahaiz, izurri hau emango dinat ezkonsari:

xahu izanagatik izotzaren pare, aratz elurra bezain,

ez haiz libratuko kalumniatik. Hoa komentu batera, ea: adio. Edo, derrigor ezkondu behar badun,

zoro batekin hadi ezkon; ezen gizon zuhurrek

ondotxo zakiten nolako adardun bidutzi

bilaka ditzakezuen zuek. Komentu batera, ea, bizkor. Adio.

            OFELIA

      Oi zeruko ahalok, senda ezazue!

HAMLET

Bazakinat zuen pinturen berri, ondo jakin ere. Jainkoak

aurpegi bat eman, eta beste bat apailatzen duzue zerok.

Noiz brinkoka, noiz baratxe; orain zizipasaka, gero

gaitzizenak jarriz Jainkoaren sorkariei, hurrena

ezjakintasuntzat zurituz nabarmenkeria. Kito, bada;

aski nahasi zidan burua horrek. Akabo ezkontzak.

Dagoeneko ezkonduak direnak, oro bat salbu, bizi bitez;

gainerakoak, beude daudenean. Komentu batera, ea.

Badoa.

            OFELIA

Oi, halako giza eredu jatorraren galbidea!

Gorte-gizonaren, soldaduaren, eskoladunaren

begi, mihi, ezpata; erresumaren gala eta loria;

dotoreziaren miraila, moldeen moldea,

begirale ororen begiragarria... hala hondatua!

Eta nik, damen artean lur-jo tristeen honek,

haren hitz gozo kantarien eztia dastatua,

hor dakusat buru argi, bikainetan bikainen hori,

ezkila finak nola, kirrinkaz soinu-garrazturik;

parerik gabeko gazte-lorearen eite eta tankera

zoraldiak hain zartarazia. Hau begion zoritxarra:

ikusia nik ikusi, eta hauxe ikusi beharra!

KLAUDIO eta POLONIO sartzen dira.

            KLAUDIO

Maitasuna? Ez dauzka sentipenak haren kolore;

eta solasak ere, itxuragabe samarra arren,

ez zirudien ero batena. Badu zerbait ariman,

bere malenkoniak hortxe txitatzen duenik;

eta beldur naiz oskola haustean ez ote den

zerbait arrisku izango; hura, bada, eragozteko,

honako hau dut delibero bizkorrez erabaki:

Ingalaterrara da laster bizian abiatuko,

atzeraturiko gure zergen galdean.

Agian itsas eta herbeste-aldi horrek,

ikusmira berri anitzez, uxatuko dio

bihotzean errotuxe daukan kezka hori,

atergabe ari baitzaio bertan joka garuna,

bere senetik irtenarazirik. Zer deritzozue?

            POLONIO

On egingo dio. Baina oraino enekiko daukat

maitasun ukatuan duela gaitz horrek

bere jatorri eta sorburu lehena. —Zer modu, Ofelia?

ez diguzu eman behar Hamlet printzearen berri:

guztia entzun dugu. —Maiestate, berorrena da azken hitza;

baina, egoki baderitzo, antzezpenaren ondoren,

bere ama erreginak diezaiola bakarka erregutu

bere samina agertzeko. Gogor egin diezaiola;

ni, berorren baimenarekin, aldean egongo naiz

elkarrizketari adi-adi. Hark antzematen ez badio,

Ingalaterrara igorri, edo berorren zuhurtziak

ongien deritzon mugapean eman atxilo.

            KLAUDIO

Egin bedi hala.

Handikien eromena guztiz zaindu beharra da.

Badoaz.

III.ii

HAMLET eta bizpahiru ANTZEZLE sartzen dira.

            HAMLET

Otoi, ene ahotik entzun duan bezala eman solasa,

arin ebakiz hitzak. Buila atera behar baduk, berriz,

gurean antzezle askok legez,

aldarrikariari esanaraztea neukan neure bertsook.

Eta ez ibili aldiro airea eskuekin mozten, honela,

baizik emeki jardun guztian; zeren,

sentimentuaren jasa, ekaitz eta, xuxen niokeenez,

zirimolaren erdi-erdian, hik behar baituk

baretasun neurrizko bat beti ere gorde, hura goxatzeko.

Oi, guztiz gogo-mingarri zaidak atzematea

nola morrosko ileordedun nabarmen batek

jo eta txiki-txiki egina uzten duen pasarte zirraragarri bat,

belarriak zartatuz beheko mailakoei; ez baitute atzematen,

gehienek, tankeragabeko imintzio xelebreak

eta zarata besterik. Azotera emango nikek nik halakoa,

Termagant-en papera puztegatik:

Herodes herodesegitzea beste lukek hori.

Otoi, halakorik ez.

            LEHEN ANTZEZLEA

Ene hitza du berorrek, jauna.

            HAMLET

Otzanegi ere ez jardun, baizik heure sen onari fida.

Egokitu ekintza hitzari, hitza ekintzari,

beti ere zorrotz harturik neurri eta mugatzat

naturaren begiramena. Ezen halako gehiegikeria oro

antzerkiaren jomugatik at zagok; bada, haren xedea,

hastapenean bezala orain ere, beti izan duk,

eta duk, noski, ispilua jartzea naturaren aurrean,

bere begitartea erakutsiz bertuteari,

makurtasunari berea, eta garaian garaiko

mundu bakoitzari bere irudi petoa. Hala, bada,

neurriz hara jo zein motz geratuz gero,

barrea eraginagatik ezjakinari,

atsekabe baino ezin ziok eman horrek

burujantziari; eta halako bakar baten iritzia

behar duk munta handiagokotzat eduki,

antzerki bete bestelako jenderena baino.

Ikusia nauk, bai, zenbait antzezle, eta beste batzuk

famatzen entzun, are zeruarekin parekatzeraino,

ez kristauaren mintzamoldea, eta ez kristau, pagano

nahiz bestelako gizonen ibilera ageri gabe, halako

arrandiaz eta marrumaz jarduten, non pentsatu baitut

naturaren alogereko beharginen batzuek

eginak ote zituzten jendeak, eta ondo asmatu ez,

hain dorpeki baitzuten antzeratu gizakia.

            LEHEN ANTZEZLEA

Ustez hainbestean hartua diogu tamaina horri, jauna.

            HAMLET

Erabat ere har iezaiozue, bada. Eta ez utz

xelebrearena jokatzen dutenei

berentzat idatzirik dagoena besterik esaten;

bada-eta halakorik, bere gisa barrez hasten denik,

barre eragiteko zenbaitsu ikusle lelori noski, nahiz

bitartean zerbait erabakigarria egon jokoan

taula gainean. Bilaukeria duk hori, eta guztiz itsusia

hala zoroaren paperean diharduenearen aldetik.

Ea, presta zaitezte.

Badoaz ANTZEZLEak.

POLONIO, ROSENKRANTZ eta GILDENSTERN sartzen dira.

Zer dugu, jauna? Etorriko al da errege antzerkira?

            POLONIO

Baita erregina ere, bere-berehala.

            HAMLET

Ea, bizkor ibiltzeko esan antzezleei.

Badoa POLONIO.

Lagunduko al diozue biok antzezleekin?

            ROSENKRANTZ eta GILDENSTERN

Bai, jauna, bagoaz.

Badoaz.

HORAZIO sartzen da.

            HAMLET

Hara, Horazio!

            HORAZIO

Hona, jauna, berorren zerbitzura.

            HAMLET

Horazio, egundo tratatzea egokitu zaidan

gizonik egokienen eredutzat haukat.

            HORAZIO

Oi, ene jaun laztana...

            HAMLET

Ez pentsa, ez, zurikerian dihardudanik;

ezen zer onura espero behar dut nik higandik,

ez baituk heure aldarte eta ganora baino

heure burua mantendu eta jazteko? Zertan balakatu txiroa?

Ez, mihi eztitsuak beza arrandia zozoa milika

eta belaunaren erro prest-prestak makurraraz

losintxaren etekinera. Aditzen al didak?

Ene arima laztana bere hautuaren jabe zeno

eta gizonen artean bereizteko gai, hi hau

beretzat kutun aukeratu. Bada hi izan haiz harako

guztia jasanik deus jasaten ez duen haren gisako,

fortunaren zaflada eta sariak baitakik

esker berdinez hartzen; eta benedikatuak dituk

odola eta zentzua hain ederki egokituak dituztenak,

ez baitira fortunaren eskuko txirula halako,

hark zer nota joko.

Emadak grinen esklabo ez den halako gizona,

eta bihotz barrenenean eramago diat nik hura,

bihotzaren bihotzean,

hi haramadan bezala. Aski, baina, halako konturik.

Antzezpen bat baduk arratseon erregeren aurrean.

Eszena baten nondik norakoa hurbil zabilek

neure aitaren heriotzaz kontatu diadanetik.

Otoi, pasarte horretara iristean, hire arima gai den

arreta eta ardurarik handienaz so egiok

ene osabari. Hala, haren erru ezkutua

ez badator agerira behingo solasean,

parte txarrekoa zuan ikusi dugun mamua,

eta ene irudipenak, berriz, hain satsuak

nola Vulkanoren sutegia. Zorrotz ohar hakio;

nik begiak josiak izango ditiat haren aurpegian;

eta, ondoren, bion aburuak elkarturik diagu

zer begitandu zaigun ebatziko.

            HORAZIO

Ongi da, jauna.

Ezer itzuriz gero harenik antzezaldiak diraueno,

eta ez ohartuan pasatu, ni naizateke ihes horren zordun.

            HAMLET

Bazatozak antzezaldira. Ergelarena egin behar diat.

Bila ezak leku bat.

Danimarkar martxa bat. Turuta-hotsa. KLAUDIO, GERTRUDE, POLONIO, OFELIA, ROSENKRANTZ, GILDENSTERN eta segizioko beste batzuk sartzen dira, Errege-Guardia zuziak eskuetan.

            KLAUDIO

Bapo al da gure kusu Hamlet?

            HAMLET

Horixe bapo, kameleoiak bezalaxe. Airea dut elikagai, promesaz barru-betea. Kapoirik ere ezin

hain ondo mantendu.

            KLAUDIO

Hori ateraldia, Hamlet. Ez zen hori ene hizpidea.

            HAMLET

Ezta enea ere jada.

(POLONIOri) Jauna, zu antzezle ibilia zaitugu

unibertsitate-garaian, ezta?

            POLONIO

Bai, jauna, eta aktore onaren sona nuen.

            HAMLET

Eta zer paper jokatu zenuen, bada?

            POLONIO

Julio Zesarrena. Kapitolioan hil ninduten.

Bruto izan nuen hiltzaile.

            HAMLET

Basati galanta Bruto hori,

halako zekorra akabatzeko kapitalean.

—Prest al dira antzezleak?

            ROSENKRANTZ

Bai, jauna, berorren begira daude hasteko.

            GERTRUDE

Erdu hona, Hamlet nirea; eseri ene ondoan.

            HAMLET

Ez, ama nirea, (OFELIA seinalatuz) bada hemen

metal erakargarriagorik.

            POLONIO (KLAUDIOri)

Hara! Ikusten?

            HAMLET

Andrea, etzan al naiteke zure magalean?

            OFELIA

Ez, jauna.

            HAMLET

Alegia, burua atsedendu zure magalean.

            OFELIA

Bai, jauna.

            HAMLET

Uste duzu zeharresan gordinen bat bazela tartean?

            OFELIA

Nik ez dut deus uste, jauna.

            HAMLET

Ez da burutazio itsusia dontzeilen belaun artean etzatea.

            OFELIA

Zer horrela, jauna?

            HAMLET

Deus ez, hutsaren huts.

            OFELIA

Jostagura dabil, gero, berori.

            HAMLET

Nor, ni?

            OFELIA

Bai, jauna.

            HAMLET

Oi ene, ez duzu aurkituko narritari hoberik!

Zer egin lezake batek besterik,

jostagura ibili baino? Ezen

begira zeinen pozik ageri den ene ama,

eta bi ordu ere ez dira ene aita hil dela.

            OFELIA

Ez, jauna: badira birritan bi hilabete.

            HAMLET

Horrenbeste? Utikan, bada: deabruarentzat ikatz-doluok,

eta marta-larru dotorez jantz nadin ni. Jainko zerukoak,

bi hilabete jada hil zela, eta oraindik ez ahantzia!

Orduan bada esperantza gizon handi baten oroipenak

urte erdi irauteko, hura zendu eta. Baina, andremariarren,

elizak behar dizkizu eraiki, edo bestela ahanztura jasan,

harako dantzako xaldikoarekin batera,

zeinaren hilartitza baita:

«Oi, ai, guztion damua: xaldiko gaixoa atzendua».

Oboe-hotsa. Pantomima hasten da.

Errege-erregina batzuk sartzen dira, xamurki besarkatuz elkar. Erreginak, belaunikatu, eta maite-erakutsiak egiten dizkio erregeari. Hark, erregina zutitarazi, eta bere burua haren sorbaldan atsedeten du. Lore-sail baten gainean etzaten da. Erreginak, hura lotan ikusirik, alde egiten du. Betan gizaseme bat agertzen da; erregeari erantzi, eta muin egiten dio koroari; pozoia isuri haren belarrian, eta badoa. Erregina itzultzen da; erregea hilik aurkitu, eta samin-espantuka hasten da. Pozoitzailea, bizpahiru lagun isilekin, berriro sartu, eta deitore-itxurak eginez biltzen zaio erreginari. Badaramate hilotza. Pozoitzaileak opariz gogatu nahi du erregina. Muker eta uzkur ageri da hura pixka batean, baina azkenean onartzen du maitasun-eskaintza.

Badoaz.

            OFELIA

Zer da horren esanahia, jauna?

            HAMLET

Azpijoko itzala noski. Alegia, gaitzaldi zitala.

            OFELIA

Apika hortxe bildu dute antzerkiaren argumentua.

AITZINSOLAS-ANTZEZLEA sartzen da.

            HAMLET

Horren ahotik jakingo dugu.

Antzezleek ez dakite deus isilean gordetzen;

dena kontatzen dute.

            OFELIA

Horrek esango al digu zer zen aurreko erakusaldia?

            HAMLET

Baita edozein erakusaldi ere erakusbidean jartzen diozuna.

Zu lotsatzen ez bazara berari erakusten, bera ez da lotsatuko

zuri ematen erakutsiaren berri.

            OFELIA

Gaiztoa, ez bestelako gaiztoa.

Antzerkiari diot jaramon egingo.

            AITZINSOLAS-ANTZEZLEA

      Egin guri eta obrari

      zuen gupidaren donari;

      otoi, pazientziaz adi.

            HAMLET

Aitzinsolasa al da hori, ala eraztun baten idazkuna?

            OFELIA

Laburra izan da, jauna.

            HAMLET

Emakumearen maitasuna bezala.

ERREGE-ANTZEZLEA eta ERREGINA-ANTZEZLEA

sartzen dira.

            ERREGE ANTZEZLEA

Hogeita hamar aldiz die Febok bere organ itzulia egin

Neptunoren kresaltza zabalari eta Telus-en bolari berdin;

hogeita hamar dozena ilargik zintzo dute, dirdai mailegatuz,

argiztatu mundua hamabitan hogeita hamar gau lerrokatuz,

maitasunak bihotz gureak, eta Himeneok orobat eskuak,

elkar-estekatu zituenetik, ezarriz hain lotura dontsuak.

            ERREGINA ANTZEZLEA

Hainbat bidaia diezagutela zeru-ilargi onok oraindik

kontatzen utz ostera ere guri, maitasuna amaitu aurretik.

Baina, ai ene tamala, hain zauzkat, maite, ondoezik aspaldian,

hain ere adorerik gabe eta lehengo jasetik erorian,

ezen kezkatan bainaukazu, horra. Alta, ardurok gora-behera,

ez duzu, jauna, apurrenik ere, zertan jausirik nahigabera;

emakumeon beldur-maitasunak, biak hein-heinean baitabiltza:

edo bietatik hutsean, edo gainezkatu beharrez bizitza.

Zer maitasun dizudan, ongi dizut milatan frogatua jadanik;

hala, bada, maitasuna nolako, halako dut beldurra orain nik.

            ERREGE ANTZEZLEA

Alafede, maite, behar haut utzi, eta luze gaberik, gainera;

ene bizi-ahalak ez baitaude ohi bezain prest erantzutera.

Eta hi beti ere munduan haiz berdin biziko ene ondotik,

ohoratua, maitatua; eta, zoriz, beste norbait gogokorik

senartzat duken noizbait beharbada...

            ERREGINA ANTZEZLEA

Aski, aski, ez esan guztia!

Halako maitasuna bainuke nik zin-hauste eta saldukeria.

Bigarren senarrak bekar enetzat madarikazio nabarmena:

ez da bigarrena hartzen duenik, non ez duen berak hil lehena.

            HAMLET

Asentsio-belarra, asentsio-belarra.

            ERREGINA ANTZEZLEA

Bigarren ezkontzaren bultzagarri agitzen diren burubideak

interesari dagozkio, doilor; ez du parterik maitatzarreak.

Bigarren aldiz duket nik herioz neure senarra hilko, hain justu,

bigarren senarrak emanez gero gu bion ohean niri musu.

            ERREGE ANTZEZLEA

Sinesten dut zintzo diostazula orain esaten ari zarena;

baina sarri askotan dugu hausten geure delibero zindo zena.

Oroimenaren esklaboa baino ez da bere izatez asmoa,

oldarrean sortua, guztiz bortitz, baina irautez eskasagoa;

eta fruitu umotu gabe gisa datxeko oraingoz arbolari,

baina inarrosi gabe da jausten behin sasoia heldurik hari.

Halatan, bada, guztiz ere dugu denok ahanztea beharrezko,

geure buruari diogun zorra xuxen den ordainaz kitatzeko.

Zer ere geure baitarako dugun bero-berotan deliberatzen,

berotasun hori galdu ahala, asmoa ere berdin da galtzen.

Saminaren zein bozkarioaren, bi-bien indar-olde bortitzak

sentimenduokin batera ditu suntsitzen bihotzeko zin-hitzak.

Non baita handien bozkarioa, hantxe dugu samina kexuen;

saminez bozkario, bozkarioz samin, gurpila gure egunen.

Mundu hau ez dugu noski betiko, eta ez da harritzeko, beraz,

are gure maitasunok aldiro iraulkatzea gure zorteaz;

ezen guk erabaki beharreko auzia da, asmakizun gaitza,

maitasunak duen, ala zorteak, hartzen bestearen gidaritza.

Lur jo duen handikia, horra hor, kutunenek ere ezezagun;

gora egin duen ezdeusak, berriz, etsaiak ditu bihurtzen lagun.

Eta halatan, beraz, maitasuna duzu zortearen manupeko,

ezen beharrik ez duenak ez du inoiz adiskiderik faltako,

eta premia gorrian dezanak jo adiskide hutsalagana,

zuzenean du hargan zorituko bere etsaia datekeena.

Baina, abiaburura itzuliz amaitzeko, solas xuxenean,

gogoa eta patua hain doaz guztiz kontrako norabidean,

ezen gure burubideak oro laster baitoaz plausta lurrera:

asmoak ditugu geure baitako, ez geure esku haiek zertara.

Halatan, bada, biz hire asmoa ez hartzea bigarren senarrik:

berdin hilik zagoken asmo hori, lehen hauxe gorpu datzalarik.

            ERREGINA ANTZEZLEA

Ez biezat lurrak eman janari, ez eta zeruak ere argi;

jolasa debeka egunak, eta gauak atsedena bihur larri;

ezbehar latzak, bozkarioaren aurpegia mudatzen trebeak,

betoz talka gogorrez suntsitzera ene zorionaren labeak;

mundu honetan bezala bestean, laztura gogorra bekit jazar,

baldin eta, behin alargundurik, sekula senarrik baneza har.

            HAMLET

Zina hauts baleza oraintxe!

            ERREGE ANTZEZLEA

Horra sakonki egin zin. Uztazu, laztana, apur bat atsedeten.

Nekea ari baitzait nagusitzen, hemen nahi nuke doi bat eten

egunaren astuna loarekin.

Lotan geratzen da.

            ERREGINA ANTZEZLEA

Loak zaitzala goxo sehaska,

eta sekula ez ditzala ezerk zorioneko loturok aska.

            HAMLET

Andrea, laket al zaio berorri antzezlana?

            GERTRUDE

Maite-erakutsi gehitxo egiten du damak, aukeran.

            HAMLET

Oi, baina bere hitzari eutsiko dio.

            KLAUDIO

Ezagutzen al duzu argumentua? Ez da, bada, izango

behar ez denen bat tartean?

            HAMLET

Ez, ez. Itxura baino ez dute egiten; pozoitzearen itxura.

Behar ez denik ez da batere.

            KLAUDIO

Nola dizu izena antzezlanak?

            HAMLET

«Sagu-artea». Nola litekeen? Irudizko hitzen artez.

Vienan gertaturiko hilketa baten antzezpena duzu.

Gonzago du izena dukeak: haren emazteak, Baptista.

Aurki ikusiko du berorrek. Doilorkeria hutsa,

baina guri zer?

Berori, eta arima garbi daukagunok,

ez gaitu horrek ukitzen.

Zafraturiko kabalak jo beza ostiko,

guk salbu dugu-eta bizkarra.

LUZIANO ANTZEZLEA sartzen da.

Hau Luziano dugu, erregearen iloba.

            OFELIA

Ederki egiten du berorrek koruarena, jauna.

            HAMLET

Zure maitearen eta bion arteko solasa zertu nezake,

txotxongiloak zer dabiltzan ikusiz gero.

            OFELIA

Zorrotz ari da berori, jauna, zorrotz.

            HAMLET

Garrasi bat kostatuko litzaizuke ene zorrotza kamustea.

            OFELIA

Onenean okerren.

            HAMLET

Halaxe dituzue zuek huts-esten senarrak. —Ekin, hiltzaile.

Utikan negargarrizko imintziook, eta ekin. Ea:

«Bele karrankariak mendeku-aldarri».

            LUZIANO ANTZEZLEA

Gogo beltz, esku abil, pozoia prest; egokiera ere aldeko;

hartarako aproposa ordua; inor ez zelata egiteko:

hi, edabe ustel, gauerdi-belar anitz nahasturik osatua,

Hekatek hiru araoz zitaldu, madarikazioz kutsatua,

hire magia berezkoak, hire indar eta eragin larriak,

biezaio biziari bet-betan betiko itxiaraz begiak.

Pozoia isurtzen du ERREGE ANTZEZLEaren belarrian.

            HAMLET

Jardinean horra pozoitu erregea, haren lekua hartzeko.

Gonzago deritzo. Guganaino iritsi da historia,

italiera bikainez idatzia. Aurki agertuko da nola hiltzaileak

Gonzagoren emaztearen maitasuna bereganatzen duen.

            OFELIA

Errege zutitzen ari da.

            HAMLET

Zer, su aizunez ikaratua?

            GERTRUDE

Zer dugu, ene jauna?

            POLONIO

Gelditu antzezpena.

            KLAUDIO

Eman argiren bat. Alde!

            SEGIZIOKOAK

Argiak, argiak, argiak!

Badoaz guztiak, HAMLET eta HORAZIO izan ezik.

            HAMLET

      Orein zaurituak negar intziri,

      orkatz ukigabeak jolas;

      zenbaitek loaldi, zenbait beilari:

      hala mundu hau jira-biraz.

      Ez al nuke aski hauxe, eta luma-oihan bat soinean

—gainerakoan zoriak itzuli gaizto emanez gero—

eta Probentzako arrosa bi zapata kalatuetan,

bazkidetza bat lortzeko antzezle-talde batean?

            HORAZIO

Partaidetza erdia.

            HAMLET

Baita osoa ere.

      Ezen badakizu, oi Damon laztana,

      tronua ostu ziotela

      Jupiterri, eta errege duguna

      guztiz dela, guztiz... kukuts.

            HORAZIO

Errimatzea zeukan berorrek.

            HAMLET

Oi, ene Horazio, mila libera mamuaren hitza

zuzena izan baietz. Ohartu al haiz?

            HORAZIO

Oso ongi, jauna.

            HAMLET

Pozoitzearen kontua atera denean?

            HORAZIO

Oso ongi erreparatu diot.

ROSENKRANTZ eta GILDENSTERN sartzen dira.

Horratx! Ea, musika. Ea, txirulak.

Ezen ez badu laket erregek antzeztu den komedia,

ez duela, ez, laket, horra hor begi-bistara egia.

Ea, musika.

            GILDENSTERN

Ene jauna, utz biezat kontu bat esaten berorri.

            HAMLET

Baita kondaira oso bat ere.

            GILDENSTERN

Errege, jauna...

            HAMLET

Bai, zer berri harenik?

            GILDENSTERN

Ondoez harrigarriak jorik da erretiratu.

            HAMLET

Zurrutak gaitz eginik?

            GILDENSTERN

Ez, jauna, kolerak joa.

            HAMLET

Askoz zuhurtzia hobea erakutsi zenukeen baldin

beraren medikuari adierazi bazenio; zeren, ni egonez gero

haren purgazioen kargu, kolera handiagoa bainioke

apika eragingo.

            GILDENSTERN

Ene jauna, hizpide xuxenera lotu bedi berori,

eta ez halako betizu joan ihesi hona nakarren gaitik.

            HAMLET

Hezia nauzu jada, hona. Esan esatekoa.

            GILDENSTERN

Berorren ama erreginak, gogo-samin guztiz larrian,

berorrengana nau igorri.

            HAMLET

Ongi etorri.

            GILDENSTERN

Ez, ene jauna, adeitasun hori ez da gizalege onekoa.

Plazer badu berorrek zentzuzko erantzun bat ematea,

berorren amaren manua beteko dut. Bestela,

berorren baimenarekin,

horrenbestez amaitzen da ene egitekoa.

            HAMLET

Ezin dizut, hara.

            GILDENSTERN

Zer, baina, jauna?

            HAMLET

Zentzuzko erantzunik eman zuri; nahasia daukat burua.

Baina, hara, eman ditzakedan erantzunak

zeure manura dituzu, edo eta, diozun legez,

ene amarenera. Kito, bada, halako konturik,

eta harira. Ene amak, diozu...

            ROSENKRANTZ

Hona hark zer dioen, bada: berorren portaerak

harri eta zur eginik utzi du.

            HAMLET

Mirarizko semea, bere ama hala txundi dezakeena!

Baina ama-harridura horrek ez al dakar atzetik

segidarik berekin? Bota.

            ROSENKRANTZ

Nahi luke berorrekin mintzatu bere gelan, berori ohera aurretik.

            HAMLET

Men egingo zioagu, bada, baita hamar aldiz balitz ere

gure ama. Baduk besterik gurekin tratatzekorik?

            ROSENKRANTZ

Jauna, kutun ninduen berorrek behiala.

            HAMLET

Baita orain ere, atzamar pekatariongatik zin.

            ROSENKRANTZ

Ene jauna, zer da berorren gaizgarria?

Bere askatasunari atea ixten tematzen da berori,

lagunari penak ezkutaturik.

            HAMLET

Aurrerabidea falta dut, hara.

            ROSENKRANTZ

Nola liteke, Erregeren beraren boza baitu berorrek

Danimarkako tronu-oinordekotzarako?

            HAMLET

Bai, baina «belarra hazi artean...».

Zaharkitua zagok esaera, lizunduxe.

Txirulari bat sartzen da.

Horra txirula! Ea, ikusagun.

(ROSENKRANTZ eta GILDENSTERNi, bereiz harturik.)

Gure artean: zergatik zabilzkidate arrastoan inguruz inguru,

arte-sare batera eraman nahian bezala?

            GILDENSTERN

Oi, ene jauna, bipilegia bada ene arta,

berorri diodan maitasunak nau gisa denetik hara behartzen.

            HAMLET

Ez diat ongi ulertzen hori. Jo nahi al duk flauta hau?

            GILDENSTERN

Jauna, ez dakit jotzen.

            HAMLET

Arren, jo ezak.

            GILDENSTERN

Sinetsi, jauna, ez dakit.

            HAMLET

Otoi jotzeko eskatzen diat

            GILDENSTERN

Arrastorik ere ez dut horrenik, jauna.

            HAMLET

Gezurra esaten bezain erraza duk.

Atzamarrekin gobernatu zuloak, putz egin ahoarekin,

eta musika-soinurik ederrena ateratzen hasiko duk.

Ikusi, honako hauek dituk giltzak.

            GILDENSTERN

Ezin diet nik, ordea, inolako doinu harmoniazkorik eragin.

Ez dut hartarako antzerik.

            HAMLET

Hara, bada, nolako gauza ezdeustzat naukaan. Nahi duk

soinua jo nigan; giltzak non ditudan badakik, antza;

barne-barnerainoko notak atera nahi dizkidak;

beherenetik hasi eta gorenerainoko guztiak joarazi;

eta, musikaz beterik egonik, ahots bikainez, txirulatxo hau,

ez dakik hala ere mintzarazten. Arranea, eta uste duk

errazago naizela ni jotzeko, flauta hau baino?

Nahi duan musika-tresnatzat har nazak, hara:

igurtziak igurtzi, ez duk lortuko nigan soinua jotzerik.

POLONIO sartzen da.

Jainkoak bedeinka zaitzala.

            POLONIO

Ene jauna, erreginak berorrekin hitz egin nahi luke,

oraintxe bertan.

            HAMLET

Ikusten horrako gamelu itxurako hodei hori?

            POLONIO

Ala meza!, gamelu bat peto-peto.

            HAMLET

Erbinude bat ez ote dirudi?

            POLONIO

Harexena du bizkarra.

            HAMLET

Edo eta balea bat?

            POLONIO

Balea bat bete-betean.

            HAMLET

Orduan berehalaxe joango naiz amarengana.

(bereiz) Neure senetik ateratzen naute.

—Berehalaxe noa.

            POLONIO

Hala esango diot.

Badoa POLONIO.

            HAMLET

Aise esaten da «berehalaxe».

—Utz nazazue, lagunok.

Badoaz guztiak, HAMLET izan ezik.

Hona xuxen heldua gauaren sorgin-ordua, noiz hilerriek

ahoak baitituzte zabaltzen, eta infernuak berak mundu hau

bere arnasaz kirasten. Odol beroa edan nezake oraintxe,

eta halako ankerkeriak egin, non eguna ikaran

jarriko bailitzateke so egitean. Et-et-et; segi amagana.

Oi, bihotz, hago heurean. Ez dadila sar

Neron haren arima bular zindo honen barnean.

Izan nadin krudel, ez naturaz besteko.

Mintza nadin sastakai, baina ekintzetara gabe.

Mihia eta arima hipokritak bira horretan:

zernahi ere jalgi dakidan amaren aurka ahotik,

hitzoi arimak ez biezaio eman bere onespenik.

III.iii

KLAUDIO, ROSENKRANTZ eta GILDENSTERN sartzen dira.

            KLAUDIO

Ez dut begi onez ikusten;

eta gure segurtasunaren kaltean da

zoramen horri hedabide zabala uztea. Presta zaitezte, beraz.

Ber-bertatik dut zuen xede-agindua apailatuko,

eta Ingalaterrara bidean jarriko da printzea zuekin.

Gure erregetza honek ez dezake onik jasan

haren zoraldietatik aldiro sortzen den bezain

arrisku galgarririk.

            GILDENSTERN

Aurki gaude gerturik.

Zeruaren begiko kezka sagaratua da

berorren maiestatearen eskutik bizi eta elikatzen diren

mila eta milaka sujeten segurtasuna bermatzea.

            ROSENKRANTZ

Bakoitzaren bizi bakar berezia beharturik dago

buru-bihotzen indar eta arma guztiekin

kaltetik begiratzera; baina askoz areago

beraren ongi izatea anitzen biziek euskarri duten

izpirituaren kasuan. Errege-zentzea

ez da bakarraren heriotza,

baizik zirimola batek bezala darama berekin

inguruko guztia. Gurpil eskerga bat da,

mendirik garaienaren gailurrean finkatua,

zeinaren izpi erraldoiei hamar mila atal apurrago

baitaude ahokatu eta atxikirik; hala, hark lur jotzean,

eranskin koxkor, luzagarri pitin bakoitza

atzetik doa ausiabartzan. Ez du erregek bakarrik

sekula ere egin hasperen, ororen intziriz baizik.

            KLAUDIO

Lista zaitezte, otoi, bidaia presatsu horretarako;

ezen girgiluak nahi dizkiogu ezarri

orain oin-askeegi dabilen izugarri horri.

            ROSENKRANTZ eta GILDENSTERN

Lehiatuko gara.

Badoaz.

POLONIO sartzen da.

            POLONIO

Jauna, bere amaren gelara da abian.

Tapizen atzean naiz ostenduko, elkarrizketari adi.

Ziur naiz ahakar gorria emango diola.

Eta, berorrek esan duen legez, zuhurki esan ere,

komeni da ama batek baino, izatez baitira

amak partzialak, jende gehiagok entzutea

ezkutuan solasaldia. Ongi izan, ene nagusi.

Berori ohera aurretik joango natzaizu

dakidanaren berri ematera.

            KLAUDIO

Milesker, ene jaun preziatua.

Badoa POLONIO.

Oi, ene hobenaren ustela, zerurainoko kirats!

Lehendaniko madarikazioa du, zaharrena, berekin:

anaiaren hilketa. Otoitzik ezin dagit.

Jaidura izanik ere gogoa bezain zorrotz,

ene erru sendoagoak du garaitzen ene asmo sendoa,

eta, bi egitekori loturiko gizona bezala,

pentsatzen geratzen naiz aurrenik nondik hasi,

eta biak egiteke uzten. Eta, esku madarikatu hau

berez den baino lodiago balego ere anaiaren odolez,

ez al da euririk aski zeru eztietan

elurra bezain zuri garbitzeko? Zertarako da errukia,

ez bada hobenari aurrez aurre so egiteko?

Eta zer dago otoitzean, ez bada indar bikoitz hori,

gaizbidera orduko guri hura eragozteko,

edo hartan eroriz gero barkatzeko?

Gora, bada, begi-bihotzok.

Egina egin... baina, oi, zer-nolako otoitza dakidake

baliagarri niri? «Barka ene hilketa satsua»?

Ezin halakorik, oraino neure ondare baititut,

hilketa egiteko zio eta jomuga nituenak:

koroa, neure handinahia eta erregina.

Barkamenik ba ote du batek hobenaren etekina itzuli gabe?

Mundu honetako ustelkeria arruntean,

hobenaren esku urreztatuak justizia dezake aldara;

eta maiz ikusi ohi da gaizkintza-sariak berak

erosten duela legea. Baina ez da hala hor goian.

Hor ez da iruzurrik, hor egintza da ageri

benetako bere izatean, eta beharturik gaude,

geure huts gorrien aurrez aurre jarririk gogor,

haien testigantza ematera. Zer, geratzen da, bada?

Damuak dezakeena saiatu. Eta zer ez dezake?

Baina zer dezake damutzerik ez dagoenean?

Oi ene galduaren latza! Oi bular heriotza lako beltz!

Oi arima likatua, xederatik askatzeko borrokan

katigatuagoa! Lagundu, aingeruak! Ahalegindu.

Makurtu, belaun zurrunok; eta hi,

altzairuzko hari dun bihotz,

jaio berri baten zainen pare leundu.

Agian onera litezke gauzak.

Belaunikatzen da.

HAMLET sartzen da.

            HAMLET

Oraintxe dut aukerako abagunea: errezatzen ari da.

Ekin diezaiodan, bada, bertan.

Ezpata ateratzen du.

eta hala zerura doake;

eta hala mendekaturik nagoke ni. Ausnartzekoa da kontua.

Doilor batek ene aita hiltzen du; eta horren truke

nik, haren seme bakarrak, doilor horixe dut zerura igortzen.

Oi, aloger eta sari da hori, ez mendeku.

Berak gordinki zuen jo ene aita, ase betean,

haren gaizkintzen loraldian, maiatz mardul jorian;

eta haren kontu-epaia nork daki salbu zeruak?

Baina gure ikuspegi eta irizpideen arabera

astuna du zama. Eta mendekaturik ote nago, hortaz,

bere arima purgatzen ari delarik jorik nik hau,

bidaldi gaitzerako prest eta gertu dagoen honetan? Ez.

Ut, ezpata; xerka ezak tertzio latzagoren bat.

Mozkorrik lo zurrun datzala, edo amorruak harturik,

edo bere oheko atsegin intzestuzkoan,

jokoan biraoka, edo halako egintza

salbazio-arrastorik ere ez dukeen batean...

Orduan ezak orpoz gora bota,

jo dezan zeruaren aurka ostiko,

eta haren arima agi dadin hain infernuzko beltz

nola leizea, nora baitoa. Ama zain daukat oraino.

Sendabide hau, hire gaitzaren, ez duk luzagarri baino.

Badoa.

            KLAUDIO (altxatuz)

Hitzak airera, pentsamenduak zaizkit lurrean geratzen.

Pentsamendurik gabeko hitza alferrik da zeruratzen.

III.iv

GERTRUDE eta POLONIO sartzen dira.

            POLONIO

Berehala datorke. Ahakar gorria eman biezaio berorrek.

Esan biezaio urrunegi joan dela bere neurrigabekerietan,

eta berorren graziak babestu duela oraino, erdian jarririk,

haserre berotik. Isil nadin bertan.

Otoi, argi eta garbi mintzatu mutilari.

            HAMLET (barruan)

Ama, ama, ama!

            GERTRUDE

Zaude ziur. Ez izan ene kezkarik.

Aldara zaitez; hor dator eta.

POLONIO tapizaren atzean ezkutatzen da.

HAMLET sartzen da.

            HAMLET

Hona hemen, ama; zer dugu?

            GERTRUDE

Hamlet, gogor iraindu duk heure aita.

            HAMLET

Ama, gogor iraindu duzu neure aita.

            GERTRUDE

Ut, ut, ut; mihi leloz ihardesten duk.

            HAMLET

Et, et, et, mihi gaiztoz itauntzen duzu.

            GERTRUDE

Zer duk horrela, Hamlet?

            HAMLET

Zer dugu orain?

            GERTRUDE

Nor naizen ahantzi duk, ala?

            HAMLET

Gurutze santuagatik, inolaz ere ez.

Erregina zara, zeure senarraren anaiaren emaztea,

baina —ez aizina hala!— neure ama zaitut.

            GERTRUDE

Jarriko dizkiat, bada, aurrean, mintzatzeko gai direnak.

            HAMLET

Ea, ea, jesarri zaitez. Ez zara higituko,

ez zoazke inora nik ispilu bat aurrean jarri arte,

non ikus dezakezun zeure barrurik gordeena.

            GERTRUDE

Zer egin nahi duk? Ez nauk, bada, hil nahiko?

Lagundu, lagundu, ei!

            POLONIO (tapizaren atzetik)

Ene! Lagundu, lagundu, lagundu!

            HAMLET

Hara: arratoi bat? Dukat bat trabes baietz hil.

Oldarrean zulatzen du tapiza ezpataz.

            POLONIO

Oi, galdu naute.

            GERTRUDE

Oi ene, zer egin duk?

            HAMLET

Alafede, ez dakit... Errege al da?

Tapiza altxatzen du.

            GERTRUDE

Oi, hau bidegalduaren latz eta gogorra!

            HAMLET

Hain bidegaldu gogorra ia, nola den, ama dultzea,

errege bat hil ondoren haren anaia senar hartzea.

            GERTRUDE

Errege bat hil, diok?

            HAMLET

Bai, andrea, halaxe ene hitzak. —Eta hiri,

gizagaixo sarkin zuhurgabe ergel hori, adio sekulako.

Heure goragokotzat haut hartu. Horra hire fortuna.

Ikusten duk nola ardura gehiegia arrisku datekeen.

—Utzi eskuak bihurritzeari. Zaude egonean hortxe,

eta nik dizut bihurrituko bihotza. Badut-eta asmo,

gai barneragarriz egina baduzu behintzat,

ez badu ohiturak hain gogor brontzeztatu

non guztiz ere gotortu den sentipenen aurka.

            GERTRUDE

Zer egin dut nik hi honela ausartzeko ene aurka

mihia hain zakar dantzatzera?

            HAMLET

Egintza bat, hara,

begiramenaren musu xaloa duena lardasten;

hipokrita agerrarazten bertutea; arrosa kentzen

maitasun hobengabearen bekoki garbitik,

eta pusla bat uzten hantxe; ezkon-zinak bilakarazten

dadolarien juramentuak bezain faltsu. Oi, egintza bat,

ezkon-itunaren gorputzetik duena iraizten

arima bera, erlijio eztia bihurturik

hitzezko lore-joko. Gorri du kolore zeruak aurpegia;

eta, askotariko gaizko mulko trinko hau, berriz,

ilun kopeta, akabuaren egunera abian irudi,

gogo-gaizkiturik datza ekintza horrez.

            GERTRUDE

Ai ene, zer ekintza,

hain trumoi-orro ozenez iragartzen dena?

            HAMLET

So egiozu erretratu honi, eta beste honi,

bi anaiaren antzirudi petoa horra.

Hona nolako grazia ageri zuen begitarte honek:

Hiperionen kiribilak, Jupiterren beraren bekokia,

begiak Marterenak, mehatxu zein agindurako;

Merkurio mezulariarenaren pareko jasa,

zeru-hegiko mendi batean pausatua ageri;

konbinazio eta osaera bat, hain zuzen, non baitirudi

jainko bakoitzak duela bere zigilua ezarri

gizon baten bermea emateko munduari.

Hori zen zure senarra. Begira orain ondorengoari.

Horra hor zure senarra, buruxka harjoa legez

bere anaia osasuntsua izurritzen. Baduzu begirik?

Nola liteke bat, halako pentze ederrean bazkatzeari utzi,

eta padura horretan gizentzera lerra? Eh? Baduzu begirik?

Ezin diozu deitu maitasun; zeren zure adinean

odolaren irakina bezaturik baitago, apala da,

eta zentzuaren meneko; eta zer zentzuk luke

honetatik horretara eramango inor? Zer deabruk zaitu

honela tronparazi, alegia itsumandoka?

Oi lotsa, non da hire gorritzea? Infernuko su alua,

andrandi baten hezurretan matxina ahal bahendi,

gaztaro gartsuarentzat bertutea biz argizaria legez,

eta bere suan bedi urtu. Ez alega lotsarik

odol bero oldartsuak erasoari ekiten dionean,

izotza bera ere berdin gartsu sutzen denez gero

irritsaren sustagarri delarik arrazoia.

            GERTRUDE

Oi Hamlet, ixo.

Barne-barnera itzularazten dizkidak begiak,

eta han ditiat nik ikusten orban hain beltz eta errotuak

ezen ez baitute beren kolorerik galdu nahi.

            HAMLET

Ez, baizik eta bizi

ohe zoldatsu baten ustel-izerdi kiratsean,

lizunkeriaz irakinak, maite-maite eginez

heia satsu baten...

            GERTRUDE

Oi, ixo, ixo.

Sastakaiak bezala belarriratzen zaizkidak hitzok.

Ixo behingoan, Hamlet laztana.

            HAMLET

Hiltzaile doilor higuin bat,

zure aurreko jaunaren aldean

hutsaren hurrengoa, errege-alberdau bat,

inperioren eta agintearen ohoin zirtzila,

apaletik koroa preziatua ebatsi

eta bere sakelaratu duena...

            GERTRUDE

Aski duk, ixo.

            HAMLET

Adabaki eta pildazko errege bat...

MAMUA sartzen da, gau-jantziz.

Gorde eta babestu zuen hegalpean, zeruko zaindariok!

—Zer nahi duzu, gizairudi galant hori?

            GERTRUDE

Aiei, burutik dago.

            HAMLET

Ez al zatoz errita egitera zeure seme nagiari, zeinak,

odolaldi beroa huts eginik, geroko gerora baitu uzten

zure agindu larriaren ezinbesteari erantzutea? Esan?

            MAMUA

Ez ahantzi. Agerraldi hau ez duk

hire asmo ia kamustu hori zorrozteko baino.

Baina hara, txundidura duk hire amaz nagusitu.

Egiok, oi, heure buruaz bere arimaren asaldutik babes !

Ahulenengan dik irudimenak bortitzen obratzen.

Hitz egiok, Hamlet.

            HAMLET

Nola zaude, ama?

            GERTRUDE

Aiei, nola zaude zu,

begia baituzu hutsean josten, eta

aire mamigabearekin baitzara solastatzen?

Oldar zoroan dagite zure izpirituek begiotatik so,

eta, soldadu lokartuak alarma deira nola, hala zaizkizu

zeure ile etzanok, berezko bizidun hazkarri gisa,

tanpez zutitu eta tentetzen. Oi seme laztana,

heure gaitzaldi horren su eta garraren gainera

ihintzezta ezak patxada freskoa. Nora duzu so egiten?

            HAMLET

Horrako horrengana, bada! Ikusi

nolako zurbil daukan begitartea.

Itxurarekin kausa horrek aise lituzke bere predikuz

harriak berak ere bigunduko. —Ez egin nigana so,

ez dezazun errukizko ekintza horrekin aldaraz

ene burubide zorrotza. Orduan ene eginbeharrak

duke benetako kolorea falta: malkoak odolaren ordez.

            GERTRUDE

Nori esaten diozu hori?

            HAMLET

Ez duzu deus ikusten hor?

            GERTRUDE

Deus ere ez; den guztia ikusiagatik.

            HAMLET

Entzun ere, ez duzu deus entzun?

            GERTRUDE

Ez, geure jarduna besterik.

            HAMLET

So egizu, baina. Horra nola doan ostentzera.

Ene aita, bizirik zegoeneko jantziz!

Horra nola ari den oraintxe irteten atetik.

Badoa MAMUA.

            GERTRUDE

Zure garunak sortua da guztia.

Zale duzu guztiz eldarnioa

halako agerkari mamigabeak irudikarazten.

            HAMLET

Eldarnioa?

Ene pultsuak, zurearen pare, bere konpas doiari eusten dio,

eta araberako soinu osasuntsua dagi. Ez zaio eromenari zor

ene jarduna. Froga nazazu, eta ostera ere dut kontua

hitzez hitz errepikatuko, eromen txolinak

ohi duenaz bestera. Ama, graziaren izenean,

ez halako ukenduz gain-zuritu zeure arima,

alegia ez dela zure makurra, ene eromena baizik, mintzo.

Horrek ez duke gune zauritsua azaletik estaliko baino,

ustelkeria gaitzak duelarik, barneraino zulatuz,

ezkutuan zauria gaizkoatzen. Aitor egiozu zeruari;

damu izan iragan dena; eragotzi datorkeena;

eta ez zabaldu simaurra belar gaiztoen gainean,

gaitzago haz daitezen. Barka iezadazu bertute-gaztigu hau,

zeren, gantzukeria potoloa nagusi den garaiotan,

bertuteak bizioari baitio barkamena eskatu behar,

hots, makurtu eta otoiztu, arren on egiten utz diezaion.

            GERTRUDE

Oi Hamlet, erdi bi egin didazu bihotza.

            HAMLET

Bota, bada, parterik txarrena,

eta puruago bizi beste erdiarekin.

Gau on: baina ez zaitez joan ene osabaren ohera.

Itxuretan erakutsi falta dukezun bertutea.

Uko egin gaueon;

eta horrek erosotu samartuko dizu

hurrengo abstinentzia. Ostera ere, gau on:

zeure benedikazioa irabaztera lehia zaitezenean,

nik zurea eskatuko dizut. Honakoxe jaunarengatik,

damu dut bihotzetik. Baina zeruek nahi izan dute,

ni zigorturik beronekin, eta berau enekin,

beren azote eta borrero agitzea ni.

Ene kargu, bada: zintzo erantzungo diot

berarekiko heriotza-zorrari. Gau on, bada, berriro.

Gizalegeak nau ni behartzen krudeltasun honetara.

Makur hasiak makurragora horra emana bultzada.

            GERTRUDE

Zer egingo dut nik?

            HAMLET

Ez, inola ere, egiteko diotsudan hauxe:

utzi errege puztuak zaitzan ostera ohera tenta,

masailan ximikoz balaka, sagutxo deitu,

eta, pare bat musu kerutsuren truke, edo

zure lepoa haztatuz bere atzamar madarikatuez,

atera diezazula argitara kontu guztia,

alegia funtsean ez nagoela eromenak joa,

eroarena egiten ari baino. Egoki zenuke hari jakinaraztea;

Izan ere, halako erregina eder, zintzo, zuhur beteak

nolatan lioke apo bati, saguzar, mitxitxo bati,

halako kontu preziaturik gordeko? Nolatan halakorik?

Ez, ez: zentzuari eta isilpekotasunari jaramon egiteke,

ireki ezazu, ireki, etxe gaineko kaiola,

jaregin txoriei hegan, eta, harako tximinoak bezala,

aproba egite aldera, zaitez kaiolara lerra,

eta trenka lepoa handik jauzi eginik beheraino.

            GERTRUDE

Hago ziur, hitzak arnasaz eginak badira,

eta arnasa biziz, ez dudala nik bizirik

esan didaana arnasteko.

            HAMLET

Ingalaterrara behar dut. Badakizu?

            GERTRUDE

Ene, ahantzia nintzen. Hala ebatzirik dago.

            HAMLET

Abian joanaraziko nau gizon honek.

Aldameneko gelara garraia dezadan hestezakua.

Gau on bihotzetik, ama. Kontseilari hau

isil-isila, sekretu eta serioa duzu oraintxe,

bizitan halako hitzontzi txoro berritsua izana.

Erdu, lagun, dagigun behingoan zurekikoa.

Gau on, ama.

Badoa, POLONIO herrestan eramanez.

IV.i

KLAUDIO sartzen da.

            KLAUDIO

Bada kezkagairik hasperen eta arnaslarri sakonotan;

behar duzu azalpena eman. Uler ditzagun komeni da.

Non da zure semea?

            GERTRUDE

Ai, ene jauna, zer ikusi dudan gaueon!

            KLAUDIO

Zer, baina, Gertrude! Zertan da Hamlet?

            GERTRUDE

Eroa, itsasoa eta haizea lehian dihardukatenean legez,

nor indartsuago. Bere bidegalduenean,

zerbaiten zirkina entzunik tapizaren atzean,

ziztuan atera ezpata, eta oihu dagi «Arratoi bat, arratoia»,

eta bere buru-nahasmenean hor du hiltzen

ezkutuan zegoen agure gaixoa.

            KLAUDIO

Oi izugarrikeria!

Berdin agitu zitzaigukeen guri han egokitu bagina.

Mehatxu larria da Hamleten askatasuna guztiontzat:

zerorrentzat, guretzat, ororentzat. Ene!

Nola erantzun behar zaio ekintza odoltsu honi?

Gure gainera eroriko da, gure erantzukizuna baitzen

kate motzean loturik edukitzea, gizartera gabe,

gazte zoro hori. Baina halako handia zen gure maitasuna,

ez genuen ulertu nahi izan zer zatekeen egokien,

baizik, gaixotasun satsu batek jo duen eria bezala,

jendeak zer esangoaren beldur, elikatzen utzi gaitza

biziaren muin-muineraino. Nora joan da?

            GERTRUDE

Hil duen gizonaren gorputza eramatera;

zeinaren gainean —metal arruntezko mea artean

urre-zain bat bezala, arazturik ageri du hor

eromena— negar baitagi gertatu denarengatik.

            KLAUDIO

Oi Gertrude, goazen!

Eguzkiak mendiak uki ditzan tenoreko,

abian dukegu igorria ontzian; eta, doilorkeria honi,

gai garen maiestate eta antze guztiaz behar diogu,

aurpegi ez ezik, desenkusa ere eman. Ei, Gildenstern!

ROSENKRANTZ eta GILDENSTERN sartzen dira.

Lagunok, laguntza gehiago ingura ezazue.

Hamletek, burutik eginik, Polonio hil du,

eta bere amaren gelatik du herrestan atera.

Zoazte haren bila, hitz egiozue garbi, eta eraman

gorputza kaperara. Otoi, lehia zaitezte horretara.

Badoaz ROSENKRANTZ eta GILDENSTERN.

Zatoz, Gertrude; bil ditzagun geure lagunik zuhurrenak,

eta jakitera eman, zer egin asmo dugun ez ezik,

ordu gaitzean zer den gertatu. Ea, goazen hemendik!

Arima daukat abailtzekotan, guztia larriz beterik.

IV.ii

HAMLET sartzen da.

            HAMLET

Horratx leku seguruan gorde.

            ROSENKRANTZ eta GILDENSTERN (barruan)

Hamlet! Printze Hamlet!

            HAMLET

Zer da zarata hori? Nor dago deiez Hamleti? Oi, hor datoz.

ROSENKRANTZ, GILDENSTERN eta beste

batzuk sartzen dira.

            ROSENKRANTZ

Zer egin du berorrek, jauna, gorputzarekin?

            HAMLET

Hautsarekin nahastu, haren ahaide baita.

            ROSENKRANTZ

Esan biezagu non den, handik jaso dezagun

eta kaperara eraman.

            HAMLET

Ez ezazue pentsa.

            ROSENKRANTZ

Pentsa zer?

            HAMLET

Zuen isilmandatuari euts diezaiokedanik

eta ez neureari. Gainera, belaki baten itaunei,

zer ihardespen eman liezaioke errege-seme batek?

            ROSENKRANTZ

Belaki bat? Halakotzat al nauka, bada, berorrek?

            HAMLET

Bai jauna, belaki bat, erregeren faborea xurgatzen duena,

haren sariak, haren botereak. Baina halako zerbitzariak ditu erregek baliagarrien azkenean.

Hor edukitzen ditu, nola tximino batek

aho-txokoan intxaurra, aurrena zukutu eta finean irensteko.

Han-hemen bildu duzuna behar duenean, aski du

zu estutzea, eta aurki zaude, belaki, ostera ere idor-idor.

            ROSENKRANTZ

Ez diot ulertzen berorri, jauna.

            HAMLET

Pozten naiz. Solas txorrotxak lo-lo belarri txoroan.

            ROSENKRANTZ

Jauna, esan behar digu non den gorputza,

eta gurekin etorri erregegana.

            HAMLET

Gorputza erregerekin da, baina errege ez da gorputzarekin.

Errege izaki arrunta da...

            GILDENSTERN

Izaki arrunta, jauna?

            HAMLET

Deus ez izaki. Eraman nazazue harengana.

Marro axeriak, ea nork harrapa.

Badoaz.

IV.iii

KLAUDIO sartzen da.

            KLAUDIO

Hamletengana igorri ditut, gorputzaren xerka.

Zeinen arriskutsu den horrela aske ibil dadin.

Ez diogu, ordea, lege gogorra bizkarreratu behar,

Kutun du, izan ere, jendetza adigabeak,

zeinak ez baitu onirizten zentzuz, begiz baizik;

eta, hala denean, errudunaren zigorra da auzi,

eta ez inola ere errua. Gauzak leun eta zelai joateko,

ber-bertatik hura erbestera igortze honek behar du

delibero burutsuaren itxura izan. Gaitz larriak

araberako sendagai larriz ohi dira oneratzen,

oneratzekotan.

ROSENKRANTZ sartzen da.

Esan. Zer berri dugu?

            ROSENKRANTZ

Gorputz hila non den gorderik, jauna,

ezin diogu atera.

            KLAUDIO

Baina non da bera?

            ROSENKRANTZ

Hor kanpoan, jauna, zainpean, berorren esanera.

            KLAUDIO

Ekarri gure aurrera.

            ROSENKRANTZ

Ei, Gildenstern, sarrarazi printzea.

HAMLET eta GILDENSTERN sartzen dira,

segizioko batzuekin.

            KLAUDIO

Ea, Hamlet, non da Polonio?

            HAMLET

Afaritan.

            KLAUDIO

Afaritan? Non?

            HAMLET

Ez berak jaten dueneko lekuan, bera jaten dutenekoan baizik.

Har aldra bat zaio, politikari azpijale antzo, batzartu.

Harra dugu, jauna, enperadore bakarra dietarentzat.

Izaki guztiak gizentzen ditugu gizen gaitzaten,

eta geure burua dugu gizentzen mamorroentzat.

Errege gizena eta eskale argala

aldian aldiko janari besterik ez dira:

bi plater, baina mahai baterako. Horraxe doa guztia.

            KLAUDIO

Zer esan nahi duk horrekin?

            HAMLET

Ezer ez, ez bada erakutsi nola errege batek

txango egin dezakeen eskale baten este-zakuan zehar.

            KLAUDIO

Non da Polonio?

            HAMLET

Zeruan. Igorri norbait xerka.

Berorren mandatariak han aurkitzen ez badu,

berorrek beza xerka beste lekuan. Hala ere,

hil honen amaierarako aurkitu ezean,

berorrek dio, galeriarako zurubian gora doalarik,

usna egingo.

            KLAUDIO (segiziokoei)

Ea, zoazte hara bila.

            HAMLET

Itxarongo dizue, lasai.

Badoaz segiziokoak.

            KLAUDIO

Hamlet, hire ekintza horrek, heure segurtasunarengatik

—zeina hain ardura baitzaigu nola baitugu bihotzetik samin

egin duanarengatik—, behartzen naik hi erbestera igortzera

arrapalada bizian. Antola hadi, bada.

Ontzia prest duk, eta haizea aldeko;

laguntzaileak zain dauzkak, eta guztia gerturik

Ingalaterrarako.

            HAMLET

Ingalaterrarako?

            KLAUDIO

Bai, Hamlet.

            HAMLET

Ongi.

            KLAUDIO

Hala duk, gure asmoei erreparatzen badiek.

            HAMLET

Kerubin bat dakusat dakuskiena. Tira, baina; Ingalaterrara!

Adio, ama laztana.

            KLAUDIO

Bihotz beteko hire aita, Hamlet.

            HAMLET

Ene ama. Aita eta ama senar-emazteak dira;

senar-emazteak haragi bakarra;

beraz, ene ama. Ea, Ingalaterara!

Badoa.

            KLAUDIO

Jarraitu ondo-ondotik. Akuilatu bizkor ontzira.

Ez zaitezte luza. Gauerako behar du bidean.

Segi hemendik, bada zigilupean ezarria dago egiteko honen

gainerako gorabehera guztia. Otoi, leiha zaitezte.

Badoaz guztiak, KLAUDIO izan ezik.

Eta hi, Ingalaterra, ene oniritzia ezertan badaukak

—ene ahalaren larriak iradoki diezaakeen ber,

gordin gorririk baitirau oraino hire ebakiondoak

daniar ezpataren menean, eta gogotsu baitiguk

omenezko zerga ordaintzen—, ez ahal diok

abegi hotza egingo gure errege-agindu honi,

zeinak argi eta garbi baitu xedatzen,

hartarako premiamendu-gutun zehatz-mehatzez,

heriotza emateko ber-bertan Hamleti.

Egik hala, Ingalaterra;

sukarraren amorru beraz baitit hark odola irakiten,

eta hik behar bainauk sendatu. Hori kunplitu ezean,

zoria zori, pozgarririk ez, eta bai min bihotzean.

IV.iv

fortinbras sartzen da, gudaroste batekin.

            FORTINBRAS

Zoaz, kapitaina, ene partetik oles egin daniar erregeari.

Esan Fortinbrasek duela, beraren baimenarekin,

sarbide eta eskolta eskatzen, agindu bezala zeharkatzeko

bere osteekin beraren erresuma. Badakizu hitzordua.

Maiestate horrek ezer nahi izanez gero gurekin,

aurrez aurre diogu geure leialtasuna agertuko;

hala jakinaraz iezaiozu.

            KAPITAINA

Berorren esanera, jauna.

            FORTINBRAS

Aurrera beldurrik gabe.

Badoaz.

IV.v

GERTRUDE eta HORAZIO sartzen dira.

            GERTRUDE

Ez dut hitz egin nahi berarekin.

            HORAZIO

Teman dago neska, buru-galdua baiki.

Erruki ematekoa du, erabat, itxura.

            GERTRUDE

Zer nahi du nigandik?

            HORAZIO

Bere aitaz da erruz mintzo. Mundua dagoela, dio,

amarruz beterik, eta bihotza joka hor dihardu totelka;

hutsarengatik amorratzen da; ateraldi bitxiak ditu,

erdizka baino ulertzen ez direnak. Hutsa solasa,

baina hala ere jardun itxuragabe horrek entzuleak ditu

gogoetara bultzatzen. Asmatzen ahalegintzen dira,

adabakiz egokiturik beren gogamenetara hitzak,

zeinek, neskaren kliska, keinu eta imintzioak lagun,

pentsaraz bailiezaiokete bati badela hor pentsatzekorik;

deus argi eta garbirik ez, baina bai arras gaitzezkorik.

            GERTRUDE

On dateke berarekin mintzatzea, horrela ereiniko haziak

asmabide arriskutsurik sorrraraz baitezake buru maltzurretan.

Esaiozu sartzeko.

HORAZIO aterantz doa.

(bereiz) Ene arima eriarentzat, horixe baita hobena,

huskeria bat dateke aurki hondamendi handiena.

Hain da errua barru-betea goganbehar moldakaitzez,

bere burua baitu salatzen, sala dezaten beldurrez.

OFELIA sartzen da, laut bat joz kantari,

ilea askaturik.

            OFELIA

Non da Danimarkako maiestate ederrez betea?

            GERTRUDE

Zer dugu, Ofelia?

            OFELIA (kantari)

      Nola bereiz maite hori

      bidaztien artean?

      Maskor-txanoz makuludun,

      sandaliak oinean.

            GERTRUDE

Ene!, dama eztia, zer da kanta horren funtsa?

            OFELIA

Bai, andrea? Hara, otoi, adi:

(kantari)

      Hilotzik lur hotzean, bai,

      hilotzik lur hotzean;

      burupean belar guri,

      harria zangopean.

            GERTRUDE

Tira, baina, Ofelia...

            OFELIA

Otoi, adi:

(kantari)

            Beztidura elur-zuri...

KLAUDIO sartzen da.

            GERTRUDE

Ene!, ikusi, jauna.

            OFELIA (kantari)

            lili eztiz bildua,

            hilobira inork ere

            isurtzeke dolua.

            KLAUDIO

Zer modu, dama galant hori?

            OFELIA

Ongi, Jainkoak dizula milesker! Diotenez, hontza

okin baten alaba zen. Jauna, badakigu zer garen, baina ez

zertara gaitezkeen. Jainkoa dela berorren mahaian!

            KLAUDIO

Bere aitaren gaineko gogapenak.

            OFELIA

Otoi ez gaitezen mintza horretaz. Aitzitik,

inork kontua zer den galdetuz gero, honela esan:

(kantari)

            «San Balentin eguna bihar da eta,

            goiz-goizeko txintan,

            zure leihoari so han da egongo

            dontzeilau irrikan.»

            Galaia jaiki eta trebe da jantzi,

            haren bisitako;

            dontzeila zena horra desdontzeilatu

            sekula santako.

            KLAUDIO

Ofelia galant hori...

            OFELIA

Horratx, biraorik ere gabe, amaiera emango diot:

(kantari)

      Jesukristoren itun! Karitate deun!

      Non da lotsa galdu!

      Gizon gazteek sena, oilarrarena:

      kukurruku alu!

      «Egin zenidan promes —dio gaixoak—

      esposa hartzeko.»

      «Baita hartuko ere, eguzki lore,

      ez bahintz oheko.»

            KLAUDIO

Zenbat denbora da horrela dagoela?

            OFELIA

Espero dut dena ongi joatea. Pazientzia behar dugu.

Baina negar baino ezin dut egin,

lur hotzean eratzan dutela gogora ekarririk.

Izango du ene nebak horren berri. Hala, bada,

milesker aholku onarengatik. Ea, ene karroza!

Gau on, andreok.

Gau on andre laztanok, gau on, gau on.

Badoa.

            KLAUDIO

Jarraiki zakizkio hurbiletik. Kontu egiozu, otoi.

Badoa HORAZIO.

Oi, samin sakonaren pozoia du hauxe; guztia

aitaren heriotzatik sortua. Oi Gertrude, Gertrude,

penak datozenean, ez datoz bakarkako bararrandari,

osteka baizik. Lehenik, beronen aita hila; hurrena,

zure semea joana, bere eskutiko lazkeriak berak

erbestarazia hemendik; populua turbustua,

larritu eta gaizkitua susmoz eta zurrumurruz,

Polonio gaixoaren heriotzaz. Eta guk inozo dugu jokatu

hura itzalgaizka ehortzirik. Ofelia gaixoa

bere kabutik eta sen onetik aterea, zeina gabe

ez baikara antzirudi edo abere huts baino;

azkenik, eta horiek bezain munta handikorik,

beraren neba, isilpean itzulia Frantziatik,

harridura horrez elikatzen da, gogoa lainope,

eta ez du falta mihi-gaizto belarri-pozoitzailerik,

bere aitaren heriotzari buruzko esamesari kirats;

non jardun beharrak, zeri helduaren eskasez,

ez baitu deus beharko gure pertsonak akusatzeko

belarririk belarrik. Oi ene Gertrude laztana, horrek,

metrailazko kanoikadak legez, lekurik askotan dit

soberazko heriotza eragiten.

Zarata barruan. MANDATARI bat sartzen da.

            GERTRUDE

Ai ene!, zer da zarata hori.

            KLAUDIO

Non dira ene suitzarrak? Zaindu dezatela atea.

Zer berri dakarzu.

            MANDATARIA

Salba bedi berori, jauna.

Itsasoak, bere mugetatik gainez eginik,

ez ditu lehia oldartsuagoz jaten lautadak,

nola baititu Laertes gazteak, matxinada-uraldiz,

aurretik eramaten berorren ofizialak. Meneko zaio jendaila;

eta mundua oraintxe hasteko balego bezala,

antzinako aztura eta ekanduak atzendurik,

zeinak baitira hitz ororen berme eta euskarri,

oihu dagite: «Guk hauta! Laertes biz errege.»

Kapela, esku eta mihiak gora-goraka bizian:

«Laertes biz errege, Laertes errege».

Zarata barruan.

            GERTRUDE

Zeinen gogotsu dagiten arrasto faltsuan zaunka!

Oi, bidez kontra zoazte, daniar zakur faltsuok!

            KLAUDIO

Ateak hautsi dituzte.

LAERTES sartzen da, bere JARRAITZAILEekin.

            LAERTES

Non da errege? —Jaunok, gera zaitezte kanpoan.

            JARRAITZAILEAK

Ez, sar gaitezen.

            LAERTES

Otoi, utzi niri.

            JARRAITZAILEAK

Ongi da, jauna.

            LAERTES

Milesker zuei. Zaindu atea.

Badoaz JARRAITZAILEak.

Hi, errege doilor hori,

emadak neure aita.

            GERTRUDE (tartean sarturik)

Baretu jeinuok, ene Laertes.

            LAERTES

Bare dagoen odol tanta bakoitzak sasiko izena dit egozten;

adardun hots egiten ene aitari; emagaldu-seinalea ezartzen

hortxe ene ama zintzoaren bekoki aratz garbiaren erdian.

            KLAUDIO

Zergatik du, Laertes, hire altxamenduak

halako itxura erraldoikara hartzen?

—Jaregiozu, Gertrude. Ez izan beldur gure pertsonaren.

Halako jainkotasunak dizu hesitzen errege bat, ezen

traizioak ezin baitu begiz jo baino bere xedea,

asmoak asmo huts. —Esadak, Laertes,

zergatik hagoen hain sumindurik. —Jaregiozu, Gertrude.

—Mintza hadi.

            LAERTES

Non da ene aita?

            KLAUDIO

Hila.

            GERTRUDE

Baina ez da bera izan.

            KLAUDIO

Utziozu itauntzen gogo duen guztia.

            LAERTES

Nolatan da agitu hilik? Amarrurik ez niri.

Deabruetara leialtasuna! Infernu beltzenera zinak!

Kontzientzia eta grazia leize sakonenera!

Prest nago kondenatzeko. Hain nago burubidean sendo,

ezen mundu biak ere baititut hutsesten,

datorrela datorrena; soil-solik dut behar

aitarengatik bete-beteko mendeku hartu.

            KLAUDIO

Nork zaitzake geldiaraz?

            LAERTES

Ahaleginean, ezta mundu guztiak ere;

eta neure baliabideak hain ditut ongi kudeatuko,

apurragatik dirateke etekintsu.

            KLAUDIO

Ene Laertes,

Jakin nahi baduzu egia garbia

zeure aita laztanaren heriotzaz, zeure mendekuan

idatzirik al dago, joko-arau,

harrapaka eramatea guztia, lagun zein etsai,

irabazle zein galtzaile?

            LAERTES

Haren arerioak baino ez.

            KLAUDIO

Jakin nahi al duzu, hortaz, nor diren?

            LAERTES

Haren lagun onei, berriz,

zabal-zabalik dizkiet eskainiko besook,

eta, pelikano bizi-emaile amultsuak legez,

neure odolaz ditut bazkatuko.

            KLAUDIO

Horratx, orain zara mintzo

seme jator eta jaun gizalegetsu baten moduan.