William Shakespeare
Hamlet
euskaratzailea: Juan Garzia Garmendia
Fitxategi hau “liburu-e” bildumako alea da,
liburu elektronikoen irakurgailurako prestatua.
Liburu gehiago eskuratzeko:
http://armiarma.com/liburu-e
Itzulpena: Juan Garzia Garmendia
Euskarazko edizioa: Literatura unibertsala, 2002
Jatorrizkoaren data: 1599
William Shakespeare euskaraz:
http://ekarriak.armiarma.com/?i=160
Informazio gehiago:
http://armiarma.com/emailuok/?p=106
HITZAURREA
Hau Hamlet da. Shakespearerena.
Ausardia litzateke, euskal itzultzailearen aldetik, zerbait berria erantsi nahi izatea autoreari edo obrari buruz. Bestek esanaren sintesi bat saiatzea ere eginbide zaila da: elemenia gauza esan eta idatzi da, eta askotariko, gehiegitarikoak apika. Hitzak, hitzak, hitzak: hori ere Shakespeareren beraren testuan dago, Hamletek berak esana.
Ez baita, haatik, bakarra Hamleteko Hamlet hori: askatu egin zen pertsonaia aspaldi testuaren mugetatik, eta mito unibertsalen errepertorioan du geroztik bizileku. Hori ere zabalegia zaio hitzaurre honi. Hala, bete-betean ezinezkoa dela jakinik ere, testu hutseko Hamlet zehatzagora gonbidatu nahi luke irakurlea. Pertsonaiaren mitifikazioa, haren interpretazioak eta are ospea bera, ahantzirik ez bada, alde batera utzirik bederen apur batez.
Izan ere, pertsonaia dramatiko oro bezala, bere hitz eta ekintzen batura baino ez da Hamlet. Haren pentsamenduak, hitz-ekintzotatik atera behar ditugu. Eta ezin gaitezke ziur egon zuzena ote den gure interpretazioa. Ezta pertsonaia bere buruarekin bakarka ari denean ere: nork berma diezaguke ez duela bere burua engainatzen halako bakarrizketa sarrietan? Izan ala ez izan (eta are izan eta ez izan, batera): ez da zer harriturik, gero, zatietatik osotasunera, guztia edo gehiena gertatzen bazaigu interpretazio bakar segurura ekarri ezina. Eta are pertsonaiak ez badirudi —edo ez bada— beti pertsona bera. Hamlet, bereziki. Besteak beste, eta aldaketak aldaketa, ez baita erraza bereizten noiz hala den, izan, eta noiz itxura egiten ari den soilik. Eta ez zoroarena egiten duenean bakarrik. Kasurako: antzerki egiten ari deneantxe ez ote da ari serioen? Eta, horretaz gero, nork esan du antzerkia, tragedia zein komedia, serioa ez denik, bestela ere?
Ez fidatu, ez: pertsonaien hitz eta ekintzak baino ez dituzu. Eta zer nahi zenuen, bada: zer duzu, antzerkian bezala, bizitzan ere? Fikzio fikziozkoagoek baino ez dizute emango pertsonaiaren erretratu fidagarriagorik: beste norbaiten interpretaziotik iraganik, noski, eta, funtsean, autorearenetik. Autorearengan sinetsiz gero, egiazkotzat jo dezakegu hark dioskuna (gezur ez bada artifizioa), baina autorearen berri ematen digu horrek (pertsonaiaren pentsamenduez pentsatzen duena, nolabait esateko), eta ez du fidelago biltzen pertsonaia bera: hura, berriro esan dezagun, bere hitzak eta ekintzak da. Bere aktuazioa da, hain zuzen, pertsona(ia).
Kontuak kontu, antzerkian eta bizitzan, pertsonaia interesgarria ez da pieza batekoa. Hamlet ere, eta berdin Hamlet, pieza askoren puzzlea da (ohikoagoa da hori bizitzan antzerkian baino, antzerkiaren kalterako). Genero eta erregistro guztien bildumatzat jo izan da beti obra hau, summa dramatikotzat. Pertsonaia, berriz, patu tragiko eta guzti, marroka jolasten ari ote den pentsa liteke; beste pertsonaiekin, eta gurekin ere bai. Esanez bezala: ez nauzue harrapatuko; atzeman nauzuela uste duzuenean, beste nonbaitetik irtengo naiz. Are: aldakortasun atzemangaitz hori izango naiz (zu bezala). Hamlet.
Beste ikuspegi batetik, baina aldakortasun horrekin zeharo loturik, esan liteke kontzientziaren zalantza dela Hamleten drama. Eta kontzientzia hitza bietara hartu behar da hor: oharmena, batetik (objektiboaren eta subjektiboaren arteko lotura), eta zentzu morala, bestetik (norberaren jokabidearen barne-epailea).
Gauzak konplikatzeko —eta ez antzerkian bakarrik—, inoren jokabide moralak moralki epaitzeko, haietaz ohartu behar genuke aurretiaz, eta hor ezin aurkitu objektibotasunaren sostengurik.
Lehenbiziko zalantza, beraz, jokabidea erabakitzeko kinkan, ez da erabakiari berari buruzkoa, datuei buruzkoa baizik. Halaxe Hamletena.
Bigarrena, berriz, gure barne-ahotsa (gure mamu zein ispiluko irudiena, alegia) fidagarri ote zaigun.
Hala, Hamletek ere, bere buruarekiko ispilu jokoetan galtzea gora-behera, mamua bederen —kanpotikoa izaki objektiboagoa irudi— zinezkoa ote den jakin nahi du, eta dirudien hura ote den (parte txarrekoa ala onekoa; hots, Hamletentzat, beraren aitaren izpiritua denentz benetan).
Jakina, kontzientziaren zalantza horrek ez du jotzen tragediaren hari nagusia soilik, guzti-guztia baino. Hamletek maite zuen eta ez zuen maite Ofelia; eta maite izan hori, objektibatzeko orduan, hitz bat baino ez da, berritsu zein mutu.
Hala, ez da harritzekoa Hamlet izatea bere buruarekin gehien hitz egiten duen pertsonaia (kontzientziarik zabalena, tradizio kritikoak azpimarratzen duenez) eta, aldi berean, ondorio baliagarri gutxien ateratzen duena. Kontzientziarik blokeatuena, alegia, bere inertziaz, ekintzarako bederen. Azkenean zerbait egiten duenean ere, pasiboa da jokabidea: patuak berarengan obratzea onartzen du, berak deliberatuki zirt edo zart ekitea baino. Kontzientziak ekintzarako desbaliatzen gaituela ere atera daiteke noski hortik, eta ez dabil hortik urruti modernitatearen pathosa: ekintzarik gabeko kontzientzia ala kontzientziarik gabeko ekintza, horra auzia.
Halako paraderoan, ulergaitz gerta liteke azken-azkenean Hamletek ageri duen kezka bakarra bere izen onari buruzkoa izatea. Hori ere, ordea, antzinako heroi tragikoen legea bezain, bizitza taigabe literaturizatzera garamatzan bulkada betierekoaren isla da noski: galduak galdu eta etsiak etsi, gure bertsioak iraun dezala (Fortinbras da kontrafigura, eta hark ere berea du: gudari-ohoreak emango dizkio Hamleti).
Libre da, hala ere, Hamleten irakurlea —edo ikus-entzulea, antzezte konkretuak uzten dion neurrian— garaien gainetiko hausnarbide sotilotan barrentzeko, hala nahi izatera, edo eta Shakespearerentzat ere primitibo, arkaikoa zen garai bateko odol-kondaira ikaragarrian laketzeko, besterik gabe. Bi hartzaile mota horientzako zein guztientzako, bada bazka, orduan eta orain, eta mekanismo dramatikoak ederki funtzionatzen du edonola ere.
Aurki liteke inkoherentziaren bat, objektiboa kasu batzuetan, testuan (ganadua dira erduditoak, gero, horretarako!), baina horrek ez dio kalterik egiten emozio-kateari, eta bai mesede, kasuren batean: ikusleek, sinple zein sofistikatuek, badakite zeren bila doazen antzerkira, eta ia edozer barkatzen dute horren truke. Eta aktoreek ere beti jakin dute noski zer nahi duten eta zergatik (zeinek bere arrazoia duela): galdetu, bestela, eta Hamlet esango dizute guztiek: Hamlet bana.
Eta itzulpena? Halako testu sakratuaren itzulpena? Hor ere, kontzientzia hutsak behar zukeen ekintza eragotzi: zenbat eta buelta gehiago eman, orduan eta itzultzetik urrunago. Baina hori, aldez edo moldez, gauza guztiekin gertatzen zaigu. Horixe izan, nonbait, gizakion patua: pentsatuagatik, egin egitea hala ere beti zerbait.
Egina bera dezadan, bada, desenkusa, eta ez egin izana.
Bat. Hau ez da edizio kritikoa, halakoez baliaturik moldatua baizik. Aukeratu behar izan da, bada, testuaren aldaeretatik hasi eta interpretazio-arazoetaraino. Amaierako oharretan doaz, eranskinean, beste bertsio nagusitik sartzeke geratu direnak.
Bi. Hizkuntza-ereduaren aldetik, batu estandarra eta koherentzia hausteke, tonu-joko askotarikoak islatzen saiatu da itzultzailea. Konbentzio batzuetan, gogortxo egin dakioke irakurleren bati. Esaterako, tratamendu-sistema (hika/zuka) solas berean aldakorra, hori ere gorde nahi izan baita jatorrizkotik, aldeak alde. Klaudio erregearen «gu» maiestatikoa ere gorde dugu, eta berorikako tratamenduaz ere baliatu gara hala zegokionean. Horretan eta guztian, hautuak ohartuak eta hausnartuak direla beste zuribiderik ezin alega dezake bertsio honen egileak.
Hiru. Joskerari dagokionez, nabarmena gertatuko zaio inoizka hegoaldeko irakurleari aditzaren sintaxi-jokoa. Iparraldeko joera, hain zuzen —alegia, besteak beste, aditz laguntzailea aurreratzekoa—, ederki egokitzen da jatorrizkoaren joskerarekin eta bilatzen genuen erregistroarekin, eta bide horretatik jo dugu (germaniar kutsu pixka bat ere hartu digu horrenbestez, eta ez dirudi gaizki).
Lau. Hitz-lau arruntetik neurtitz berezirainoko gradu guztiak aurki baitaitezke obran, ñabartasun hori ere nolabait gordetzen ahalegindu gara. Nagusi den endekasilabo (ianbiko) zuria bere horretan emateari gehitxo iritzirik, neurri erregularrik gabeko tirada hala ere bertso-taxuzkoetan eman ditugu halako pasarteak, tonuz ere aski bereizten direlakoan prosaikoagoetatik. Dena dela, eutsi egin diegu eszena-erremateetako pareatu sarriei, lautu dugun neurtizkeraren zantzu gisa, 5/5//8 neurrira egokiturik. Barne-antzezpenaren kasuan, berriz, pareatu-katezko moldea gorde dugu, 11/10 neurrian, desberdintasuna markatu beharrez. Zuzen asmatu dugun gora-behera, bistakoa zen, guretzat, guztia prosa estandarrez ematea traizio latza zatekeela.
Han-hemenkako moldaera, egokitzapen eta are asmazioez ere luze mintza gintezke, baina ez dirudi hauxe denik lekua, eta dagoeneko zain dauzkagu, gainera, antzezleak, pertsonaiak, Elsinoreko gizaki-mamuak, eta haiena da txanda.
Azken hitza, hala ere, beste izpiritu biren gomutaz; alegia, aurretik, eta orduko baldintza kaxkarragoetan, Hamlet hau bera, zeinek bere erara, bikain euskaratu zuten aitzindarien gorazarrez: Ametzaga'tar Bingen (1952) eta Larrakoetxea'tar Bedita (1976). Haienetatik hona aurrerabiderik bada, euskararena berarena da, eta itzulpen-kulturarena, eta ez itzultzaile honena noski: zer ez lukete egingo gure zaharragook, gure lotsagarri, oraintxe gure artean baleude!
Juan Garzia Garmendia
Pertsonaiak
HAMLET, Danimarkako printzea, izen bereko errege hilaren eta Gertruderen semea
HORAZIO, eskoladun txiroa, Hamleten lagun eta isilentzulea
MAMUA, Hamlet errege zaharraren irudi bizia
KLAUDIO, Danimarkako errege, Hamlet zenduaren anaia
GERTRUDE, Danimarkako erregina, Hamlet zaharren alargun eta Klaudioren emaztea
POLONIO, Danimarkako gorte-arduradunetarikoa
OFELIA, Polonioren alaba
LAERTES, Polonioren semea
REINALDO, Polonioren zerbitzaria
ROSENKRANTZ
GILDENSTERN gorte-gizonak, Hamleten eskola-lagunak
VOLTEMAND
KORNELIO Daniar gortearen Norvegiako enbaxadoreak
OSRIK, gorte-gizon maneratua
FRANTZISKO
BERNARDO soldaduak
MARTZELO
LEHEN ARLOTEA, lurperatzailea
BIGARREN ARLOTEA, lurperatzailearen laguntzailea
APAIZA
FORTINBRAS, Norvegiako printzea
KAPITAINA, Fortinbrasen gudarostekoa
MEZULARIAK
MARINELAK
INGELES ENBAXADOREAK
GORTEKO JAUN-ANDREAK
ZAINDARIAK
DANIAR JENDEAK, Laertesen aldekoak
LEHEN ANTZEZLEA, talde-burua (erregearen papera egiten du
«Gonzagoren hilketa» antzerkian)
BIGARREN ANTZEZLEA (erreginaren papera egiten du)
HIRUGARREN ANTZEZLEA (erregearen iloba Luzianoren papera
egiten du)
LAUGARREN ANTZEZLEA (antzerkiaren hitzaurrea esaten du)
I.i
FRANTZISKO sartzen da, guardian dagoen zaindari bat, eta gero BERNARDO.
BERNARDO
Nor da hor?
FRANTZISKO
Ez: zuk erantzun niri. Geldi hor, eta zeure burua emazu ezagutzera.
BERNARDO
Bizi luzea erregeri!
FRANTZISKO
Bernardo?
BERNARDO
Bera.
FRANTZISKO
Ondo garaiz hator, hala ere.
BERNARDO
Oraintxe jo ditek hamaikak. Segi ohera, Frantzisko.
FRANTZISKO
Txanda hartzeagatik milesker. Hotz latza duk hemen, eta bihotzeraino joa nagok.
BERNARDO
Guardia lasaia izan al duzue?
FRANTZISKO
Sagu baten zirkinik ere ez.
BERNARDO
Gau on, bada.
Topo egiten baduk Horazio eta Martzelo
ene beilakideekin, bizkor etortzeko esaiek.
HORAZIO eta MARTZELO sartzen dira.
FRANTZISKO
Uste diat entzuten ditudala... Geldi! Nor da hor?
HORAZIO
Lur honen lagunak.
MARTZELO
Eta erregeren menekoak.
FRANTZISKO
Gau on dizuela.
MARTZELO
Kaixo, soldadu jator hori.
Nork hartu dizu txanda?
FRANTZISKO
Bernardok du hartu ene lekua.
Gau on dizuela.
Badoa.
MARTZELO
Ei, Bernardo!
BERNARDO
Esadak: Horazio hor al da?
HORAZIO
Zati bat behintzat.
BERNARDO
Ongi etorri, Horazio; ongi etorri, Martzelo jator hori.
MARTZELO
Zer, agertu al da zer hori ostera gaueon?
BERNARDO
Nik ez diat ezer ikusi.
MARTZELO
Horaziok ziok gure fantasia hutsa dela,
eta ez duela nahi sineskerian jausi,
birritan ikusi dugun lazgarri hori dela eta.
Horregatik hitzartu diat gurekin etor zedin
arreta guztiz egitera gau honen guardia,
hala, ikuskari hori berriro agertuz gero,
egiets ditzan gure begiak, eta mamuari hitz egin.
HORAZIO
Utikan, ez duk agertuko.
BERNARDO
Eseri apur batez,
eta uzkuk ostera ere hire belarriei erasotzen,
gure historiaren aurka hain gotorturik baitauzkak,
gauotan biotan ikusi dugunaren kontakizunaz.
HORAZIO
Eser gaitezen, bada,
eta entzun dezagun Bernardo horretaz mintzo.
BERNARDO
Bart gauean, hain zuzen,
iparrekoaren mendebalera dagoen horrako izar horrek
orain dirazekaneko zeru-alde hori argiztatzeko
bere ibilia egina zuelarik, Martzelo eta nerau,
ezkila ordu bata jotzen...
MAMUA sartzen da.
MARTZELO
Ixo, tenk egik. Horra non datorren berriro.
BERNARDO
Hil berri den erregearen itxura berean.
MARTZELO
Hi eskoladuna haiz; hitz egiok, Horazio.
BERNARDO
Ez al du erregearen antza? Ohar hakio, Horazio.
HORAZIO
Bete-betea. Larriturik niaukak izuz eta harriduraz.
MARTZELO
Hitz egin lekion nahi likek.
MARTZELO
Galde egiok, Horazio.
HORAZIO
Nor haiz hi, gau aldi hau bahitzen baituk
eta orobat Danimarkako maiestate ehortziak
jantzi ohi zuen forma jator, gudulari hori.
Zeruarren agintzen diat, mintza hadi.
MARTZELO
Mindurik zagok.
BERNARDO
Horra, bazoak gugandik mutiri.
HORAZIO
Hago! Mintza hadi, mintza. Agintzen diat, mintza.
Badoa MAMUA.
MARTZELO
Alde egin dik, erantzuteke.
BERNARDO
Hara, Horazio! Dardaraz hago eta zurbil.
Ez al da hau fantasia baino zerbait gehiago?
Zer deritzok?
HORAZIO
Jainkoaren aurrean, ez nezakeen sinets,
ez balitz tarteko, sentikor eta zintzo,
neure begion aitorpena.
MARTZELO
Ez al du erregeren antza?
HORAZIO
Hik heure buruarena adinakoxea.
Horrelakoxea zian peto-peto armadura
norvegiar gutiziatsua gudukatu zuenean.
Horrelaxe zian behin zimurtu bekokia,
topaldi haserre batean poloniar leradunak zituenean
izotz gainean porrokatu.
Harrigarria duk.
MARTZELO
Horrelaxe duk beste birritan, ordu mortu honetantxe,
urrats gudulariz gure guardiaren aurretik mutiri iragan.
HORAZIO
Zein pentsabide berezitatik jo ez dakit,
baina, oro har, iritzia emateko gai naizeno,
egundokoren bat iragartzen zaio gure erresumari.
MARTZELO
Hots, eseri, eta konta biezat, dakienak,
zer dela-eta dituen honelako beila zorrotzak
honela gauero nekarazten erreinuko sujetak,
eta zer dela-eta eguneroko brontzezko kanoi urtze
eta atzerritik gerrarako gailu ekartze taigabe hau;
zer dela-eta ontzigintzara behartua hainbeste jende,
lan latz horretan jaia eta astea bereizi gabe?
Zer ote da tartean, lehia izerditsu honek
gaua auzolankide bilakarazteko egunarekin:
nork eman diezadake horren berri?
HORAZIO
Neronek.
Hala zabilek, bederen, zurrumurrua: gure errege zenari,
zeinaren irudia oraindik orain hor agertu baitzaigu,
Norvegiako Fortinbrasek zioan, jakina denez,
bekaitz biziak harrokeria gaitza hartara akuilaturik,
borrokarako aupada egin. Buruz burukoan,
gure Hamlet bihoztunak —halakotzat baitzeukan
gure mundu ezagunaren alde honek—
herioz hil zian Fortinbras hori; zeinak, zaldun-legeei
xuxen zatxekon itun zigilatu batez, biziarekin batera,
bere eskupeko lur guztiak eman baitzizkion garaileari.
Horren aldera, gure erregeak zian
pareko ordain-bahia ezarria,
zeina Fortinbrasen ondarera bihurtu baitzatekeen,
hura garaile irten balitz; hots, aipaturiko itunaren arauz,
norvegiarrarena gure Hamleti egokitu zitzaion bezala.
Bada, hara, Fortinbras gazteak,
soberako kemen beroz gainezka,
gizon lurgabe bipilezko saldo bat arrantzatu dik
Norvegiako bazterretan han-hemen, janari eta sari truke,
edozein urdailentzat egina ez den ekinbide baterako,
ez baita besterik —gure erresuman ondo nabaria denez—
aipaturiko lur beraren aita zenak galduok
esku gogorrez eta bortxa bidez berreskuratzea baino.
Eta hori duk, eiki, gure prestaketen zio nagusia,
gure beila honen sorburua, eta herri guztia
halako lehia larri eta jardun-behar bizian
agitzearen arrazoi nagusia.
MAMUA sartzen da.
Ixo, baina, geldi; horra non datorren berriro!
Bidera irtengo natzaiok, fundituko banau ere.
MAMUak besoak zabaltzen ditu.
Hago, ilusio hori.
Inolako soinu edo ahots gaitasunik baduk,
hitz egidak.
Egitekorik deus bada onik, hiri kontsolamendu
eta niri grazia ekar diezadakeenik,
hitz egidak.
Heure herriaren patuaren jakitun bahaiz,
eta agian aurrez jakiteak eragotz badezake gaitzik,
mintza hadi!
Edo lurraren sabelean altxor bortxaz eskuraturik
ezkutatua baduk heure denboran,
horrek baitzaituzte, omen, izpirituok hilik ibilarazten maiz,
hitz egik horretaz; hago, eta hitz egik.
Oilarrak kukurruku jotzen du.
Geldi ezak, Martzelo.
MARTZELO
Aiztagaz joko dut?
HORAZIO
Jo, geldi ez badadi.
BERNARDO
Hemen duk.
HORAZIO
Hemen duk.
Badoa MAMUA.
MARTZELO
Joan duk.
Makur ari gaituk, hain maiestatetsua izaki
halako bortxa ageria erakutsiz,
zeren zaurtezina baita bera airearen pare,
eta gure ukaldi alferrok irribide gaizto.
BERNARDO
Hitz egitekotan zuan oilarrak kukurruku jo duenean.
HORAZIO
Eta orduan asalduak dik hartu, nola erruduna
hotsegite larderiatsu baten aurrean. Entzuna diat ezen
oilarrak, zeina goizaren turutaria baita,
bere eztarri ozen zorrotzaz duela,
egunaren jainkoa iratzartzen, eta, haren dei-hotsera,
itsasoan nahiz suan, lurrean zein airean,
beren gordelekuetara biltzen direla
izpiritu bidegaldu eta herratuak; eta, horren egiaz,
ikusi dugun hori duk frogabide aski.
MARTZELO
Oilarraren kukurrukuan aienatu duk.
Zenbaitek ziok ezen, gure Salbatzailearen jaiotza
ospatzen deneko sasoi hori hurbildu ahala,
gau osoan diharduela kantari egunsentiaren hegaztiak;
eta orduan, diotenez,
ezein izpiritu ez duk ausartzen irtetera,
gauak sanoak dituk, planetek ez ditek makur jotzen,
ez amandreek ez sorginek ez ditek xarmatzeko ahalmenik,
hain duk bedeinkatua eta graziaz betea aro hori.
HORAZIO
Hala entzun diat, eta aldez halaxe sinesten ere diat.
Hots emazue, baina: goiza, soingaineko gorrixkaz jantzirik,
oinak ihintzetan, ekialdeko muino garai horren gainetik
hor zatorrek.
Utz dezagun bertan behera gure beila, eta, ados bazarete,
gau honetan zer ikusi dugun konta diezaiogun
Hamlet gazteari; zeren, ene biziagatik zin,
izpiritu horrek, guretzat mutu, hari hitz egingo baitio.
Ongi al deritzozue printzeari honen berri emateari,
maitasun zintzoz eta eginbide leialez dagokigunez?
MARTZELO
Dagigun hala, otoi; nik goizeon baitakit
non aurki dezakegun hura xuxen-xuxen.
Badoaz.
I.ii
Sartzen dira: KLAUDIO, Danimarkako erregea, GERTRUDE erregina, HAMLET printzea, POLONIO, LAERTES, OFELIA, jaunak eta segiziokoak.
KLAUDIO
Nahiz Hamlet gure anaia maitearen heriotzaren oroipena
oraindik fresko egon, eta horrek zuzen ona eman guri
bihotza doluz edukitzeko, eta gure erreinu osoari
saminezko bekozko bakar batean biltzeko,
hala ere, hain gogor egin die zuhurtziak sentimentuei,
non tristurarik burutsuenaz gogoratzen baitugu hura,
geure buruaz eta erreinuaz ahantzi gaberik.
Hala, bestorduko geure arreba, oraingo geure erregina,
erresuma gudulari honetako tronu-kide inperiala,
dugu —alegia poz etsiz, begi bat zorion, bestea negarrez,
hiletan bozkarioz eta pleinuz ezkontzeko orduan,
atsegina eta dolua pisu berekotzat jorik gure baitan—
geure emaztetzat hartu. Ez baitiegu entzungor egin, orobat,
zuen aholku ezinago zuhurrei, gogo zabalez emanak
auzi honetan zehar. Guztiarengatik, gure eskerrak.
Orain, berriz, jakiteko duzuenez, Fortinbras gazteak,
uste eskasean edukirik gure indar eta balioa,
edo bihotzeko gure anaia zenduaren heriotzaz
gure erresuma zatiturik eta nahasturik dagoelakoan,
eta bere ametsetan abantailan kausiturik bere burua,
etengabe gogaitu gaitu bere mandatuz,
alegia beraren aitak, guztizko lege onean,
gure anaia txit bihoztunaren kontra galdu zituen lurrok
itzul diezazkiogun. Horraino, bada, hari dagokiona.
VOLTEMAND eta KORNELIO sartzen dira.
Geuri dagokigunez, berriz, eta batzar aldi honi,
hona zertan den kontua: honako gutun hau diogu idatzi
Norvegiako erregeari, Fortinbras gaztearen osabari
—ohean ezindua, doi-doi jakin baitezake
bere iloba horren asmoen berri—, eragotz dezan
hura aurrerago joatea, zeren lebak, kintak eta abarrak
haren sujeten artetik egiten baitira. Honenbestez zaituztet igortzen, zu, Kornelio jator hori,
eta zu, Voltemand, mandatu hau diezaiozuen
Norvegiako errege zaharrari eraman, honako
hemen zehazturiko artikuluok biltzen duten honetaz landa
harekin deusik tratatzeko beste areagoko eskurik
ez duzuela.
Agur, bada, eta zuen lehiak beza froga
enekiko zuen eginbidea.
(KORNELIO eta) VOLTEMAND
Horretan eta guztian gaude eginbidez berorrengana.
KLAUDIO
Ez dugu inolako zalantzarik. Agur bihotzetik.
Badoaz VOLTEMAND eta KORNELIO.
Eta orain, Laertes, zer berri dakarzu zuk?
Zerbait eskabide aipatu diguzu: zer da, Laertes?
Danimarkako Erregeari arrazoibide onez mintzaturik
ez duzu alferrik izango elea. Zer erregutu hezake, Laertes,
ene eskaintza ez litzatekeena, hire eskea gabe?
Burua ez zaiok bihotzari kide hurbilago,
ez eskua ere ahoari lagun zerbitzalago,
nola baitzaio Danimarkako tronua hire aitari.
Zer nahi duk nigandik, Laertes?
LAERTES
Jaun goren hori,
berorren grazia eta baimena Frantziara itzultzeko,
nondik bainintzen, gogo onez baiki, Danimarkara itzuli,
berorren koroatzean neure leialtasuna erakustera;
orain, baina, aitortu behar dut, eginbide hori beterik,
ene gogo-irrikak berriro dira Frantziarantz aihertzen,
eta hartakotz berorren baimen eta grazia dut
apalki eskatzen.
KLAUDIO
Hire aitaren baimena baduk? Zer dio Poloniok?
POLONIO
Erauzi du nigandik, jauna, ene baimen nagia,
eskatzearen eskatzez, eta, azkenean,
makurtu natzaio zigilatzera neure onespen gogorra.
Arren eskatzen diot berorri baimena eman diezaion joateko.
KLAUDIO
Goza ezak heure sasoi ederra, Laertes;
hire esku bego denbora, eta
jabe haizen dohain onenek dezatela hire gogara erabil.
Orain, ordea, ene kusu Hamlet, ene seme...
HAMLET
Izanagatik sendiko, ezin laket betiko.
KLAUDIO
Nolatan hago hodei-itzalpe ilunak harturik oraindik?
HAMLET
Ez da hori, jauna: luzaroegi egona nauzu eguzkitan.
GERTRUDE
Hamlet laztana, uxa ezak, uxa, kolore gautu hori,
eta lagun gisa egiok so erregerekin Danimarkari.
Ez hadila ibil beti, betazalok lurrerantz,
heure aita noblearen xerka hautsetan.
Badakik lege arrunta dela: bizi den oro duk hilkor,
mundutik dezan noizbait naturak eternitatera igor.
HAMLET
Halaxe da bai, andrea, guztion lege arrunta.
GERTRUDE
Hala bada,
zergatik du horrek hain itxura berezia hartzen higan?
HAMLET
Itxura, andrea? Ez: izatea; nik ez dakit «itxura»rik.
Ez da kapa tinta-kolore soil hau, ama nirea;
ez eta hotsandiko jantzi beltz deduzkoak,
ez eta arnasestukako hasperen larriak,
ez dituzu, ez, horiek, ez eta begitiko ibai naroa,
ez eta betartearen abaildura agerikoa ere,
saminaren forma, eite, agerpen guztiok batera ere,
ene barrenaren adierazgarri zintzo. Izan ere,
antzez daitezkeen itxurak dira horiek oro;
barnean ditut nik erakutsi nahi eta ezinenak:
besteok, ikur eta jantziak baino ez saminarenak.
KLAUDIO
Guztiz egoki da zure aldetik, Hamlet,
dolu-erakutsiok eskaintzea zeure aitari; baina
jakiteko duzu zure aitak ere aita bat galdu zuela;
aita galdua, galdua da; eta bizirik dirauenak,
seme bati jator doakionez, epe batez
doluzko tristura zor dio. Baina doluari horrela
tema gogorrean eustea, berriz, birao bat duzu
setakeria jainkogabezkoa, gizaz besteko samina.
Zeruaren aurkako gogo txit gaitza darakus horrek,
bihotz gotortu gabea, buru egonezina,
ulermen sinple eta eskolaz jantzi gabea;
ezen, hala izan behar duela dakiguna
gauza arrunt-arrunta izanik zentzuarentzat,
zergatik behar dugu geure seta gaiztoan
hain gaitz hartu? Utikan, zeruaren aurkako hutsa da,
hilen kontrako hutsa, naturaren kontrako hutsa,
zentzugabea guztiz arrazoiarentzat, haren lelo arrunta baita
aiten heriotza, eta beti ere egin baitu deiadar,
lehen gorputik gaur bertan hil denera arte:
«Hala behar du». Otoi, bertan behera utzi
alferreko samin hori, eta pentsa ezazu gutaz
aita batez bezala; ezen jakin beza munduak
zu zarela gure tronutik hurbilenekoa,
eta aitarik kutunenak bere semeaganako duen baino
bihotz-amultsutasun ez eskasagoa dudala
nik zuganako. Wittenberg-era eskolara itzultzeko
agertu duzun nahiaz denaz bezainbatean,
gure desiraren ezinago kontra baitoa,
arren degizugu hemen gelditzera makur zaitezen,
gure begion atsegin eta adoregarri,
gure gorte-gizon gehien, kusu, eta seme.
GERTRUDE
Ez bitez hire amaren erreguak alferrik gal, Hamlet.
Otoizten haut gurekin gera hadin; ez joan Wittenberg-era.
HAMLET
Eginahal guztian egingo dizut men, andrea.
KLAUDIO
Horra erantzun bat amultsu eta jatorra:
zaude geu bezala Danimarkan. Andrea, zatoz;
Hamleten adostasun atsegin eta bortxagabe horrek
begitarte degit bihotzean: eta, horren izenean,
gaur egiteko dugun poz-pozezko topa bedera
hortxe die kanoitzarrak hodeiei iragarriko,
eta erregeren zangadak zeruak oro aldarriz beteko,
lurreko ostotsa errepikatuz. Goazemazue.
Guztiak irteten dira, HAMLET izan ezik.
HAMLET
Ailedi haragi zinez trinkoegi hau urtu,
mehe-mehe eginik ihintz huts bilaka!
Edo ez ailu Betiraunkorrak ezarri
buru-hilkintzaren aurkako araua! Ene, ene! Jainkoa!
Zeinen neke, uher, huts eta ezdeusetako
zaizkidan niri mundu honetako ekanduak oro!
Utikan, oi, ut! Jorratu gabeko baratze bat dugu hau,
hazitarako utzia; gainezkako zabar berezkoek
hartua digute zeharo. Honetara beharra ere!
Bi hilabete doi hila: ez, ez hainbeste, birik ez:
hain errege bikaina; hura, honen aldean, hara zer zen:
satiro baten aldean Hiperion dena; hain maitakor
ene amagana, non ez baitzieken utzi zeruko haizeei
haren aurpegia zakarregi laztantzen. Zerua eta lurra!
Gogoratuko ez dut, bada? Haren besartean ama,
alegia jangalea puska bat hazia bere elikagaiaz;
eta, hala eta guztiz ere, hilabetera orduko...
Kendu burutik!... Ahultasun, emakume duk izena!
Hilabetetxo bat, artean maiztu gabe zeuzkala oinetakoak,
ene aita gaixo hilotzaren segizioan joan zenekoak,
Niobe hura irudi, oro malko —nolatan, ordea, nolatan
Jainkoarren!, piztia batek, arrazoi-solasik gabea izaki,
dolu luzeagoa zegikeen—, ene osaba hartu zuen senar,
ene aitaren anaia, baina ez ene aitaren antz handiagoko
ezen ni Herkulesen. Hilabetera orduko, hara;
artean malko guztiz bidegabetsuon gatza ez zelarik
haren begi garraztuetako gorritasunetik ostendu,
ezkondu zen. Oi, lehiaren makurra, hain agudo
laster egitea intzestuzko maindire artera!
Ez da eta ezin datorke hortik gauza onik.
Tenk, baina, bihotz; behar baitut mihia lotu.
HORAZIO, MARTZELO eta BERNARDO sartzen dira.
HORAZIO
Agur, jaun goren hori!
HAMLET
Poz hartzen diat bizi haizela ikusirik:
Horazio... edo ez nagok neure kordean.
HORAZIO
Huraxe naiz, ene jauna, eta
berorren zerbitzari xumea beti ere.
HAMLET
Ene adiskide on hori; ni ere berdin hire zerbitzuko:
Eta zerk hakar Wittenberg-etik, Horazio? Martzelo?
MARTZELO
Ene jaun ona...
HAMLET
Poz handia hartzen diat hi ikusteaz. Arrastiri on, lagun.
Baina zerk zakartzate, esan, Wittenberg-etik?
HORAZIO
Alferkeriara emanak izatez, ene jauna.
HAMLET
Ez nikek jasango hire arerioarengandik halakorik.
Hik ere ez egin, bada, bortxa hori ene belarriari,
alegia entzutera emanik heure buruaren aurkako
erasia horrenik: bazakiat ez haizela alferra.
Zer egiteko zaik sortu, baina, Elsinore-n?
Bapo edaten irakatsiko diagu alde egin aurretik.
HORAZIO
Jauna, berorren aitaren hiletarako etorria naiz.
HAMLET
Otoi, ez egin niri burlarik, eskola-lagun hori;
ene amaren ezkontzarako ez ote zen nengoan.
HORAZIO
Izan ere, jauna, jarrai-jarraian egokitu dira.
HAMLET
Aurrezkia, Horazio, aurrezkia! hiletako opila beroak
eztei-mahaietako jaki izan ditiagu hotzean.
Neure arerio kutunena zeruan topatu banu
nahiago nik, Horazio, egun hori ikusi izana baino!
Aita!... Hortxe zaidak begitantzen neure aita.
HORAZIO
Non, jauna?
HAMLET
Neure gogo-begietan, Horazio.
HORAZIO
Behin ikusia dut nik; errege ziratsa zen.
HAMLET
Gizona zuan, horra, bete eta guztizkoa;
ez diat ikusiko hura bezalakorik ostera.
HORAZIO
Jauna, uste dut bart ikusi nuela nik.
HAMLET
Ikusi? Nor?
HORAZIO
Jauna, berorren aita erregea.
HAMLET
Ene aita erregea!
HORAZIO
Hotzildu, jauna, berorren harridura lipar batez,
arretaz ernerik belarria, harik eta nik eman arte,
bi jaun prestuok lekuko didudala,
miragarri horren berria berorri.
HAMLET
Jainkoarren, mintza hakit!
HORAZIO
Bi gauz jarraian izan dute jaun prestuok,
Matzelok eta Bernardok, beren guardian,
ilun beltzeko gau mortuaren erdi-erdian,
honako enkontrua: berorren aitaren irudi peto bat,
zehatz-mehatz armaturik, burutik behatzetaraino,
hara non zaien agertzen eta, hotsandiko ibileraz,
larderia astitsuz hurbiltzen. Hirutan egin du urrats,
kideon begi larritu eta izuak hartuen aurrean,
bere makilaren helmeneraino; bitartean lagunok
ia urtuan ikara haragiak beldurraren eraginpean,
mututurik, ez diote hitz egin. Horixe baitidate
laborrizko isilpean gero niri jakinarazi,
berekin dut nik hirugarren gaueko beila egin;
zeinean, azaldua zuten moduan, hala denboran
nola izakiaren itxuran, hitzez hitz halaxe guztia,
han agertu baita ikuskaria. Berorren aita ezagutu dut:
esku biok ez dira elkar-irudiago.
HAMLET
Baina non zen hori?
MARTZELO
Guardian geundeneko harresipean, jauna.
HAMLET
Hitz egin al diozue?
HORAZIO
Nik diot, jauna, hitz egin;
erantzunik ez, baina; hala ere, behin, ustez,
gora jaso du burua, eta mugitzekoa egin,
mintzatzen hastekotan balego bezala;
baina orduantxe du goiz-oilarrak kukurruku jo,
eta, haren soinura, tanpez ostendu da,
eta begien bistatik aienatu.
HAMLET
Harrigarria oso.
HORAZIO
Bizirik nagoen bezala, jaun ohoretsu hori, halaxe da egia;
eta xuxen-xuxen gure eginbidea zela iritzi diogu
berorri jakitera ematea.
HAMLET
Bai noski, bai noski, baina asaldagarri zaidak berria.
Guardia egitekoak al zarete gaueon?
MARTZELO, BERNARDO
Bai, jauna.
HAMLET
Armatua, diozue.
MARTZELO, BERNARDO
Armatua, jauna.
HAMLET
Burutik behatzetaraino?
MARTZELO, BERNARDO
Bai, jauna, burutik behatzeraino.
HAMLET
Orduan, ez diozue ikusi aurpegirik.
HORAZIO
Oi, bai, jauna, jasorik zeraman begi-babesa.
HAMLET
Zer aurpegiera ageri zuen? Beltzuri?
HORAZIO
Irudiago zuen samindua haserre baino.
HAMLET
Zurbil ala musu-gorri?
HORAZIO
Ez, zurbil-zurbil.
HAMLET
Eta finkatu al du soa higan?
HORAZIO
Begirik kendu gabe.
HAMLET
Nahi nikek han izan banintz.
HORAZIO
Txunditu zukeen berori arras.
HAMLET
Balitekek, balitekek. Luzaz egon al da?
HORAZIO
Batek abaila handirik gabe ehun kontatzeko tartea.
MARTZELO, BERNARDO
Luzeago, luzeago.
HORAZIO
Ez nik ikusi dudanean.
HAMLET
Urdindua zuen bizarra... ala ez?
HORAZIO
Hala zuen, bizirik zegoela ikusia nion bezala,
beltz-beltzean zilarrez.
HAMLET
Zaintza egingo dut gaueon;
Agian berriz agertuko da.
HORAZIO
Ziur naiz baietz.
HAMLET
Ene aita jatorraren itxuraz janzten bada,
hitz egingo diot, bai horixe, nahiz infernuak berak
ahoa zabaldu eta geldi egoteko manatu. Otoi,
orain arte ezkutuan gorde baduzue ikusia,
aurrerantzean ere zuen isilpean bego;
eta zernahi ere besterik gerta dadin gaueon,
ulerbide emaiokezue, baina ez mihirik:
bihotzez dizuet eskertuko. Adio, beraz:
harresipean naiz, hamaiketatik hamabietara bitartean,
zuengana bilduko.
GUZTIAK
Berorren esanera eginbidez beti.
HAMLET
Ene bihotza berdin zuen alde: adio.
Badoaz guztiak, HAMLET izan ezik.
Aitaren izpiritua armatan! Behar ez denen bat badugu;
joko ustel baten susmoa dut: ailitz etorria jada gaua!
Ordura arte, hago, arima; ezen, ustel denik bada,
lurpean guztiz estali arren, agertuko duk bistara.
Badoa.
I.iii
LAERTES eta OFELIA sartzen dira.
LAERTES
Ontzian daude jada ene puskak: adio.
Ene arreba, haizeak aldeko direlarik
eta itsas-garraioa ibilki, ez izan nagi,
eta helarazi zeure berriak.
OFELIA
Duda egiten al duzu?
LAERTES
Hamleti eta haren txerakeriei dagokioenez,
galatzat eduki eta odol-apeta hustzat,
liliubel bat nola udaberri jaukalean:
goizerne, ez iraunkor; kutun, ez luzaroko;
lipar bateko urrin laketgarria,
besterik ez.
OFELIA
Hori baino ez?
LAERTES
Ez eduki gehiagotzat;
ezen adinean gora ez gara hazten soil-soilik
kemen eta izariz, baizik, garen tenplua osatu ahala,
gogoen barne-gaitasuna ere harekin batera da
hazten eta zabaltzen. Maite zaituzke, apika, orain,
eta orbanik eta makurbiderik gabea dateke,
akasgabea, haren gogoa; baina kasu emateko duzu:
handi-goren izaki, ez da bere gogoaren jabe;
bere jaiotzaren meneko baita noski printzea:
ez dezake, pertsona ezdeusek ohi dutenez,
bere oldez joka; beraren hautuaren baitan baitago
erresuma guztiaren osasun eta ongi izatea;
eta hargatik behar zaio ezarri haren hautuari
bera buru deneko gorputz horren bozketa eta
adostasunaren muga. Hortaz, maite zaituela badiotsu,
zuhur zenuke Hamleten esana sinestea, noraino ere
hark baituke aukera, dena delarik tituluz eta mailaz,
egintzaz gauzatzeko hitza; ez harago, alegia,
Danimarkaren iritzi nagusia ados datekeen baino.
Pentsa, bada, zer galgarri lukeen zeure ohoreak,
belarri sineskorregiz bazenitza entzun haren kantak,
edo bihotza laxa, edo garbitasun-altxor hori ireki
printzearen erregu deslaion aurrean.
Kontuz ibili, Ofelia, kontuz, ene arreba maitea;
zeure maitetasunaren atzealdean eutsi,
desiraren su-danba arriskutsuetatik urrun.
Dontzeilarik begiratuena ere laxo askoa duzu,
ilargiari estalgabetuz gero bere edertasuna,
Bertutea bera ere ez zaie itzurtzen kalumniaren erasoei;
harbeltzak ditu udaberri-zitoak alferrik galtzen,
haien altsumak lora-zabaldu baino lehen sarritan,
eta gaztaroko goiz-ihintz freskotan ohi dira
helde kutsakorrak errazen gertatzen.
Argi ibili; beldurra duzu segurtasun-berme onen:
odol gazteak berez diraki, ez du beharrik inoren.
OFELIA
Ikaskizun on horren gomuta dut gordeko
neure bihotzaren zaintzaile. Baina, anaia maite,
ez niri, zenbait artzain moldakaitzek ohi duenez,
zerurako bide malkor arantzatsua erakutsi,
bitartean berak, libertino putz axolagabe antzo,
atseginaren zidor pinpirintsua ibiltzen duela,
jaramonik egiteke bere aholkuari.
LAERTES
Oi, ez izan kezkarik nitaz.
POLONIO sartzen da.
Luzatzen ari naiz. Hor dator, baina, aita.
Benedikapen bikoitza zorion bikoitza da:
horra abagunea berriro adio esateko elkarri.
POLONIO
Oraindik hemen, Laertes! Ontzira, hots, ontzira!
Bela-bizkarretan atezuan zagok haizea,
eta zain dauzkak. Horra: har ene benedikapena;
eta ahalegin hadi heure oroimenean irartzen
jarraibide bakanok. Mihira gabe gorde pentsamenduak,
eta galarazi desegoki direnei ekintzarako bidea.
Haizela jendekoi, baina arrunkerian erori gabe.
Dituan lagunak, behin halakotzat frogatuz gero,
tinka itzak heure ariman altzairuzko uztaiz;
baina ez lakartu esku-ahurra laztan eginez
edozein kide kabiatik erori berriri. Begira ez hadin
liskarretan sar, baina behin hala egokituz gero,
egik modua aurkaria higandik begira dadin.
Guztiei heda belarria, baina gutxiri ahotsa;
ororen iritziak jaso, baina herorrentzat gorde heurea.
Bira hire jantziak hire diru-poltsaren neurriko,
baina nabarmenkeriarik gabe; aberats, ez deigarri;
zeren arropatik ezagutzen baita sarri gizona,
eta Frantziako jende maila eta gradu gorenekoak
bikain jauntzen baitira eredubide horretan.
Ez hartzaile ez emaile izan maileguz:
emateak diruarekin laguna baitu galarazten maiz,
eta hartzeak etxeko ekonomia kamustea ekartzen.
Hauxe oroz gain: heure buruari hakio zintzo eta leial,
eta hortik segituko da, egunetik gaua bezala,
ez haizatekeela faltsu inori ere.
Adio: ene benedikapenak hori dezala zoritu higan!
LAERTES
Apaltasun osoz agur eta adio, jauna.
POLONIO
Tenorea duk, bai; hoa, hire zain zaudek zerbitzariak.
LAERTES
Adio, Ofelia, eta ongi gogoan hartu
zer esan dizudan.
OFELIA
Oroimenean daukat gorderik,
eta zerorrek edukiko duzu horren giltza.
LAERTES
Adio.
Badoa.
POLONIO
Zer da, Ofelia, esan dinan hori?
OFELIA
Plazer badu berorrek, Hamlet printzearen gaineko zerbait.
POLONIO
Alafede, ordu onean bururatua:
esan didatenez, oso maiz izan din azken aldion
bakarkako batzarraldirik hirekin; eta hik herorrek
guztiz ere eskuzabal eskaini omen dion arreta.
Hala baldin bada —iradoki didaten arabera;
ohartarazpen gisa, alegia—, esan behar dinat
ez dunala hain argi heure buruarekikoa,
ene alabari eta hire ohoreari dagokionaz.
Zer dago zuen artean? Esadan egia.
OFELIA
Azken aldion, jauna, erakutsi asko egin dit
niganako duen jaiduraz.
POLONIO
Jaidura! Utikan! Badirudin hizketan zenbait neskatila
eskarmenturik ez duena halako arriskubide larriez.
Sinesten al dizkion erakutsiok, hala deitzen baitien hik?
OFELIA
Ez dakit, jauna, zer pentsatu behar nukeen.
POLONIO
Alafede, irakatsiko dinat: pentsa haurtxo bat haizela;
benetako ordain-baliozkotzat hartu ditunala erakutsiok,
ustelak izanik txanponak. Garestiago erakutsi heure burua;
edo —ez leherrarazteko guztiz esapide gaixoa,
honela esetsiz— ni naun erakutsiko zorotzat.
OFELIA
Jauna, beti mintzatu zait maitasun-kontu
guztiz era prestuan.
POLONIO
Prestua, horixe prestua; ari, ari.
OFELIA
Bai eta bermea eman ere bere solasari, jauna,
zeruko zin kutun guzti-guztiez ia.
POLONIO
Zera, zozoak harrapatzeko arteak. Ongi zakinat,
odola irazekia egonik, zeinen naro dizkion arimak
zin gartsuak eragiten mihiari. Lama horiek, alaba,
argi gehiago emanki bero baino, bi-biez itzaliak
beren agintzan berean, hura egiten ari deneantxe,
ez ditun sutzat hartu behar. Hemendik aurrera
zikoitz-antza joka heure dontzeila-presentziaz;
jarri elkarretaratzeoi prezio garestiagoa
mintzaldirako agindu soila baino. Printzeari dagokionez,
emaion hik hainbat sineste, nola baita hura gazte
eta brida-uhal laxoagoz baitaiteke ibil
hiri eman dakinakeena baino. Hots, Ofelia,
ez sinetsi haren zin-agintzak; artekari baitira,
kanpo-jantziz erakusten dutenarena gabe,
nabarmenkeriaren erregutzaile huts, hortxe,
estalgile jainko-kartsu batzuen gisa xuxurlaka,
hobekienik limurtzeko. Hara, behin betiko:
ez niken nahi, lau-lau esateko, aurrerantzean
hik heure aisia-unerik batere laidoztatzerik
hitz eta solasbide emanik Hamlet printzeari.
Jaramon egin, zintzo, horri. Ea, erdu.
OFELIA
Men egingo dut, jauna.
Badoaz.
I.iv
HAMLET, HORAZIO eta MARTZELO sartzen dira.
HAMLET
Gogor ausikitzen dik haizeak; hotz ere hotz duk.
HORAZIO
Izotz-giro zorrotza dugu, bai, gaueon.
HAMLET
Zer ordu dugu?
HORAZIO
Hamabiak jotzeko, ustez.
MARTZELO
Ez, joak dira.
HORAZIO
Dagoeneko? Ez dut entzun jotzen.
Hortaz, hurbiltzen ari da tenorea
mamuak bere ibilia egin izan ohi duena.
Turuta-joaldi bat eta bi kanoi-danbada.
Zer esan nahi du horrek, jauna?
HAMLET
Gau-pasa egiten ari duk errege, topaka,
parrandan jo eta su, dantza-zalaparta bizian;
eta Rin-eko ardotik tragoa jotzen duen aldiro,
atabal-turutak arrantzaka hasten dituk
zurrutaldiari aupaka.
HORAZIO
Ohitura al da?
HAMLET
Bai, alajainena,
baina, ene aburuz, nahiz jatorriz hemengo naizen
eta sortzetik egina ekandu horretara, hobeki zaiok
ohitura horri ohore egiten hautsiz ezen ez eutsiz.
MAMUA sartzen da.
HORAZIO
Horra, jauna, hor dator!
HAMLET
Aingeru zaindari zerukoek gaitzatela anpara!
Onezko izpiritu izan zein iratxo madarikatu,
zeruko haize gozo ekarle zein infernuko zafrada,
hire asmoak makur izan zein onbera,
hain heldu haiz hi itxura itaungarrian
ezen mintzatu behar bainatzaik. Hamlet deituko diat,
errege, aita, daniarren goren. Oi, erantzuidak!
Ezjakintasunez lehertzen utzi gabe, esadak, esan,
zergatik hire hezur eraz ehortziok, herioren hesipe,
beren hiljantziak dituzten urratu; zergatik hilobiak,
zeinean hilotz zurrun etzana ikusi baihindugun,
marmolezkobere ahutz astunak ireki dituen,
hi kanpora iraizteko atzera. Zer esan nahi ote du
hi, gorputz hil hori, ostera ere altzairu osoz
berragertzea honela ilargiaren ñirñirretara,
izu larriz betez gaua, eta guri, naturaren jostailu,
honen lazgarriro inarrosiz bihotz-aldartea
arimon helmenetik haraindiko gogoetaz?
Esak, zer dela eta? Zertarako? Zer genuke egiteko?
MAMUak keinu egiten dio HAMLETi.
HORAZIO
Keinu egiten dio berorri berekin joateko,
isilmandaturen bat balu bezala
berorri bakarrik esatekoa.
MARTZELO
Horra nolako adeitasunez dion berorri
txoko apartatuago batera egiten gonbit:
ez bedi joan, baina, berarekin.
HORAZIO
Ez, ez joan inola ere.
HAMLET
Ez dik hitz egin nahi; hortaz, berarekin joango nauk.
HORAZIO
Ez joan, jauna.
HAMLET
Zeren beldur izan behar dut, ordea?
Ez zaukaat bizia orratz baten balioan;
arimari dagokionez, berriz, zer egin diezaioke horrek,
bera bezain hilezkor izanik hura?
Keinuz ari zait ostera ere: berarekin noa.
HORAZIO
Eta uretara limur baleza berori, jauna?,
edo bere oinarritik itsasorantz konkortzen den
harkaitz-labarraren gailur ikaragarrira,
eta, han beste itxura ikaragarri bat harturik,
arrazoimenaren indar eta ahalaz gabetu, eta
eromenera eraman berori? Hausnar beza kontua.
HAMLET
Keinuz ari zaidak oraino ere.
Segi; banoak hirekin.
MARTZELO
Ez luke joan behar, jauna.
HAMLET
Kendu hortik eskuok.
HORAZIO
Zentza bedi berori; ez du zuhur joatea.
HAMLET
Deiadar dagi ene patuak,
eta horrek gorputz honetako arteria koxkor bakoitza
Nemeako lehoiaren zaina bezain gotortzen du.
Oraino hoska ari zait, horra. Aska nazazue, jaunok.
Ala zerua!, mamu artera doake tenk degidana!
Kentzeko, bada, ene paretik! —Segi; banoak higana.
Badoaz MAMUA eta HAMLET.
HORAZIO
Bere senetik ateratzen dute irudikeriok.
MARTZELO
Jarrai gakizkion; ez da komeni men egitea.
HORAZIO
Goazen, bai, atzetik. Zer ote zaigu helduko?
MARTZELO
Zerbait usteldurik dago daniarron herrian.
HORAZIO
Zeruak du zuzenduko.
MARTZELO
Ez, bada, jarrai gakizkion.
Badoaz.
I.v
MAMUA eta HAMLET sartzen dira.
HAMLET
Nora naramak? Esan; ez nauk harago joango.
MAMUA
Adi niri.
HAMLET
Guztiz adi.
MAMUA
Ia heldu zait ordua,
sufrezko gar oinazetsuetara
neure burua eman beharrekoa.
HAMLET
Aiei, mamu gaixoa!
MAMUA
Ez errukitu, baizik buru-belarri entzun
agertuko diadana.
HAMLET
Esan; prest-prest naukak entzuteko.
MAMUA
Baita mendekua hartzeko ere, entzun dezaanean.
HAMLET
Zer?
MAMUA
Hire aitaren izpiritua nauk, epe batez
herrari ibiltzera kondenatua gauaz,
eta sutan barau egitera egunaz, harik eta
neure mundualdian eginiko itsuskeriak
guztiz erre eta purgatu arte. Ez izatera debeku
nagoen espetxeko sekretuez mintzatzea,
banikek kontakizun bat zeinaren hitzik arinenak
hire arima bailuke erdiratuko, odol gazte hori izoztu,
begi biok, izar antzo, beren esferetatik jauzarazi,
hire xerlo dotore izurtuok bereizi
eta banakako ile bakoitza tente laztu,
arantzurde larrituaren zirien gisara.
Baina aldarri eternal hori ez duk haizu
haragi-odolezko belarrientzat. Entzun, oi, entzun!
Inoiz maite izan baduk heure aita laztana...
HAMLET
Jainko maitea!
MAMUA
Mendeka ezak haren hilketa doilor-ezaina.
HAMLET
Hilketa!
MAMUA
Guztiz doilorra hilketa, hala denez onenean,
baina doilorrago hauxe, naturaz beste ezaina.
HAMLET
Ea bizkor jakinarazi, hala nik, hego hain arinez
nola gogoetak edo maitasun-oldeak,
lehia nadin mendekura.
MAMUA
Trebe kausitzen haut;
eta soraioago hintzateke Leteo ibai ertzean
lasai sustraiturik dagoen belar gizena baino,
zirkinik ez bahegi horren aurrean. Entzun, bada, Hamlet.
Zabaldu zuan ezen, neure baratzean lo nengoela,
suge batek ninduela ausiki. Hala duk Danimarka osoa,
azpikeriaz estalirik horrenbestez ene heriotza,
itsuski engainatua agitu. Jakik, baina, seme jator hori:
hire aitaren biziari ausiki egin zion sugeak
haren koroa zaramak orain.
HAMLET
Iragarle nuen, haatik, arima! Ene osaba!
MAMUA
Ai, piztia intzestu-egile, ezkon-nahasle horrek,
antzezko sorginkeriaz, saldukeriazko dohainez
—Oi antze eta dohainon makurra, indarra baitute
inor hala limurtzeko!— bere irrits laidotsura zuen erakarri
ene erregina itxuraz hain onbidetsuaren gogoa.
Oi, Hamlet, nolako bidegaltzea! Nigandik
—halako duintasun beteko bihotza bainion
non beti eskutik baitzihoan maitasun hori
ezkontzako zin-agintzarekin—, zer, eta hala hondoratzeko
berezko dohainez ene aldean guztiz eskas zen
miserable batengana.
Baina bertutea nola ez den beretik mugitzen,
nahiz lizunkeriak zeru-itxura pean gorteiatu,
hala irritsa, aingeru distirant bati loturik ere,
berdin ase litekek ohe zerutiar batean
eta zaborretik bapo gizendu.
Baina hago: goizaren urrina zatorkidak;
labur behar diat. Neure baratzean lo ni,
hala izan baitut ohitura beti arratsaldean,
hantxe patxadan nengoelarik, hire osaba zuan
zuku zitaletik flasko bat eskuan hara limurtu,
eta ene belarrien atarietan zian isuri
legen-ur edentsua, zeinaren eragina
hain baitzaio etsai giza odolari
non zilarbizia bezain bizkor baita barrentzen
gorputzaren ate eta ibilbide naturaletatik,
eta tupusteko indarrez baitu mintzen
eta gatzatzen, esnetan gatzagi tantek nola,
odol mehe osasuntsua. Hala zian enea mindu;
eta bat-bateko heldeak zian pikortatu,
soraio-itxura betean, zarakar higuingarriz,
ene gorputz leun osoa.
Hala nindian ni, lotan, anaia baten eskuak
biziaz, koroaz, erreginaz, bet-betan peitu,
neure bekatuaren lore-loretan ebakia,
elizakorik, prestaketarik, oliodurarik gabe,
aitorpenik egiteke, nengoen-nengoenean igorria,
neure huts guztien zamarekin, kontu ematera.
Oi lazgarria! Oi lazgarria!, lazgarri ezinagoa!
Barrenik baduk heure baitan, ez jasan halakorik;
ez utzi Danimarkako errege-ohea izan dadin
lizunkeriaren eta intzestu ezainaren etzalekua.
Baina, egiten duana egiten duala hori lortzeko,
ez zikindu pentsamendua, eta ez xedatu arima
heure amaren aurka batere: utz ezak zeruaren
eta bular barnean dauzkan arantzon esku,
haiek dezaten eztenka. Adio, seme, bertatik!
Ipurtargiak hurbil iragartzen dik goiza,
zurbiltzen hasia baitu bere su ilauna:
Adio, adio, Hamlet. Gogora hadi nitaz.
Badoa.
HAMLET
Oi zeru-oste guztiok! Oi lur! Zer besterik?
Infernua dut gehituko? Utikan! Eutsi, eutsi, bihotz;
Eta zuek, ene zainok, ez zaitezte bertan zahartu,
baizik tinko nazazue atxiki. Hitaz gogoratu!
Bai horixe, mamu gaixoa: oroimenak lekurik dueno
buru-krosko nahasi honetan. Hitaz gogoratu!
Bai noski: neure oroimenaren taulatik ditiat
arrunkeria funsgabe guztiak ezabatuko,
liburu-aipu oro, irudi, inpresio iragan oro,
gaztetasunak eta oharmenak hara jasoak;
eta hire agindua duk soil-soilik biziko
ene garunaren liburu eskerga horretan,
txikikeriokin nahasteke. Bai, zerua lekuko!
Oi emakumearen makurra!
Oi bilaua, bilau irribarretsu, ez besteko bilaua!
Idaztaulak, idaztaulak: behar dut oharra jaso nola
batek irribarre egin dezakeen zabal, eta bilau bat izan;
behinik behin hala dateke noski Danimarkan.
Idazten dihardu.
Horratx, osaba, zurekikoa. Orain, hitzari men;
hots: «Adio, adio! Oroit hadi nitaz.»
Hala dut zin egin.
MARTZELO eta HORAZIO (barruan)
Jauna, jauna!
MARTZELO
Hamlet gure printzea!
HORAZIO
Zeruak anpara dezala.
MARTZELO
Hala biz.
HORAZIO
Uhu, ei, ei, jauna!
HAMLET
Uhu, ei, ei, motell! Hona, txori, hona.
MARTZELO
Zertan gara, ene jaun noblea?
HORAZIO
Zer berri, ene jauna?
HAMLET
Oi, miragarria!
HORAZIO
Jaun ona, konta beza.
HAMLET
Ez; zabalduko duzue eta.
HORAZIO
Ez nik, jauna, zerua lekuko.
MARTZELO
Ezta nik ere, jauna.
HAMLET
Hara, bada. Otu ote lekioke egundo inori...?
Baina gordeko al duzue isilean?
HORAZIO eta MARTZELO
Bai, jauna, zerua lekuko.
HAMLET
Ez da bilau alerik bizi Danimarka guztian
doilor galanta ez denik.
HORAZIO
Ez da behar, jauna, mamurik etor dadin hilobitik
hori kontatzera guri.
HAMLET
Arrazoia, bai; arrazoia.
Beraz, inolako zeremonia gehiagorik gabe,
egoki deritzot elkarri eskua emanik banantzeari: zuek,
zeuen egiteko eta desirek xedatzen dizuetenera;
zeren gizaki orok baitu egitekorik eta desirarik,
direnak direla; neure alde xumetik, berriz,
hara, otoitz egitera noa.
HORAZIO
Neurririk eta taxurik gabekoak dira solasok, jauna.
HAMLET
Damu dut, bihotz-bihotzez, iraindu bazaituztete;
bihotz-bihotzez, alafede.
HORAZIO
Ez da irainik, jauna.
HAMLET
Bai, ala san Patrizio, badenez, Horazio, eta galanta,
iraina. Horrako ikuskari horri dagokionez:
mamu zintzoa da, hara, sinestazue horrenbeste.
Haren eta bion arteko kontuez, berriz, egizue modu
zeuen jakingura menderatzeko. Eta orain, adiskideok,
adiskide, eskoladun eta soldadu zareten aldetik,
onar iezadazue eskaera xume bat.
HORAZIO
Esan zer den, jauna,
eta beteko dugu.
HAMLET
Ez inori sekula jakitera eman gaueon ikusi duzuena.
HORAZIO eta MARTZELO
Jauna, ez dugu emango.
HAMLET
Hala ere, zin egizue.
HORAZIO
Ala fede, jauna, nik ezetz.
MARTZELO
Ezta nik ere, jauna, ala fede.
HAMLET
Ene ezpataren gainean.
MARTZELO
Zin egin dugu, jauna, dagoeneko.
HAMLET
Hortxe, ene ezpataren gainean hortxe.
MAMUA (taulapetik oihuz)
Zin egin!
HAMLET
Hara, hara, hi al haiz hala mintzo?
Hor al haiz, txintxo hori?
Ea. Entzun duzue sotoko horrek zer dioen.
Arren zin egin bertan.
HORAZIO
Proposatu juramentua, jauna.
HAMLET
Sekula ez hitz egitea ikusi duzuen horretaz,
egizue ene ezpataren gainean zin.
MAMUA
Zin egin!
Zin egiten dute.
HAMLET
Hic et ubique? Orduan lekuz aldatuko gara.
Erdu hona, jaunok,
eta pausatu eskuok ene ezpataren gainean.
Sekula ez hitz egitea aditu duzuen horretaz,
egizue ene ezpataren gainean zin.
MAMUA
Zin egin!
Zin egiten dute.
HAMLET
Ongi esana, sator zaharra.
Hain bizkor mugitzen al haiz lurpean?
Aztarrikari iaioa! Lekutu ostera ere, adiskideok.
HORAZIO
Oi eguna eta gaua, ala baita hau mirarizko arrotz!
HAMLET
Egiok, beraz, arrotz bati bezala ongi etorri.
Gauza gehiago zagok zeru-lurretan, Horazio,
giza filosofiak amesturikoak baino. Baina erdu, ea:
hemen lehen bezala, sekula, grazia lagun duzuela,
zeinahi ere arrotz edo bitxi datekeen ene portaera
—aurrerantzean menturaz otuko baitzait
komeni zaidala zelebrearena egitea—
ez duzuela zuek halakoetan, sekula ere,
besoak antxumatuz honela, edo honela buruari eraginez,
edo esaldi badaezpadakoren bat ebakiz —hala nola
«Tira, guk badakigu», edo «Nahi izatera, guk», edo
«Hitz egiten hasiko bagina», edo«Libre izatera, batzuek»,
edo beste erdi-esanen bat halakoa—, erakustera utziko
deusik dakizuenik nitaz. Halakorik ez inola egitea,
zeruko grazia estualdian babes eta lagun duzuela,
egizue zin.
MAMUA
Zin egin!
Zin egiten dute.
HAMLET
Har ezak atseden, izpiritu aztoratua! Beraz, jaunok,
ene bihotz oso-osoz zuei nago; eta zer ere
Hamlet honek bere eskasean egin baitezake
zuenganako estimu eta adiskidantza adierazteko,
Jainkoa lagun, ez zaizue faltako. Sar gaitezen batera,
eta eduki beti hatza ezpainean gurutze, otoi.
Mundua zaigu errotik irten. Ene tamala liskarrez:
patu gaitzean nintzen ni sortu atzera jartzeko artez!
Ea, goazen elkarrekin.
Badoaz.
II.i
POLONIO eta REINALDO sartzen dira.
POLONIO
Emazkiozu diru hau eta ohar hauek, Reinaldo.
REINALDO
Emango dizkiot, jauna.
POLONIO
Zuhur zenuke, baiki, Reinaldo jator hori,
bisitatu aurretik modua egitea
zer ari den jakiteko.
REINALDO
Badut asmoa, jauna.
POLONIO
Ederki, ederki. Hara, lagun, ikertu lehenik
zer daniar jende denn Parisen, eta
nola eta nor, zertatik eta non diren bizi,
zer lagunartez eta zer gastuz; eta hala,
halako itzulinguru eta zehar-galdez kausitzean
ezagutzen dutela ene semea, hurbilago zaudeke,
hartarakoxe itaun zuzenez hel zaitezkeen baino.
Planta egikezu urrunetik-edo ezagutzen duzula;
esaterako: «Aita eta lagunak ezagutzen ditut,
eta doi bat bera.» Ulertzen al didazu, Reinaldo?
REINALDO
Biziki ongi, jauna.
POLONIO
«Eta doi bat bera, baina», esakezu, «ez ongi;
baina, nik diodana bada, hagitz da zoroa,
hau eta bestearen zale», eta hor leporatu
nahi adina kontu; prefosta, ez hain gaitzik
non ohorea liezaiokeen galaraz —begira horretatik—,
baizik apetazko irristaldi zoro ohikoak,
nola ohi baititu lagun arrunt sarri
gaztetan aske ibiltzeak.
REINALDO
Jokoa, esaterako, jauna?
POLONIO
Bai, edo zurruta, ezpataketa, biraoak, borrokak,
ematxarrak... Horraino hel zintezke.
REINALDO
Jauna, desohoragarri luke hori.
POLONIO
Alafede, ez; neurrira ekarriz gero karguak.
Ez diozu leporatu behar beste eskandalurik, alegia
nabarmenkeriarako joera duela; ez da hori kontua.
Aitzitik, ager itzazu erruok hain antzetsu,
non askatasunaren orbanak dirudiketen,
gogo-barren sutsu baten eztanda gartsua,
piztia-halakotasun bat odol bezatugabean,
orori oldargarri.
REINALDO
Baina, ene jauna...
POLONIO
Zer dela-eta behar duzun egin hori?
REINALDO
Bai, jauna, hori nahi nuke jakin.
POLONIO
Ederki, bada; hona ene burubidea,
burubide ustez argi eta xuxen askoa.
Zuk tatxa arinok egoztean ene semeari, alegia
gauza bat arian aritzez zikinduxe, begira ea
zure solaskideak, zundatu gogo duzun horrek,
inoiz kausitu duenentz aipaturiko gaizkerietan
hala salatzen duzun gaztea, bat baitu egingo
orduan noski zurekin honako ondorioan:
«Jauna», edo beste, zuka nahiz berorika,
tokian-tokiko jendeen ohitura eta
usadioaren arabera.
REINALDO
Ederki, jauna.
POLONIO
Orduan, bada, hark, zera... hark... zer nintzen
ni esateko? Mezasantuarren!, banintzen ni esateko
zerbait: non geratu naiz?
REINALDO
«Bat egingo ondorioan», hortxe, eta gero,«Jaunka, zuka
nahiz berorika».
POLONIO
«Bat egingo ondorioan.» Hori da, bai;
honelako hizpidez: «Ezagutzen dut nik jaun hori;
atzo ikusi nuen, edo lehenagokoan, halako egunean;
halako eta halakorekin, eta, diozun moduan,
hantxe ari zen jokoan; hantxe zurrutak gaina harturik;
hantxe tenisean okasioan»; edo, bestela:
«Halako tratu-etxera sartzen ikusi nuen»,
erran nahi baita, putetxe batera; eta abar.
Horra, bada: gezurrezko beitaz duzu
egiaren zamo bapoa arrantzatuko;
halaxe baititugu jende zuhur burutsuok,
inguru-setioz eta soslai-erasoz,
desbidez xuxen asmatzen bideak.
Halaxe zuk, ene aholkuoi jarraikiz,
ene semearekin. Ulertzen didazu, ezta?
REINALDO
Bai, jauna.
POLONIO
Jaungoikoa zurekin; ongi ibili.
REINALDO
Agur, jauna!
POLONIO
Kontu eman ea zertara duen joera.
REINALDO
Hala egingo dut, jauna.
POLONIO
Eta landu dezala gogotik musika.
REINALDO
Ongi, jauna.
Badoa.
OFELIA sartzen da.
POLONIO
Adio! —Hara, Ofelia, zer dugu?
OFELIA
Ene, ene, jauna, hain bainaiz ikaratu!
POLONIO
Zerekin, jainkoaren izenean?
OFELIA
Jauna, neure gelan ari nintzelarik josten,
Hamlet printzea —guztiz askatua jaka;
kapelarik gabe buru-has; galtzerdiak lohi,
lotzeke eta girgilu legez orkatilaraino jausiak;
alkandora bezain zurbil; belaunak elkar-joka, eta
halako aurpegiera errukarriz, nola baitzukeen
orduantxe baliote infernutik jaregin
hango izu-kontari—, hara non zaidan etorri.
POLONIO
Hire maitez zoro?
OFELIA
Jauna, ez dakit,
baina zinez hala dut susmoa.
POLONIO
Zer esan din?
OFELIA
Eskumuturretik heldu dit, estu-estu.
Gero besoaren luzeraraino aldendu,
eta beste eskua honela paraturik bere kopetan,
buru-belarri hor hasi zait aurpegia miatzen,
hura marraztu nahi balu bezala. Luzaz egon da horrela.
Azkenean, apur bat inarrosirik niri besoa, eta
hirutan eraginik buruari honela gora eta behera,
hasperen bat jaulki du hain errukarri eta sakona,
non baitzirudien gorputz osoa puskatuko ziola
eta izatea suntsituko. Horrenbesterekin, aske utzi ni,
eta, burua sorbaldan gaindi itzulia,
begirik gabe asmatu du nonbait bidea,
ezen ateraino joan da soaren laguntzarik gabe,
nigan josirik, azkeneraino, begion argia.
POLONIO
Ea, hator enekin. Erregeren bila joango naun.
Horratx amodioaren zoraldi betea,
zeinaren bortiztasunak bere burua baitu galtzen
eta gogoa eramaten etsi gaitzeko eginbidetara
hain sarri nola zerupeko edozein pairamen
izaki gaixoon oinazegarri. Damu dinat...
Zer, hitz gogorrik zuzendu al dion berriki?
OFELIA
Ez, jauna, baizik, berorrek agindu bezala,
uko egin diet haren gutunei
eta tratabidea debekatu.
POLONIO
Horrek erotu din.
Damu dinat arreta zuhurragoz ez erreparatu izana.
Beldur nindunan jostetan ari ote zen soilik,
hire galbidez noski. Ene arduron galdua!
Alajaina, hain din bere gure adin honek
arrastotik harago jotzea geure aburuetan,
nola gauza arrunta baita gaztegoarengan
aski zentzu ez izatea. Ea, goazeman erregegana.
Jakin dadila; bada kontuak lekarke gordean deno
min gehiago, amodioa agerturik herra baino.
Badoaz.
II.ii
KLAUDIO, GERTRUDE, ROSENKRANTZ,
GILDENSTERN eta segiziokoak sartzen dira.
KLAUDIO
Ongi etorri, Rosenkrantz eta Gildenstern preziatuok!
Zuek noiz ikusiko luzetsirik egon izanaz gainera,
zuetaz baliatzeko dugun beharrak ere eragin du
presazko dei hau. Entzun duzue zerbait noski
Hamleten eraldatzeari buruz: hala deitu beharko,
ezen ez kanpotik eta ez barnetik ez baitirudi
lehenago zen hura. Zer izan ote litekeen,
aitaren heriotzaz beste, horrela jarri duena,
hain bere burutik eta senetik irtena,
ezin asmaturik nabil. Arren degizuet bioi
ezen, txiki-txikitatik harekin haziak izaki,
eta haren kide-kideko gaztez eta izamoldez,
onar dezazuen hemen gure gortean geratzea
denbora apur batez; hala, zuen lagunarteak
atseginbideetara ekarri, eta atzeman dezagun ea,
egokierak hartarako modua ematen dizueno,
badenentz deus, gure ezkutuan, hala joa duenik, eta,
agerira ekarririk, gure esku dagoenik konpontzea.
GERTRUDE
Jaun jatorrok, hagitz mintzatu da zuetaz,
eta ziur naiz ez direla munduan bi gizon
bihotzeanago dituenik. Plazer baduzue
guganako adeitasun eta borondatea erakustea,
denbora apur bat gure artean emateko lagin,
gure esperantzaren hazkarri eta onurarako,
zuen bisitaldiak jasoko duen esker ona
errege baten bihotzaren duin izango da.
ROSENKRANTZ
Maiestate biok
balukete ahala, gure gain duten esku gorenaz,
agindu gisa agertzeko beron gogo itzalak,
arren egin gabe.
GILDENSTERN
Men dagigu, baina, berdin,
eta geure buru eta zerbitzua eskaintzen, bete-betean,
gogo guztiz beron oinetara makurturik
aginduen zain.
KLAUDIO
Esker mila, Rosenkrantz eta Gildenstern jator hori.
GERTRUDE
Esker mila, Gildenstern eta Rosenkrantz jator hori.
Erregutzen dizuet ber-bertatik bil zaitezten
ene seme hain ere aldatuarengana. Ea, zuetarikoren bat,
eraman jaun prestuok Hamlet den lekura.
GILDENSTERN
Zeruak bitza gure presentzia eta jardunak
atsegin eta lagungarri egin harentzat!
GERTRUDE
Hala biz, amen!
Badoaz ROSENKRANTZ eta GILDENSTERN
(eta segizioko bat)
POLONIO sartzen da.
POLONIO
Enbaxadoreak dira Norvegiatik, jaun gorena,
bozkariotan itzuli.
KLAUDIO
Beti ere izan haugu berri on ekarle.
POLONIO
Hala ote, ene jauna? Zinez diotsat gorentasun horri
eginbidez nagoela, arimaz bezala, guztiz
Jainkoaren eta ene errege onaren zerbitzura.
Eta nago —edo bestela ene garun honek
galduxea du zainketarako usnamen fina,
garai batean ohi zuenetik— aurkitu dudala
Hamleten zoramenaren kausa xuxena.
KLAUDIO
Mintza hadi, bada, irrikan bainago entzuteko.
POLONIO
Egin lehenago harrera enbaxadoreei:
ene berriak dirateke oturuntzaren azkenburuko.
KLAUDIO
Herorrek egiek aurretikooi harrera, eta ekarri hona.
Badoa POLONIO.
Aurkitu omen du, Gertrude laztana, zure semearen
gaitzaldi guztiaren jatorri eta iturburua.
GERTRUDE
Susmoa dut ez dela behinena baino:
aitaren heriotza eta gu bion ezkontza presatuegia.
KLAUDIO
Tira, esango digu zehatz-mehatz.
POLONIO, VOLTEMAND eta KORNELIO sartzen dira.
Ongi etorri, ene lagun onak! Zer berri dugu
gure anaia Norvegiako erregearengandik?
VOLTEMAND
Adeitsu dio berorri itzultzen bihotzetik goraintzi.
Guk hitz bat egin orduko, bertatik ditu deuseztarazi
bere ilobaren lebak, ezen uste zuen, nonbait,
Poloniako erregearen aurkako prestaketa zirela;
baina, hobeki azterturik, konturatu da
berorren gorentasuna zutela xede. Hala, gaitziturik
inor halako jokutria gaiztoz baliatu izanaz
bera eri, zahar eta ezindurik egoteaz, hor dio Fortinbrasi
gelditzeko agindua igorri. Hark men egin dio eta,
erregeak agiraka eginik, hondarreko orobat zin egin,
bere osabaren aurrean, ez diola sekula gehiago
arma-bidean ekingo berorren maiestatearen aurka.
Horretan, errege zaharrak, pozez gainezka,
hiru mila koroa dizkio urteko saritzat ezarri,
eta eskumena eman leban harturiko soldaduak
Poloniako erregearen aurka erabiltzeko. Hala,
arren degio berorri, honako agiri honen bitartez,
plazer dakiola traba gabeko iraganbide ematea
berorren lurraldean barrena, ekinaldi horretarako,
agirian ezarri diren segurtasun-berme
eta baldintzen pean.
KLAUDIO
Egoki deritzogu;
eta asti eta beta dugunean dugu irakurriko,
erantzun, eta gogoeta egin kontu guztiaz.
Bitartean, ongi bideraturiko lanarengatik milesker zuei.
Zoazte atseden hartzera; arratsean ospakizuna dugu.
Bihotzez ongi etorri.
Badoaz VOLTEMAND eta KORNELIO.
POLONIO
Horra ongi burutua egitekoa.
Jaun gorena, erregina, hemen itaunka hastea
zerik datekeen maiestatea, zerik eginbidea, zergatik
eguna egun den, gaua gau, eta denbora denbora,
litzateke alferrik galtzea gaua, eguna eta denbora.
Beraz, laburtasuna denez antzearen arima-mamia,
eta hitzaspertasuna, berriz, adar-mentu loratuak,
labur nadin mintza: berorren seme jatorra eroturik dago.
Eroturik edo: ezen, egiazko eromena definitzeko,
ez al luke batek, hain zuzen, eroturik egon behar?
Bego, baina, horrenbestean.
GERTRUDE
Mami gehiago, eta apaingarri gutxiago.
POLONIO
Andrea, zin degizut apaingarririk gabe dihardudala guztiz.
Eroturik dagoela, egia da; egia da hori tamala dela;
eta tamala da hori egia izatea: figura txoro bat, horra;
baina utikan, ez baitut apaingarririk erabili nahi.
Jo dezagun eroturik dagoela, hortaz. Geratzen zaigu
jakiteko, bada, efektu horren kausa,
edo, hobeki, defektu horrena, zeren halako
defektuzko efektuak bere kausa behar baitu.
Horra zer den geratzen, eta geratzen dena hauxe. Hara:
badut nik alaba bat —badut, izan, enea den bitartean—;
hartxek, bada, bere eginbidean zintzo eta esaneko,
honako hau eskuratu dit. Zerorrek atera ondorioak.
Irakurtzen du gutuna.
«Ofelia zerutiar, guztizko eder-jantzi
eta ene arimaren idolo horri»
Traketsa esapidea, dorpea: «eder-jantzi» esapide dorpea da.
Baina entzun, hara:
«haren bihotz-golko zuri ezinagoari gomendaturik, honakook, eta abar».
GERTRUDE
Hamletek igorria al da?
POLONIO
Andrea, bego lipar batez; fidel izango naiz.
«Duda ezazu izarrak diren su;
duda ekia mugitzen ote den;
duda egia ez ote den faltsu,
baina inoiz ez duda bihotz honen.
Oi Ofelia laztana, olerkari traketsa nauzu;
ez dakit neure lantuok neurtizten; baina
maiteen maite zaitudala, ezin maiteago, sinetsi. Adio.
Zerorrena sekula betiko, laztanen laztan hori,
biziaren ahala berekin dueno, HAMLET.»
Hauxe dit, zintzo-zintzo, neure alabak erakutsi,
eta, horrez gainera, maite-solasok
zein noiz diren gertatu, nola eta non,
zehatz-mehatz dit jakinarazi.
KLAUDIO
Baina nola hartu du mutilaren bihotz-erakutsia?
POLONIO
Zer derizt berorrek niri?
KLAUDIO
Gizon leial eta prestua deritzut.
POLONIO
Hala ahalegintzen naiz. Baina zer ote zeritzokeen berorrek,
ikusi nuelarik maitasun bero hori hegan
—esan behar baitut ezen alabak esan aurretik
erreparatu niola nik—... Zer ote zeritzokeen berorrek,
edo ene maiestate erregina laztan horrek, zer,
isilmandatuon jasotzaile hutsarena egin banu,
edo neure bihotzari begiak itxiarazi, mutu eta gor,
edo garrantzirik eman ez, nagi, ikusten nuenari?
Zer ote zeritzokeen berorrek? Ez, zuzenean ekin nion,
eta esan beharrak esan gure alaba horri, honela:
«Hamlet gaztea printzea dun, hire mailatik gora;
ez dun, bada, gisa». Eta hala agindua eman nion
itxi ziezaiola atea harekiko tratuari,
ez zezala onar mezularirik, ez esku-erakutsirik har.
Horrenbestez, bere fruitua jaso zuen ene aholkuak;
eta Hamlet printzea, gaitzetsirik —hitz laburretan esateko—
tristurara amildu zen, eta gero baraura,
hurrena lorik ezera, handik ahuleziara,
hortik txolintasunera, eta, hala, amilbide horretan,
orain datzan eta guztiok dolu-penetan gauzkan
eromen eldarniotsura.
KLAUDIO
Hori dela uste al duzu?
GERTRUDE
Baliteke. Ziur asko.
POLONIO
Gertatu al da inoiz —jakin nahi nuke—
nik argi eta garbi «Hala da» esan,
eta bestela izatea gauzarik?
KLAUDIO
Ez nik dakidala.
POLONIO (bere buru-sorbaldak seinalaturik)
Banatu gaineko hau azpikotik, hala ez bada hori.
Egokiera lagun, bistaratuko dut, bai, nik
egia gordea, lurraren zentroan
gorderik balego ere.
KLAUDIO
Nola egiazta dezakegu hori areago?
POLONIO
Jakina da ibili eta ibili jardun ohi duela batzuetan
hemen lorioan barrena.
GERTRUDE
Hala da, baiki.
POLONIO
Halako batean, neure alaba jaregingo diot.
Gauden berori eta biok tapiz baten atzean orduan.
Erreparatu topaketari: mutilak maite ez badu
eta burutik eginik ez badago hori dela eta,
ez nadila izan gehiago gorteko arduradun,
baizik landetxe bateko kortazain.
KLAUDIO
Egingo dugu saioa.
HAMLET sartzen da, liburu bat irakurriz.
GERTRUDE
Horra, baina, non datorren gizagaixoa itunki irakurriz.
POLONIO
Segi hemendik, otoi, maiestateok. Oraintxe dut
berarengana joko. Bion baimenarekin.
Badoaz KLAUDIO eta GERTRUDE
Zer modu, ene printze Hamlet?
HAMLET
Ongi, lagun, milesker.
POLONIO
Ezagutzen al nau berorrek, jauna?
HAMLET
Ederki ezagutu ere: arrain-tratularia zara zu.
POLONIO
Ez ni, jauna.
HAMLET
Nahi nikek, bada, halako gizon zintzoa bahintz.
POLONIO
Zintzoa, jauna?
HAMLET
Baiki: zintzo izatea, mundu hau doan legez,
hamar mila lagunen artean bat izatea da.
POLONIO
Oso da hori egia, jauna.
HAMLET
Ezen eguzkiak harrak hazten baditu zakur baten gorpuan,
musukatzeko sarraski ederra izaki... Baduk alabarik?
POLONIO
Badut, bai, jauna.
HAMLET
Ez utzi eguzkitan ibiltzen: zoragarria da sorkundea.
Baina ez hire alaba izanik bere baitan sortzaile.
Emak kasu, lagun.
POLONIO (bereiz)
Hara berriz ere! Ene alabaren leloarekin beti.
Ez nau ezagutu, ordea, hasieran; zera,
arrain-tratularia nintzela. Joana dago, joana guztiz.
Gaztetan gaitzaldi latzak pairatua naiz ni maitasun kontu;
ia-ia honenbestekoak. Mintza nakion ostera ere.
—Zer ari da irakurtzen berori?
HAMLET
Hitzak, hitzak, hitzak.
POLONIO
Zertaz dihardu?
HAMLET
Jardun, nork?
POLONIO
Berori irakurtzen ari den liburuak, alegia.
HAMLET
Kalumniak, lagun; satiragile doilorrak baitio, hara,
urdinduak dituztela agureek bizarrak, haien aurpegiak
zimurturik daudela, begiei erretxina lodi eta
aranondo-goma dariela, eta aurki nagusitzen zaiela
buru-eskasia, guztizko zango-ahultasunarekin batera...
Ez baiteritzot egoki, bete-betean sinetsi arren hala dela,
haatik honela idatziz jasotzea halakorik. Izan ere,
zerori, lagun, ene adineko zinateke, baldin karramarro antzo
atzera egin ahal bazeneza.
POLONIO (bereiz)
Zoroa zoro, burutsu eta xuxen dihardu berean.
—Nahi al du berorrek airetik babesera bildu, jauna?
HAMLET
Hilobi barrura, alegia?
POLONIO
Halaxe da bai hura, airetik babesean.
(bereiz)
Zeinen ateraldi argiak dituen batzuetan! Xuxen asmatzen
baitaki maiz eromenak, arrazoi eta zentzu onaren aldean.
Noan hemendik, eta berehala presta dezadan, bai,
honen eta ene alabaren arteko topaketa. —Jaun agurgarria,
apaltasun osoz baimena diot berorri eskatzen partitzeko.
HAMLET
Ezin didak, bada, deus ere eskatu gogotsuago nagoenik
gainetik kentzeko. Neure bizia salbu, neure bizia salbu,
neure bizia salbu.
POLONIO
Adio, jauna.
HAMLET
Agure zoroon gogaikarria!
ROSENKRANTZ eta GILDENSTERN sartzen dira.
POLONIO
Hamlet printzearen bila bazabiltzate, horra hor.
ROSENKRANTZ (POLONIOri)
Jainkoak guarda.
Badoa POLONIO.
GILDENSTERN
Ene jaun ohoragarria!
ROSENKRANTZ
Ene jaun bihotzekoa!
HAMLET
Ene adiskide bikainok! Zer modu, Gildenstern?
Ah, Rosenkrantz! Zer dugu, mutilok?
ROSENKRANTZ
Hementxe, mundura jaioen ginoan.
GILDENSTERN
Zoriontsu, alegia zoriontasunean goregi ez egotez;
Fortunaren kapeluan ez gara punta-puntako mortxila.
HAMLET
Ezta haren zapata-zola ere?
ROSENKRANTZ
Ezta ere, jauna.
HAMLET
Orduan haren gerri parean-edo zarete bizi; hots, haren
fabore artean?
GILDENSTERN
Mami-mami eginik, barren.
HAMLET
Fortunaren isilpeko txokoetan? Oi, jakina: dama hori
lotsagaldu galanta da eta. Zer berri dakarzue?
ROSENKRANTZ
Batere ez, jauna, ez bada mundua zintzotu dela.
HAMLET
Hurbil dugu hortaz Azken Juizioko eguna: ez dira, baina,
berriok egia. Uztazue zehazkiago galdetzen:
zer zigor dizue, lagunok, fortunak ezarri,
honako presondegi honetara ekar zaitzaten?
GILDENSTERN
Presondegi, jauna?
HAMLET
Danimarka presondegi bat duk.
ROSENKRANTZ
Hortaz halaxe da mundua ere.
GERTRUDE
Eder-ederra, zeinean ugari baitira giltzapeak, espetxeak
eta leotzak, Danimarka izaki okerrenetarikoa.
ROSENKRANTZ
Guk ez deritzogu horrela, Jauna.
HAMLET
Tira, orduan ez da batere zuentzat; ezen ez da deus
ez on ez txar denik, baizik iritziak halakotzen du:
enetzat presondegi bat da.
ROSENKRANTZ
Berorren handinahiak du halakotzen: meharregi zaio berorri.
HAMLET
Hara, intxaur oskol batean barruturik ere,
espazio infinituaren erregetzat neukake neure burua,
ez izatera amets gaiztorik.
GILDENSTERN
Handinahi hutsa, hain zuzen, ametsok; zeren handinahiaren
benetako sustantzia ez baita amets baten itzala baino.
HAMLET
Ametsa bera itzal hutsa da.
ROSENKRANTZ
Zinez, eta hain deritzot nik handinahiari aire-antzeko
eta arin, ezen ez baita itzal baten itzala baino.
HAMLET
Orduan eskaleak hezur-mami ditiagu, eta monarkak eta
heroi goitituak eskaleen itzal huts. Joango al gara gortera?
Ezen, alafede, ez bainaiz argudiatzeko gai.
ROSENKRANTZ eta GILDENSTERN
Lagun egingo diogu berorri.
HAMLET
Ez halakorik: ez zaituztet sartu nahi neure gainerako
zerbitzarien sailean; ezen, zintzo mintzatzeko zuen aurrean,
laguntzaile izugarri txarrez inguraturik nago. Baina, otoi,
adiskide-lege jatorrean, zerk zakartzate Elsinore-ra?
ROSENKRANTZ
Berorri bisita egiteak, jauna, besterik gabe.
HAMLET
Neure arlotean, eskerrez ere txiro nauzue, baina
eskertzen dizuet. Noski ene eskerrek, lagun maiteok,
ez dute arditik ere balio. Ez al zaituzte inork etorrarazi?
Zeuen jaidura izan al da? Zeuen borondatea? Ea, bada,
zintzo jokatu enekin. Ea, mintza zaitezte behingoan.
GILDENSTERN
Zer nahi du esatea, jauna?
HAMLET
Edozer, hara, baina harira datorrena. Etorrarazi zaituztete,
eta aitorpen moduko bat ageri da zuen begitarteetan,
itxurak gorderik margoz apain-estaltzeko gai ez zaretena:
badakit errege-erregina gureek zaituztetela etorrarazi.
ROSENKRANTZ
Zer jomugarekin, jauna?
HAMLET
Hori zuengandik beharko jakin.
Konjura zaitzatedan, alabaina,
gure kidetasunaren izenean,
gure elkartasun gaztetatikoaren,
orainokoan zintzo eutsi diogun bihotz eta estimuaren
eta, zer ere preziatuagorik bailekioke
hiztun abilago bati otu zuen konjuragarri,
haren ere izenean, zuzen eta zelai
agertzeko niri ea etorrarazi zaituzteten ala ez.
ROSENKRANTZ (bereiz GILDENSTERNi)
Hik zer diok?
HAMLET (bereiz)
Kasu, begira nagokizue.
—Estimatzen banauzue, ez egin orain atzera.
GILDENSTERN
Etorrarazi gaituzte, jauna.
HAMLET
Nik dizuet esango zergatik;
hala aurrea hartuko diot aitorpenari, eta
errege-erreginekiko zuen isil-itunak lardastu gabe du iraungo.
Azken aspaldion, zer dela-eta ez dakit,
neure poz guztia galdu dut, neure jardunbide oro
bertan behera utzi. Izan ere, hain da hori lor astuna
ene gogo-aldartean, ezen egitura ikusgarri hau,
lurra, tontor antzu halako bat baitzait iruditzen. Gainestalki bikain ere bikain hori, airea, ikusak,
hor goiko ortzi garai bipila, urrezko suz apainduriko
sabai maiestatetsu hori, hara, ez zaidak niri lurrun-bilkura satsu eta kirats bat besterik. Nolako maisulana den gizona! Zeinen noblea arrazoimenez, zeinen infinitua gaitasunez; formaz eta mugimenduz zeinen aiutua eta miresgarria; ekintzaz zeinen aingeru-halakoa;
ulermenez zeinen jainko-gisakoa...
Munduko ederren ederra! Animalien eredu gailena!
Eta haatik, enetzat, zer da hautsaren mami finen hau?
Gizona ez zaidak atsegin...
Ez, ezta emakumea ere, nahiz hire irribarreak hori iradoki.
ROSENKRANTZ
Jauna, ez zen halakorik ene pentsamenduetan.
HAMLET
Zergatik irribarre hori, bada,
nik «gizona ez zaidak atsegin» esatean?
ROSENKRANTZ
Pentsaturik, jauna, gizona atsegin ez bazaio, nolako
garizuma-tratua emango dien berorrek antzezleei.
Atzean utzi ditugu bidean, hona baitatoz
berorri eskaintzera beren zerbitzuak.
HAMLET
Erregearena egiten duena ongi etorria biz:
bere maiestateak beza dagokion ordaina jaso ningandik; zaldun menturazaleak bitza ezpata eta babeskia erabil; maitaleak ez beza doan egin hasperen;
txantxatiak bakean beza bere partea burutu;
pailazoak bitza barrez leherraraz
beren birikak desarratzeko pronto daudenak;
eta damak ere oztoporik gabe beza jardun solasean:
herrenka ibiliko da eta, bestela, punturik gabeko bertsoa.
Zer antzezle dira?
ROSENKRANTZ
Berorri halako atsegin zitzaizkion haiek berak, hiriko tragediagileak.
HAMLET
Nolatan dabiltza bidez bide? Beren egoitza, bai sonaz
eta bai etekinez, hobe zuten alde bietatik.
ROSENKRANTZ
Ustez, arestiko istiluak direla-eta etorri zaie debekua.
HAMLET
Ni hirian nintzenean bezain ospetsu al dira oraino?
Hainbesteko arrakasta al dute?
ROSENKRANTZ
Ez horixe.
HAMLET
Nola liteke? Kaxkartu dira, ala?
ROSENKRANTZ
Ez, ez, poliki eusten diote lehengo mailari. Baina
horra non den sortu habia bete haur, nor baino nor
garrasika diharduten belazkumeena, eta jendeak
itsuski ditu txalotzen horregatik.
Haiexek daude orain modan,
eta hain uhukatu eta gaitzetsiak, aldiz, antzoki arruntak
—hala deitzen diete—, ezen hainbat ezpatadun bapo,
antzar-lumen beldur, doi-doi ausartzen baita bertaratzera.
HAMLET
Haurrak, diok? Nork ditu mantentzen? Zer babes dute?
Eutsiko al diote lanpostuari halako txinta-kantari
gehiago ez direnean? Ez al dute esango gerora,
baldin antzezle arrunt bilakatzen badira
—oso litekeena baita, egokiera hoberik ezean—
kalte egiten dietela idazleok gaizki esaka jardunaraziz
beren etorkizunaren aurka?
ROSENKRANTZ
Alafede, izan da esatekorik asko alde bietan; eta herriak
ez dauka hobentzat tirabirara xaxatzea alderdiok.
Bolada batean, sosik ere ez zuen inork ematen
argumentu batengatik, non eta poetak eta antzezleak
ez zioten elkarri egurra ematen poliki.
HAMLET
Ba ote?
GILDENSTERN
Oi, ederki xahutu dituzte burmuinak kontu horrekin.
HAMLET
Eta mutikoek al diete aurrea eraman auzian?
ROSENKRANTZ
Horixe eraman; baita Herkules ere bere zamarekin.
HAMLET
Ez duk oso harritzekoa ere, ezen ene osaba
Danimarkako errege duk, eta ene aita bizi zelarik
aurpegira imintzioak egiten zizkiotenek hogei, berrogei, berrogeita hamar, ehun dukat dituzte orain ordaintzen
beraren erretratu miniaturazko batengatik. Alazankoa, baduk horretan zerbait naturaz gehiagokoa,
filosofia xuxen atzemateko gauza balitz.
Turuta-hotsa.
GILDENSTERN
Horra hor antzezleak.
HAMLET
Jaunok, zaretela ongi etorri Elsinorera. Eman bostekook.
Ongi etorriari eder zaio adeitasuna eta zeremonia.
Uztazue gisa honetan egiten zuekiko kunplizioa,
ez dadin antzezleekikoa —zeina, jakizue, ez baita
nolanahikoa izango— zuekikoa baino txera hobekoa ager.
Ongi etorriak zarete, baina ene osaba-aita
eta izeba-ama oker dabiltza.
GILDENSTERN
Zertan, jauna?
HAMLET
Ipar-ipar-ekialdez baino ez nago zoro; haize hegoarekin
ongi bereizten dut belakitik belatza.
POLONIO sartzen da.
HAMLET
Adi, Gildenstern, eta hi ere bai: belarri bakoitza
entzule bat. Horrako umetzar horrek
bere haur-oihaletan bildurik dirau oraindik.
ROSENKRANTZ
Menturaz bigarrenez itzulia da haietara, ezen
birritan omen da agurea ume.
HAMLET
Profezia dagit antzezleen berri dakarkidala. Erne.
—Zuzen zabiltza, lagun, hara, astelehen goizean, hain zuzen.
POLONIO
Jauna, berriak dakartzat berorrentzat.
HAMLET
Jauna, berriak dakartzat berorrentzat.
Roszio aktore zelarik Erroman...
POLONIO
Hemen ditugu aktoreak, jauna.
HAMLET
Zera!
POLONIO
Ene ohoreagatik zin...
HAMLET
Han ziren heldu asto banatan aktoreak...
POLONIO
Munduko aktorerik hoberenak; dela tragediarako,
komedia, historia, pastoral, pastoral-komiko, historiko-pastoral,
tragiko-historiko, tragiko-komiko-historiko-pastoralerako;
ekitaldi bakar zein pieza librerako.
Seneka ez zaie astunegi, ezta Plauto ere arinegi.
Idatz-arau zein askatasunerako, ez da hauen parekorik.
HAMLET
Oi Jefte, Israelgo juje, nolako altxorra hirea!
POLONIO
Nolako altxorra zuen, jauna?
HAMLET
Hara:
«Alaba bakarra eta besterik ez,
arras baitzuen hark bihotzetik maite.»
POLONIO (bereiz)
Nolako tema ene alabarekin.
HAMLET
Ez al nabil zuzen, Jefte xaharra?
POLONIO
Berorrek Jefte deitzen didanez, jauna, badut alaba bat
arras bihotzetik maite dudana.
HAMLET
Ez, ez zoak hortik kontua.
POLONIO
Nondik, bada, jauna?
HAMLET
Hara:
«Zoriaren itun, Jainkoa jakitun»
eta gero, noski:
«Gertatu zen, hara, gertatu beharra»
Kanta zintzoaren lehen herronkan bila dezakezu segida, ezen horra non datozen ene jostagarriak.
Lauzpabost ANTZEZLE sartzen dira.
Ongi etorri, jaunak, ongi etorri guztioi. —Poz hartzen diat
ongi haizela ikusirik. —Ongi etorri, adiskideak.
—Oi, ene lagun xaharra!
Azpilduraz jantzia duk aurpegia azkeneko alditik:
niri bizar-erronka jotzera heldu al haiz Danimarkan?
—Zer dugu, ene damatxo galant hori? Andremariarren,
zerutik hurbilago dago berori orain hurrenetik hona,
txapin baten altueraz. Ez ahal zaio ahotsa, urrezko
txanpon baliogabea legez, ertzetik barrura pitzatuko.
—Jaunak, ongi etorri guztioi. Ekin, ekin, bertatik,
frantses belatzari modura: zer ikusi, hari jauzi.
Iguzue solas bat betan. Ea, erakutsi zertarako gai zareten;
solas sutsu bat iguzue.
LEHEN ANTZEZLEA
Zein solas, jauna?
HAMLET
Solas bat esaten entzun hindudan behin,
baina ez zuan inoiz antzeztu,
edo, antzeztu bazen, ez behin baino gehiagotan; ezen obra,
gogoan diat, ez zitzaioan laket izan jendetzari:
kabiarra zuan ahogozo arruntarentzat.
Baina —enetzat, eta beste batzuentzat, zeinen iritzia
ospez gailentzen baitzaio eneari halako gaietan—
antzezlan bikaina zuan, atalez atal ongi antolatua, begiramen bezain talentu handiz idatzia.
Gogoan diat batek nola esan zuen ez zela bertsoetan
gatz-piperrik gaia bixitzekorik, ez eta jardunean ere deusik
egilea manerakeriaz salatzekorik; baizik eta
jokabide zintzoa zeritzola. Solasetariko bat izan nian nagusiki gogoko: Eneasek Didori eginikoa,
eta, hartatik, bereziki Priamoren hilketaz mintzo denekoa.
Bizirik badaukak oroimenean, has hadi
honako bertso honetatik... ea, nola zen...:
«Pirro latza, Hirkaniako piztiaren antzo...»
ez duk hala... Pirrorekin hasten duk...
«Pirro latzak, hura zeinaren arma-jantzi goibelek,
bere asmoa bezain ilunbeltz, gaua baitziruditen
zaldi asturugaitzean ezkutaturik zetzala,
bere eite beltz ikaragarri hori du orain jantzi
armarri-margo itzalagoz: burutik behatzetaraino
gorriztaturik dago zeharo, laborrigarriro listurik
hainbat aita, ama, alaba, semeren odolez,
erre-oreturik odol hori kale kiskalietan,
zeinek argi krudel eta madarikatu bat baitiote ezartzen
beren nagusien hilkintzari. Amorru eta suak txigorturik,
odol-zolda gatzatuz gainestali eta hanturik,
karbunklo halako begiz, Pirro infernutiarrak
Priamo aitaso zaharra bilatzen du.»
Ea, segi zuek.
POLONIO
Alajainkoa, jauna, ederki emana, doinu onez
eta taxu egokiz.
LEHEN ANTZEZLEA
«eta bertan du aurkitzen
grekoen aurka alfer-ukaldika; ezpata zaharra,
besoari ez jaramon, jausiriko lekuan datza,
aginduari muzin eginez. Jokoa alde nabarmen,
Pirrok Priamori ekin, eta huts egin du amorruz;
baina haren ezpata-ukaldiaren haize-zafradaz
aitaso erkindua hor doa lurrera.
Orduan Ilion sentigaitzak,
kolpea somaturik irudi, gailurrak sugarrez
hor lur jo du bertan, eta arrabots lazgarri batez
Pirrori dio belarria bahitu: hara non haren ezpata,
Priamo agurgarriaren buru xurira heltzear,
zur eginik antzo den gelditzen airean.
Han da Pirro gelditu, tirano margotu baten gisa,
bere xedea burutzeko soraio irudi,
deus egin gabe.
Baina, nola baitakusagu maiz, ekaitzaren bezperan,
zeru goiak oro isil, hodeitza geldi-geldi,
haize bipilak mintzogabe, eta beheko lurbira
herio bezain mutu, ostots ikaragarriak duela betan
ortzia urratzen, hala, geldiunearen ondoren,
mendeku-su bizi batek deragio berriz Pirrori;
eta ez da ziklopeen mailua sekula
Marteren armadura beti irauteko forjatuaren gainera
gupida gutxiagoz jausi, nola baita
Pirroren ezpata odoltsua
orain Priamoren gainera jausten.
Ut, ut, Fortuna lotsagaldu hori! Jainko-jainkosok,
osoko biltzarrean kendu horri boterea;
izpi-makolak oro hautsi haren gurpilari,
eta amilarazi abatza zeruko muinoan behera
eta infernu zuloraino!»
POLONIO
Luzeegi duzu.
HAMLET
Bizarginarenera bidaliko zaituztegu biok ere —Otoi, segi.
Jostirudiak edo berdekeriak nahi ditik honek; bestela,
lo hartzen dik. Segi, ea: Hekubaren pasartea.
LEHEN ANTZEZLEA
«Baina nork ere, oi, ikusi baitu erregina buru-estalia...»
HAMLET
«Erregina buru-estalia?»
POLONIO
Ongi da; «erregina buru-estalia» ongi da.
ANTZEZLEA
«oinutsik hara-hona lasterka, garrei gogor eginez
malko-jario itsugarriz; zapi bat dramalarik
lehen diademaz apainduriko buruan, eta jantzitzat,
soin argal eta haurgintzak maiztua estaliz,
burusi bat, izuaren asalduan atzemana...
Nork ere ikusi baitu hori, zitalez blaituriko mihiz
Fortunaren aurka duke traizio-epaia emango.
Jainko-jainkosek berek balute orduan ikusi,
noiz eta baitzuen berak abelera gaiztoz ikusi Pirro
ezpataz txikitzen senarraren gorputz atalak,
erreginaren auhen zorrotzak behar zituzkeen,
non eta hilkorroz guztiz axolagabe ez diren,
erruki-malkoz urtarazi zeruko begi izekiak,
jainkoon samin betean.
POLONIO
Ez ote zaio, hara, kolorea mudatu eta malkoak begietaratu.
—Otoi, gehiagorik ez.
HAMLET
Ongi duk. Aurki dukek aukera gainerakoa esateko.
—Jaun prestua, zainduko al duzu antzezleok ostatu ona
izan dezaten gurean? Aditu?: ongi trata ditzatela,
berak baitira gizaldiaren bilduma eta kronika laburra.
Hil ondoren epitafio txar bat hobe dukezu,
bizi zarela hauen iruzkin gaiztoa baino.
POLONIO
Jauna, merezi duten arabera tratatuko ditut.
HAMLET
Jainkoaren gorputz santua, askoz hobeki!
Tratatu gizon bakoitza merezi duen bezala,
eta nor libratuko da azotetik? Trata itzazu
zeure ohore eta duitasunari dagokion bezala:
zenbat eta gutxiago merezi,
orduan eta merezimendu handiagoa dukezu
zeure eskuzabaltasunean.
Eramaitzazu.
POLONIO
Zatozte, lagunok.
HAMLET
Zoazte berarekin, adiskideok.
Antzezaldia izango dugu bihar.
Gainerakoak POLONIOrekin doazela,
LEHEN ANTZEZLEA bereiz hartzen du.
Aizak, lagun xahar, antzez al dezakezue
Gonzagoren Hilketa?
LEHEN ANTZEZLEA
Bai, jauna.
HAMLET
Bihar arratsean jokatuko duzue.
Ikas zenezakete, behar izanez gero,
dozena bat edo hamasei lerroko solas bat, nik idatzi
eta obran txertatua?
Bai, ezta?
LEHEN ANTZEZLEA
Bai, jauna.
HAMLET
Ederki. Hoa jaun horrekin, eta begiratu
berari burla egitetik.
Badoa LEHEN ANTZEZLEA.
Adiskide onak, arratsera arte adio. Ongi etorri Elsinorera.
ROSENKRANTZ
Agur, bada, jauna.
Badoaz ROSENKRANTZ eta GILDENSTERN.
Bai, Jainkoa biz zuekin. —Orain bakarrik nago.
Oi, ene doilorra, naizen jopu dongea!
Ez al da gauza dorpea horrako antzezle hori,
alegiaren ametsez, itxura hutsezko sentimenduz,
gai izatea gogoaren betera behartzeko bere arima,
halatan non aurpegia zeharo zurbiltzen baitzaio,
negarra begietan, hazpegiak nahasiak,
etenik ahotsa, eta jardun guztia egokiturik
gogoan darabilen irudira? Eta hutsarengatik oro.
Hekubarengatik?
Zer da Hekuba horrentzat, edo zer bera Hekubarentzat,
hartaz negar egin dezan? Zer egingo luke,
sentimendurako nik dudan zio eta dei larria
balu? Antzokia luke, hara, malkoz itoko
eta solas lazgarriz erdiratuko guztien belarria;
erruduna erotu eta errugabea laborritu;
ezjakina txunditu, eta harri eta zur eginik utzi,
baiki, begi-belarrien ahalak berak. Ni, aldiz,
arlote alfer lohi-zaku hau, hor nabil lelo-lelo,
Peru Amets halako, neure eginbeharrerako nagi,
eta ez naiz gai deus esateko. Ez, ezta errege batengatik,
zeinari, bere bizi preziatuarekin batera,
guztia baitzioten doilorki kendu. Koldarra al naiz?
Nork dit bilau deitzen, burutik behera jotzen,
bizarra erauzten eta harekin aurpegira putz egiten,
sudurretik tira egiten, gezurti gaitzesaten
aurpegi-aurpegira? Nork dit halakorik egiten?
Tira:
baietz jasan nik, alazankoa, hori ere! Bada, antza,
uso baten gibela dut, eta behazuna falta
laidoa mingosteko; bestela, dagoeneko
gizendu nituzkeen aireko miruak oro
doilor horren barrukiekin. Bilau odoltsu, lizuna!
Bilau lotsagabe, traidore, likits, kastagaldua!
Oi, mendeku!
Ene dorpea, alabaina! Ederki ematen du, gero,
nik, aita laztana hala hil diotenaren seme honek,
zeru-infernuek bultzatua mendekuzko ordainera,
puta baten modura hitzez lasaitu beharra barrena,
madarikazioka, emazirin alproja baten modura!
Hau lotsaria, oi!
Ekin, ene burmuin... Entzuna dut nola
antzezpen bat ikusten ari ziren errudun batzuei
eszenaren bizitasun petoak hain zien
arima barneraino eragin, non hantxe bertan
aldarrikatu baitzituzten beren gaizkintzak.
Bada, mihirik ez badu ere, badaki hilketak
organo miragarriz mintzatzen. Antzezleoi diet
aitaren hilketaren antzeko zerbait jokaraziko
osabaren aurrean. Ez diot begirik kenduko,
haragi biziraino barrenduko natzaio. Zirkin bat aski,
nola jokatu jakiteko. Ikusi dudan izpiritua
deabrua izan liteke, eta deabruak badu ahala
itxura atseginez janzteko. Bai, eta, ausaz,
ene ahultasun eta malenkoniaz baliaturik
—hagitz indartsua baita halako aldartez—,
kondenatzeko nau engainatzen. Froga nabariagorik
baduket aurki: antzezpena biz xedera baten antzeko:
erregearen kontzientzia han dut nik atzemateko.
Badoa.
III.i
KLAUDIO, GERTRUDE, POLONIO, OFELIA, ROSENKRANTZ eta GILDENSTERN sartzen dira.
KLAUDIO
Eta ezin al diozue solasaren zeharbidez atera
zergatik agertzen duen nahasmen hori,
hain zakar kraskatuz orain arteko patxada
asaldu eta arrisku biziko zoraldi larriz?
ROSENKRANTZ
Aitor du, bai, buru-nahasturik sentitzen dela,
baina zer dela-eta, ez digu inolaz esan nahi.
GILDENSTERN
Eta ez baita ageri hizpidean barrentzeko prest, baizik,
zoramen maltzurrez, entzungor egiten du
bere benetako egoeraren berri ematera
ekarri nahi dugunean.
GERTRUDE
Ongi hartu al zaituzte?
ROSENKRANTZ
Jaun bati dagokion adeitasun osoz.
GILDENSTERN
Hagitz beharturik, hala ere, bere aldartean.
ROSENKRANTZ
Solasbidez zeken; baina, gure galdeetara,
prest-prest erantzuteko.
GERTRUDE
Denbora-pasaren batera tentatu al duzue?
ROSENKRANTZ
Andrea, egokitu da antzezle batzuk guk
bidean aurreratzea. Haietaz hitz egin diogu,
eta pozgarri agitu zaio, inondik ere,
berria. Gortean dira jada antzezleok,
eta, ustez, agindua ere emana
arratsean printzearen aurrean aritzeko.
POLONIO
Halaxe da; eta arren eskatu dit maiestateoi erregutzeko
entzun eta ikustera bil daitezen saiora.
KLAUDIO
Bihotz-bihotzez bildu ere. Biziki pozten naiz
aldarte horretan dela jakinik.
Jaun onak, akuila ezazue oraino ere printzea,
eta bidera haren gogoa atsegin jostagarriotara.
ROSENKRANTZ
Hala egingo dugu, jauna.
Badoaz ROSENKRANTZ eta GILDENSTERN.
KLAUDIO
Gertrude laztana, utz gaitzazu zuk ere,
bada mandatu egin diogu Hamleti hona dadin,
hala, halabeharrez irudi, topo egin dezan
hemen Ofeliarekin.
Haren aita eta biok, legezko barrandari,
halako gisaz kokatuko gara, non, gordean ikusle,
aukera izan dezagun topaketa xuxen epaitzeko,
eta antzemateko, mutilaren portaeratik,
ea amodiozko samina duen ala ez
hala sufriarazten diona.
GERTRUDE
Zure esanera.
—Eta zuri dagokizunez, Ofelia, esperantza dut
zure xarma ederrok izatea Hamleten eroaldiaren
zorioneko kausa; eta berdin dut espero zure bertuteek
bide egokira itzularaz dezaten printzea,
zuen bion ohorearen mesedetan.
OFELIA
Andrea, hala nahi nuke.
Badoa GERTRUDE.
POLONIO
Ofelia, hasi paseatzen hemen barrena. —Maiestate,
plazer badu berorrek,
geure kokalekura joango gara. —Liburu hau irakurri,
halako gogo-jardun itxurak apain-estal dezan
hire bakardadea. Maiz lepora dakiguken gaitz hori;
ezin ukatu, alegia, debozioaren begitartez eta
eta onbidezko ekintzaz badakigula azukre-zuritzen
deabrua bera ere.
KLAUDIO (bereiz)
Oi egiaren galanta!
Nolako zigorkada zorrotza solas horrek ene kontzientziari!
Pailarda baten musua, apaingailuzko ore finez ederreztatua,
ez zaio estaltzen duenari itsusiago, ene egintza
ene hitz guztiz margo-mozorrotuokin baino.
Oi hau zamaren astuna!
POLONIO
Entzun, hor dator. Aldara gaitezen, jauna.
Badoaz.
HAMLET sartzen da.
HAMLET
Izan, ala ez izan: horra hor auzia;
ea nobleago zaigun fortuna gaitzaren
harri eta gezikadak pairatzea, ala
nahigabe-itsaso baten aurka altxaturik
aurre egin eta azkena ematea nahigabeoi?
Hiltzea, lo egitea, besterik ez; eta lo horrez
amaituko balitzaizkigu, bihotz-minarekin,
haragiari berez datxezkon mila ezbeharrak ...
bai akabera irrikagarria horixe. Hiltzea, lo egitea;
lo, ausaz amets egitea: horra hor, bai, koska;
ezen, herio-lo horretan zer amets datozkeen
bizi-lor hau gainetik ken dezagunean,
atzeragarri baitugu noski. Gogoeta horrek du
hain luzaro bizirik iraunarazten miseria.
Ezen, nork lituzke jasango munduaren ukaldiak,
zapaltzailearen makurra, harroaren destaina,
maitasun gaitzetsiaren penak, legearen geldoa,
kargudunen burgoikeria, eta baliozkoak etsi-etsian
eskasarengandik jasotzen dituen purrustadak,
berak lezakeelarik bertan kito egin kontuaz
sastakai huts batez? Nork lituzke zamok eramango,
bizi astun baten nekepean kexu-izerditan,
ez balitz heriotzaren —beraren mugatik
bidaiaririk itzultzen ez den lurralde
ikertu gabe horren— ondorengo zerbaiten ikarak
gogoa aztoratzen digulako eta hobetzat joarazten
munduko gaitzak pairatzea, ezen ez oldartzea
ezagutzen ez ditugun beste batzuetara?
Hala gaitu kontzientziak koldar bilakatzen guztiok;
eta hala du deliberoaren jatorrizko kolorea
arras gaizkitzen pentsamenduaren zantzu zurbilak,
eta hainbat egiteko funts eta munta larrikok
horren kariaz du bere oldea bestetaratzen,
eta ekintza izena galtzen... Apal dezadan, baina, ahotsa:
horra Ofelia ederra. —Ninfa, heure otoitzetan
oroit ene hoben guztiez.
OFELIA
Ene printze ona,
zer modu hainbeste egunetik hona?
HAMLET
Umilki eskerrak dizkizut; ongi, ongi, ongi.
OFELIA
Jauna, baditut berorren oroigarri zenbait,
aspalditik itzuli nahian nenbilenak.
Har bitza, bada, arren.
HAMLET
Ez, ez, nik ez. Nik ez dizut inoiz deus eman.
OFELIA
Ene jaun ohoragarria, ondo asko dakit baietz,
eta haiekin hain hats eztizko hitzak eskaini, non
balio handiagoa baitzuten. Urrina galdu baitute, tori ostera;
bihotz jatorrarentzat opariak baitira baliogabetzen
emailearen gogoa hotz-gogortzean.
Horratx, jauna.
HAMLET
Hara, hara! Zintzoa al zara?
OFELIA
Jauna!
HAMLET
Polita al zara?
OFELIA
Zer esan nahi du berorrek?
HAMLET
Bada, zintzo eta polita bazara, zure zintzotasunak
ez lukeela traturik onartu behar zure edertasunarekin.
OFELIA
Izan ote lezake edertasunak, jauna, harreman hoberik
zintzotasunarekikoa baino?
HAMLET
Bai horixe; zeren edertasunaren ahalak aiseago baitu
berezko zintzotasuna estalgile bihurtuko, ezen ez
zintzotasunaren indarrak edertasuna bere irudira
moldatu. Noizbait paradoxa zen hori, baina garaiok
egiaztatzen dute. Behiala maite zintudan.
HAMLET
Sinetsi, hala sinetsarazi zenidan, jauna.
HAMLET
Ez zenidakeen sinetsi behar. Zeren bertuteak,
gure enbor zaharrean txertaturik, ezinbestean baitakar
haren zaporea. Ez zintudan maite.
OFELIA
Engainatuago ni, orduan.
HAMLET
Hoa komentu batera.
Ala bekatari-sail baten ama nahi huke izan?
Ni hainbestean zintzoa naun, baina halaz guztiz
halako gauzez sala nezaken neure burua, non
hobe baitzatekeen sekula mundura ekarri ez banindu amak.
Hagitz harroa naun, mendekaria, handinahia;
buruan kabitu ezinik guztira gaizbideak,
haiek itxuratzeko irudimen, edo gauzatzeko asti faltaz.
Zer egiten dute ni bezalako jendeek
lurraren eta zeruaren artean narraska?
Miserable galantak, guztiok ere:
deus ez sinetsi gutako inori.
Habil, hoa komentu batera. Non da zuen aita?
OFELIA
Etxean, jauna.
HAMLET
Ongi zarratu, bada, ateak, ez dezan zoroarena egin
bere etxe barruan baino. Adio.
OFELIA
Oi, erruki bekizue, zeru laztanok!
HAMLET
Esposatzen bahaiz, izurri hau emango dinat ezkonsari:
xahu izanagatik izotzaren pare, aratz elurra bezain,
ez haiz libratuko kalumniatik. Hoa komentu batera, ea: adio. Edo, derrigor ezkondu behar badun,
zoro batekin hadi ezkon; ezen gizon zuhurrek
ondotxo zakiten nolako adardun bidutzi
bilaka ditzakezuen zuek. Komentu batera, ea, bizkor. Adio.
OFELIA
Oi zeruko ahalok, senda ezazue!
HAMLET
Bazakinat zuen pinturen berri, ondo jakin ere. Jainkoak
aurpegi bat eman, eta beste bat apailatzen duzue zerok.
Noiz brinkoka, noiz baratxe; orain zizipasaka, gero
gaitzizenak jarriz Jainkoaren sorkariei, hurrena
ezjakintasuntzat zurituz nabarmenkeria. Kito, bada;
aski nahasi zidan burua horrek. Akabo ezkontzak.
Dagoeneko ezkonduak direnak, oro bat salbu, bizi bitez;
gainerakoak, beude daudenean. Komentu batera, ea.
Badoa.
OFELIA
Oi, halako giza eredu jatorraren galbidea!
Gorte-gizonaren, soldaduaren, eskoladunaren
begi, mihi, ezpata; erresumaren gala eta loria;
dotoreziaren miraila, moldeen moldea,
begirale ororen begiragarria... hala hondatua!
Eta nik, damen artean lur-jo tristeen honek,
haren hitz gozo kantarien eztia dastatua,
hor dakusat buru argi, bikainetan bikainen hori,
ezkila finak nola, kirrinkaz soinu-garrazturik;
parerik gabeko gazte-lorearen eite eta tankera
zoraldiak hain zartarazia. Hau begion zoritxarra:
ikusia nik ikusi, eta hauxe ikusi beharra!
KLAUDIO eta POLONIO sartzen dira.
KLAUDIO
Maitasuna? Ez dauzka sentipenak haren kolore;
eta solasak ere, itxuragabe samarra arren,
ez zirudien ero batena. Badu zerbait ariman,
bere malenkoniak hortxe txitatzen duenik;
eta beldur naiz oskola haustean ez ote den
zerbait arrisku izango; hura, bada, eragozteko,
honako hau dut delibero bizkorrez erabaki:
Ingalaterrara da laster bizian abiatuko,
atzeraturiko gure zergen galdean.
Agian itsas eta herbeste-aldi horrek,
ikusmira berri anitzez, uxatuko dio
bihotzean errotuxe daukan kezka hori,
atergabe ari baitzaio bertan joka garuna,
bere senetik irtenarazirik. Zer deritzozue?
POLONIO
On egingo dio. Baina oraino enekiko daukat
maitasun ukatuan duela gaitz horrek
bere jatorri eta sorburu lehena. —Zer modu, Ofelia?
ez diguzu eman behar Hamlet printzearen berri:
guztia entzun dugu. —Maiestate, berorrena da azken hitza;
baina, egoki baderitzo, antzezpenaren ondoren,
bere ama erreginak diezaiola bakarka erregutu
bere samina agertzeko. Gogor egin diezaiola;
ni, berorren baimenarekin, aldean egongo naiz
elkarrizketari adi-adi. Hark antzematen ez badio,
Ingalaterrara igorri, edo berorren zuhurtziak
ongien deritzon mugapean eman atxilo.
KLAUDIO
Egin bedi hala.
Handikien eromena guztiz zaindu beharra da.
Badoaz.
III.ii
HAMLET eta bizpahiru ANTZEZLE sartzen dira.
HAMLET
Otoi, ene ahotik entzun duan bezala eman solasa,
arin ebakiz hitzak. Buila atera behar baduk, berriz,
gurean antzezle askok legez,
aldarrikariari esanaraztea neukan neure bertsook.
Eta ez ibili aldiro airea eskuekin mozten, honela,
baizik emeki jardun guztian; zeren,
sentimentuaren jasa, ekaitz eta, xuxen niokeenez,
zirimolaren erdi-erdian, hik behar baituk
baretasun neurrizko bat beti ere gorde, hura goxatzeko.
Oi, guztiz gogo-mingarri zaidak atzematea
nola morrosko ileordedun nabarmen batek
jo eta txiki-txiki egina uzten duen pasarte zirraragarri bat,
belarriak zartatuz beheko mailakoei; ez baitute atzematen,
gehienek, tankeragabeko imintzio xelebreak
eta zarata besterik. Azotera emango nikek nik halakoa,
Termagant-en papera puztegatik:
Herodes herodesegitzea beste lukek hori.
Otoi, halakorik ez.
LEHEN ANTZEZLEA
Ene hitza du berorrek, jauna.
HAMLET
Otzanegi ere ez jardun, baizik heure sen onari fida.
Egokitu ekintza hitzari, hitza ekintzari,
beti ere zorrotz harturik neurri eta mugatzat
naturaren begiramena. Ezen halako gehiegikeria oro
antzerkiaren jomugatik at zagok; bada, haren xedea,
hastapenean bezala orain ere, beti izan duk,
eta duk, noski, ispilua jartzea naturaren aurrean,
bere begitartea erakutsiz bertuteari,
makurtasunari berea, eta garaian garaiko
mundu bakoitzari bere irudi petoa. Hala, bada,
neurriz hara jo zein motz geratuz gero,
barrea eraginagatik ezjakinari,
atsekabe baino ezin ziok eman horrek
burujantziari; eta halako bakar baten iritzia
behar duk munta handiagokotzat eduki,
antzerki bete bestelako jenderena baino.
Ikusia nauk, bai, zenbait antzezle, eta beste batzuk
famatzen entzun, are zeruarekin parekatzeraino,
ez kristauaren mintzamoldea, eta ez kristau, pagano
nahiz bestelako gizonen ibilera ageri gabe, halako
arrandiaz eta marrumaz jarduten, non pentsatu baitut
naturaren alogereko beharginen batzuek
eginak ote zituzten jendeak, eta ondo asmatu ez,
hain dorpeki baitzuten antzeratu gizakia.
LEHEN ANTZEZLEA
Ustez hainbestean hartua diogu tamaina horri, jauna.
HAMLET
Erabat ere har iezaiozue, bada. Eta ez utz
xelebrearena jokatzen dutenei
berentzat idatzirik dagoena besterik esaten;
bada-eta halakorik, bere gisa barrez hasten denik,
barre eragiteko zenbaitsu ikusle lelori noski, nahiz
bitartean zerbait erabakigarria egon jokoan
taula gainean. Bilaukeria duk hori, eta guztiz itsusia
hala zoroaren paperean diharduenearen aldetik.
Ea, presta zaitezte.
Badoaz ANTZEZLEak.
POLONIO, ROSENKRANTZ eta GILDENSTERN sartzen dira.
Zer dugu, jauna? Etorriko al da errege antzerkira?
POLONIO
Baita erregina ere, bere-berehala.
HAMLET
Ea, bizkor ibiltzeko esan antzezleei.
Badoa POLONIO.
Lagunduko al diozue biok antzezleekin?
ROSENKRANTZ eta GILDENSTERN
Bai, jauna, bagoaz.
Badoaz.
HORAZIO sartzen da.
HAMLET
Hara, Horazio!
HORAZIO
Hona, jauna, berorren zerbitzura.
HAMLET
Horazio, egundo tratatzea egokitu zaidan
gizonik egokienen eredutzat haukat.
HORAZIO
Oi, ene jaun laztana...
HAMLET
Ez pentsa, ez, zurikerian dihardudanik;
ezen zer onura espero behar dut nik higandik,
ez baituk heure aldarte eta ganora baino
heure burua mantendu eta jazteko? Zertan balakatu txiroa?
Ez, mihi eztitsuak beza arrandia zozoa milika
eta belaunaren erro prest-prestak makurraraz
losintxaren etekinera. Aditzen al didak?
Ene arima laztana bere hautuaren jabe zeno
eta gizonen artean bereizteko gai, hi hau
beretzat kutun aukeratu. Bada hi izan haiz harako
guztia jasanik deus jasaten ez duen haren gisako,
fortunaren zaflada eta sariak baitakik
esker berdinez hartzen; eta benedikatuak dituk
odola eta zentzua hain ederki egokituak dituztenak,
ez baitira fortunaren eskuko txirula halako,
hark zer nota joko.
Emadak grinen esklabo ez den halako gizona,
eta bihotz barrenenean eramago diat nik hura,
bihotzaren bihotzean,
hi haramadan bezala. Aski, baina, halako konturik.
Antzezpen bat baduk arratseon erregeren aurrean.
Eszena baten nondik norakoa hurbil zabilek
neure aitaren heriotzaz kontatu diadanetik.
Otoi, pasarte horretara iristean, hire arima gai den
arreta eta ardurarik handienaz so egiok
ene osabari. Hala, haren erru ezkutua
ez badator agerira behingo solasean,
parte txarrekoa zuan ikusi dugun mamua,
eta ene irudipenak, berriz, hain satsuak
nola Vulkanoren sutegia. Zorrotz ohar hakio;
nik begiak josiak izango ditiat haren aurpegian;
eta, ondoren, bion aburuak elkarturik diagu
zer begitandu zaigun ebatziko.
HORAZIO
Ongi da, jauna.
Ezer itzuriz gero harenik antzezaldiak diraueno,
eta ez ohartuan pasatu, ni naizateke ihes horren zordun.
HAMLET
Bazatozak antzezaldira. Ergelarena egin behar diat.
Bila ezak leku bat.
Danimarkar martxa bat. Turuta-hotsa. KLAUDIO, GERTRUDE, POLONIO, OFELIA, ROSENKRANTZ, GILDENSTERN eta segizioko beste batzuk sartzen dira, Errege-Guardia zuziak eskuetan.
KLAUDIO
Bapo al da gure kusu Hamlet?
HAMLET
Horixe bapo, kameleoiak bezalaxe. Airea dut elikagai, promesaz barru-betea. Kapoirik ere ezin
hain ondo mantendu.
KLAUDIO
Hori ateraldia, Hamlet. Ez zen hori ene hizpidea.
HAMLET
Ezta enea ere jada.
(POLONIOri) Jauna, zu antzezle ibilia zaitugu
unibertsitate-garaian, ezta?
POLONIO
Bai, jauna, eta aktore onaren sona nuen.
HAMLET
Eta zer paper jokatu zenuen, bada?
POLONIO
Julio Zesarrena. Kapitolioan hil ninduten.
Bruto izan nuen hiltzaile.
HAMLET
Basati galanta Bruto hori,
halako zekorra akabatzeko kapitalean.
—Prest al dira antzezleak?
ROSENKRANTZ
Bai, jauna, berorren begira daude hasteko.
GERTRUDE
Erdu hona, Hamlet nirea; eseri ene ondoan.
HAMLET
Ez, ama nirea, (OFELIA seinalatuz) bada hemen
metal erakargarriagorik.
POLONIO (KLAUDIOri)
Hara! Ikusten?
HAMLET
Andrea, etzan al naiteke zure magalean?
OFELIA
Ez, jauna.
HAMLET
Alegia, burua atsedendu zure magalean.
OFELIA
Bai, jauna.
HAMLET
Uste duzu zeharresan gordinen bat bazela tartean?
OFELIA
Nik ez dut deus uste, jauna.
HAMLET
Ez da burutazio itsusia dontzeilen belaun artean etzatea.
OFELIA
Zer horrela, jauna?
HAMLET
Deus ez, hutsaren huts.
OFELIA
Jostagura dabil, gero, berori.
HAMLET
Nor, ni?
OFELIA
Bai, jauna.
HAMLET
Oi ene, ez duzu aurkituko narritari hoberik!
Zer egin lezake batek besterik,
jostagura ibili baino? Ezen
begira zeinen pozik ageri den ene ama,
eta bi ordu ere ez dira ene aita hil dela.
OFELIA
Ez, jauna: badira birritan bi hilabete.
HAMLET
Horrenbeste? Utikan, bada: deabruarentzat ikatz-doluok,
eta marta-larru dotorez jantz nadin ni. Jainko zerukoak,
bi hilabete jada hil zela, eta oraindik ez ahantzia!
Orduan bada esperantza gizon handi baten oroipenak
urte erdi irauteko, hura zendu eta. Baina, andremariarren,
elizak behar dizkizu eraiki, edo bestela ahanztura jasan,
harako dantzako xaldikoarekin batera,
zeinaren hilartitza baita:
«Oi, ai, guztion damua: xaldiko gaixoa atzendua».
Oboe-hotsa. Pantomima hasten da.
Errege-erregina batzuk sartzen dira, xamurki besarkatuz elkar. Erreginak, belaunikatu, eta maite-erakutsiak egiten dizkio erregeari. Hark, erregina zutitarazi, eta bere burua haren sorbaldan atsedeten du. Lore-sail baten gainean etzaten da. Erreginak, hura lotan ikusirik, alde egiten du. Betan gizaseme bat agertzen da; erregeari erantzi, eta muin egiten dio koroari; pozoia isuri haren belarrian, eta badoa. Erregina itzultzen da; erregea hilik aurkitu, eta samin-espantuka hasten da. Pozoitzailea, bizpahiru lagun isilekin, berriro sartu, eta deitore-itxurak eginez biltzen zaio erreginari. Badaramate hilotza. Pozoitzaileak opariz gogatu nahi du erregina. Muker eta uzkur ageri da hura pixka batean, baina azkenean onartzen du maitasun-eskaintza.
Badoaz.
OFELIA
Zer da horren esanahia, jauna?
HAMLET
Azpijoko itzala noski. Alegia, gaitzaldi zitala.
OFELIA
Apika hortxe bildu dute antzerkiaren argumentua.
AITZINSOLAS-ANTZEZLEA sartzen da.
HAMLET
Horren ahotik jakingo dugu.
Antzezleek ez dakite deus isilean gordetzen;
dena kontatzen dute.
OFELIA
Horrek esango al digu zer zen aurreko erakusaldia?
HAMLET
Baita edozein erakusaldi ere erakusbidean jartzen diozuna.
Zu lotsatzen ez bazara berari erakusten, bera ez da lotsatuko
zuri ematen erakutsiaren berri.
OFELIA
Gaiztoa, ez bestelako gaiztoa.
Antzerkiari diot jaramon egingo.
AITZINSOLAS-ANTZEZLEA
Egin guri eta obrari
zuen gupidaren donari;
otoi, pazientziaz adi.
HAMLET
Aitzinsolasa al da hori, ala eraztun baten idazkuna?
OFELIA
Laburra izan da, jauna.
HAMLET
Emakumearen maitasuna bezala.
ERREGE-ANTZEZLEA eta ERREGINA-ANTZEZLEA
sartzen dira.
ERREGE ANTZEZLEA
Hogeita hamar aldiz die Febok bere organ itzulia egin
Neptunoren kresaltza zabalari eta Telus-en bolari berdin;
hogeita hamar dozena ilargik zintzo dute, dirdai mailegatuz,
argiztatu mundua hamabitan hogeita hamar gau lerrokatuz,
maitasunak bihotz gureak, eta Himeneok orobat eskuak,
elkar-estekatu zituenetik, ezarriz hain lotura dontsuak.
ERREGINA ANTZEZLEA
Hainbat bidaia diezagutela zeru-ilargi onok oraindik
kontatzen utz ostera ere guri, maitasuna amaitu aurretik.
Baina, ai ene tamala, hain zauzkat, maite, ondoezik aspaldian,
hain ere adorerik gabe eta lehengo jasetik erorian,
ezen kezkatan bainaukazu, horra. Alta, ardurok gora-behera,
ez duzu, jauna, apurrenik ere, zertan jausirik nahigabera;
emakumeon beldur-maitasunak, biak hein-heinean baitabiltza:
edo bietatik hutsean, edo gainezkatu beharrez bizitza.
Zer maitasun dizudan, ongi dizut milatan frogatua jadanik;
hala, bada, maitasuna nolako, halako dut beldurra orain nik.
ERREGE ANTZEZLEA
Alafede, maite, behar haut utzi, eta luze gaberik, gainera;
ene bizi-ahalak ez baitaude ohi bezain prest erantzutera.
Eta hi beti ere munduan haiz berdin biziko ene ondotik,
ohoratua, maitatua; eta, zoriz, beste norbait gogokorik
senartzat duken noizbait beharbada...
ERREGINA ANTZEZLEA
Aski, aski, ez esan guztia!
Halako maitasuna bainuke nik zin-hauste eta saldukeria.
Bigarren senarrak bekar enetzat madarikazio nabarmena:
ez da bigarrena hartzen duenik, non ez duen berak hil lehena.
HAMLET
Asentsio-belarra, asentsio-belarra.
ERREGINA ANTZEZLEA
Bigarren ezkontzaren bultzagarri agitzen diren burubideak
interesari dagozkio, doilor; ez du parterik maitatzarreak.
Bigarren aldiz duket nik herioz neure senarra hilko, hain justu,
bigarren senarrak emanez gero gu bion ohean niri musu.
ERREGE ANTZEZLEA
Sinesten dut zintzo diostazula orain esaten ari zarena;
baina sarri askotan dugu hausten geure delibero zindo zena.
Oroimenaren esklaboa baino ez da bere izatez asmoa,
oldarrean sortua, guztiz bortitz, baina irautez eskasagoa;
eta fruitu umotu gabe gisa datxeko oraingoz arbolari,
baina inarrosi gabe da jausten behin sasoia heldurik hari.
Halatan, bada, guztiz ere dugu denok ahanztea beharrezko,
geure buruari diogun zorra xuxen den ordainaz kitatzeko.
Zer ere geure baitarako dugun bero-berotan deliberatzen,
berotasun hori galdu ahala, asmoa ere berdin da galtzen.
Saminaren zein bozkarioaren, bi-bien indar-olde bortitzak
sentimenduokin batera ditu suntsitzen bihotzeko zin-hitzak.
Non baita handien bozkarioa, hantxe dugu samina kexuen;
saminez bozkario, bozkarioz samin, gurpila gure egunen.
Mundu hau ez dugu noski betiko, eta ez da harritzeko, beraz,
are gure maitasunok aldiro iraulkatzea gure zorteaz;
ezen guk erabaki beharreko auzia da, asmakizun gaitza,
maitasunak duen, ala zorteak, hartzen bestearen gidaritza.
Lur jo duen handikia, horra hor, kutunenek ere ezezagun;
gora egin duen ezdeusak, berriz, etsaiak ditu bihurtzen lagun.
Eta halatan, beraz, maitasuna duzu zortearen manupeko,
ezen beharrik ez duenak ez du inoiz adiskiderik faltako,
eta premia gorrian dezanak jo adiskide hutsalagana,
zuzenean du hargan zorituko bere etsaia datekeena.
Baina, abiaburura itzuliz amaitzeko, solas xuxenean,
gogoa eta patua hain doaz guztiz kontrako norabidean,
ezen gure burubideak oro laster baitoaz plausta lurrera:
asmoak ditugu geure baitako, ez geure esku haiek zertara.
Halatan, bada, biz hire asmoa ez hartzea bigarren senarrik:
berdin hilik zagoken asmo hori, lehen hauxe gorpu datzalarik.
ERREGINA ANTZEZLEA
Ez biezat lurrak eman janari, ez eta zeruak ere argi;
jolasa debeka egunak, eta gauak atsedena bihur larri;
ezbehar latzak, bozkarioaren aurpegia mudatzen trebeak,
betoz talka gogorrez suntsitzera ene zorionaren labeak;
mundu honetan bezala bestean, laztura gogorra bekit jazar,
baldin eta, behin alargundurik, sekula senarrik baneza har.
HAMLET
Zina hauts baleza oraintxe!
ERREGE ANTZEZLEA
Horra sakonki egin zin. Uztazu, laztana, apur bat atsedeten.
Nekea ari baitzait nagusitzen, hemen nahi nuke doi bat eten
egunaren astuna loarekin.
Lotan geratzen da.
ERREGINA ANTZEZLEA
Loak zaitzala goxo sehaska,
eta sekula ez ditzala ezerk zorioneko loturok aska.
HAMLET
Andrea, laket al zaio berorri antzezlana?
GERTRUDE
Maite-erakutsi gehitxo egiten du damak, aukeran.
HAMLET
Oi, baina bere hitzari eutsiko dio.
KLAUDIO
Ezagutzen al duzu argumentua? Ez da, bada, izango
behar ez denen bat tartean?
HAMLET
Ez, ez. Itxura baino ez dute egiten; pozoitzearen itxura.
Behar ez denik ez da batere.
KLAUDIO
Nola dizu izena antzezlanak?
HAMLET
«Sagu-artea». Nola litekeen? Irudizko hitzen artez.
Vienan gertaturiko hilketa baten antzezpena duzu.
Gonzago du izena dukeak: haren emazteak, Baptista.
Aurki ikusiko du berorrek. Doilorkeria hutsa,
baina guri zer?
Berori, eta arima garbi daukagunok,
ez gaitu horrek ukitzen.
Zafraturiko kabalak jo beza ostiko,
guk salbu dugu-eta bizkarra.
LUZIANO ANTZEZLEA sartzen da.
Hau Luziano dugu, erregearen iloba.
OFELIA
Ederki egiten du berorrek koruarena, jauna.
HAMLET
Zure maitearen eta bion arteko solasa zertu nezake,
txotxongiloak zer dabiltzan ikusiz gero.
OFELIA
Zorrotz ari da berori, jauna, zorrotz.
HAMLET
Garrasi bat kostatuko litzaizuke ene zorrotza kamustea.
OFELIA
Onenean okerren.
HAMLET
Halaxe dituzue zuek huts-esten senarrak. —Ekin, hiltzaile.
Utikan negargarrizko imintziook, eta ekin. Ea:
«Bele karrankariak mendeku-aldarri».
LUZIANO ANTZEZLEA
Gogo beltz, esku abil, pozoia prest; egokiera ere aldeko;
hartarako aproposa ordua; inor ez zelata egiteko:
hi, edabe ustel, gauerdi-belar anitz nahasturik osatua,
Hekatek hiru araoz zitaldu, madarikazioz kutsatua,
hire magia berezkoak, hire indar eta eragin larriak,
biezaio biziari bet-betan betiko itxiaraz begiak.
Pozoia isurtzen du ERREGE ANTZEZLEaren belarrian.
HAMLET
Jardinean horra pozoitu erregea, haren lekua hartzeko.
Gonzago deritzo. Guganaino iritsi da historia,
italiera bikainez idatzia. Aurki agertuko da nola hiltzaileak
Gonzagoren emaztearen maitasuna bereganatzen duen.
OFELIA
Errege zutitzen ari da.
HAMLET
Zer, su aizunez ikaratua?
GERTRUDE
Zer dugu, ene jauna?
POLONIO
Gelditu antzezpena.
KLAUDIO
Eman argiren bat. Alde!
SEGIZIOKOAK
Argiak, argiak, argiak!
Badoaz guztiak, HAMLET eta HORAZIO izan ezik.
HAMLET
Orein zaurituak negar intziri,
orkatz ukigabeak jolas;
zenbaitek loaldi, zenbait beilari:
hala mundu hau jira-biraz.
Ez al nuke aski hauxe, eta luma-oihan bat soinean
—gainerakoan zoriak itzuli gaizto emanez gero—
eta Probentzako arrosa bi zapata kalatuetan,
bazkidetza bat lortzeko antzezle-talde batean?
HORAZIO
Partaidetza erdia.
HAMLET
Baita osoa ere.
Ezen badakizu, oi Damon laztana,
tronua ostu ziotela
Jupiterri, eta errege duguna
guztiz dela, guztiz... kukuts.
HORAZIO
Errimatzea zeukan berorrek.
HAMLET
Oi, ene Horazio, mila libera mamuaren hitza
zuzena izan baietz. Ohartu al haiz?
HORAZIO
Oso ongi, jauna.
HAMLET
Pozoitzearen kontua atera denean?
HORAZIO
Oso ongi erreparatu diot.
ROSENKRANTZ eta GILDENSTERN sartzen dira.
Horratx! Ea, musika. Ea, txirulak.
Ezen ez badu laket erregek antzeztu den komedia,
ez duela, ez, laket, horra hor begi-bistara egia.
Ea, musika.
GILDENSTERN
Ene jauna, utz biezat kontu bat esaten berorri.
HAMLET
Baita kondaira oso bat ere.
GILDENSTERN
Errege, jauna...
HAMLET
Bai, zer berri harenik?
GILDENSTERN
Ondoez harrigarriak jorik da erretiratu.
HAMLET
Zurrutak gaitz eginik?
GILDENSTERN
Ez, jauna, kolerak joa.
HAMLET
Askoz zuhurtzia hobea erakutsi zenukeen baldin
beraren medikuari adierazi bazenio; zeren, ni egonez gero
haren purgazioen kargu, kolera handiagoa bainioke
apika eragingo.
GILDENSTERN
Ene jauna, hizpide xuxenera lotu bedi berori,
eta ez halako betizu joan ihesi hona nakarren gaitik.
HAMLET
Hezia nauzu jada, hona. Esan esatekoa.
GILDENSTERN
Berorren ama erreginak, gogo-samin guztiz larrian,
berorrengana nau igorri.
HAMLET
Ongi etorri.
GILDENSTERN
Ez, ene jauna, adeitasun hori ez da gizalege onekoa.
Plazer badu berorrek zentzuzko erantzun bat ematea,
berorren amaren manua beteko dut. Bestela,
berorren baimenarekin,
horrenbestez amaitzen da ene egitekoa.
HAMLET
Ezin dizut, hara.
GILDENSTERN
Zer, baina, jauna?
HAMLET
Zentzuzko erantzunik eman zuri; nahasia daukat burua.
Baina, hara, eman ditzakedan erantzunak
zeure manura dituzu, edo eta, diozun legez,
ene amarenera. Kito, bada, halako konturik,
eta harira. Ene amak, diozu...
ROSENKRANTZ
Hona hark zer dioen, bada: berorren portaerak
harri eta zur eginik utzi du.
HAMLET
Mirarizko semea, bere ama hala txundi dezakeena!
Baina ama-harridura horrek ez al dakar atzetik
segidarik berekin? Bota.
ROSENKRANTZ
Nahi luke berorrekin mintzatu bere gelan, berori ohera aurretik.
HAMLET
Men egingo zioagu, bada, baita hamar aldiz balitz ere
gure ama. Baduk besterik gurekin tratatzekorik?
ROSENKRANTZ
Jauna, kutun ninduen berorrek behiala.
HAMLET
Baita orain ere, atzamar pekatariongatik zin.
ROSENKRANTZ
Ene jauna, zer da berorren gaizgarria?
Bere askatasunari atea ixten tematzen da berori,
lagunari penak ezkutaturik.
HAMLET
Aurrerabidea falta dut, hara.
ROSENKRANTZ
Nola liteke, Erregeren beraren boza baitu berorrek
Danimarkako tronu-oinordekotzarako?
HAMLET
Bai, baina «belarra hazi artean...».
Zaharkitua zagok esaera, lizunduxe.
Txirulari bat sartzen da.
Horra txirula! Ea, ikusagun.
(ROSENKRANTZ eta GILDENSTERNi, bereiz harturik.)
Gure artean: zergatik zabilzkidate arrastoan inguruz inguru,
arte-sare batera eraman nahian bezala?
GILDENSTERN
Oi, ene jauna, bipilegia bada ene arta,
berorri diodan maitasunak nau gisa denetik hara behartzen.
HAMLET
Ez diat ongi ulertzen hori. Jo nahi al duk flauta hau?
GILDENSTERN
Jauna, ez dakit jotzen.
HAMLET
Arren, jo ezak.
GILDENSTERN
Sinetsi, jauna, ez dakit.
HAMLET
Otoi jotzeko eskatzen diat
GILDENSTERN
Arrastorik ere ez dut horrenik, jauna.
HAMLET
Gezurra esaten bezain erraza duk.
Atzamarrekin gobernatu zuloak, putz egin ahoarekin,
eta musika-soinurik ederrena ateratzen hasiko duk.
Ikusi, honako hauek dituk giltzak.
GILDENSTERN
Ezin diet nik, ordea, inolako doinu harmoniazkorik eragin.
Ez dut hartarako antzerik.
HAMLET
Hara, bada, nolako gauza ezdeustzat naukaan. Nahi duk
soinua jo nigan; giltzak non ditudan badakik, antza;
barne-barnerainoko notak atera nahi dizkidak;
beherenetik hasi eta gorenerainoko guztiak joarazi;
eta, musikaz beterik egonik, ahots bikainez, txirulatxo hau,
ez dakik hala ere mintzarazten. Arranea, eta uste duk
errazago naizela ni jotzeko, flauta hau baino?
Nahi duan musika-tresnatzat har nazak, hara:
igurtziak igurtzi, ez duk lortuko nigan soinua jotzerik.
POLONIO sartzen da.
Jainkoak bedeinka zaitzala.
POLONIO
Ene jauna, erreginak berorrekin hitz egin nahi luke,
oraintxe bertan.
HAMLET
Ikusten horrako gamelu itxurako hodei hori?
POLONIO
Ala meza!, gamelu bat peto-peto.
HAMLET
Erbinude bat ez ote dirudi?
POLONIO
Harexena du bizkarra.
HAMLET
Edo eta balea bat?
POLONIO
Balea bat bete-betean.
HAMLET
Orduan berehalaxe joango naiz amarengana.
(bereiz) Neure senetik ateratzen naute.
—Berehalaxe noa.
POLONIO
Hala esango diot.
Badoa POLONIO.
HAMLET
Aise esaten da «berehalaxe».
—Utz nazazue, lagunok.
Badoaz guztiak, HAMLET izan ezik.
Hona xuxen heldua gauaren sorgin-ordua, noiz hilerriek
ahoak baitituzte zabaltzen, eta infernuak berak mundu hau
bere arnasaz kirasten. Odol beroa edan nezake oraintxe,
eta halako ankerkeriak egin, non eguna ikaran
jarriko bailitzateke so egitean. Et-et-et; segi amagana.
Oi, bihotz, hago heurean. Ez dadila sar
Neron haren arima bular zindo honen barnean.
Izan nadin krudel, ez naturaz besteko.
Mintza nadin sastakai, baina ekintzetara gabe.
Mihia eta arima hipokritak bira horretan:
zernahi ere jalgi dakidan amaren aurka ahotik,
hitzoi arimak ez biezaio eman bere onespenik.
III.iii
KLAUDIO, ROSENKRANTZ eta GILDENSTERN sartzen dira.
KLAUDIO
Ez dut begi onez ikusten;
eta gure segurtasunaren kaltean da
zoramen horri hedabide zabala uztea. Presta zaitezte, beraz.
Ber-bertatik dut zuen xede-agindua apailatuko,
eta Ingalaterrara bidean jarriko da printzea zuekin.
Gure erregetza honek ez dezake onik jasan
haren zoraldietatik aldiro sortzen den bezain
arrisku galgarririk.
GILDENSTERN
Aurki gaude gerturik.
Zeruaren begiko kezka sagaratua da
berorren maiestatearen eskutik bizi eta elikatzen diren
mila eta milaka sujeten segurtasuna bermatzea.
ROSENKRANTZ
Bakoitzaren bizi bakar berezia beharturik dago
buru-bihotzen indar eta arma guztiekin
kaltetik begiratzera; baina askoz areago
beraren ongi izatea anitzen biziek euskarri duten
izpirituaren kasuan. Errege-zentzea
ez da bakarraren heriotza,
baizik zirimola batek bezala darama berekin
inguruko guztia. Gurpil eskerga bat da,
mendirik garaienaren gailurrean finkatua,
zeinaren izpi erraldoiei hamar mila atal apurrago
baitaude ahokatu eta atxikirik; hala, hark lur jotzean,
eranskin koxkor, luzagarri pitin bakoitza
atzetik doa ausiabartzan. Ez du erregek bakarrik
sekula ere egin hasperen, ororen intziriz baizik.
KLAUDIO
Lista zaitezte, otoi, bidaia presatsu horretarako;
ezen girgiluak nahi dizkiogu ezarri
orain oin-askeegi dabilen izugarri horri.
ROSENKRANTZ eta GILDENSTERN
Lehiatuko gara.
Badoaz.
POLONIO sartzen da.
POLONIO
Jauna, bere amaren gelara da abian.
Tapizen atzean naiz ostenduko, elkarrizketari adi.
Ziur naiz ahakar gorria emango diola.
Eta, berorrek esan duen legez, zuhurki esan ere,
komeni da ama batek baino, izatez baitira
amak partzialak, jende gehiagok entzutea
ezkutuan solasaldia. Ongi izan, ene nagusi.
Berori ohera aurretik joango natzaizu
dakidanaren berri ematera.
KLAUDIO
Milesker, ene jaun preziatua.
Badoa POLONIO.
Oi, ene hobenaren ustela, zerurainoko kirats!
Lehendaniko madarikazioa du, zaharrena, berekin:
anaiaren hilketa. Otoitzik ezin dagit.
Jaidura izanik ere gogoa bezain zorrotz,
ene erru sendoagoak du garaitzen ene asmo sendoa,
eta, bi egitekori loturiko gizona bezala,
pentsatzen geratzen naiz aurrenik nondik hasi,
eta biak egiteke uzten. Eta, esku madarikatu hau
berez den baino lodiago balego ere anaiaren odolez,
ez al da euririk aski zeru eztietan
elurra bezain zuri garbitzeko? Zertarako da errukia,
ez bada hobenari aurrez aurre so egiteko?
Eta zer dago otoitzean, ez bada indar bikoitz hori,
gaizbidera orduko guri hura eragozteko,
edo hartan eroriz gero barkatzeko?
Gora, bada, begi-bihotzok.
Egina egin... baina, oi, zer-nolako otoitza dakidake
baliagarri niri? «Barka ene hilketa satsua»?
Ezin halakorik, oraino neure ondare baititut,
hilketa egiteko zio eta jomuga nituenak:
koroa, neure handinahia eta erregina.
Barkamenik ba ote du batek hobenaren etekina itzuli gabe?
Mundu honetako ustelkeria arruntean,
hobenaren esku urreztatuak justizia dezake aldara;
eta maiz ikusi ohi da gaizkintza-sariak berak
erosten duela legea. Baina ez da hala hor goian.
Hor ez da iruzurrik, hor egintza da ageri
benetako bere izatean, eta beharturik gaude,
geure huts gorrien aurrez aurre jarririk gogor,
haien testigantza ematera. Zer, geratzen da, bada?
Damuak dezakeena saiatu. Eta zer ez dezake?
Baina zer dezake damutzerik ez dagoenean?
Oi ene galduaren latza! Oi bular heriotza lako beltz!
Oi arima likatua, xederatik askatzeko borrokan
katigatuagoa! Lagundu, aingeruak! Ahalegindu.
Makurtu, belaun zurrunok; eta hi,
altzairuzko hari dun bihotz,
jaio berri baten zainen pare leundu.
Agian onera litezke gauzak.
Belaunikatzen da.
HAMLET sartzen da.
HAMLET
Oraintxe dut aukerako abagunea: errezatzen ari da.
Ekin diezaiodan, bada, bertan.
Ezpata ateratzen du.
eta hala zerura doake;
eta hala mendekaturik nagoke ni. Ausnartzekoa da kontua.
Doilor batek ene aita hiltzen du; eta horren truke
nik, haren seme bakarrak, doilor horixe dut zerura igortzen.
Oi, aloger eta sari da hori, ez mendeku.
Berak gordinki zuen jo ene aita, ase betean,
haren gaizkintzen loraldian, maiatz mardul jorian;
eta haren kontu-epaia nork daki salbu zeruak?
Baina gure ikuspegi eta irizpideen arabera
astuna du zama. Eta mendekaturik ote nago, hortaz,
bere arima purgatzen ari delarik jorik nik hau,
bidaldi gaitzerako prest eta gertu dagoen honetan? Ez.
Ut, ezpata; xerka ezak tertzio latzagoren bat.
Mozkorrik lo zurrun datzala, edo amorruak harturik,
edo bere oheko atsegin intzestuzkoan,
jokoan biraoka, edo halako egintza
salbazio-arrastorik ere ez dukeen batean...
Orduan ezak orpoz gora bota,
jo dezan zeruaren aurka ostiko,
eta haren arima agi dadin hain infernuzko beltz
nola leizea, nora baitoa. Ama zain daukat oraino.
Sendabide hau, hire gaitzaren, ez duk luzagarri baino.
Badoa.
            KLAUDIO (altxatuz)
Hitzak airera, pentsamenduak zaizkit lurrean geratzen.
Pentsamendurik gabeko hitza alferrik da zeruratzen.
III.iv
GERTRUDE eta POLONIO sartzen dira.
POLONIO
Berehala datorke. Ahakar gorria eman biezaio berorrek.
Esan biezaio urrunegi joan dela bere neurrigabekerietan,
eta berorren graziak babestu duela oraino, erdian jarririk,
haserre berotik. Isil nadin bertan.
Otoi, argi eta garbi mintzatu mutilari.
HAMLET (barruan)
Ama, ama, ama!
GERTRUDE
Zaude ziur. Ez izan ene kezkarik.
Aldara zaitez; hor dator eta.
POLONIO tapizaren atzean ezkutatzen da.
HAMLET sartzen da.
HAMLET
Hona hemen, ama; zer dugu?
GERTRUDE
Hamlet, gogor iraindu duk heure aita.
HAMLET
Ama, gogor iraindu duzu neure aita.
GERTRUDE
Ut, ut, ut; mihi leloz ihardesten duk.
HAMLET
Et, et, et, mihi gaiztoz itauntzen duzu.
GERTRUDE
Zer duk horrela, Hamlet?
HAMLET
Zer dugu orain?
GERTRUDE
Nor naizen ahantzi duk, ala?
HAMLET
Gurutze santuagatik, inolaz ere ez.
Erregina zara, zeure senarraren anaiaren emaztea,
baina —ez aizina hala!— neure ama zaitut.
GERTRUDE
Jarriko dizkiat, bada, aurrean, mintzatzeko gai direnak.
HAMLET
Ea, ea, jesarri zaitez. Ez zara higituko,
ez zoazke inora nik ispilu bat aurrean jarri arte,
non ikus dezakezun zeure barrurik gordeena.
GERTRUDE
Zer egin nahi duk? Ez nauk, bada, hil nahiko?
Lagundu, lagundu, ei!
POLONIO (tapizaren atzetik)
Ene! Lagundu, lagundu, lagundu!
HAMLET
Hara: arratoi bat? Dukat bat trabes baietz hil.
Oldarrean zulatzen du tapiza ezpataz.
POLONIO
Oi, galdu naute.
GERTRUDE
Oi ene, zer egin duk?
HAMLET
Alafede, ez dakit... Errege al da?
Tapiza altxatzen du.
GERTRUDE
Oi, hau bidegalduaren latz eta gogorra!
HAMLET
Hain bidegaldu gogorra ia, nola den, ama dultzea,
errege bat hil ondoren haren anaia senar hartzea.
GERTRUDE
Errege bat hil, diok?
HAMLET
Bai, andrea, halaxe ene hitzak. —Eta hiri,
gizagaixo sarkin zuhurgabe ergel hori, adio sekulako.
Heure goragokotzat haut hartu. Horra hire fortuna.
Ikusten duk nola ardura gehiegia arrisku datekeen.
—Utzi eskuak bihurritzeari. Zaude egonean hortxe,
eta nik dizut bihurrituko bihotza. Badut-eta asmo,
gai barneragarriz egina baduzu behintzat,
ez badu ohiturak hain gogor brontzeztatu
non guztiz ere gotortu den sentipenen aurka.
GERTRUDE
Zer egin dut nik hi honela ausartzeko ene aurka
mihia hain zakar dantzatzera?
HAMLET
Egintza bat, hara,
begiramenaren musu xaloa duena lardasten;
hipokrita agerrarazten bertutea; arrosa kentzen
maitasun hobengabearen bekoki garbitik,
eta pusla bat uzten hantxe; ezkon-zinak bilakarazten
dadolarien juramentuak bezain faltsu. Oi, egintza bat,
ezkon-itunaren gorputzetik duena iraizten
arima bera, erlijio eztia bihurturik
hitzezko lore-joko. Gorri du kolore zeruak aurpegia;
eta, askotariko gaizko mulko trinko hau, berriz,
ilun kopeta, akabuaren egunera abian irudi,
gogo-gaizkiturik datza ekintza horrez.
GERTRUDE
Ai ene, zer ekintza,
hain trumoi-orro ozenez iragartzen dena?
HAMLET
So egiozu erretratu honi, eta beste honi,
bi anaiaren antzirudi petoa horra.
Hona nolako grazia ageri zuen begitarte honek:
Hiperionen kiribilak, Jupiterren beraren bekokia,
begiak Marterenak, mehatxu zein agindurako;
Merkurio mezulariarenaren pareko jasa,
zeru-hegiko mendi batean pausatua ageri;
konbinazio eta osaera bat, hain zuzen, non baitirudi
jainko bakoitzak duela bere zigilua ezarri
gizon baten bermea emateko munduari.
Hori zen zure senarra. Begira orain ondorengoari.
Horra hor zure senarra, buruxka harjoa legez
bere anaia osasuntsua izurritzen. Baduzu begirik?
Nola liteke bat, halako pentze ederrean bazkatzeari utzi,
eta padura horretan gizentzera lerra? Eh? Baduzu begirik?
Ezin diozu deitu maitasun; zeren zure adinean
odolaren irakina bezaturik baitago, apala da,
eta zentzuaren meneko; eta zer zentzuk luke
honetatik horretara eramango inor? Zer deabruk zaitu
honela tronparazi, alegia itsumandoka?
Oi lotsa, non da hire gorritzea? Infernuko su alua,
andrandi baten hezurretan matxina ahal bahendi,
gaztaro gartsuarentzat bertutea biz argizaria legez,
eta bere suan bedi urtu. Ez alega lotsarik
odol bero oldartsuak erasoari ekiten dionean,
izotza bera ere berdin gartsu sutzen denez gero
irritsaren sustagarri delarik arrazoia.
GERTRUDE
Oi Hamlet, ixo.
Barne-barnera itzularazten dizkidak begiak,
eta han ditiat nik ikusten orban hain beltz eta errotuak
ezen ez baitute beren kolorerik galdu nahi.
HAMLET
Ez, baizik eta bizi
ohe zoldatsu baten ustel-izerdi kiratsean,
lizunkeriaz irakinak, maite-maite eginez
heia satsu baten...
GERTRUDE
Oi, ixo, ixo.
Sastakaiak bezala belarriratzen zaizkidak hitzok.
Ixo behingoan, Hamlet laztana.
HAMLET
Hiltzaile doilor higuin bat,
zure aurreko jaunaren aldean
hutsaren hurrengoa, errege-alberdau bat,
inperioren eta agintearen ohoin zirtzila,
apaletik koroa preziatua ebatsi
eta bere sakelaratu duena...
GERTRUDE
Aski duk, ixo.
HAMLET
Adabaki eta pildazko errege bat...
MAMUA sartzen da, gau-jantziz.
Gorde eta babestu zuen hegalpean, zeruko zaindariok!
—Zer nahi duzu, gizairudi galant hori?
GERTRUDE
Aiei, burutik dago.
HAMLET
Ez al zatoz errita egitera zeure seme nagiari, zeinak,
odolaldi beroa huts eginik, geroko gerora baitu uzten
zure agindu larriaren ezinbesteari erantzutea? Esan?
MAMUA
Ez ahantzi. Agerraldi hau ez duk
hire asmo ia kamustu hori zorrozteko baino.
Baina hara, txundidura duk hire amaz nagusitu.
Egiok, oi, heure buruaz bere arimaren asaldutik babes !
Ahulenengan dik irudimenak bortitzen obratzen.
Hitz egiok, Hamlet.
HAMLET
Nola zaude, ama?
GERTRUDE
Aiei, nola zaude zu,
begia baituzu hutsean josten, eta
aire mamigabearekin baitzara solastatzen?
Oldar zoroan dagite zure izpirituek begiotatik so,
eta, soldadu lokartuak alarma deira nola, hala zaizkizu
zeure ile etzanok, berezko bizidun hazkarri gisa,
tanpez zutitu eta tentetzen. Oi seme laztana,
heure gaitzaldi horren su eta garraren gainera
ihintzezta ezak patxada freskoa. Nora duzu so egiten?
HAMLET
Horrako horrengana, bada! Ikusi
nolako zurbil daukan begitartea.
Itxurarekin kausa horrek aise lituzke bere predikuz
harriak berak ere bigunduko. —Ez egin nigana so,
ez dezazun errukizko ekintza horrekin aldaraz
ene burubide zorrotza. Orduan ene eginbeharrak
duke benetako kolorea falta: malkoak odolaren ordez.
GERTRUDE
Nori esaten diozu hori?
HAMLET
Ez duzu deus ikusten hor?
GERTRUDE
Deus ere ez; den guztia ikusiagatik.
HAMLET
Entzun ere, ez duzu deus entzun?
GERTRUDE
Ez, geure jarduna besterik.
HAMLET
So egizu, baina. Horra nola doan ostentzera.
Ene aita, bizirik zegoeneko jantziz!
Horra nola ari den oraintxe irteten atetik.
Badoa MAMUA.
GERTRUDE
Zure garunak sortua da guztia.
Zale duzu guztiz eldarnioa
halako agerkari mamigabeak irudikarazten.
HAMLET
Eldarnioa?
Ene pultsuak, zurearen pare, bere konpas doiari eusten dio,
eta araberako soinu osasuntsua dagi. Ez zaio eromenari zor
ene jarduna. Froga nazazu, eta ostera ere dut kontua
hitzez hitz errepikatuko, eromen txolinak
ohi duenaz bestera. Ama, graziaren izenean,
ez halako ukenduz gain-zuritu zeure arima,
alegia ez dela zure makurra, ene eromena baizik, mintzo.
Horrek ez duke gune zauritsua azaletik estaliko baino,
ustelkeria gaitzak duelarik, barneraino zulatuz,
ezkutuan zauria gaizkoatzen. Aitor egiozu zeruari;
damu izan iragan dena; eragotzi datorkeena;
eta ez zabaldu simaurra belar gaiztoen gainean,
gaitzago haz daitezen. Barka iezadazu bertute-gaztigu hau,
zeren, gantzukeria potoloa nagusi den garaiotan,
bertuteak bizioari baitio barkamena eskatu behar,
hots, makurtu eta otoiztu, arren on egiten utz diezaion.
GERTRUDE
Oi Hamlet, erdi bi egin didazu bihotza.
HAMLET
Bota, bada, parterik txarrena,
eta puruago bizi beste erdiarekin.
Gau on: baina ez zaitez joan ene osabaren ohera.
Itxuretan erakutsi falta dukezun bertutea.
Uko egin gaueon;
eta horrek erosotu samartuko dizu
hurrengo abstinentzia. Ostera ere, gau on:
zeure benedikazioa irabaztera lehia zaitezenean,
nik zurea eskatuko dizut. Honakoxe jaunarengatik,
damu dut bihotzetik. Baina zeruek nahi izan dute,
ni zigorturik beronekin, eta berau enekin,
beren azote eta borrero agitzea ni.
Ene kargu, bada: zintzo erantzungo diot
berarekiko heriotza-zorrari. Gau on, bada, berriro.
Gizalegeak nau ni behartzen krudeltasun honetara.
Makur hasiak makurragora horra emana bultzada.
GERTRUDE
Zer egingo dut nik?
HAMLET
Ez, inola ere, egiteko diotsudan hauxe:
utzi errege puztuak zaitzan ostera ohera tenta,
masailan ximikoz balaka, sagutxo deitu,
eta, pare bat musu kerutsuren truke, edo
zure lepoa haztatuz bere atzamar madarikatuez,
atera diezazula argitara kontu guztia,
alegia funtsean ez nagoela eromenak joa,
eroarena egiten ari baino. Egoki zenuke hari jakinaraztea;
Izan ere, halako erregina eder, zintzo, zuhur beteak
nolatan lioke apo bati, saguzar, mitxitxo bati,
halako kontu preziaturik gordeko? Nolatan halakorik?
Ez, ez: zentzuari eta isilpekotasunari jaramon egiteke,
ireki ezazu, ireki, etxe gaineko kaiola,
jaregin txoriei hegan, eta, harako tximinoak bezala,
aproba egite aldera, zaitez kaiolara lerra,
eta trenka lepoa handik jauzi eginik beheraino.
GERTRUDE
Hago ziur, hitzak arnasaz eginak badira,
eta arnasa biziz, ez dudala nik bizirik
esan didaana arnasteko.
HAMLET
Ingalaterrara behar dut. Badakizu?
GERTRUDE
Ene, ahantzia nintzen. Hala ebatzirik dago.
HAMLET
Abian joanaraziko nau gizon honek.
Aldameneko gelara garraia dezadan hestezakua.
Gau on bihotzetik, ama. Kontseilari hau
isil-isila, sekretu eta serioa duzu oraintxe,
bizitan halako hitzontzi txoro berritsua izana.
Erdu, lagun, dagigun behingoan zurekikoa.
Gau on, ama.
Badoa, POLONIO herrestan eramanez.
IV.i
KLAUDIO sartzen da.
KLAUDIO
Bada kezkagairik hasperen eta arnaslarri sakonotan;
behar duzu azalpena eman. Uler ditzagun komeni da.
Non da zure semea?
GERTRUDE
Ai, ene jauna, zer ikusi dudan gaueon!
KLAUDIO
Zer, baina, Gertrude! Zertan da Hamlet?
GERTRUDE
Eroa, itsasoa eta haizea lehian dihardukatenean legez,
nor indartsuago. Bere bidegalduenean,
zerbaiten zirkina entzunik tapizaren atzean,
ziztuan atera ezpata, eta oihu dagi «Arratoi bat, arratoia»,
eta bere buru-nahasmenean hor du hiltzen
ezkutuan zegoen agure gaixoa.
KLAUDIO
Oi izugarrikeria!
Berdin agitu zitzaigukeen guri han egokitu bagina.
Mehatxu larria da Hamleten askatasuna guztiontzat:
zerorrentzat, guretzat, ororentzat. Ene!
Nola erantzun behar zaio ekintza odoltsu honi?
Gure gainera eroriko da, gure erantzukizuna baitzen
kate motzean loturik edukitzea, gizartera gabe,
gazte zoro hori. Baina halako handia zen gure maitasuna,
ez genuen ulertu nahi izan zer zatekeen egokien,
baizik, gaixotasun satsu batek jo duen eria bezala,
jendeak zer esangoaren beldur, elikatzen utzi gaitza
biziaren muin-muineraino. Nora joan da?
GERTRUDE
Hil duen gizonaren gorputza eramatera;
zeinaren gainean —metal arruntezko mea artean
urre-zain bat bezala, arazturik ageri du hor
eromena— negar baitagi gertatu denarengatik.
KLAUDIO
Oi Gertrude, goazen!
Eguzkiak mendiak uki ditzan tenoreko,
abian dukegu igorria ontzian; eta, doilorkeria honi,
gai garen maiestate eta antze guztiaz behar diogu,
aurpegi ez ezik, desenkusa ere eman. Ei, Gildenstern!
ROSENKRANTZ eta GILDENSTERN sartzen dira.
Lagunok, laguntza gehiago ingura ezazue.
Hamletek, burutik eginik, Polonio hil du,
eta bere amaren gelatik du herrestan atera.
Zoazte haren bila, hitz egiozue garbi, eta eraman
gorputza kaperara. Otoi, lehia zaitezte horretara.
Badoaz ROSENKRANTZ eta GILDENSTERN.
Zatoz, Gertrude; bil ditzagun geure lagunik zuhurrenak,
eta jakitera eman, zer egin asmo dugun ez ezik,
ordu gaitzean zer den gertatu. Ea, goazen hemendik!
Arima daukat abailtzekotan, guztia larriz beterik.
IV.ii
HAMLET sartzen da.
HAMLET
Horratx leku seguruan gorde.
ROSENKRANTZ eta GILDENSTERN (barruan)
Hamlet! Printze Hamlet!
HAMLET
Zer da zarata hori? Nor dago deiez Hamleti? Oi, hor datoz.
ROSENKRANTZ, GILDENSTERN eta beste
batzuk sartzen dira.
ROSENKRANTZ
Zer egin du berorrek, jauna, gorputzarekin?
HAMLET
Hautsarekin nahastu, haren ahaide baita.
ROSENKRANTZ
Esan biezagu non den, handik jaso dezagun
eta kaperara eraman.
HAMLET
Ez ezazue pentsa.
ROSENKRANTZ
Pentsa zer?
HAMLET
Zuen isilmandatuari euts diezaiokedanik
eta ez neureari. Gainera, belaki baten itaunei,
zer ihardespen eman liezaioke errege-seme batek?
ROSENKRANTZ
Belaki bat? Halakotzat al nauka, bada, berorrek?
HAMLET
Bai jauna, belaki bat, erregeren faborea xurgatzen duena,
haren sariak, haren botereak. Baina halako zerbitzariak ditu erregek baliagarrien azkenean.
Hor edukitzen ditu, nola tximino batek
aho-txokoan intxaurra, aurrena zukutu eta finean irensteko.
Han-hemen bildu duzuna behar duenean, aski du
zu estutzea, eta aurki zaude, belaki, ostera ere idor-idor.
ROSENKRANTZ
Ez diot ulertzen berorri, jauna.
HAMLET
Pozten naiz. Solas txorrotxak lo-lo belarri txoroan.
ROSENKRANTZ
Jauna, esan behar digu non den gorputza,
eta gurekin etorri erregegana.
HAMLET
Gorputza erregerekin da, baina errege ez da gorputzarekin.
Errege izaki arrunta da...
GILDENSTERN
Izaki arrunta, jauna?
HAMLET
Deus ez izaki. Eraman nazazue harengana.
Marro axeriak, ea nork harrapa.
Badoaz.
IV.iii
KLAUDIO sartzen da.
KLAUDIO
Hamletengana igorri ditut, gorputzaren xerka.
Zeinen arriskutsu den horrela aske ibil dadin.
Ez diogu, ordea, lege gogorra bizkarreratu behar,
Kutun du, izan ere, jendetza adigabeak,
zeinak ez baitu onirizten zentzuz, begiz baizik;
eta, hala denean, errudunaren zigorra da auzi,
eta ez inola ere errua. Gauzak leun eta zelai joateko,
ber-bertatik hura erbestera igortze honek behar du
delibero burutsuaren itxura izan. Gaitz larriak
araberako sendagai larriz ohi dira oneratzen,
oneratzekotan.
ROSENKRANTZ sartzen da.
Esan. Zer berri dugu?
ROSENKRANTZ
Gorputz hila non den gorderik, jauna,
ezin diogu atera.
KLAUDIO
Baina non da bera?
ROSENKRANTZ
Hor kanpoan, jauna, zainpean, berorren esanera.
KLAUDIO
Ekarri gure aurrera.
ROSENKRANTZ
Ei, Gildenstern, sarrarazi printzea.
HAMLET eta GILDENSTERN sartzen dira,
segizioko batzuekin.
KLAUDIO
Ea, Hamlet, non da Polonio?
HAMLET
Afaritan.
KLAUDIO
Afaritan? Non?
HAMLET
Ez berak jaten dueneko lekuan, bera jaten dutenekoan baizik.
Har aldra bat zaio, politikari azpijale antzo, batzartu.
Harra dugu, jauna, enperadore bakarra dietarentzat.
Izaki guztiak gizentzen ditugu gizen gaitzaten,
eta geure burua dugu gizentzen mamorroentzat.
Errege gizena eta eskale argala
aldian aldiko janari besterik ez dira:
bi plater, baina mahai baterako. Horraxe doa guztia.
KLAUDIO
Zer esan nahi duk horrekin?
HAMLET
Ezer ez, ez bada erakutsi nola errege batek
txango egin dezakeen eskale baten este-zakuan zehar.
KLAUDIO
Non da Polonio?
HAMLET
Zeruan. Igorri norbait xerka.
Berorren mandatariak han aurkitzen ez badu,
berorrek beza xerka beste lekuan. Hala ere,
hil honen amaierarako aurkitu ezean,
berorrek dio, galeriarako zurubian gora doalarik,
usna egingo.
KLAUDIO (segiziokoei)
Ea, zoazte hara bila.
HAMLET
Itxarongo dizue, lasai.
Badoaz segiziokoak.
KLAUDIO
Hamlet, hire ekintza horrek, heure segurtasunarengatik
—zeina hain ardura baitzaigu nola baitugu bihotzetik samin
egin duanarengatik—, behartzen naik hi erbestera igortzera
arrapalada bizian. Antola hadi, bada.
Ontzia prest duk, eta haizea aldeko;
laguntzaileak zain dauzkak, eta guztia gerturik
Ingalaterrarako.
HAMLET
Ingalaterrarako?
KLAUDIO
Bai, Hamlet.
HAMLET
Ongi.
KLAUDIO
Hala duk, gure asmoei erreparatzen badiek.
HAMLET
Kerubin bat dakusat dakuskiena. Tira, baina; Ingalaterrara!
Adio, ama laztana.
KLAUDIO
Bihotz beteko hire aita, Hamlet.
HAMLET
Ene ama. Aita eta ama senar-emazteak dira;
senar-emazteak haragi bakarra;
beraz, ene ama. Ea, Ingalaterara!
Badoa.
KLAUDIO
Jarraitu ondo-ondotik. Akuilatu bizkor ontzira.
Ez zaitezte luza. Gauerako behar du bidean.
Segi hemendik, bada zigilupean ezarria dago egiteko honen
gainerako gorabehera guztia. Otoi, leiha zaitezte.
Badoaz guztiak, KLAUDIO izan ezik.
Eta hi, Ingalaterra, ene oniritzia ezertan badaukak
—ene ahalaren larriak iradoki diezaakeen ber,
gordin gorririk baitirau oraino hire ebakiondoak
daniar ezpataren menean, eta gogotsu baitiguk
omenezko zerga ordaintzen—, ez ahal diok
abegi hotza egingo gure errege-agindu honi,
zeinak argi eta garbi baitu xedatzen,
hartarako premiamendu-gutun zehatz-mehatzez,
heriotza emateko ber-bertan Hamleti.
Egik hala, Ingalaterra;
sukarraren amorru beraz baitit hark odola irakiten,
eta hik behar bainauk sendatu. Hori kunplitu ezean,
zoria zori, pozgarririk ez, eta bai min bihotzean.
IV.iv
fortinbras sartzen da, gudaroste batekin.
FORTINBRAS
Zoaz, kapitaina, ene partetik oles egin daniar erregeari.
Esan Fortinbrasek duela, beraren baimenarekin,
sarbide eta eskolta eskatzen, agindu bezala zeharkatzeko
bere osteekin beraren erresuma. Badakizu hitzordua.
Maiestate horrek ezer nahi izanez gero gurekin,
aurrez aurre diogu geure leialtasuna agertuko;
hala jakinaraz iezaiozu.
KAPITAINA
Berorren esanera, jauna.
FORTINBRAS
Aurrera beldurrik gabe.
Badoaz.
IV.v
GERTRUDE eta HORAZIO sartzen dira.
GERTRUDE
Ez dut hitz egin nahi berarekin.
HORAZIO
Teman dago neska, buru-galdua baiki.
Erruki ematekoa du, erabat, itxura.
GERTRUDE
Zer nahi du nigandik?
HORAZIO
Bere aitaz da erruz mintzo. Mundua dagoela, dio,
amarruz beterik, eta bihotza joka hor dihardu totelka;
hutsarengatik amorratzen da; ateraldi bitxiak ditu,
erdizka baino ulertzen ez direnak. Hutsa solasa,
baina hala ere jardun itxuragabe horrek entzuleak ditu
gogoetara bultzatzen. Asmatzen ahalegintzen dira,
adabakiz egokiturik beren gogamenetara hitzak,
zeinek, neskaren kliska, keinu eta imintzioak lagun,
pentsaraz bailiezaiokete bati badela hor pentsatzekorik;
deus argi eta garbirik ez, baina bai arras gaitzezkorik.
GERTRUDE
On dateke berarekin mintzatzea, horrela ereiniko haziak
asmabide arriskutsurik sorrraraz baitezake buru maltzurretan.
Esaiozu sartzeko.
HORAZIO aterantz doa.
(bereiz) Ene arima eriarentzat, horixe baita hobena,
huskeria bat dateke aurki hondamendi handiena.
Hain da errua barru-betea goganbehar moldakaitzez,
bere burua baitu salatzen, sala dezaten beldurrez.
OFELIA sartzen da, laut bat joz kantari,
ilea askaturik.
OFELIA
Non da Danimarkako maiestate ederrez betea?
GERTRUDE
Zer dugu, Ofelia?
OFELIA (kantari)
Nola bereiz maite hori
bidaztien artean?
Maskor-txanoz makuludun,
sandaliak oinean.
GERTRUDE
Ene!, dama eztia, zer da kanta horren funtsa?
OFELIA
Bai, andrea? Hara, otoi, adi:
(kantari)
Hilotzik lur hotzean, bai,
hilotzik lur hotzean;
burupean belar guri,
harria zangopean.
GERTRUDE
Tira, baina, Ofelia...
OFELIA
Otoi, adi:
(kantari)
Beztidura elur-zuri...
KLAUDIO sartzen da.
GERTRUDE
Ene!, ikusi, jauna.
OFELIA (kantari)
lili eztiz bildua,
hilobira inork ere
isurtzeke dolua.
KLAUDIO
Zer modu, dama galant hori?
OFELIA
Ongi, Jainkoak dizula milesker! Diotenez, hontza
okin baten alaba zen. Jauna, badakigu zer garen, baina ez
zertara gaitezkeen. Jainkoa dela berorren mahaian!
KLAUDIO
Bere aitaren gaineko gogapenak.
OFELIA
Otoi ez gaitezen mintza horretaz. Aitzitik,
inork kontua zer den galdetuz gero, honela esan:
(kantari)
«San Balentin eguna bihar da eta,
goiz-goizeko txintan,
zure leihoari so han da egongo
dontzeilau irrikan.»
Galaia jaiki eta trebe da jantzi,
haren bisitako;
dontzeila zena horra desdontzeilatu
sekula santako.
KLAUDIO
Ofelia galant hori...
OFELIA
Horratx, biraorik ere gabe, amaiera emango diot:
(kantari)
Jesukristoren itun! Karitate deun!
Non da lotsa galdu!
Gizon gazteek sena, oilarrarena:
kukurruku alu!
«Egin zenidan promes —dio gaixoak—
esposa hartzeko.»
«Baita hartuko ere, eguzki lore,
ez bahintz oheko.»
KLAUDIO
Zenbat denbora da horrela dagoela?
OFELIA
Espero dut dena ongi joatea. Pazientzia behar dugu.
Baina negar baino ezin dut egin,
lur hotzean eratzan dutela gogora ekarririk.
Izango du ene nebak horren berri. Hala, bada,
milesker aholku onarengatik. Ea, ene karroza!
Gau on, andreok.
Gau on andre laztanok, gau on, gau on.
Badoa.
KLAUDIO
Jarraiki zakizkio hurbiletik. Kontu egiozu, otoi.
Badoa HORAZIO.
Oi, samin sakonaren pozoia du hauxe; guztia
aitaren heriotzatik sortua. Oi Gertrude, Gertrude,
penak datozenean, ez datoz bakarkako bararrandari,
osteka baizik. Lehenik, beronen aita hila; hurrena,
zure semea joana, bere eskutiko lazkeriak berak
erbestarazia hemendik; populua turbustua,
larritu eta gaizkitua susmoz eta zurrumurruz,
Polonio gaixoaren heriotzaz. Eta guk inozo dugu jokatu
hura itzalgaizka ehortzirik. Ofelia gaixoa
bere kabutik eta sen onetik aterea, zeina gabe
ez baikara antzirudi edo abere huts baino;
azkenik, eta horiek bezain munta handikorik,
beraren neba, isilpean itzulia Frantziatik,
harridura horrez elikatzen da, gogoa lainope,
eta ez du falta mihi-gaizto belarri-pozoitzailerik,
bere aitaren heriotzari buruzko esamesari kirats;
non jardun beharrak, zeri helduaren eskasez,
ez baitu deus beharko gure pertsonak akusatzeko
belarririk belarrik. Oi ene Gertrude laztana, horrek,
metrailazko kanoikadak legez, lekurik askotan dit
soberazko heriotza eragiten.
Zarata barruan. MANDATARI bat sartzen da.
GERTRUDE
Ai ene!, zer da zarata hori.
KLAUDIO
Non dira ene suitzarrak? Zaindu dezatela atea.
Zer berri dakarzu.
MANDATARIA
Salba bedi berori, jauna.
Itsasoak, bere mugetatik gainez eginik,
ez ditu lehia oldartsuagoz jaten lautadak,
nola baititu Laertes gazteak, matxinada-uraldiz,
aurretik eramaten berorren ofizialak. Meneko zaio jendaila;
eta mundua oraintxe hasteko balego bezala,
antzinako aztura eta ekanduak atzendurik,
zeinak baitira hitz ororen berme eta euskarri,
oihu dagite: «Guk hauta! Laertes biz errege.»
Kapela, esku eta mihiak gora-goraka bizian:
«Laertes biz errege, Laertes errege».
Zarata barruan.
GERTRUDE
Zeinen gogotsu dagiten arrasto faltsuan zaunka!
Oi, bidez kontra zoazte, daniar zakur faltsuok!
KLAUDIO
Ateak hautsi dituzte.
LAERTES sartzen da, bere JARRAITZAILEekin.
LAERTES
Non da errege? —Jaunok, gera zaitezte kanpoan.
JARRAITZAILEAK
Ez, sar gaitezen.
LAERTES
Otoi, utzi niri.
JARRAITZAILEAK
Ongi da, jauna.
LAERTES
Milesker zuei. Zaindu atea.
Badoaz JARRAITZAILEak.
Hi, errege doilor hori,
emadak neure aita.
GERTRUDE (tartean sarturik)
Baretu jeinuok, ene Laertes.
LAERTES
Bare dagoen odol tanta bakoitzak sasiko izena dit egozten;
adardun hots egiten ene aitari; emagaldu-seinalea ezartzen
hortxe ene ama zintzoaren bekoki aratz garbiaren erdian.
KLAUDIO
Zergatik du, Laertes, hire altxamenduak
halako itxura erraldoikara hartzen?
—Jaregiozu, Gertrude. Ez izan beldur gure pertsonaren.
Halako jainkotasunak dizu hesitzen errege bat, ezen
traizioak ezin baitu begiz jo baino bere xedea,
asmoak asmo huts. —Esadak, Laertes,
zergatik hagoen hain sumindurik. —Jaregiozu, Gertrude.
—Mintza hadi.
LAERTES
Non da ene aita?
KLAUDIO
Hila.
GERTRUDE
Baina ez da bera izan.
KLAUDIO
Utziozu itauntzen gogo duen guztia.
LAERTES
Nolatan da agitu hilik? Amarrurik ez niri.
Deabruetara leialtasuna! Infernu beltzenera zinak!
Kontzientzia eta grazia leize sakonenera!
Prest nago kondenatzeko. Hain nago burubidean sendo,
ezen mundu biak ere baititut hutsesten,
datorrela datorrena; soil-solik dut behar
aitarengatik bete-beteko mendeku hartu.
KLAUDIO
Nork zaitzake geldiaraz?
LAERTES
Ahaleginean, ezta mundu guztiak ere;
eta neure baliabideak hain ditut ongi kudeatuko,
apurragatik dirateke etekintsu.
KLAUDIO
Ene Laertes,
Jakin nahi baduzu egia garbia
zeure aita laztanaren heriotzaz, zeure mendekuan
idatzirik al dago, joko-arau,
harrapaka eramatea guztia, lagun zein etsai,
irabazle zein galtzaile?
LAERTES
Haren arerioak baino ez.
KLAUDIO
Jakin nahi al duzu, hortaz, nor diren?
LAERTES
Haren lagun onei, berriz,
zabal-zabalik dizkiet eskainiko besook,
eta, pelikano bizi-emaile amultsuak legez,
neure odolaz ditut bazkatuko.
KLAUDIO
Horratx, orain zara mintzo
seme jator eta jaun gizalegetsu baten moduan.