Rudyard Kipling

Kim

euskaratzailea: Koro Navarro

Fitxategi hau “liburu-e” bildumako alea da,
liburu elektronikoen irakurgailurako prestatua.
 
Liburu gehiago eskuratzeko:
              http://armiarma.com/liburu-e

Itzulpena: Koro Navarro

Euskarazko edizioa: Literatura unibertsala, 1990

Jatorrizkoaren data: 1901

Rudyard Kipling euskaraz:

       http://ekarriak.armiarma.com/?i=88

Informazio gehiago:

       http://armiarma.com/emailuok/?p=1676

RUDYARD KIPLING

       Rudyard Joseph Kipling Bombay hirian jaio zen, 1865ean. Aita, John Lockwood Kipling, Lahoreko Museoaren azkeneko arduradun britainiarra izan zuen. Bost urte bete arte bizi izan zen Indian; adin horretan Londresera bidali zuten, ikasketak egitera, 17 urte bete arte. Urte horietan bakarrik eta triste bizi izan zen bere guraso ordekoekin. Garai horretako esperientziak jasotzen ditu Stalky and Co. nobelan (1899). 1882tik 1989ra bitartean kazetari lanean aritu zen Indian. Urte batzuk Estatu Batuetan igaro eta azkenik Sussex-en hartu zuen bizilekua 1902an.

       Kiplingen ospea bere narrazio laburretatik eta bertsoetatik datorkio batez ere. Indiako britainiarren bizitza dute gai nagusia, eta horrekin batera oihaneko bizitza, militarrena, itsasoa. Mila xehetasun jasotzen ditu eguneroko bizitzatik, goibeltasunezko jarrera estoikoa du existentziaren aurrean; bere idatzietako hizkuntzari dagokionez, ekonomia ongi neurtua du ezaugarria.

       A Departmental Ditties and Other Verses (Departamenduko kantinelak eta beste bertso batzuk, 1886) ondoren bere narrazio bikainenetako batzuk argitaratuko zituen: Plain Tales fron the Hills (Muinoetako ipuinak, 1888). Kontakari labur sail baten ondoren, 1890ean The Light That Failed (Argiak huts egin) nobela argitaratu zuen. 1901ean Kim nobela hau argitaratu zuen.

       Bere poema liburuen artean aipatzekoak dira Barrack-Room Ballads (Koarteleko baladak, 1892), The Seven Seas (Zazpi itsasoak, 1896) eta Recessional (1897). Narraziogintzan, aipatuez gainera Just so Stories (Horrelaxe alegia, 1902), Puck of Pock's Hill (Pock mendiko iratxoa, 1906), Rewards and Fairies (Hadak eta sariak, 1910), Land and Sea Tales for Scouts and Guides (Lur eta itsasoko ipuinak scout eta gidarientzat, 1923), Debits and Credits (Kargak eta kredituak, 1926), Limits and Renewals (Mugak eta berrikuntzak, 1932) aipatu beharko lirateke. Bera hil ondoren, hala ere, Something of Myself for My Friends (Nire zerbait nire lagunentzat, 1937) argitaratu zen.

       1907an Literaturako Nobel Saria irabazi zuen. Kipling-en narrazioek arrakasta eta ospe handia izan zuten irakurleen artean. Gaur egun, ordea, bere narrazio laburrengatik eta olerkiengatik baino ezagunagoa da haur literaturaren artean argitaratzen diren bere obra handiengatik: The Jungle Book (Oihaneko Liburua), marrazki bizidunetan zinera eramana, eta Kim.

KIM

1. ATALA

              Zuek, Bide Estutik zoazten horiek,

              Infernuko suaren ondotik Azken Epaiaren eguna arte,

              izan ulerkor sinesgabeek otoi egiten diotenean

              Budari Kamamuran!

                            Buda Kamamuran.

       Udal aginduei jaramonik egin gabe, zangalatraba eseririk zegoen mutila Zam-Zammah kanoian, adreiluzko plataforma gainean Ajaib-Gher zaharraren parean, Etxe Miragarria alegia, horrela deitzen baitiote bertakoek Lahoreko museoari. Zam-Zammah, sua darion herensugearen nagusi dena, Punjaben nagusi da; izan ere, brontze orlegizko irudi handia izan ohi da lehena konkistatzailearen harrapakinetan.

       Bazuen Kimek arrazoirik —ostikoka bidali berria zuen hankondoetatik Lala Dinanathen mutila—, ingelesak baitziren Punjabeko nagusi, eta ingelesa zen Kim. Nahiz eta bertakoak bezain belztua egon, nahiz eta bertako hizkera nahiago izan, eta bere ama-hizkuntzaz totelka eta erdi kantari egin; nahiz eta bazarreko mutikoak bezalakoxea izan, zuria zen Kim: behartsuenen arteko behartsu zuria. Zaintzen zuen odol nahasiko emakumeak (opioa erretzen zuen eta bigarren eskuko haltzari denda baten arduraduna omen zen, taxi merkeak zain egon ohi diren plazan) Kimen amaren ahizpa zela esan zien misiolariei; baina Kimen ama haur-zaina izana zen koronel baten familian eta Kimball O'Hararekin ezkondu zen, Maverick irlandar errejimenduko sarjentu gaztea. Soldaduak lana topatu zuen gero Sind, Punjab eta Delhiko burdinbidean, eta hura gabe itzuli zen errejimendua Ingalaterrara. Emaztea koleraz hil zen Ferozeporen; edateari ekin zion O'Harak, eta hiru urtetako haur begiratu zorrotzarekin batera eta bestera alferkerian ibiltzen hasi zen. Erruki-talde eta kaperauak saiatu ziren, larrituta, umea eskuratzen, baina O'Harak ihes egiten zien, opioa hartzen zuen emakumearekin topo egin zuen arte; opioaren gustua ikasi zion hari eta zuriak Indian hiltzen diren bezala hil zen O'Hara. Hiru paperek osatzen zuten haren ondarea: bati «ne varietur» deitzen zion, hitz horiexek baitzeuden idatzita bere sinaduraren azpian, eta besteari bere «askatasun agiria». Hirugarrena Kimen jaiotze-ziurtagiria zen. Gauza haiek, esan ohi zuen opioa hartutako zorioneko orduetan, gizon bihurtuko zuten Kimball txikia. Inola ere ezingo zituen Kimek paper haiek galdu, magia handiari baitzegozkion, han urruti, museoaren atzealdean egiten zuten magia hari, Jadu-Gher zuri-urdin handian, Etxe Magikoan, horrelaxe deitzen diogu eta logia masonikoari. Egunen batean ondo irtengo zuen denak, hala zioen O'Harak, eta edertasun eta indarrezko zutabe artean miretsiko zuten Kim, zutabe ikaragarrietan. Koronelak berak, zaldi baten gainean, eta munduko errejimendurik onenaren buruan, zerbitzatuko lioke Kimi, Kim txikiari, aitak baino egoera hobea izango baitzuen semeak. Lehen mailako bederatziehun deabruk, zeinen Jainkoa zezen gorri bat zelai berde batean baitzen, zerbitzatuko zioten Kimi, O'Hara ahaztu ez bazuten, O'Hara gizarajoa, Ferozeporeko guda-tokian pelotoi gidaria izan zena. Eta negar egiten zuen, minduta, atariko zumezko aulki apurtuan. Hala bada, koronela hil zenean pergaminoa, papera eta jaiotze-ziurtagiria larruzko kutun-poltsa batean josi zituen emakumeak, eta lepotik eskegi zio Kimi.

       — Eta egunen batean —esan zion, O'Hararen iragarpenak nola-hala gogoratuz—, zezen gorri handi bat, zelai berde batean, etorriko zaizu bila, eta koronela bere zaldi handiaren gainean, bai, eta —ingelesera joaz—, bederatziehun deabru.

       — Bai —esan zion Kimek—, gogoan izango dut. Zezen gorri bat eta koronel bat zaldi gainean etorriko dira, baina lehenbizi, aitak hala esan zuen, bi gizon azalduko dira guzti horretarako bidea prestatzera. Hala esaten zuen aitak egiten zutela beti; eta hala da beti magia egiten denean.

       Emakumeak paper haiekin bidali izan balu Kim bertako Jadu-Gherrera, herrialdeko logiak hartuko zukeen haurra eta masoien mendiko umezurztegira bidali; baina magiaz entzundakoak susmo txarra harrarazi zion emakumeari. Kimek berak ere bere iritziak zeuzkan. Urteak bete ahala, nor zen eta zer egiten zuen galdetzen zioten misiolari eta itxura serioko gizon zuriei ihes egiten ikasi zuen. Izan ere, Kimek ez zuen ezer egiten, eta sekulako arrakastaz gainera. Egia da Lahoreko hiri harresidun zoragarria Delhiko Atetik kanpoko Gazteluaren Erreteneraino ezagutzen zuela, Harun al Raschidek inoiz amestutako baino bizimodu bitxiagoa egiten zutenen lagun mina zela, eta Arabiar Gauetakoa bezain bizimodu askea bizitzen zuela; baina misiolari eta erruki-taldeetako idazkariek ez zuten guzti horren edertasuna ikusten. Auzoetan «Mundu osoaren Adiskide Txikia» zuen ezizena; eta sarritan, hain arina eta ezgauza izanik, mandatuak egiten zituen gauez etxeetako terraza jendez beteetan modako gazte dotore eta ile distiradunentzat. Harreman debekatuak ziren haiek, jakina —ondo asko zekien hori Kimek, hitz egiteko gauza zenetik ezagutzen baitzuen gaiztakeria oro—, baina berak jolasa bera maite zuen, pasabide eta bidexka ilunetan barrena usman ibili, ur-hodi batetik igo, emakumeen munduko hasperen eta hotsak azoteetan, eta teilaturik teilatu ihes egin ilun beroaren babesean. Santoiak zeuden gero, errautsez estaliriko fakirrak beren adreiluzko aldareen ondoan, ibai ertzeko zuhaitzen azpian; haiek nahikoa ondo ezagutzen zituen Kimek: agurtu egiten zituen eskean ibiltzetik itzultzen zirenean, eta, inor ageri ez zenean inguruan, plater beretik jaten zuten. Zaintzen zuen emakumeak begiak malkoetan zituela erregutzen zion Kimi jantzi zezala europar arropa: prakak, alkandora eta sonbreiru zaharren bat. Kim ordea errazago sartzen zen jantzi hindu edo mahomatarretan zenbait betebeharretarako. Gizon dotore haietako batek —lurrikararen gauean putzu batean hilda aurkitu zuten harexek— jantzi hindu oso bat eman zion behin, behe kastako kaleko mutil baten arropa, eta Kimek ezkutuko leku batean gorde zuen Nila Ramen zerrategiko habeen azpian, Punjabeko Epaitegi Gorenaren atzean, izainen enbor usaintsuak Ravi ibaian behera joan ondoren lehortzen zirauten lekuan. Eginbeharren bat zuenean, edo dibertitzeko aukera, bere jabego hura erabiltzen zuen Kimek, eta goiza argitzen ari zenean itzultzen zen atarira, eztei-segizio baten atzetik garrasika ibili ondoren edo festa hindu batean oihuka aritzeaz neka-neka eginda. Batzuetan bazen jatekorik etxean, baina gehienetan ez zegoen ezer, eta orduan Kim kalera joaten zen berriro bere indiar adiskideekin zerbait jatera.

       Zam-Zammahen oin-hotsak ateratzen zituen artean, gazteluko errege izatera jolasten ari zela Chota Lal txikia eta Abdullah gozo saltzailearen semearekin, jolasari uzten zion noizean behin Kimek eta lotsagabekeriaren bat esaten zion museoko atean oinetako ilaren ondoan zaindari zegoen polizia indiarrari. Punjabiar handiak, eraman oneko, irribarre egiten zuen: aspalditik zuen Kim ezagun. Halaxe egiten zuen ur eramaileak ere, aker larruzko zagitik kale lehorrera ura botatzen zuela. Halaxe egiten zuen Jawahir Singhek, museoko arotzak, enbalai kaxa berrien gainean makurturik. Halaxe egiten zuten hango guztiek, menditik zetozen nekazariak izan ezik, presaka joaten baitziren haiek Etxe Miragarrira, beren lurraldean eta beste edonon egiten zituzten gauzak ikustera. Museoa indiar arte eta eskulanena zen, eta jakituriaren bila zihoan edonork bertako gordetzaileari eska ziezaiokeen azalpenik.

       — Alde! Alde! Utzi igotzen! —egin zuen oihu Abdullahek, Zam-Zammahen gurpilera igoaz.

       — Aita gozogilea huen, amak gurina lapurtu! —abestu zuen Kimek— Aspaldi erori hituen mahomatar guztiak Zam-Zammahetik!

       — Utzi igotzen! —egin zuen oihu Chota Lal txikiak, urrez brodaturiko txanoarekin. Haren aitak izango zituen milioi erdi libra edo, baina India da munduko lurralde demokratiko bakarra.

       — Indiarrak ere erori hituen Zam-Zammahetik. Mahomatarrek bultzatu zituzten. Aita gozogilea huen...

       Isildu egin zen; izan ere, Motiko bazar zalapartatsutik zetorrela, kale izkinako bueltan, Kimek, nahiz eta kasta guztiak ezagutu, sekula ikusi ez zuen gizon klasea agertu zen. Sei oin luze bazituen ia, eta zaldi-estalkitarako erabili ohi den oihal artean bilduta zetorren, tolesduraz beteta, eta tolesdura haietako bat bera ere ezin zuen Kimek berak ezagutzen zuen lanbideekin lotu. Burdinazko luma-kaxa luze bat zeraman gerritik zintzilik, eta egurrezko arrosarioa, santoiak eraman ohi dituztenak bezalakoa. Buruan eskoziar txanoaren antzeko bat zeraman, ikaragarria. Aurpegia horia zuen eta zimurra, Fuk Shing bazarreko zapatari txinatarrarena bezalakoa. Begiak jasoak zituen ertzetan, onix xafla fin-finak ziruditela.

       — Nor da hori? —galdetu zien Kimek lagunei.

       — Gizona izan liteke —esan zuen Abdullahek, behatza ahoan, begira-begira.

       — Dudarik gabe —erantzun zuen Kimek—; baina ez da hori nik inoiz ikusitako Indiako gizonik.

       — Apaiza, beharbada —esan zuen Chota Lalek, arrosarioari erreparatuz—. Hara! Etxe Miragarrira doa!

       — Ez, ez —esan zuen poliziak, buruari eraginez—. Ez dut zure hizkera ulertzen —punjabiarrez mintzatzen zen zaindaria—. Aizu, Mundu osoaren Adiskide, zer esaten du honek?

       — Hona bidali —esan zuen Kimek, Zam-Zammahetik jaitsiz, oin hutsak ondo agerian jarriz—. Atzerritarra duk hori, eta hi berriz bufaloa haiz.

       Ezezagunak atzera egin zuen etsita eta umeengana hurbildu zen. Zaharra zen; artilezko estalkiari mendiko pasabideetako belarmin usaintsuaren kiratsa zerion oraindik.

       — Umeok, zer da etxe handi hori? —galdetu zien, nahikoa urduera txukunean mintzatuz.

       — Ajaib-Gher da hori, Etxe Miragarria! —Kimek ez zion Lala edo Mian bezalako titulurik eman. Ezin zuen gizon haren erlijioa asmatu.

       — A! Etxe Miragarria! Libre al da sarrera?

       — Ate gainean daukazu idatzita: denak sar litezke.

       — Ordaindu gabe?

       — Sartu eta atera ibiltzen naiz ni. Eta ez naiz bankaria —barre egin zuen Kimek.

       — Horra bada! Zaharra naiz. Ez nekien.

       Srrosarioari helduz, museo aldera abiatzen hasi zen.

       — Zein kastatakoa zara? Non duzu etxea? Urrutitik etorri al zara? —galdetu zion Kimek.

       — Kulutik nator, Kaila mendiak baina atzeragotik. Baina... zer dakizue zuek? Haizea eta ura mehe eta hotz diren mendietatik —hasperen eginez bukatu zuen.

       — A! Khitaia da (txinatarra) —esan zuen harro Abdullahek. Fuk Shingek bere dendatik bidali zuen behin oinetakoen gaineko idoloari txistua botatzeagatik.

       — Paharia da (menditarra) —esan zuen Chota Lal txikiak.

       — Arrazoi duzu, ume... Inoiz ikusiko ez dituzun mendietatik etorritako menditarra nauzue. Izan al duzue inoiz Bhotiyaren (Tibeten) berri? Ez naiz khitaia, bhotiya baizik (tibetarra); jakin beharra duzuenez gero, lama naiz, edo, zuen hizkuntzan, gurua.

       — Tibeteko gurua —esan zuen Kimek—. Ez dut inoiz horrelakorik ikusi. Ba al da bada hindurik Tibeten?

       — Erdiko Bidearen jarraitzaile gara, eta bakean bizi gara gure monasterioetan. Lau Leku Sakratuak ikustera noa hil baino lehen. Eta orain zuek, ume zareten horiek, zaharra den honek bezainbeste dakizue —bihotz onez egin zien haurrei irribarre.

       — Jan al duzu?

       Kolkoan bila hasi eta egurrezko eske-ontzi bat atera zuen, oso zahartua. Haurrek buruari eragin zioten. Ezagutzen zituzten apaiz guztiak eskean ibili ohi ziren.

       — Oraindik ez dut jan nahi —burua jiratu zuen eguzkitan dagoen dortoka zahar batek bezala—. Egia al da irudi asko dagoela Lahoreko Etxe Miragarrian? —azken hitzak birritan esan zituen, helbide bat ziurtatu nahi duen batek bezala.

       — Egia da, bai —esan zuen Abdullahek—. Bût sinesgabeez josita dago. Zeu ere idolo-gurtzailea zara.

       — Horri ez jaramonik egin —esan zuen Kimek—. Gobernuaren etxea da eta ez dago idolo-gurtzailerik hor; bizar zuriko sahib bat besterik ez dago. Zatoz nirekin eta erakutsiko dizut.

       — Apaiz ezezagunek haurrak jaten dituzte —xuxurlatu zuen Chota Lalek.

       — Eta hori ezezaguna eta bût parast-a (idolo-gurtzailea) da —esan zuen Abdullah mahomatarrak.

       Kim barrez hasi zen.

       — Etorri berria da. Ospa amaren magalera, han ez duk eta arriskurik izango! Tira!

       Kimek tornu-atea jirarazi zuen; agurea atzetik joan zitzaion baina seko gelditu zen, guztiz txundituta. Barneko atarian greziar-budista eskultura handiak ageri ziren, misterioski heldutako greziar ukitua, eta ez trebetasunik gabe, eskuetan sentitzen zuten ahazturiko langileek eginak; noiz, adituek jakin bide dute. Ehunka pieza zeuden han: frisu erliebedunak, estatua pusketak eta Iparraldeko stupa eta vihara budisten adreiluzko hormak hornitu zituzten harlosa irudiz josiak, eta orain, jaso eta sailkatuta, museoaren harrotasun zirenak. Zoramenez, aho zabalik, hara eta hona zebilen lama, eta azkenean miresmenak hartuta Budaren apoteosia edo koronazioa irudikatzen zuen goierliebe baten aurrean gelditu zen. Lotus baten gainean eserita ageri zen Maisua; lotusaren hostoak hain zeuden sakon irudikatuak, non harritik aske zeudela baitzirudien. Inguruan, jauresten, errege, gizon zahar eta antzinako budak zeuzkan Maisuak. Azpian lotusez estaliriko ura zegoen, arrain eta uretako hegaztiekin. Bi dewa-ek, tximeleten hegoekin eta Budaren gainean, lorezko koroa bati eusten zioten; gorago beste bik eguzkitako bati heltzen zioten, gainean Bodishaten buruko hornidura bitxiz betea zegoelarik.

       — Jainkoa! Jainkoa! Sakya Muni bera da —zioen lamak, negarrez ia; eta ahots apalez otoi budista zoragarria errezitatzen hasi zen:

              «Bidea, Legea, aparta den Harentzat

              Mayak bere bularrean estutu zuenarentzat,

              Anandaren Jauna, Bodhisat.»

       Eta hemen da! Eta hemen da halaber Goreneko Legea. Ondo hasi da erromesaldia. Eta nolako lana! Nolako lana!

       — Hortxe duzu sahiba —esan zion Kimek, eta alde egin zuen zeharka esku eta artelan sailean barrena.

       Bizar zuriko gizon ingeles bat zegoen lamari begira; jiratu eta kortesiaz agurtu zuen lamak. Bila ibili ondoren, libreta eta paper pusketa bat atera zituen arropa artetik.

       — Horixe dut izena, bai —esan zuen haur-idazkera traketsari irribarrez begiratuz.

       — Leku Sakratuetara erromes joan zen gutako batek (Lung-Cho monasterioko abade da orain) eman zidan —esan zion lamak hitz totelka—. Honetaz mintzatu zitzaidan —esku hezurtsuaz ingurua seinalatu zuen.

       — Ongi etorria, Tibeteko lama hori. Hementxe dituzu irudiak, eta hementxe nauzu ni ere —aurpegira begiratu zion lamari—, jakituria bildu asmoz. Zatoz nire bulegora.

       Agurea larriduraz dardarka zegoen.

       Bulegoa gela txiki bat besterik ez zen, eskultura lerroen galeriaren ondoan. Kim lurrean etzan zen, beroak pitzaturiko izai zurezko atearen zulo batean jarrita belarria, eta, bere senari jarraiki, ahalik eta erosoen ezarri zen barrukoa entzun eta ikusteko.

       Hizketagai gehienak ordea Kimen gainetikakoak ziren. Lama, totelka hasieran, bere monasterioaz mintzatu zitzaion gordetzaileari; Such-Zen zuen izena eta Arroka Margotuen parean omen zegoen, lau hilabeteetako bidea egin ondoren. Gordetzaileak argazki liburu handi bat ekarri eta leku huraxe erakutsi zion, amildegiaren gailurrean, kolore anitzetako estratuekiko bailara izugarri baten gain-gainean.

       — Bai, bada! —lamak Txinan egindako betaurrekoak jarri zituen, adarrezko egiturakoak—, hementxe dago negua baino lehen janaria sartzeko erabiltzen dugun atetxoa. Eta zuek, ingelesek, ba al duzue gauza hauen berri? Orain Lung-Choko abade denak hala esan zidan, baina ez nion sinetsi. Eta Jainkoa... Goienekoa... onesten al dute hemen ere? Ezagutzen al dute bere bizitza?

       — Harrietan ezarrita dago dena. Zatoz eta ikusiko duzu, nahikoa atseden izan baduzu.

       Herrenka atera zen lama; atari nagusira abiatu, eta, gordetzailea aldamenean zuela, elizkoiaren erreberentziaz eta artisauaren sen ulerkorraz aztertu zuen sail guztia.

       Gertakariz gertakari errekonozitu zuen istorio ederra harri zaharkituetan, ezohiko zitzaion ukitu grekoarekin harriturik batzuetan, baina haur bat bezain pozik aurkikuntza berriak egiterakoan. Istorioaren segida puskatzen zenean, Iragarpenean esate baterako, gordetzaileak besteen artetik aukeraturiko frantziar eta alemaniar liburuak eskaintzen zizkion, argazki eta erreprodukzioekin.

       Hantxe ageri zen Asita elizkoia, kristau istorioan Simeonen parekoa, Haur Saindua belaunetan zuela aita-amak entzuten zioten artean; eta hantxe ziren Devadatta lehengusuaren leiendako gertakariak. Hantxe ageri zen Maisua haragikeriaz salatu zuen emakume gaiztoa, madarikatua izan bedi; Oreinen Parkeko irakasbideak; su-gurtzaileak txunditu zituen miraria; hantxe zen printze gisa hornituriko Bodhisat; jaiotza miresgarria; heriotza, Kusinagan, non jarraile ahulak kordea galdu baitzuen; ia zenbaezinak ziren Bodhi zuhaizpean egindako meditazioaren errepikapenak; eske-sarien ontziaren jaurespena nonahi ageri zen. Segituan konturatu zen gordetzailea bere gonbidatua ez zela eskale arrosariodun hutsa, gizon aditua baizik. Eta berriz ikusi zuten dena, rapea hartuz lama, betaurrekoak garbitzen, eta urduera eta tibetar nahasmendu harrigarrian bizkor-bizkor hizketan. Bazuen txinatar erromesen bidaien berri, Fu-Hiouen eta Hwen-Tsiang, eta haien kontakizunaren itzulpenik ba ote zegoen jakiteko irrikitzen zegoen. Arnasari eutsi zion Beal eta Stanilas Julienen orriak etsimenez pasatzen zituen artean.

       — Hemen dago dena. Giltzapeturiko altxorra.

       Lasaituta, urduerara presaka itzulitako zatiak entzutera jarri zen begirunez. Lehenengo aldiz entzun zuen europar adituen lanen berri, dokumentu haiekin eta beste ehunen laguntzaz budismoaren ehun Leku Sakratuak aurkitu zituztenak. Eta mapa bat erakutsi zion gordetzaileak, oso handia, puntu eta marra horiz beteta. Behatz marroiak gordetzailearen arkatza jarraitu zuen puntuz puntu. Hantxe ageri zen Kapilavastu, hantxe Erdiko Erreinua, eta han Mahabodhi, budismoaren meka; han zegoen Kusinagara, Jakintsuaren heriotzaren leku tristea. Burua orrien gainean makurtuta egon zen agurea puska batean, eta gordetzaileak beste pipa bat piztu zuen. Loak hartu zuen Kim. Esnatu zenean, hizketa, hitz zaparrada oraindik ere, ulerkorragoa egiten zitzaion.

       — Eta hala bada, Jakituria Iturri zaren hori, Haren oinak zapaldu zituzten Leku Sakratuetara joatea erabaki nuen; haren Jaiolekura, baita Kapilara ere; gero Mahabdhira, budismoaren mekara alegia, Monastegira, eta Oreinen parkera, Haren Heriotza-lekura.

       Lamak ahotsa jaitsi zuen.

       — Eta hona bakarrik etorri naiz. Bost, zazpi, hemezortzi, berrogei urtez izan dut buruan Lege Zaharra ez zela behar bezala betetzen; ilundu egiten zutela, ondo dakizun bezala, deabrukeriak, aztikeriak, eta idolatriak. Oraintxe bertan kaleko ume batek berak ere halaxe esan du. Bai, umeak esan duen bezala, but parasti-ekin.

       — Halaxe gertatzen da erlijio guztietan.

       — Hala uste duzu? Monasterioko liburuak irakurri ditut, eta agortuta zeudela iruditu zait; eta guk, Lege Berritukoek, gainean hartu dugun azken erritualak... horrek ere ez du baliorik agure honen begietan. Aparta den Haren jarraitzaile direnak ere borrokan dabiltza beren artean. Lilura da dena. Bai, maya, lilura. Baina beste desio bat daukat —aurpegi zimurtu horia gordetzailearenari hurbildu zitzaion, eta behatz erakuslearen azkazal luzeak mahaia jo zuen—. Zuen adituek, liburu guzti horiekin, bere joan-etorri guztietan jarraitu zieten Oin Bedeinkatuei; baina badira aurkitu ez dituzten gauzak. Ez dakit ezer, ezer ez dakit, baina nik neure burua askatu behar dut Gauzen Gurpiletik, mugarik gabeko bide zabal baten bitartez —irribarre egin zuen, arrakasta sotila adieraziz—. Leku Sakratuetara noan erromes naizenez gero, merituak irabazten ari naiz. Baina bada besterik. Entzun ezazu egiazko gauza bat. Gure Jaun ona, artean gaztea zelarik, lagun bila hasi zenean, gizonek esan zuten, Haren aitaren Gortean, samurregia zela ezkontzeko. Ba al zenekien hori?

       Baietz egin zuen gordetzaileak buruaz, hurrena zer ote zetorren asmatu ezinik.

       — Hala bada, zetozen guztien artean indar froga hirukoitza egin zuten. Eta Arkuaren frogan, gure Jaunak, eman ziotena hautsi ondoren, inork armatu ezingo zuen bat eskatu zuen. Ba al zenekien?

       — Idatzirik dago. Irakurri egin dut.

       — Eta, beste zuri guztiak gaindituz, ikusi ezin zen lekura heldu zen gezia. Erori zen azkenean; eta lurra ukitu zuenean, ur laster bat sortu zen, gero Ibai bihurtu zena; eta, gure Jaunaren borondateagatik eta bere burua askatu zuenean irabazi zituen merituengatik, Ibai horretan garbitzen denari bekatuaren arrasto eta aztarren guztiak garbitzen zaizkio.

       — Halaxe dago idatzita —esan zuen gordetzaileak tristuraz.

       Hasperen luzea egin zuen lamak.

       — Non dago Ibai hori? Jakituria Iturri, non erori zen gezia?

       — Hori, anaia maitea, ez dakit —esan zuen gordetzaileak.

       — Ai, kontatu ez didazun gauza bakarra ahaztu nahi baduzu... Jakingo duzu noski. Ni zaharra naiz! Burua oinetaraino makurtuta galdetzen dizut, Jakituriaren Iturri zaren horri. Arkua estutu zuela badakigu! Badakigu gezia erori egin zela! Erreka sortu zela badakigu! Orduan, non dago Ibaia? Ametsak Ibaia bilatzeko agindu zidan. Eta etorri egin naiz. Hemen nago. Baina non dago?

       — Hori baneki, ez nukeela oihuka esango uste al duzu?

       — Horrekin Gauzen Gurpiletik libratzea lortzen da —jarraitu zuen lamak, entzungor—. Geziaren Ibaia! Ondo pentsatu! Baliteke erreka txikiren bat izatea, beroak lehortutakoa edo... Aparta den Hark ez luke inoiz gizon zahar bat horrela engainatuko.

       — Ez dakit. Ez dakit.

       Berriz ere lamak bere mila zimurretako aurpegia ingelesarenaren ondo-ondoan jarri zuen.

       — Ikusten dut ez dakizula. Legekoa ez zarenez gero, ezkutuan dago zuretzat.

       — Ezkutuan, bai, ezkutuan.

       — Lotuta gaude biok, zu eta ni, anaia. Baina nik —zutitu egin zen, bere jantzi bigun lodia astinduz—, neure burua askatu beharra daukat. Zatoz zu ere!

       — Lotuta nago —esan zuen gordetzaileak—. Baina nora zoaz zu?

       — Lehenbizi Kashira (Benares); nora bestela? Han benetako sinesmenaren beste jarraitzaile bat topatuko dut hiri horretako eliza jain batean. Hura ere, isil-gordean, bila dabil, eta agian harengandik jakin ahal izango dut nahi dudana. Baliteke nirekin etortzea Buddh Gayara. Gero Ipar eta Mendebalderantz Kapilavastu aldera, eta han Ibaiaren bila hasiko naiz. Bai, joaten naizen nonahi bilatuko dut, ez baitakigu zein lekutan erori zen gezia.

       — Eta nola joango zara? Hori Delhitik oso urruti dago, eta are urrutiago Benaresetik.

       — Oinez eta trenetan. Pathânkotetik, Mendiak utzita, te-ren-ez etorri nintzen hona. Hasieran txundituta nengoen makil luze handi horiek ikusita, hariak bota eta jaso, bota eta jaso —telegrafoen harien mugimendua adierazi zuen, gora eta behera, trenaren ondotik tximista bezala igarotzean—. Baina gero zurrunduta geratu nintzen, eta oinez ibiltzeko irrikatan, halaxe bainago ohituta.

       — Eta ziur al zaude bideaz? —galdetu zion gordetzaileak.

       — A, horretarako nahikoa da galdetu eta dirua ematea, eta horretaz arduratzen denak esandako lekura bidaltzen ditu denak. Hori dena nire monasterioan jakin nuen, konfiantzazko iturrietatik —esan zuen harro lamak.

       — Eta noiz abiatuko zara? —gordetzaileak irribarre egiten zion gaur egun Indiaren ezaugarri den eliz zaletasun zaharra eta aurrerapen modernoaren nahasketari.

       — Ahal bezain azkar. Haren bizitzaren lekuak bisitatuko ditut, Geziaren Ibaira heldu arte. Bada gainera hegorantz doazen trenen orduen paper idatzi bat.

       — Eta jatekoa? dirua aski eraman ohi dute lamek gainean, baina gordetzaileak ziurtatu egin nahi zuen.

       — Bidean Maisuaren eske-ontzia erabiltzen dut. Bera joaten zen lekuetara joaten naiz ni, nire monasterioko erosotasuna alde batera utziz. Mendiak utzi nituenean chela bat (ikaslea) zetorren nirekin, eta dirua eskatzen zuen niretzat Arauak dioen bezala, baina Kulun geldituta geundela sukarrak eman zion eta hil egin zen. Orain ez daukat chela-rik, baina neronek hartuko dut erruki-ontzia eta horrela borondatetsuek merituak irabazi ahal izango dituzte —erabakior eragin zion buruari. Monastegietako doktore jakintsuek ez dira eskean ibiltzen, baina lamak su eta gar ziharduen bere bilakuntzan.

       — Hala izan bedi —esan zuen gordetzaileak irribarrez—. Utzidazu orain niri merituak irabazten. Artisau izango gara biok, zu eta ni. Hona hemen koaderno berri bat, ingeles paper zuriarekin; hona hemen biko eta hiruko arkatz zorrotzak, lodiak eta finak, denak onak idazkariarentzat. Orain utzizkidazu zure betaurrekoak.

       Gordetzaileak betaurrekoekin begiratu zuen. Harramazkez beteta zeuden, baina bere betaurrekoen graduazio bertsua zuten eta haiexek eman zizkion laman, esanez:

       — Proba itzazu hauek.

       — Luma! Benetako luma aurpegian! —agureak pozaren pozez jiratu zuen aurpegia eta sudurra zimurtu zuen—. Nabaritu ere ez ditut ia egiten! Zeinen ederki ikusten dudan!

       — Bilaur dira (kristala), eta ez dute inoiz harramazkarik izango. Lagunduko ahal dizute Ibairaino, zureak baitira.

       — Hartuko ditut, eta baita arkatzak eta koaderno zuria ere —esan zuen lamak—, bi apaizen arteko adiskidetasunaren ikur gisa. Eta orain... —bila hasi zen gerrikoan, burdin landuzko luma-kaxa hartu eta gordetzailearen mahai gainean utzi zuen—. Hau nire oroigarria izango duzu... nire arkatz-kaxa. Zaharra... ni bezalakoa ia.

       Estilo zaharreko pieza zen, txinatarra, gaur urtzen ez den burdinez egina; gordetzaileak bularrean zeukan bihotz bildumazalea hasiera-hasieratik zegoen hartara jarrita. Ezin izan zuen inola ere lama konbentzitu opari hura egin ez ziezaion.

       — Itzultzen naizenean, Ibaia aurkitu ondoren, Padma Smathoraren irudi idatzi bat ekarriko dizut, monasterioan zetaz egin ohi nituenak bezalakoa. Bai, eta Bizitzaren Gurpilarena —barre egin zuen ahopetik—, biok baikara artisau, zu eta ni.

       Geldiaraziko zukeen gordetzaileak: gutxi dira munduan pintzelez egindako marrazki budisten sekretua oraindik badakitenak, nolabait esateko, erdi idatziak eta erdi marraztuak baitira. Baina lamak aurrera egin zuen, tente-tente burua, eta Bodhisat meditatzailearen estatua handi baten aurrean une batez gelditu ondoren, kanpora irten zuen tornu-atetik.

       Itzala bezala joan zitzaion Kim atzetik. Entzun zuenak sekulako zirrara egin zion. Berri-berria gertatzen zitzaion gizon hura, eta ikerketa osoagoa egiteko asmoa zuen, Lahore hirian eraikuntza berri bat edo festa bitxi bat ikertuko zukeen bezalaxe. Berea zuen lamaren aurkikuntza, eta haren jabegoa hartzeko asmoa zuen. Ama ere irlandarra zuen Kimek.

       Zam-Zammahen ondoan gelditu zen agurea, ingurura so Kim begiztatu zuen arte. Erromesaldiaren suak utzi egin zuen puska batean, eta zaharra sentitzen zen, malenkoniatsu eta huts-hutsa.

       — Ez eseri kanoi horren azpian —esan zion poliziak arrandiaz.

       — Hara bestea berriz! —erantzun zion Kimek lamaren lekuan—. Eseri zaitez kanoi horren azpian nahi baduzu. Noiz lapurtu dituzu esne-saltzailearen zapatilak, Dunnu?

       Salakuntza hura batere oinarririk gabekoa zen, une hartako berotasunean egina, baina isilarazi egin zuen Dunnu, bai baitzekien Kimen txilio zorrotzek bazarreko umeak arrapaladan ekar zitzaketela behar izanez gero.

       — Nor gurtu duzu hor barruan? —galdetu zion Kimek atsegin, Jamaren ondoan itzaletan kuzkurtuz.

       — Ez dut inor gurtu, ume. Burua makurtu dut Lege Apartaren aurrean.

       Emoziorik gabe onartu zuen Kimek jainko berri hura. Dozenaka batzuk ezagunak zituen ordurako.

       — Eta zertan zabiltza?

       — Eskean nabil. Oraintxe gogoratu zait denbora luzea dela ezer edan edo jan dudanez geroztik. Nolakoak dira erruki ohiturak hiri honetan? Isilik, Tibeten egin ohi dugun bezala, ala ozen hitz eginez?

       — Isilik dabiltzanak eskean isilik dira goseak hiltzen —esan zuen Kimek, bertako esaera bat errepikatuz. Lama zutitzen saiatu zen, baina berriro eseri zen, bere dizipuluarengatik suspiriatuz, urrutiko Kulun hila. Kim begira zeukan, alde batera makurtuta burua, pentsatzen, interesaturik.

       — Emadazu ontzia. Ezagutzen dut hiri honetako jendea, borondatetsuak diren guztiak. Eman, eta beteta itzuliko dizut.

       Ume baten xalotasunaz luzatu zion agureak ontzia.

       — Zu egon. Nik ezagutzen dut jendea.

       Behe kastako barazki saltzaile zen Kunjri baten denda zabaldura joan zen saltoka, Moti bazarreko tranbiaren parean. Aspalditik ezagutzen zuen Kim.

       — Zer, yogi bihurtu zara erruki-ontzi horrekin ala? —esan zion oihuka.

       — Ez —esan zuen Kimek harro—. Apaiz berri bat da hirian; inoiz ikusitakoak ez bezalakoa.

       — Apaiz zaharra, tigre gaztea —esan zuen emakumeak haserre—. Nekatuta nago apaiz zaharrekin! Euliak bezala jartzen dira gure salgaien gainean. Nire semearen aita eskean dabilen edonori emateko erruki putzua al da?

       — Ez —esan zuen Kimek—. Zure gizona yogi izan ezik yagi-a da (haserrekorra). Baina apaiz hau berria da. Etxe Miragarriko sahiba anaia bati bezala mintzatu zaio. Ama, beteidazu ontzi hau. Zain dago.

       — Ontzi hori gainera! Behi baten sabelaren tamainako ontzia! Sivaren zezen sakratuak adinako finezia daukazu zuk. Hartu du dagoeneko tipula saski batetik onena, gaur goizean; eta orain berriz, ontzi hau bete behar dut. Hementxe dator berriz ere.

       Auzuneko brahaman zezentzar arrea bidea egiten ari zen jendetza ugariaren artean, lapurtutako banana bat ahotik zintzilik zuela. Zuzen-zuzen joan zen dendarantz, ondo asko baitzekizkien, abere sakratua zenez, bere eskubideak; burua makurtu, eta saski ilararen gainean haizea bota zuen indarrez ezer aukeratu aurretik. Kimen zapatatxo gogorra hegan atera zen eta mutur urdin hezean jo zuen bete-betean zezena. Orro egin zuen amorratuta, eta alde egin zuen tranbia bidetik, haserrearen haserrez dardarka konkorra.

       — Begira! Ontziaren balioa hiru bider baino gehiago salbatu dizut. Orain, ama, arroz pixka bat eta arrain lehorra gainean, eta barazkiak kurryarekin.

       Purrustada bat heldu zen dendaren atzealdetik; gizon bat zegoen han etzanda.

       — Zezena bidali egin du —esan zion ahopetik emakumeak—. Gauza ona da behartsuei ematea.

       Ontzia hartu eta arroz beroz beteta itzuli zion Kimi.

       — Baina nire yogia ez da behia —esan zuen serio Kimek, zulo bat eginez behatzarekin arrozaren goiko aldean—. Kurry pixka bat ona da, eta txigor bat eta mermelada apur bat ere gustatuko litzaioke, nik uste.

       — Zure burua adinakoa da zulo hori —esan zuen ernegatuta emakumeak. Baina hala ere barazki kurry gozo eta beroz bete zuen zuloa; txigor bat jarri zuen gainean, gurin pixka bat pastelean, eta tamarindo mermelada mikatzez osatu zuen ontzia. Kimek atseginez begiratu zion zama hari.

       — Ondo da. Ni bazarrean nagoela ez da zezena etxe honetara etorriko. Oso eskale lotsagabea da.

       — Eta zu zer? —esan zuen emakumeak barrez—. Zezenez ondo hitz egin ordea. Ez al didazu zerorrek esan egunen batean Zezen Gorri bat zelai batean etorriko zaizula laguntzera? Zoaz orain tente ibiliz eta eskatu gizon santuari niretzako bedeinkazioa. Baliteke gainera sendabideren bat jakitea horrek nire alabaren begi gaixoentzat. Hori ere eskaiozu, Mundu osoaren Adiskide Txiki.

       Baina azken esaldi hura esan baino lehen desagertua zen Kim, zakur pariak eta ezezagun gosetiak baztertuz.

       — Horrelaxe aritzen gara eskean nola eskatu badakigunok —esan zion harro lamari; zabal-zabalik jarri zituen hark begiak ontzikoa ikustean—. Orain jan, eta nik... nik ere zurekin jango dut. E, bhisti! deitu zion ur eramaileari, akain-belarrak ureztatzen ari baitzen museoaren ondoan—. Eman ura! Egarrituta gaude gizonok.

       — Gizonok! —esan zuen bhisti-ak barrez—. Nahikoa ote da zahagi bat halako bikote batentzat? Edan ezazue bada, Errukiorraren izenean.

       Ur hari bat utzi zuen erortzen Kimen eskuetan, eta Kimek bertakoen erara edan zuen; baina lamak edalontzi bat atera behar izan zuen bere amaierarik gabeko oihalen artetik eta zeremoniatsuki edan.

       — Pardesi (atzerritarra) —azaldu zuen Kimek, agureak hizkuntza ezezagunez bedeinkazioa zela nabari zena esaten zuen artean.

       Pozaren pozez jan zuten biek elkarrekin, erruki-ontzia hustuz. Bukatutakoan lamak rapea hartu zuen kalabaza hustu bitxi batetik, arrosarioaren aleak pasatzen aritu zen puska batean, eta loak hartu zuen bere adinekoek duten erraztasunez, Zam-Zammahen itzala luzatzen zen artean.

       Denbora pasa, hurrengo tabako saltzailearenganaino joan zen Kim, emakume gazte mahomatar bat, bizi-bizia, eta zigarro gogaikarri bat eskatu zion, Punjabeko unibertsitatean ingeles ohiturak kopiatzen dituzten ikasleei saltzen dizkieten erakoa. Gero zigarroa erretzen eta burutazioetan jardun zuen, kokotsean belaunak, kanoiaren sabel azpian, eta pentsamendu haien emaitza Nila Ramen zerrategi alderako irteera bat-bateko eta bizkorra izan zen.

       Hiriaren arratseko bizitza hasia zen arte ez zen esnatu lama, farolak piztearekin batera eta zuriz jantzitako bulegari eta Gobernuko bulegoetako langileek etxeratzen ari zirenean. Alde guztietara begiratu zuen harrimenez, baina inork ez zion erreparatu, mutiko hindu xirtxil batek izan ezik, durbante zikin batez eta lasto koloreko arropez jantzita. Halako batean lamak belaunetan jarri zuen burua eta intziri egin zuen.

       — Zer duzu? —esan zion mutikoak, lamaren parean zutik—. Lapurtu egin al dizute?

       — Chela berria dut; alde egin dit eta ez dakit non dagoen.

       — Eta nolakoa zen zure dizipulua?

       — Hil zen baten lekuan etorri den mutil bat da, hor barrean —Museoa seinalatu zuen—, Legearen aurrean makurtzeagatik irabazi ditudan merituei esker. Niregana etorri da, galduta neukan bidea erakustera. Etxe Miragarrira eraman nau; haren hitzek Irudien Zaindariarekin hitz egitera bultzatu naute, eta hala, kontsolatu eta indartu egin naiz. Eta goseak akabatzen nengoenean niretzat aritu da eskean, chela batek bere maisuarengatik egingo lukeen eran. Bat-batean joan egin da. Bat-batean, desagertu. Benareserako bidean mutikoari Legea erakusteko asmoa nuen.

       Kim txunditurik zegoen hura entzunda, Museoko elkarrizketa entzun baitzuen, eta bazekien agurea egia ari zela esaten; horrelakorik ez dute maiz egiten indiarrek kaleko ezezagun batekin.

       — Baina orain konturatzen naiz helburu jakin batez bidali didatela mutila, ez bestela. Horregatik dakit aurkituko dudala bila nabilen Ibaia.

       — Geziaren Ibaia? —galdetu zuen Kimek, gainetikako irribarrea eginez.

       — Baina zu ere Bidalia zara ala? —egin zuen oihu lamak—. Ez diot nik inori nire bilakuntzaz hitz egin, Irudien Apaizari izan ezik. Nor zara zu?

       — Zure chela —esan zuen Kimek besterik gabe, zangalatraba jarriz—. Ez dut sekula zu bezalakorik ikusi. Zurekin joango naiz Benaresera. Eta gainera, zu bezain zaharra den gizon batek, iluntzean topaturiko edozeini egia esaten diona, dizipulu baten behar handia du, nik uste.

       — Baina Ibaia, Geziaren Ibaia?

       — A, hori ingelesarekin hizketan ari zinela entzun dut. Atearen kontra jarrita nengoen.

       Lamak hasperen egin zuen.

       — Uste nuen niregana bidalitakoa zinela. Gertatu ohi dira batzuetan horrelakoak... baina nik ez ditut merezi. Ez duzu orduan Ibaia ezagutzen?

       — Ez —barre egin zuen Kimek, deseroso—. Ni, zeraren bila noa... zezen baten bila. Zezen Gorri bat, zelai berde batean, lagundu egingo didana.

       Umeen modura, ezagunen batek ideiaren bat baldin bazeukan, Kim prest egoten zen berea ateratzeko; eta, umeen modura, aitaren iragarpen hartaz hogei minutu segidan ez zituen inoiz pentsatzen eman.

       — Zeren bila, ume? —esan zuen lamak.

       — Jainkoak daki, baina halaxe esan zidan aitak. Mendietako leku berri bitxi guzti horietaz hizketan entzun zintudan Etxe Miragarrian, eta horren zaharra den bat, eta horren... zera, egia esatera horren ohituta dagoena bideetara ateratzen baldin bada ibaiarena bezalako txikikeria batengatik, iruditu zitzaidan nik ere bidaiatzen hasi beharra neukala. Gauza horiek topatzea bada gure patua, topatu egingo ditugu; zuk, zure Ibaia; eta nik, nire Zezena, eta Zutabe Handiak eta ahaztu zaizkidan beste gauza batzuk.

       — Ez zutabeetatik, Gurpil batetik libratuko naiz —esan zuen lamak.

       — Gauza bera da dena. Agian errege egingo naute —esan zuen Kimek, lasai-lasai denetarako pronto.

       — Bestelako desioak, eta hobeak, erakutsiko dizkizut bidean —esan zuen lamak, aginpidearen ahotsaz—. Goazen Benaresa.

       — Gauez ez. Lapurrak dabiltza. Itxoin eguna argitu arte.

       — Baina hau ez da lotarako lekua.

       Agurea bere monasterioko bizimodu ordenatuarekin zegoen ohituta, eta lurrean lo egiten bazuen ere, Arauak agintzen duen bezala, begirunea zien halako gauzei.

       — Gustoko ostatua izango dugu Kashmir Serai-an —esan zuen Kimek, bestearen harridurari barre eginez—. Lagun bat daukat han. Goazen!

       Bazarra, beroa eta jendez josia, argiz distiratsu ageri zen Ipar-Indiako arraza guztien artean bidea egiten ari zirela; lama ametsetan bezala mugitzen zen. Lehenengo aldiz zegoen merkatal hiri handi batean, eta tranbia jendez beteak, frenoen kirrinka etengabearekin, beldurtu egiten zuen. Erdi bultzaka, erdi arrastaka eramanda, heldu zen Kashmir Serai-ko atari handira: plaza ikaragarri hori, irekia, geltokiaren ondoan, arkupeez inguratua, non gelditzen baitiren gamelu eta zaldien karabanak Erdi-Asiatik itzultzen direnean. Hantxe ageri ziren iparreko jende mota guztiak, zaldi lotu eta belaunikaturiko gameluen artean; zama eta fardelak kargatzen eta deskargatzen; putzu kirrinkarietatik afaritarako ura ateratzen; belarra pilatzen ero-begiko hazitarako zaldi zaratatsuen aurrean; karabanetako zakur amorratuak joka; karabana gidariei ordaintzen, eta morroi berriak hartzen; biraoka, oihuka, errietan, eta enparantza bete-betean txantxetan. Arkupeak —harlanezko hiruzpalau maila gorago zeuden— estalpe ongietorria ziren itsaso nahasi hartan. Arkupe gehienak merkatariei alokatzen zizkieten, guk zubi-bide baten begiak alokatzen ditugun bezala; zutabe arteko lekua adreiluz edo oholez zegoen itxita, gelak banatuz, zurezko ate astun eta bertako krisketa handiez babestuta. Giltzapeturiko ateek jabea kanpoan zela ematen zuten aditzera, eta marra zakar batzuek, oso zakarrak batzuetan, igeltsuz edo pinturaz eginak, esaten zuten non zebilen. Honela: «Lutuf Ullah Kurdistanera joan da». Azpian, bertso kaskarretan: «O Ala, zorriei Kabuleko biztanle baten berokian bizitzen utzi zenien horrek, zergatik utzi diozu Lutuf zorritsu horri horren luze bizitzen?»

       Kimek, asaldaturiko gizon eta asaldaturiko animalien artean lama babestuz, aurrera egin zuen isilean arkupetan barrena bukaera arte, geltokitik hurbil; hantxe bizi zen Mahbub Ali, zaldi merkataria, Iparreko pasabideak baino harantzagoko lurralde misteriotsuetatik itzultzen zenean.

       Kim bere bizitza laburrean tratu ugari izana zen Mahbubekin, batez ere hamar eta hamahiru urte bitartean, eta bizarra karez tindaturiko afganiar handi sendoak (zaharra baitzen, eta ez zuen nahi ile urdinduek zuen adina erakustea), ederki asko zekien zenbat balio zuen mutikoak esamesen berri jakiteko. Batzuetan esaten zion Kimi bijila zezala zaldiekin zerikusirik ez zuen gizonen bat: egun oso batez jarraitzeko, eta esateko zehatz-mehatz norekin hitz egin zuen. Kimek iluntzean ematen zion informazioa, eta Mahbubek hitzik edo keinurik egin gabe entzuten zion dena. Azpijokoren bat zegoen han, ondo asko zekien Kimek; baina bere balioa, izan ere, inori ezer ez esatean zetzan, Mahbubi izan ezik, eta Mahbubek jateko ederrak ematen zizkion, bero-beroak, enparantza hasieran zegoen tabernatik ekarriak, eta behin zortzi anna ere eman zizkion.

       — Hemen da —esan zuen Kimek, zartako bat emanez muturrean umore txarreko gamelu bati—. Aizu, Mahbub Ali! —arkupe ilun batean gelditu eta lama beldurtuaren aurretik igaro zen.

       Zaldi tratularia, Bujarako gerriko zabal eta brodatua askatuta, zeta lodizko bi zakutan zegoen etzanda, zilarrezko nargile ikaragarri bati alferkeriaz tiraka. Burua apur bat jiratu zuen oihua entzutean; eta agurearen irudi luze isila baino ez zuelarik ikusi, barre egin zuen berekiko.

       — Alaren izenean! Lama! Lama Gorria! Bide luzea dago Lahoretik Pasabideetara. Zertan ari zara zu hemen?

       Lamak erruki-ontzia luzatu zion oharkabean.

       — Jainkoak madarika ditzala sinesgabe guztiak! —esan zuen Mahbubek—. Nik ez diot ezer emango tibetar zorritsu bati; baina eskaiezu nire baltiarrei, hortxe daude gameluen atzean. Horiek aprezia ditzakete zure bedeinkapenak. Hara, mutilak, hemen daukazue zuen herriko bat. Begira ezazue ea goseak dagoen.

       Zankalatraba zegoen baltiar burusoil bat, zaldiekin etorria eta izenez bigarren mailako budista edo zena, laudorioak esaten hasi zitzaion apaizari, eta soinu gutural itxiekin erregutu zion eser zedila morroiekin sutondoan.

       — Segi —esan zion Kimek, pixka bat bultzatuz, eta lama hara abiatu zen, Kim atariaren ertzean utzirik.

       — Segi! —esan zuen Mahbub Alik, pipa berriro hartuz—. Indiar txiki hori, alde hemendik. Jainkoak madarika ditzala sinesgabe guztiak! Eskatu zure fedekoak diren nire zerbitzariei.

       — Maharaj —esan zuen Kimek intzirika, trataera indiarra erabiliz, eta egoera harekin galanki disfrutatuz—; aita hil egin zait; ama hil egin zait; huts-hutsik daukat sabela.

       — Zaldien artean dauden nire gizonei eskatzeko esan dizut. Izango da hindurik nire zerbitzarien artean.

       — O, Mahbub Ali, hindua al naiz bada ni? —esan zion Kimek ingelesez.

       Merkatariak ez zuen harridura keinurik egin, aldiz, kopeta zimurtuta begiratu zion.

       — Mundu osoaren Adiskide hori —esan zuen— zer da hau?

       — Ezer ez. Gizon santu horren dizipulu naiz orain; eta erromes goaz elkarrekin, Benaresera, dio berak. Erotu samarra dago, eta ni nekatuta nago Lahorez. Ur eta haize freskoak behar ditut.

       — Baina norentzat egiten duzu zuk lan? Zergatik etorri zara nigana? —susmo txarra adierazten zuen ahotsak.

       — Nora joko dut bestela? Ez daukat dirurik. Ezin da bidaian dirurik gabe ibili. Zuk zaldi asko salduko dizkiozu ofizialei. Oso zaldi ederrak dira, berri horiek: ikusi egin behar ditut. Emadazu rupia bat, Mahbub Ah, eta aberasten naizenean itzuliko dizut.

       — Um —esan zuen Mahbub Alik, presaka pentsatuz—. Orain arte ez didazu sekula gezurrik esan. Deitu lamari... eta zu egon hor atzean, ilunpetan.

       — A, berdinak izango dira gure istorioak.

       — Benaresera goaz —esan zuen lamak, zaldi tratulariak egiten zizkion galderen zentzua ulertu bezain azkar—. Mutikoa eta biok, eta ni Ibai jakin baten bila noa.

       — Hori baliteke. Baina mutila?

       — Dizipulua dut. Bidali egin didate, uste dut, Ibai horretara gida nadin. Kainoi baten azpian nengoen eserita bera bat-batean agertu denean. Gertatu izan zaizkie halako gauzak gidaritza eskaini zaien zoriontsuei. Baina orain gogoratzen dut, mundu honetakoa zela esan du, hindua.

       — Eta izena?

       — Hori ez diot galdetu. Ez al da bada nire dizipulua?

       — Lurraldea, arraza, herria? Mahomatarra, sija, hindua, jama, beheko kastakoa ala goikoa?

       — Zergatik galdetu behar nion halakorik? Ez da ez goikorik ez behekorik Erdiko Bidean. Nire chela bada, eta halaxe da, kenduko ote dit bada inork? Izan ere, begira, bera gabe ez naiz nire Ibaia aurkitzeko gauza izango —buruari eragin zion handikiro.

       — Ez dizu inork kenduko. Segi, eseri nire baltiarrekin —eta lama aldendu egin zen, agindu hark lasaituta.

       — Ez al dago erotuta? —esan zuen Kimek, berriro argitara etorriz—. Zergatik esan behar nizun nik gezurrik, haji?

       Nargileari tiraka aritu zen Mahbub isilik. Gero hizketan hasi zen, xuxurlatzen ia:

       — Benareserako bidean dago Umballa, egia baldin bada hara zoaztela biok.

       — Hara! Esan dizut ez dakiela gezurrik esaten... gu biok dakigun bezala.

       — Eta zuk Umballaraino mezu bat eramaten badidazu, emango dizut dirua. Zaldi batekin du zerikusia; Pasabideetatik itzuli nintzen azken aldian ofizial bati saldu nion hazitarako zaldi zuri bat. Baina... hurbildu zaitez eta jaso eskuak, eskean ari bazina bezala. Baina hazitarako zaldi zuriaren pedigria ez zen behar bezala osatu, eta ofizialak hori garbi uzteko eskatu zidan. Umballan dago orain. (Mahbubek zaldia eta ofizialaren itxura deskribatu zituen). Beraz, hauxe izango da ofizial horrentzako mezua: «Osatuta dago hazitarako zaldi zuriaren pedigria.» Horrela jakingo du nire partetik zoazela. Berak esango dizu orduan: «Nolako frogak dauzkazu?» eta zuk erantzungo diozu: «Mahbub Alik eman dit froga».

       — Eta hori dena hazitarako zaldi zuri batengatik —esan zuen Kimek barre txiki bat eginez, begiak distiratsu.

       — Predigria orain emango dizut, neure erara, eta baita aholku batzuk ere —itzal bat igaro zen Kimen atzetik, eta jatera zihoan gamelu bat. Mahbub Alik ahotsa jaso zuen.

       — Alaren izenean! Zu al zara hiriko eskale bakarra? Ama hilda daukazu. Aita hilda daukazu. Halaxe gertatzen zaie denei. Tira, tira... —lurrean bila hasteko bezala jiratu zen eta opil bigun, koipetsu bat bota zion mutilari—. Segi, eta gaurkoz egin lo nire morroiekin. Zuk eta lamak. Bihar agian emango dizut lanik.

       Alde egin zuen Kimek, hortzen artean zeramala ogia; espero zuen bezala, ogi barruan zetazko paper pusketa bat aurkitu zuen tolestuta eta ulean bilduta, hiru zilarrezko rupiekin... sekulako eskuzabaltasuna. Irribarre eginez, larruzko kutun-kutxan sartu zituen dirua eta papera. Lama, Mahbuben baltiarrek emandakoarekin bapo janda, lo zegoen ordurako kortako bazter batean. Kim aldamenean etzan zitzaion, barrez. Bazekien mesede bat egin ziola Mahbub Aliri, eta une batez ere ez zuen sinetsi zaldiaren pedigriaren istorioa.

       Baina Kimek ez zuen susmatu ere egiten Mahbub Ali, Punjabeko zaldi merkatari onenetakotzat jotzen zutena, tratulari aberats eta ekimen handikoa, zeinen karabanak iparreko mugak baino askoz harantzago sartzen baitziren, Indiar Segurtasun Ministerioan zegoela C25 IB kodearekin erregistratuta. Urtean bi edo hiru bider C25-k istorio txiki bat bidaltzen zuen, gaizki adierazia baina guztiz interesgarria, eta orokorrean —R17 eta M4-ren istorioekin alderatzen zuten—, egiazkoa. Istorioek mendiko era guztietako printzerriekin zuten zerikusia, ingelesak ez ziren esploratzaileekin, eta arma salerosketarekin; laburrean, Indiar Gobernuak bere jardunaren oinarrirako daukan «jasotako informazio» ugariaren zati txiki bat osatzen zuten. Baina, ez aspaldi, elkarturiko bost erregek, zertan elkartu ez zutenak, Iparreko botere atsegin baten bitartez informazio interesgarria jaso zuten, informazioa atera egiten zela beren lurraldeetatik alegia. Hala bada, errege horien lehen ministroak haserretu egin ziren, eta neurriak hartu zituzten, ekialdekoen eran. Susmo txarra hartzen zioten, beste askoren artean, bizar gorriko zaldi merkatari handiari, zeinen karabanek aurrera egiten baitzuten lurralde bakartietan, zaldiak elurretan sabeleraino sartuta. Bi bider gutxienez izan zituen enboskadak eta bitan disparatu zioten itzulerako bidean urte hartan, Mahbuben gizonek hiru gaizkilez arduratu ziren arte, lan hartarako alokatuak izan zitezkeelakoan. Hartaz, nahiago izan zuen Mahbubek Peshawar hiri zikinean gelditu gabe Lahoreraino segidan joan, han, bere herrikideak ezagutuz, gertaera bitxiak espero baitzituen.

       Eta bazen gauza bat Mahbub Alik behar baino denbora luzeagoz gainean eduki nahi ez zuena, zetazko paper puska bat, arduraz tolestua, ulean bildua; txosten inpertsonal bat, zuzenbiderik gabea, bost zulo ia ikusiezin zituela ertz batean, eta argi ta garbi salatzen zituenak bost errege elkartuak, Iparreko botere atsegina, Peshawurreko bankari hindu bat, Belgikako arma enpresa bat, eta hegoaldeko agintari mahomatar garrantzitsu eta erdi-independente bat. Azken hori R17ren lana zen, baina Mahbubek Dora pasabidea baino harantzago jaso zuen eta R17-ren ordez ekarri, hark, egoera zela eta, ezin baitzion bere begiralekuari utzi. Dinamita gauza samurra eta kaltegabea zen C25-aren txostenaren aldean; eta Ekialdeko batek ere, denboraren balioaz Ekialdeko irizpideak izanda, ikus zezakeen zenbat eta azkarrago esku egokietan egon hura, askoz hobeto izango zela denentzat. Mahbubek ez zuen bortxaz hiltzeko aparteko desiorik, oraindik ere bukatu gabeak baitzeuzkan muga baino harantzagoko bizpahiru sendi mendeku, eta hura amaitutakoan asentatzeko asmoa baitzeukan, hiritar bertutetsu samar bezala. Bi egun lehenago heldu zenetik ez zuen bazarreko ataria gurutzatu; baina Bombayra telegramak bidaltzen nabarmendu zen, hango bankuetan gordetzen baitzuen bere diruaren zati bat; Delhira, non bere taldeko lankide batek zaldiak saltzeri baitzizkion Rajputanako ordezkari bati; eta Umballara, non ingeles batek zaldi zuri baten pedigria eskaka jardun baitzuen. Idazkari publikoak, ingelesa zekielarik, telegrama zoragarriak osatzen zituen, esate baterako: «Creighton, Laurel Bankua, Umballa. Zaldia arabiarra esan bezala. Sentitzen dut pedigri atzeratua, itzultzen ari naiz.» Eta geroago zuzenbide berera: «Asko sentitzen atzerapena. Bidaliko pedigri.» Delhiko lankideari telegrama hau bidali zion: «Lutuf Ullah. Bidaliak bi mila rupia zure kontura, Luchman Narain bankua.» Horiek denak merkataritza kontuak ziren bete-betean; baina telegrama horietako bakoitza behin eta berriro eztabaidatzen zuten interesaturik zeudela uste zuten batzuek, telegramak baltiar txoro baten eskuetan posta bulegora heldu baino lehen, baltiarrak era guztietako jendeari uzten baitzizkion bidean irakurtzen.

       Mahbuben beraren hizkera bitxian esateagatik, galdekizunen putzuak arduraren makilarekin zikindu zituenean, Kim heldu zitzaion, zerutik etorria; eta, eskrupulu gabea bezain erabakigarria izanik, Mahbub Alik, ohituta baitzegoen era guztietako arriskuetan ibiltzen, berehala hartu zuen mutila bere zerbitzuan.

       Lama ibiltari batek behe kastako mutiko zerbitzari batekin une bateko interesa sorraraz zezakeen Indian barrena, erromesen lurraldean, ibiltzerakoan; baina inork ez zien susmo txarrik hartuko, edota, garrantzitsuagoa zena, ezer lapurtuko.

       Ikatz berria eskatu zuen Alik nargilearentzat, eta hartan pentsatzen jardun zuen. Okerrena gertatuta ere, eta mutikoari kalteren bat gertatu, paperak ez luke inork salatuko. Eta bera lasai joango zen Umballara eta, nahiz eta susmoak sorrarazteko arriskuren bat izan, zegokion jendeari ahoz berresango zion bere istorioa.

       Baina R17-ren txostenean zegoen arazoaren giltzarria, eta hura bere lekura ez heltzea kaltegarria litzateke dudarik gabe. Nolanahi ere, handia da Jainkoa, eta Mabhub Aliri iruditu zitzaion eginda zuela ordura arte egin zezakeen guztia. Kim zen mundu honetan sekulan gezurrik esan ez zion lagun bakarra. Hori barkaezina litzateke Kimentzat Mahbubek jakingo ez balu besteei, bai bere helburuetarako, bai Mahbuben gauzetarako, ekialdetar batek bezalakoxe gezurrak esan zitzaizkiekeela Kimek.

       Orduan Mahbub Alik Arpien Atariraino gurutzatu zuen Serai-a, non emakumeek begiak margotu eta ezezagunak harrapatzen baitituzten, eta, ederki kostata, Kashmirreko pundit bizargabe baten adiskide berezia zen neska bati —bai baitzuen hori pentsatzeko arrazoirik—, egin zion bisita; pundit hark bere baltiar inozoa gelditu zuen telegramak zirela eta. Gauza guztiz burugabea izan zen hura; izan ere, brandy usaintsua edateari eman zioten biek Igarlearen Legearen aurka: Mahbub Alik mozkor galanta harrapatu zuen, ahoaren ertzak zabaldu zitzaizkion, eta Gozamenaren Lorearen atzetik ibili zen mozkorraldiaren oinekin kojin artean seko erori zen arte; eta han Gozamenaren Loreak, Kashmirreko pundit azal leun baten laguntzaz, xeheki miatu zuen burutik oinetaraino.

       Ordu beretsuan Kimek oin-urrats bigunak entzun zituen Mahbuben gela hutsean. Zaldi merkatariak, gauza harrigarria, atea giltzapetu gabe utzi zuen, eta morroiak berriz lanpetuta zeuden Indiarako itzulera ospatzen, Mahbuben eskuzabaltasunaren lekukotza ematen zuen arkume batekin. Delhiko gizon gazte dotore batek, Loreak konorterik gabekoaren gerrikotik hartutako giltza sorta batez hornituta, Mahbuben jabetza ziren kaxa, fardel, poltsa eta zaku guztiak arakatu zituen banan bana, Loreak berak eta pundit-ak guzti haien jabe zena baino hobeto miatuz dena.

       — Eta nire ustez —zioen ordubete beranduago Loreak mesprezuz, ukondo biribila oraindik zurrungaka zegoen Aliren gainean zuela—, hau afganiar zaldi-merkatari zerri bat da huts-hutsik, emakume eta zaldietan baizik pentsatzen ez duena. Gainera, bidali ahal izan du dagoeneko... inoiz horrelakorik izan bada.

       — Ez... Bost Erregeekin zerikusirik duen kontu batean, bihotz beltz horren ondoan edukiko luke —esan zuen pundit-ak—. Ez al zegoen ezer?

       Delhiko gizonak barre egin zuen eta durbantea jarri zuen itzultzerakoan.

       — Zapatilen zoruak miatu ditut, Loreak arropak miatu dizkion bezala. Hau ez da, besteren bat da. Ez dut ezer utzi erreparatu gabe.

       — Ez zuten ziur esan hau zenik gizona —esan zuen pundit-ak pentsakor—. Zera esan zuten, «Begira ezazu ea hori den gizona, gure aholkulariak kezkatuta daude eta».

       — Iparreko lurralde hau zaldi merkatariz josita dago, beroki zabar bat zorriz bezala. Horra hor Sikandar Khan, Nut Ali Beg, eta Farrukh Shah, denak kafila (karabana) gidari, lurralde horietan lanean —esan zuen Loreak.

       — Oraindik ez dira etorri —esan zuen pundit-ak—. Geroago harrapatu beharko dituzu.

       — Hara! —esan zuen Loreak nazkaz, Mahbuben burua magaletik kenduz—. Ederki irabazten dut nik dirua. Farrukh Shah hartza da, Ali Beg gaizkilea, eta Sikandar Khan zaharra... Ederra hori! Ospa hemendik! Lo egin behar dut orain. Zerri honek egunsentira arte ez du txintik aterako.

       Mahbub esnatu zenean, oso serio mintzatu zitzaion Lorea mozkorkeriaren bekatuaren gainean. Asiarrek ez dute keinurik egiten etsaiari irabazi diotenean, baina Mahbub Alik eztarria garbitu, gerrikoa estutu eta balantzaka abiatu zenean goizaldeko izarren azpian, hartatik oso hurbil ibili zen.

       — A zer trikimailu kaskarra! —zioen berekiko—, Penshawurreko neska guztiek horixe bera erabiliko ez balute bezala! Baina hau oso poliki egin dut. Jainkoak daki zenbat gehiago ez ote diren izango Bidean ni miatzeko aginduekin, labanaz beharbada. Beraz, mutilak Umballara joan beharra dauka, eta trenez, idazkia larria da eta. Ni hemen egongo naiz, Lorearen atzetik ibiliz eta ardoa edaten, afganiar tratulari petralek egin behar duten bezala.

       Berearen hurrengo gelan gelditu zen. Hantxe zeuden bere gizonak, lo seko. Ez zen ageri ez Kim ez lamaren arrastorik.

       — Gora! —lo zegoen bat mugitu zuen—. Nora joan dira bart hemen zeudenak, lama eta mutila? Zerbait falta al da?

       — Ez —murmurikatu zuen gizonak—, agure ero hori bigarren kukurrukukuarekin jaiki da Benaresera zihoala esanez, eta gazteak kanpora eraman du.

       — Alak madarika ditzala sinesgabe guztiak! —esan zuen Mahbubek bihotz-bihotzez, eta bere gelara igo zen, ahopetik murmurikatuz.

       Baina Kimek esnatu zuen ordea lama; Kimek ikusi zuen, begi bat oholen zuloan jarrita, Delhiko gizona kutxak arakatzen. Ez zen hura lapur arrunta, gutunak, fakturak eta zaldi-zelak miatzen, ezta laban txiki bat Mahbub-ren zapatilen zoruetan sartzen, edo horrelako trebeziaz zakuen josturak irekitzen. Hasieran alarma ematea bururatu zitzaion Kimi, oihu luzea, cho-or-choor! (lapurra! lapurra!), Serai-gauez argitzen duena; baina ardura handiagoz begiratu zuen, eta, eskua kutun-poltsan jarrita, bere ondorioak atera zituen.

       — Zaldiaz asmatu duten gezur hori da noski —esan zuen—, Umballara daramadan gauza. Hobe dugu orain joatea. Poltsak labanaz arakatzen dituztenak sabelak labanaz arakatzeko gauza izan litezke gero. Emakumeren bat izango da segur aski guzti honen atzean. Aizu! Aizu! —xuxurlatu zion lo arineko agureari—. Goazen. Garaia da, Benaresera joateko garaia.

       Lama zintzo-zintzo altxatu zen, eta itzalak bezala irten zuten Seraitik.

2. ATALA

              Eta nahi duen orok, harrokeriaz libre,

              federik, apaizgorik baztertu gabe,

              Ekialde osoaren Arima senti lezake

              bere inguruan Kamamuran

                            Buda Kamamuran.

       Gaztelu baten antza zuen geltokian sartu ziren, bel-beltza gauaren amaieran; argiak txinpartaka ari ziren Iparreko ale salerosketaz arduratzen diren merkantzien kaian.

       — Deabruen gauza da hau! —esan zuen lamak, atzera eginez ilunpe huts oihartzun betea, harlanezko kaietako burdinbideen distira eta sabaiko habe nahastea ikusita. Zutik zegoen harrizko atari ikaragarri batean, itxuraz, beztituriko hilotzez estalia: gauean txartelak hartu eta itxaron-geletan lotan zeuden hirugarren klaseko pasaiariak ziren. Eguneko hogeita lau orduak berdinak dira Ekialdekoentzat, eta bidaiarien joan-etorria horren arabera antolatzen da.

       — Honaxe etortzen dira su-gurdiak. Gizon bat egoten da zulo horren atzean —txartel bulegoa seinalatu zuen Kimek—, eta berak emango dizu Umballara eramango zaituen papera.

       — Baina Benaresera goaz ordea —erantzun zuen lamak ernegatuta.

       — Berdin dio. Benares bada. Azkar, badator trena!

       — Hartu zuk poltsa.

       Lama, ez baitzegoen esan bezain ohituta trenekin, ikaratu egin zen Hegora zihoan hirurak eta hogeita bostetako trena orroka heldu zenean. Loakartuta zeudenak bat-batean zutitu ziren, eta geltokia zarata eta oihuz bete zen, ur eta gozo saltzaileen garrasiekin, bertako polizien oihuekin, eta beren saskiak, familiak, eta senarrak biltzen ari ziren emakumeen txilio zorrotzekin.

       — Trena da, te-rena besterik ez. Hona ez da etorriko. Itxoin! Txundituta lamaren sinplekeriarekin (rupiez beteriko poltsa bat luzatu zion Kimi), Umballarako txartel bat eskatu eta ordaindu zuen Kimek. Erdi lotan zegoen enplegatu batek txartel bat bota zion marmarka hurrengo geltokirako, handik hamar bat kilometrotara zegoena.

       — Ez —esan zion Kimek, ahoa okertuta txartela aztertuz—. Nekazariei sartuko diezu hau, baina ni Lahoren bizi naiz. Primeran egin duzu, babu. Orain emadazu Umballarako txartela.

       Babuak kopeta zimurtu eta txartel egokia eman zion.

       — Orain beste bat Amritzarrera —esan zion Kimek, ez baitzuen Mahbub Aliren dirua Umballarako bidaia ordaintzen bezain gauza arruntean xahutzeko asmorik—. Horrenbeste balio du. Bueltako dirua horrenbeste da. Badakit nolakoa izaten den te-rena-ren funtzionamendua... Sekula ez du yogi batek zuk bezalako chela baten beharra izan... —jarraitu zuen Kimek lama beldurtuari hitz egiten— Mian Mirren botako zintuzten trenetik nigatik izan ez balitz. Hemendik! Zatoz! —dirua itzuli zion, Umballako txartelaren prezioaren rupia bakoitzeko anna bat bakarrik hartuz, komisio gisa: Asiako betidaniko komisioa.

       Lama, ikaraz, hirugarren klaseko bagoi baten ate zabalduaren aurrean gelditu zen.

       — Ez al da hobeto oinez joatea? —galdetu zuen ahots mehez.

       Artisau sij sendo batek aurpegi bizartsua atera zuen.

       — Beldurtuta al dago? Ez beldurrik izan. Gogoan dut te-ren-ak ikaratzen ninduen garaia. Sartu barrura! Gauza hau Gobernuaren lana da.

       — Ez dut beldurrik —esan zuen lamak—. Ba al duzue hor barruan birentzako lekurik?

       — Euli batentzako ere ez da hemen lekurik —esan zuen garrasika nekazari aberats baten ematzeak, Jullundur distritu joriko jat hindua. Gure gaueko trenak ez dituzte egunekoak bezain ederki zaintzen; horietan ondo asko banatzen dira sexuak bagoi desberdinetan.

       — O, nire semearen ama zaren hori, egin dezakegu lekurik —esan zuen durbante urdinekiko senarrak—. Hartu umea besoetan. Gizon santua da, ez al duzu ikusten?

       — Eta nire magala hirurogeita hamar bider zazpi trastez beteta! Zergatik ez duzu nire belaunetan esertzera gonbidatzen, lotsagabe horrek? Baina horrelakoxeak dira ordea beti gizonak! —ingurura begiratu zuen, onespen zain. Buruko estalkiaren bestaldetik Amritzarreko limur dama batek, leiho ondoan eserita, mesprezu hots bat egin zuen.

       — Sartu, sartu! —egin zuen oihu diru-mailegari hindu lodi batek, beso azpian zuela kontu liburua, tolestuta eta oihal batean bilduta. Irribarre likitsu batez—: Ona da behartsuekin zintzoa izatea.

       — Bai, hileko ehuneko zazpiarekin eta garantiatzat jaio gabeko txahala emanda —esan zuen soldadu dogra gazte batek, opor baimenarekin hegorantz zihoana; eta barre egin zuten denek.

       — Benaresera joango al da trena? —galdetu zuen lamak.

       — Jakina bada. Zergatik gatoz bada bestela? Sartu, edo hemen geratuko gara gaur —esan zuen Kimek oihuka.

       — Ikusi! —esan zuen garrasi zorrotz bat eginez Amritzarreko neskak—. Ez da inoiz trenean sartu. Begira, begira!

       — Isilik egon eta lagundu —esan zuen nekazariak, esku luze belztu bat atera eta barrurantz sartuz lama—. Horrelaxe, aita.

       — Baina, baina... ni lurrean esertzen naiz. Arauaren kontrakoa da bankutan esertzea —esan zuen lamak—. Gainera, karranpak ematen dizkit.

       — Bai bada —esan zuen diru-mailegariak, ezpainak estutuz—, ez dago te-ren-ak zuzen bizitzeko arau bat bera ere hauts erazten ez digunik. Elkarren ondoan esertzen gara, esate baterako, era guztietako kasta eta jende klaseak.

       — Bai, eta baita lotsagabe amorratuak ere —esan zuen emazteak, Amritzarreko neskari begira, keinuka ari baitzitzaion hura soldadu gazteari.

       — Bada nire ustez joan gintezkeen errepidetik, gurdia hartuta —esan zuen senarrak—, eta diru pixka bat aurreratu horrela.

       — Bai... eta aurreratutakoaren doblea gastatu bidean janaritan. Horretaz hamaika bider gaude hitz eginda.

       — Bai, eta hamaika mingainekin —bota zuen gizonak.

       — Jainkoak lagun gaitzala, emakume gaixook, hitz egin ere ezin badugu. Hara! Emakumeei begiratu edo erantzun ezin diotenetakoa da hori eta —izan ere lamak, bere Arauaren debekuz, ez zion batere jaramonik egiten—. Eta dizipulua ere bera bezalakoa al du?

       — Ez, ama —esan zuen segituan Kimek—. Ez emakumea ederra denean, eta batez ere gosetuekin errukiorra.

       — Hori bai, eskale baten erantzuna —esan zuen sij-ak, barrez—. Ederra egin duzu gero! —Kimek elkartuta zeuzkan eskuak, erreguka.

       — Eta zu nora zoaz? —esan nion andreak, poltsa koipetsu batetik aterata gozoki bat luzatzen zion artean.

       — Benaresera goaz.

       — Esku-jokalariak al zarete? —galdetu zuen soldadu gazteak—. Ez al daukazue trikimailuren bat denbora pasa joateko? Zergatik ez du gizon horrek erantzuten?

       — Bada —esan zuen erabakior Kimek—, santua delako, eta zuri ezkutatzen zaizkizun gauzez pentsatzen ari delako.

       — Baliteke halaxe izatea. Guk, Ludhianako sij-ok —esan zuen hitzak azpimarratuz—, ez dugu geure burua dotrinarekin kezkatzen. Guk borroka egiten dugu.

       — Nire arrebaren anaiaren semea naik-a da (kaboa) errejimendu horretan —esan zuen artisau sij-ak poliki hitz eginez—. Konpainia dogra batzuk ere badauzkate han.

       Soldadua begira-begira geratu zitzaion, kasta desberdinak baitira dogra eta sij, eta bankariak barre egin zuen ahopetik.

       — Berdinak dira denak niretzako —esan zuen Amritzarreko neskak.

       — Hori bai, hori sinesten dugu —esan zuen petralkeriaz nekazariaren emazteak.

       — Ez, baina armak eskuetan dituztela Gobernuari zerbitzatzen dioten guztiek, anaiak dira nolabait esateagatik. Kastako anaia izatea badago, baina horretaz gain ere —ingurura begiratu zuen neskak, lotsati—, Pulton, errejimenduaren lotura alegia, badago.

       — Nik errejimendu jat batean daukat anaia —esan zuen nekazariak—. Jatorra da dogra jendea.

       — Zure sij-ek behintzat iritzi hori zeukaten —esan zuen soldaduak, bazterreko gizon lasaiaren aldera mesprezuzko begiratu bat eginez—. Zure sij-ek halaxe pentsatzen zuten gure bi konpainiek laguntzera joan zitzaizkienean Pirzai Kotalera, zortzi bandera afridi-en aurrean, oraindik hiru hilabete ere ez direla.

       Mugako borrokaldi baten istorioa kontatu zuen; Ludhianako sij-ez osaturiko konpainiek primeran jokatu omen zuten. Amritzarreko neskak irribarre egin zuen, bai baitzekien istorio hura bere onespena lortzeko kontatzen zuela.

       — Hara bada! —esan zuen nekazariaren emaztean bukatutakoan—. Beraz, herriak erre egin zizkieten eta haur txikiak etxerik gabe utzi?

       — Gure hildakoak txiki-txiki eginda utzi zituzten beraiek. Prezio ederra ordaindu zuten guk erakutsitakoaren truke. Horixe gertatu zen. Hau al da Amritzar?

       — Bai, eta hementxe eskatuko dizkigute txartelak —esan zuen bankariak, gerrikoan bila hasiz.

       Kriseilua, egunsentiarekin, argitasuna galtzen ari ziren odol nahasiko zaindaria heldu zenean. Txartelak jasotzea lan mantsoa da Ekialdean, era guztietako leku bitxietan ezkutatzen baititu jendeak. Kimek berea atera zuen, eta trenetik jaisteko agindu zion gizonak.

       — Baina Umballara noa ordea —protesta egin zuen—. Gizon santu honekin noa.

       — Infernura ere joan zintezke nigatik. Txartel hau Amritzarreraino besterik ez da. Alde!

       Kim negar eta negar hasi zen, lama aita eta ama zuela esanez, bera zela lamaren zahartzaroaren makila, eta lama hil egingo zela berak zaintzen ez bazuen. Bagoi osoak erregutu zion zaindariari izan zedila errukiorra —bankaria batez ere izan zen etorri handikoa—, baina zaindariak hala ere kaira bidali zuen Kim. Lamak begiak keinatu zituen, ezin baitzuen egoera ulertu, eta Kim, ahotsa goratuz, negarrez hasi zen bagoiaren leiho ondoan.

       — Oso pobrea naiz. Ama hil egin zitzaidan... aita hil egin zitzaidan. O, errukior zareten horiek, ni hemen uzten banaute, nork lagunduko dio agure honi?

       — Zer... Zer gertatzen da? —galdetu zuen berriz lamak—. Benaresera joan behar du. Nirekin etorri behar du. Mutila nire chela da. Dirurik eman behar bada...

       — O, ixo —xuxurlatu zuen Kimek—; raja al gara bada zilarra xahutzen ibiltzeko, mundua horren errukiorra denean?

       Amritzarreko neska jaitsi zen trenetik bere gauzekin, eta harexengan finkatu zituen Kimek bere begi erneak. Bazekien bera bezalako damak eskuzabalak izan ohi direla.

       — Txartel bat, tikkut txiki bat Umballarako... Zu, bihotzak urratzen dituzun horrek —neskak barre egin zuen—, ez al duzu karitaterik?

       — Iparretik al dator gizon santua?

       — Iparretik, urruti-urrutitik dator —esan zuen Kimek negarrez—. Mendi artetik dator.

       — Elurra da pinuen artean Iparrean; elurra da mendietan. Ama Kulukoa nuen. Har ezazu martel bat. Eskaiozu bedeinkapena.

       — Hamar mila bedeinkapen —egin zuen oihu Kimek—. O, santu hori, emakume batek karitatea egin digu zurekin joan nadin... urrezko bihotza duen emakume batek. Tikkut-aren bila joango naiz.

       Neskak lamari begiratu zion, agurea oharkabean Kimen atzetik joan baitzen. Burua makurtu zuen neska ez ikustearren, eta zerbait murmurikatu zuen tibeteraz neska jendetzarekin nahasten zen artean.

       — Arin etorri eta arin joan —esan zuen maltzurkeriaz nekazariaren emazteak.

       — Merituak lortu ditu —erantzun zion lamak—. Dudarik gabe, moja zen hori.

       — Amritzarren bakarrik izango dira bai horrelako hamar mila moja. Sartu berriro, gizona, bestela te-ren-a zu gabe joango da eta.

       — Txartel batentzako adina bazen, eta baita jateko pixka bat erosteko ere —esan zuen Kimek, jauzi batez bere lekura itzuliz—. Jan ezazu orain, santu horrek. Begira, badator eguna!

       Goizaldeko lainoak, urrea, arrosa eta azafraia, desagertzen ari ziren zelai berdeen gainean. Punjab osoa bere aberastasunean ageri zen eguzki ederraren distirapean. Lama kuzkurtu egin zen telegrafoen makilak tren ondotik igarotzen ikusita.

       — Handia da te-rena-ren abiadura —esan zuen bankariak, goitikako irribarrez—. Urrutiago joan gara trenez Lahoretik zu bi egunetan oinez baino; iluntzean, Umballan sartuko gara.

       — Eta Benaresetik urruti dago hori oraindik ere —esan zuen ahots mehez lamak, otoiz eginez marmarka Kimek eskaintzen zizkion gozoen gainean. Beren fardelak askatu zituzten denek eta goizeko jatorduari ekin zioten. Gero bankariak, nekazariak eta soldaduak pipak piztu zituzten, eta ke itogarri eta mingotsean bildu zuten bagoia, listua botaka, eztulka, eta gustura. Sij-ak eta nekazariaren emazteak pan-a mastekatzen zuten; lamak rapea hartu eta arrosario aleak pasatzen zituen, eta Kimek, zangoak gurutzatuta, irribarre egiten zuen sabel betearen erosotasunaz.

       — Zein ibai daukazue Benaresen? —galdetu zien bat-batean lamak bagoiko guztiei.

       — Ganges ibaia daukagu —erantzun zuen bankariak, barre txikiak bukatu zirenean.

       — Eta zein beste?

       — Ganges ibaiaz beste?

       — Egia esan, sendatzeko gaitasuna duen ibai batez ari nintzen.

       — Ganges duzu hori. Han bainatzen dena garbitu egiten da, eta Jainkoengana joaten. Hiru bider egin dut nik erromesaldia Ganges ibaira —ingurura begiratu zuen harro-harro.

       — Bazen beharrik —esan zuen soldadu gazteak lehor, eta orduan bidaiariek bankariaren lepotik egin zuten barre.

       — Garbitu, bai —murmurikatu zuen lamak—, Jainkoengana berriz itzultzeko. Eta aurrera egiteko bizitzen jarraipenean, oraindik ere Gurpilean lotuta —buruari eragin zion, ernegatuta—. Baina baliteke okerren bat izatea. Nork egin zuen orduan Ganges ibaia hasieran?

       — Jainkoek. Zein erlijiotakoa zara zu? —galdetu zuen bankariak, harrituta.

       — Legearen jarraitzaile naiz. Lege Apartarena. Beraz, Jainkoek egin zuten Ganges ibaia. Zein eratako Jainkoak ziren?

       Harriturik begiratu zion bagoiak. Sinestezina zitzaien norbaitek Gangesen berri ez izatea.

       — Zein... zein da zure Jainkoa? —esan zuen azkenean diru-mailegariak.

       — Entzun! —esan zuen lamak, arrosarioa eskuz aldatuz—. Entzun! Berataz ari naiz eta orain hizketan! O, Indiako herri horrek, entzun ezazu!

       Urdueraz hasi zen Buda jaunaren istorioa kontatzen, baina, gogoetek bultzatuta, tibeterara jo zuen eta baita Budaren bizitzari buruzko liburu txinatar bateko zenbait testutara ere. Jende atsegin, eramankor hark erreberentziaz begiratzen zion. Gizon santuez dago beteta India osoa, hizkuntza ezezagunetan beren berri onak hitz totelka esaka, beren suaren garretan ezeztuta eta ikaraz dardarka; ameslariak, berritsuak eta aztibegiak: halaxe izan da hasiera-hasieratik eta halaxe izango bukaera arte.

       — Um! —esan zuen Ludhianako sij-etako soldaduak—. Pirzai Kotalen errejimendu mahomatar bat zegoen gure aldamenean eta haien apaizak, naik-a zen gogoan dudanez, iragarpenak egiten zituen eroaldiak ematen zionean. Baina Jainkoaren eskuetan daude ero guztiak. Gizon hari ofizialek gauza askotan egiten zioten ez ikusia.

       Lama urdueraz hasi zen berriz hizketan, atzerrian zegoela gogoratuta.

       — Entzun ezazue gure Jaunak arkutik askatu zuen Geziaren istorioa —esan zuen.

       Hura askoz gustukoagoa zuten, eta adi-adi egon ziren kontatzen zuen artean.

       — Eta orain, Indiako jende hori, Ibai horren bila noa. Ezagutzen al duzue lagungarri gerta lekidakeen ezer? Izan ere, gaiztoa baita gizon-emakume guztiona den mundu hau.

       — Ganges da, Ganges bakar-bakarrik, bekatua garbitzen duena —murmurikatu zuten denek bagoian.

       — Baina Jullundur aldean ere baditugu Jainko onak —esan zuen nekazariaren emazteak—. Begira nola bedeinkatu duten uzta.

       — Punjabeko ibai guztiak bilatzea ez da bada nolanahiko lana —esan zuen senarrak—. Nik nahikoa dut lokatz ona uzten duen erreka, eta eskerrak ematen dizkiot Bhumiari, etxeko jainkoari —besaburu korapilatsu, zaildu bat altxatu zuen.

       — Gure Jauna Ipar aldera horren urrutira heldu zela uste al duzu? —esan zuen lamak, Kimengana jiratuz.

       — Baliteke —erantzun zion Kimek lasaitu nahian, pan-aren zuku gorria lurrera boteaz.

       — Handien arteko azkena —esan zuen sij-ak aginpidez—, Sikander Julkarn izan zen (Alexander Handia). Jullundurreko kaleak harriztatu zituen, eta urtegi handi bat eraiki Umballatik gertu. Kale haiek irauten dute oraindik; eta urtegia ere hantxe dago. Ez dut sekula zure Jainkoaren berri izan.

       — Ilea utzi luze eta punjabieraz mintza —esan zion soldadu gazteak txantxetan Kimi, Iparreko esaera zahar bat errepikatuz—, ez da besterik behar sij bihurtzeko —baina hori ez zuen oso ozen esan.

       Lamak hasperen egin zuen eta bere baitan kuzkurtu zen, kolorerik gabeko masa tankeragabea. Hizketaldiaren isiluneetan lamaren otoitzak entzuten ziren, behe-behetik esanak, «Om mane pudme hum! Om mane pudme hum!», eta egurrezko arrosario aleen soinu gotorra.

       — Ernegatu egiten nau —esan zuen azkenean—. Abiadurak eta zarata honek ernegatu egiten naute. Gainera, chela, agian pasa egin dugu Ibai hori.

       — Lasai, lasai —esan zion Kimek—. Ez al zegoen bada Ibaia Benaresetik hurbil? Oraindik urruti gaude handik.

       — Baina... Gure Jauna Iparrera etorri bazen, gurutzatu ditugun erreka txiki horietako bat izan zitekeen.

       — Ez dakit.

       — Baina zu nigana bidali zaituzte, ez al da hala? Harantzago, SuchZenen lortu nituen merituengatik. Kanoiaren ondoan agertu zinen, bi aurpegi eta bi jazkerekin.

       — Lasai. Ez gara hemen mintzatu behar gauza horietaz —xuxurlatu zion Kimek—. Ni besterik ez zen han. Pentsatu ondo eta gogoratuko zara. Mutil bat, mutil hindu bat, kanoi handi berdearen ondoan.

       — Baina gizon ingeles bat ere ez al zen bada han, bizar zuriarekin, santua irudien artean, Geziaren Ibaiaren istorioa ziurtatu egin zidana?

       — Hau... hau... Lahoreko Ajaib-Gherrera joan zen bertako Jainkoen aurrean otoitz egitera —azaldu zuen Kimek adi-adi zegoen entzulegoari—. Eta Etxe Miragarriko sahibak berarekin hizketan jardun zuen, bai, egia da hori, anaia balu bezala. Oso gizon santua da, Mendien atzetik baino urrutiagotik etorria. Egon lasai. Helduko gara behar denean Umballara.

       — Baina nire Ibaia? Garbituko nauen Ibaia?

       — Hara heldutakoan, oinez joango gara Ibai horren bila. Horrela ez dugu ezertxo ere galduko, ezta zelai baten ertzeko errekastoa ere.

       — Baina zuk ere baduzu zeure Bilakuntza, ezta? —lama, oso pozik horren ondo gogoratu zuelako, tente-tente jarri zen.

       — Bai —esan zuen Kimek, bestea alaitzearren. Pozez gainezka zegoen mutila, pan-a mastekatzen eta mundu handi eta borondatetsu hartan jende berria ikusten.

       — Zezen bat zen... Etorri eta lagunduko dizun Zezen Gorri bat, eta eraman... nora? Ahaztuta daukat. Zezen Gorri bat zelai berde batean, ez al da hala?

       — Ez, ez nau inora eramango —esan zuen Kimek—. Kontatu nizun istorio bat besterik ez zen hura.

       — Zer da hori? —nekazariaren emaztea aurrerantz makurtu zen, pultserak tintilika besoan—. Biok izaten al dituzue ametsak? Zezen Gorri bat Zelai Berde batean, zerura eramango zaituena? Ikuspena al zen? Norbaitek iragarri al zizun? Guk Zezen Gorri bat daukagu Jullundurren ondoko herri batean, eta gogoak ematen dionean egoten da larrean gure zelai berdeenetan.

       — Emaiozu emakume bati atso baten istorioa, eta ehule-txori bati hostoa eta haria, eta gauza zoragarriak ehunduko dituzte biek —esan zuen sij-ak—. Santu guztiek izaten dituzte ametsak, eta beren dizipuluek ahalmen horixe lortzen dute haien irakaspenei jarraituz.

       — Zezen Gorri bat zelai berde batean, hori al zen? —esan zuen berriz lamak—. Merituak egingo zenituen beharbada aurreko bizitzaren batean, eta orain Zezena sana ematera etorriko zaizu.

       — Ez, ez. Norbaitek kontatu didan istorioa besterik ez da... ziria sartzeko beharbada. Baina Zezenaren bila ibiliko naiz Umballa inguruan, eta bitartean zuk zeure Ibaia bila dezakezu eta trenaren zarataz atseden hartu.

       — Baliteke Zezenak jakitea... Gu bioi laguntzera bidalia izatea —esan zuen lamak, haur bat bezain itxaropentsu. Orduan esan zien besteei, Kim seinalatuz—: Atzo bertan bidali zidaten. Nire ustez, ez da mundu honetakoa.

       — Eskaleak ugari topatu izan ditut, eta gizon santuak nahi adina, baina sekula ez horrelako yogirik, ezta horrelako dizipulurik ere —esan zuen emakumeak.

       Senarrak behatz batez ukitu zuen kopeta irribarrez. Baina lamak hurrena jatean, ahaleginduko ziren zeukaten onena ematen.

       Eta azkenean, nekatuta, erdi lotan eta hautsez estalita, heldu ziren Umballako geltokira.

       — Gu hemen geratzen gara, lege auzi bat daukagu eta —esan zion nekazariaren emazteak Kimi—. Senarraren lehengusuaren anaia gazteenaren etxean egongo gara. Yogiarentzat eta zuretzat ere bada lekurik patioan. Zera... emango al dit bere bedeinkapena?

       — Entzun, maisu! Urrezko bihotza duen emakume batek lekua emango digu gauerako. Atsegina da bai, hegoaldeko lurraldea. Begira egunsentiaz geroztik nola lagundu diguten hegoaldekoek!

       Lamak burua makurtu zuen, bedeinkapena emanez.

       — Nire lehengusuaren anaia gazteenaren etxea arlotez betetzea ere... —hasi zen senarra, banbuzko makila astuna lepoan hartzearekin batera.

       — Zure lehengusuaren anaia gazteenak oraindik ere zor dio zerbait nire aitaren lehengusuari bere alabaren eztei-festarengatik —moztu zion emakumeak ernegatuta—. Jar dezala hauen janaria kontu horretan. Baina yogia eskean arituko da noski.

       — Bai, ni aritzen natzaio eskean —esan zuen Kimek, lama gauerako aterpean edukitzeko irrikitzen baitzegoen, horrela Mahbub Aliren gizon ingelesaren bila joango baitzen bera, eta zaldiaren pedigriaz libratu.

       — Orain —esan zuen, lama leku seguruan zegoenean, itxurazko etxe hindu baten barneko patioan, kuartelen atzealdean—, kanpora joango naiz pixka batean, zera... jateko zerbati erostera azokan. Ez mugitu ni itzuli arte.

       — Itzuliko al zara? Benetan itzuliko zara? —agureak eskumuturretik heldu zuen Kim—. Eta itxura berean itzuliko al zara? Beranduegi al da Ibaiaren bila gaur gauean bertan hasteko?

       — Beranduegi da eta ilunegi dago. Lasai egon. Pentsa ezazu zeinen urruti heldu zaren, dagoeneko Lahoretik ehun eta berrogeita hamar kilometro.

       — Bai... Eta are urrutiago nire monasteriotik. Hara! Mundu handia eta ikaragarria da hau.

       Kim desagertu egin zen; ez du inoiz bere patua eta beste ehunka batzuena lepotik zintzilik eraman horren gutxi nabarmentzen den batek. Mahbub Aliren azalpenek ez zioten zalantza handirik utzi gizon ingelesa bizi zen etxeaz; eta morroi batek, bi gurpiletako gurdi batekin zetorrela Ciubetik, ziurtatu zion helbidea. Bere gizona zein ote zen asmatzea baino ez zitzaion geratzen, eta Kim lorategiko eskaitik sartu eta azeri buztan batzuen atzean ezkutatu zen, ataritik berta-bertan. Etxea distiratsua zegoen argiekin, eta zerbitzariak lore, kristal eta zilarrez hornituriko mahaien inguruan zebiltzan. Halako batean gizon ingeles bat agertu zen, zuri-beltzez jantzita, ahopetik kantari. Ilunegi zegoen gizonaren aurpegia ikusi ahal izateko, eta hala, Kimek, eskaleen antzera, trikimailu zahar batera jo zuen.

       — Behartsuen Babesle!

       Gizona ahotsaren aldera jiratu zen.

       — Mahbub Alik dio...

       — Hara! Zer dio Mahbub Alik? —gizona ez zen hizlariari begiratzen saiatu, eta horrek adierazi zion Kimi bazekiela zertara zetorren bera.

       — Hazitarako zaldi zuriaren pedigria erabat osatuta dago.

       — Zer froga daukazu? —ingelesa bide ondoko arrosen aldera abiatu zen.

       — Mahbub Alik froga hau eman dit.

       Kimek paper pusketa tolestua haizetan erortzen utzi zuen, eta gizonaren ondoko bidexkan erori zen papera; oinaz eutsi zion, lorezain bat baitzetorren etxearen bestaldetik. Zerbitzaria igaro zenean hartu egin zuen gizonak, rupia bat erortzen utzi —soinua entzun zuen Kimek-eta etxera sartu zen, atzera jiratu gabe. Kimek dirua jaso zuen bizkor; baina, halakoetan esperientzia handia izanda ere, irlandarra zen jatorriz, eta azkena iruditzen zitzaion dirua edozein jokotan. Berak maite zuena ekintzaren ondorio praktikoa zen; beraz, handik desagertu ordez, belarretan etzan eta arrastaka joan zen etxe ondoraino.

       Ikusi zuen —zabal-zabalik egon ohi dira indiar bungalow-ak—, gela txiki batera itzultzen zela ingelesa, atariaren bazter batean, bulegoa edo zena, paperez eta mezuak bidaltzeko karterez josita, eta eseri egiten zela Mahbub Aliren mezua aztertzera. Aurpegia, kerosenozko kriseilu baten argi betean, itxuraldatu eta ilundu egin zitzaion, eta Kimek, eskale orok behar duen bezala aurpegierei erreparatzen ohituta, ederki asko hartu zuen hura kontutan.

       — Will! Will, maitea! —deitu zuen emakumezko ahots batek—.

       Egongelan beharko zenuke izan. Segituan izango dira hemen.

       Gizona oraindik ere irakurri eta irakurri ari zen.

       — Will! —esan zuen ahotsak, bost minutu geroago—. Etorri da. Soldaduen zaldiak entzuten ditut bidean.

       Gizona habailetan atera zen, landau handi bat, zalditeriako lau soldadu indiarrek inguratuta, atariaren ondoan gelditzen zen unean bertan; gizon handi bat atera zen bertatik, ile beltzekikoa, gezi bat bezain tente, barrez ari zen soldadu gazte bat zuela aurrean.

       Kim etzanda zegoen, lurrera itsatsita, gurpil handiak ukitzeko zorian. Bere gizonak eta ile beltzekiko ezezagunak bi esaldi trukatu zituzten.

       — Jakina jauna —esan zuen prestu ofizial gazteak—. Gauza guztiek itxaron lezakete tartean zaldia denean.

       — Hogei minutu baino gehiago ez gara egongo —esan zuen Kimen gizonak—. Egin zuk ohoreak... Entrenitu itzazu.

       — Esan soldaduetako bati itxoin dezala —esan zuen gizon handiak, eta elkarrekin sartu ziren biak bulegora landauak alde egiten zuen artean. Kimek Mahbub Aliren mezuaren gainean makurtzen ikusi zituen bi buruak; bien ahotsak entzuten zituen, bata isila eta apala, zorrotza eta erabakiorra bestea.

       — Ez da aste kontua. Egun kontua da, orduak ia —esan zuen zaharrenak—. Denbora luzea neraman honen zain, baina honek —Mahbub Aliren papera jo zuen—, ziurtatu egiten du. Hemen afaltzekoa da gaur Grogan, ezta?

       — Bai jauna, eta baita Macklin ere.

       — Oso ondo. Neronek hitz egingo dut beraiekin. Batzordera eramango dugu arazoa, jakina, baina kasu honetan behintzat justifikaturik dago berehala ekitea. Abisua eman Rawalpindi eta Peshawurreko brigadei. Udako baimen guztiak hondatuko ditu honek, baina ezin da besterik egin. Lehenengo aldian erabat zanpatu ez genituelako gertatu zaigu. Zortzi mila nahikoak behar lukete izan.

       — Eta artilleria, jauna?

       — Macklini galdetu behar diot.

       — Orduan, gerra esan nahi du honek?

       — Ez. Zigorra. Gizon bat aurrekoaren ekintzak lotuta daukanean...

       — Baina baliteke C25-ek gezurra esan izana.

       — Bestearen informazio baieztatzen du. Egia esatera, duela sei hilabete erakutsi zuten zer zeukaten esku artean. Devenishek ordea bakerako aukerarik bazela erabaki zuen. Hori, jakina, indarrak inguratzeko erabili zuten. Bidali telegrama horiek berehala, kode berria, ez zaharra, nirea eta Whartonena. Ez dut uste damak luzaroago itxaroten eduki beharra daukagunik. Gainontzekoa zigarroak erretzerakoan antola genezake. Iruditzen zitzaidan, bai, horrelakoren bat gertatuko zela. Zigorra da... ez gerra.

       Soldaduak zaldia hartuta galapan alde egin zuenean, etxearen atzealdera joan zen Kim arrastaka; han, Lahoreko esperientziak kontutan izanik, jatekoa izango zela pentsatzen zuen... eta informazioa. Sukaldea bete-bete eginda zegoen morroi urduriz, eta batek ostiko bat eman zion Kimi.

       — Ai! —egin zuen oihu Kimek, negar itxurak eginez—. Platerak garbitzera besterik ez naiz etorri, sabel betearen truke.

       — Unballa osoak ideia berbera izan du. Alde hemendik. Orain zopa ari dira hartzen. Zer uste duzu, Creightonen zerbitzari garenok kanpoko morroiak behar ditugula afari handi batean laguntzeko?

       — Oso afari handia da —esan zuen Kimek, platerei begira.

       — Horixe bai asmatzea! Ohorezko gonbidatua Jang-i-Lat sahiba da (gudalburua).

       — A! —esan zuen Kimek, harridurazko ñabardura egokia erantsiz. Bazekien jakin nahi zuena, eta joana zen morroia jiratu zenean.

       — Horrelako iskanbila —esan zuen berekiko, ohi bezala hindustanieraz pentsatuz—, zaldi baten pedigriarengatik! Niregana behar zuen Mahbub Alik etorri gezurrak hobexeago esaten ikastera. Orain arte eraman ditudan mezu guztiak emakumeekin zuten zerikusia. Oraingoan gizonak dira. Hobeto. Gizon handiak esan du armada handi bat bidali behar dutela norabait norbait zigortzera; albistea Rawalpindi eta Peshawurrera doa. Kanoiak ere badira tartean. Lastima, gehiago hurbildu ez izana. Albiste handiak dira!

       Itzuli eta eztabaidan topatu zuen nekazariaren lehengusuaren anaia gazteena familiako auziaz eta auziaren ondorio guztiez, nekazaria, emaztea eta lagun batzuekin, lama erdi lotan zegoen artean. Afariaren ondoren nargile bat pasa zion norbaitek; eta Kim benetako gizona sentitu zen kokozko azal labainetik hartu zuenean kea, zangoak zabal-zabal jarrita ilargiaren argitan, eta oharren bat eginez tarteka-tarteka. Ostalariak konplituak ziren oso; izan ere, esana zuen nekazariaren emazteak Zezen Gorriaren istorioa, eta beste munduren batetik etorria izango zela Kim segur aski. Gainera, lama bitxikeria handia eta errespetagarria zen. Familiako apaiza, sarsut brahman zahar ulerkorra azaldu zen geroago, eta eztabaida teologiko bati ekin zion, lagunak txundituta uztearren noski. Erlijioan, jakina, beren apaizaren aldekoak ziren denak, baina lama zen gonbidatua eta nobedadea. Haren konplimendu atsegin eta aipamen txinatar harrigarriek, aztikeria ziruditela, pozez zoratzen zeuzkaten; eta bere era sotil eta atseginean, Budaren lotoa bezalaxe loratu zen lama, Such-zeneko mendi handietan egiten zuen bizimoduaz hizketan, berak zioen bezala, «Argitasunaren bila abiatzeko altxatu» baino lehen.

       Gero jakin zen bere garai mundutarrean maisua izana zela horoskopoak asmatzen eta jaioberriez iragarpenak egiten; eta familiako apaizak horretarako metodoak azal erazi zizkion, besteek ulertu ezin zituzten planeten izenak aipatuz biak, eta gorantz seinalatuz izar handiek iluna gurutzatzen zuten artean. Etxeko umeek arrosarioari tiraka jardun zuten, errietarik hartu gabe; eta lamari ahaztu egin zitzaion emakumeei begiratzea debekatzen duen Araua, pairatu beharreko elurteez hitz egiten zuen artean, lur-jauzi eta etendako pasabideez, zafiroak eta turkesak aurkitzen diren urruneko mendiez, eta azkenean Txina Handira daraman mendi gaineko bide zoragarriaz.

       — Zer deritzozu zuk gizon honi? —galdetu zion nekazariak apaizari, bazterrera eramanda.

       — Gizon santua da... gizon santua benetan. Bere Jainkoak ez dira Jainko noski, baina Bidean dauzka oinak —izan zen erantzuna—. Eta horoskopoetarako dituen metodoak, zuk ulertu ezin badituzu ere, egokiak eta ziurrak dira.

       — Esadazu —esan zion Kimek nagikeriaz—, aurkituko ote dudan nik Zezen Gorria, agindu didaten bezala.

       — Ba al dakizu zer ordutan jaio zinen? —galdetu zion apaizak, harro-harro bere garrantziaz.

       — Maiatzeko lehenengo gauaren bi lehenengo kukurrukuen artean.

       — Zein urtetan?

       — Ez dakit; baina nik lehenengoz negar egin nuen ordu berean izan omen zen Kashmirreko Srinagarreko lurrikara handia.

       Zaintzen zuen emakumeak esanda zekien hura, eta emakumeak berriz Kimball O'Harak esanda. Lurrikara Indian sentitu zuten, eta denbora luzez erreferentzia eguna izan zen Punjaben.

       — Hara! —esan zuen emakume batek urduri. Gertaera hark Kimen natura-gaineko jatorria are ziurragoa egiten zuela zirudien—. Ez al zen bada jaio halako baten alaba orduan...?

       — Eta haren amak lau seme segidan eman zizkion lau urtetan senarrari, denak mutilak —egin zuen oihu nekazariaren emazteak, argitatik kanpo eserita, itzaletan.

       — Ezagueran hezitako inork —esan zuen familiako apaizak—, ez du ahazten nola zeuden planetak beren Etxeetan delako gau hartan —patioko hautsean marrazten hasi zen—. Zuk behintzat Zezenaren Etxearen erdia eskatzeko eskubidea badaukazu. Zer dio iragarpenak?

       — Egun batean —esan zuen Kimek, pozez zoratzen sortzen zuen jakin-minarekin—, handia egingo naiz zelai berde batean datorren Zezen Gorri baten bitartez, baina lehenbizi bi gizon agertuko dira dena prestatzera.

       — Bai: halakoxea izaten da beti ikuspen baten hasiera. Iluntasun handia, pixkanaka-pixkanaka argitzen dena; gero erratz batekin sartzen da bat lekua prestatzera. Eta orduan ikuspena hasten da. Bi gizon... hori esan al duzu? Bai, bai. Eguzkia, Zezenaren Etxea utzita, Bizkienean sartzen da. Hortik datoz iragarpeneko bi gizonak. Egin ditzagun orain gogoeta batzuk. Emadazu adar bat, umetxo.

       Brahamanak bekainak zimurtu zituen, zerbait marraztu zuen hautsetan, ezabatu, eta berriz marraztu zituen zeinu misteriotsuak, lamaz beste guztiak txundituta utzirik, hark, sen handiz, ez baitzuen ezertan sartu nahi izan.

       Ordu erdi geroago, harrika bota zuen adarra, marmarka.

       — Um. Halaxe diote izarrek. Hiru egun barru etorriko dira bi gizonak gauza guztiak prestatzera. Horien atzetik Zezena dator; baina kontrajarrita daukan zeinua Gerra eta gizon armatuena da.

       — Soldadu bat zegoen, bai, Ludhiana sij-etakoa Lahoreko bagoian —esan zuen itxaropentsu nekazariaren emazteak.

       — Ez, ez. Gizon armatuak, ehunka. Zer zerikusi duzu zuk gerrarekin? —galdetu zion apaizak Kimi—. Laster sortuko den Gerra baten zeinu gorri sutsua da zurea.

       — Ez, ez —esan zuen lamak bizi-bizi—. Bakea eta gure Ibaia baino ez dugu bilatu nahi.

       Kimek irribarre egin zuen, bulegoan entzundakoa gogoratuz. Dudarik gabe, izarren kuttuna zen bera.

       Apaizak oinaz borratu zuen horoskopo zatar hura.

       — Hori baino gehiagorik ezin dut ikusi. Hiru egun hartu etorriko zaizu Zezena, mutil.

       — Eta nire Ibaia, nire Ibaia —esan zuen lamak erreguka—. Zezenak Ibaira eramango gintuela biok espero nuen nik.

       — Lastima, zure Ibai zoragarri hori, anaia —erantzun zion apaizak—. Horrelako gauzak ez dira maiz gertatzen.

       Biharamunean, egoteko erregutu zieten, baina joan beharra zutela insistitu zuen lamak. Jateko gozoz betetako fardel bat eman zioten Kimi, ia hiru anna kobrezko dirutan bideko beharretarako, eta bedeinkapen ugarirekin nola abiatzen ziren hegorantz goizaldean begira egon ziren.

       — Lastima, horiek eta beraiek bezalakoak Gauzen Gurpiletik libratu ezina —esan zuen lamak.

       — Ez bada, orduan jende gaiztoa besterik ez litzateke geratuko eta lurrean, eta nork emango liguke jatena eta aterpea? —erantzun zion Kimek, alai-alai bere zamaren azpian.

       — Ikusi, errekatxo bat dago han. Goazen begiratzera —esan zuen lamak, eta zelaiak gurutzatzen zituen bide zuritik eraman zuen; eta zakur paria artean sartu ziren bete-betean.

3. ATALA

              Bai, Bizitzari lotzen zitzaizkion

              Arima ororen ahotsak,

              Mailaz maila ahalegintzen ziren Arimak,

              Devadattaren araua gaztea zenean

              Haize epelak Kamakura dakar

                            Buda Kamakuran.

       Beraien atzean nekazari haserre batek banbuzko makal handi bati eragiten zion. Baserritarra zen, arain kastakoa, eta Umballa hirirako barazki eta loregintzan ari zen; Kimek ederki asko ezagutzen zituen gizon haren klasekoak.

       — Horra hor —esan zuen lamak, zakurrei jaramonik egin gabe—, ezezagunekin kortesiarik ez duena, hizketan zabarra eta karitaterik gabekoa. Balioko ahal dizu oharkizun gisa horren jarrerak, dizipulu.

       — E, eskale lotsagabe horiek! —egin zuen oihu nekazariak—. Ospa! Alde hemendik!

       — Bagoaz —esan zuen lamak, lasai eta duintasunez—. Bagoaz bedeinkatu gabeko baratz hauetatik.

       — Ah —esan zuen Kimek, haizea zurrupatuz—. Hurrengo uzta hondatzen bazaizu, zure mingainari baino ezingo diozu errua leporatu.

       Gizona oinak mugitzen hasi zen, deseroso.

       — Lurralde hau eskalez josita dago —hasi zen, barkamena eskatu nahian edo.

       — Eta nola zenekien ezer eskatu behar genizunik, o mali? —esan zion Kimek zakar, baserritar bati gutxien gustatzen zaion hitza erabiliz—. Zelaiaren bestaldeko ibaia ikusi besterik ez genuen nahi.

       — Hori ibaia! Astakeria galanta! —esan zuen gizonak mesprezuz—. Zein hiritatik zatozte erreten bat ez ezagutzeko? Gezi bat bezain zuzen doa, eta urrea baino garestiago ordaintzen dut ura. Harantzago topatuko duzue ibai baten adarra. Baina ura behar baduzue, emango dizuet nik, eta baita esnea ere.

       — Ez, ibaira joango gara —esan zuen lamak, ibiltzen hasiz.

       — Esnea eta jatekoa —esan zuen hitz totelka nekazariak, irudi handi bitxi hari begira—. Nik... ez dut madarikaziorik nahi, ez niretzat, ez nire uztarentzat. Baina horrenbeste eskale izaten da eta gaur egun...

       — Kontura zaitez —lama Kimengana jiratu zen—. Amorruaren Laino Gorriak zakarkeriaz mintzatzera bultzatu du. Baina lainoa begietatik desagertu zaionean, gizon konplitua bihurtu da, eta bihotz oneko. Jainkoak bedeinka diezazkiola baratzak! Kontuz ibili, nekazari, gizonak bizkorregi epaitu gabe.

       — Ikusi izan ditut etxea sutondotik atariraino madarikatuko lizuketen gizon santuak —esan zion Kimek lotsatuta zegoen gizonari—. Ez al da honako hau gizon jakintsu eta santua? Ni bere dizipulua naiz.

       Buruzut jarri zen hantustez, eta duintasun handiz baratzen ertzak gurutzatu zituen.

       — Ez da harrokeriarik —esan zion lamak etenaldi baten ondoren—, ez da harrokeriarik Erdiko Bideari jarraitzen diotenen artean.

       — Baina behe-kastakoa eta kortesiarik gabea zela esan duzu zuk.

       — Behe kastakoa zenik ez dut esan, zeren eta, nola izan liteke bada izanik ez duen zerbait? Eta gero bere zabarkeria zuzendu du, eta ahaztu egin dut iraina. Gainera hori ere gu bezalaxe dago, Gauzen Gurpilari lotuta; baina ez du askatasunaren bidea hartu —zelaien arteko errekasto baten ondoan gelditu, eta ur ertzera begira jarri zen; ganaduaren arrastoz josita zegoen.

       — Eta nola jakingo duzu zein den zure Ibaia? —galdetu zion Kimek, banbu-kanabera luze batzuen itzalpean eseriz.

       — Aurkitzen dudanean, argitasunen bat eman bide didate. Hau, ederki sumatzen dut, ez da lekua. O, uren artean txikiena zaren hori, esango al didazu non dagoen nire Ibaia! Baina izan zaitez bedeinkatua, eta zelaiak egin itzazu emankor!

       — Begira! Begira! —Kimek jauzi egin zuen lamaren aldera, agurea atzerantz bultzatuz. Kanabera more marmartietatik ur ertzeraino ondulazio hori eta arre bat irristatu zen, lepoa uretara luzatu zuen, edan, eta geldi-geldik geratu zen: kobra handi bat zen, begiak zirkinik egin gabe eta betazalik gabea.

       — Ez daukat makilarik... ez daukat makilarik —esan zuen Kimek—. Makila hartuko dut eta bizkarrezurra txiki-txiki egingo diot.

       — Zergatik? Hori ere Gurpilean dago, gu bezalaxe; gora edo behera doan bizitza, askatasunetik oso urruti. Bekatu handiak egin behar izan ditu arima horrek itxura horretan egoteko.

       — Suge guztiei diet gorroto —esan zuen Kimek. Indian asko bizitu arren, ez da desagertzen gizon zuriak Sugeari dion ikara.

       — Utziozu bere bizitza bizitzen —izaki biribilduak txistu egin zuen eta kapusaia erdizka zabaldu—. Iritsiko ahal zaizu laster askatasuna, anaia! —jarraitu zuen lasai lamak—. Ez duzu bada zuk ezer jakingo nire Ibaiaz?

       — Ez dut sekula horrelako gizonik ikusi —xuxurlatu zuen Kimek, lotsatuta—. Ulertzen al dute sugeek zuk diozuna?

       — Nork daki? —lama kobraren buru tentearen ondo-ondotik igaro zen. Hautsez betetako biribiletan murgildu zen sugea—. Zatoz! —egin zion oihu Kimi sorbalda gainetik.

       — Ez —esan zuen Kimek—. Zeharbidetik joango naiz.

       — Zatoz. Ez du kalterik egiten.

       Kimek zalantza egin zuen une batez. Lamak agindua indartu egin zuen Kimi sorginkeria iruditu zitzaion bertso txinatar batzuk esanez. Obedituz, errekastoa gurutzatu zuen, eta sugeak, hain zuzen ere, ez zuen zirkinik egin.

       — Ez dut sekula horrelako gizonik ikusi —Kimek kopetako izerdia garbitu zuen—. Eta orain, nota goaz?

       — Hori zuk esan behar duzu. Ni zaharra naiz, eta atzerritarra. Urruti nago nire lurraldeetatik. Baina burdinbidetik doan gurdi horrek burua deabruen danborren zaratarekin beteko ez balit, te-ren-ez joango nintzateke Benaresera... Baina horrela joanez Ibaia gal genezake. Goazen beste ibai baten bila.

       Gogor landutako lurrek urtean hiru eta baita lau uzta ere ematen dituen lekuetatik ibili ziren egun osoz, azukrea, tabakoa, lutxarbi zuri-luzeak eta arbiak hazten diren baratzetatik, ur pixka bat begiztatu orduko bidetik aldenduz, herri txikietako zakurrak eta bazkalondoan lo zeudenak asaldatuz; eta egiten zitzaizkion galderei sotiltasun hautsiezinez erantzuten zien lamak. Ibai baten bila zebiltzan, sendakuntza miresgarriak egiten zituen Ibai baten bila. Ba al zekien norbaitek ezer horrelako urlaster batez? Batzuetan gizonek barre egiten zuten, baina gehienetan bukaera arte entzuten zuten istorioa eta lekua eskaintzen zieten biei itzaletan, esnea edateko, eta jatekoa. Emakumezkoak atseginak izaten ziren beti, eta ume txikiak, mundu osoko umeak bezala, ausartak batzuetan eta lotsatiak besteetan. Lasto eta buztinezko hormak eta teilatuak zeuzkaten etxez osaturiko herri bateko zuhaitz nagusiaren azpian topatu zituen arratsak atseden hartzen, herriko nagusiarekin hizketan ganadua zelaietatik zetorrela, eta emakumezkoek eguneko azken jatordua prestatzen zuten artean. Atzean utzita zeuzkaten Umballa gosetia inguratzen dituzten baratzak, eta ale nagusiak hazten diren zelai berde zabaletan zeuden.

       Herriko agintaria bizar zuriko agure atsegin bat zen, ezezagunekin jarduten ohitua. Sokaz egindako ohe bat atera zion lamari, jateko beroa jarri zion aurrean, pipa prestatu, eta arratseko ospakizunak bukatu zirenean herriko elizan, bertako apaizaren bila joateko agindua eman zuen.

       Kim Lahoreren tamaina eta edertasunaz mintzatu zitzaien herriko haur zaharrenei, burdinbideko bidaiez, eta hiriko beste gauzez, gizonek hizketan jarduten zuten artean, hango behiak hausnarrean egon ohi ziren patxada berberaz.

       — Ez dakit zer esan —esan zion azkenean agintariak apaizari—. Zer deritzozu zuk horren esanari?

       Lama, bere istorioa bukatuta, isilik zegoen arrosario aleak pasatzen.

       — Bila dabilen gizona da —erantzun zuen apaizak—. Horrelako jendez beteta daude lurralde hauek. Gogoratzen al zara joan den hilabetean etorri zen hartaz, dortokarekin zetorren fakirra?

       — Bai, baina gizon hark bazuen arrazoirik, Krisna bera agertu baitzitzaion, eta Paradisua agindu zion heriotza-sutzarrik gabe Prayagera joaten bazen erromes. Gizon hau ez dabil nik ezagutzen ditudan Jainkoen bila.

       — Lasai egon, zaharra da eta: oso urrutitik dator, eta erotuta dago —erantzun zuen bizarrik gabeko apaizak—. Entzun —lamarengana jiratu zen—. Mendebalde aldera, hiru koss-etara (hamar kilometro), Calcuttarako errepide handia dago.

       — Baina nik Benaresera joan nahi dut, Benaresera.

       — Benareserakoa ere bada. Indiako alderdi honetako erreka guztiak gurutzatzen ditu. Halere, atseden bar dezazula hemen bihar arte da nire aholkua, maisu. Gero bidea hartu (errepide nazional nagusiaz ari zen) eta azter ezazu gurutzatzen duen ibai oro; izan ere, ulertu dudanez, zure Ibaiaren ahalmena ez dago putzu edo leku jakin batean, duen luzera osoan baizik. Orduan, zure Jainkoek hala nahi badute, ziur izan bila zabiltzan askatasun horretara helduko zarela.

       — Ondo esana dago hori —hunkitu egin zen lama ideia harekin—. Bihar hasiko gara, eta bedeinkatua izan zaitezela agure baten oin zaharrei halako bide hurbila erakusteagatik —ahots sakonez, kantari bezala esandako txinatar bertso batzuek itxi zuten esaldia. Apaiza bera ere hunkituta geratu zen, eta agintariari berriz sorginkeria gaiztoren bat ez ote zen hura bururatu zitzaion: baina inork ezin zion begiratu lamaren aurpegi apal, serioari eta zalantza handirik izan.

       — Ikusten al duzu nire chela? —esan zuen lamak, burua rapearen kalabazan sartu eta rapea indarrez hartuz. Kortesia kortesiaz ordaindu beharra zeukan.

       — Ikusten dut, eta entzun ere bai —agintariak beste aldera begiratu zuen, Kim urdinez jantzitako neska batekin berriketan zegoen lekurantz, neskak egur puskak sutara botatzen zituen artean.

       — Horrek ere badu bere Bilakuntza. Ez Ibaia, Zezena baizik. Bai, Zezen Gorri batek Zelai Berde batean ohore handia emango dio egunen batean. Mutila, nik uste, ez da guztiz mundu honetakoa. Bat-batean bidali zidaten bilakuntza honetan laguntzera, eta Mundu osoaren Adiskide du izena.

       Apaizak barre egin zuen.

       — Aizu, Mundu osoaren Adiskide —egin zuen oihu usain garratzeko kearen gainetik—, zer zara zu?

       — Gizon santu horren dizipulua —esan zuen Kimek.

       — Bût-a zarela dio. (Izpiritua)

       — Jan al lezake bût batek? —esan zuen Kimek, begia keinatuz—. Ni gose naiz eta.

       — Ez da txantxetako gauza —egin zuen oihu lamak—. Izena ahaztu zaidan hiri bateko astrologoak...

       — Umballa besterik ez zen, hantxe egin baikenuen bart lo —xuxurlatu zion Kimek apaizari.

       — Hara, Umballa al zen? Horoskopoa egin zion, eta esan zuen nire chela-k bi egun hartu beteko duela bere desioa. Baina zer esan zuen izarren esanahiaz, Mundu osoaren Adiskide?

       Kimek eztarria garbitu eta herriko gizon bizar urdinduei begiratu zien.

       — Nire Izarraren esanahia Gerra da —erantzun zuen harro-harro.

       Norbaitek barre egin zion irudi zarpail kaskar hari, zuhaitz handiaren azpian harlanezko zolan bere burua erakusten ari zena. Indiar bat etzan egingo zen lekuan, zutik egotera bultzatzen zuen Kim bere odol zuriak.

       — Bai, gerra —erantzun zuen.

       — Iragarpen hori benetakoa da —tartekatu zen ahots sakon bat—. Izan ere, nik dakidanez, beti dago gerra mugan.

       Agure bat zen, oso zahartua, Mutinaren garaian Gobernuaren zerbitzari izana, indiar ofizial gisa sortu berria zen zalditeri errejimendu batean. Gobernuak lur onak eman zizkion herrian, eta semeen eskakizunek, ordurako bizar urdinekiko ofizialak, pobretu egin bazuten ere, bazuen oraindik garrantzirik inguru haietan. Ofizial ingelesek, baita komisarioek ere, errepide nagusitik atera eta bisita egitera joaten zitzaizkion; halakoetan garai bateko uniformea jantzi, eta hezur bat bezain tente egoten zen.

       — Baina hau gerra handia izango da... zortzi mila soldaduen gerra —Kimek bere ahots zorrotza jaso zuen bizkor biltzen ari zen jendetzaren gainean, bera ere harritu egin zelarik.

       — Jaka gorriak ala gure errejimendukoak? —eten zuen agureak, bere mailako barekin jardungo balu bezala. Haren ahoskerak Kim errespetarazi zien gainontzekoei.

       — Jaka gorriak —esan zuen Kimek zerbait esateagatik—. Jaka gorriak eta kanoiak.

       — Baina... astrologoak ez zuen ordea horrelakorik aitatu —egin zuen oihu lamak, urduritasunarekin sekulako rape mordoa hartuz.

       — Baina nik badakit. Albistea heldu zait, eta ni gizon santu honen dizipulua naiz. Gerra sortuko da, zortzi mula soldadu jaka gorrien gerra. Hori gauza ziurra da.

       — Mutil honek bazarretako esamesak entzun ditu —esan zuen apaizak.

       — Baina aldamenean eduki dut eta beti —esan zuen lamak—. Nola jakin lezake? Nik ez nekien.

       — Primerako ilusionista izango da agurea hiltzen denean —murmurikatu zion apaizak agintariari—. Zer nolako trikimailu berri da hau?

       — Zeinu bat. Emadazu zeinu bat —esan zuen bat-batean orroka soldadu zaharrak—. Gerrarik balego, esango zidaten semeek.

       — Dena prest dagoenean, dudarik gabe, esango diete zure semeei. Baina luzea da gauza hauek esku artean dituen gizonarengandik zure semeenganainoko bidea.

       Berotzen ari zen Kim jolas harekin, gutunak eramatean izandako esperientziak gogorarazten baitzizkion, diru pixka bat irabazteagatik benetan zekiena baino gehiago jakitearen itxurak egiten zituenean. Baina orain gauza handiagoak zeuden jokoan: emozioa bera eta boterearen sentipena. Arnasa hartu eta hizketan jarraitu zuen.

       — Gizona, emadazu zuk niri zeinu bat. Menpeko soldaduek agintzen al dute bada zortzi mula jaka gorri beren kanoiekin mugimenduan jartzea?

       — Ez —berriz ere soldadu zaharrak Kim bera bezalakoa balitz bezalaxe erantzun zuen.

       — Ba al dakizu nor den orduan agindua ematen duena?

       — Ikusi egin dut.

       — Berriz ere galdetzen dizut, ezagutzen al duzu?

       — Topkhana-n (artileria) teniente zenez geroztik ezagutzen dut.

       — Gizon handia, ile beltzekiko gizon handia, horrela ibiltzen dena? —Kimek urrats batzuk egin zituen, zangoa zurrundua edo egurrezkoa balu bezala.

       — Bai. Baina hori edonork ikus zezakeen —jendetza seko isilik zegoen Kim eta soldadu zaharra hizketan ari ziren artean.

       — Egia da —esan zuen Kimek—. Baina gehiago ere esango dizut. Begira. Lehenbizi, gizon handia horrela ibiltzen da. Gero horrela egoten da pentsatzen. (Behatz erakuslea kopetara eraman zuen eta beherantz gero, barailezurraren angeluan utzi arte). Gero horrela okertzen ditu behatzak. Gero txanoa ezkerreko beso azpian jartzen du —mugimendu hura imitatuz, zikoina bezain geldirik geratu zen.

       Agureak zerbait murmurikatu zuen, zeharo txundituta; eta jendetzak dardara egin zuen.

       — Horrela, eta horrela, eta horrela. Baina zer egiten du agindu bat eman behar duenean?

       — Lepoaren atzealdeko larruazala igurzten du, horrela. Gero behatz bat mahai gainean jarri eta soinu txiki bat egiten du sudurrarekin. Orduan hizketan hasten da, esanez: «Bidali halako eta halako errejimendua. Halako kanoiak prestatu.»

       Agurea altxatu egin zen presaka, eta militarren agurra egin zuen.

       —«Izan ere» —Kimek bertako hizkuntzara itzuli zituen Umballako bulegoan entzundako esaldi erabakiorrak—, «izan ere, halaxe dio, aspaldian egin behar izan genuen hau. Ez da gerra... zigorra da. Snif!»

       — Nahikoa da. Sinesten dut. Horrelaxe ikusi izan dut batailan ke artean. Ikusi eta entzun. Bera da!

       — Nik ez nuen kerik ikusi —Kimen ahotsa aldatu egin zen, bideetako etorkizun iragarleen doinu kantaria hartuz—. Nik ilunpetan izan nuen ikuspena. Lehenbizi gizon bat etorri zen gauzak argitzera. Ondoren soldaduak zaldi gainean. Gero bera agertu zen, argi biribil baten erdian zutik. Gainontzekoa esan dizuedana bezalakoa izan zen. Agure, egia esan al dut?

       — Bera da. Inongo zalantzarik gabe, bera da.

       Hasperen luzea, dardaratia egin zuen jendetzak, oraindik ere tente-tente zegoen agureari begiratuz lehenbizi, eta argi morearen kontra jarrita zegoen Kim zarpailari gero.

       — Ez al dut esan bada, ez al dut esan beste mundukoa zela? —egin zuen oihu harro-harro lamak—. Mundu osoaren Adiskidea da. Izarren Adiskidea da!

       — Nola edo hala, ez du gurekin zerikusirik —esan zuen gizon batek—. Aizu, iragarle gazte hori, dohain hori sasoi guztietan badaukazu, badaukat nik arrasto gorriak dituen behi bat. Nik dakidanez, baliteke zure Zezenaren arreba izatea...

       — Edo niri axola zaidanez —esan zuen Kimek—. Nire izarrek ez dute zure abereekin zerikusirik.

       — Ez, baina oso gaixo dago —sartu zen emakume bat elkarrizketan—. Astoa dut senarra, bestela hobeto aukeratuko zituzkeen hitzak. Esadazu, sendatuko al da?

       Kim mutil arrunta izan balitz, aurrera egingo zukeen joko harekin; baina ez du batek Lahore hamahiru urtez alferrik ezagutzen, edo, gutxienez, Taksaliko Ateko fakirrak, horrekin batera giza izaera ere ezagutu gabe.

       Apaizak zeharka begiratu zion, ez garraztasunik gabe, irribarre lehor eta etsi batekin.

       — Ez al da orduan apaizik herrian? Oraintxe bertan bat ikusi nuela uste nuen, eta zuhur askoa gainera —egin zuen oihu Kimek.

       — Bai, baina... —hasi zen emakumea.

       — Baina zuk eta zure senarrak esker oneko hitz batzuen truke behia sendatzea espero zenuten —tiroak bete-betean jo zuen: herriko bikote xuhurrena zen hura—. Ez da gauza egokia elizari iruzur egitea. Emaiozu txekor bat zure apaizari, eta, zure Jainkoak ikaragarri haserre ez baldin badaude, hilabete hartu emango dizu behiak esnea.

       — Eskaleen maisu zara zu —murmurikatu zuen apaizak onespenez—. Berrogei urteetako jakituriak ere ez luke hobeagorik asmatuko. Aberastuko zenuen bada dagoeneko agurea, ezta?

       — Irin pixka bat, gurina eta txanpar lore eskukada bat —erantzun zuen Kimek, aurpegia atseginak gorrituta, baina erne oraindik ere—. Aberasten al da horrekin bat? Eta, zerorrek ikusiko duzunez, erotuta dago. Baina baliagarria gertatzen zait, gutxienez bideak ikasten ditudan artan.

       Bazekien Kimek nolakoak ziren Taksali Ateko fakirrak beren artean hitz egiten zutenean, eta haien dizipulu lotsagabeen ahots-aldaketa guztiak imitatzen zituen.

       — Zer da orduan horren Bilakuntza, egia ala beste helburuetarako babesa? Altxorren bat izan liteke.

       — Erotuta dago. Guztiz erotuta. Ez dago besterik.

       Une hartan soldadu zaharra herrenka hurbildu zitzaion Kimi eta bere etxean hartuko ote zuen ostatu galdetu zion. Hala egitea gomendatu zion apaizak, baina lama edukitzeko ohorea berriz elizari zegokiola insistitu zuen, eta lamak irribarre apalez erantzun zion. Kimek bati eta besteari aurpegira begiratu zien, eta bere ondorioak atera zituen.

       — Non da dirua? —xuxurlatu zuen, lama ilunpetara bultzatuz.

       — Kolkoan daukat. Non bada?

       — Emadazu niri. Azkar eta isilik, eman niri.

       — Baina zergatik? Hemen ez dago txartelik erosi beharrik.

       — Zure chela naiz, bai ala ez? Ez al ditut zure oin zaharrak bideetan barrena zaintzen? Emadazu dirua eta egunsentiarekin batera itzuliko dizut —eskua lamaren gerrikoan sartu eta poltsa hartu zuen.

       — Hala izan bedi... hala izan bedi —agureak buruari eragin zion—.

       Mundu handia eta ikaragarria da hau. Ez nekien horrenbeste gizon zegoenik bizirik munduan.

       Biharamunean apaiza oso umore txarrez zegoen, eta lama berriz pozez gainezka; eta Kimek oso arrats interesgarria eman zuen soldadu zaharrarekin, bere zalditeriako ezpata atera baitzuen eta, belaun lehorren gainean kulunkatuz, Mutinaren istorioak eta hogeita hamar urte hilobiratuta zeramatzaten kapitainenak kontatu zizkion, Kim lotara joan zen arte.

       — Dudarik ez da lurralde hauetako haizea ona dela —esan zuen lamak—. Loa arina daukat, zahar guztiek bezala; baina bart esnatu gabe egin dut lo, egun argira arte. Oraindik ere logaleak nago.

       — Edan ezazu esne beroa —esan zion Kimek, ez baitzizkien gutxietan horrelako erremedioak eraman ezagutzen zituen opio-erretzaileei—. Berriz ere Bidean jartzeko garaia da.

       — Indiako ibai guztiak zeharkatzen duen bide luzea —esan zuen alai lamak—. Goazen. Baina nola uste duzu zuk, chela, eman diezaiokegula saririk jende honi, eta apaizari bereziki, izan duten adikortasunagatik? Ezbairik gabe, but-parast-ak dira, baina beste bizitzaren batean, agian, jasoko dute argitasunik. Rupia bat elizarako? Barruan dagoena harria eta margo gorria baino ez da, baina gizon baten bihotz ona bere garaian eta bere lekuan eskertu behar da.

       — Maisu, ibili al zara inoiz bakarrik Bidean? —Kimek bat-batean begiratu zion, Indiako beleek, lanpetuta, zelaietara begiratzen duten bezala.

       — Jakina bada, ume: Kulutik Pathânkotera. Kulutik, nire chela hil zen lekutik. Jendea gurekin adeitsua zenean guk eskaintzak egiten genizkien, eta gizon guztiak izan ziren borondatetsuak Mendian izan ginen artean.

       — Gauzak ez dira horrelakoak Indian —esan zuen lehor Kimek—. Indian Jainkoek beso asko dauzkate eta gaiztoak dira. Bakean uzi behar dituzu.

       — Bidean lagunduko dizut puska batean, Mundu osoaren Adiskide, zuri eta zure gizon horiari —soldadu zaharrak herriko kalea gurutzatu zuen, oraindik egunsentiko itzaletan, guraizeak bezain hanka meheak zituen zaldi baten gainean—. Atzoko gauak oroitzapenen iturria zabaldu zuen nire bihotz lehorrean, eta hori bedeinkapena izan da niretzat. Dudarik gabe, gerra dago haizean. Usaina hartzen diot. Ikusi! Ezpata ekarri dut.

       Abere txikiaren gainean geldik eserita geratu zen, lurreraino ia zangoak, alde batean ezpata handia zuela, eskua kirtenean jarrita, ipar aldeko zelai lauetara sutsu begira—. Esadazu berriz nola agertu zitzaizun Hura zure ikuspen horretan. Zatoz, eta eseri nire ondoan. Eramango ditut bi animaliak.

       — Gizon santu honen dizipulua naiz —esan zuen Kimek, herriko sarrera gurutzatzen ari zirela. Herritarrak ia-ia penatuta zeudela zirudien beraiek gabe geratzen zirelako, baina apaizaren agurra hotza eta urrunekoa izan zen. Alferrik gastatu zuen opioa dirurik ez zuen gizon bati emanda.

       — Ondo esanda dago hori. Ni ez nago gizon santuekin oso ohituta, baina errespetua beti da gauza ona. Ez da errespeturik egun hauetan, ezta sahib komisario bat ikustera etortzen zaidanean ere.

       Baina zergatik joan behar du gerraren Izarra duenak gizon santu baten atzetik?

       — Baina hori santua bada —esan zuen serio-serio Kimek—. Benetan, hitzez eta egitez, santua da. Ez da besteak bezalakoa. Ez dut sekula horrelakorik ikusi. Ez gara etorkizun-iragarle, ez azti, ez eskale.

       — Zu ez zara. Hori ikusten dut. Baina ez dut bestea ezagutzen. Ibili ederki dabil ordea.

       Egunaren lehenengo freskotasunak lama urrats luze eta errazez ibilarazten zuen, gamelu baten moduan. Bere meditazioetan murgilduta zihoan, arrosarioren aleak oharkabean paseaz.

       Lautada gurutzatzen zuen zeharbide hondatu eta pitzatu bati jarraitu zioten, berde iluneko mango plantazioen artean, Himalayaren marra arina, bere gailur elurdunekin, sumatzen zelarik ekialderantz. India osoa lanean ari zen zelaietan, ur-gurpilen kirrinka, gizonen oihuak abereen atzean eta jendetzaren zarataren artean. Zaldiak ere sumatu zuen eragin baikor hura eta ia-ia arrapaladan hasi zen Kimek eskua hedeetan jarri zuenean.

       — Kezkatu egiten nau santutegirako rupiarik eman ez izanak —esan zuen lamak laurogeita bat aleetako azkena pasatzerakoan.

       Soldadu zaharrak marmar egin zuen ahopetik, eta orduantxe ohartu zen lama aurreneko aldiz hura ere hantxe zela.

       — Zu ere Ibaiaren bila al zabiltza? —galdetu zion, jiratuta.

       — Hasi berria da eguna —izan zen erantzuna—. Zertarako behar da Ibaia, ez bada abereak arratsa baino lehen bertara eramateko? Errepide Handirako bide labur bat erakustera etorri naiz zuekin.

       — Hori gogoan izateko kortesia da, borondate oneko zaren hori. Baina zergatik daramazu ezpata?

       Handia izatera jolasten harrapatu duten umea bezain lotsatuta zirudien soldadu zaharrak.

       — Ezpata —esan zuen, burdina ukituz—. Hori burutapen bat baino ez da izan, agure baten burutapena. Egia da polizien aginduen arabera ez duela inork ezpatarik erabili behar Indian, baina —pixka bat suspertu eta kirtena ukitu zuen—, ederki ezagutzen naute hemengo guardia guztiek.

       — Hori ez da burutapen ona —esan zuen lamak—. Zer ateratzen duzu gizonak hilez?

       — Gauza handirik ez, nik dakidanez; baina noizean behin ez balitzaie gizon gaiztoei lepoa moztuko, ez litzateke hau mundu ona izango armarik gabeko ameslarientzat. Ez naiz zertaz ari naizen jakin gabe hizketan ari, ikusi baitut Delhitik hasita Hegoalde osoa odoletan blai.

       — Zein erokeria zen hori bada?

       — Jainkoek bakarrik dakite hori, izurritea balitz bezala bidali zuten hura eta. Armada osoari gaineratu zitzaion erokeria, eta beren ofizialen kontra jarri ziren. Hori izan zen lehenengo gaitza, baina ez erremediorik gabea hartan gelditu balira. Sahiben emazteak eta haurrak hiltzea erabaki zuten ordea. Orduan itsasoaz bestaldeko sahibak etorri ziren eta egindakoaren kontu eskatu zieten.

       — Halako zurrumurru bat, uste dut, heldu zitzaidan behin, aspaldi. Urte Beltza deitzen zioten, gogoan dudanez.

       — Nolako bizimodua izan duzu zuk, Urtearen berri ez jakiteko? Zurrumurrua! Lur osoak izan zuen haren berri, eta dardara ikara egin zuen!

       — Gure lurrak behin bakarrik egin du dardara ikara: Aparta den Hark Argitasuna hartu zuen egunean.

       — Um! Nik Delhi behintzat ikusi nuen dardara egiten; eta Delhi da munduaren zilborra.

       — Beraz, emakume eta umeen kontra hasi ziren? Hori oso gauza gaiztoa da, eta horren zigorra saihestezina da.

       — Asko eta asko saiatu ziren horretan, baina lortu gabe ordea. Ni orduan zalditeri errejimendu batean nengoen. Desegin egin zen. Seiehun eta laurogei ezpatetatik, zenbatek uste duzu eutsi ziotela emandako hitzari? Hiruk. Eta haietatik neroni izan nintzen bat.

       — Handiagoa meritua.

       — Meritua? Ez zitzaigun egun haietan meritua iruditzen. Nire jendeak, adiskideak, anaiak, bakarrik utzi ninduen. Halaxe zioten: «Bete da ingelesen garaia. Orain topa dezala norberak bere jabegoa». Baina ni hitz eginda nengoen Sobraoneko gizonekin, Chilianwallah, Mudke eta Ferozeshahekoekin. Eta esan nien: «Itxoin pixka bat eta aldatuko du haizea. Ez da bedeinkaziorik lan honetan.» Egun haietan ehun kilometro egin nituen zaldiz ingeles memsahib bat eta bere umea nire zelan hartuta. (Hura bai, gizonarentzako zaldi egokia!). Leku seguruan utzi eta nire ofizialarengana itzuli nintzen; gure bost ofizialetatik hil ez zuten bakarrarengana. «Emadazu lana, esan nion, atzerritar bainaiz nire jendearen artean, eta lehengusuaren odolaz zikinduta baitaukat oraindik ezpata.» «Pozik egon, esan zidan, lan handia dugu aurrean. Eromen hau bukatzen denean, saria izango da.

       — A, saririk izaten al da bada eromena bukatutakoan? —esan zuen lamak marmarka, berekiko ia.

       — Ez zizkieten dominak zintzilikatzen egun haietan, ez, ustekabean kanoi bat tiratzen entzuten zuten guztiei. Ez, ez! Nik hirurogei bataila handitan hartu nuen parte; hirurogeita lau borroketan zaldi gainean; eta zenbaezinezko txikitan. Bederatzi zauri dauzkat; domina bat eta lau galoi, eta Orden baten domina, nire kapitainek, orain jeneral direnak, gogoan izan ninduten eta Indiako erreginak erregetzaren berrogeita hamar urteak bete zituenean, eta India osoa pozik zegoenean. Esan zuten: «Eman diezaiotela Britainiar Indiaren Ordenaren domina». Eta lepotik zintzilik daramat orain. Estatuaren eskuetatik jaghir bat (jabegoa) ere hartu nuen; oparia niretzat eta nire sendiarentzat. Garai hartako gizonak —komisarioak dira orain— zaldiz etortzen dira nigana zelaietan barrena, burua zut herri osoak ikus ditzan, eta borroka zaharrak gogoratzen ditugu, hildako baten izenak bestearena oroitarazten digularik.

       — Eta gero? —esan zuen lamak.

       — A, gero joan egiten dira, baina ez nire herriak dena ikusi baino lehen.

       — Eta azkenean zer egingo duzu?

       — Azkenean hil egingo naiz.

       — Eta gero?

       — Jainkoek esan dezatela. Ez ditut sekula errezoekin molestatu. Ez dut uste ni molestatuko nautenik. Begira, nire bizitza luzean konturatu naiz Goikoak etengabe molestatzen dituztenei, kexuka, istorio, oihu eta negarrekin, berehala deitzen dietela, gure koronelak gehiegi hitz egiten zuten soldadu zabar mingain luzeei berehala deitzen zien bezala. Ez, nik ez ditut sekula Jainkoak nekarazi. Hori gogoan izango dute, eta leku lasai bat emango didate itzaletan, lantza erabili, eta nire semeen zain egon ahal izango naizen lekua: hiru dauzkat, ez gutxiago, eta hirurak zalditeriako komandante.

       — Eta horiek ere zure antzera, Gurpilean lotuta, bizitzaz bizitza aurrera; etsipenez etsipen —esan zuen lamak ahots isilez—, urduri, deseroso, lehiatsu.

       — Bai —esan zuen erdi barrez soldadu zaharrak—. Hiru komandante hiru errejimenduetan. Jokalari xamarrak, baina halakoxea naiz ni ere. Abere onak behar dituzte gainera; eta orain ezin dira zaldiak hartu garai batean emakumeak hartzen ziren bezala. Baina nire jabegoak ordain lezake hori dena. Zer uste duzu? Ondo ureztatutako lur saila da, baina nire gizonek engainatu egiten naute. Ez dakit nola eskatu, lantza hartuta ez bada. Hau lana! haserretu egiten naiz eta madarikatu egiten ditut, eta beraiek damu itxurak egiten dituzte, baina gero atzetik agure zikin hortzik gabea deitzen didate.

       — Ez al duzu inoiz bestelako gauzarik desiratu?

       — Bai, bai, hamaika bider! Bizkar tentea, eta zaldia gogotik estutuko duen belauna; eskumutur bizkorra eta begi biziak; gizona gizon egiten duen adorea. A, egun haiek! Indartsua nintzeneko egunak!

       — Indar hori ahulezia da.

       — Hala gertatu da; baina duela berrogeita hamar urte besterik erakutsiko nukeen —erantzun zuen soldadu zaharrak, oin-burdinez zaldiaren saihets argala joaz.

       — Baina nik dena sendatzen duen Ibai bat ezagutzen dut.

       — Gangesetik urmintzeko zorian jarri arte edan dut nik tira. Lortu nuen gauza bakarra beherakoa izan zen, eta indarrik batere ez.

       — Ez da Ganges. Nik dakidan Ibaiak bekatuaren arrasto oro garbitzen du. Ibai horren urruneko ertzera igotzen denak ziurtatuta dauka Askatasuna. Ez dut zure bizitza ezagutzen, baina aurpegia gizon ohoretsu eta konplituarena daukazu. Zuk zure Bideari heldu diozu, leiala izan zinen leial izaten zaila zenean, orain beste istorioak gogorarazi dizkidan Urte Beltz hartan. Sar zaitez orain Erdiko Bidean, Askatasunerako Bidea da eta. Adi egon Aparta den Legearen hitzari, eta ez zaitez ametsen atzetik joan.

       — Hitz egin ezazu, bada, agure —irribarre egin zuen soldaduak, ia agur militarra eginez—. Adinarekin denok egiten gara berritsu.

       Lama mango zuhaitz baten itzalpean eseri zen, eta itzalak xake-taula moduko bat marraztu zion aurpegian; soldadua tente zegoen zaldi gainean eserita; eta Kim, sugerik ez zela ziurtatu ondoren, zuhaitzaren zain bihurrien gainean eseri zen.

       Eguzkiak gogotik jotzen zuen; bizitza txikien durundi geldoa entzuten zen, usoen urrupa, eta ur-gurpilen kirrinka patxadatsua zelaietan. Poliki-poliki eta dotore hasi zen hizketan lama. Hamar minutu pasatakoan soldadu zaharra bere zalditik jaitsi zen lamaren hitzak hobeto entzutearren, eta eseri egin zen hedeak eskumuturrean jarrita. Lamak totelka hitz egiten zuen batzuetan... Etenaldiak luzatzen ari ziren. Kim lanpetuta zebilen katagorri arre bati begira. Abere txiki iletsu eta errietalaria desagertu zenean, adarrari estu-estu helduta, lo seko zeuden hizlaria eta entzulea, soldadu zaharrak buru zaildua besoan egokituta, lama atzerantz zuhaitz enborrean etzanda, marfil horizko eskultura iduri. Ume txiki bat agertu zen balantzaka, begiratu, eta, bat-bateko begirunezko bulkada batez edo, lamaren aurrean obedientziaz makurtu zen dotore-dotore; baina mutikoa hain zen txikia eta lodia, non alde batera erori baitzen, eta Kim barrez hasi zen zango potolo zabaldu haiek ikustean. Umea, ikaraz eta haserre, oihuka hasi zen negarrez.

       — Bai! bai! —egin zuen oihu soldaduak, zutik jarrita—. Zer da? Zer agindu?... Baina... ume bat da eta! Alarma zela egin dut amets. Txiki, txikitxo, ez negarrik egin. Loak hartu al nau? Ez da hori oso konplitua izan, ez!

       — Ikaratuta nago! Ikaratuta nago! —egiten zuen haurrak garrasi.

       — Zerk ikaratzen zaitu? Bi agure eta mutil batek? Nola izango zara zu inoiz soldadu, printze txiki hori?

       Lama ere esna zegoen, baina, umearekin ondo konturatu gabe, arrosarioari heldu zion.

       — Zer da hori? —esan zuen umeak, negarra seko etenda—. Ez dut inoiz horrelakorik ikusi. Eman.

       — A —esan zuen lamak, irribarrez, eta arrosario erdia belarrean arrastaka ibiliz—:

              Txanpar lore eskukada da hau,

              ghi pusketa bat:

              artoa da, eta piperrak eta arroza,

              Biontzako afaria!

       Umeak garrasi egin zuen pozaren pozez, eta ale ilun, distiratsuak harrapatzen saiatu zen.

       — Hara! —esan zuen soldadu zaharrak—. Non ikasi duzu zuk abesti hori, mundua mesprezatzen duzun horrek?

       — Pathânkoten ikasi nuen, atari batean eserita —esan zuen lotsaz lamak—. Ona da umeekin atsegina izatea.

       — Gogoan dudanez, loak hartu baino lehen esan didazu ezkontzak eta haurrak izateak benetako argia iluntzen dutela, oztopo direla Bidean. Umeak zerutik erortzen al dira zure herrian? Bidea al da umeei kantak abestea?

       — Ez da perfektua den gizonik —esan zuen serio lamak, arrosarioa jasoz—. Zoaz orain amarengana, txikitxo hori.

       — Aditu honi! —esan nion soldaduak Kimi—. Lotsatuta dago ume bat poztu duelako. Oso etxekojaun ona zegoen zugan, eta galdu egin da. Tori, ume! —txanpon bat bota zion umeari—. Gozokiak gozoki dira beti —eta umearen irudia eguzkitan jauzika aldentzen zen artean—: Hazi eta gizon bihurtzen dira. Santu zaren hori, sentitzen dut zure hizketaldiaren erdian loak hartu izana. Barkaidazu.

       — Bi agure gara —esan zuen lamak—. Nik izan dut errua. Mundua eta munduaren eromenaz esaten zenuena entzun dut, eta akats batek bestera darama.

       — Aditu honi! Zer kalte egiten die bada Jainkoei ume batekin jolasean ibiltzeak? Eta kanta hori oso ondo kantatuta zegoen. Goazen orain eta Nikal Seynen Delhiren aurreko kantua abestuko dut, kantu zaharra.

       Eta mango basoaren itzala utzi zuten, agurearen ahots altu, zorrotza zelaian barrena, Nikal Seynen istorioa (Nicholson) intzirika kantatzen zuen artean, oraindik ere Punjabeko gizonek kantatzen duten kantua. Kim pozez zoratzen zegoen, eta lamak interes handiz entzuten zuen.

       — «Ai! Hil da Nikal Seyn, Delhiren aurrean hil da!Iparreko lantzak, mendekatu ezazue Nikal Seyn» —dardara egin zuen bukaeran, ezpataren mingainarekin zaldiaren saihetsa joaz txorrotxioa areagotuz.

       — Eta orain Errepide Handira heldu gara —esan zuen, Kimen konplituak jaso ondoren; lama isil-isilik zegoen—. Ez naiz aspalditik bide honetatik ibili, baina mutikoaren hitzek gogora ekarri didate. Ikusi, Santu zaren hori, India osoaren bizkarrezurra den errepidea. Itzaletan dago ia osorik, hemen bezala, lau zuhaitz ilarekin; erdiko bideak, gogorra baitu zorua, trafiko bizkorra hartzen du. Burdinbideak izan aurretik, ehunka ibiltzen ziren sahibak hemen gora eta behera. Orain baserritarren gurdiak eta antzekoak ikusten dira. Ezker eskuin kamino txarrenak daude orga astunenentzat, aleak, kotoia, egurra, pentsuak, karea eta larruak daramatenentzat. Arriskurik gabe joan liteke bat hemendik, tarteka-tarteka polizia-etxeak daude eta. Poliziak lapurrak eta koldarrak dira (zalditeriako soldaduak jarriko nituzke nik, soldadu gazteak kapitain gogor batekin), baina gutxienez ez dute konkurrentziarik onartzen. Era guztietako jendeak eta kasta guztiak mugitzen dira hemen. Begira! Brahamanak eta chumarak, bankari eta perzkinak, bizar mozle eta merkatariak, erromes eta eltzegileak; mundu osoa joan-etorrian. Niretzako ibai baten antzekoa da, eta ni kanpoan nago, uholdeen ondorengo zuhaitz enborra bezala.

4. ATALA

              Zoriona ez da inoiz dama,

              Inon den emagaldurik mesprezagarriena baizik,

              Marrazo, petral eta egoskorra

              Gida eta eramangaitza.

              Egiozu diosal... arrotza du agurtuko!

              Egizu topo berekin... alde egiteko zaizu prestatuko!

              Laga ezazu bertan, urdanga hutsa baita.

              Eta maukatik tiraka etorriko zaizu lotsagabe hori!

              Eskuzabal! Eskuzabal, Fortuna!

              Emazu ala uka gogoak nola.

              Fortunak ez badit ardura,

              Ondotik etorriko baitzait hala ere Fortuna!

                            Desioen Putzuak.

       Gero, ahotsak jaitsiz, hizketan aritu ziren aita-semeak. Kim zuhaitz baten azpira joan zen atseden hartzera, baina lamak ukondotik heldu zion, ezinegonez.

       — Goazen. Ibaia ez dago hemen.

       — Hai mai! Ez al gara puska baterako nahikoa ibili? Ibaiak ez digu ihes egingo. Egon pixka batean, limosna emango digute eta.

       — Hori —esan zuen bat-batean soldadu zaharrak—, Izarren Adiskidea da. Atzo ekarri zidan albistea. Gizona Bera ikusi zuen, gerrarako aginduak ematen.

       — Um! —esan zuen semeak, bular sendoaren sakonenetik—. Bazarrean zurrumurruren bat entzun du nonbait, eta etekina atera dio.

       Aitak barre egin zuen.

       — Azken finean ez zait zaldi berri bat eskaka etorri, edo Jainkoak daki zenbat rupien eske. Anaien errejimenduek ere agindu horiek al dauzkate?

       — Ez dakit. Baimena eskatu dut eta zugana etorri naiz segituan, ez zitezen...

       — Ez zitezen besteak zu baino lehenago etorri eskean. Jokalariak eta diru-xahutzaileak denak! Baina zuk ez duzu sekula borroka zaldi onik izan. Horretarako zaldi ona behar da, ona, bai. Laguntzaile ona eta baita zaldi ona ere martxetarako. Ea, ikus dezagun, ikus dezagun —ezpataren kirtena jo zuen.

       —.Hau ez da kontuak egiteko lekua, aita. Goazen zure etxera.

       — Gutxienez ordaindu umeari, orduan: nik ez daramat txanponik gainean, eta berri onak ekarri dizkigu. Hara, Mundu osoaren

       Adiskide, gerraren bat dator zuk esan bezala.

       — Ez, nik dakidanez, gerraren bat ez, gerra —erantzun zuen Kimek lasai-lasai.

       — E? —galdetu zuen lamak, arrosario aleak paseaz, berriz ere bidean jartzeko irrikatan.

       — Nire maisuak ez ditu Izarrak diruagatik molestatzen. Guk albistea ekarri genuen, horren lekuko zara, eta orain bagoaz —Kimek eskua erdizka bildu zuen saihetsean.

       Semeak zilarrezko txanpon bat bota zuen eguzkitara, eskale eta aztiez zerbait murmurikatuz. Lau annetako txanpona zen, eta jatekoa egunetarako izango zuten harekin. Lamak, metalaren distira ikusita, bedeinkapen bat esan zuen marmarka.

       — Zoaz zure bidetik, Mundu osoaren Adiskide —egin zuen oihu soldadu zaharrak, bere zaldi kaskarra jiraraziz—. Bizitza osoan behingoz benetako iragarlea topatu dut... armadan ez zegoena.

       Aita-semeak batera egin zuten buelta: gaztea bezain tente zaldian eserita agurea.

       Punjabiar polizia batek, lihozko praka horiekin, desgogora gurutzatu zuen errepidea. Dirua pasatzen ikusi zuen.

       — Egon! —egin zuen oihu ingeles ia perfektuz—. Ez al dakizue laguneko bi annatako takkus bat ordaindu behar dela, eta lau anna dira beraz, zeharbide horretatik Errepidean sartzen direnentzat? Sirkarraren agindua da, eta zuhaitzak landatu eta bideak edertzeko erabiltzen da dirua.

       — Eta poliziaren sabelak —esan zuen Kimek, poliziaren besotik urruti jarriz—. Pentsa ezazu une batez, lastorik ez baduzu buruan. Hurbileneko putzutik etorri garela uste al duzu, zure aitaginarreba igela bezala? Entzun al duzu sekula zure anaiaren izena?

       — Eta nor zen hori? Utzi mutila bakean —egin zuen oihu polizia zaharrago batek, pozez zoratzen, atarian pipa erretzera esertzen zen artean.

       — Belaiti pani (sifoia) botila bati etiketa kendu zion hura; zubi batean itsatsi ondoren, zergak kobratu zizkien hilabete batez igarotzen ziren guztiei, Sirkarren agindua zela esanez. Orduan ingeles bat etorri eta burua puskatu zion. Ai, anaia, kaleko belea naiz ni, ez mendikoa!

       Poliziak atzera egin zuen lotsatuta, eta Kim irainka aritu zitzaion bidea gurutzatzen zuen artean.

       — Izan al da inoiz ni bezalako dizipulurik? —galdetu zion alai lamari—. Lahoretik irten orduko azkeneko xentimoa ere kenduko zizuten zu zaintzeko hemen izan ez banintz.

       — Pentsatzen jarduten dut nirekiko izpiritu lagungarria ote zaren, batzuetan, ala besteetan deabru txikiren bat —esan zuen lamak, irribarre patxadatsuz.

       — Zure chela naiz —Kim lamaren aldamenean jarri zen, ibilera berdinarekin, asko ibiltzen diren arloteen deskribaezinezko ibilerarekin.

       — Ibil gaitezen orain —murmurikatu zuen lamak, eta arrosarioaren soinuarekin egin zituzten isilik kilometroak eta kilometroak. Lama, ohi bezala, meditazio sakonetan ari zen, baina Kimek zabal-zabalik zeuzkan bere begi biziak. Bizitzaren ibai zabal, irribarretsu hura, pentsatzen zuen, aurrerapen handia zen Lahoreko jendez jositako kale hondatuen ondoan. Jende eta ikuskizun berriak zeuden urrats bat eman bakoitzeko, ezagutzen zituen kastak eta inoiz ikusi gabeak zituenak.

       Sansi talde bat ikusi zuten, luzea ilea eta sarkorra usaina, muskerrak eta bestelako jateko lizunak zeramatzatela bizkarrean, zakur argalak hanka tartean usman. Jende hark bere lekua mantentzen zuen bidean, urrats bizkor eta ezkutuez aurrera eginez, eta leku zabala uzten zieten beste kasta guztiek; larria baita sansi-en kutsadura. Haien atzetik, itzal handien azpian zurrun eta hankazabal ibiliz, zango-burdinen oroitzapena berekin zuela oraindik, kartzelatik atera berri bat zihoan; haren urdail beteak eta larruazal distiratsuak ondo frogatzen zuen hobeto elikatzen zituela Gobernuak bere presoak gizon zintzo gehienek beren burua baino. Ederki asko ezagutzen zuen Kimek ibilera hura, eta imintzioak egiten aritu zen ondotik pasatzen zen artean. Gero akali bat igaro zitzaien ondotik, begi sutsu eta ile nahasikoa, sij erlijio zalea, bere fedearen arroparekin, karratu urdinduna, eta altzairuzko aro distiratsuak zituela durbante luzearen konoan, estatu sij aske batetatik bueltan, non Khalsa delakoen loria zaharrak abesten aritu baitzitzaien bota handi eta panazko praka zuriak jantzitako printze eskolatu etorkizunekoei. Kontuz ibili zen Kim gizon hura ernegarazi gabe; ez baitira oso umoretsuak akali-ak, eta besoa berriz bizkorra dute. Han eta hemen topatu eta aurreratzen zituzten alaikiro jantzitako talde zabalak, herri osoak, festaren batetik bueltan; emakumezkoak, haurtxoak gerrian jarrita, gizonen atzetik; ume kozkorrak saltoka zihoazen azukre kanaberen gainean, jostailuzko lokomotora zaharrak arrastaka, penike erdian saltzen dituztenak bezalakoak, edo ispilu merkeen distira eguzkiarekin zaharren begietan jarriz. Begiratu batez ikus zitekeen bakoitzak erositakoa; eta dudarik balitz, nahikoa zen emazteei begiratu eta, beso belztua beso belztuaren ondoan, Ipar-Mendebaldetik datozen beirazko pultsera erosi berriak alderatzea. Parrandero haiek mantso zebiltzan, elkarri deika eta bidean geldituz gozo-saltzaileekin urrutaka aritzera, edo otoitz egitera bide ondoko santutegiren batean, batzuetan indioa, mahomatarra besteetan, bi fedeetako behe kastek inpartzialtasun zoragarriz konpartitzen dutena. Etenik gabeko ilara urdin bat, gora eta behera mugituz presaka doan beldar baten gisa, agertu zen hauts dardaratian eta berehala desagertu galapan, erritmoa seinalatzen zuen oihu bizkorrak eginez. Changar talde bat zen, Iparreko burdinbideen lurren prestaketa bere kargu duten emakumeak, oin lau, bular handi, zango indartsu eta gona urdinekiko lur-eramaileak, Iparrerantz presaka lan baten berri jakinda, eta denbora alferrik galdu gabe bidean. Gizonezkoek garrantzirik ez duten kastatakoak dira emakume horiek, eta besoak hazta eginda zihoazen, kadirak kulunkatuz, eta buruak tente-tente, zama astunak daramatzaten emakumeei dagokien bezala. Geroxeago eztei segizio bat sartu zen Errepide Handian musika eta oihuekin, hilerri-lili eta jasmin usaina zeriela, hautsaren kiratsa bera baino sarkorragoa. Emaztearen ohatila ikus zitekeen, gorri eta urre koloreko arrastoa, hautsetan balantzaka aurrera, senarraren zaldi apainduak alde batera egiten zuen artean alez betetako gurdi batetik, ondotik igarotzerakoan, zerbait osteko. Orduan Kim zorionak ematera eta graziarik gabeko txisteak entzutera inguratu zen, ehun seme eta alabarik bat ere ez desiratuz bikoteari, esaerak dioen bezala. Are interesgarriagoa eta garrasi egiteko aproposagoa izan zen malabarista baten agerpena, erdi hezitako tximuekin, edo hartz batekin, indargabe eta arnasestuka, edo oinak ahuntz baten adarretan lotzen zituen emakumea, eta haiekin dantza egin sokaren gainean, zaldiak beldurtuz eta emakumezkoei garrasi egin eraziz, harridurazko txilio zorrotz luzeak.

       Lamak ez zituen behin ere begiak jaso. Ez zen konturatu diru-mailegariarekin, bere zaldi makalaren gainean, bere interes krudela ordaintzearren presaka; edo baimena zuten soldadu indiarrez osaturiko talde txikiarekin, ahots sakonez garrasika, oraindik formatuta, zoriontsu uniformeko polaina eta praketatik libratu izanagatik, eta gauzarik eskandalagarrienak esanez agertzen ziren emakume errespetagarrienei. Gangeseko ura sartzen zuena ere ez zuen ikusi; Kimek berriz likido baliotsu hartatik botila bat behintzat erosiko zuela lamak espero zuen. Lurrera begira-begira zihoan, eta erraz baino errazago mugitzen zen orduetan eta orduetan, arima beste norabait jarrita. Baina Kim pozaren zazpigarren zeruan zegoen. Errepide Handia lubeta baten gainean zegoen han eraikita, inguruko mendietatik zetozen uholdeetatik bidea neguan babestearren, eta hala, lurra baino pixka bat gorago ibiltzen zen bat handik, nolabait esateko, pasabide dotore baten barrena, India osoa ezker-eskuin zabalduta ikusiz. Zoragarria zen uztarri ugariko ale eta kotoi gurdiak zelaietako bidexketan arrastaka ikustea: kilometro t'erdira entzun zitekeen ardatzen soinua intzirika, hurbiltzen, oihu, garrasi eta hitz txarrekin aldapa igo eta bide nagusian sartzen ziren arte, mandazainek elkarri irainka jarduten zuten artean. Zoragarria zen jendea ikustea, gorri eta urdin eta arrosa eta zuri eta azafrai arrastoak, beren herrietara joateko desbideratuz, sakabanatuz eta txikiagotuz binaka eta hirunaka zelai lauan. Kimek bihotzean sentitzen zituen gauza haiek, hitzetan adierazi ezin bazituen ere, eta hala, azukre kanabera azalik gabea erostearekin konformatzen zen, eta nahi adina listu bota gero bidean. Noizean behin lamak rapea hartzen zuen, eta azkenean Kimek ezin izan zuen isiltasun hura eraman.

       — Lurralde ona da hau... Hegoaldeko lurraldea! —esan zuen—. Haizea ona da; ura ona da. Ezta?

       — Eta Gauzen Gurpilean daude denak harrapatuta —esan zuen lamak—. Bizitzaz bizitza harrapatuta. Horietako inori ez diote Bidea erakutsi —buruari eraginez, mundu honetara itzuli zen.

       — Egin dugu puska eder bat —esan zuen Kimek—. Segur aski laster helduko gara parao batera (atseden lekua). Hemen geldituko al gara? Begira, eguzkia badoa.

       — Nork hartuko gaitu gaur gauean?

       — Dena bat da hau. Lurralde hauek jende zintzoz beteta daude. Gainera —ahotsa jaitsi zuen, xuxurlatuz—: Badaukagu dirua.

       Jendetza ugaritu egin zen eguneko bidearen bukaera markatzen zuen atseden lekura hurbildu ahala. Oso jateko sinpleak eta tabakoa saltzen duten dendatxo ilara bat, sutarako egur sorta, polizia-etxea, putzua, arraska zaldientzat, zuhaitz batzuk, eta, haien azpian, lur pixka bat zanpa-zanpa eginda, lehenagoko suen errauts beltzez zipriztinduta, horiexek dira Errepide Handian parao bat markatzen duten guztia, eskaleak eta beleak izan ezik, goseak denak.

       Eguzkia ordurako urrezko arrasto zabalak ari zen jartzen mango zuhaitzen beheko adarretan; perikitoak eta usoak ehunka ari ziren etxeratzen. Zazpi Ahizpak, berritsu eta bizkar arreko, gora eta behera zebiltzan binaka eta hirunaka bidaiarien oinen azpietan ia; eta adar arteko zarata eta muturkadek ederki adierazten zuten saguzarrak prestatzen ari zirela beren gaueko ehizarako. Azkar-azkar, argia bildu egin zen, eta aurpegiak, gurdien gurpilak eta idien adarrak odola bezain gorri margotu zituen une batez. Gero gaua etorri zen, haizearen ukitua aldatuz, laino arin eta mehe bat ekarriz lurraren parera gasazko oihal urdina bailitzan, eta kanporaraziz, sarkorra eta garbia, egur kearen usaina eta abereena, eta irinezko pastelen usain gozoa, errautsetan egosia. Gaueko polizia taldea polizia-etxetik atera zen presaka eztul handiak eginez eta aginduak errepikatuz; eta gurdi-gizon baten piparen ontzian gori-gori jarri zen ikatz pusketa Kimek oharkabean latoizko pintzen gaineko eguzkiaren azken distirari begiratzen zion artan.

       Parao-ko bizitza Kashmirreko serai-aren antzekoa zen oso, txikiagoan. Kim pozez murgildu zen asiar nahaste alaian, nahaste horrek, denbora hartuz gero, gizon sinple batek behar duen guztia ematen baitu.

       Eskasak ziren bi bidaiarien beharrak, nahikoa izango baitzuten, kastek lama kezkatzen ez zutenez gero, hurbileneko postuan egositako jatekoekin; baina, erosotasunagatik, simaur-bola eskukada bat erosi zuen Kimek sua pizteko. Edonon, atzera eta aurrera sugar txikien inguruan, garrasi egiten zuten gizonek olioa eskaka, edo aleak, edo gozokiak, edo tabakoa, elkarri bultzaka beren txandaren zain zeudela putzuaren aurrean; eta gizonen ahotsen azpitik entzuten ziren, gurdi itxi geldietatik, aurpegiak kalean erakutsi ezin zituzten emakumeen oihu zorrotz eta barreak.

       Gaur egun, ongi hezitako indiarren iritziz, beren emakumeak bidaian dabiltzanean —eta asko mugitzen dira—, hobe da emakumeak trenez bizkor eramatea ongi estaliriko bagoietan, eta ohitura hori hedatzen ari da. Baina beti izaten dira beren aurrekoen ohiturei lotzen zaien eskola zaharrekoak; eta, batez ere, atsoak dira beti gizonezkoak baino kontserbatzaileago; atso horiek, beren egunen bukaera aldera, erromesaldian joan ohi dira. Zaharturik eta desiragarri ez direnez, ez diote, zenbaitetan, ezezkorik esaten beloa kentzeari. Beren itxitura luzearen ondoren, itxiturak iraun duen artean beti egon baitira kanpoko hamaika interes merkatarirekin harremanetan, oso maite dute kale zabaleko bidaien saltsa eta mugimendua, santutegietako bilkurak eta berriketan aritzeko aukera amaigabeak, bereak bezain mingain luzeko alargun aberatsekin. Sarritan, oso komenigarri zaio asko pairatu behar izan duen familia bati andre mingain luze eta borondatetsu bat Indian barrena era horretan mugitzea; izan ere, Jainkoek eskertu egiten dute erromesaldia. India osoan beraz, bai leku bakartienetan, bai nabarmenenetan ageri dira andre zahar baten ardura duten ile urdinduko zerbitzari talde txikiak, atsoa gutxi edo asko gortinaz estalita eta ezkutatuta dagoelarik idi-gurdi batean. Gizon horiek serioak eta diskretuak izan ohi dira, eta europar bat edo goi kastako indiarren bat inguruan denean ardura handiz inguratzen dute andrea; baina erromesaldiaren ustekabeko elkartzeetan halako ardurarik ez da izaten. Andrea, azken finean, gizatiarra da oso, eta bizitza ikusteko bizi da.

       Kimek alaikiro apaindutako ruth edo famili gurdi bat ikusi zuen, idiek eramana, bi dorreetako drosel brodatuarekin, bi konkorretako gamelua bezala, orduantxe parao-an sartu berria. Zortzi gizonek osatzen zuten segizioa, eta zortzietarik bi herdoilduriko ezpatez apainduta zeuden, ohorezko pertsona baten jarraitzaile zirelako seinale ziurra, ez baitu jende arruntak armarik eramaten. Gortina atzetik, gero eta ozenago, kexu, agindu, eta txantxa zarata zetorren, eta baita europar batentzat gordinkeriak liratekeenak ere. Ezagun zuen agintzen ohitutako emakumea zegoela han.

       Kimek begiratu kritikoz aztertu zuen segizioa. Erdia behe-lurraldeetako ury-ek osatzen zuten, hanka mehe eta bizar urdinduekin. Beste erdia Iparreko menditarrak ziren, felpazko arropa eta feltrozko sonbreiruekin; eta nahaste hura bera adierazgarria zen, nahiz eta ezin entzun Kimek bi taldeen arteko eztabaida etengabeak. Atsoa hegorantz zihoan bisita egitera, ahaide aberats batengana segur aski, suhia ziurrenik; eskolta-taldea bidali zion hark begirune adierazgarri. Menditarrak emakumearenak berarenak izango ziren, Kulu edo Kangrako jendea. Garbi zegoen ez zeramala alaba ezkontzera, hala izan balitz gortinak ondo itxita baileudeke, eta guardiek ez zioten inon gurdira hurbiltzen utziko. Dama alai eta gartsua, pentsatu zuen Kimek, simaur pusketa esku batean neurtuz, jateko egosia bestean, eta sorbalda baten mugimenduaz gidatuz lama. Aterako zen zerbait topaketa hartatik. Lamak ez zion laguntzarik emango, baina, chela arduratsua zenez gero, pozez zoratzen zegoen Kim bientzat eskean aritzeko.

       Gurditik ausartu bezain hurbil piztu zuen sua, segizioko norbaitek noiz bidaliko zain. Lama leher eginda lurrean eseri zen, fruta jaten duten sagu-zaharren antzera, eta arrosarioari heldu zion berriz ere.

       — Joan harantzago, eskale! —agindua mendiko batek oihukatu zuen, hindustaniera kaskarrean.

       — Hara! Pahari-a besterik ez da eta! (menditarra) —esan zuen Kimek sorbalda gainetik—. Noiztik izan dira mendiko astoak Hindustan osoaren jabe?

       Kimen arbasoen errepaso bizkor eta distiratsua izan zen erantzuna, hiru belaunaldietakoa.

       — Ah! —Kimen ahotsa sekula baino gozoagoa zen, simaur pusketa zati egokietan puskatzen zuen artean—. Nire herrian, maitasun elkarrizketa baten hasiera deitzen diogu horri.

       Gortinen atzealdeko barre zakar, txiki batek bigarren ahalegin baterako bidean jarri zuen menditarra.

       — Ez dago horren gaizki, ez —esan zuen Kimek patxada-patxadan—. Baina kontuz ibili, anaia, bestela guk, guk diot, madarikazioren batekin edo bidaliko zaitugu atzera. Eta gure madarikazioek bete-betean asmatu ohi dute.

       Ury-ek barre egin zuten; menditarrak aurrerantz egin zuen jauzi, mehatxuz. Lamak bat-batean burua jaso zuen, bere txano handia Kimek hasi berria zeukan suaren argitan jarriz.

       — Zer gertatzen da? —galdetu zuen.

       Gizona harrizkoa bihurtu balitz bezala gelditu zen.

       — Bekatu... bekatu handi batetik libratu naiz —esan zuen hitz-totelka.

       — Kanpotarrak aurkitu du azkenean apaiza —xuxurlatu zuen ury-etako batek.

       — Hai! Zergatik ez diozue eskarmentu eder bat ematen mukitzu horri? —egin zuen atsoak oihu.

       Menditarrak, gurdira itzulita, zerbait xuxurlatu zuen gortina aldera. Isilune bat izan zen, gero marmarrak.

       — Ondo doa hau —pentsatu zuen berekiko Kimek, ez ikusi eta ez entzunarena eginez.

       — Jaten... jaten duenean —esan zion apal-apal menditarrak Kimi—, eska... eskatzen zaio Gizon Santuari berarekin hitz egin nahi duen batekin mintzatzera etortzea egin dezala mesede.

       — Jandakoan lo egingo du —erantzun zuen harroputz Kimek. Ez zuen ondo ulertzen zer nolako buelta hartu zuen jokoak, baina zena zela erabakita zegoen hartaz baliatzea—. Orain jatena emango diot —azkeneko esaldia, men esanda, neke antzeko suspirio batez bukatu zuen.

       — Ni... neroni eta nire lagunak arduratuko gara horretaz, onartzen baduzue.

       — Onartzen dugu —esan zuen Kimek, inoiz baino harroputzago—. Santu zaren hori, jende horrek jatena ekarriko digu.

       — Lurra ona da. Hegoaldeko guztiak onak dira... Mundu handia eta ikaragarria —murmurikatu zuen lamak erdi lotan.

       — Utziozue lo egiten —esan zuen Kimek—, baina ardura zaitezte esnatzen denean guri jateko ona ekartzeaz. Oso gizon santua da.

       Berriz ere ury-etako batek zerbait esan zuen erdeinuz.

       — Ez da fakirra. Ez da lur barruko eskalea —jarraitu zuen Kimek oso serio, izarrei zuzenduz—. Gizon santuen arteko santuena da. Kasta guztien gainetik dago. Ni bere chela nauzue.

       — Zatoz —esan zuen gortina atzeko ahots zorrotz lakarrak; eta Kim joan egin zen, berak ezin ikusi zituen begiak begira zeuzkala ondo asko jakinik. Behatz ilun mehe bat, eraztunez beteta, ageri zen gurdiaren txoko batetik, eta elkarrizketa honelakoxea izan zen:

       — Nor da hori?

       — Gizon guztiz santua da. Oso urrutitik dator. Tibetetik dator.

       — Tibetetik nondik?

       — Elurren atzealdetik, oso-oso urruti dagoen leku batetik. Ezagutzen ditu izarrak; horoskopoak egiten ditu, eta jaio berrientzako iragarpenak. Baina hori dena ez du diruaren truke egiten. Bihotz zabala eta errukiorra delako egiten du. Ni bere dizipulua naiz. Izarren Adiskide ere deitzen didate.

       — Zu ez zara menditarra.

       — Horri galdetu. Esango dizu Izarretatik bidali nindutela bere erromesaldiaren amaiera erakustera.

       — Um! Konturatu, mukitsu, adineko emakumea naizela eta ez txoro bat. Ezagutzen ditut lamak, eta begirunea diet, baina zu benetako chela baldin bazara, gurpil honen ardatza da nire behatza. Kastarik gabeko indiarra zara zu, eskale ausart eta lotsagabea, dirua irabazi asmoz lotuta segur aski santu horri.

       — Ez al dugu bada denok ere dirua irabazi asmoz egiten lana? —Kimek tonua aldatu zuen bestearen larriduraren parean jartzeko—. Entzun dut... —hura norabiderik gabeko tiroa zen—, entzun dut...

       — Zer entzun duzu? —moztu zion atsoak, behatzari eraginez.

       — Ondo gogoratzen dudanik ezer ez, baina esamesa batzuk bazarrean, gezurrak noski, zera, baita rajak ere, mendietako raja txikiak...

       — Baina hala ere rajput-en odol garbikoak.

       — Jakina bada, odol garbikoak. Baita horiek ere beren emakume ederrenak saldu egiten omen dituzte diru truke. Hegoaldean saldu egiten dituzte, zemindar-ei eta Oudheko beste aberatsei.

       Mendiko raja txikiek ukatzen duten zerbait bada, salakuntza horixe da; baina azoketan sinesten den gauza da ordea, Indiako esklabo salerosketa misteriotsuaz hitz egiterakoan. Azaldu zion Kimi andre zaharrak, marmar larri eta haserrean, nolako gezurti gaiztoa zen. Emakume hura neskato zenean Kimek halakorik aipatu izan balu, hil arte zigortuko zuketen, elefante baten azpian, gau hartan bertan. Horrelaxe gainera, ez bestela.

       — Ahai! Eskale ikaslea baino ez naiz, Edertasunaren Iturriak esan duen bezala —esan zuen, ikarak akabatzen balego bezala.

       — Edertasunaren Iturria! Nor uste duzu naizela, niri horrelako eskale konplituak esateko? —baina hala ere barre egin zuen aspalditik ahazturiko hitz haiek entzutean—. Duela berrogei urte esan zitekeen horrelakorik, eta gezurrik gabe esan ere. Bai, duela hogeita hamar urte. Baina Indian gora eta behera ibili behar honekin erruz nahasten naiz ni, errege baten alargun naizena, miserableenekin, eta horrexegatik egiten didate eskaleek iseka.

       — Erregina Handia —esan zuen segituan Kimek, emakumea amorruaz dardarka zegoela konturatu baitzen—, ni Erregina Handiak dioen guztia naiz, baina hala ere egia da nire maisua santua dela. Oraindik ez du entzun Erregina Handiaren agindua, alegia...

       — Agindua? Nik, santu bati, Legearen Maisua den bati, emakume batengana etorri eta mintzatzeko agindu? Sekula ez halakorik!

       — Erruki zaitez nire zorakeriaz. Uste nuen agindua eman zenidala...

       — Ez zen agindua. Eskaera zen. Garbi uzten al ditu horrek gauzak?

       Zilarrezko txanpon baten soinua entzun zen gurdiaren ertzean. Hartu eta behe-beheraino makurtu zen Kim. Konturatzen zen emakumea Kim bera ere, lamaren begi eta belarriak zenez gero, oparitu beharra zegoela.

       — Ni gizon santuaren ikaslea baino ez naiz. Jan ondoren etorriko da beharbada.

       — Lotsagabe zikina! —behatz bitxiz josiak gaitzespenez seinalatu zuen mutikoa; baina aldi berean emakumearen barre txikia ere entzun zitekeen.

       — Tira, zer gertatzen da? —galdetu zion Kimek, doinu maitagarri eta isilekoa erabiliz, ondo zekienez, gutxik erresistitu baitzezaketen hura—. Zer bada, zera... semeren baten beharra al daukazue familian? Lasai hitz egin, zeren guk, apaizok... —azken hura Taksaliko Ateko fakir baten plagio zuzena zen.

       — Apaizok! Zuk oraindik ez dituzu eta behar diren urteak... —beste barre batez moztu zuen txistea—. Sinetsi, apaiz horrek, noizean behin, guk, emakumeok, semeez bestelako gauzetan ere pentsatzen dugula. Gainera, nire alabak izan du semea.

       — Hobe da bi gezi izatea eskura bakarra baino; eta hiru, are hobeto —esaera zaharra eztul pentsakor batez osatu zuen Kimek, lurrera begiratuz diskrezioz.

       — Egia da, bai, egia. Etorriko da agian hori ere. Baina lur barneko brahaman horiek ez dute ezertarako balio. Opariak, dirua bidali nien, eta opariak berriz ere, eta iragarpenak egin zituzten.

       — A! —esan zuen Kimek, hitzak luzatuz, neurrigabeko mesprezuz—. Iragarpenak! —profesional batek ez zukeen hobeto egingo.

       — Eta neure Jainkoak gogoratu nituen arte ez zizkidaten oroitzak entzun. Ordu egokia aukeratu nuen eta... agian zure gizon santuak izango zuen Lung-Choko monasterioko abadearen berri. Harixe azaldu nizkion neure arazoak, eta, bere garaia heldutakoan, nik nahi bezala irten zuela denak. Nire alabaren semearen aitaren etxeko brahamanak bere otoitzengatik izan dela esaten du orduz geroztik; baina hori nahaste txiki bat da, eta gure bidaiaren helmugara iristean esango diot. Eta, hala, gero Buddh Gayara joango naiz, nire umeen aitari shradda eskaintzera.

       — Haraxe goaz gu ere.

       — Bi bider gure alde —esan zuen pozez atsoak—. Bigarren seme bat gutxienez!

       — O, Mundu osoaren Adiskidea! —esnatu berria zen lama, eta, ohe ezezagunean beldurturiko umeak bezain ikarati, Kimi deitu zion.

       — Banoa! Banoa, maisu! —Kim korrika joan zen su aldera, eta hantxe topatu zuen lama ordurako jatekoz inguratuta, menditarrak nabarmenki agurea jauresten, eta hegoaldekoak berriz erresuminduta begira.

       — Atzera! Alde hemendik! —egin zuen Kimek oihu—. Denen aurrean jan behar al dugu bada guk, zakurren gisa? —isilik bukatu zuten janaria, bakoitza bere aldera pixka bat jiratuta, eta Kimek zigarro indiar batez osatu zuen jatordua.

       — Ez al dut hamaika bider esan Hegoaldekoak lurralde onak direla? Horra hor mendiko raja baten alargun zintzo eta ohoretsua, erromesaldian, esan duenez, Buddh Gayara. Berak bidali dizkigu plater hauek; eta zuk atseden hartzen duzunean, zurekin hitz egingo du.

       — Hori ere zure lana al da? —lama rapearen kalabazan murgildu zen.

       — Nork zaintzen zaitu gure bidaia zoragarria hasi zenez geroztik? —Kimek begiak dantzan zituen ke mikatza sudur zuloetatik bota eta hautsez estaliriko lurrean etzaten zen artean—. Huts egin al dizut bada zuri erosotasuna ematerakoan, maisu?

       — Bedeinkatua izan zaitezela —lamak dotore makurtu zuen burua—. Gizon asko ezagutu ditut nire bizitza luze honetan, eta dizipuluak ere ez gutxi. Baina horietako inorengana, emakumeagandik jaioa bazara, ez da nire bihotza zugana bezala joan, atsegina, zuhurra eta konplitua zara eta; baina baita pikaro xamarra ere.

       — Eta nik ez dut zu bezalako apaizik ezagutu —Kimek aurpegi hori borondatetsua aztertu zuen, zimurrez zimur—. Hiru egun ere ez dira bidean elkarrekin jarri garenez geroztik, eta ehun urte badirela dirudi.

       — Agian aurreko bizitzaren batean utziko zidaten zuri zerbitzuren bat egiten. Baliteke —irribarre egin zuen—, nik zu xedera batetik libratu izana; edo, oraindik argirik hartu gabe nengoen garaian, amuan harrapatu eta gero ibaira itzuli izana.

       — Baliteke —esan zuen lasai Kimek. Sarritan zituen entzunak antzeko gauzak, ingelesek irudikortzat hartuko ez zuketen jendearen ahotan—. Baina, gurdian dagoen emakume hori dela eta, nire ustez bigarren seme bat behar du bere alabarentzat.

       — Hori ez dagokio Bideari —suspiriatu zuen lamak—. Baina emakumea Mendikoa da behintzat. A, mendia, eta mendietako elurra!