— Lurralde ederra... lurralde guztiz zoragarria da India... eta Bost Ibaien lurraldea da denetan ederrena —zioen Kimek erdi kantari. Haraxe joango naiz berriz Mahbub Ali edo koronelak eskua edo zangoa altxatzen badidate. Joanda gero, nork aurkituko nau? Begira, hajji, Simla al da hango hiri hura? Alaren izenean, hori da hiria, hori!
— Nire aitaren anaiak, eta zaharra zen hura Mackerson sahibaren putzua Penshawurren ireki berri zutenean, gogoratzen zuen bi etxe besterik ez zituenean.
Zaldiak errepide nagusiaren azpitik eraman zituen Simlako beheko bazarrera: untxitegi ugari bat zirudien bazarrak, eta aranetik udaletxera igotzen zen berrogeita bost gradutako maldarekin. Han bidea jakiteko gauza den gizonak erronka egin diezaioke Indiako udako hiriburu denaren polizia osoari, hain era zuhurrean elkartzen baitira atariak, pasabideak, eta ezkutuko irteerak. Han bizi dira hiri alaiaren beharren hornitzaileak: jhampani-ak, gauez emakume ederren rickshaw-ak eraman eta egunsentira arte jokoan ibiltzen direnak; dendariak, olio edo zur saltzaileak, antikuarioak, apaizak, lapurrak eta gobernuaren enplegatu indiarrak. Hantxe komentatzen dituzte dama limuriek Indiako Kontseiluaren sekretu ezkutukoenak omen direnak; eta han biltzen dira Estatu Indiarren ordezkari guztiak. Hantxe hartu zuen gela bat Mahbub Alik ere, Lahorekoak zuena baino askoz sarraila seguruago batekin, mahomatar ganadu tratulari baten etxean. Mirari lekua ere bazen hura, mahomatar morroi bat sartu baitzen han iluntzean, eta ordubete beranduago mutiko eurasiar bat atera —Lucknoweko neskaren tintea onenetarikoa zen—, gaizki samar zegokion dendako arroparekin.
— Creighton sahibarekin mintzatu naiz —esan zion Mahbub Alik—, eta bigarren aldiz apartatu du Adiskidetasunaren Eskuak Hondamendiaren zartailua. Koronelak dio hirurogei egun xahutu dituzuela dagoeneko bidean eta beranduegi dela beraz zu inongo Mendiko eskolatara bidaltzeko.
— Esan dut nire oporrak nireak direla. Ez naiz bi bider joango eskolara. Hori tratuaren parte da.
— Koronel sahibak oraindik ez daki ezer kontratu horretaz. Lurgan sahibaren etxean egongo zara berriz Nucklaora itzultzeko eguna heldu bitartean.
— Nahiago nuke zurekin egon, Mahbub.
— Ez dakizu zer nolako ohorea den hori. Lurgan sahibak berak eskatu du zu hara joatea. Mendixkara igoko zara; gero goiko bidetik joan, eta orduan ahaztu egin behar duzu ni inoiz ikusi edo nirekin hitz egin izana, ni, Mahbub Ali, zuk ezagutzen ez duzun Creighton delako sahib hari zaldiak saltzen dizkiona. Gogoan izan agindu hori.
Kimek baietz egin zuen buruaz.
— Ondo da. Eta nor da Lurgan sahiba? Ez —Mahbuben begiratu zorrotza harrapatu zuen—. Egia esan, ez dut sekula horren izena entzun. Ez da bada izango —ahotsa jaitsi zuen—, gutakoa?
— Zer da «gutako» hori, sahib? —erantzun zion Mahbub Alik, europarrekin erabili ohi zuen tonuarekin—. Afganiarra naiz ni; zu sahiba zara eta sahiben semea. Simia guztiak daki hori. Galdetu han... eta, Mundu osoaren Adiskide, azkeneko zirkinean ere obeditu behar zaio gizon horri. Magia egiten duela dio jendeak, baina horrek ez du zurekin zerikusirik. Zoaz mendixkara eta galdetu. Horra hor non hasten den Joko Handia.
9. ATALA
Yelth zuhurraren semea zen S'doaks
Bele endaren buruzagi.
Inswoot Hartzak zuen haren ardura
Azti behar baitzuen egin.
Bizkorra baino bizkorragoa zen ikasten
Ausarta baino ausartagoa egiteetan:
Kloo-Kwallie dantza izugarria dantzatu zuen
Itswoot Hartza entretenitzearren!
Oregoneko legenda.
Gogo beroz sartu zen Kim gurpilaren hurrengo biran. Sahiba izango zen berriz ere puska batean. Asmo hori hartuta Simlako Udaletxe ondoko kale nagusira heldu bezain azkar, nor txundituko ote zuen bila hasi zen. Ume hindu bat, hamar bat urtetakoa, farol baten azpian eserita zegoen.
— Non dago Mr Lurganen etxea? —galdetu zion Kimek.
— Ez dut ingelesa ulertzen —izan zen erantzuna, eta Kim, horretaz, beste hizkuntzaz mintzatu zitzaion.
— Erakutsiko dizut.
Elkarrekin jarri ziren bidean ilunabar misteriotsu, mendi magalean zabaltzen den hiriaren zarataz betean, eta, izaiez inguratuta gailurra, izarretatik hurbil dagoen Jakkotik datorren haize freskotan. Etxeetako argiek, maila guztietan barreiatuta, bigarren ortzi bat osatzen zuten, nolabait esateko. Argi batzuk finkoak ziren eta beste argiak berriz afaltzera kanpora zihoazen ingeles arduragabe, eta ahots ozeneko rickshaw-etatik zetozen.
— Hementxe da —esan zuen Kimen gidariak, eta kale nagusiaren mailan zegoen atari batean gelditu zen. Aurrean ez zegoen aterik, ale eta junkoz osaturiko gortinak baizik, barrutik zetorren argia banatzen zutelarik.
— Etorri da —esan zuen mutilak, suspirio bat baino ahots ozenxeagoz, eta desagertu egin zen. Ziur zegoen Kim hasiera-hasieratik zegoela mutil hura bera gidatzeko jarrita, baina, ausart agertu nahian, gortina apartatu zuen. Bizar beltzekiko gizon bat zegoen mahai batean eserita, bisera berde bat zuela begien aurrean; banaka-banaka, esku txiki zuriz, argi bolatxoak hartzen zituen eta zilarrezko hari distiratsu batean sartu, bitartean berekiko kantari. Kim konturatu zen argi zirkuluaren atzean Ekialdeko eliza guztien usaina zerien gauzez beteta zegoela gela. Musketa ahokada, osasun belar hatsaldi bat eta jasmin bafada eztitsu batek hartu zituzten bere sudur-zulo irekiak.
— Hemen naiz —esan zuen azkenean Kimek, bertako hizkuntzaz: usain haiek ahantzarazi egin zioten sahib behar zuela izan.
— Hirurogeita hemeretzi, laurogei, laurogeita bat —kontatzen zuen gizonak bere artean, perla bat bestearen atzetik sartzearekin batera, horren bizkor non Kimek ezin baitzien ia behatzei jarraitu ere egin. Bisera berdea kendu zuen eta Kimi begira-begira geratu zitzaion minutu erdi oso batez. Begi-niniak zabaldu eta estutu egiten zitzaizkion orratz-buru bihurtu arte, bere borondatez egingo balu bezala. Bazen fakir bat Taksaliko Ateetan dohain horixe zeukana: dirua ateratzen zuen hartatik, batez ere emakume ergelak madarikatzen zituenean. Kimek interesez begiratzen zion. Bere izen txarreko lagun hark belarriak ere mugi zitzakeen, ahuntzak bezala ia-ia, eta desilusionaturik geratu zen gizon honek ezin zuela hura imitatu ikustean.
— Ez beldurrik izan —esan zuen Lurgan sahibak bat-batean.
— Zergatik izan behar dut bada beldur?
— Hemen egingo duzu lo gaur gauean, eta nirekin egongo zara Nucklaora itzultzeko garaia izan arte. Agindua da.
— Agindua da —berresan zuen Kimek—. Non egingo dut lo?
— Hemen, gela honetan —Lurgan sahibak eskuari eragin zion atzean zuen ilunaren aldera.
— Ondo da —esan zuen Kimek lasai—. Orain?
Gizonak baietz egin zuen buruaz eta buru gainera jaso zuen kriseilua. Argiak hartu ahala, deabru dantzetarako maskara bilduma tibetar bat agertu zen, ospakizun ikaragarri horietarako erabili ohi diren deabruz hornituriko arropa brodatu gainean zintzilik: maskara adardunak, kopeta zimurtuta duten maskarak, edo gizakiz gaineko ikara adierazten duten maskarak. Zoko batean, gerlari japoniar batek, armadura eta lumekin, mehatxu egiten zion alabarda batez, eta lantza, khanda eta kuttar sail batek itzultzen zuen argi dardaratia. Baina gauza haiek baino gehiago beste bat interesatu zitzaion Kimi —ikusita baitzeuzkan deabru dantzen maskarak Lahoreko museoan—, begi samurreko ume hindua atarian begiztatzea, zangoak gurutzatuta perlen mahaiaren azpian eserita, irribarre txiki bat zuela ezpain gorrietan.
«Uste dut Lurgan sahib ni ikaratu nahian dabilela. Eta ziur naiz mahai azpiko deabru txiki horrek ikaratuta ikusi nahi nauela».
— Leku hau —esan zuen ozen—, Etxe Miragarri bat bezalakoa da. Non dut ohea?
Lurgan sahibak zokoan zegoen estalki indiar bat seinalatu zuen, maskara espantagarrien ondoan; kriseilua hartu eta ilun-iluna utzi zuen gela.
— Hori al zen Lurgan sahib? —galdetu zuen Kimek etzaterakoan.
Ez zen erantzunik izan. Sumatzen zuen ordea mutiko hindua arnasa hartzen, eta, soinuari jarraiki, arrastaka joan zen lurretik, eta zaplastako bat eman zuen ilunpetan, oihuka:
— Erantzun, deabru alaena! Horrelako gezurrak esaten al zaizkio sahib bati?
Barre txiki baten soinua entzuten zela ilunpetan iruditu zitzaion. Ezin zitekeen izan bere haragi samurreko adiskidea, negar-zotinka ari baitzen hura. Hala, ahotsa jasoz, esan zuen Kimek garrasika:
— Lurgan sahib! Lurgan sahib! Agindua al da zure zerbitzariak niri ez hitz egitea?
— Agindua da —atzetik etorri zitzaion ahotsa, eta Kim harritu egin zen.
— Oso ondo. Baina gogoan izan —murmurikatu zuen, tapakiaren bila zebilen artean—, goizean astinduko zaitut. Ez ditut hinduak maite.
Ez zen hura oso gau alaia izan, ahots eta musikaz bete-bete egin da baitzegoen gela. Bi bider esnatu zuen Kim bere izena esaten zuen norbaitek. Bigarren aldian ahots haren bila hasi zen, eta azkenean sudurraz jo zuen giza hizkuntzaz, baina ez giza ahoskeraz, mintzatzen zen kutxa bat. Latoizko turuta batean bukatzen zela kutxa zirudien, eta hari batzuen bitartez lurrean zegoen kutxa txikiagoren batekin lotuta zegoela, Kimi behatzez ukituz iruditzen zitzaionez behintzat. Eta ahotsa, oso zakarra eta durunditsua, turutatik ateratzen zen. Kimek sudurra igurtzi zuen eta amorru bizian jarri zen, ohi bezala, hindieraz pentsatuz.
«Hau ona izan liteke azokako eskale batekin, baina... ni sahiba naiz eta sahiben semea, eta, hori baino askoz gehiago dena, Nucklaoko ikasle. Bai» (hemen ingelesera itzuli zen), «St Xavierrekoa. Madarikatuak Mr Lurganen begiak! Makinaren bat da, josteko makinaren antzekoa. Azala gogorra du, bai... Baina ez gara ez horren erraz ikaratzen Lucknowen... Ez!». Gero hindieraz: «Baina zer irabazten du horrekin? Merkataria besterik ez da... Ni bere dendan nago. Baina Creighton sahib koronela da... Eta nire ustez Cregihton sahibak eman zuen agindua. Nola astinduko dudan hindu hori goizean! Zer da hori?»
Turutaren kutxa Kimek inoiz entzun ez bezalako irain landuak ari zen botatzen ahots altu arduragabez, eta une batez lepondoko ile txikiak altxa erazi zizkion. Izaki lizun hura arnas hartzera gelditu zenean, Kim lasaitu egin zen josteko makinen antzeko durundi leuna entzutean.
— Chûp! (isilik) —egin zuen oihu, eta berriz ere erabakiorra iruditu zitzaion barre txiki bat entzun zuen—. Chûp! Bestela zanpa-zanpa egingo dizut burua.
Kutxak ez zion jaramonik egin. Kimek tirazo bat eman zion latoizko turutari eta zerbait altxatu egin zen klik batez. Taparen bat altxatu zuen noski. Deabruren bat baldin bazen han barruan, huraxe zuen une aproposa, ezen —usaindu egin zuen— usain berbera baitzerien azokako josteko makinei. Akabatu egingo zuen shaitan hura. Jaka kendu eta kutxaren ahoan sartu zuen. Gauza luze eta biribil bat makurtu egin zen zamaren azpian, soinu bat entzun zen eta ahotsa isildu egin zen, ahotsei gertatu ohi zaien bezala hiru bider tolesturiko jaka batez egiten bazaie eraso fonografo garesti baten argizarizko zilindro eta hozkadurei. Arima lasaiaz amaitu zuen Kimek loaldia.
Goizean ohartu zen Lurgan sahib begira zeukala.
— Aaa! —esan zuen Kimek, bere sahibgoari heltzera erabakita—. Bart irainka aritu zait kutxa bat. Eta isilarazi egin dut. Zurea al zen?
Gizonak eskua luzatu zion.
— Tori bostekoa, O'Hara —esan zuen—. Bai, nire kutxa zen. Nire adiskide rajak atsegin dituztelako edukitzen ditut horrelako gauzak. Horko hori hautsita dago, baina merkea zen. Bai, nire adiskideak, erregeak, oso jostailu zaleak izaten dira... eta ni ere bai batzuetan.
Kimek begi ertzetik begiratu zion. Sahiba zen Lurgan, sahiben arropak zeramatzan tamainan; ordea urdueraren ahoskerak, eta ingelesaren intonazioak sahib ez beste edozer zela ematen zuten aditzera. Ematen zuen Kimek buruan zeukana hitz egiteko ahoa zabaldu baino lehen asmatzen zuela, eta ez zen nekatu gauzak esplikatzen Victor aita edo Lucknoweko maisuek egiten zuten bezala. Eta denetan gozoena: Kim, asiar zen aldetik, bera bezalakoxea balitz bezala tratatzen zuen.
— Sentitzen dut, baina gaur goizean ezingo duzu nire mutila astindu. Labana edo pozoiz hilko zaituela esaten du. Inbidiaz dago, eta zokora bidali dut eta gaur ez diot hitzik egingo. Ni hiltzen saiatu da oraintxe bertan. Gosariarekin lagundu behar didazu. Inbidia handiegia du horrek ezertan sinesteko.
Ingalaterratik etorritako benetako sahib batek sekulako istiluak sortuko zituen istorio harekin. Lurgan sahibak esan egiten zuen besterik gabe, Mahbub Alik bere iparraldeko saltsa txikiak kontatzen zituen bezalaxe.
Dendaren atzeko ataria mendi-aldapa pikuaren gainean zegoen eraikita, eta auzokoen ke-bideak ikusten ziren handik, Simian ohi den eran. Baina Lurgan sahibak berak egositako benetako persiar jatekoak baino, dendak zoratzen zuen Kim. Handiagoa zen Lahoreko museoa, baina hemen gauza miragarri gehiago zegoen: Tibeteko mamuen dagak eta otoi egiteko gurpilak; turkesa eta anbar gordineko koilareak; jade berdezko eskumuturrekoak; intsentsu makilatxoak bitxiki paketatuak granate gordina tartekatua zuten ontzietan; bezperako deabruen maskarak eta tapiz urdin biziz beteriko horma; Budaren irudi urre kolorekoak, eta esku-aldare lakatuak; errusiar samovarrak, turkesez hornituta estalkiak; portzelana delikatuzko jokoak kanaberazko kutxa oktogonal bitxietan; marfil horizko gurutzeak, Japonia eta mundu osotik ekarriak, hala esan zuen Lurgan sahibak: hautsez gainezka zeuden fardeletan bilduriko alfonbrak, usain beldurgarriarekin, marrazki geometrikoa zuten bionboen atzean baztertuta; jandakoan eskuak garbitzeko persiar ontziak; kobre matezko intsentsu ontziak, ez txinatarrak ez persiarrak, deabru harrigarri sail bat korrika zutela inguruan; distira gabeko zilarrezko gerrikoak, landu gabeko larrua bezala lotzen zirenak; jade, marfil eta kaltzedoniozko orratzak; era eta mota guztietako armak, eta beste mila bitxikeria zeuden kaxetan sartuta, pilatuta, edo besterik gabe gelan botata, leku txiki bat bakarrik utziz libre Lurgan sahibak lan egiten zuen mahai hondatuaren inguruan.
— Hori dena hutsa da —esan zuen Lurganek, Kimen begiratuari jarraiki—. Ederrak direlako erosten ditut, eta batzuetan saldu ere egiten ditut... eroslearen itxura atsegin badut. Nire lana mahai gainean dago... lanaren zati bat.
Distira egiten zuten goizeko argitan: distira gorriak, urdinak, berdeak, noizbehinkako diamante baten sugar zuri-urdinarekin nahastuta. Kimek begiak zabaldu zituen.
— A, bai, ondo daude harri horiek. Eguzkia hartzeak ez die kalterik egingo. Merkeak dira gainera. Baina harri gaixoekin gauzak desberdinak dira oso —berriz bete zuen Kimen platera—. Ni bakarrik naiz perla gaixoak sendatu eta turkesak berriz urdintzeko gauza. Ez ditut tartean opaloak sartzen, opaloak edozein txorok senda baititzake... baina perla gaixo batentzat ni naiz bakarra. Pentsa, ni hilko bainintz! Orduan ez litzateke inor izango... Ez, ez! Zuk ezin duzu ezer egin bitxiekin. Aski izango duzu egunen batean turkesez zerbait jakitearekin... egunen batean.
Atariaren beste aldera mugitu zen irazkitik buztin porotsuzko ur-ontzi astuna berriz betetzera.
— Nahi al duzu edan?
Kimek baietz egin zuen buruaz. Lurgan sahibak, bost metrotara, esku bat jarri zuen ontzi gainean. Hurrengo unean, Kimen ukondoaren ondoan zegoen ontzia, goraino beteta ia: mantel zurian, zimur txiki batek bakarrik erakusten zuen nondik irristatu zen ontzia bere lekuraino.
— Hara! —esan zuen Kimek, guztiz harrituta—. Hori magia da —Irribarrean ezagun zuen Lurgan sahibak pozez hartu zuela konplitu hura.
— Bota berriz hona.
— Hautsi egingo da.
— Bota hona, esan dizut.
Edozein eratara bota zuen Kimek. Motzegi geratu zen eta berrogeita hamar puskatan hautsi zen, ura atariko zolu landu gabean isurtzen zen artean.
— Esan dizut hautsi egingo zela.
— Berdin dio. Begiraiozu. Begiraiozu zatirik handienari.
Zati handienak ur distira ageri zuen biragunean, lurrean zegoen izar bat balitz bezala. Kim adi-adi zegoen begira. Lurgan sahibak esku bat jarri zion poliki-poliki lepoan Kimi, bizpahiru bider igurtzi zuen, eta xuxurlatu zion:
— Ikusi! Osatu egingo da berriz zatika-zatika. Lehenbizi zati handia eskuinekoa eta ezkerrekoarekin batuko da, eskuinekoa eta ezkerrekoarekin. Ikusi!
Bere bizitza salbatzeko ere ez zukeen Kimek burua jiratuko. Ukitu arin hark iltzez josita balego bezala zeukan hartuta, eta odolak hazkura gozoa egiten zion zainetan. Txarroaren zati handi bat ageri zen orain lehen hiru zeuden lekuan, eta haien gainean berriz ontzi osoaren irudi lausoa. Ikusten zuen Kimek ataria pusketen bestaldean, baina ikuskizun hura astundu eta iluntzen ari zitzaion odol-taupada bakoitzarekin. Hala ere ontzia —zeinen mantso zetozkion pentsamenduak!—, ontzia bere begien aurrean apurtu zen. Beste sugar kilikari batek igurtzi zion lepoa, Lurgan sahibak eskua mugitu ahala.
— Ikusi! Ari da tankera hartzen —esan zion Lurgan sahibak.
Ordura arte Kim hindieraz pentsatzen aritu zen, baina dardara-ikara bat gaineratu zitzaion eta igerilari batek tiburoiak ikustean dituenean egiten dituen ahaleginak eginez, bere burua uretatik erdizka atereaz, irensten ari zen iluntasunetik jauzi egin zuen Kimen gogoak eta babes hartu zuen... ingelesezko biderketa taulan!
— Ikusi! Ari da tankera hartzen —xuxurlatu zion Lurgan sahibak.
Ontzia apurtu egin zen... bai, apurtu... ez hindierazko hitza, ez zuen hartan pentsatuko, apurtu, berrogeita hamar piezetan, eta hiru bider bi sei, eta hiru bider hiru bederatzi, eta hiru bider lau hamabi. Etsi-etsian lotu zitzaion errepikapenari. Ontziaren irudi lanbrotsua desagertu egin zen, begiak igurtzitakoan lainoa desagertzen den bezala. Hantxe zeuden zati apurtuak; hantxe eroritako ura eguzkitan lehortzen, eta atariaren zoruko pitzaduretatik, marretan, beheko etxearen horma zuria ageri zen... eta hiru bider hamabi hogeita hamasei!
— Ikusi! Ari al da tankera hartzen? —galdetu zion Lurgan sahibak.
— Baina apurtuta dago... apurtuta —esan zuen Kimek arnasestuka. Azken minutu erdiaz marmar isilean jarduna zen Lurgan sahiba. Kimek alde batera jiratu zuen burua—. Ikusi! Dekho! Horra hor, lehen bezalaxe.
— Horra hor, lehen bezalaxe —esan zuen Lurganek, Kimi begira-begira mutilak lepoa igurzten zuen artean—. Baina zu izan zara askoren artean horrela ikusi duen lehena —kopeta zabaleko izerdia xurgatu zuen.
— Magia al zen hori ere? —galdetu zuen susmakor Kimek. Joanda zeukan zainetako hazkura; ohi ez bezain esna sentitzen zen.
— Ez, ez zen magia. Zera besterik ez zen, bitxiak akatsik ba ote zeukan ikustea. Batzuetan oso bitxi ederrak txiki-txiki egiten dira eskuetan hartu eta nola egin baldin badaki batek. Horrexegatik kontuz ibili beharra dago bitxia kokatu aurretik. Esadazu, ikusi al duzu txarroaren forma?
— Une batez bai. Lorea lurretik bezala hazten hasi da.
— Eta zer egin duzu orduan? Alegia, zer bururatu zaizu?
— A! Banekien apurtuta zegoela, eta uste dut horixe bururatu zaidala... eta apurtuta zegoen.
— Um! Egin al dizute inoiz horrelako magiarik?
— Hala balitz —esan zuen Kimek—, berriz egiten utziko niokeela inori uste al duzu? Ihes egingo nuke.
— Baina orain ez zaude ikaratuta, ezta?
— Orain ez.
Lurgan sahibak inoiz baino hurbilagotik begiratu zion.
— Mahbub Aliri galdetuko diot... orain ez, geroago —murmurikatu zuen—. Pozik nago zurekin... bai; eta pozik nago zurekin... ez. Libratu zaren lehena izan zara. Jakin nahi nuke zer izan den... Baina arrazoi duzu. Ez diozu hau inori kontatu behar... ezta niri ere.
Dendaren ilunpetara jiratu eta mahaian eseri zen, eskuak poliki igurtziz. Alfonbra mordo baten atzetik intziri ahul lakar bat heldu zen. Mutil hindua zen, txintxo-txintxo hormari begira. Sorbalda txikiak dardarka mugitzen zitzaizkion nahigabeaz.
— A! Jeloskor dago, oso jeloskor. Ez dakit ez ote nauen berriz ere gosaritan pozoitu nahiko, eta gosaria bi bidet presta erazi.
— Kubbi... kubbi nahin. (Inoiz... inoiz ez!) —heldu zen totelka erantzuna.
— Eta beste mutila hilko ote du?
— Kubbi... kubbi nahin.
— Zuk zer uste duzu egingo duela? —Kimengana jiratu zen Lurgan bat-batean.
— A! Ez dakit. Joaten utzi, beharbada. Zergatik nahi zintuen pozoitu?
— Oso maite nauelako. Eman dezagun zuk norbait oso maite duzula, eta beste mutil bat ikusten duzula etortzen, eta maite duzun gizona gusturago dago horrekin zurekin zegoen baino, zer egingo zenuke?
Kim pentsatzera jarri zen. Lurganek hindieraz errepikatu zuen poliki esaldia.
— Nik ez nuen gizon hori pozoituko —esan zuen Kimek pentsakor—, ordea, mutila astinduko nuke, mutil horrek gizona maite baldin bazuen. Baina lehenbizi mutilari berari galdetuko nioke.
— A! Berak uste du denek maite behar nautela.
— Orduan zoro hutsa dela iruditzen zait.
— Entzun al duzu? —esan zien Lurgan sahibak sorbalda dardaratiei—. Sahibaren semeak zoro hutsa zarela uste du. Atera hortik, eta hurrena kezkarik duzunean bihotzean, ez saiatu artseniko zuria horren agerian erabiltzen. Dasim deabrua mahaiko jauna izan dugu gaur noski! Gaixotu egin nintzatekeen, ume, eta orduan ezezagun batek hartuko zukeen bitxien ardura. Zatoz!
Umea, negarraren negarrez begiak hazita, fardelaren atzetik atera zen arrastaka eta bere burua bota zuen lehiatsu Lurgan sahiben oinetara, halako bihotz zimikoa erakutsiz, non Kim bera ere hunkitu egin baitzen.
— Tinta putzuetan begiratuko dut... Leialtasunez zainduko ditut bitxiak. O, aita eta ama zaitudan hori, bidali hori hemendik! —Kim seinalatu zuen oin hutsa atzeraka astinduz.
— Oraindik ez... oraindik ez. Laster joango da. Baina orain eskolan dago, madrissah berri batean, eta zu izango zara maisua. Ibili bere aurka Bitxien Jolasean. Nik eramango ditut kontuak.
Umeak segituan lehortu zituen malkoak, eta dendaren atzealdera joan zen, kobrezko erretilu batekin itzuliz.
— Eman! —esan zion Lurgan sahibi—. Etor daitezela zure eskutik, bestela lehendik ezagutzen nituela esan lezake eta.
— Poliki... poliki —erantzun zuen gizonak, eta mahai azpiko kajoi batetik aterata erretilua dardaratu zuen txikikeria eskukada bat jarri zuen bertan.
— Orain —esan zuen umeak, egunkari zahar bati eraginez—. Nahi adina luze begiraiezu, arrotz horrek. Konta itzazu, eta behar baduzu, eskuetan hartu. Begiratu bat nahikoa dut nik —bestaldera begira jarri zen harro-harro.
— Baina zer da jolasa?
— Denak kontatu dituzunean eta eskuetan hartu eta ziur zaudenean denak gogora ditzakezula, nik paper honekin estaliko ditut, eta zuk Lurgan sahibi deskribatu beharko dizkiozu. Nik neure deskribapena idatzi egingo dut.
— Hara! —lehiaketa sena ernatu zitzaion Kimi bularrean. Erretiluaren gainean makurtu zen. Hamabost harri baino ez zegoen han.
— Erraza da hori —esan zuen minutu baten ondoren. Umeak bitxi distiratsuen gainean jarri zuen papera eta indiar koaderno batean hasi zen presaka idazten.
— Paper horren azpian bost harri urdin daude: handi bat, beste bat txikiagoa, eta hiru txiki —esan zuen Kimek oso bizkor—. Lau harri berde daude, eta bat zulo batekin; harri hori bat dago, gardena, eta bat pipa baten tutua bezalakoa. Bi harri gorri daude, eta... eta... hamabost kontatu ditut, baina bi ahaztu egin zaizkit. Ez! Eman denbora. Bat marfilezkoa zen, txikia eta arrea; eta... eta... eman denbora...
— Bat... bi —Lurgan sahibak hamar arte kontatu zuen. Kimek buruari eragin zion.
— Entzun niri! —moztu zuen umeak, barrez lehertzen—. Lehenbizi, badira bi zafiro akatsak dituztenak: bat bi kilateetakoa eta bestea laukoa nik uste. Lau kilateetako zafiroa zanpatua dago ertzean. Bada Turkestaneko turkesa bat, laua eta gabarro beltzekin, eta badira bi idazkiekin: bata Jainkoaren izenean urretan eginda eta bestea aldez alde pitzatuta dago, eraztun zahar batetik baitator, eta ezin izan dut irakurri. Horiexek ditugu bost harri urdinak. Badira lau esmeralda, akastunak, baina bat zulatuta dago bi lekuetan eta beste bat landuta...
— Pisuak? —galdetu zuen Lurgan sahibek sorgor.
— Hiru, bost, bost, eta lau kilate nik uste. Bada anbar puska zahar bat, berdetsua, pipa baterako, eta Europako topazio bat. Burmako rubi bat ere bada, bi kilateetakoa, akatsik gabea, eta balas-rubi bat, akatsekin, bi kilateetakoa. Txinako marfil landu bat dago, arrautza bat irensten ari den sagu bat irudikatuz; eta azkenik dago... ja, ja! kristalezko bola bat dago ilar ale baten tamainakoa urrezko hosto batean txertatuta.
Bukaeran txalo egin zuen.
— Hori duzu maisua —esan zuen Lurgan sahibak, irribarrez.
— Hara! Badakizki harrien izenak —esan zuen Kimek gorrituz—. Saia gaitezen berriz! Baina bai berak eta bai nik ezagutzen ditugun gauza arruntekin.
Berriz bete zuten erretilua dendatik hartutako gauzekin, eta baita sukaldekoekin ere, baina umeak irabazten zuen beti, Kim zeharo harrituta utziz.
— Estalizkidazu begiak, utzi behatzekin behin ukitzen, eta horrela ere atzera utziko zaitut, begiak zabalik badauzkazu ere —egin zion umeak erronka.
Kimek zorua oinaz jo zuen ernegatuta mutikoak arrandiaz esandakoa bete zuenean.
— Gizonak balira... edo zaldiak —esan zuen—, hobeto jolastuko nuke. Horrela jolastea, pintza, labanak eta guraziekin, hori gutxiegi da.
— Lehenbizi ikasi, eta gero irakatsi —esan zuen Lurgan sahibak—. Hartzen al duzu hau maisutzat?
— Jakina bada. Baina nola egiten da?
— Askotan eginez, ezin hobeto egiten den arte, merezi baitu.
Mutil hinduak, primerako umorean, bizkarrean jo zuen Kim.
— Ez etsi —esan zion—. Neronek erakutsiko dizut.
— Eta arduratuko naiz ni ondo ikas dezazun —esan zuen Lurgan sahibak, oraindik ere hindieraz hizketan—, zeren, nire mutikoa izan ezik... zorakeria handia egin du horrenbeste artseniko zuria erosiz, ezen, eskatu izan balu neronek emango nion eta..., nire mutila izan ezik, ez dut aspaldian inor ezagutu irakastea horren merezita zeukanik. Eta hamar egun geratzen dira ezer garrantzitsurik ikasten ez den Lucknao horretara itzuli aurretik. Adiskideak izango garela uste dut.
Ez hanka eta ez buru ez zuten hamar egun izan ziren, baina Kim gehiegi ari zen gozatzen eromen hartan pentsatzeko. Goizetan Bitxien Jolasean ibiltzen ziren, batzuetan egiazko harriekin, zenbaitetan ezpata eta laban mordoekin, besteetan berriz bertako gizonen argazkiekin. Arratsaldeetan Kim eta mutikoa zelatan egoten ziren dendan, alfonbra fardel bat edo bionbo baten atzean isil-isilik eserita, eta Mr Lurganen bisitari ugari eta bitxiei begira. Baziren raja txikiak, segizioa atarian eztulka zutela, bitxikeriak erostera etorri ohi zirenak, fonografoak eta jostailu mekanikoak. Baziren koilare bila joaten ziren emakumeak, eta gizonezkoak, halaxe iruditu zitzaion Kimi —nahiz eta bazitekeen gazte ikasten hasi izanak bere pentsaera gaiztotu izana— emakume haien bila joaten zirenak; bazen feudopeko gorte libreetako jendea, zeinen ageriko jarduera koilare hautsiak konpontzea baitzen —argitasunezko ur-lasterrak, mahai gainean isurita—, baina benetako asmoa dirua biltzea zuten Maharani haserrekor edo raja gazteentzat. Baziren babu-ak; haiekin Lurgan sahibak seriotasun eta aginpidez hitz egiten zuen, baina elkarrizketa bakoitzaren ondoren dirua ematen zien zilarrezko txanponetan eta txarteletan. Noizean behin izaten ziren jantzi luzeko indiar harrigarri batzuen bilkurak, eta ingelesez eta bengalieraz metafisikaz jarduten zuten, Mr Lurganen onbiderako. Beti egoten zen Mr Lurgan erlijioetan interesatuta. Egunaren buruan, Kimek eta mutil hinduak —haren izena Lurganen gustuen arabera aldatzen zen—, ikusi eta entzundako guztiaren kontu zehatza eman behar zuten: nolakoa ikusten zuten gizon bakoitzaren izaera, aurpegian, hizkeran, jarreran ageri zenez, eta benetako izan zitekeen asmoa zer ote zuen esan behar zuten. Afal ondoan, Lurgan sahiben irudimenak mozorroak dei litekeenera jotzen zuen, eta oso interes formatzailea jartzen zuen jolas horretan. Aurpegiak zoragarri margotzen zituen; pintzelkada bat hemen eta marra bat han, ezin ezagutu ahal izateko moduan aldatzen zituen. Era guztietako jantzi eta durbantez josita zegoen denda, eta bata bestearen atzetik bihurtu zen Kim familia oneko mahomatar gaztea, olio saltzailea, eta behin, ilunabar alai batean, oudh lur-jabe baten semea, festa handirako jantzita. Oso begi zorrotza zuen Lurgan sahibak makillajeren akatsik txikienari igartzeko; eta teka egurrezko sofa zartatu batean etzanda, ordu erdi ematen zuen mutilei esplikatzen nola hitz egiten zuten halako eta halako kastakoek, edo ibili, edo eztul egin, edo listua bota, edo doministiku egin, eta, «nola»-k mundu honetan garrantzi handirik ez duenez gero, guzti haren «zergatik»-a. Mutil hindua motela zen jolas hartan. Haren adimena, bizi-bizia jolasak bitxien deskribapenarekin zerikusia zuenean, ez zen beste baten ariman sartzeko gai; baina Kimen baitan berriz deabru bat esnatu zen eta pozaren pozez kantari aritzen zen bestelako jantziak janzten zituenean, eta jantziekin batera hizkera eta keinuak aldatzen.
Gogo beroak eramanda, ilunabar batean Kimek Lurgan sahibi erakutsi nahi izan zion nola aritzen ziren eskaka bide ertzean fakir kasta jakin bateko dizipuluak, Kimen aspaldiko ezagunak; eta nolako hizkera erabiliko luketen ingeles bat, festara zihoan punjabiar nekazari bat, eta belorik gabeko emakume batekin. Lehertu beharrean aritu zen barrez Lurgan sahib, eta erregutu zion Kimi egoteko zegoen bezala, ordu erdiz mugitu gabe, zangoak gurutzatuta, errautsez estalita eta ero begiratu harekin, atzeko gelan. Denbora pasatakoan babu erraldoi, lodi bat sartu zen: zangoak, galtzerdiekin, dardara egiten zioten gantzarekin; Kimek bide ertzeko txiste zaparrada batez hartu zuen. Lurgan sahibak —eta horrek molestatu egin zuen Kim—, babuari begiratzen zion eta ez antzerkiari.
— Uste dut —esan zuen poliki babuak, zigarro bat piztuz—... nire iritzian honako hau aktuazio harrigarria eta ezin hobea da. Lehenago esan ez bazenit, usteko nuen, zera... adar joka ari zinela. Gutxi gora behera, noiz bihur liteke mutila lur-neurketa laguntzaile trebea? Orduan eskaera aurkeztuko dut eta.
— Horixe da Lucknowen ikasi behar duena.
— Orduan aginduiozu tximista baino biziago ibiltzeko. Gabon, Lurgan —lokatzetan trabaturiko behi baten mugimenduak eginez atera zen babua.
Eguneko bisitarien zerrenda aztertzen ari zirenean, Lurgan sahibak galdetu zion Kimi ea zein uste zuen izan zitekeela gizon hura.
— Jainkoak daki! —esan zuen Kimek alai. Tonu hark nahas zezakeen Mahbub'Mi, baina huts egin zuen ordea perla gaixotuen sendatzailearekin.
— Hori egia da. Jainkoak bai, Hark badaki; baina zuk zer uste duzun jakin nahi dut nik.
Kimek zeharka begiratu zion bere lagunari, begi haiek egia eskatzen baitzioten.
— Nik... nik uste dut berarekin nahi nauela eskolatik itzultzen naizenean, baina —konfiantzaz, oniritziz mugitzen baitzuen burua Lurgan sahibak—, ezin dut ulertu nola eraman ditzakeen horrek jantzi asko eta hizkuntza desberdinez mintzatu.
— Geroago gauza asko ulertuko duzu. Koronel jakin bati istorioak idazten jarduten du. Jaun hori Simian bakarrik da handia, eta nabarmena da izenik ez duela, aldiz, zenbaki bat eta letra bat besterik ez... gure arteko usadioa da hori.
— Eta horren buruak ere prezioa al dauka, Mahbub eta beste guztienak bezala?
— Oraindik ez; baina orain hementxe eserita dagoen mutil bat zutitu eta joan egingo balitz... ikusi, zabalik dago atea!... gorriz margoturiko ataria duen etxe jakin batera, Beheko Azokako antzoki zaharra zenaren atzean, eta leihatiletatik xuxurlatu: «Hurri Chunder Mukerjik albiste txarrak ekarri ditu aurreko hilabeteaz», baliteke mutil horrek rupiaz betetako gerrikoa eramatea.
— Zenbat? —galdetu zuen Kimek bizkor.
— Bostehun, edo mila, eskatu bezainbeste.
— Ondo. Eta zenbat denboraz bizituko litzateke mutil hori albisteak eman ondoren? —alai-alai egin zion irribarre Kimek Lurgan sahibaren bizarrari.
— A! Hori ondo pentsatzekoa da. Oso bizkorra balitz, egun osoz bizituko litzateke... baina ez gauaz. Gauaz mola ere ez.
— Orduan zenbat ordaintzen zaio babuari bere buruak horrenbeste balio baldin badu?
— Laurogei... ehun beharbada... agian ehun eta berrogeita hamar rupia; baina ordaina azkeneko gauza da lanean. Behin edo behin, Jainkoak jaio erazten ditu, eta horietakoa zara zu, atzerrira joan eta berriak deskubritzeko gutizia duten gizonak, baita beren bizitzak arriskuan jartzen badituzte ere; gaur oso urrutiko gauza izan liteke, ezkutuko mendiren batzuetakoa bihar, eta hurrengo egunean Estatuaren aurka zorakeriaren bat egin duten hurbileko gizonak. Halako arimak eskasak dira; eta gutxi horietatik, ez dira hamar baino gehiago onentsuenen artean. Hamar horien artean babua daukat nik, eta hori gauza bitxia da. Eta horrexegatik, zeinen handia eta desiragarria behar duen izan bengaliar baten bihotza adorez betetzen duen lana!
— Egia. Baina egunak mantso igarotzen zaizkit. Gaztea naiz, eta bi hilabete ere ez dira angrezi-z idazten ikasi nuenez geroztik. Oraindik ere ez dakit ondo irakurtzen. Eta urteak eta urteak eta urte luzeak dira ni lur-neurketa laguntzaile izan naitekeen arte.
— Pazientzia izan, Mundu osoaren Adiskide —Kim harritu egin zen izenarekin—. Gustura hartuko nituzke nik zu horrenbeste ernegatzen zaituzten urte horietako batzuk. Froga txiki desberdinak egin dizkizut. Ez zait hori ahaztuko sahib Koronelari txostena egiten diodanean —eta, barre ozen batez ingelesera joaz bat-batean—: Ene, O'Hara! Uste dut baduzula zuk gauza handiak egiteko lehengaia; baina ez duzu horratik harrotu behar, eta ezta horretaz hitz egin ere. Lucknowera itzuli behar duzu, mutiko zintzoa izan eta liburuaz arduratu, ingelesek dioten bezala, eta, agian, hurrengo oporretan nahi baduzu, itzuli zaitez nigana! —planta mudatu zitzaion Kimi—. A, nahi baldin baduzu esan nahi dut. Ondo asko dakit nora joan nahi duzun zuk.
Handik hamar egunetara leku bat erreserbatu zioten Kim eta bere kaiza txikiari Kalkarako tonga batean. Bale itxurako babua zuen bidaia-lagun; oihal flekodun bat zuela buruko bueltan, eta ezkerreko zango lodiaren gainean eserita, galtzerdi kalatuekin, dardarka eta marmarka zihoan goizeko freskuran babua.
«Nola izan liteke gizon hau gutako bat izatea?» pentsatu zuen bizkar lingirdatsuari begira Kimek, bidean barrena jauzika zihoazen artean; eta burutapen hark amets gozoak ekarri zizkion. Lurgan sahibak bost rupia eman zizkion —diru mordo ederra— eta baita bere babesaren ziurtasuna lan egiten bazuen. Mahbubek ez bezala, garbi asko hitz egin zion Lurgan sahibak obedientziari jarraituko zion sariaz, eta pozik zegoen Kim. Letra eta zenbaki baten ohorea izango balu, babuak bezala, eta bere buruak prezioa! Egunen batean guzti hori izango zuen eta baita gehiago ere. Egunen batean Mahbub Ali bezain gizon handia izan zitekeen! India erdiak osatuko zituen bere bilakuntzaren etxe gainak; Errege eta Ministroen atzetik ibiliko zen, garai batean vakil-ak eta abokatuen mandatarien atzetik Mahbuben aginduz ibiltzen zen bezala. Bitartean, Xt Xavierreko oraina zeukan aurrean, eta horren desatsegina ere ez zen hura. Mutil berriak izango zituen amore emateko, eta oporretako abenturen kontaera entzun ziezaioten. Martin gaztea, Manipurreko te landatzaile baten semea, esaten aritua zen borrokara joango zela, eskopeta hartuta, buru-ehiztarien kontra. Bazitekeen hala izatea, baina segurua zen Martin gazteak ez zuela iragan, su artifizialen leherkuntzak bultzatuta, Palatiako gazteluaren patio erdia; eta ezta ere... St Xavier osoa zur eta lur utz zezakeen —baita zaharrenak ere, bizarra mozten zutenak—, kontaerarekin, hartarako baimena izango balu. Baina hori dena noski aitatu ere ezin zen egin. Izango zuen bere garaian bere buruak prezioa, Lurgan sahibak ziurtatu zion bezala; eta txoro ergel bat bezala hasten bazen orain hizketan, ez bakarrik ez zioten inoiz prezio hori jarriko, baizik eta Creighton koronelak baztertu egingo zuen, eta Lurgan sahib eta Mahbub Aliren haserrearen mende egongo zen, geratuko zitzaion bizitza zati laburrean.
«Hala, arrain batengatik Delhi galduko nuke», zen Kimen esaera zaharrez osaturiko filosofia. Orain oporrak ahaztu behar zituen (beti izango zuen abenturak asmatzea entretenitzeko), eta, Lurgan sahibak esan bezala, lanera.
St Xavier aldera presaka zihoazen mutil guztien artean, Sukkurretik Galleraino hondarretako palmondoen atzean, inor ez zegoen Kimball O'Hara adina bertutez betea, bunbuluka Umballara zihoala Hurri Chunder Mukerjiren atzean, Etnologi Zerbitzuaren sail bateko liburuetan izena R17 zuena.
Eta beste bultzadarik beharko balu ere, babuak eman zion. Kalkan ikaragarrizko bazkaria egin ondoren, isildu gabe aritu zen hizketan. Eskolara al zihoan Kim? Orduan berak, Calcuttako Unibertsitatean Letretan lizentziatua baitzen, azalduko zizkion heziketaren abantailak. Oso nota onak eskura zitezkeen atentzio egokia jarriz latina eta Wordsworthen Ibilaldia-n (guzti hura grekoa zen Kimentzat). Frantsesa ere oinarri-oinarrizkoa zen, eta frantsesik onena Chanderangoren ikasten zen huraxe zen, Calcuttatik kilometro batzuetara. Eta halaxe ere urrutira hel zitekeen bat, berak egin zuen bezala, atentzio zehatza jarriz Lear eta Julius Caesar izeneko obretan, aztertzaileek asko eskatzen baitzituzten biak. Lear-ek ez zituen Julius Caesar-en adinako historia aipamenik; liburuak lau anna balio zituen, baina bigarren eskuko ere eros zitekeen Bow Azokan bi annatan. Hala ere Wordsworth edo Burke eta Hare autore bikainak baino garrantzitsuagoa zen neurketaren arte eta zientzia. Adar horietan azterketak gaindituriko mutil batek —hori zela eta, ez zegoen horietarako testu libururik—, itsas orratza hartuta lurralde bat zeharkatuz, sestra eta begia zorrotza izaki, lurralde horren marrazki zehatza egiteko gai zen, eta gero diru mordo baten truke, zilarrezko txanponetan, saldu ahal izango zuen. Baina batzuetan neurri-kateak gainean eramatea komenigarria ez zenez gero, ondo letorkioke mutil bati bere oin-urratsaren neurri zehatza jakitea, eta horrela, Hurri Chunderrek «ustegabeko lagungarriak» deitzen zituenak gabe bazegoen ere, hala ere distantziak kalkulatu ahal izango zituen. Mila urratsen kontua eramateko, Hurri Chunderren esperientziak erakutsiko zion ez zela ezer laurogeita bat edo ehun eta zortzi aleetako arrosario bat izan ere, hori «zatigarria eta azpi-zatigarria zen multiplo eta azpi-multiplo askotan». Ingelesezko hitz zaparrada amaigabe hartan, harrapatu zuen Kimek hizketaldiaren hari orokorra, eta biziki interesatu zitzaion. Hantxe zegon gizon batek buruan gorde zezakeen langintza berri bat, eta aurrean zabaltzen zitzaion mundu zabalaren itxurarengatik, iruditu zitzaion zenbat eta gehiago jakin batek, askoz hobeto berarentzat.
Ordu t'erdiz mintzatu ondoren, esan zuen babuak:
— Egunen batean zu ofizialki ezagutzeko ohorea izatea espero dut. Ad interim, eta barka espresioa, betel hostozko kutxa hau emango dizut; oso gauza baliotsua da, eta duela lau urte bi rupia besterik ez nuen ordaindu —latoizko gauza merke bat zen, bihotz baten tankerakoa, betelaren fruitu betirakoa, lima eta pan-hostoak eramateko hirutan zatitua; baina barruan pastillak zituzten botilatxoez beteta zegoen—. Gizon santu haren papera egiteagatik saria duzu hau. Begira, oso gaztea zara eta horregatik uste duzu betirako iraungo duzula eta, horretaz, ez duzu gorputza zaintzen. Kalte handia da gaixo jartzea lanean ari zarela. Medizinak oso gogoko ditut, eta jende pobrea sendatzeko ere baliagarriak dira. Medizina onak dira hauek, Zerbitzukoak, kinina eta beste batzuk. Oroigarri bezala ematen dizkizut. Orain agur. Negozio pribatu larriak dauzkat hemen ondoan.
Katu bat bezain isilik jaitsi zen Umballarako bidean, eta handik zihoan gurdi bat alokatu eta tintinen artean urrundu zen, Kimek, harridurak mutututa, latoizko kutxatxoa eskuan biraka zeukan artean.
Mutil baten heziketaren historiala ez zaio jende askori interesatzen, gurasoei izan ezik, eta, dakizuenez, umezurtza zen Kim. Idatzita dago St Xavier in Partibuseko liburuetan Kimen aurrerapenaren berri ematen zuen txosten bat bidaltzen zietela hiruhileko ororen amaieran Creighton koronela eta aita Victorri, apaizaren eskuetatik iristen baitzen puntualki eskolarako dirua. Liburu horietan ere ageri da gaitasun handia erakusten zuela Kimek matematika ikasketa eta kartografiarako, eta sari bat lortu zuela (Lord Lawrenceren Bizitza, larruz koadernatua, bi ale, bederatzi rupia, zortzi anna) haietan egindako aurrerapenarengatik; eta hilabete berean jokatu omen zuen St Xavierreko cricket taldean Alighurreko eskola mahomatarraren aurka, hamalau urte eta hamar hilabete zituelarik orduan. Bigarren aldiz eman zioten halaber txertoa (eta hori dela eta pentsa genezake beste baztanga izurritea izan zela Lucknowen) garai bertsuan. Ikasle zerrenda zahar baten ertzean arkatzez egindako oharrek jasotzen dute zenbait aldiz zigortu zutela «jende desegokiarekin hitz egiteagatik», eta behin oso gogor zigortu zuten nonbait «egun batez kaleko eskale batekin kanpora joateagatik». Atariko ate gainetik jauzi egin eta egun oso bat eman zuenean Gumtiko ibai ertzean izan zen hura; lamari erreguka aritu zitzaion, utz ziezaiola berarekin joaten hurrengo oporretan, hilabetez, astebetez; lamak ordea, zirkinik ere egin gabe, horretarako garaia oraindik ez zela heldu esaten zion. Kimen zeregina, esan zuen agureak elkarrekin pastelak jaten zituzten artean, sahiben jakituria guztia eskuratzea zen, eta gero ikusiko zuten. Adiskidetasunaren Eskuak nola edo hala aldenduko zuen Hondamendiaren Zartailua, ezen sei hilabete geroago Kimek gainditu baitzuen lur-neurketa azterketa bat «primerako probetxuz», hamabost urte eta zortzi hilabete zituelarik orduan. Data horrez geroztik ez dio ezer txostenak. Kimen izena ez da ageri Indiako Zerbitzu Topografikoan sartzekoak ziren taldekoen barruan, baina hala ere «izendapenaz lekuz aldatuta» hitzak ageri dira txostenean.
Hiru urte horietan zenbait aldiz agertu zen lama Benareseko Tirthankar elizan, mehexeago eta apur bat horiago, litekeena balitz, baina beti bezain atsegina eta kutsatu gabea. Batzuetan hegoaldetik zetorren —Tutikorinen hegoaldetik; handik abiatu ohi dira sua daramaten itsasontzi zoragarriak Ceylanera, han baitaude paliera dakiten apaizak—; beste batzuetan mendebalde berde hezetik eta Bombay inguratzen duten oihalen lantegien milaka tximinietatik; eta behin iparretik: mila eta berrehun kilometro egin zituen berriz atzera Etxe Miragarriko irudien gordetzailearekin egun batez hitz egiteko. Marmol freskoaren gainean pauso handiak emanez joaten zen lama bere gelara —eliza hartako apaizek oso jator jokatzen zuten agurearekin—, bidaiako hautsa garbitu, eta Lucnowera abiatzen zen, ederki asko ohituta ordurako burdinbidera, hirugarren mailako bagoian. Itzultzerakoan, gauza nabaria zen, lamaren adiskide Bilatzaileak abadeari esan bezala, puska batean utzi egiten ziola bere Ibaiaren galaraz deitoratzeari, edo Bizitzaren Gurpilaren irudi harrigarriak egiteari, eta nahiago izaten zuen elizako inork ikusi ez zuen halako chela misteriotsu baten edertasun eta jakituriaz mintzatu. Bai, Oin Bedeinkatuen arrastoak jarraitu zituen India osoan barrena. (Museoko gordetzaileak badauka oraindik ere lamaren ibilaldi eta meditazioen kontaera zoragarri bat). Bizitza honetan ez zitzaion egitekorik geratzen, Geziaren Ibaia topatzea baizik. Hala ere ametsetan agertu omen zitzaion Bilakuntza batere arrakasta itxaropenik gabe behar zela hartu, bilatzaileak ondoan ez bazuen zegokion chela egitekoa onik burutzeko, eta jakituria handiaz hornitua gainera; esate baterako, ile zuriko irudien gordetzaileak duena bezalakoa. Adibidez (hementxe ateratzen zen rapearen kalabaza, eta apaiz jain atseginak isildu egiten ziren segituan):
— Aspaldi-aspaldian, Devadatta Benareseko errege zenean —adi denok Jâtaka-ri!—, erregearen ehiztariek elefante bat eduki zuten preso puska batean, eta, askatu baino lehen, burdin mingarri bat jarri zioten hankan. Saiatu zen elefantea burdina kentzen, suminduta eta amorruz, eta basoetan barrena gora eta behera ibili zen, ken ziezaiotela erreguka anaia elefanteei. Banaka-banaka, beren tronpa indartsuekin, saiatu ziren beste elefanteak baina huts egiten zuten. Azkenean erabaki zuten burdin hura abereen indarrik ezin zuela hautsi. Zuhaizti batean egun bateko elefante jaio berria zetzan, jaiotzaren hezetasunaz estalita, ama hil egin zitzaiona. Elefante kateatuak, bere hilzoriaz ahaztuta, esan zuen: «esnetako honi laguntzen ez badiot hil egingo da gure hanken azpian». Hala bada txikiaren gainean jarri zen, taldearen mugimendu urdurien aurkako hesi bihurtuz hankak; eskatu zion esnea eme zintzo bati, eta elefantekumea koxkortu egin zen, eta kateaturiko elefantea txikiaren gidari eta defendatzaile bihurtu. Baina, elefantearen bizitzan —adi denok Jâtaka-ri!— hogeita hamabost urte behar dira indarrera heltzeko, eta hogeita hamabost Euriz zaindu zuen gaztea elefante kateatuak, eta bitarte guzti horretan burdina gero eta barrurago sartu zitzaion haragitan.
«Eta egun batean elefante gazteak burdin ia ezkutua ikusi zuen, eta zaharrarengana jiratuz esan zion: «Zer da hau?» «Nire betiko nahigabea da», esan zuen gaztea zaindu zuenak. Orduan besteak atera zuen tronpa eta begien ñirñir baten denboran apurtu zuen burdina, esanez: «Heldu da garaia». Halaxe bada, eraman onez itxoin eta zintzo jokatu zuen elefante bertutetsua, libratu egin zuen, esandako garaian, berak zaintzeko apartatu zuen kumeak berak —adi denok Jâtakari!—, ezen Ananda baitzen elefantea, eta burdina apurtu zuen kumea Jauna Beta baitzen...»
Gero buruari eragiten zion lamak bihotz onez, eta betiko arrosario tilinkariaren gainean ohartarazten zien besteei zeinen libre zegoen harrokeriaren bekatutik elefantekumea. Apala zen lama, bere maisua Jakituriaren Ateen bestaldean ilunpetan eserita ikusirik, ateen gainetik (nahiz eta itxita egon) iragan eta hiri harroaren aurrean bihotz-bihotzez besarkatu zuen chela hura bezain apala. Aberats askoa izango zen bai, halako maisua eta halako chela-ren saria, askatasuna elkarrekin topatzeko garaia etortzen zitzaienean!
Halaxe mintzatzen zen lama, Indian zehar mutur batetik bestera saguzar baten leuntasunaz ibiliz. Saharunporeren atzean fruitu zuhaitzen artean zegoen etxe bateko andre mingain zorrotz batek ohore egin zion emakumeak iragarleari bezala, baina ez zioten hormaren kontrako gela eman; aurreko patioko leku batean jarri zuten, urrumaka ari ziren usoz inguratuta, emakumeak bere alferreko beloa alde batera jarri eta Kuluko izpiritu eta deabruez berriketan jarduten zuen artean, jaio gabeko ilobez, eta mingaina oso librea zuen mukitsu batez, atseden lekuan berarekin hizketan aritu omen zen bat. Behin lama bera bakarrik aldendu zen Bide Handitik apaiza lama drogatzen saiatu zen herriraino, Umballa azpian; baina lamak zaintzen dituen Zeru borondatetsuak gidatu zuen ilunabarrean, bere baitan sartuta eta susmo txarrik gabe, komandante ohiaren ateraino. Han ia-ia gaizki ulertu handi samar bat gertatu zen, soldadu zaharrak galdetu baitzion lamari ea zergatik egin zuen bide hura bera Izarren Adiskideak lamak baino sei egun lehenago.
— Hori ezin liteke izan —esan zion lamak—. Bere jendearengana itzuli da.
— Txoko horretan eserita egon zen ehunka pasadizo xelebre kontari duela bost gau —insistitu zuen ostalariak—. Egia da, egunsentian desagertu egin zen bat-batean nire ilobarekin txantxetan aritu ondoren. Bizkor asko ari da koxkortzen, baina gerraren egiazko berri ekarri zidan Izan Adiskide berbera zen. Banatu egin al zarete?
— Bai... eta ez —erantzun zion lamak—. Ez gara... ez gara erabat banatu, baina oraindik ez da heldu Bidera elkarrekin joateko garaia. Beste leku batean ari da Jakituria bereganatzen. Itxoin egin behar dugu.
— Berdin dio... baina hura ez bazen mutila nolaz bada aritu zen zutaz etengabe hizketan?
— Eta zer esan zuen? —galdetu zuen lamak jakin-minez.
— Hitz samurrak, eta ehunka gainera, zu bere aita eta ama zarela eta horrelako gauzak. Lastima ez dela jarriko Erreginaren zerbitzura. Ezerk ez du ikaratzen.
Berri haiek txundituta utzi zuten lama, orduan ez baitzekien zeinen zintzo betetzen zuen Kimek Mahbub Alirekin egin eta Creighton koronelak indarrean legeztaturiko kontratua...
— Ez dago zaldi gaztea jokotik apartatzerik —esan zuen zaldi-tratulariak koronelak ohartarazi zionean opor garaian Indian barrena bueltaka ibiltzea zentzugabea zela—. Berak nahi bezala atzera eta aurrera ibiltzea ukatzen baldin badiogu, ez dio jaramonik egingo debekuari. Eta nork harrapatuko du orduan?. Koronel sahib, ehun urtez behin bakarrik jaiotzen da jokorako horrelako dohainak dituen zaldia. Eta gizonen beharrean gaude.
10. ATALA
Luzeegi egon da zure mirotza hegan egin gabe. Ez da lotuta jaio,
pasekoa da, ehizan ibili ohi zen guk harrapatu baino lehen.
Haizeetan libre arriskuan. Bai, neurea banu
(Nekaturik eskularruan jartzen zaidanean nirea dudan bezala)
Mirotz handia bailitzan egin eraziko niokeen hegan. Ondo dago
Ezin hobeto lumatuta, gizonekin horren ohituta, zailduta...
Emaiozu Jainkoak harentzat egin zuen ortzia,
Eta zerk kenduko dio haizea?
Gow's Watch.
Lurgan sahibak ez zuen zuzenean esan, baina bere aholkua bat zetorren Mahbubenarekin; eta aholkuak emaitza ona izan zuen Kimentzat. Orain ez zen indiarrez jantzita ateratzen Luckonowetik, eta gutunak hel zitezkeen lekuren batean zegoenean Mahbub, harexen akanpalekura joaten zen, eta afganiarraren begirada ernearen azpian aldatzen zuen janzkera. Topatu balu oporretako egiteen berri emateko mingainik Kimek eskolan erabiltzen zuen Topografia marrazki kutxa txikiak, eskolatik bidaliko zuten beharbada. Behin Mahbub eta bera Bombay hiri zoragarriraino heldu ziren, zaldiz betetako hiru bagoi zeramatzatela tranbietara, eta Mahbub pozez urtu zen ia-ia Kimek proposatu zionean dhow batean Indiar Ozeanoa arabiar zaldiak erosteko gurutzatzea, zaldi haiek, Abdul Rahmanen kontura bizi zen bati entzun zionez, kabuliarrak berak baino prezio hobeagotan saltzen baitziren.
Tratulari handi horrek sartu zuen erretilu berean sartu zuen Kimek eskua, Mahbub eta erlijiokide batzuk haj afari handi batera gonbidatu zituztenean. Karatxira itsasoz itzuli ziren, eta orduantxe izan zuen Kimek itsasoko zorabioaren lehenengo esperientzia, kostako bapore baten brankako kubiertan jarrita, pozoitu egin zutela guztiz sinetsita. Babuaren sendagai kutxa sonatuak ez zion ezertarako balio izan, Kimek Bombayen bigarren aldiz hornitu zuen arren. Mahbubek negozioak zituen Quettan, eta han, afganiarrak onartu zuen bezala, bere soldata irabazi zuen Kimek, eta beharbada baita gehixeago ere, lau egun bitxi emanez intendentziako sarjentu lodi baten etxean morrontzan; haren idazmahaitik hartu zuen, une egoki batean, mintzezko koadernotxo bat, eta bere hartan kopiatu —ganadu eta gameluen salmentarekin zuela zerikusia zirudien—, ilargiaren argitan, etxaleku baten atzean etzanda, gau bero oso batez. Gero bere lekura bihurtu zuen koadernoa; Mahbuben esanetan, kobratu gabe utzi zuen zerbitzua, eta bidean hamar kilometro aurrerago elkartu zen afganiarrarekin, kopia kolkoan zeramala.
— Arrain txikia da soldadu hori —azaldu zion Mahbub Alik—, baina denborarekin handia harrapatuko dugu. Idiak bi prezioetan saldu besterik ez du egiten, bata bere negozioetarako eta bestea gobernurako, baina hori ez zait bekatua iruditzen.
— Zergatik ezin nuen liburuxka hartu eta kito?
— Hori eginda ikaratu egingo zen, eta bere nagusiari kontatu. Eta guk berriz, Quettatik Iparrera doazen errifle berri mordo ederra galduko genuke beharbada. Jokoa oso handia da, eta lagun batek une jakin batean pixka bat besterik ez du ikusten.
— A! —esan zuen Kimek, eta isildu egin zen.
Montzoien oporretan izan zen hura, matematiketako saria jaso ondoren. Gabonetako oporrak, bere entretenimendu pribatuetarako hamar egun kenduta, Lurgan sahibarekin eman zituen, sutondo zaratatsu baten ondoan —Jakkorako bidea metro bat elurrez estalita zegoen urte hartan— eta, hindu txikia ezkontzeko joana zenez gero, Lurgani laguntzen jardun zuen Kimek perlak harian kokatzen. Sahibak Koranaren atal osoak buruz ikasi erazi zizkion Kimi, mullah baten erritmo eta kadentzia berberaz esateko gai izan zen arte. Gainera, bertako droga askoren izenak eta ezaugarriak erakutsi zizkion, eta baita ematerakoan errezitatu beharreko runa egokiak ere. Gauetan sorginkeriak idazten zituen pergaminoetan, pentagrama landuak: deabruen izenez koroatuak zeuden —Murra eta Awan, Erregeen laguna—, eta idazki harrigarriak zeuzkaten ertzetan. Eta, aproposagoa zena, gorputzaren zaintzaz eman zizkion aholkuak, sukarra sendatzekoak, eta bidaietarako sendabide errazak. Joateko eguna baino hamar egun lehenago, Creighton koronel sahibak —hura ez zen leiala izan— idatzizko azterketa bat bidali zion Kimi, neurgailu, kate, lokarri eta angeluez oso-osorik.
Hurrengo oporretan Mahbub Alirekin joan zen; egarriz hiltzekotan egon zen bidaia hartan, gamelu baten gainean neke handiz gurutzatzen ari zela harea Bikanirreko hiri misteriotsurantz; ehun metrotako sakonera dute han putzuek, eta gameluen hezurrez daude estalita. Kimen ikuspuntutik ez zen hura bidaia entretenitua izan. Izan ere, eta tratuaren aurka, murailaz inguraturiko hiri basati haren mapa egitea agindu zion koronelak; eta esperagarria ez denez gero morroi mahomatar bat, eta nagusiaren pipa prestatzailea, indiar estatu libre baten hiriburuaren inguruan lur neurketarako kateekin ibiltzea, oinekin eta arrosario aleen laguntza hutsez hartu behar izan zituen Kimek neurriak. Itsas orratza erabili zuen orientatzeko aukera izan zuenean —ilundu ondoren gehienetan, gameluak janda zeudenean—, eta bere topografia kutxatxoaren laguntzaz, hiru margo eta sei pintzelekin, lortu zuen Jeysulmir hiriaren oso ez bestelakoa zen zerbait. Mahbubek gogotik egin zuen barre, eta txosten idatzi bat prestatzeko aholkua ere eman zion; eta Mahbuben zela kuttunenaren oihalaren azpian zegoen kontu-liburuaren azalaren gainean ekin zion Kimek lanari.
— Ikusi, ukitu edo aztertu duzun guztia hartu behar du lanak kontutan. Jang-i-Lat sahiba bera, armada osoarekin eta gerrarako prest, bat-batean agertu izan balitz bezala idatzi.
— Zer tamainatako armada?
— A, lakh erdi bat.
— Horixe da zorakeria! Gogoan izan zeinen eskas eta txarrak diten hondarretako putzuak. Mila gizon egarritu ez lirateke honaino hurbilduko.
— Orduan jarri hori, eta hormetako pitzadura zaharrak ere aitatu, eta egurra non dagoen, eta nolako umorea eta jarrera duen erregeak. Ni hemen egongo naiz zaldi guztiak saldu arte. Gela bat hartuko dut hiriaren sarreraren ondoan, eta zu neure laguntzailea izango zara. Sarraila ederra du gelak atean.
Txostena St Xavierreko idazkera etzan nahastezinean idatzita ageri da, eta mapa arre, hori eta gorria baliagarria izan zen duela urte gutxi (bulegari arduragabe batek artxibatu egin zuen E23k Sistanera egindako bigarren espedizioaren ohar zakarrekin); baina arkatzez idatzitakoak ulertezina behar du izan orain. Idazkia itzuli egin zuen Kimek Mahbuhentzat, oliozko kriseilu baten argipean izerdi patsetan, itzul bidaiaren bigarren egunean. Afganiarra altxatu eta makurtu egin zen bere zela-zakuen gainera.
— Banekien jaietarako jantzia beharko zenuela, eta, horretaz, prestarazi egin dut —esan zion irribarrez—. Afganistango Emirra banintz (eta egunen batean hori ere ikusiko dugu beharbada), urrez beteko nizuke ahoa.
Serio-serio Kimen oinetan utzi zituen jantziak. Bazen han Penshawurreko urrez brodaturiko txano bat durbanterako, kono baten tankerakoa, eta durbante oihal handi bat, bukaeran urrezko flekoak zituena. Bazen Delhiko txaleko brodatu bat esnea bezain zuria zen alkandora baten gainean jartzeko, eskuinetan lotua, zabala eta kulunkaria; praka berdeak, zeta bihurritutako gerriko batekin; eta, batere hutsunerik ez zedin izan, Errusiako larruz egindako babutxak ere baziren, usain zoragarriarekin, muturrak harro-harro goraka jasota.
— Asteazkenez, eta goizean arropa berria janzteak zoriona dakar—esan zuen Mahbubek ahots beteaz—. Baina ez zaigu ahaztu behar munduan dagoen jende gaiztoa. Beraz...
Distira guzti hura, Kimi arnasa modu zoragarrian kendu ziona, 45. errebolber batekin burutu zuen, nakar eta nikelezkoa, eta automatikoa.
— Kalibre txikiagoa neukan pentsatuta baina gero gogoratu zait gobernuaren balak hartzen dituela honek. Horiek beti lortu litezke... batez ere mugaren bestaldean. Ea, altxa eta utzidazu begiratzen —bizkarrean jo zuen Kim—. Ez ahal zara sekula nekatuko, afganiar hori! A, zenbat bihotz urratu behar dituzun zuk! A, betileen azpiko begi horiek, zeharka begira!
Kim jiratu egin zen, behatzak luzatu, tente-tente jarri, eta hazten hasita zeukan bibotea ukitu zuen oharkabean. Gero Mahbuben oinetara makurtu zen eskerrak behar bezala emateko, esku hegalari, mugikorrez, hitzik esateko beteegia baitzeukan bihotza. Aurreratu eta besarkatu egin zuen Mahbubek.
— Seme... behar al dugu bada gu biok hitzik? Ez al da pistola txiki hori zoragarria? Zirkin batean ateratzen dira sei kartutxoak. Kolkoan sartuta eramaten da, larru-azalaren ondoan, nolabait esateko, larruak koipeztatua mantentzen du eta. Ez dezazula inoiz beste inon utzi, eta, Jainkoak nahi beza zuk horrekin egunen batean gizonen bat hiltzea.
— Hai mai! —esan zuen Kimek penan—. Sahib batek gizon bat hiltzen badu zintzilikatu egiten dute sahiba gero gartzelan.
— Bai; baina muga gurutzatu bezain agudo zuhurragoak dira gizonak. Jaso ezazu; baina kargatu lehenbizi. Zertarako balio du kargarik gabeko arma batek?
— Madrissah-era itzultzerakoan emango dizut berriz. Han ez dute armarik ametitzen. Zuk edukiko didazu orduan?
— Begira, seme, nekatuta nago madrissah horretaz, urterik onenak kentzen dizkiote eta leku horietan gizonari, bidean ez beste inon ikas litekeena erakutsi nahian. Sahiben zoramenak ez du ez hasiera ez bukaerarik. Ez dio axola. Baliteke txosten idatzi horrek morrontza luzeago batez libratzea; eta Jokoan gero eta gizon gehiago behar ditugula badaki Jainkoak.
Aurrera egin zuten, harea mugikorraz babesteko ahoa estalita, gatzezko basamortutik barrena Jodhpurreraino; han Mahbubek eta Habib Ullah bere iloba ederrak salerosketa ugari egin zuten; eta ondoren, tristura handiz, gero eta txikiagoak zituen jantzi europarrekin, St Xavierreko bigarren klasera itzuli zen Kim. Hiru aste geroago, Creighton koronelak, Tibeteko mamu-ezpata batzuen prezioaz galdezka ari zela Lurganen dendan, Mahbub Ali nabarmen asaldatu bat topatu zuen. Lurgan sahibek erreserbako ordezkari bezala jokatzen zuen.
— Eginda dago zaldia, bukatuta, jaten eta erakutsitako bidetik ibiltzen ikasita, sahib! Hemendik aurrera, egunetik egunera, ahaztu egingo zaio ikasitakoa gauzak errepikatzera behartzen badugu. Askatu hedeak eta utziozu joaten —esan zuen zaldi tratulariak—. Zaldi horren beharra daukagu.
— Baina oso gaztea da, Mahbub... hamasei urte besterik ez, ezta?
— Nik hamabost urte nituenean, hilda neukan gizon bat eta seme bat eginda, sahib!
— Zu bai jentil zahar lotsagabea! —Lurganengana jiratu zen Creighton. Bizar beltzak baiezkoa egin zion afganiarraren bizar gorri tindatuaren jakituriari.
— Nik aspalditik erabiliko nukeen —esan zuen Lurganek—. Zenbat eta gazteago, askoz hobeto. Horrexegatik edukitzen ditut nik benetan baliotsuak diren bitxiak ume baten ardurapean. Hona bidali zenidan mutila frogatzearren era askotako saioak egin nizkion: eta bera izan da gauzak ikustarazi ezin izan nion mutil bakarra.
— Kristalean, ala tintontzian? —galdetu zion Mahbubek.
— Ez. Nire eskuaren azpian, esan nizun hezala. Orain arte ez da sekula halakorik gertatu. Eta horrek esan nahi du nahikoa indarra duela... (nahiz eta zuk huskeria dela pentsatu), edonori berak nahi duena eginarazteko. Eta duela hiru urte gertatu zen. Orduz geroztik gauza asko eta asko erakutsi diot, Creighton koronela. Nire ustez, orain alferrik galtzen ari zara mutila.
— Um! Baliteke arrazoi izatea. Baina, dakizun bezala, une honetan ez dago berarentzako topografia lanik.
— Utziozue joaten... utzi joaten —moztu zuen Mahbubek—. Nork espero du bada hasiera-hasieratik zama handiak eramatea moxalak? Utziozue karabanekin joaten, gure gamelu zuri gazteekin esate baterako... horrek zorte ona ematen du eta. Neronek eramango nuke, baina...
— Bada mutila oso baliagarria izan litekeen asunto txiki bat hegoaldean —esan zuen Lurganek, oso xamur, betazal urdindu astunak erotzen utziz.
— E23-k dauka hori kontrolpean —esan zuen Creightonek bizkor—. Ez du hara joan behar. Gainera, turkieraz ez daki.
— Behar ditugun gutunek nolako tankera eta usaina duten mutikoari esan eta ekarriko ditu —insistitu zuen Lurganek.
— Ez. Gizonen lana da hori —esan zuen Creightonek.
Ez hanka eta ez buru ez zuen istorioa zen: gutun baimenik gabeak eta asaldariak, erlijio mahomatarreko gauza guztietan mundu osoko azken autoritatea zela uste zuen gizon bat eta britainiar lurraldeetan emakumeak bahitzeagatik zigortu izan zuten erregetzako gizon gazte baten artean. Artzapezpiku mahomatarrak ziurtasunez eta arrandiatsu jokatu zuen; printze gaztea haserre zegoen besterik gabe bere eskubideak mugatu zizkiotelako, baina ez zuen egunen batean konprometigarri gerta lekiokeen postarekin jarraitzeko asmorik. Eskuratu zuten haietako gutun bat, baina aurkitu zuena hilda topatu zuten gero bide ertzean arabiar tratulariz jantzita, E23-k, lana bere gain hartuta, informatu zuen bezala.
Gertaera haiek, eta argitara eman ezin diren beste zenbaitek, Mahbub eta Creightoni buruak eragin erazi zizkioten.
— Utziozu bere Lama Gorriarekin joaten —esan zuen zaldi tratulariak ahalegin nabarmenez—. Agurea maite du. Pausoak arrosarioarekin neurtzen ikasiko du behintzat.
— Izan dut harremanik agurearekin, gutunez —esan zuen Creighton koronelak, berriz ere irribarre eginez—. Zertan dabil?
— Batera eta bestera dabil, hiru urte hauetan egin duen bezala. Sendatzeko gauza den Ibai baten bila dabil. Jainkoak madarika ditzala...! Tirthankar Elizan egoten da, edo Buddh Gayan, bideari uzten dionean. Gero mutila ikustera joaten da madrissah-era: bitan edo hirutan mutila horrexegatik zigortu izan dutelako dakigu. Burutik eginda dago agurea, baina gizon baketsua da. Ezagutzen dut. Babuak ere baditu harremanak berarekin. Hiru urtez bijilatu dugu. Lama Gorriak ez dira Indian oso arruntak, eta ez zaie arrastoa aise galtzen.
— Babuak bitxiak dira oso —esan zuen Lurganek pentsakor—. Ba al dakizu zer den Hurri babuak benetan nahi duena? Royal Society-aren partaide izan nahi du, egiten dituen etnologi oharrak direla eta. Mahbubek eta mutilak lamaz esaten didaten guztia kontatzen dizut zuri eta baita hari ere. Hurri babuak Benaresera joateko asmoa du... bere kontura, uste dut.
— Nik ez dut hori uste —esan zuen Cregihtonek. Berak ordaindu zituen Hurriren bidai gastuak, lama nor ote zen jakiteko irrikatan baitzegoen babua.
— Eta lamarengana ere joan izan da behin baino gehiagotan une hauetan lamaismoaz informazioa jasotzeko, deabruen dantzez, eta sorginkeria eta kutunez. Birjina maitea! Aspaldi kontatuko niokeen nik guzti hori. Zahartzen ari da nire ustez Hurri bidean ibiltzeko. Nahiago du ohitura eta usadioei buruzko informazioa jaso. Bai, Society-ko kide izan nahi du.
— Iritzi ona du Hurrik mutilaz, ezta?
— A, bai, oso ona; oso arratsalde atseginak eman izan ditugu nire txokoan... baina nire ustez alferrikakoa litzateke mutil hori etnologi lanetarako Hurrirekin bidaltzea.
— Ez ordea lehenengo saio baterako. Zuk zer diozu, Mahbub? Utziozu mutikoari lamarekin sei hilabetez joaten. Gero ikusiko dugu. Esperientzia hartuko du.
— Hori badauka, sahib, arrainak igeri dabilen ura ezagutzen duen bezalaxe. Baina arrazoi askorengatik, gauza ona litzateke mutila eskolatik libratzea.
— Ondo da —esan zuen Creightonek, berekiko ia—. Joan liteke lamarekin, eta Hurrik bijilatu nahi baditu askoz hobeto. Ez du arriskuetara bultzatuko mutila, Mahbubek egingo lukeen bezala. Gauza bitxia, Society-an sartu nahia. Oso gizatiarra ere bai. Hobea da Etnologian... Hurri.
Ez diruaren truke, ez gorago egoteagatik, ez luke Creightonek Indiar Etnologi Zerbitzuko lana utziko, baina bihotzaren sakonean berak ere izenaren ondoren «Society-koa» idazteko desioa zeukan gordeta. Berak ezagutzen zituen moduko ohoreak eskura zitezkeen arte pixka bat eta adiskideen laguntzaz, baina, ondo zekienez, lanak eta ez beste ezerk —bizitza oso bat atzean zuen lanak— eraman zezakeen gizon bat Society-ra, berak asiar kultu bitxi eta usadio ezezagunez egindako monografien zaparradaz bete zuen Society hura. Hamar gizonetatik bederatzik ihes egingo zuten Royal Society-ko bilera batetik asper-asper eginda. Baina Creighton zen hamargarrena, eta batzuetan bihotz-bihotzez desiratzen zituen bizimodu errazeko Londongo jendez jositako gelak, non ile urdinduko gizonak edo gizon burusoilak, armadaz tutik ere ez dakitenak, esperimentu espektroskopikoen artean mugitzen baitiren, tundra izoztuetako landare kaskar, hegaldia neurtzeko makina elektriko eta eltxo emearen ezkerreko begia milimetroetako zatietan neurtzeko tresnen artean. Era guztietako arrazoi eta eskubidez behar zuen Geografia Elkarteak Creighton erakarri, baina gizonak umeak bezain ustekabeko dira jostailuak aukeratzerakoan. Hala, Creightonek irribarre egin zuen, eta Hurriz zuen iritzi ona areagotu egin zen, bera ere antzeko irrikak mugitzen zuen eta.
Marnuen ezpata erortzen utzi eta Mahbuberi begiratu zion.
— Noiz atera dezakegu moxala ukuilutik? —esan zion zaldi tratulariak, bestearen begiek ziotena irakurriz.
— Urn! Oraintxe bertan ematen baldin badut erretiratzeko agindua... zer uste duzu egingo duela? Ez dut sekula parte hartu horrelako baten irakaspenean.
— Nigana etorriko da —esan zuen bizkor Mahbubek—. Lurgan sahib eta biok prestatuko dugu biderako.
— Hala izan dadila bada. Nahi duena egin ahal izango du sei hilabetez. Baina nor izango du erantzule?
Lurganek burua okertu zuen pixka bat.
— Ez du ezer esango, horren beldur bazara, Creighton koronela.
— Mutil bat besterik ez da, azken finean.
— Bai; baina lehenbizi, zer esanik ez dauka; eta bigarren, badaki zer gertatuko litzatekeen hitz eginez gero. Gainera, Mahub oso maite du, eta ni ere bai zertxobait.
— Ezer ordainduko al zaio? —galdetu zuen zaldi-tratulari praktikoak.
— Jatekoaren dietak besterik ez. Hilabeteko hogei rupia.
Kontuen berrikuspenaz ez dagoela zertan kezkatu beharrik da zerbitzu sekretuaren abantailetako bat. Aurrekontu barregarria du noski, baina gizon gutxi batzuk arduratzen dira diruaz, eta ez dute frogagirik edo kontu xeherik eskatzen. Mahbuben begiak argitu egin ziren, ia-ia sij-ek diruarekiko duten maitasunaz. Lurganen aurpegi sorgorra ere aldatu egin zen. Aurrean zituzten urteak etorri zitzaizkion burura, Kimek ez gauez ez egunez eteten ez den Joko Handian parte hartuko zuenean, India osoan barrena. Aurrez ikusten zituen, aukeraturiko gutxi batzuen ahotan, ohorea eta ospea, bere ikaslearen bidez berarengana zetozela. Lurgan sahibek egin zuen E23 zena, ipar-mendebaldeko probintziako gizontxo urduri, lotsagabe, gezurti bat hartuta.
Baina maisu haien poza hutsaren hurrengoa izan zen Kimen pozaren ondoan, St Xavierreko zuzendariak bakarka deitu zionean Creighton koronela bila joan zitzaiola esateko.
— Ulertu dudanez, O'Hara, lur-neurketa laguntzaile bezala lanpostu bat aurkitu dizu Ubideen Sailean; matematikak gogotik ikasi izanari zor diozu hori. Zorte handia duzu, hamasei urte besterik ez dituzu eta; baina ulertuko duzu noski ez zarela pukka (finkoa) bihurtuko udazkeneko azterketa gainditu baino lehen. Beraz ez duzu pentsatu behar ondo pasatzera irtengo duzunik, edo dirua egitera. Lan gogorra duzu aurrean. Pukka bihurtzea lortzen baduzu ordea, hileko laurehunetik bostehunera irabaz zenezake.
Eta ondoren zuzendariak aholku ugari eman zion jokaeraz, gizabideaz eta moralaz. Eta beste batzuek, ikasle zaharragoak, oraindik lanposturik lortu gabeak, anglo-indiarrak ez beste inor mintza litekeen moduan aritu ziren hizketan, kuttunkeria eta korrupzioaz. Cazalet gazteak gainera, zeinak aita pentsionista baitzuen Chunarren, oso garbi eman zuen aditzera Creighton koronelak Kimengan zuen interes hura aita batena zela; eta Kimek, mendekua hartu ordez, ez zuen txintik atera. Zetorkion gozamen handian, bezperan Mahbubek bidalitako gutunean ari zen pentsatzen, ingelesez txukun-txukun idatzitako gutuna, arratsalde hartarako zitatuz izenak berak zuzendariaren ilea ikaraz zut jarriko zukeen etxe batean...
Gau hartan, esan zion Kimek Mahbuberi Lucknoweko geltokian, ekipaien baskularen ondoan zeudela:
— Beldur nintzen azkenean ez ote zitzaidan sabaia gainera eroriko eta atera ezinik geratu. Egia al da dena bukatu dela, aita?
Mahbubek behatzak klaskatu zituen bukaera haren erabatekoa erakusteko; ikatz pusketek bezala distiratu zioten begiek.
— Eta non dago eraman behar dudan pistola?
— Poliki, motel! Urte erdia loturarik gabe korrika egiteko. Hori eskatu nion Creighton koronelari. Hogei rupia hilabeteko. Txano Gorri Zaharrak badaki bazoazela.
— Hiru hilabetez nire soldataren dusturie-a (komisioa) ordainduko dizut —esan zuen Kimek serio—. Bai, bi rupia hilabeteko. Baina lehenbizi hauek kendu behar ditut —harizko galtza finei eta lepokoari tira egin zien—. Gainean ekarri dut bidean beharko dudan guztia. Nire kaiza Lurgan sahibarengana joan da.
— Eta goraintziak bidaltzen dizkizu... sahib.
— Oso gizon argia da Lurgan sahiba. Baina zu zertan ari zara?
— Iparrera noa berriz, Joko Handia dela eta. Zertan bestela? Oraindik ere Txano Gorriaren atzetik joateko asmotan zaude ala?
— Ez ahaztu hark egin nauela orain naizena, berak ez bazekien ere. Irakatsi didan dirua bidali du urtez urte.
— Nik ere beste horrenbeste egingo nukeen... nire buru gogorretik horrelakorik pasa izan balitz —esan zuen marmarka Mahbubek—. Goazen. Piztuta daude farolak, eta bazarrean ez da inor zurekin konturatuko. Hunifaren etxera joango gara.
Harako bidean, Lemueli amak emandako aholku bera eman zion Mahbubek, eta, gauza bitxia bada ere, zuzen zebilen Mahbub Hunifa eta bera bezalakoek erregeak suntsi zitzaketela esatean.
— Eta gogoan dut —errepikatu zuen Mahbubek maliziaz—, nola esan zuen batek «Sinetsi sugeari emagalduari baino lehenago, eta emagalduari afganiar bati baino lehenago, Mahbub Ali». Baina, afganiarrena izan ezik, tartekoa bainaiz ni, egia da dena. Eta are egiagoa Joko Handian, emakumeen bidez hondatzen baitira plan guztiak, eta egunsentian agertzen gara gero lepoa moztuta. Halaxe gertatu zitzaion bati —xehetasun osoz kontatu zion istorioa.
— Orduan zergatik? —Kim isildu egin zen gela altu bateko ilunpe berora zeraman ezkaratz zikin baten aurrean, Azim Ullahen tabako dendaren atzean dagoen bizilekuan. Ezagutzen dutenek Txoritokia deitzen diote... bete-beteta baitago txistu, xuxurlo eta urrumaz.
Kojin zikin eta erdizka erretako nargilez beteta, tabako mingotsaren kirats eramanezina zerion gelari. Emakume erraldoi eta tankeragabe bat zetzan zoko batean, berde antzeko gasatan bilduta, eta kopeta, sudurra, belarriak, lepoa, eskumuturra, besoa, gerria, eta txorkatila indiar bitxi astunez apainduta. Jiratzerakoan eltzeek elkar jotzean egiten duten soinu bera egin zuen. Katu argal batek kanpoko balkoian miau egin zuen, goseak. Kim, lotsatuta, sarrerako gortina atzean gelditu zen.
— Hau al duzu merkantzia berria, Mahbub? —esan zuen nagikeriaz Hunifak, nargilearen bokila ezpainetatik aldentzeaz arduratu gabe—. O, Buktanus! —bere klaseko gehienak bezala, deabruak aitatzeko ohitura zuen—. O, Buktanus! Oso itxura ona du.
— Hori zaldi salmentaren parte da —azaldu zion Mahbubek Kimi, eta Kimek barre egin zuen.
— Sei egun bete nituenez geroztik daukat hizkera hori entzunda —erantzun zion Kimek, lurrean argiaren ondoan eseriz—. Zertarako gaude hemen?
— Zure babeserako. Gaur gauean kolorea aldatuko dizugu. Teilatupean lo egite horrek almendrak bezain zuri utzi zaitu. Baina Hunifak ezkutatu egiten duen kolorearen sekretua dauka. Ez bizpahiru egunetako margoa. Gainera, indartu egingo zaitugu bideko arriskuen aurka. Hauxe da nik egiten dizudan oparia, seme. Kendu gainean dituzun metalezko gauza guztiak eta utzi hemen. Presta ezazu dena, Hunifa.
Kimek itsas orratza atera zuen, topografiarako margo-kaxa eta bete berria zuen sendagai kutxa. Guzti haiek bidaietan lagundu izan zioten beti, eta, gazteei gertatu ohi zaien bezala, balio handia zuten beretzat.
Emakumea poliki altxatu eta mugitu egin zen eskuak aurrean apur bat zabalduta. Orduan konturatu zen Kim itsua zela.
— Ez, ez —murmurikatu zuen—, egia dio afganiarrak... nire kolorea ez da desagertzen ez astebete ez hilabetean, eta nik babesten ditudanak ondo defendatuta daude.
— Urruti eta bakarrik dagoenean bat, ez da gauza ona izaten bat-batean pikorrez eta arrastoz betetzea —esan zuen Mahbubek—. Nirekin zeundenean ardura nintekeen ni horretaz. Gainera, larruazala argia dute afganiarrek. Erantzi zaitez gerriraino eta ikusi nola zuritu zaren —Hunnifa tentuan itzuli zen barneko gela batetik—. Ez dio axola, ez du ikusten —buztin-lokatzezko ontzi bat hartu zuen emakumearen esku eraztundunetik.
Tintea urdina eta lingirdatsua zen. Kimek saio bat egin zuen eskumuturraren atzealdean para pusketa batekin baina Hunifak entzun egin zuen.
— Ez, ez —egin zuen oihu—. Hori ez da horrela egiten, dagokion zeremoniarekin baizik. Kolorea da gutxiena. Biderako babes osoa emango dizut.
— Jaddo? (magia) —galdetu zuen Kimek dardara ikara arin batez. Ez zituen gogoko begi zuri ikusmen gabeko haiek. Mahbuben eskuak, lepotik helduta, lurrera makur erazi zuen, sudurra ia-ia oholetan zuela.
— Geldik egon. Ez dizugu kalterik egingo, seme. Neure burua zuretzat opari!
Ezin zuen ikusi zertan ari zen emakumea, baina bitxien zarata entzun zuen puska luze batean. Pospolo batek argitu zuen iluna; intsentsu aleen ohiko txinpartak harrapatu zituen. Gero kez bete zen gela: ke astuna, usaintsua eta loarrazlea. Gero eta lokartuago, deabruen izenak aditu zituen, Zulbazan, Eblisen semea, azoka eta paraoetan bizi dena, bat-bateko haragikeriak eragiten dituela atseden hartzera geratzen direnen artean; Dulhan, meskiten inguruan ikusiezina, jendea otoitzetatik aldentzen duena; eta Musbut, gezur eta ikararen jauna. Hunifa, belarrira xuxurlatzen ziola orain, oso urrutitik bezala mintzatzen zen, behatz leun beldurgarriz ukitzen zuen, baina hala ere Mahbuben esku indartsuak ez zion Kimi lepoa askatu hasperen batez erlaxatuz kordea galdu zuen arte.
— Ala! Nolako borroka egin duen! Ez genuen inola ere lortuko drogekin izan ez balitz. Odol zuriak egingo zion hori noski —esan zuen Mahbubek umore txarrez—. Segi dawut-arekin (inbokazioa). Emaiozu babes osoa.
— Entzule hori! Belarriekin entzuten duzun horrek, zatoz hona. Entzun, Entzule hori! —egin zuen intziri Hunifak, begi hilak mendebaldera jarrita. Intziri eta marmarrez bete zen gela iluna.
Kanpoko balkoitik, irudi astun batek buru biribila jaso eta eztul egin zuen urduri.
— Ez eten sabeliztunaren nekromantziak, adiskide —esan zuen ahotsak ingelesez—. Zuri oso nahasgarria gertatuko zaizu noski, baina begirale adituak ez du zertan kezkatu beharrik.
— ... Zerbait asmatuko dut horiek hondatzeko! O, Iragarle hori, pazientzia izan sinesgabeekin. Bakean utzi puska batean! —Hunifaren aurpegiak, iparrera jiratuta, keinu beldurgarriak egiten zituen, eta ematen zuen sabaitik zetozen ahotsek erantzun egiten ziotela.
Hurri Babu bere ohar-koadernora itzuli zen, leihoaren zurerian ezarrita, baina eskuak dardara egiten zion. Hunifa, drogen estasian edo, aurrera eta atzera mugitzen zen zangoak gurutzatuta Kimen buru geldiaren ondoan eserita, eta deabru bati bestearen atzetik egiten zion dei, erritoaren ordena zaharrean, mutila ekintza orotatik alden zezatela eskatuz.
— Harekin daude Gauza Sekretuen giltzak! Berak ez beste inork ez ditu ezagutzen. Berak daki lur lehorrean eta itsasoan dagoen guztia! —Berriz ere arrapaladan heldu ziren erantzun txistukari misteriotsuak.
— Ez... ez da bada ekintza horretan dena gaiztoa izango, ezta? —esan zuen babuak, ikusiz nola egiten zuten dardara eta nola gogortzen ziren Hunifaren eztarriko giharrak hizkuntza arrotzez mintzatzen zen artean. Ez... ez zuen bada mutila hilko? Hala baldin bada, uko egiten diot epaiketan lekuko izateari... Zein zen azkena aipatu duen balizko deabrua?
— Babuji —esan zuen Mahbubek hindieraz—. Ez diet batere begirunerik Indiako deabruei, baina Eblisen Semeak oso bestelakoak dira, eta nahiz eta jumali izan (parte onekoak), nahiz jullali (parte txarrekoak), ez dituzte sinesgabeak atsegin.
— Orduan uste duzu hobe dudala joatea? —esan zuen Hurrik, erdizka altxatuz—. Materiarik gabeko fenomenoak baino ez dira noski. Spencerrek dio...
Txilio leherketa batekin bukatu zen Hunifaren krisia, halakoetan gertatu ohi den bezala, eta ezpainetan apar ukitu bat ere bazuela. Leher eginda eta mugitu ezinik geratu zen Kimen ondoan, eta ahots eroak isildu egin ziren.
— Hara! Eginda dago lana. Ibiliko ahal da orain hobeto mutila; bai noski, dawut-ean aditua da eta Hunifa. Lagunduidazu alde batera eramaten, babu. Ez beldurrik izan.
— Nola izango naiz ez dagoenaren beldur? —esan zuen Hurri babuak, bere burua lasaitzearren ingelesez hizketan. Gauza izugarria da halako erdeinuz ikertzen den magiaren beldur izatea, Ilunaren Botere guztietan biziki sinetsiz Royal Society-rako folklorea jasotzea.
Mahbubek barre txiki bat egin zuen. Izana zen bestetan ere Hurrirekin bidean.
— Buka dezagun margoketa —esan zuen—. Ondo babestuta dago mutila... Haizeetako Jaunek entzuteko belarriak baldin badauzkate. Ni sufi-a naiz (adimenzalea), baina emakume, hazitarako edo deabru baten puntu itsuak topatuz gero, zergatik bestaldera j arri ostikoa eman diezaguten? Jarri mutila bidean, babu, eta kontuz ibili ez dezan Txano Gorriak eraman guk harrapatu ezingo dugun lekura. Nik zaldietara itzuli beharra daukat.
— Ondo da —esan zuen Hurri babuak—. Ikuskizun bitxia da une honetan mutila.
Oilarrak hirugarren kukurrukua jo zuenean, mila urtetako loalditik esnatu zen Kim. Hunifa, bere zokoan, zurrungaka ari zen, baina Mahbub joana zen.
— Ez zinen ikaratuko noski —esan zion sorbalda ondotik ahots koipetsu batek—. Neronek superbisatu dut ekintza oso-osorik, eta guztiz interesgarria izan da etnologiaren ikuspuntutik. Dawut bikaina izan da.
—A! —esan zuen Kimek, Hurri babu zela konturatuta, besteak irribarre lausengaria egiten zion artean.
— Eta Lurganen partez orain daramazun jantzia ekartzeko ohorea izan dut. Ez dut horrelako hornidurak menpekoei ekartzeko usadiorik, baina —barre txiki bat egin zuen—, zure kasua berezia bezala ageri da liburuetan. Hartuko ahal du kontutan Mr Lurganek nik egindakoa.
Kimek ahoa zabaldu eta nagiak atera zituen. Atsegina zen berriz ere jantzi lasaietan jira-biraka ibiltzea.
— Hau zer da? —jakin-minez begiratu zion oihal lodiari, Ipar urruneko usainez betea.
— O! Hau lama lamaistikoaren zerbitzura dagoen chela jantzi diskretua da. Oso-osoa xehetasun guztietan —esan zuen Hurri babuak, balkoiraino joanez buztinezko ontzi batean hortzak garbitzera—. Nire iritziz, ez da zure jaun zaharraren erlijio berberekoa, erlijio horren azpi-adar batena baizik. Ohar batzuk bidali ditut gai honetaz Asiatic Quaterly Review aldizkarira. Hala ere, gauza bitxia da jaun zahar horrek berez erlijiotasunik batere ez izatea. Bost axola zaio dena.
— Ezagutzen al duzu?
Hurri babuak eskua altxatu zuen, hortza garbiketa eta halako gauzekin batera bengaliar ongi ikasien artean doazen erritoak betetzen zituela adieraziz. Gero arya-somaj otoi teista esan zuen ingelesez, eta pan eta betel hostoz bete zuen ahoa.
— A, bai. Ikusi izan dut behin baino gehiagotan Benaresen, eta baita Buddh Gayan ere, galderak egin nahi bainizkion zenbait erlijio arazoz eta deabruen jaurespenaz. Agnostikoa da erabat, neroni bezalaxe.
Hunifa mugitu egin zen lotan, eta Hurri babuak jauzi egin zuen urduri kobrezko intsentsu ontziraino —beltza eta koloregabea goizeko argitan—, behatzez igurtzi zuen kedarra eta diagonalean mugitu zuen aurpegiaren aurrean.
— Nor hil da zure etxean? —galdetu zion Kimek hindieraz.
— Inor ez. Baina badu begiz jotzea... Sorginkeria egin duenak —erantzun zuen babuak.
— Eta zer egingo duzu bada orain?
— Benareserako bidean jarriko zaitut, harantz bazoaz, eta esango dizut zer jakin behar dugun.
— Hara noa. Zer ordutan da te-ren-a? —altxatu egin zen; gela desolatuari begiratu zion eta argizaria bezain horia zegoen Hunifaren aurpegiari, eguzki ahulak zorua gurutzatzen zuen artean—. Ordaindu egin behar al zaio sorgin honi?
— Ez. Aztikeria egin dizu deabru eta arrisku guztien aurka, bere deabruen izenean. Halaxe nahi zuen Mahbubek —eta ingelesez—. Nahikoa atzeratuta dabil, nik uste, halako aztikeriatan sinesteko. Zera, bentrilokia besterik ez da eta dena. Sabelarekin hitz egin, ezta?
Kimek oharkabean kliskatu zituen behatzak edozein deabru aldendu asmoz —Mahbubek pentsatu gabekoa—, Hunifaren egiteen bidez ustekabean baten bat sartu ahal izan zelakoan; eta Hurriek beste barre txiki bat egin zuen. Hala ere gela gurutzatzerakoan kontuz ibili zen ez zapaltzearren Hunifaren itzal biribila zoruko oholetan. Sorginek —deabruak hartuta daudenean— arimako orkatilak harrapa diezazkiote gizon bati horrelakorik egiten badu.
— Orain entzun ondo —esan zuen babuak kanpoko haize freskoan—. Ikusi ditugun zeremonia horien artean gure sailekoei kutun eraginkor bat ematea dago. Lepoa ukituta, kutun bat topatuko duzu, oso merkea. Hori gurea da. Ulertzen al duzu?
— A, bai hawa-dilli-a (adore ematekoa) —esan zuen Kimek, lepoa ukituz.
— Hunifak egiten ditu, bi rupia eta hamabi annagatik, zera... era guztietako aztikeriekin. Nahikoa arruntak dira, erdia beltzez esmailatuta dutela izan ezik, eta bakoitzak paper bat dauka barruan, hemengo santuen izenez eta antzekoez beteta. Horixe da Hunifaren ikuspuntua, konturatzen al zara? Hunifak guretzat bakarrik egiten ditu, baina badaezpada ere, hartzen ditugunean turkesa txiki bat sartzen diegu, banatu baino lehen. Mr Lurganek eskuratzen ditu. Ez dago beste iturririk; baina neuk asmatu nuen guzti hau. Ofiziala ez da noski, baina egokia da menpekoentzat. Creighton koronelak ez daki horren berri. Europarra da. Turkesa paperean bilduta dago... Bai, hauxe da geltokirako bidea... Orain eman dezagun lamarekin zoazela, edo nirekin, hala espero dut, egunen batean, edo Mahbubekin. Eman dezagun larri gabiltzala. Gizon beldurtia naiz.. oso beldurtia... baina, egiatan esaten dizut, buruan ditudan ileak baino estutasun gehiagotan izana naiz. Hau esan behar duzu: «Kutunaren semea naiz.» Oso ondo.
11. ATALA
Eman ofizioan
Ohituta ez dagoen gizonari
Jaurti eta berriz jasotzeko ezpatak
Bota eta berriz heltzeko txanponak
Zauritu eta berriz sendatzeko gizonak,
Sorgindu eta berriz erakartzeko sugeak...
Ezpatak min emango dio
Sugeek ez diote obedituko
Bere zakarkeriak traizio egingo dio
Bere jendeak trufa erdeinuz...
Ez zaio hala gertatuko malabarista jaio denari!
Hauts apurra edo lore zimeldua,
Lurreko fruitua edo inork utzitako makila,
Aski ditu bere beharretarako
eta boterea diote areagotzen,
Aztikeria edo barrea sortu!
Baina gizon horrek, etab.
Malabaristaren kantua, op. 15.
Bat-bateko erreakzio naturala etorri zitzaion gero.
«Bakarrik nago orain... bakar-bakarrik» pentsatu zuen. «Ez da India osoan ni bezain bakarrik dagoenik! Gaur hiltzen banaiz, nork eramango du albistea... eta nori? Bizitzen banaiz eta Jainkoa ona bada, nire buruak prezioa izango du, ni Kutunaren Semea naiz eta... ni, Kim».
Oso zuri gutxik, baina asiarrek berriz askok eta askok murgil dezakete beren burua harriduran, nolabait esateko, beren izena berekiko behin eta berriz errepikatuz, adimena libre utziz nortasuna deritzanaz burutazioetan aritzeko. Zahartzerakoan, ahalmen hori desagertu egiten da gehienetan. Baina irauten duen artean edozein unetan etor lekioke gizon bati.
— Nor da Kim... Kim... Kim?
Itxoin-gela zaratatsuaren zoko batean eseri zen, bestelako pentsamendu guztiak baztertuta, eskuak magalean gurutzatuta eta begi-niniak orratz-buruak bezain estu. Konturatzen hasi zen minutu batean, beste segundo erdi batean, hel zitekeela arazo ikaragarri haren soluziobidera; baina orduantxe, beti gertatu ohi den bezala, pentsamenduak altura haietatik zaurituriko txori baten abiadaz lurreratu zitzaizkion, eta eskuaz begiak igurtziz, buruari eragin zion.
Ile luzeko indiar bairagi bat, (gizon santua), txartel bat erosi berria, parean jarri zitzaion une hartan eta begira-begira geratu.
— Nik ere galdu dut —esan zion Kimi tristuraz—, Biderako Ateetako bat da, baina nik urte askotan izan dut itxita.
— Zertaz ari zara?
— Hortxe ari zinen zeure baitan galdezka zer nolakoa duzun arima. Zalantza etorri zaizu bat-batean. Nik badakit. Nik ez beste nork jakin lezake bada? Nora zoaz?
— Kashi aldera (Benares).
— Ez da Jainkorik han. Saiatu naiz. Prayagera noa ni (Allahabad) bosgarren aldiz, Argitasunaren Bidearen bila. Zein fedetakoa zara?
— Ni ere Bilatzailea naiz —esan zuen Kimek, Jamaren hitz kuttunetako bat erabiliz—. Nahiz eta —une batez zeramatzan Iparreko arropak ahaztu zitzaizkion—, nahiz eta Alak bakarrik dakien zeren bila nabilen.
Agureak bairagi makulua besazpian jarri eta lehoinabar larru puska zati gorrixka batean eseri zen Kim Benareserako trenaren deia entzun eta altxatzen hasi zenean.
— Ez dezazula itxaropena galdu, anaia txiki horrek —esan zuen—. Bide luzea da Bakarra den Haren oinetaraino; baina haraxe goaz denok.
Kim ez zen hain bakarrik sentitu haren ondoren, eta bagoi bete-betean hogeita hamar kilometro egin baino lehen, bidai kideak animatzen ari zen bere eta bere maisuaren ahalmen magikoei buruzko kontakizun harrigarriekin.
Hiri bereziki zikina iruditu zitzaion Benares, nahiz eta atsegina gertatu arropa nola errespetatzen zioten ikustea. Populazioaren hiruren batek gutxienez otoi egiten dio etengabe ehunka jainkoetako talde bati edo besteari, eta hala, era guztietako gizon santuak jauresten dituzte. Tirthankar elizaraino, hiritik kilometro t'erdira, Sarnathetik bertan, ustekabean topatutako punjabiar batek gidatu zuen; Jullundur aldeko kanboh-a zen, bere lurraldeko Jainko orori seme txikia sendatzeko otoi egina zen, eta azken itxaropen bezala Benaresera joana.
— Iparrekoa al zara? —galdetu zion Kimi, kale estu, usaintsuetan barrena bidea besaburuekin zabaltzen zuen artean, bere behi kuttunak herrian egiten zuen eran.
— Bai, ezagutzen dut Punjaba. Ama paharin-a zen, baina aita Amritzarretik zetorren, Jandiala ondotik —esan zuen Kimek, bere mingain trebea Bidearen beharretarako koipeztatuz.
— Jandiala! Jullundur? Hara! Orduan nolabait ere auzoak gara, esaten ahal bada —keinu goxo bat egin zion besoetako ume negartiari—. Noten zerbitzura zaude?
— Tirthankar Elizan dagoen oso gizon santu baten zerbitzura.
— Oso santuak dira denak... eta oso diruzaleak —esan zuen jat-ak erresuminez—. Alde batera eta bestera ibili naiz elizetan barrena oinak honda-honda egin arte, baina umea ez da batere hobetu. Eta ama ere gaixo dago... Ixo, txikitxo... Izena aldatu genion sukarra etorri zitzaionean. Nesken arropak jantzi genizkion. Ez dago egin ez dugun gauzarik, gauza bat izan ezik... Eta esan nion amari Benaresera bidali ninduenean... Nirekin etorri behar zuen. Esan nion nik Sakhi Sarwar sultanak gehiago balioko zigula. Ezagutzen dugu Haren eskuzabaltasuna, baina barrualdeko Jainko hauek ezezagunak dira niretzat.
Beso zailduek osatzen zuten kojinean jiratu zuen umea; umeak Kimi begiratu zion betazal astunen azpitik.
— Eta alferrik izan al da dena? —galdetu zuen Kimek, biziki interesaturik.
— Dena alferrik... dena alferrik —esan zuen umeak, ezpainak sukarrak pitzatuta.
— Adimena behintzat ona eman diote Jainkoek —esan zuen aitak harro-harro—. Horrela egotea ere, adi-adi, eta dena ulertzea! Hortxe duzu Eliza. Gizon pobrea naiz ni, apaiz askorekin izan ditut tratuak... baina semea semea da, eta zure maisuari egindako opari batek sendatzen ahal badu... Indarrak agortzen ari zaizkit.
Kim pentsatzen aritu zen, harrotasunak kilimak egiten zizkiola. Hiru urte lehenago egoera hura bere onerako erabili eta alde egingo zuen gero batere pentsatu gabe; baina orain, jat hark erakusten zion begiruneak frogatu zion gizona zela. Gainera, sukarra izanda zen behin edo bitan, eta bazekien elikadura faltaz ikusten zuenean ezagutzeko aski.
— Esaiozu etortzeko eta idi pare hoberena emango diot, umea senda dadin.
Elizaren kanpoko ate landuaren aurrean gelditu zen Kim. Ajmirreko bankari oswal batek, zuriz jantzita, garbitu berriak lukurreria bekatuak, zer behar zuen galdetu zion.
— Teshu lama, Bhotiyaleko gizon santuaren chela naiz... hemen dago bera. Etortzeko esan zidan. Zain nago. Esaiozu.
— Ez ahaztu umea! —egin zion oihu jat setatiak sorbalda gainetik, eta gero punjabieraz hasi zen garrasika—: O, santu zaren hori! O, gizon santuaren dizipulu hori! O, Mundu guztien gaineko Jainkoak! Ikusi oinazea zuen ateetan eserita! —garrasi hori hain da arrunta Benaresen, non inguruko inork ez baitu burua jiratzen.
Oswal-ak, gizadiarekin bakeak eginda, atzeko ilunera eraman zuen mezua, eta Ekialdeko minutu lasaiak, inork kontatzen ez dituenak, igaro ziren; izan ere, lotan zegoen lama bere gelan, eta ez zegoen esnatuko zuen apaizik. Arhaten irudi lasaiak dauden aterpeko isiltasuna lamaren arrosarioaren soinuak berriz hautsi zuenean, lekaidegai batek xuxurlatu zion: —Hemen da zure chela—, eta agurea kanpora abiatu zen, otoia amaitzeaz ahaztuta.
Irudi luzea atean agertu bezain agudo, korrika joan zitzaion jat-a aurrera, eta, umea altxatuz, garrasika hasi zitzaion:
— Begiraiozu honi, santu zaren hori, eta, Jainkoek nahi badute, bizituko da! Bizituko da!
Gerrikoan bila ibili ondoren, zilarrezko txanpon txiki bat atera zuen.
— Zer da hau? —lamaren begiak Kimengana jiratu ziren. Nabari zitzaion lehen baino, Zama-Zammahen azpian zegoenean, urduera argiagoan mintzatzen zela; baina aitak ez zuen onartzen hizketaldi pribaturik.
— Sukarra da huts-hutsik —esan zuen Kimek—. Umea ez dago ondo elikatuta.
— Edozerekin gaixotzen da, eta ama ez du hemen.
— Baimena badut, senda dezaket nik, maisu.
— Hara! Sendagile egin al zaituzte? Itxoin hemen —esan zion lamak jat-ari, eta aldamenean eseri zitzaion elizaren maila beheenekoan, Kimek, begi ertzetatik begira, betelezko kutxa txikia poliki-poliki zabaltzen zuen artean. Amets egin izan zuen eskolan sahib baten gisan itzuliko zela lamarengana, eta adarra joko ziola nor zen agertu baino lehen, gazteen ametsak denak. Dramatismo handiagoa zuen ordea flaskoak miatze hark, itxura distraituta eta zimurtuta kopeta, noizbehinka pentsatu eta otoi bat murmurikatzeko eten bat eginez. Kinina tabletak zituen eta kolore arre iluneko haragi-zuku pastillak, behiarena segur aski, baina hura ez zitzaion berari ardura. Umeak ez zuen jaten, baina hala ere antsiaz zurrupatu zuen pastilla bat, eta gatza kutsua zuela esan zuen.
— Orduan hartu hauetako sei —Kimek gizonari luzatu zizkion—. Egin otoi Jainkoei, eta irakin hiru pastilla esnetan; beste hiru uretan. Esnea edanda gero, emaiozu hau (kinina pildoraren erdia zen), eta bero-bero jarri umea. Beste hiruen ura eman, eta pildora honen beste erdia esnatzen denean. Bitartean, horra hor beste sendagarri arre hau, etxerako bidean zurrupa dezan.
— Jainkoa, zer nolako jakituria! —esan zuen kanboh-ak, dena jasoz.
Udazkenean, sukar gaitzak eraso egin zionean, berak hartutako sendabideaz gogoratzen zitzaiona zen hura, kentzen badira lama txundituta uztearren egin zituen marmarrak.
— Zoaz orain! Eta goizean etorri berriz.
— Baina prezioa... prezioa —esan zuen jat-ak, eta sorbalda sendoak atzera jarriz—: Semea semea da. Orain sendotu egingo da berriz, eta nola joango naiz ni amagana eta esan bide ertzean eman zidatela laguntza eta nik berriz ontzi bat mami ere ez nuela eman ordainetan?
— Berdinak dira denak, jat hauek —esan zuen Kimek bigun—. Zutik jarri zen jat-a simaurraren gainean eta aldamenetik igaro zitzaizkion erregearen elefanteak. «Aizu, gizon» esan zuen, «zenbatean saltzen dituzu astotxo horiek?»
Jat-a barre algaraka hasi zen, baina berehala ito zituen algarak lamari barkamena eskatuz.
— Halaxe diote nire herrian... Berdin-berdin. Halakoxeak gara jat guztiak. Bihar etorriko naiz umearekin; eta gure etxeko Jainkoen bedeinkapenak, Jainko txiki zintzoak dira eta, izan ditzazuela zuek biok... Orain, seme, indartsuak izango gara berriz ere. Ez dezazula pastilla bota, printze txiki horrek! Nire bihotzeko errege, ez bota, eta gizon indartsuak izango gara biok bihar goizerako, borrokalariak eta ezpatarekin trebeak.
Aldendu egin zen, erdi kantari eta marmarrean. Lama Kimengana jiratu zen, eta arima zahar maitagarria oso-osorik igarri zitzaion begi estuetan.
— Gaixoak sendatzea merituak eskuratzea da; baina lehenbizi jakituria behar da. Zuhur jokatu duzu, Mundu osoaren Adiskide hori.
— Zuk egin ninduzun jakitun, maisu —esan zuen Kimek, bukatu berria zen komedia ahaztuta; ahaztuta St Xavier; ahaztuta bere odol zuria; ahaztuta baita Joko Handia ere, mahomatarren erara jain-en elizako hautsetan bere maisuaren oinak ukitzera makurtu zenean—. Zuri zor dizut ikasi dudana. Hiru urtez zure ogia jan dut. Bukatua dut denbora. Utzi dut eskola. Zugana nator.
Hementxe dut saria. Sartu! Sartu! Ondo al doa dena? —aterpera igaro ziren; luze-luze ageri ziren han arratsaldeko eguzkiaren urrezko izpiak—. Egon hor, nik ondo ikusteko. Horrelaxe! —begiratu kritikoz aztertu zuen mutila—. Hau ez da jadanik umea, gizona baizik, jakituriaz jantzita, eta sendagileak bezala ibiltzen dena. Asmatu egin nuen... Asmatu egin nuen gau beltz hartan gizon armatuen eskuetan utzi zintudanean. Gogoan al duzu gure lehenengo eguna Zam-Zammahen azpian?
— Bai —esan zuen Kimek—. Gogoan al duzu nola egin nuen jauzi gurditik, lehenengoz joan nintzenean...
— Jakituriaren Ateetara? Egia da. Eta gozokiak elkarrekin jan genituen hartan, Nucklaoko ibaiaren beste aldean. A! Askotan ibili zara zu niretzat eskean, baina egun hartan ni aritu nintzen zure ordez.
— Bazen horretarako arrazoirik —esan zuen Kimek—. Ni orduan Jakituriaren Ateetako ikasle nintzen, eta sahiben erara jantzita nenbilen. Ez ahaztu, maisu —jarraitu zuen txantxetan—, sahiba naizela oraindik, zuri esker.
— Egia da. Eta asko estimatzen duten sahiba. Zatoz nire gelara, chela.
— Nola dakizu zuk hori?
Lamak irribarre egin zuen.
— Lehenbizi gizon armatuen akanpalekuan ezagutu genuen apaiz atsegin haren gutunen bidez; baina orain bere sorterrira joana da, eta haren anaiari bidaltzen diot dirua —Creighton koronela, harexek jasotzen baitzuen dirua aita Victor Ingalaterrara Maverickekin joan zenez geroztik, nekez izan zitekeen kaperauaren anaia—. Baina ez ditut ondo ulertzen sahibaren gutunak. Azaldu egin behar izaten dizkidate. Eta bide seguru bat hartu dut. Askotan, nire Bilakuntzatik bueltan eliza honetara etortzean, beti izan baitut hau habia, askotan etorri izan da Argitasun bila dabilen bat, Leheko gizon bat; hindua izana da, esan zidanez, baina nekatu egin omen da Jainko guzti horietaz —lamak Arhatak seinalatu zituen.
— Gizon lodi bat? —esan zuen Kimek, fir-fir begiak.
— Oso lodia; baina berehala konturatu nintzen erabat alferrikako gauzatara zeukala jarrita adimena, deabruak zirela eta, aztikeriak, gure monasterioetako tea edateko erak eta usadioak, nola iniziatzen ditugun gure lekaidegaiak... Galdera ugari egiten zituen gizon hark; baina zure laguna zen, chela. Funtzionario batek adinako ohorea izateko bidean zeundela esan zidan. Eta orain ikusten dut sendagile zarela.
— Bai, horixe naiz... funtzionarioa sahiba naizenean, baina hori bazterrean geratzen da zure dizipulu gisa natorrenean. Bete ditut sahibentzat jarritako urteak.
— Lekaidegai bazina bezala? —esan zuen lamak, buruari eraginez—. Ez al duzu eskolaren beharrik? Ez al duzu gero eskola azkarregi utziko.
— Bukatu dut. Garai egokian Gobernuaren zerbitzura jarriko naiz funtzionario gisa.
— Eta ez gerlari bezala. Ondo dago hori.
— Baina lehenbizi bidera itzuliko naiz... zurekin. Horretarakoxe nago hemen. Nor ibiltzen da zuretzat eskean, egun hauetan? —jarraitu zuen bizkor. Irristakorra zen hizketagai hura.
— Neroni ibiltzen naiz eskean sarritan; baina, dakizun bezala, gutxitan egoten naiz hemen, ez bada nire dizipulua berriz ikusteko natorrenean. Indiako mutur batetik bestera ibili naiz oinez eta te-renean. Lur handi eta zoragarria da bai hau! Baina hemen, atseden hartzera etortzen naizenean, nire Bhotiyalen bertan nagoela iruditzen zait.
Atseginez begiratu zion gela txikiari. Kojin zabal batek eserlekuaren papera egiten zion, eta hantxe jarri zen zangoak gurutzatuta, Bodhisat meditaziotik atera zeneko jarreran; aurrean, teka zurezko mahai beltz bat zuen, berrogei bat zentimetrotako altura zuena, eta kobrezko te-ontziekin prest. Zoko batean aldare txiki bat zegoen, hura ere oso apaindutako teka zurezkoa, kobre doratuzko Buda eseriaren irudi batekin eta kriseilu bat eta kobrezko bi lorontzi zituela aurrean.
— Duela urtebete, Etxe Miragarriko Irudien Gordetzaileak merituak eskuratu zituen niri hauek emanda —esan zuen, Kimen begiei jarraiki—. Bere lurraldeetatik urrun dagoenean bat, horrelako gauzek oroitzapenak ekartzen dizkiote; eta Jauna jauretsi egin behar dugu Bidea erakutsi digulako. Ikusi! —arroz koloredun pilo bitxi bat seinalatu zuen, metalezko apaindura harrigarri bat zuela gainean—. Nire lekuan abade nintzenean, gauzak hobeto ezagutu aurretik, egunero egiten nuen eskaintza hau. Unibertsoak Jaunari egiten dion sakrifizioa da. Eta horrela, mundu osoa eskaintzen diogu Bhotiyalen Lege Apartari. Eta orain ere halaxe egiten dut, nahiz eta orain badakidan Aparta den Hura zikoizkeria eta zurikeria guztien gainetik dagoela —rapea hartu zuen bere kalabazatik.
— Ondo egina, maisu —murmurikatu zuen Kimek, lasai murgilduz kojinetan, zoriontsu oso eta nekatu samar.
— Eta —agureak barre txiki bat egin zuen—, Bizitzaren Gurpilaren marrazkiak ere egiten ditut. Hiru egun marrazki bat egiteko. Horretan ari nintzen, edo baliteke une batez begiak itxi izana, zure berri ekarri didatenean. Nire artea erakutsiko dizut... ez harrokeriaz, ikasi behar duzulako baizik. Ez dute sahibek mundu honetako jakituria guztia.
Mahai azpitik atera zituen usain bitxia zerion txinatar paper hori bat, pintzelak, eta indiar tinta pusketa bat. Txukun eta apaindurarik gabe, Gurpil Handia marraztu zuen lamak bere sei erradioekin, zentroa Zerria, Sugea eta Usoa direlarik (Jakineza, Amorrua eta Haragikeria) eta solairuak berriz Zeruak eta Infernuak, eta giza bizitzaren aukera guztiak. Esan ohi da Bodhisatek Berak marraztu zuela lehenengo aldiz arroz aleak hautsetara boteaz, bere dizipuluei gauzen zergatia erakusteko. Denbora luzeak gauzatu du tradizio zoragarri hori, ehunka irudi txikiz josita, marra bakoitzak bere esanahia duelarik. Gutxi dira irudi-parabola itzultzeko gauza; mundu osoan hogei ez dira marrazkia kopiarik gabe ondo egiteko gai; eta marrazkia egin eta azaldu batera egin dezaketenak hiru lagun besterik ez daude.
— Ikasi dut pixka bat marrazten —esan zuen Kimek—. Baina hau zoragarria baino zoragarriagoa da.
— Urte asko eman ditut honetan —esan zuen lamak—. Garai batean hogeita lau orduetan bukatzeko gauza ere banintzen. Arte hau erakutsiko dizut, prestakuntza egokiaren ondoren; eta Gurpilaren esanahia azalduko dizut.
— Bidera joango al gara orduan?
— Bidera eta gure Bilakuntzara. Zure zain baino ez nengoen. Ehun ametsek erakutsi didate garbi asko, eta batez ere Jakituriaren Ateak lehenbizikoz itxi ziren egunaren gauean etorri zitzaidan batek, zu gabe ez nuela sekula nire Ibaia topatuko. Behin eta berriz, ondo dakizunez, aldendu nuen burutapen hori, lilura zelako beldurrez. Horretaz, ezin zintudan nirekin eraman Lucknoweko egun hartan, gozokiak jaten aritu ginenean. Ez nuen zu hartzeko asmorik garai egokia heldu eta parte onekoa izan arte. Mendietatik Itsasora, Itsasotik Mendietara joan naiz, baina alferrik. Orduan Jâtaka gogoratu zitzaidan.
Zangoan burdina zuen elefantearen istorioa kontatu zion Kimi, apaiz jain-ei horren maiz kontatutako bera.
— Ez dugu beste frogarik behar —bukatu zuen lasai—. Niri laguntzera bidali zintuzten. Laguntza kendu zidaten, eta Bilakuntza hutsean geratu zen. Hala bada, elkarrekin irtengo dugu berriz, eta gure Bilakuntzak ez du huts egingo.
— Nora joango gara?
— Zer axola dio, Mundu osoaren Adiskide? Bilakuntzak, esan dizut, ez du huts egingo. Beharrezko bada, lurretik sortuko da Ibaia gure aurrean. Merituak eskuratu nituen Jakituriaren Ateetara bidali zintudanean, eta Jakituria den bitxi hori eman nizunean. Eta, orain ikusten dut, Sakyamuni Sendagilearen jarraitzaile bihurtu zara, Bhotiyalen horrenbeste aldare dituena. Nahikoa da. Elkarrekin gaude, eta gauza guztiak zeuden bezala daude orain, Mundu osoaren Adiskide, Izarren Adiskide, nire cheld!
Gero gauza mundutarrez mintzatu ziren; baina, harritzekoa, lamak ez zion St Xavierreko bizimoduaz xehetasunik galdetu, eta jakin-minik txikiena ere ez zuen agertu sahiben ohitura eta usadioez. Burua iraganera zeukan erabat jarrita, eta Kimek eta berak elkarrekin egin zuten lehen bidaia zoragarriaren urrats oro bizitu zituen berriz, eskuak igurtziz eta barre txikiak eginez, zahartzaroaren bat-bateko loaldian murgiltzea desiratu zuen arte.
Azken eguzki hautseztatua patiotik nola desagertzen zen ikusten egon zen Kim, eta mamu-ezpata eta arrosarioarekin jolasean aritu zen. Lurreko hirietan zaharrena denaren zaratak, Benares, gau eta egun esna Jainkoen aurrean, hormak kolpatzen zituen itsasoaren orroak uhin-urrategia astintzen duen bezala. Noizean behin, apaiz jain batek gurutzatzen zuen patioa, eskaintza txikiren bat eramanez irudiei, eta bere inguruko lurra erratzarekin garbitzen zuen ustekabean ez ziezaion izaki txikiren bati bizitza kendu. Kriseilu batek ñirñir egin zuen, eta otoitz baten soinuak jarraitu zion distirari. Kim izarrei begira egon zen, nola altxatzen ziren bata bestearen atzetik ilun geldi, trinkoan, aldarearen oinean loak hartu zuen arte. Gau hartan hindustanieraz egin zuen amets, ingelesezko hitz bat bera gabe...
— Maisu, sendagaia eman genion umea dago —esan zuen, goizeko hirurak aldera, lama, bera ere orduantxe ametsetatik aterata, erromesaldian aterako litzatekeen orduan—. Jat-a hementxe agertuko zaigu egun argiarekin.
— Ondo erantzun didazu. Presarekin, okerren bat egingo nukeen —kojinetan eseri eta arrosariora itzuli zen—. Zaharrak umeak bezalakoak dira noski —esan zuen era hunkigarrian—. Zerbait desiratzen dute, eta kontuz, berehalakoan egin behar da, bestela haserretu eta negarrez hasiko dira eta! Bidean nintzenean lurra oinez jotzekotan izan naiz sarritan, idi-gurdi bat zegoelako bidean, edo hauts hodei bat. Ez zen halakorik gertatzen gizon heldua nintzenean... aspaldi. Hala ere ez da barkatzekoa...
— Baina zu zaharra zara, maisu.
— Eginda dago. Zio bat jarri zen munduan, eta, gazte nahiz zahar, osasungabe nahiz osasuntsu, jakinda nahiz jakin gabe, nork geldiarazten ditu Zio horren ondorioak? Gelditu egiten al da Gurpila ume batek bultzatzen duelako, edo mozkor batek? Chela, mundu handia eta izugarria da hau.
— Niri ona iruditzen zait —esan zuen Kimek aho zabalka—. Zer dago jateko? Atzo arratsaldeaz geroztik ez dut ezer jan.
— Ahaztuta neukan zure beharra. Hortxe duzu Bhotiyaleko tea eta arroz hotza.
— Horrekin ez gara urrunera helduko —europar guztiek haragitarako duten irrika zeukan Kimek, eta ezin da eliza jain batean haragirik eskuratu. Baina eske ontziarekin segituan atera beharrean, arroz hotzezko bolekin lasaitu zuen sabela, eguna argitu zuen arte. Eta egunak nekazaria ekarri zien, berritsu, eskerronez hitz-totelka.
— Gauean sukarra jaitsi zaio eta izerdietan hasi da —egin zuen oihu—. Ukitu hemen... Azala freskoa eta berritua dauka! Gustatu zaizkio pastilla gatzatuak, eta esnea gogo onez hartu du —kendu zion aurpegitik oihala, eta umeak irribarre egin zion erdi lotan Kimi. Apaiz jain taldetxo bat, isilik baina adi, bildu zen elizaren atean. Bazekiten, eta Kimek bazekien apaizek bazekitela, nola ezagutu zuen lama zaharrak bere dizipulua. Jende konplitua zenez gero, ez zuten trabarik egin gauean beren agerpen, hitz edo keinuz. Hartaz, Kimek ordaindu egin zien eguzkia atera zenean.
— Eskerrak jain-en Jainkoei eman, anaia —esan zion, ez baitzekien nola deitzen ziren Jainko haiek—. Sukarra jaitsi egin zaio, bai.
— Begira! Ikusi! —lama atzean zegoen irribarrez, hiru urtez ostalari izan zituenen ondoan—. Izan al da sekula horrelako chela-rik? Gure Jaun Sendatzailearen jarraitzailea da.
Jain-ek berez erlijio hinduaren Jainko guztiak ematen dituzte ontzat, eta baita Lingam ere, sorkuntzaren sinboloa, hau da, Faloa, eta Sugea. Brahamanen haria eraman ohi dute, eta kasten lege hindu oro jarraitzen. Baina, lama ezagutu eta maite zutelako, zaharra zelako, Bidearen bila zebilelako, gonbidatua zutelako, eta gau luzeak ematen zituelako apaiz-buruarekin hizketan —metafisikari adimenzalea berau, Ile bat hirurogeita hamar zatietan inoiz zatitu gabea—, adostasuna azaldu zuten marmarka.
— Gogoan izan —Kim umearengana makurtu zen—, arazo hau berriz ere sor daitekeela.
— Ez, zuk aztikeria egokia baldin baduzu —esan zuen aitak.
— Baina berehala alde egingo dugu hemendik.
— Halaxe da —esan zien lamak jain guztiei—. Elkarrekin abiatuko gara orain sarritan aipatu dudan Bilakuntzara. Nire chela heldua izan arte egon naiz zain. Begiraiozue! Iparrera goaz. Ez dut berriz ikusiko atseden leku hau, borondate oneko jende hori.
— Baina ni ez naiz ordea eskalea —nekazaria zutitu egin zen, umea estutuz.
— Egon geldik. Ez molestatu gizon santua —egin zuen oihu apaiz batek.
— Zoaz —xuxurlatu zion Kimek—. Elkartu berriz gurekin burdinbideko zubi handiaren azpian, eta, gure Punjabeko Jainko guztien izenean, jatena ekarri... kurrya, barazkiak, koipetan frijitutako txigorrak, eta gozokiak. Batez ere gozokiak. Bizkor ibili!
Gosearen zuritasuna primeran zegokion Kimi, han zutik zegoela, luzea eta argala, harea koloreko arropa lasaietan, esku bat arrosarioan zuela eta bestea bedeinkapenaren keinua eginez, lamari leialtasunez kopiatuta. Ingeles behatzaile batek kristalezko leiho bateko santu gaztea zirudiela esango zukeen, hazten ari zen mutil bat ahuleriaz akabatzen baino ez zenean.
Agurrak luzeak eta konplikatuak izan ziren, hiru bider bukatu ziren eta hiru bider hasi berriz. Bilatzaileak —lama urruneko Tibetetik babesleku hartara gonbidatu zuena, zilar aurpegiko aszeta bizargabe bat—, ez zuen hartan parte hartu, aldiz, meditazioan jardun zuen, beti bezala, irudien artean bakar-bakarrik. Besteak berriz oso gizatiarrak ziren; agureari erosotasun txikiak ematen saiatu ziren —betelezko kutxa, burdinazko arkatz-kaxa berri eder bat, jatekoarentzako poltsa, eta antzekoak—, kanpoko munduaren arriskuez aholkuak emanez, eta Bilakuntzak bukaera zoriontsua izango zuela iragarriz. Bitartean Kim, inoiz baino bakarrago, eskaileretan zegoen eserita, eta bere artean erneguka ari zen St Xavierreko hizkeran.
— Nire errua da ordea —bukatu zuen—. Mahbubekin, Mahbuben ogia jaten nuen, edo Lurgan sahibarena. St Xavierren, eguneko hiru jatordu. Hemen neure burua zaindu beharra daukat. Gainera, ez nago entrenatuta. Jango nuke gero platerkada bat haragi orain!... Bukatu al da, maisu?
Lamak, bi eskuak jasota, azken bedeinkapenari ekin zion txinera apain-apainaz.
— Zure besaburuan sostengatu beharko dut —esan zuen, elizako ateak itxi zirenean—. Zurruntzen ari naizela uste dut.
Metro eta laurogeiko gizon baten zama ez da aise eramaten jendez jositako kaleetan barrena, eta Kim, biderako fardelez kargatuta, poztu egin zen burdin bideko zubiaren itzalpera heldu zirenean.
— Hemen jan egingo dugu —esan zuen zirt eta zart, urdinez jantzita eta irribarrez agertu zenean kanboh-a, saski bat esku batean eta umea bestean.
— Prest dago mahaia, gizon santu horiek! —egin zuen garrasi berrogeita hamar metrotara zegoenean. (Zubiaren lehen zatian zeuden, harearen ondoan, apaiz gosetuen begietatik urruti)—. Arroza eta kurry ona, txigor bero-beroak eta hing-ez gozatuak, gaztanbera eta azukrea. Nire zelaietako errege —hori semetxoari—, erakuts diezaiegun gizon santu hauei badakigula Jullundurreko jat-ok mesede bat ordaintzen... Entzunda neukan jain-ek ez dutela jaten beraiek egosi ez duten gauzarik, baina egia esatera —konplituki begiratu zuen ibai zabalaren aldera—, begirik ez dagoen lekuan ez da kastarik.
— Eta gu —esan zuen Kimek, beste aldera jiratuz eta hostozko plater bat lamari beteaz—, kasta ororen gainetik gaude.
Jateko onez ase ziren isilik. Behatz txikitik azkeneko kondar gozo lingirdatsua milikatu zuen arte ez zen Kim konturatu kanboh-a ere bidaiarako prest zegoela.
— Gure bideek bat egiten badute —esan zien zuzen-zuzenean—, zuekin joango naiz. Mirari egileak ez dira maiz aurkitzen, eta umea ahul dago oraindik. Baina erabat ustela ere ez naiz ni—. Bere lathi-a hartu zuen (metro t'erdiko makila, banbuzkoa, burdin leundutako bandez hornitua), eta haizetan eragin zion—. Jat-ak haserrekorrak direla esaten da, baina ez da egia. Amorrarazten gaituztenean izan ezik, gure bufaloak bezalakoak gara.
— Hala izan bedi —esan zuen Kimek—. Makila on bat arrazoi ona da.
Lamak atsegin begiratzen zuen ibaian gora; han, ikusmira luze eta nahasian, ke zutabe luzeak altxatzen ziren etengabe ibai ondoko hileta sutzarretatik. Noizean behin, udal aginduen aurka izanda ere, erdizka erretako gorpu baten zatiak ageri ziren ur azalean lasterraren erdian.
— Zugatik izan ez balitz —esan zion kanboh-ak Kimi, umea bere bular iletsuaren kontra estutuz—, haraxe joana nintekeen neu ere, honako hau hartuta. Apaizek esan ohi digute hiri santua dela Benares, eta horretaz ez du inork zalantzarik egiten, eta desiragarria dela hemen hiltzea. Baina nik ez ditut horien Jainkoak ezagutzen, eta beraiek berriz dirua eskatzen dute; eta sakrifizio bat egin eta buruhas batek esaten dizu ez duela ezer emango beste bat egiten ez bada. Garbitu hau! Garbitu bestea! Bota ura, edan, bainatu, bota loreak.._ baina beti ere apaizei ordaindu behar. Ez, Punjaba niretzat, eta Jullundur-doab-eko lurra, bertako lurrik onena.
— Askotan esan izan dut, elizan uste dut, behar izanez gero gure oinetan zabalduko dela Ibaia. Hala bada, Ipar aldera joango gara —esan zuen lamak altxatuz—. Leku atsegin bat gogoratzen zait, fruitu-zuhaitzez inguratuta, meditaziotan aritzeko aproposa; freskoagoa ere bada han haizea. Mendietatik dator, eta Mendietako elurretatik.
— Nola du izena? —galdetu zuen Kimek.
— Nola jakin dezaket? Ez al zenuen zuk... ez, hori armada lurretik altxatu eta zu eraman ondoren izan zen. Hantxe egon nintzen meditazioa egiten usategiaren ondoan zegoen gela batean... emakumeak etengabe hitz egiten zuenean izan ezik.
— A! Kuluko emakumea. Saharunporeren ondoan da hori —esan zuen Kimek barrez.
— Nola mugitzen du izpirituak zure maisua? Oinez joaten al da, iraganeko bekatuak garbitzeko? —galdetu zuen zuhur jat-ak—. Puska ederra da Delhiraino.
— Ez —esan zuen Kimek—. Eskean egingo dut te-ren-erako tikkut bat lortzeko.
— Orduan, Jainkoen izenean, har dezagun su-gurdia. Hobeto dago nire semea bere amaren besoetan. Gobernuak zerga ugari ekarri digu, baina baita gauza on bat eman ere... adiskideak eta antsiaka dabiltzanak elkartzen dituen te-ren-a. Gauza zoragarria da te-ren-a.
Bi ordu geroago trenaren barruan pilatu ziren denak eta lo egin zuten eguneko ordu beroenetan. Kanboh-ak ehunka galdera egin zizkion Kimi lamaren ibilaldi eta bizimoduaz, eta erantzun bitxiak jaso zituen. Pozik zegoen Kim leku hartan egoteagatik, ipar-mendebaldeko paisaia lauari erreparatuz, eta bidai lagunek osaturiko jendetza aldakorrarekin hitz egiteagatik. Oraindik orain, txartelak eraman eta pikatzeko erakutsi beharra zapalkuntza iluna gertatzen zaie indiar nekazariei. Ezin dute ulertu zergatik kentzen dioten ezezagun batzuek, paper pusketa magiko baten truke dirua ordaindu dutenean, zati bat beren kutunari. Hala bada, luzeak eta beroak izan ohi dira eztabaidak bidaiari eta eurasiar txartel-biltzaileen artean. Kimek bizpahiruri lagundu zien aholku serioak emanez, eztabaida ilundu asmoz eta lama eta kanboh mireslearen aurrean bere jakituria erakustearren. Baina Somna Roaden bidali zien Patuak zertan pentsatua. Trena alde egiten ari zela, gizontxo argal txatxu bat sartu zen balantzaka bagoian, mahratta, durbante estuaren muturra ikusita Kimek erabaki zuenez. Aurpegia ebakita zeukan, arroparen goiko aldeko muselina zeharo apurtuta, eta zango bat lotuta. Bagoikoei kontatu zien nekazari batzuen gurdia irauli eta hil zorian utzi zuela: Delhira omen zihoan, hantxe baitzuen semea. Kimek bertatik begiratzen zion. Gizonak esan bezala, biraka ibili bazen lurrean, hartxintxarren arrastoak nabaritu behar zitzaizkion larru azalean. Hark zeuzkan zauri guztiek ordea ebaki garbiak ziruditen, eta gurdi batetik erortze hutsak ezin zuten gizon bat horrela ikaratu. Oihal apurtua lepoan lotu zuenean kutun bat agertu zitzaion, «adorea emateko» deritzanetakoa. Kutunak gauza arruntak dira, bai, baina ez dira askotan kobre bihurriz egindako karratu baten barruan egoten, eta are gutxiagok daramate esmail beltza zilar gainean. Ez zegoen bagoian kanboh-a eta lamaz beste inor, eta, zorionez, bagoia bera zahar tankerakoa zen, itxia. Kimek kolkoa arraskatzeko itxurak egin zituen, eta, hala, agerian jarri zuen bere kutuna. Mahratta-ri aurpegiera aldatu egin zen erabat hura ikustean, eta bularrean jarri zuen berea, ageri-agerian uztearren.
— Bai —jarraitu zuen gizonak kanboh-ari hizketan—, presaka nenbilen, eta gurdiak, zerri batek baitzeraman, putzu batean sartu zuen gurpila, eta egin zidan kalteaz gain tarkian platerkada oso bat ere galdu nuen. Ez nintzen nonbait Kutunaren Semea (gizon zorionekoa) egun hartan.
— Horixe da galera handia —esan zuen kanboh-ak, interes itxurak eginez. Benaresen gertatutakoek susmakor egin zuten.
— Nork egosi zuen? —galdetu zion Kimek.
— Emakume batek —mahratta-k begiak jaso zituen.
— Baina emakume guztiak egosten dituzte tarkian-ak —esan zuen kanboh-ak—. Oso kurry ona da, nik dakidanez.
— A, bai, oso kurry ona da. —esan zuen mahratta-k.
— Eta merkea —esan zuen Kimek—. Baina zein kastatakoa zen?
— A, ez da kastarik gizonak... tarkian bila joaten diren lekuetan —erantzun zuen mahratta-k, agindutako kadentzian—. Noren zerbitzura zaude zu?
— Santu honen zerbitzura —Kimek erdi lotan zihoan lama zoriontsua seinalatu zuen, eta lama jauzi batez esnatu zen maite zuen mundura.
— A, hau Zerutik bidali zidaten laguntzera. Mundu osoaren Adiskidea deitzen diote. Izarren Adiskide ere deitzen diote. Sendagile baten gisa dabil, heldu zaio garaia eta. Jakituria handia du.
— Eta Kutunaren Semea —esan zuen Kimek ahopetik, kanboh-ak presaka pipa prestatzen zuen artean, ez ziezaion mahratta eskaka hasi.
— Eta nor da hori? —galdetu zuen mahratta-k, zeharka begiratuz urduri.
— Semea... zera, sendatu diodan bat, eta gurekin zorretan dagoena... Leiho ondoan eseri, Jullundurreko gizona. Hona hemen gaixorik dagoena.
— Hara! Ez daukat ustekabean topaturiko alferrekin nahasteko desiorik. Ez daukat belarri luzerik. Ez naiz besteen sekretuak entzun nahi dituen emakumea —bazterrera joan zen jat-a arrastaka.
— Sendatzailea al zara? Honda-honda eginda nago ni —egin zuen oihu Mahratta-k, emandako aukera airean harrapatuz.
— Gizon hau ebakiz eta ubelez josita dago. Sendatzen saiatuko naiz —erantzun zuen Kimek—. Zure semetxoa eta nire artean ez zuen inork trabarik jarri.
— Errieta egin didazu —esan zuen apal kanboh-ak—. Zorretan naukazu nire semearen bizitzarengatik. Mirari egilea zara... Badakit.
— Ea, erakutsi ebakiak —Kim mahratta-ren lepora makurtu zen, bihotza eztarrian zuela ia; izan ere, Joko Handia zen hura, baina areagotua—. Orain, kontatu dena bizkor, anaia, nik aztikeria bat esaten dudan artean.
— Hegoaldetik nator; han egiten dut lan. Gutako bat bide ertzean hil zuten. Ba al zenekien? —Kimek buruari eragin zion. Berak noski ez zekien ezer E23-ren aurrekoaz; hegoaldean agertu zen hilda arabiar merkatariz jantzita—. Behar nuen gutun bat topatu ondoren, alde egin nuen. Hiritik ihes egin eta Mhowera joan nintzen. Ziur nengoen oso inork ezer ez zekiela, eta ez nuen itxura aldatu. Mhowen emakume batek utzi berria nuen hirian bitxiak lapurtzeaz salatu ninduen. Orduan konturatu nintzen alarma zabaldu zela. Gauez alde egin nuen Mhowetik, polizia sobornatu ondoren, polizia sobornatu egin baitzuten ni hegoaldeko etsaiei batere galderarik egin gabe entregatzeko. Gero Chitorreko hiri zaharrean ezkutatu nintzen astebetez, penitente gisa eliza batean, baina ezin izan nuen gainetik kendu nire kontu neukan gutuna. Erreginaren Harriaren azpian lurperatu nuen, Chitorren, gu guztiok ezagutzen dugun lekuan.
Kimek ez zuen ezagutzen, baina ez zuen kontakizunaren haria moztezko asmorik.
— Chitorren, konturatu ondo, erregeen herrialdean nengoen; izan ere, Kotah, Ekialdean, Erreginaren legeaz kanpo dago, eta Ekialdean daude baita Jaipur eta Gwalior ere. Espiak ez dituzte han gogoko, eta ez dago justiziarik. Zakurra bezala pertsegitu ninduten; baina Bandakuin ihes egitea lortu nuen, eta han jakin nuen salatu egin nindutela utzi berria nuen hirian mutil bat hiltzeagatik. Zain nituen gorpua eta lekukoak.
— Baina ezin al zaitu Gobernuak babestu?
— Jokoan gaudenok ez daukagu horrelako babesik. Hiltzen bagara, hilda gaude. Gure izenak desagertu egiten dira liburutik; hori da dena. Bandakuin, non Gutako bat bizi baiten, itxura aldatuz desagerraraziko nuela nire arrastoa bururatu zitzaidan, eta hala mahratta bihurtu nintzen. Gero Agrara joan nintzen, eta Chitorrera itzultzea erabaki nuen gutuna berreskuratzera, guztiz ziur bainengoen atzetik nituenak saihestu egin nituela. Eta horrexegatik ez nion inori tar-ik bidali (telegrama) gutuna non zegoen esanez. Meritu guztiak niretzat bakarrik nahi nituen.
Kimek baietz egin zuen buruaz. Ondo ulertzen zuen sentimendu hura.
— Baina Agran, kalean nenbilela, gizon batek dirua zor niola esan zidan, eta lekuko asko inguratuz, orduantxe bertan eraman nahi izan ninduen epaitegira. A, bizkorrak dira bai hegoaldean! Bere ordezkaria nintzela zioen, kotoi saltzailea. Erreko ahal da infernuan horratik!
— Eta halaxe al zen?
— Hara bestea! Gutunarengatik bila zebiltzan gizona nintzen ni! Harakinen auzoan ezkutatu eta Judutarraren Etxetik atera nintzen; judutarra istiluen beldur zegoen eta kalera bidali ninduen. Somna Roadera joan nintzen oinez, Delhirako tikkut-a erosteko dirua baino ez neukan, eta han, erreten batean nengoela sukarrak gaixoturik, gizon bat sasi artetik atera eta astindu egin ninduen, labanaz zauritu eta burutik oinetaraino miatu. Te-ren-aren ondo-ondoan izan zen!
— Zergatik ez zintuen hil?
— Ez dira hain zoroak. Legearen aginduz Delhin harrapatzen banaute, hilketa salakuntza frogatu batekin, desiratzen duen Estatuari emango diote nire burua. Zainpean itzultzen naute, eta gero... poliki-poliki hilko nintzateke Gure Taldeko gainontzekoen irakaspenerako. Hegoa ez da nire herria. Zirkuluetan mugitzen naiz, ahuntz begibakarra bezala. Bi egunetan ez dut jan. Ezaugarri bat jarri didate —hankako bendatu zikina ukitu zuen—, Delhin ezagutu nazaten.
— Te-ren-ean behintzat toki ziurrean zaude.
— Egon urte bat Joko Handian eta esango didazu hori berriz! Telegrafo hariak nire aurka arituko dira Delhin, nire xehetasun guztiak deskribatuz. Hogei lagunek, ehun behar izanez gero, ikusiko ninduten mutil hori hiltzen. Eta zuk ez didazu ezertarako balio!
Bazekien Kimek indiarren metodoez aski kasua ezin hobeto antolatuta egongo zenaz, gorpua eta guzti, zalantzarik batere ez izateko. Mahratta-k noizean behin behatzak bihurritzen zituen oinazez. Kanboh-ak erresuminez begiratzen zion bere bazterretik; lama arrosarioarekin zebilen lanpetuta; eta Kimek, gizonaren lepoaren inguruan sendagileen erara mugituz, inbokazio artean antolatu zuen bere plana.
— Ba al duzu itxura aldatzeko aztikeriarik? Hilda nago bestela. Bost... hamar minutu bakarrik, horrenbeste estutu ez banindute, eta agian...
— Sendatuta al dago, mirari egile? —esan zion kanboh-ak jeloskor—. Nahikoa luze kantatu duzu.
— Ez. Zauri hauentzako sendabiderik ez dago, nire ustez, ez baldin baditu hiru egun bairagi-z jantzita ematen —penitentzia arrunta da hori, merkatari gizenegiari bere maisu izpiritualak sarritan ezartzen diona.
— Apaiza beti saiatzen da beste apaizak egiten —izan zen erantzuna. Oso superstiziozalea den jende gehienak bezala, kanboh-ak ere ezin izaten zion uko egin elizaz gaizki esaka aritzeari.
— Zure semea ere apaiza izango al da orduan? Nire kinina hartzeko ordua du berriz.
— Jat-ok bufaloak gara denak —esan zuen kanboh-ak, bigunduta.
Kimek zumintz pixka batez igurtzi zituen umearen ezpain txiki sineskorrak.
— Ez dut ezer eskatu —esan zion serio aitari—, jatekoa izan ezik. Arrangura al didazu horregatik? Beste gizon bat sendatu behar dut. Ematen al didazu baimena... printze jauna?
Gizonaren atzapar handiak erregu keinuan altxatu ziren.
— Ez, ez. Ez niri horrela iseka egin.
— Atsegin dut gaixo hau sendatzea. Zuk merituak eskuratuko dituzu laguntzen badidazu. Zein koloretakoa duzu pipa-ontziko errautsa? Zuria? Hori parte onekoa da. Ba al zen kurkuma gordinik zure jatekoetan?
— Nik... nik...
— Zabal ezazu poltsa!
Ohiko txikikeria arruntak agertu ziren: oihal pusketak, petrikiloen sendagaiak, ferietako hizki-mizkiak, atta-grisaska, indiar irin zakar ehoa zapi batean bilduta, nekazal tabako hariak, pipa-hodi apainduak eta kurry bakete bat, estalki batean bilduta guztiak. Kimek dena aztertu zuen azti jakintsu baten eiteaz, mahomatar inbokazio bat murmurikatuz.
— Sahibei ikasitako jakituria da —xuxurlatu zion lamari; eta horretan, Lurganenean izandako entrenamendua gogoratuz, ez zuen gezurrik esaten—. Gaitz handi bat dago gizon honen patuan, Izarrek erakutsi bezala, eta... eta horrek kezkatu egiten du. Kenduko al diot?
— Izarren Adiskide hori, ondo jokatu duzu gauza guztietan. Izan bedi zuk nahi bezala. Beste sendaketa al da hau?
— Bizkor! Bizkor ibili! —esan zuen arnasestuka mahratta-k—. Gelditu egin liteke trena.
— Heriotzaren itzalaren aurkako sendakuntza-esan zuen Kimek, kanboah-aren irina buztin gorrizko piparen ontziko ikatza eta tabakoaren errautsarekin nahastuz. E23-k, hitzik atera gabe, durbantea kendu eta ile beltz luzea askatu zuen.
— Hori nire jatekoa da... apaiza —esan zuen marmarka jat-ak.
— Bufaloa elizan! Horren urrutira begiratzen ausartu al zara? —esan zuen Kimek—. Misterioak burutu behar ditut jende ergelaren aurrean; baina zaindu begiak. Ez al zara konturatu estaltzen hasita dauzkazula? Umea salbatu dizut, eta zuk, ordainetan... O, lotsagabea! —gizona kuzkurtu egin zen begiratu zuzenaren azpian, Kim oso serio ari baitzen—. Madarikatu egingo zaitut... —fardelaren kanpoko zapia hartu eta buru soilaren gainean jarri zuen—. Ikusteko desioa duzula pentsatzen ere saiatu, eta... eta... neronek ere ezingo zaitut salbatu. Egon! Eta egon mutu!
— Itsua naiz... mutua. Ez madarikaziorik egin! Za... zatoz, ume; gordeketan ibiliko gara jolasean. Ez begiratu, inola ere, oihalaren azpitik.
— Bada esperantzarik —esan zuen E32-k—. Zer asmo duzu?
— Hori hurrena dator —esan zuen Kimek, alkandora meheari tiratuz. E23-k zalantza egin zuen, ipar-mendebaldekoek ez baitute biluztea atsegin.
— Zertarako balio dio kastak moztutako lepoari? —esan zuen Kimek, alkandora gerriraino ebakiz—; saddhu horia bihurtu behar zaitugu, burutik oinetaraino. Erantzi... erantzi bizkor, eta astindu burua begien gainean nik errautsa botatzen dudan artean. Orain, kasta ikurra kopetan —kolkotik atera zituen Saileko marrazki-kaxa txikia eta laka gorri biziko pastilla bat.
— Hasberria al zara? —esan zuen E23-k, literalki bere bizitzaren aldeko ahaleginetan, bere gorputzaren estalkietatik atera eta galtza motxetan geratzen zelarik, Kimek errautsez zikindutako kopetean ohorezko kasta ikur bat jartzen zion artean.
— Bi egun baino ez dira Jokoan sartu nintzenetik —erantzun zuen Kimek—. Jarri errauts gehiago bularrean.
— Ezagutzen al duzu zuk... perla gaixotuen sendatzaile den bat? —durbantearen tolesturiko oihal luze estua astindu zuen, eta esku bizkorrez, bira eta bira estutu zuen giltzurrunen azpitik saddhu-en gerrikoaren tankera nahasian.
— Ja! Ezagutzen al duzu zuk ere haren ukitua? Irakasle izan nuen puska batean. Hankak estali behar dizkizugu. Errautsak zauriak sendatzen ditu. Zabaldu berriz errautsa.
— Ni haren harrotasuna izan nintzen garai batean, baina zu hobea zara ia-ia. Jainkoak alde ditugu! Emadazu hori.
Opio pastilla kutxa txiki bat zen, jat-aren fardeleko zikinkerien artean zegoena. E23-k eskukada erdia irentsi zuen.
— Onak dira hauek gosea, beldurra eta hotzaren aurka. Eta begiak gorritu egiten ditu —azaldu zuen—. Orain izango dut Jokoari ekiteko adorea. Saddhu-en turkesak baino ez zaizkigu falta. Zer egingo dugu arropa zaharrarekin?
Kimek bil-bil egin zuen arropa, eta bere tunikaren tolesdura zabaletan sartu. Margo pusketa hori-arre batez hankak eta bularra estali zizkion, arrasto handiak utziz azpiko irin, errauts eta kurkumaren gainean.
— Arropa horretan dagoen odola aski duzu urka zaitzaten, anaia.
— Baliteke; baina ez dago zertan leihotik bota behar... bukatuta dago —ahotsak dardara egin zion Jokoan parte hartzen duen mutiko baten pozarekin—. Egin buelta eta begiratu, jat!
— Jainkoek zain gaitzatela —esan zuen kanboh kapusaidunak, bufaloa kanabera artetik bezala atereaz—. Baina... nora joan da mahratta? Zer egin duzu?
Lurgan sahibak erakutsita zegoen Kim; E23 berriz, bere lanbidea zela eta, ez zen aktore txarra. Tratulari dardarati eta kuzkurtuaren ordez, hantxe ageri zen zokoaren kontra saddhu bat ia biluzik, errautsez igurtzia, marra horixkekin eta hautseztatua ilea, begi haziak —eragin bizkorra du opioak urdail hutsean— distiratsu lotsagabekeria eta haragikeria ikaragarriaz, zangoak gurutzatuta, Kimen arrosario arrea lepoaren bueltan, eta metro eskas bat kretona zaharkitu loreduna zuela sorbalda gainean. Umeak aita txundituaren besoetan murgildu zuen aurpegia.
— Altxa begiak, printze txiki hori! Sorginekin goaz, baina ez dizue kalterik egingo. O, ez negarrik egin... Zer zentzu du egun batean ume bat sendatzeak eta hurrengoan berriz ikaraz akabatzeak?
— Ume hori zoriontsua izango da bere bizitza osoan. Sendakuntza handia ikusi du. Txikitan, buztinezko zaldiak eta gizonak egiten nituen nik.
— Nik ere egin izan ditut. Sir Banás gauez etortzen da eta bizi erazi egiten ditu denak sukaldeko zabortegiaren atzean —esan zuen umeak.
— Eta horregatik ez zaitu ezerk ikaratzen. Ezta, printze hori?
— Aita ikaratuta zegoelako nengoen ni ere ikaratuta. Sentitu egin dut nola egiten zioten besoek dardara.
— A zer oilo bustia! —eta jat lotsatuak berak ere barre egin zuen—. Sendakuntza burutu dut tratulari gizarajo honekin. Irabaziak eta kontu-liburuak ahaztu behar ditu eta bide ertzean eserita egon hiru gauez bere etsaien gaiztakeria gainditzeko. Izarrak aurka ditu.
— Zenbat eta diru-mailegari gutxiago, askoz hobeto, esan ohi dut nik; baina saddhu izanda edo izan gabe, sorbaldetan daraman oihala ordaindu beharko lidake.
— A bai? Baina zuk semea lepoan daukazu, eta heriotza-sutzarrerako zegoen bi egun ere ez direla. Beste gauza bat geratzen da. Zure aurrean egin dut aztikeria, larria baitzen beharra. Gorputza eta arima aldatu dizkiot. Hala ere, edozein ustekabez, Jullundurreko gizon hori, ikusi duzuna gogoratzen baduzu, nahiz herriko zuhaitzaren azpian zaharren artean eserita zaudela, nahiz zure etxean, nahiz apaiza abereak bedeinkatzen ari zaizkizunean, izurritea zabalduko zaizu bufaloen artean, su hartuko dizu etxeko teilatuak, saguak agertuko zaizkizu ganbaran, eta gure jainkoen madarikazioa joango da zure zelaietara, zure oinen aurrean eta goldearen hortzen atzean agor daitezen.
Taksali Ateko fakir bati ikasitako madarikazio zahar baten zatia zen hura, Kim inuzentea zeneko garaikoa. Ez zuen ezertxo ere galdu errepikatzerakoan.
— Ixo, maisu! Mesedez, isildu zaitez! —egin zuen oihu jat-ak—. Ez dezazula etxea madarikatu. Ez dut ezer ikusi! Ez dut ezer entzun! Zure behia nauzu! —eta bagoiaren zorua erregulartasunez jotzen zuten Kimen oin hutsei heltzen saiatu zen.
— Baina honetan laguntzen utzi zaizunez gero nire arterako erabiliz ohore eman diedan irin pixka bat, opio apur bat eta antzeko txikikeriekin, Jainkoek beren bedeinkapena emango dizute ordainetan —eta berehala eman zion bedeinkapena, gizonak lasaitu ederra hartu zuelarik. Lurgan sahibi ikasitakoa zen.
Betaurrekoen atzetik begira-begira zuen lama, E23 mozorrotzerakoan begiratu zuen ez bezala.
— Izarren Adiskide —esan zuen azkenean—, jakituria handia eskuratu duzu. Kontuz ibili, ez zaitzan horrek harrokeriaren bekatura eraman. Begien aurrean Legea duen gizonak ez du zakar hitz egiten ikusi edo topatu duen ezertaz.
— Ez noski, ez, ez —egin zuen oihu nekazariak, ez zezan maisuak ikaslea hobeagotu.
E23, ahoa lasaituta, opioari emanda zegoen, jatena, tabakoa eta sendagaia baita opioa asiar ahituarentzat.
Halaxe bada, harridurak eta gaizki ulertuak sortarazitako isiltasunean, heldu ziren Delhira kriseiluak pizten dituzten orduan.
12. ATALA
Nork du desiratu Itsasoa, nork ur gazi amaigabearen
ikuskaria?
Nork olatuak aitzinatzen eta gelditzen eta oldartzen eta
eztanda egiten haizea dutela jarraika?
Nork distiraz tontortzen eta gailurtzen, ekaitza baino lehen,
arre, apargabe, erraldoi, geroz eta garaiago?
Ekuador Lerroaren altzoan bare geldoa, edo haize
zurrunbiloaren begi zoratua puzka?
Bere Itsasoa, iduriz desberdin beti, bere Itsasoa
beti berdin iduri ororen azpitik?
Halaxe eta ez bestela, halaxe eta ez bestela du desira
menditarrak bere Mendia!
Itsasoa eta Mendiak.
— Berreskuratu dut adorea —esan zuen E23-k, kaiko iskanbilaren babesean—. Goseak eta beldurrak tuntundu egiten dute jendea, bestela bururatuko zitzaidakeen niri ere ihesbide hau. Zuzen nengoen. Nire bila datoz. Bizitza salbatu didazu.
Praka horiekiko punjabiar polizia talde bat ageri zen bagoien inguruko jendearen artetik zetorrela, ingeles gazte bat, beroak eta izerditan, zutela buruzagi. Haien atzetik, batere nabarmendu gabe, gizon lodi txiki bat zetorren, abokatu baten laguntzaile itxurakoa.
— Ikusi papera irakurtzen ari den sahib gaztea. Eskuetan dauka nire deskribapena —esan zuen E23-k—. Bagoiz bagoi doaz, sarea putzura botatzen ari diren arrantzaleak bezala.
Segizioa beren bagoira heldu zenean, arrosarioaren aleak pasatzen ari zen E23 eskumuturra indarrez mugituz; artean Kimek trufa egiten zion horren drogatuta egoteagatik non saddhu-en ikur bereizgarria diren orrikak galdu baitzituen. Lama, meditazioetan murgilduta, aurrera so zegoen; eta nekazaria, zeharka begira, bere gauzak jasotzen ari zen.
— Apaiz zoro talde bat besterik ez hemen —esan zuen ozen ingelesak, eta deserosotasun uhinen artean igaro zen, indiar poliziak indarkeria esan nahi baitu India guztiko indiarrentzat.
— Arazoa orain —xuxurlatu zuen E23-k—, telegrama bat jarri beharra da, bila bidali ninduten gutuna non ezkutatu nuen esanez. Nik ezin dut tar bulegora itxura honetan joan.
— Ez al da aski zure lepoa salbatu izana?
— Ez, lana burutu gabe geratzen bada. Ez al zizun perla gaixotuen sendatzaileak horrelakorik esan? Beste sahib bat dator! A!
Distrituko superintendentea zen orain, luzea eta azal ilunekoa, gerriko, kasko, ezproi distiratsu eta gainontzeko guztiarekin, arrandiaz ibiliz bibote iluna lisatzen zuen artean.
— Zeinen zoroak diren sahib poliziak! —esan zuen Kimek atseginez.
E23-k betileen azpitik begiratu zuen.
— Ondo esana —murmurikatu zuen ahotsa aldatuz—. Ura edatera noa. Gordeidazu lekua.
Balantzaka atera zen eta ingelesaren besoetan erori zen ia-ia; ingelesak epelak esan zizkion urduera tamalgarriz.
— Tum mut? Mozkorra al zaude? Ez duzu kolpeka ibili behar Delhiko geltokia zurea bazenu bezala, motel.
E23-k, aurpegiko gihar bat bera ere mugitu gabe, izugarrizko irain zaparrada batez erantzun zion, eta hark noski asko poztu zuen Kim. Umballako danbor-joleak eta garbitzaileak gogorarazi zizkion, lehen aldiz eskolara joan zeneko garai ikaragarri hartan.
— Txoro ergela —esan zuen mantso ingelesak—. Nickle jao! Zoaz berriz zure bagoira.
Urratsez urrats, atzera eginez errespetuz eta ahotsa jaitsiz, bagoira igo zen berriz saddhu horia superintendentea hirugarren belaunaldira arte madarikatuz, eta —hor Kim jauzika hastekotan egon zen—, eta Erreginaren Harriaren madarikazioa erantsiz, Erreginaren Harriko idazkiarena, eta izen guztiz berriak zeuzkaten jainko sorta batena.
— Ez dakit zer ari zaren esaten —amorruak gorritu zuen ingelesa—, baina eramanezineko lotsagabekeriaren bat da. Alde hortik!
E23-k, gaizki ulertuarena eginez, bere txartela atera zuen serio-serio, eta ingelesak haserretuta eskutik kendu zion.
— O, zulum! Hau basakeria! —esan zuen marmarka bere zokotik jat-ak—. Eta dena txantxetan aritzeagatik! —irribarrez aritua zen saddhu-aren mingain librearekin—. Zure aztikeriek ez dute onik egiten gaur, maisu!
Saddhu-a poliziaren atzetik joan zen, zurikeriak eta erreguak oihukatuz. Bidaiari taldeak, beren fardel eta umeekin, ez ziren ezertaz konturatu. Kim atzetik joan zitzaien. Bat-batean bururatu zitzaien sahib haserrekor, zoro hura entzun zuela behin atso batekin xelebrekeriak esaten Umballa inguruan hiru urte lehenago.
— Ondo doa dena —xuxurlatu zion saddhu-ak, deika, garrasika eta beldurrak zegoen jendetzaren artean harrapatuta, xarlango persiar bat zuela hanka-tartean eta rajput baten zainpean zegoen falkoi zaratatsuz betetako kaiola bat giltzurrunen parean—. Ezkutatu nuen gutunaren berri bidaltzera joana da. Peshawurren zegoela esan zidaten. Jakin beharko nukeen krokodiloak bezalakoa dela gizon hori: ibaiaren bestaldean beti. Oraingo hondamendiaz berak salbatu nau, baina bizitza zuri zor dizut.
— Gutakoa al da hori ere? —Kim mewar gamelu gidari koipetsu baten besazpitik igaro zen makurtuta, eta sij emagin talde berritsu batekin txokatu zen.
Handiena gainera. Zorionez gabiltza biok! Emango diot zuk egin duzunaren berri. Seguru nago horren babespean.
Bagoiak inguratzen zituen jendetzaren artean bidea egin eta telegrafo bulego ondoko banku batean eseri zen.
— Zoaz berriz trenera, bestela lekua kenduko dizute eta! Ez beldurrik izan lanarengatik, anaia... edo nire bizitzarengatik. Zuk arnasaldi bat eman didazu eta Strickland sahibak ur-azalera atera nau. Baliteke berriz ere jolaskide izatea. Agur!
Kim bere bagoira joan zen presaka: zoriontsu, harrituta, baina triste samar ez zuelako bere inguruko sekretuen giltza.
«Hasberria besterik ez naiz Jokoan, hori segurua da. Ni ez nintzatekeen babespean jarriko saddhu-ak egin zuen bezala. Berak bazekien ilunago zegoela kriseiluaren azpian. Niri ez litzaidake burutik pasa ere egingo iraintzeko itxurak eginez albisteak ematea... eta zeinen bizkorra den sahiba! Ez dio axola, baten bizitza salbatu dut... Nora joan da kanboh-a, maisu? —xuxurlatu zuen Kimek ordurako jendez josita zegoen bagoian.
— Beldurrak harrapatu du —erantzun zuen lamak, ironia ukitu samur batez—. Ziztu batean saddhu bihurtzen ikusi du mahratta, gaitzaren aurkako babes gisa. Horrek txundituta utzi du. Gero saddhu-a poli-en eskuetan zuzen-zuzenean erortzen ikusi du... dena zure artearen ondorioz. Eta semea hartu eta aldean joan da; esan du merkatari lasai bat sahibak iraintzen dituen lotsagabea bihurtu duzula, eta beldur zen ez ote zenuen berarekin ere antzera egingo. Non da saddhu-a?
— Poli-ekin —esan zuen Kimek— ...hala ere, kanboha-ren semea salbatu egin dut.
Lamak rapea hartu zuen poliki.
— Ai, chela! Nola engainatu duzun zeure burua! Merituak eskuratzeko bakarrik sendatu zenuen kanboha-ren umea. Baina mahrattari harrokeriaz egin diozu aztikeria... begira nengoen..., eta agure hori, nekazari ezjakina, zeharkako begiratuekin txundituta uztearren: eta hortixe etorri dira ezbeharra eta susmo txarrak.
Kimek bere buruari eutsi zion zituen urteen gainetikako ahaleginak eginez. Beste edozein gaztek bezain gutxi atsegin zuen errietak entzun edo gaizki ulertua izatea, baina kinka larrian zegoela konturatu zen. Trena Delhitik atereaz gauaren ilunean ari zen sartzen.
— Egia da —murmurikatu zuen—. Gaizki jokatu dut zuri irain eginez.
— Hori baino gehiago da, chela. Ekintza bat jaurtiki duzu mundura, eta putzu batera botatzen den harria bezala, ez dakizu noraino hel daitekeen ekintza horren eragina.
Ezjakitasun hori on askoa izan zen ordea Kimen harrokeriarentzat eta baita lamaren arimaren bakerako ere, pentsatzen badugu orduantxe ari zirela Simian jasotzen kodean idatziriko telegrama bat E23 Delhira iritsia zela esanez, eta, hori baino garrantzitsuago, gutun baten nondik norakoaz informazioa emanez, E23-ri agindu ziotena... lapurtzeko. Ustekabean, polizia arduratsuegi batek atxilotu zuen, hegoalde urruneko estatu batean egindako hilketa zela-eta, ikaragarri asaldatu zen kotoi saltzaile ajmir bat, eta Mr Strickland bati ari zitzaion dena azaltzen Delhiko geltokian, E23-1c zeharbidez Delhiren bihotz ezkutua iristen zuen artean. Bi ordutan zenbait telegrama heldu zitzaion hegoko estatu bateko ministro haserretu bati, esanez galdua zela mahratta ubeldu samar baten arrasto oro; eta tren lasaia Saharunporen gelditu zenerako Kimek botatzen lagundu zuen harriaren azken zirkulua iristen ari zen Roum urruneko meskita baten eskaileretara, otoian ari zen gizon zintzo bati traba eginez.
Lamak berriz ederki asko egin zituen bere otoitzak kai ondoan, ihintzak estaliriko buganbila hesidunen aldamenean, eguzkiaren argiak eta bere dizipuluaren presentziak adoretuta.
—Atzean utziko ditugu gauza horiek —esan zuen, lokomotora zaratatsua eta burdinbide distiratsua seinalatuz—. Te-ren-aren mugimenduak, gauza zoragarria bada ere te-ren-a, urtu egin dizkit hezurrak. Haize garbia erabiliko dugu hemendik aurrera.
— Goazen Kuluko emakumearen etxera —esan zuen Kimek, eta alai-alai abiatu zen bere fardelen azpian. Saharunporeko bidean goizak garbiak eta usain gozokoak dira. St Xavierreko beste goizak gogoratu zitzaizkion, eta oroitzapen hark zuen poza are gehiago ase zuen, ordurago hiru bider aseta baitzegoen.
— Nondik jaio da presa berri hori? Gizon zuhurrak ez dira korrika ibiltzen oiloak eguzkitan bezala. Dagoeneko ehunka koss egin ditugu, eta, orain arte, ez naiz zurekin bakarka ia batere egon. Nola ikas dezakezu ezer jendez inguratuta beti? Nola egin dezaket nik, hitz zaparradatan murgilduta, Bideaz meditaziorik?
— Atso horren mingaina ez da orduan urteekin laburtzen, ezta? —irribarre egin zuen dizipuluak.
— Ezta aztikeriak lortzeko duen desioa ere. Gogoan dut nola mintzatu nintzen behin Bizitzaren Gurpilaz —egin zuen azken kopiaren bila hasi zen lama kolkoan—, eta umeei eraso egiten dieten deabruak baino ez zitzaizkion interesatzen. Merituak eskuratuko ditu gu gonbidatuz... geroxeago... beste batean... poliki, poliki. Orain oinek eramaten gaituzten lekura joango gara, Gauzen Katean konfiantza izanez. Bilakuntzak ez du huts egingo.
Hala bada aurrera egin zuten patxadaz zuhaizti loratuak gurutzatuz, Aminabad, Sahaigunge, Fordeko Akrola, eta Phulesa txikitik, Siwaliken mendi katea iparrean zutela beti, eta atzean berriz ere elurra. Izar lehorren azpian egindako loaldi luze eta gozoaren ondoren, esnatzen ari zen herritikako pasio dotore eta lasaia zetorren: eskean, eske-ontzia isilik luzatuta, baina begiak batera eta bestera mugituz, Legeari jaramonik egin gabe. Gero Kim, hauts bigunetan pauso bigunez, bere maisuarengana itzultzen zen mango zuhaitz baten itzaletara edo Dun siris zuri baten itzal meheagora, patxadan jan eta edateko. Eguerdian, hizketan jardun eta bide pixka bat egin ondoren, lo egiten zuten; eta freskatua topatzen zuten mundua haizea hozxeagoa zenean. Lurralde berrietan sartzen harrapatzen zituen gauak: lur emankorretatik hiru ordu lehenago begiztatutako herri aukeraturen bat, bidean oso aztertua.
Han beren istorioa kontatzen zuten —gauero desberdina, Kimi zegokionean—, eta han, herriko apaizak nahiz agintariak, ongietorria egiten zien, Ekialde atseginaren usadioari jarraiki.
Itzalak laburtzen zirenean eta lama astunago sostengatzen Kimen gainean, beti zuten eskura Bizitzaren Gurpila; aurrez garbituriko harrien azpian lisatuta jartzen zuten eta zikloz ziklo azaldu makila luze baten laguntzaz. Han esertzen ziren Jainkoak, goian, eta ametsen amets dira. Hantxe zegoen gure Zerua eta erdi-Jainkoen mundua, zaldunak zelaietan borroka. Han zeuden animaliek pairatzen dituzten gaitzak, ezkaratza igo edo jaisten duten arimak eta, horretaz, ez zaie trabarik egin behar. Hantxe ageri ziren Infernuak, bero eta hotz, eta izpiritu oinazedunen egoitza. Ikas ditzala chela-k gehiegi jatetik datozen kalteak: urdail hazia eta este erreak. Hala bada, zintzo-zintzo, burua makurtuta eta behatz iluna gauzak seinalatzen zizkionari jarraitzeko prest, ikasi egiten zuen Kimek; Gizakien Mundura heltzen zirenean ordea, lehiatsua eta probetxurik gabea, Deabruen gainean doi-doi dagoelarik, distraitu egiten zen; izan ere, bide ertzean Gurpila bera baitzebilen jira-biraka, jaten, edaten, saltzen, erosten, ezkontzen, eta errietan: bizi-bizia dena. Lamak sarritan errealitatea bera bihurtzen zuen testuaren gai, Kimi ikustaraziz —eta horretarako gogoz zegoen beti Kim— nola haragiak ehunka tankera desberdin hartzen dituen, desiragarria edo gorrotagarria gizonen ustetan, baina batera nahiz bestera baliorik gabea azkenean; eta nola izpiritu inozoak, Zerria, Usoa eta Sugearen menpekotasunean, betel intxaurra desiratzen duelarik, idi pare berria, emakumea, edo erregeen mesedea, gorputzari jarraitu behar dion, Zeru eta Infernuen barrena, behin eta berriz. Batzuetan emakume edo gizon pobre batek, errito hura ikusiz —ez baitzen gutxiagorik— paper hori handia zabaltzen zutenean, loreak edo eskukada bat kauri botatzen zuen ertzera. Jende apal hark aski zuen bere otoitzetan gogora zitzakeen gizon santu bat topatu izana.
— Senda itzazu gaixorik badaude —esan zion lamak, Kimi jolaserako gogoa pizten zitzaionean—. Senda itzazu sukarra badute, baina ez ezazu inola ere aztikeriarik egin. Gogoan izan mahratta-ri gertatutakoa.
— Orduan, txarrak al dira Egite guztiak? —erantzun zuen Kimek, zuhaitz handi baten azpian etzanda Duneko bidegurutzean, xinaurriak bere esku gainean korrika nola egiten zuten ikusiz.
— Egiteak baztertzea ona da, merituak eskuratzeko izan ezik.
— Jakituriaren Ateetan erakutsi ziguten jarduteari izuri egitea ez zela gauza egokia sahibentzat. Eta ni sahiba naiz.
— Mundu osoaren Adiskide —zuzenean begiratu zion lamak Kimi—, ni zaharra naiz, eta ikuskizunak umeei bezain gustagarri gertatzen zaizkit. Bideari jarraitzen diotenentzat ez dago ez beltzik ez zuririk, ez India ez Bhotiyal. Ihesbidearen bila gabiltzan arimak gara denok. Sahiben artean edozer ikasi duzula ere, nire Ibaira iristean ilusioaz libratuko zara, nire ondoan. Hai! hezurrak minez dauzkat Ibai horrengatik, te-ren-ean minez zeuden bezala; baina izpiritua zain daukat hezurren gainean eserita. Bilakuntzak ez du huts egingo!
— Erantzun didazu. Egin al dezaket galdera bat?
Lamak bere buru dotorea makurtu zuen.
— Zure ogia jan dut hiru urtez... zuk ondo dakizun bezala. Maisu, nondik zetorren...?
— Aberastasun ugari da, gizonek dioten bezala, Bhotiyalen —erantzun zuen lasai lamak—. Nire lurrean ohoreen lilura daukat. Behar dudana eskatzen dut, ez daukat diruaz kezkatu beharrik. Monasterioa arduratzen da horretaz. Ai! Monasterioko eserleku beltz altuak, eta lekaide guztiak ilaratan!
Eta istorioak kontatzen zituen, behatz batez hautsetan marraztuz, elurteez babesturiko katedraletako errito handi eta dotoreez; segizioez eta deabruen dantzez; nola moja eta fraideak zerri bihurtzen ziren; monasterioen arteko azpijokoez; mendi arteko ahotsa, eta betiko elurretan dantzatzen den lilura misteriotsuaz. Lhassaz ere mintzatu zen, eta Dalai Lamaz, ikusi baitzuen eta jauretsi.
Egun luze, ezin hobe haietako bakoitza Kimen atzean altxatzen zen bere enda eta ama-hizkuntzatik banatzen zuen hesia osatuz. Berriz ere hindieraz pentsatu eta egiten zuen amets, eta oharkabean jarraitzen zituen lamaren ohitura erritualak jan, edan eta antzekoetan. Agurearen pentsamenduek, begiak betierako elurretara eraman ahala, gero eta gehiago jotzen zuten bere monasteriora. Ibaiak ez zuen batere kezkatzen. Noizean behin, hori bai, luze egoten zen sasi edo txorten bati begira, esaten zuenez, noiz zabalduko ote zitzaion lurra bere bedeinkapena eskainiz; baina pozik zegoen bere dizipuluarekin zegoelako, Dunetik behera datorren haize samurra gozatuz. Ez zen hura Ceylan, ez Buddh Gaya, ez Bombay, ezta bi urte lehenago nonbait topatu zituen hondakin sasiz josiak ere. Leku haietaz harrokeriarik gabeko adituaren eran mintzatzen zen, apaltasunean mugitzen zen Bilatzaile bezala, adineko gizon bezala, zuhurra eta neurtua, jakituria sena distiratsuz aberastuz. Pixkanaka-pixkanaka, zeharkako gauzaren batek beste istorio bat zekarrelarik, Indian gora eta behera egindako ibilaldiez mintzatu zen; eta Kimek, hasieran arrazoi jakinik gabe maitatu zuelarik lama, hamaika arrazoirengatik maite zuen orain. Hala gozatzen zuten bada, guztiz zoriontsu, alde batera utziz, Arauak eskatu bezala, hitz txarrak, desio zekenak; gehiegi jan gabe, ohe altuetan etzan gabe, arropa aberatsak erabili gabe. Sabelak adierazten zien noiz jan, jendeak ekartzen zien jatekoa, esan ohi den bezala. Aminabad, Sahaigunge, Fordeko Akrola eta Phulesa txikiko jaunak ziren, non Kimek arimarik gabeko emakumea bedeinkatu baitzuen.
Bidaiari bizkorrak dira ordea Indian albisteak, eta azkar asko agertu zen, garietan barrena, Kabuleko mahatsa eta laranja doratuz betetako saski bat zeramala patila zuriko zerbitzari bat, ury-a mehe eta gihartsua, bere nagusiarengana joateko ohorea egin zezatela erregutuz Kim eta lamari, kezkatuta baitzegoen etxekoandrea horren luze ahaztuta zuelako lamak.
— Orain gogoratzen naiz —proposamen hura guztiz berria balitz bezala mintzatzen zen lama—. Emakume bertutetsua da, baina guztiz berritsua.
Kim aska baten ertzean zegoen eserita, herriko errementariaren semeari istorioak kontatzen.
— Bere alabarentzako beste seme bat baino ez dit eskatuko. Ez zait ahaztu —esan zuen—. Eskura ditzala merituak. Esaiozu joango garela.
Hemezortzi kilometro egin zituzten bi egunetan zelaietan barrena, eta begirunez hartu zituzten ibilaldiaren bukaeran; izan ere, abegikortasun tradizio luzea mantentzen zuen andreak, eta hartara behartu zuen suhia ere, familiako emakumeen agindupean baitzegoen hura, eta diru-mailegari bati dirua eskatuz erosten zuen bakea. Adinak ez zituen atsoaren mingaina eta oroimena ahuldu, eta burdin sare diskretu bat zuen goiko leiho batetik, gutxienez dozena bat zerbitzarik entzuten zuela, europar entzulegoa lotsa-lotsa eginda utziko lituzkeen konplituak egin zizkion Kimi.
— Baina parao-ko eskale lotsagabea zara zu eta —esan zion txilioka—. Ez zaitut ahaztu. Garbitu zaitez eta jan. Alabaren semearen aita joan egin da puska baterako. Hala, emakume gaixook, mutu eta ezertarako gauza ez garela geratu gara.
Haren froga eman nahian, etxeko guztiei aritu zitzaien errietan jana eta edana ekarri zuten arte; eta iluntzean —ke usaineko iluntzean, kobre eta turkesa kolorekoa zelaietan zehar—, palankina jar zezatela patio zikinean agindu nahi izan zuen, zuzi ketsuen argietan; eta hantxe, oso estu itxi gabeko gortinen atzean, hasi zen maiseaketan.
— Maisua bakarrik etorri izan balitz, beste era batera egingo niokeen ongi etorria; baina txori galdu honekin, nola ez bada arduraz ibili?
— Maharani —esan zuen Kimek, beti bezala hizkera dotorea aukeratuz—, nire errua al da bada sahib den batek, polis-sahib batek gainera, maharani-ari esatea, aurpegia...?
— Ixo! Erromesaldian izan zen hura. Bidaian gabiltzanean... ezagutzen duzu zuk esaera zaharra.
— Bihotz Urratzaile eta Atsegin Emaile esatea Maharani-ari?
— Hori gogoratzea ere! Egia da. Halaxe esan zuen. Nire edertasunaren loraldian izan zen hura —barre txiki bat egin zuen, azukre kozkor batekin loro bat pozez dagonean bezala—. Orain kontaizkidazu zure joan-etorriak... lotsatu beharrik gabe ahal den guztia. Zenbat neska eta zenbat emazte geratu dira zure betileetan lotuta? Benaresetik al zatoz? Aurten ere gustura joango nintzateke hara, baina alaba... bi seme besterik ez daukagu. Phaiii! Lautaden ondorioa da hori. Kulun elefanteak dira gizasemeak. Baina zure gizon santuari eskatuko diot, egon bazterrean, petral alaena, mango garaian, haizeak direla eta, alabaren seme zaharrenak dauzkan beherako batzuen aurkako aztikeria. Duela bi urte oso aztikeria indartsua eman zidan.
— O, maisu! —esan zuen Kimek, barrez lehertu beharrean lamaren aurpegi penatua ikusita.
— Egia da. Haizeen kontrako bat eman nion.
— Hortzak... hortzak... hortzak —zuzendu zuen atsoak.
— «Senda itzazu gaixo badaude» —errezitatu zuen Kimek, biziki gozatuz—, «baina ez erabili aztikeriarik inola ere. Gogoan izan maharatta-ri gertatutakoa.»
— Hori duela bi Eurite izan zen; leher eginda utzi ninduen bere etengabeko eskakizunekin —lamak intziri egin zuen lehenago Epaile Injustuak egin izan zuen bezala—. Hala gertatzen da, eta kontutan hartu, chela, Bidearen jarraitzaile direnak ere bazterrean geratzen direla emakume zoroen erruz. Hiru egun osoz, umea gaixorik zegoenean, aritu zitzaidan hizketan.
— Arré! Eta norekin hitz egin behar nuen bada nik bestela? Umearen amak ez zekien ezer, eta aitak berriz, eguraldi hotza egiten zuen gauetan izan zen, «Egin otoi Jainkoei» esan zuen, horrelaxe, bai, eta bestaldera jarrita, zurrungaka hasi zen.
— Aztikeria eman nion. Zer egin behar du bada agure batek?
— «Gauza ona da ekintzak baztertzea, merituak eskuratzeko izan ezik.»
— Ai, chela, zuk uzten banauzu, bakar-bakarrik geratuko naiz.
— Esne-hortzak erabiltzen behintzat erraz asko ikasi du —esan zuen atsoak—, baina gainontzekoan berdinak dira apaiz guztiak.
Kimek eztula egin zuen serio-serio. Gaztea zelarik, ez zion ongi irizten komentario desegoki hari.
— Zuhurrak garaiz kanpo molestatzea ezbeharra gonbidatzea da.
— Bada mynah berritsu bat (txoria) —Kimek ederki gogoratzen zuen behatz erakusle harri bitxiz betearen kolpearekin batera etorri zen erasoa—, ukuiluen gainean, familiako apaizaren ahoskera primeran ikasi duena. Baliteke nire gonbidatuei ohore egiteaz ahaztea, baina umea eskumuturrak sabel gainean jarrita ikusi izan bazenute, eta erdi hazitako kalabaza zirudien sabelak, eta garrasika, «Badator mina!», barkatuko zenidakete. Erdi erabakita nago hakim-aren medizinak hartzera. Merke saltzen ditu, eta, hori bai, Shivaren zezena bera bezain lodia dago bera. Sendagaiak ukatu ez ditu ukatzen, baina ikaratu egiten ninduen umeak flaskoen parte txarreko kolorea ikusita.
Lama, bakarrizketaren babespean, ilunpetan desagertu zen prestatuta zuen gelarantz.
— Amorrarazi egin duzu —esan zuen Kimek.
— Hori ez. Nekatuta dago, eta niri, amona izaki, ahaztu egin zait. (Amonak eta ez beste inork zaindu beharko lituzke umeak. Umeak erditzeko bakarrik da ama egokia.) Idatziko du aztikeria bihar, alabaren semea nola hazi den ikusten duenean. Eta hakim berriaren drogak epaitu ahal izango ditu.
— Nor da hakim-a, maharani?
— Ibiltari bat, zu bezala, baina era berean Daccako bengaliar serioa... maisua da medikuntzan. Jan ondorengo estutasun batez libratu ninduen behin, deabru askatu batek bezala jardun zuen pastilla txiki baten bidez. Bidaian dabil orain, balio handiko prestaketak salduz. Paperak ere baditu, angrezi-z inprimatuak, bizkarreko mina duten gizonentzat eta emakume ahulentzat egin dituen gauzak azalduz. Lau egun eman ditu hemen. Baina zuek etortzekoak zinatela entzunda (hakim-ak eta apaizak sugea eta tigrea dira mundu osoan) aterpera joan da, nik uste.
Hitz zaparrada haren ondoren arnasa hartzen zuen artean, zerbitzari zaharrak, inork ezer esan gabe zuzien argien ertzean eserita, murmurikatu zuen:
— Etxe honek oilategia dela ematen du berritsu eta... apaiz guztientzako. Ez dezala umeak mango gehiago jan... baina nor hasi liteke ordea amona batekin errietan? —ahotsa goratu zuen begirunez—. Sahib, hakim-a lotan dago, janda gero. Usategiaren atzeko gelatan dago.
Kim terrier urduri bat bezala tentetu zen. Calcuttan ikasitako bengaliar bati aurrea eman eta gero isilaraztea jolas polita izango zen. Ez zirudien ez lama, eta agian ezta bera ere, horrelako batek erraz baztertuko zituenik. Ezagutzen zituen indiar egunkarien atzealdeko iragarki bitxiak, ingeles kaskarrez idatziak. St Xavierreko mutilak ezkutuan eramaten zituzten batzuetan eskolara beren ikaskideekin barre egin asmoz; gaixo eskerronekoaren hizkeraz sintomak kontatzen soilak eta argigarriak baitira iragarki horiek. Ury-a, zurrupari bat beste bat aurrean jartzeko ez gogo gabe, usategi aldera desagertu zen.
13. ATALA
Nork du desiratu du Itsasoa, nork olatu erraldoi
erdainariak?
Ontziaren dardara, jauzia eta bihurrera, brankaga
irten aurretik izarrak eztenkatzera?