Hara, zer ezkutaturik ez dut zuretzat: hona nire arrazoiak, zuhaurk juja itzazu. Zuk nahi duzun hori eginen nukeen beharbada, gertatu ez balitz mezutu nizuna, ezen Gercourt jaun hori, gure atsekabe guztien eragile dena, oraino ez dela berehala helduko; eta nola badu zenbait denbora amak askoz adiskidantza gehiago erakusten didala; nola, nik neure aldetik, ahalik gehiena balakatzen baitut; nork daki zer erdiets nezakeen harengandik? Eta baldin zoriontsuak izan bagintezke nik neure buruari deus egotzi ahal izan gabe, ez litzateke hori hobe? Baldin maiz erran didatena sinetsiko banu, gizonek ez dituzte emazteak jadanik hainbertze maite, emazteek esposatu baino lehen sobera maite izan dituztelarik gizonak. Beldur horrek geldiarazten nau gainerako guztiak bainoago. Adiskidea, ez ote zaude nire bihotzaz segur, eta ez ote dukegu betiere astirik?
Entzun, hitz ematen dizut ezen baldin ezin itzur banendi ezagutu baino lehen jada hainbertze herra diodan Gercourt jaun hori esposatzeko zorigaiztotik, deusek ez nauela gehiago geldituko, ahal nukeen bezainbat, bai eta ororen gainetik ere, zurea izatetik. Nola nire kezka bakarra baita zuk ni maitatzea, eta nola zuk ontsa jakinen baituzu ezen hutsik egiten badut, ez dela nire errua izanen, ez zait gainerakoa axolako, baldin orain maite nauzun bezainbat maiteko nauzula hitz ematen badidazu. Baina, adiskidea, ordu arte, utz nazazu orain bezala jarraitzen; eta ez gehiago eska ez egiteko arrazoi onak ditudan gauzarik, nahiz zuri hori ukatzeak haserretzen nauen.
Nahi nuke halaber Valmont jaunak ez nintzan hainbertze hertsatu zure izenean; horrek ez baitu ni gehiago xangrinatzeko baizik balio. O! Valmont arras adiskide mina duzu, segur derraizut! Zuhaurk eginen zenukeen bezala dagi oro. Baina adio, adiskide maitea; aski berandu hasi naiz zuri izkiriatzen, eta gauaren zati bat eman dut horretan. Ohera noa denbora galdua berreskuratzera. Musu bat, ez niri ordea liskar gehiagorik egin.
...ko gaztelutik, 17**ko urriaren 18an.
CXVIII. GUTUNA
DANCENY ZALDUNAK MERTEUILEKO MARKESARI
Baldin neure egutegiari sinesten badiot, bi egun baizik ez ditu, adiskide maitagarria, nigandik urrun zarela; baina neure bihotzari sinesten badiot, baditu bi mende. Alabaina, batbederak bere bihotzari behar dio beti sinetsi; zugandik ikasia dut hori; baduzu beraz itzultzeko tenore, eta zure afera guztiek finitu baino finituagoak egon behar dute. Nola nahi duzu zure auziaz interesik ager dezadan, baldin, irabazi ala gal, gastuak orobat behar baditut nik ordaindu zure urrunaldiaren asperraz? O! Biziki laket nuke zuri liskar egitea! Eta biziki tristea da orobat hain sujet ederrari buruz beltzuria izatea, eta beltzuri hori adierazteko eskubiderik ez izatea!
Ez dea alabaina zinezko desleialkeria, jukutria beltza, zeure adiskidea zugandik urrun uztea, zu gabe ezin bizitzera ohitu duzun ondoren? Alferrik zenuke zeure abokatuei kontseilu galdatzea, ez diote jokabide gaizto horri justifikaziorik kausituko: eta, bertzalde, jende horiek arrazoirik baizik ez dute erraten, eta arrazoiak ez dira aski sentimenduei ihardesteko.
Nitaz den bezanbatean, hain sarri erran baitidazu bidaldi hori arrazoiz behar zenuela egin, non arrazoi horrek beltzuri gogorrean bainauka. Ez diot sekula gehiago aditu nahi; are gutxiago zu ahanzteko erraten didalarik. Arrazoi hori hagitz arrazoizkoa da haatik; eta izan ere, ez litzateke zuk uste bezain gauza zaila. Aski nuke soilik, beti zugan pentsatzeko ohitura galtzea, eta deusek ez zintuzke hemen, segur derraizut, nire gogora ekarriko.
Gure emakumerik ederrenak, atseginenak deitzen ditugun horiek, hain dira oraino zugandik urrun, non zure irudi lauso bat baizik ez baitirudite. Uste dut halaber ezen begi trebatuentzat, zenbatenaz zure antzekoak direla uste izan aitzina, hanbatenaz desberdinagoak diruditela gero: dakiten guztia eginagatik, horretan gogotik entseiatuagatik, zu izatea dute betiere eskas, eta horretan datza hain zuzen ere xarma. Ondikotz, egunak hain luzeak direnean, eta batbederak egitekorik ez duenean, ametsari emana egoten da, egiten ditu bere baitan mila dorre eta gaztelu, sortzen du bere ametsa; irudimena emeki emeki gogoberotzen da: beraren lana nahi du edertu, biltzen du atsegingarri datekeen oro, betegintzarrera heltzen da azkenik; eta han denetik beretik, potretak eredura darama, eta harritzen da ikusirik zugan baizik ez duela pentsatu.
Une honetan berean, hutsegite antzeko xamar batek atsekabeturik nauka. Uste duzu agian zutaz mintzatzeko izkiriatu dizudala? Ez hain zuzen ere: neure gogotik bertzeratzeko dizut izkiriatu. Hamaika gauza banuen zuri errateko, zuhaur hizpide ez zintuztenak, eta, dakizun bezala, biziki interesatzen zaizkidanak; eta gogoa alabaina haietarik zait bertzeratu. Eta noizdanik du bada adiskidantzaren xarmak batbedera amodioaren xarmatik bertzeratzen? Ah! Gertutik beha baniezaio horri, liskar ttipiren bat egin behar nioke menturaz neure buruari! Ixo ordea! Ahantz dezagun hutsegite arin hori berriro egiteko beldurrez; eta egin beza nire adiskideak ere ez adituarena.
Halaber zergatik ez zaude hemen niri ihardesteko, galtzen banaiz ni bide zuzenera eramateko; nire Cécilez niri mintzatzeko, hura maitatzean sentitzen dudan bozkarioa niri emendatzeko, ahal baledi, maite dudan hura zure adiskidea delako ideia guztiz ere eztiaz? Bai, aitor dut, hark sortzen didan maitasuna are baliosago bilakatu zait, zuk ontasun handiz isilmandatu hori hartu nahi izan didazunez geroztik. Hain maite baitut neure bihotza zuri zabaltzea, zurea neure sentimenduez betetzea, sentimenduok hersturarik gabe zure bihotzean ezartzea! Areago maite ditudala iruditzen zait, zuk haiek biltzeko adeia erakusten didazun heinean; eta gero, behatzen dizut eta egiten dut neure artean: neure bozkario guztia harengan dut gordea.
Ez diezazuket deus berririk erran neure egoeraz. Harengandik jaso dudan azken gutunak esperantza areagotzen eta seguratzen dit, baina gibelatzen dit oraino. Haatik haren arrazoiak hain dira amoltsuak eta onestak, non ez gaitzets ez deitora baititzaket. Erran berri dizudana ez didazu menturaz oso ongi ulertuko; baina zergatik ez zaude hemen? Adiskideari, nahiz oro erraten zaion, ezin ausart oro izkiriatzera. Amodioaren sekretuak hain dira, ororen gainetik, hauskorrak non ezin baitira beren asmo onetan fidaturik joatera utz. Baldin noizbehinka jalgitzera uzten badira, ez dira bistatik bederen galdu behar; ikusi behar dira beren egoitza berrian nolabait sartzen. Ah! Zatoz bada, adiskide maitagarria; ontsa dakusazu zure itzulera beharrezkoa dela. Ahantzi beraz zauden lekuan atxikitzen zaituzten mila arrazoiak, edo irakats iezadazu zu ez zaren lekuan bizitzen.
Ohorez bainaiz, etab.
Parisen, 17**ko urriaren 19an.
CXIX. GUTUNA
ROSEMONDE ANDREAK
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEARI
Nahiz anitz sofritzen dudan oraino, nire maite eder hori, entseiatzen naiz nihaurk izkiriatzera, interesa duzun horretaz mintza nakizun. Nire iloba misantropiari atxikia zaio oraino. Egunoro norbait bidaltzen dit sarritsu nire berri jakitera; hura ordea ez zait behin bakarrik ere etorri, nahiz erregu hori egin diezaioten manatu dudan: ez dut beraz Parisen balitz baino gehiago ikusten. Gaur goizean ikusi dut haatik, hura ikustea igurikatzen ez nuen leku batean. Nire kaperan izan da, neure alditxartze oinazetsuaz geroztik lehen aldiz jaitsi bainaiz hara. Gaur jakin dudanez, ba omen ditu lau egun hutsik egin gabe joaten dela hara meza entzutera. Jainkoak nahi dezala ohitura horrek luzaz iraun dezan!
Sartu naizelarik, nigana etorri da, eta maitekiro zorionak erran dizkit nire osagarriak hobera egin izanaren karietara. Nola meza hastera baitzihoan, solasa laburtu dut, gero solasari berriz lotzeko asmoz; baina hark alde egin du ni harengana bildu ahal izan baino lehen. Ez dizut erran gabe utziko doi bat aldatua kausitu dudala. Baina, nire maite eder horrek, zure arrazoian fidatu izanaz ez ni damutzera behartu, sobera kezka harturik; eta batez ere zaude ziur nahiagoko nukeela zu atsekabetu, zu tronparazi baino.
Baldin nire ilobak segi baleza nigana darakusan seta gaizto horri loturik, hartuko dut, bizkortzen naizen orduko, hura bere gelan ikusteko deliberoa; eta entseiatuko naiz jokabide bitxi horren kausa baitan barneratzera, non nire ustez zuk bai baituzu zerikusirik. Jakiten ahal dudana mezutuko dizut. Banoa, hatzak ezin mugiturik: eta bertzenaz, Adélaïdek izkiriatu dizudala baleki, gau osoan liskar eginen lidake. Adio, nire maite eder hori.
...ko gaztelutik, 17**ko urriaren 20an.
CXX. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK AITA ANSELMERI
(Saint-Honoré karrikako komentuko bernardotarra)
Ez dut berorren ezagutzaren ohorerik, jauna: badakit ordea Tourvel lehendakariaren emazteak fidantzia osoa duela berorrengan, eta badakit orobat fidantzia hori zeinen zuzenki ezarria den. Uste dut beraz indiskreziorik gabe mintza ahal natzaiola berorren eginbide santuari guztiz ere dagokion zerbitzu arras premiatsu bat erdiesteko, eta non Tourvel andrearen interesa nireari atxikia zaion.
Baditut eskuartean hari dagozkion paper inportanteak, nehoren gomendio ezin jar daitezkeenak, eta haren eskuetan baizik ezarri nahi eta ezartzen ahal ez ditudanak. Ez dut hura mezutzeko ezein biderik, zeren berorrek agian harengandik jakin dituen baina nire ustez berorri jakinaraztea zilegi ez zaizkidan arrazoi batzuen karietara, hartu baitu nirekin gutun bidez ez aritzeko asmoa: egun gogotik behar dut aitortu asmo hori ez dezakedala gaitzets, zeren ez baitzituen hark aldez aurretik ikusten ahal nihaurk ere urrundanik igurikitzen ez nituen gertakariak, eta ezin gerta zitezkeenak gizonenaz gaindikoak direla halabeharrez aitortu behar zaien indar horiengatik izan ez balitz.
Otoi arren, jauna, egin biezat bada, nire delibero berriak hari jakinarazi eta niretzat elkar ikuste berezi bat hari galdatzeko ontartea, neure hutsegiteak, aldez, bederen kita ahal diezazkiodan neure desenkusez; eta, azken sakrifiziotzat, orobat haren baitan deusezta ditzadan haren aldera errudun bilakatua ninduen hutsegite edo akatsetik gelditzen diren zantzu bakarrak.
Aldez aurretik bekatuak auhendatu ondoren baizik ez naiz ausartuko neure galbide luzazkoen aitortza berorren oinetan ezartzera; eta adiskidetze are garrantzitsuago eta ondikotz are zailago batentzat berorren bitartekaritza erregutzera. Iguriki nezake, jauna, arta hain premiazko eta hain baliosik ukatuko ez didala? Eta zilegi zait orobat igurikatzea neure ahulezia sustengatzeko ontartea eginen didala, eta nire urratsak bideska berri batean barna gidatuko dituela, zeinari lotzeko biziki suhar bainaiz, nahiz oraino ezagutzen ez dudala ahalke gorriturik aitor diodan?
Berorren ihardespenaren zain nauka kitatu nahi dudan damuaren egonezinaz, eta, otoi, sinets biezat esker onez bezainbat gurtzaz naizela, berorren zerbitzaririk apalena, etab.
P. S.- Nire baimena du, jauna, baldin komenigarria juja baleza, gutun hau osorik erakusteko nire bizitza osoan errespetatzera beharturik izanen naizen eta, haren arimaren ikusgarri hunkigarriaz, nirea bertutera erakartzeko zeruak harena baliatu duelako beti eta beti ohoratuko dudan Tourvel andreari.
...ko gaztelutik, 17**ko urriaren 22an.
CXXI. GUTUNA
MERTEUILEKO MARKESAK DANCENY ZALDUNARI
Hartu dut zure gutuna, adiskide sobera gaztea; baina eskerrak eman aurretik, liskar egin behar dizut, eta gaztigatzen dizut ezen zentzatzen ez bazara, ez duzula nigandik erantzun gehiagorik hartuko. Sinets nazazu eta bazter ezazu bada balakuzko doinu hori, mordoiloa baizik ez baita, amodioaren adierazpena ez denean. Hori ote adiskidantzaren estiloa? Ez, adiskidea, sentimendu bakoitzak badu komeni zaion mintzamoldea; eta bertze batez baliatzea da adierazten den pentsamendua itxuraldatzea. Ontsa dakit gure emakume arruntek ez dutela erraten ahal zaiena deusik ere endelegatzen, baldin ez bazaie, aldez edo moldez, ohiturazko mordoilo horretara itzultzen; baina merezi uste nuen, aitor dizut, haiengandik bereiz nindezazun. Oso haserre nago, eta behar baino gehiago menturaz, hain gaizki jujatu nauzulako.
Ez duzu bada nire gutunean zureak eskas duen hura baizik kausituko, egiatasuna eta bakuntasuna. Erranen dizut, konparazione, plazer handia izanen dudala zu ikusirik, eta gaitzitzen zaidala aspertzen nauen jendea baizik ez izatea inguruan, atsegin dudan jendea izan ordez; zuk ordea, horra nola itzultzen duzun perpaus hori bera: Irakats iezadazu zu ez zaren lekuan bizitzen; hala non zeure maitearen ondoan egonen zarenean, ustez ez zenekike bizitzen nihaur tarteko egon gabe. Ondikotz! Eta ni izatea betiere eskas duten emakume horien gisara, uste duzu halaber beharbada zure Cécilek ere eskas hori bera duela! Horra beraz nora daraman mintzaira horrek, egungo egunean neurriz gain baliatua denez, konplimenduzko mordoiloaren azpian baita oraino, eta adeitasun hutsa bilakatzen baita orobat, ez baitu «zure zerbitzari apalena» errateak baino sinesgarritasun handiagorik!
Adiskidea, izkiria diezadazunean, egizu zeure pentsatzeko eta sentitzeko era niri errateko, eta ez eguneko lehen nobelan, zu gabe, ontsa edo ez hain ontsa erranak kausituko nituzkeen perpausak niri mezutzeko. Ez ahal zara haserretuko hor erran dizudanagatik, nahiz beltzuri pixka bat sumatuko diozun, ez baitut ukatzen beltzuri naizenik: gaitzetsi dizudan liskar doinu horretarik itzurtzeko, ez dizut erranen zugandik urrun egon beharrak doi bat areagotu duela agian beltzuri hori. Iruditzen zait auzi bat eta bi abokatuk baino gehiago balio duzula azken finean, eta menturaz Belleroche adeitsuak berak ere baino gehiago.
Dakusazunez, nire ausentziaz tristetu ordez, karia horretara bozkarioak behar zenituzke egin; sekula ez bainizun egin hain konplimendu ederrik. Zure etsenplua nagusitua zait nonbait, eta nik ere balakuak nahi dizkizut erran: ez ordea, nahiago dut egiatasunari atxiki; hura baita nire adiskidantza amoltsua, eta hark sortzen didan interesa, ziurtatzen dizun bakarra. Arras eztia da bihotza bertze emakume bati emana dion adiskide gazterik izatea. Ez da hori emakume guztien sistema; bai ordea nirea. Iruditzen zait batbedera plazer gehiagoz emana zaiola batere beldurrik sortzen ez duen sentimendu bati: halatan bilakatu nintzen, aski goizik agian, zure isilmandatari. Baina hain gazteak hautatzen dituzu zeure maitaleak, non lehen aldiz ohartarazi baitidazu zahartzen hasia naizela! Xuxen ari zara jarraikitasunezko bide luze bati lotzeko zeure burua halatan prestaturik, eta bihotz-bihotzez opa dizut jarraikitasun hori elkarrekikoa izan dadin.
Arrazoi osoz egin diezu men arrazoi amoltsu eta zintzoei, berebat mezutzen didazunez zure zoriona gibelatzen dutenei. Defentsa luzea dute merezimendu bakarra beti kontra egin ez dezaketen emakumeek; eta barkaezina irudituko litzaidake Volanges ttipiaren gisako haur bat ez den bertze norbaitengan, bere amodioa aitortzearekin aski gaztigatua izan zaion arrisku bati ihes egiten ez jakitea. Zuek, gizonek, susmorik ere ez diozue hartzen bertuteari, eta hura sakrifikatu beharrak dakarren nekeari! Baina gogoeta doi bat egin orduko, emakumeak behar du jakin ezen egin duen hutsa zeinahi ere den, ahulkeria bat dukeela zorigaiztorik makurrena; eta ez dezaket uler ezein emakume ustekabean harrapatua izan litekeenik, izan dezakeelarik une bat horretan gogoeta egiteko.
Ez ezazu ideia hori guduka, zeren hura baita ororen gainetik zuri atxikia naukana. Amodioaren arriskuetarik salbatuko nauzu; eta orain arte zu gabe ere jakin badut arrisku horietarik neure burua ontsa defendatzen, karia horretara onartzen dut zure esker onez egotea, eta maiteko zaitut beraz hobeki eta gehiago.
Horrekin guztiarekin, zaldun maitea, otoizten diot Jainkoari beraren santutasunaz eta duintasunaz begira zaitzan.
...ko gaztelutik, 17**ko urriaren 22an.
CXXII. GUTUNA
ROSEMONDE ANDREAK
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEARI
Igurikitzen nuen, haur maitagarria, zure kezkak azkenik sosegatu ahal izatea; eta xangrinez ikusten dut aitzitik kezka horiek oraino areagotzera noala! Har ezazu haatik sosegu; nire iloba ez dago arriskuan: ezin erran ere liteke zinez eri denik. Ordea zerbait harrigarria ari zaio hain segur ere gertatzen. Ez dut deus ere ulertzen; baina jalgi naiz haren gelatik sentimendu tristurazko eta halaber izuzko batez, zeina zuri jakinarazteagatik liskar egiten baitiot neure buruari, eta zeina haatik zuri aipatu gabe ezin egon baininteke. Horra zer gertatu den: zaude ziur kontaketa fidela izanen dela; zeren bertze lauretan hogei urte bizi izanagatik, ezin ahantziko bainuke gertakari triste horrek eragin didan zirrara.
Gaur goizean neure ilobaren gelan izan naiz beraz; izkiriatzen kausitu dut, eta ustez haren lanaren xede ziren anitz paperez inguratua. Hain ari zen bere baitaraturik lanean, non bere gelaren erdian nintzelarik ere, ez baitu burua jiratu nor sartu den jakiteko. Han nintzela sumatu duen orduko, biziki ongi hauteman diot nola altxatzen zen bitartean haren itxura moldatzera entseiatu den, eta hori bera da ausaz harengan arreta gehiago jarrarazi didana. Garbitu gabe eta aurpegia hautseztatu gabe zegoen, egia erran; zurbila eta desegina kausitu dut hala ere, eta aurpegiera batez ere aldatua. Guk hain bizi eta alegera ikusi izan diogun behakoa goibela eta eroria zuen; finean, gure artean errana izan bedi, ez nuke nahi zuk gisa horretan ikus zenezan: zeren itxura arras hunkigarria baitzuen eta guztiz egokia, nire iritzian, amodioaren segadarik arriskutsuenetariko bat den urriki amoltsua orobat sorrarazteko.
Nire oharpenez durduzatua nintzen arren, deusi ohartu izan ez banintzaio bezala hasi naiz solasean. Haren osagarriaz mintzatu natzaio lehenik, eta osagarriz ontsa zela erran gabe, ez dit haatik gaizki zenik adierazi. Deitoratu dut orduan haren bazterraldia, mania bat zirudielakoan, eta saiatu naiz neure liskar ttipiari arraitasun doi bat eransten; baina hark soil-soilik ihardetsi dit, doinu sarkor batez: «Bertze hutsegite bat gehiago da, aitor dizut; baina bertzeekin batera konpondua izanen da.» Haren itxurak, haren hitzek bainoago, doi bat itzali du nire arraizia, eta berehala erran diot sobera garrantzi ematen ziola adiskidantzaren liskar soil bati.
Hitz-aspertu bat egin dugu bada. Geroxeago erran didanez afera batek, bere bizitzako aferarik handienak, sarri Parisa joanaraziko du: baina afera hori zer zen asmatzeko beldur nola nintzen, eta gisa horretan hasi izanak nik nahi ez nuen isilmandaturik ekarriko ote zuen beldurrez orobat, ez diot ezein galderik egin, eta soilik ihardetsi diot ezen gehiago libertitzeak on eginen liokeela haren osagarriari. Erran diot orobat ezen, oraingoan, ez niola geldi zedin eskatuko, diren bezala maite baititut adiskideak; perpaus hain sinple hori aditzetik beretik horra non, nire eskuak tinkatuz, ezin zehatz irudika diezazudan gartsutasunaz erran didan: «Bai, izeba, maita ezazu, arras maita errespetatzen eta maite zaituen iloba; eta, zuk diozun bezala, den bezala maita ezazu. Ez atsekabetu haren bozkarioaz, eta ez kezkaraz, ezein deitorez, sarri gozatzea igurikitzen duen lasaitasun eternala. Berriz erraidazu maite nauzula, barkatzen didazula; bai, barkatuko didazu; ezagutzen dut zure ontasuna: bihozberatasun bera nola iguriki ordea hainbertze laidotu ditudan horiengandik?» Orduan niri buruz makurtu da, haren bozaren doinuak nahigabe salatzen zizkidan oinazezko zantzuak, hala uste dut, niri ezkutuan gordetzeko.
Adieraz diezazukedana baino askoz hunkituagoa, itsumustuan zutitu naiz; eta nire ilobak dudarik gabe hauteman du nire izua; zeren berehala, bere onera itzuliz, gaineratu baitu: «barka, andrea, nahigabe desbideratzen naiz. Ahantz otoi erran dizkizudanak, eta soil-soilik oroit nire errespetu handiaz. Hutsik egin gabe joanen natzaizu neure errespetuaren eskaintza partitu baino lehen zuri berriz egitera.» Iruditu zait perpaus horrek ikustaldia finitzera behartzen ninduela; eta alde egin dut, alabaina.
Baina zenbatenaz horretan egin gogoeta, hanbatenaz ezin asma dezaket zer erran nahi izan duen. Zein da afera hori, bere bizitzako aferarik handiena? Zergatik galdatzen dit barkamena? Nondik jin zaio haren mintzoari nahigabe itzuri zaion hunkidura? Galdera horiek mila bider eginak dizkiot neure buruari, ezin ordea erantzun. Deusik ere ez dut ikusten hor zurekin zerikusia dukeenik: haatik, amodioaren begiek adiskidantzarenek baino hobeki ikusten baitute, ez zaitut nire ilobaren eta nire artean gertatu den ororen jakitun egon gabe utzi nahi izan.
Lau aldiz berrekin diot gutun luze hau izkiriatzeari, nahiz luzatuko nukeen, jasaten ari naizen akidura gabe. Adio, nire maite eder hori.
...ko gaztelutik, 17**ko urriaren 25ean.
CXXIII. GUTUNA
AITA ANSELMEK VALMONTEKO BIZKONDEARI
Hartu dut, jaun bizkondea, zuk ohore handiz igorri didazun gutuna; eta atzo bertan joan nintzen, zure nahia betez, aipatu presunaren etxera. Zuk haren aldera egin nezan galdatu didazun eginkizunaren sujeta eta arrazoiak adierazi nizkion. Aldez aurretik hartua zuen xede zintzoari guztiz atxikia kausitu nuen arren, oroitarazi niolarik bere ukoaz zure itzulera zorionekoari trabarik ezartzeko, eta orobat probidentziaren erabaki urrikalkorrei, aldez edo moldez, uko egiteko arriskuan zela, onartu du zure ikustaldia, baldin azkenekoa bada, eta manatu dit berebat iragar diezazudan ezen etxean izanen dela datorren ortzegunean, hilaren 28an. Baldin egun hori komeni ez bazaizu, arren otoi jakinaraz iezaiozu eta bertze egun bat adieraz. Zure gutuna hartua izanen da.
Nolanahi ere, jaun bizkondea, zilegi izan bekit zuri hertsiki galdatzea arrazoi sendorik ezean gibela ez zaitezen, eta ahalik lasterrena eta ahalik osokiena bil zaitezen erakutsi dizkidazun delibero laudagarrietara. Egizu kontu ezen nor ere graziazko uneaz baliatzetik gibelatzen baita, grazia ukatua izan dakion arriskatzen duela; ezen baldin Jainkoaren ontasuna infinitoa bada, ontasun hori justiziak duela haatik arautzen; eta hel daitekeela orobat urrikalmenduzko Jainkoa mendekuzko Jainko bilakatua den unea.
Baldin jarrai bazeneza zeure fidantziaz ni ohoratzen, sinets nazazu otoi ezen nire arta guztiak zeure esku izanen dituzula, zuk hala nahi dezazun orduko: zein ere diren handiak nire zereginak, nire eginkizun sakratuaren betebeharrak betetzea izanen da beti nire aferarik garrantzitsuena, eginkizun horri baitiot bereziki neure burua eskaini; eta neure eginahalak Guztiahaldunaren bedeinkazioaz joritzen ikusiko ditudan unea izanen da nire bizitzako unerik ederrena. Bekatari ahulak baikara, ez dezakegu deus guhauren ahal eskasez! Deika duzun Jainkoak ordea dena ahal dezake; eta berdin zorko diogu Haren ontasunari, zuk Harekin bat egiteko desira etengabea, eta nik, zu bide horretara gidatzeko baliabideak. Haren laguntzaz dut igurikitzen sarri zuri sinetsaraztea ezen soilik erlijio santuak eman dezakeela, bai mundu honetan ere, gizonen grinen itsutasunean alferretan bilatzen dugun zorion sendo iraunkorra.
Ohorez bainaiz, adeitasunez nola errespetuz, etab.
Parisen, 17**ko urriaren 25ean.
CXXIV. GUTUNA
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEAK
ROSEMONDE ANDREARI
Atzo jakin nuen berriak sortu didan harriduraren erdian, andrea, ez dut ahanzten berri hori arras laketuko zaizula, eta lehiatzen naiz hura zuri mezutzera. Valmont jaunak bazterretsiak gauzka dagoeneko ni eta bere amodioa; eta soilik nahi du, bizimolde ongiegileago batez, bere gaztaroko akatsak edo hobeki erran hutsegiteak konpondu. Gertakari handi hori aita Anselmek mezutu dit, harengana jo baitu hemendik aurrera gida dezan, bai eta antola dezan ere gure arteko elkar ikuste bat, zeinaren xede nagusia, nire ustez, nire gutunak niri itzultzea baita, orain arte atxikiak eduki baititu nik aitzitik galdatuak nizkion arren.
Ez dezaket, dudarik gabe, zorioneko aldaketa hori txalotu, eta nihaur berebat bozkariatu baizik egin, baldin, hark dioen bezala, nik zerbaitetan lagundu ahal izan badut. Baina zergatik izan behar nintzen ni baliakizuna, eta ordainetan zergatik behar dut eman neure bizitzako atsedena? Soilik nire zorigaitzaren truk behar zuen Valmont jaunak bozkarioa kausitu? O! Adiskide barkabera, barka iezadazu deitore hori. Badakit ez dagokidala niri Jainkoaren manuak aztertzea; baina nik etengabe, eta betiere alferrik, neure amodio zorigaiztokoa garaitzeko indarra galdatzen diodan bitartean, hark nasaiki ematen dio galdatzen ez zionari, eta neure ahuleziari osoki emana uzten nau, laguntzarik gabe.
Ito dezagun ordea murmurika errudun hori. Ez ote dakit grazia gehiago erdiesten duela aitagandik seme galduak, itzuli delarik, sekula alde egin ez duen semeak baino? Zer kontu eska diezaiokegu deusik ere zor ez digunari? Eta haren aldera eskubiderik izan ahal bageneza ere, zeintzuk lirateke nireak? Neure burua goratzen ahal nuke jadanik Valmonti baizik zor ez diodan zintzotasunagatik? Salbatu nau, eta deitoratzera ausartuko naiz harengatik sofritu behar izateagatik! Ez: neure sofrimenduak maiteko ditut, haren zoriona baldin badute sari. Dudarik gabe hura ere guztion Aitagana itzuli beharrean zen. Hura sortu zuen Jainkoak bere sorkaria behar zuen maite. Ez zuen izaki xarmant hori sortu, gizon gaitzetsi bat baizik izan ez zedin. Niri dagokit neure zuhurtziagabekeria ausartaren atsekabea neure baitan eramatea; ez nuen bada jakin behar ezen, hura maitatzea zilegi ez nuenez, hura ikustea ez nuela orobat zilegi?
Egia horri sobera luzaz uko egin izanean datza nire hutsegitea edo nire malura. Zu zaitut lekuko, adiskide maite eta duina, sakrifizio horri nola men egin diodan, sakrifizio hori egiteko premiari ohartu natzaion orduko: baina, sakrifizioa osoa izan zedin, Valmont jaunak beretzea zuen eskas. Aitortu behar ote dizut ideia hori dela orain gehien oinazetzen nauena? Urguilu jasanezina, sofritzen ditugun gaitzak sofriarazten ditugun gaitzen bidez ematzen dituena! Ah! Garaituko dut bihotz mutiri hau, ohituko dut umiliazioetara.
Batez ere hori erdiesteko naiz azkenik makurtu Valmont jaunaren ikustaldi zorigaitzekoa datorren ortzegunean hartzera. Orduan, adituko diot erraten harentzat ez naizela jadanik deus, harengan sortua nuen zirrara ahul eta iragankorra arras ezabatua dela! Haren behakoak ikusiko ditut nigan finkatuak, zirrararik gabe, nire behakoa agerian uzteko beldurrak begiak makurraraziko dizkidan bitartean. Nire galde behin eta berriz errepikatuei hain luzaz ukatu zizkion gutunak berak, ezaxolakeriaz dizkit emanen; jadanik interesatzen ez zaizkion objetu alferrikakoen gisara emanen dizkit; eta nire esku dardaratiek, gordailu ahalkegarri hori harturik, esku tinko eta lasai batek emana dela sentituko dute! Azkenik, urruntzen ikusiko dut... sekula betiko urruntzen, eta nire behakoek, hari jarraiki, ez dituzte harenak niganantz jiratzen ikusiko!
Honenbertze umiliazio niretzat gordeak izatea! Ah! Baliagarria gerta dakidan bederen, halatan neure ahulkeriaren sentimendua barneratua zaidalarik. Bai, hark jadanik gorde nahi ez dituen gutun horiek, nik artoski ditut atxikiko. Gutunok egunoro irakurtzeko ahalkeriara dut neure burua behartuko, nire malkoek gutunon azken aztarnak ezabatuko dituzten arte; eta erreko ditut harenak, arima usteldu didan pozoi arriskutsuaz kutsatuak bailiran. O! Zer da bada amodioa, baldin behartzen bagaitu hark sortu dizkigun arriskuak berak doluz auhendatzera; baldin batez ere amodioa bera sentitzeko beldurrez eduki baikaitzake, nahiz amodiorik ez dugun jadanik sorrarazten! Ihes egin diezaiogun grina hilgarri horri, ez baitu ahalkearen eta zoritxarraren arteko hautua baizik uzten, eta sarri biak elkartzen baititu, eta zuhurtziak ordezka beza bederen bertutea.
Ortzegun hori zeinen urrun den! Aineza sakrifizio mingarri hori orain berean burutara eraman, eta batera ahantz sakrifizio horren nola kausa hala sujeta! Ikustaldi horrek gogaitzen nau; damu dut promesa hori egina. Hots! Zergatik duke ni berriz ikusteko premia? Egungo egunean zer gara bata bertzearentzat? Baldin laidotu banau, barkatu diot. Goresmenak igortzen ere dizkiot bere okerrak konpondu nahi dituelako; laudatzen dut. Are gehiago eginen dut, hark dagiena eginen dut nik ere; eta hutsegite berak liluratua, haren etsenpluak gidatuko nau. Baina nigandik ihes egiteko xedea baldin badu, zergatik hasi ni bilatzetik? Gutarik bakoitzarentzat ez ote da premiazkoena bertzea ahanztea? Ah! Dudarik gabe, eta hori duket hemendik aurrera neure ardura bakarra.
Zure baimenaz, adiskide maitagarria, zure ondora naiz joanen zeregin zail hori betetzera. Baldin laguntzaren beharretan banago, kontsolamenduaren beharretan ausaz, ez ditut zugandik baizik jaso nahi. Soilik zuk dakizu nire bihotzari aditzen eta mintzatzen. Zure adiskidantza baliosak nire izate guztia beteko du. Deus ez zait zaila irudituko zuk ontarte handiz eman bide dizkidazun artak neuretzeko. Zorko dizkizut lasaitasuna, zoriona, bertutea; eta nigana dituzun ontasunen emaitza ni duin bilakatzea izanen da.
Gutun honetan anitz desbideratu naizelakoan nago; hala uste dut behintzat zuri izkiriatzerakoan etengabe sentitu dudan durduzagatik. Baldin ahalke gorritu beharko nindukeen sentimendurik kausi bazeneza gutun honetan, zeure adiskidantza barkaberaz estal ezazu. Hari nagokio osoki. Zuri ez dizut gordean utzi nahi neure bihotzaren ezein higidurarik.
Adio, adiskide agurgarria. Igurikitzen dut egun gutxi barru zuri iragartzea zure etxera helduko naizen eguna.
Parisen, 17**ko urriaren 25ean.
LAUGARREN PARTEA
CXXV. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK MERTEUILEKO MARKESARI
Horra hor beraz garaitua, kontra egiten ahalko zidala pentsatzera ausartua zen emakume hagitz bikain hori! Bai, adiskidea, nirea da, osoki nirea; eta atzodanik, ez du jadanik deusik niri emateko.
Hain nago oraino zorionaz mukuru betea, non ezin baitut zorion hori ederretsi, harriturik nauka ordea sentitu dudan xarma ezezagunak. Egia ote beraz bertuteak emakume baten balioa areagotzen duela, haren ahulkeriaren unean berean ere? Bazter dezagun ordea haur uste hori atso ipuinen ondoan. Lehen garaipenak ez ote du ia beti ontsa edo gaizki itxuratutako aihertzerik aurkitzen? Eta nehon aurkitu ote dut aipatzen ari naizen xarma hori? Ez da haatik amodioarena ere; zeren azken finean, baldin izan badut noizbait grina koldar horren antza dukeen ahuleziazko unerik emakume horrengana, jakin izan dut beti garaitzen eta neure oinarrizko arauetara berriz etortzen. Atzoko gertaldiak nik uste baino urrunxeago eraman baninduen ere, eta hala dela uste dut; sorrarazten ari nintzen durduza eta horditasuna nihaurk ere, instant batez, sentitu banituen ere, egun iraungia litzateke lilura iragankor hori; eta xarma horrek haatik bere izanean dirau. Plazer aski eztia ere banukeen, aitor dizut, lilura horri men eginez, baldin doi bat kezkatuko ez banindu. Sentimendu gogoz kontrako eta ezezagun batek mendean hartu ote nau, neure adinean, eskolume baten gisara? Ez: lehen buruan, sentimendu hori guduka dezadan eta sakon azter.
Bertzenaz, sumatu dut agian sentimendu horren kausa! Ideia hori atsegin dut bederen, eta egia izan dadin nahi nuke.
Gaurdaino maitalearen rola eta eginbeharrak betez atxiki nauten emakume saldoan, ez dut oraino ezein kausitu ez zuenik, gutienean, bere burua emateko nik hura hartaratzeko nuen bezainbat gogorik; ohitu ere nintzen bidearen erdia baizik egiten ez zutenei herabeti deitzera, kontra jarririk, alabaina, egin dituzten lehen aitzinamenduak defentsa kilikagarri batez erdizka baizik estaltzen ez dituzten bertze anitzei.
Hemen, aitzitik, neure kontrako gaitzerizko bat kausitu dut hasieratik, emakume higuingarri baina begi zorrotz baten kontseilu eta argibideetan geroztik funtsatua; kausitu dut halaber azken muturrerainoko ahalke berezko bat herabetasun argitu batek bortiztua; bertutearekiko atxikimendua orobat, erlijioak gidatua, eta dagoeneko bi urtez garaile izana, eta azkenik, urrats nabarmenak, arrazoi horiek guztiek eragindakoak eta guztiek oro nire jazarraldietarik itzurtzeko xedea baizik ez zutenak.
Ez da beraz, nire bertze abenturetan bezala, errendatze gutxi edo asko abantailatsu soil bat, profitatzen errazagoa izaten dena nor bere buruaz harrotzeko baliagarria den baino; erabateko garaipena da, gudaldi lazgarri batez erdietsia, eta guda lan jakintsuz deliberatua. Ez da beraz harrigarria nihauri baizik zor ez diodan erdieste hori are baliosagoa izatea niretzat; eta neure garaipenean sentitu dudan plazerraren emendioa, oraindik ere sentitzen ari naizena, ez da loriazko sentimenduaren zirrara eztia baizik. Maite dut ikusteko modu hori, mendean hartua dukedan esklaboaren beharretan nolabait ere nengokeela pentsatzeko umiliaziotik salbatzen bainau; bai orobat nire zorionaren betetasuna soilik neure baitan ez dudala pentsatzetik ere, eta nire indar guztiaz bertze norbaitez gozatzeko ahalmena halako edo halako emakumeren esku, soil-soilik bertze baten esku, legokeela pentsatzetik berebat.
Gogoeta zentzudun horiek gidatuko dute nire jokabidea okasio garrantzitsu honetan; eta egon zaitezke ziur ezen ez dudala neure burua estekatzen utziko, lotura berri horiek neure gogara eta borondatera beti hausten ahalko ez ditudan heineraino. Baina hausturaz hitz egiten ari natzaizu dagoeneko; eta ez dakizu oraindik zein bidez erdietsi dudan eskubide hori; irakur ezazu bada, eta ikus zer nolako arriskutan dagoen zintzotasuna, saiatzen delarik eromena laguntzen. Hain artoski ditut neure hitzak eta emakume horrek eman dizkidan erantzunak aztertu, non batzuk zein bertzeak gogobeteko zaituen zehaztasunaz errendatuko dizkizudala uste baitut.
Honekin batera doazkizun bi gutunen kopiatan ikusiko duzu zein bitarteko hautatu nuen neure eder horrengana hurbiltzeko, eta ikusiko duzu orobat presuna santu hori zer nolako lehiaz ari izan den gu biok biltzeko. Erran behar dizut oraino, ohi bezala bidean harturiko gutun batean jakin nuenez, ezen abandonatua izatearen beldur eta umiliazio ttipiak doi bat nahasi zutela debot latz horren ahalkeria; eta zentzuzkoak ez izanagatik halarik ere interesgarriak ziren sentimendu eta ideiez bete ziotela burua eta bihotza. Jakin beharreko aurrekari horien ondoren, horra non atzo, ortzeguna, hilak 28, emakume eskergabe horrek aldez aurretik ezarri eta emaniko egunean, haren etxean aurkeztu nintzen esklabo herabeti eta damutuaren gisara, garaile koroadun gisara jalgitzeko handik.
Arratsaldeko sei orenak ziren preso eder haren etxera heldu nintzenean, zeren itzulia zenez geroztik haren atea itxita egon baitzen mundu guztiarentzat. Nire etorrera iragarri zutenean, zutitzen saiatu zen; baina haren belaun dardaratiek ez zioten utzi egoera hartan gelditzen: berehala eseri zen berriz. Etxean sarrarazi ninduen mirabeak gelan zerbitzuren bat egin behar izan zuenez, emakume hark ezinegonak hartua zirudien. Bitarte hura ohiko konplimenduekin bete genuen. Baina une ezin baliosago haietarik batere denborarik ez galtzeko, arreta handiz ari nintzen aretoa aztertzen; eta harrezkero begiz jo nuen neure garaipenaren jokalekua. Erosoagoren bat hauta nezakeen: zeren, gela hartan berean, bai baitzen aulki otomano bat. Ohartu nintzaion ordea senarraren potret bat parez pare zuela; eta beldur izan nuen, aitor dizut, hain emakume bitxiarekin, halabeharrez bazter hartara behako soil bat igortze hutsak ez ote zidan bet-betan suntsituko hain artoski eginiko lanaren emaitza. Azkenik, bakarrik gelditu ginen eta hizpideari lotu nintzaion.
Hitz gutxitan adierazi ondoren aita Anselmek nire ikustaldiaren arrazoien berri eman bide ziola, arranguratu nintzen jasana nintzen tratu zorrotzaz; eta bereziki nabarmendu nuen hark erakutsi zidan erdeinua. Bere burua defendatu zuen, nik iguriki bezala; eta, zuk ere iguriki zenezakeen bezala, sorrarazia nion mesfidantzan eta izuan funtsatu nuen erdeinu haren froga, bai orobat ondoren gertatua zen eskandaluzko ihesaldian, nire gutunei ihardesteko ukoan, gutunak hartzeko ukoan, etab. Aise erraza zatekeen justifikazio bat egiten hasi zenez, solasa eten behar niola iruditu zitzaidan; eta manera zakar hori barka ziezadan, balaku batez estali nuen berehala. «Baldin hain xarma ugariek», erantzun nion beraz, «egin badute zirrara hain sakona nire bihotza baitan, ez da arinagoa izan bertute hain ugariek egin dutena nire arima baitan. Zugana hurbiltzeko desirak liluratua, ausartu nintzen dudarik gabe zure duin nintzela sinestera. Ez dizut liskarrik egiten zuk bertzela jujatu izanagatik; baina egin dudan hutsegiteagatik zigorretan dut neure burua.» Durduzak dakarren isiltasunari atxikia baitzitzaion, jarraitu nuen: «Nahi dut, andrea, neure burua zure aitzinean justifikatu, edo egotzi bide dizkidazun hobenen barkazioa zugandik erdietsi; lasaitasun pixka batez fini ahal izan ditzadan bederen, zuk edertzeari uko egin diozunez geroztik niretzat dagoeneko baliorik ez duten egunak.»
Orduan ihardestera entseiatu zen haatik. «Neure betebeharrak ez zidan uzten...» eta betebeharrak eskatzen zuen gezurra bukatzeko zailtasunak ez zion perpausa finitzen utzi. Doinurik eztienaz ekin nion bada: «Egia dea beraz nigandik joan zinela ihesi?» — «Partitu beharrean nintzen». — «Eta zugandik urruntzen nauzu?» — «Hala behar du». — «Eta betiko?» — «Behar-beharrezkoa dut.» Ez dizut erran beharrik ezen, elkarrizketa labur hura bitartean, debot amoltsu haren boza hertsatua zela, eta haren begiak ez zirela niganaino goratzen.
Gertaldi goibel hura doi bat bizitu behar nuela iruditu zitzaidan; beraz, hisi iduri bat eginik, zutitu eta erran nion orduan: «Zure fermutasunak neure fermutasun osoa bihurtzen dit. Hots bada! Bai, andrea, elkarrengandik bereiziko gara, zuk uste baino areago bereizi ere: eta zeure gogara bozkariatuko zara zeure obraz.» Liskar doinu horrez doi bat harritua, ihardetsi nahi izan zidan. «Hartu duzun deliberoa...,» erran zuen. — «Ez da nire etsipenaren ondorioa baizik» erantzun nion oldarturik. «Maluros izan nadin nahi izan duzu; zeure nahiaz baino areago erdietsi duzula frogatuko dizut.» — «Zoriontsua izan zaitezen nahi dut», ihardetsi zidan. Eta haren ahotsaren doinua aski zirrara bortitza iragartzen hasia zen. Beraz, haren belaunetara eroriz, eta ezagutzen didazun doinu dramatikoaz, deiadar egin nuen: «Ah! Emakume krudela, ba ote niretzat zuk zeureganatu ez duzun zorionik? Non kausi bada zugandik urrun? Ah! Sekula ez! Sekula ez!» Aitor dizut ezen neure burua hein hartaraino emanez, arras bermatua nintzela malkoen laguntzan: baina izan jarrera desegokiagatik, izan soilik agian orotan jarria nuen arreta neketsu eta jarraikorraren ondorioagatik, ez nezakeen negar egin.
Zorionez gogoratu zitzaidan ezen emakume bat mendean hartzeko ezein baliabide berdin dela on; eta aski zela orobat urrats handi batez hura harritzea, zirrara barnera zekion sakon eta nire fabore. Izuaz ordezkatu nuen bada eskas zitzaidan sentikortasuna; eta horretarako, soilik bozaren doinua aldatuz, eta jarrera berari eutsiz, gaineratu nuen: «Bai, zure oinetan zin dagit, zu hartu edo hil.» Azken hitz horiek erratean, gure behakoek buruz buru egin zuten. Ez dakit presuna herabeti hark zer ikusi zuen edo zer ikusi uste izan zuen nireetan, baina izu itxuran zutitu zen, eta beso artetik itzuri zitzaidan. Egia da ez nuela deusik egin hura atxikitzeko: zeren anitzetan hautemana bainuen biziroegi eramaniko gertaldi etsipenezkoak irrigarri gertatzen zirela luzeegiak izanez gero, edo ez zutela baliakizun zinez trajikorik baizik uzten eta baliatzetik hagitz urrun nintzenak. Haatik, nigandik aldaratzen zitzaidalarik, doinu apal eta beldurgarriz, baina hark entzun ziezadakeen moduan, gaineratu nuen: «Hots bada! Heriotza!»
Zutitu nintzen orduan; eta une batez isiltasuna gorderik, igorri nizkion, oharkabean bezala, behako basak eta noragabeak, hargatik erneak eta oharkorrak zirenak. Jarrera kili-kolo, arnasa goratua, gihar guztiak uzkur, besoak dardaraka, eta erdi jasoak, orok aski frogatzen zidan ondorioa nik sortu nahi nuen bezalakoa zela; baina, nola amodioan ez baita deusik finitzen hurbiletik ez bada, eta nola artean elkarrengandik aski urrun baikinen, lehenik behar nintzaion hurbildu. Hori erdiesteko ahalik lasterrena egin nituen lasaitzen ari nintzelako itxurak, bortxazko egoera haren ondorioak baretzeko guztiz jarrera egokia baitzen, eta ez baitzuen egoera hark sortua zuen zirrara gutxitzen.
Hona aldarte batetik bertzerako iragaitea: «Arras maluros naiz. Zure zorionarentzat nahi izan dut bizi, eta zoriona dizut durduzatu. Zazpi ahalak egin ditut sosegu har dezazun, eta hala ere sosegua durduzatzen dizut.» Gero, jarreraz neurritsu, baina hertsatua: «Barka, andrea; grinen ekaitzetara gutxi ohitua, gaizki menderatzen ditut haren higidurak. Baldin grina horiei men eginik huts egin badut, egizu kontu bederen azkeneko aldiz dela. Ah! Sosega zaitez, sosega zaitez, arren otoi.» Eta mintzaldi luze hori bitartean sorgor ari nintzaion hurbiltzen. «Sosega nadin nahi baduzu», erantzun zidan emakume eder haserretu hark, «zaude zuhaur ere sosegatuago.» — «Ongi da! Bai, hitz ematen dizut», erran nion. Erantsi nuen boz ahulagoaz: «Baldin handia bada eginahala, ez du bederen luzaz iraunen.» Baina, ihardetsi nion berehala, zentzua galdua iduri, «zure gutunak bihurtzera etorri naiz, ez dea egia? Egidazu, arren, gutunok hartzeko ontartea. Sakrifizio dolugarri hori dut oraino eginkizun: ez niri deusik ere utz kuraia ahul diezadakeenik.» Eta bilduma preziatu hura nire sakelatik atereaz: «Hona», erran nion, «zure adiskidantzaren ziurtamenen gordailu engainagarria! Bizitzari atxikia nindukan, har ezazu berriz. Zuhaurk eman ezazu beraz zugandik sekulako bereizi behar nauen seinalea.»
Orduan maitale beldurti hark osoki men egin zion bere kezka amoltsuari. «Baina, Valmont jauna, zer duzu, eta zer erran nahi izan duzu? Egun egiten ari zaren urratsa ez dea borondatezkoa? Ez dea zure gogoeta propioen fruitua? Eta ez dira gogoeta horiek nik betebeharrez hartu dudan xede behar-beharrezkoa onetsarazi dizutenak? — «Hots bada!», erantzun nion, «xede horrek erabaki du nirea.» — «Eta zein da?» — «Zugandik urrundurik, nire penei bukaera eman diezaiekeen bakarra.» — «Erantzun iezadazu ordea, zein da?» Orduan, neure besoetan estutu nuen, batere defendatzen ez zelarik; eta egokitasunaren ahanzte horren karietara haren zirrara zenbatez bortitza eta ahaltsua zen jujaturik: «Emakume maitagarria,» erran nion gogobetetasunaren arriskura lerraturik, «susmatu ere ez diozu egiten sorrarazten duzun amodioari; ez duzu sekula jakinen zenbateraino izan zaren arras maitatua, eta sentimendu hori zenbateraino nuen bizitza bera baino maiteago! Izan bitez zure egun guztiak bozkarioz eta soseguz beteak; izan bitez niri edeki didazun zorion guztiaz edertuak! Eskaintza egiazko hori ordain ezazu bederen damukizun batez, malko batez; eta sinets ezazu ezen nire azken sakrifizioa ez dela bihotz-mingarriena izanen. Adio.»
Horrela mintzatzen nintzaion bitartean, haren bihotza indarrez taupadaka sentitzen nuen; haren begitartearen aldaketari so nengoen; ikusten nuen, batez ere, malkotan hats-bahi, haatik bakan eta lazki baizik isurtzen ez bazitzaizkion ere. Ez nuen ordu arte hartu urruntze irudi bat egiteko xedea; baina indarrez atxikitzen ninduelarik, kartsuki erran zidan: — «Ez, entzun iezadazu.» — «Utz nazazu», erantzun nion. — «Entzun diezadazun nahi dut.» — «Zugandik urrundu beharrean naiz, nahitaez!» — «Ez!» oihukatu zuen... Azken hitz hori erratearekin, oldartu zitzaidan edo hobeki errateko alditxartua erori zen nire besoetara. Duda egiten bainuen oraino hain erdieste zoriontsuaz, izu handi baten irudia egin nuen; baina izutzen nintzelarik ere, gidatu edo eraman nuen neure loria eremu gisa aldez aurretik hautatua nuen lekurantz; eta alabaina ez zen baitaratu mendean hartua eta bere garaile zoriontsuari emana izan ez zen arte.
Honaino, adiskide ederra, laketuko zaizun metodo garbitasun bat kausituko duzu nigan, hala uste dut; eta, ikusiko duzunez, ez naiz batere aldendu gerla honen benetako hatsapenetarik, bertze gerlaren oso antzekoa baita, hain sarri ohartarazi dugunez. Juja nazazu beraz Turenne edo Frederik bezala. Borrokatzera dut behartu borroka geroko luzatu baizik nahi ez zuen etsaia; jakintza handiko guda lanen bitartez atxiki dut guda lekua eta xedapenak hautatzeko eskubidea; jakin dut etsaiari segurantza sorrarazten, gibelera egiten ari zenean aiseago atzeman nezan; jakin dut segurantzaren ondoren izua sortzen, borrokari ekin baino lehen; ez dut deus utzi benturara, ez bada erdietsiz gero abantaila handia nukeela pentsatuz, eta kukuak makur joz gero bertze baliabiderik banuelako segurantzaz; azkenaz goiti, ez diot ekin harik eta gibelatzea ziurtatua nuen arte, aldez aurretik konkistatua nuen guztia halatan estal eta gorde bainezakeen. Hori da, nire ustean, egin daitekeen guztia; baina badut orain beldurra ez ote naizen biguindu Anibal Capuako plazerretan bezala. Horra zer gertatu zen gero.
Banekien hain gertakari handia ez zela ohiko malko eta etsipenik gabea izanen; eta hasieran emakume hura ikusi banuen ere doi bat nahasiago, eta halako bildutasun bati emana, herabetiaren egoerari egotzi nizkion bata nahiz bertzea: beraz, nire ustean tokian tokiko aldaera txikiak ziren horiei kontu egin gabe, kontsolazioen bide handiari jarraiki nintzaion, uste osoa bainuen sentipenek sentimendua lagunduko zutela, hala izaten baita beti, eta egintza batek bakarrak mintzaldi guztiak baino gehiago eginen zuela, nahiz mintzaldiez ez nintzen ezaxolatua. Kausitu nuen ordea kontra egite bat arras ikaragarria, ez hainbertze haren gehiegiagatik nola agertu zuen itxuragatik baizik.
Irudika ezazu emakume bat eserita, gogortasunean geldia, eta begitartea aldagaitz; iduri duela ez dezakeela pentsa, adi, uler; haren begi tinko-tinkoetarik aski malko jarraikiak eginahalik gabe isurtzen zaizkiola. Hala zegoen Tourvel andrea, nire mintzaldia bitartean; baina baldin entseiatzen banintzen haren arreta niganantz erakartzera fereku batez, denik eta keinurik xaloenaz, ustezko soraiotasun haren ondoren berehala zetorkion izua, hats-bahia, hotzikarak, negar-zotinak, eta tarteka oihu batzuk, ez ordea hitz ebakirik.
Krisi horiek anitzetan jin ziren, eta gero eta bortitzagoak beti; azkena hain izan zen oldar handikoa, non bihotza arras erori baitzitzaidan, eta une batez beldur izan nintzen alferrikako garaipen bat erdietsi izanaz. Ohiko egia arruntetara jo nuen; eta egia anitz horien artean honako hau zegoen: «Eta zoriontsu egin nauzulako zaude etsi etsia?» Ele hori aditzearekin, emakume maitagarri hura nigana jiratu zen; eta haren aurpegiak, adia doi bat galdua bazuen ere, berriz hartu zuen berezko itxura zerutiarra. «Zoriontsu egin zaitut», erran zidan. Igerriko zenion nire erantzunari. «Zoriontsua zara beraz?» Neure baietza areago segurtatu nion. «Eta nigatik zoriontsua!» Laudorioak eta ele goxoak erantsi nituen. Hitz egiten ari nintzen bitartean, gorputz atal guztiak lasaitu zitzaizkion; berriz eseri zen guri-guria, bere besaulkiaren gainean bermatua; eta hartzera ausartua nintzen haren esku bat nire mende utzirik, erran zidan: «Ari naiz sumatzen ideia horrek kontsolatzen eta lasaitzen nauela.»
Pentsa dezakezu bideari halatan berriz lotua nintzelarik, ez nuela bidea gehiago utziko; hura zen zinez bide ona, eta menturaz bakarra. Beraz bigarrenez erdiesten saiatu nahi izan nuenean, halako kontra egite bat jasan nuen hasieran, eta arestian gertatu zenak begirakor ninduen bihurtu: baina nire zorionaren ideia hori bera lagungarri baliaturik, sarri sentitu nituen ideia haren ondorio onuratsuak: «Arrazoi duzu», erran zidan presuna amoltsu hark; «ez dezaket neure bizitza gehiago paira, non ez duen balioko zu zoriontsu egiteko. Neure burua oso-osorik eskaintzen diot eginbide horri: hemendik aurrera zuri guztiz emana edukiko nauzu, eta ez duzu nigandik jasanen ez ukorik, ez damurik.» Xalotasun laño edo ezin bikainago horrez eman zizkidan bere burua eta bere xarmak, eta hala emendatu zuen nire zoriona hark ere beretuz. Horditasuna erabatekoa izan zen eta elkarrekikoa; eta, lehen aldiz, nireak plazerrak baino areago iraun zuen. Ez nintzen haren besoetarik atera, haren aurrean belauniko erori eta neure amodio eternala zin egiteko baizik; eta, oro behar baita aitortu, erraten niona pentsatzen nuen. Finean, elkarrengandik bereiziak ginen ondoren ere, haren irudia etengabe nerabilan gogoan, eta eginalahak behar izan nituen egin arreta bertze zerbaitetan jartzeko.
Ah! Zergatik ez zaude hemen, ekintzaren xarma sariarenarekin orekan bederen jartzeko? Baina ez dut deus galduko zain egoteagatik, ez dea egia? Eta igurikitzen dut ikusi ahal izatea, gu bion artean hitzartu bezala, neure azken gutunean proposatu nizun abeniko zoriontsua. Ikusten duzunez, gogotik ekina naiz, eta, hitz eman nizun bezala, nire aferak zuri neure denbora pixka bat eskaini ahal izateko bezain aitzinatuak dirateke. Azkar aiena bada Belleroche astun hori eta bazter utz Danceny melenga hori, nitaz baizik ez arduratzeko. Baina zer ari zara bada landalde horretan, ihardesten ere ez baitidazu? Badakizu gogotik eginen nizukeela liskar? Bozkarioak bihozberatasuna dakar ordea. Eta bertzenaz ez dut ahanzten ezen zeure amorantegai ugarien ordez hartzen nauzularik berriz, men egin behar diedala, berriro, zure gutizia ttipiei. Gogora ezazu haatik maitale berriak ez duela adiskide zaharraren ezein eskubide galdu nahi.
Adio, bertze orduz bezala... Bai, adio, aingerua! Amodioaren musu guztiak igortzen ditinat.
P.S.— Badakizu, presondegian hilabete egin ondoren, Prévan gudarostea uztera behartua izan dela? Egungo egunean hori du Paris osoak albiste. Egia erran, horra egin ez duen hutsegite bategatik krudel zigortua, eta horra zure garaipena erabatekoa!
Parisen, 17**ko urriaren 29an.
CXXVI. GUTUNA
ROSEMONDE ANDREAK
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEARI
Lehenago erantzunen nizukeen, haur maitagarria, baldin neure azken gutunaren nekeak ez balizkit oinazeak bihurtu, beraz egun horietan guztietan besoa baliatu ezinik egon naiz. Ondo presatua nintzen neure ilobaz eman zenizkidan berri onak zuri eskertzeko, bai eta neure zorionik egiazkoenak zuri errateko ere. Zinetan onartu beharra dago probidentziaren ukaldi bat izan dela hori, zeren, bata ukituz, bertzea ere salbatu baitu. Bai, adiskide maite ederra, Jainkoak, zu neurtzea baitzuen xede bakarra, lagundu zaitu indarrak ahituak zenituen unean; eta zure marmario ttipia gorabehera, esker-erakutsirik zor diozula uste dut. Ez uste ohartzen ez naizenik ezen nahiagoko zenuela delibero hori lehenik zeuri burura zekizun, eta Valmontena ez zedin izan zurearen segida baizik; iduri du orobat, gizabidez, gisa horretan gure sexuaren eskubideak hobeki gordeak ziratekeela, eta ez dugu ezeinik galdu nahi! Baina zer dira zertzelada arin horiek, bete diren xede garrantzitsuen ondoan? Itsasoan galtzetik salbatu dena ikusten ote dugu baliabideak ezin hautatu izana deitoratzen?
Laster ikusiko duzu, alaba maitea, nola beldurrez zauzkaten atsekabeak berez arinduko zaizkizun; eta betiko eta osorik iraun behar balezate ere, orobat ikusiko zenuke makurkeriaren bihotz zimikoak eta nor bere buruaren erdeinua baino pairakorragoak diratekeela. Ustez alferrik nukeen orain mintzo natzaizun bezain zorrotz zuri lehenago mintzatzea: amodioa da sentimendu bat bere buruaren jabea, zuhurtziak saihets dezakeena, baina garaitzen ez lekikeena; eta, behin sortuz gero, hiltzen ez dena, berez edo esperantzaren erabateko galeraz ez bada. Azken kasu hori da, hura baita zure egoera, neure iritzia zuri libroki errateko kuraia eta eskubidea bihurtzen didana. Krudela da etsipenak jo duen eria izutzea, kontsolazioak eta sendabideak baizik ez baititu merezi: baina zuhurra da eriondoari jasan berri dituen arriskuez argitzea, hala ohar dakion beharrezkoa duen zuhurtziari, eta men egin diezaien oraino premiazkoak zaizkiokeen kontseiluei.
Zeure medikutzat hautatu bainauzu, gisa horretan natzaizu mintzo, eta gisa horretan erraten ezen orain sentitzen dituzun ezerosotasun arin horiek, eta ausaz zerbait erremedio galdatzen dutenak, ez direla haatik deus, dagoeneko sendabidean duzun eritasun izugarriarekin konparatuz gero. Adiskide gisa ondoren, emakume zentzudun eta bertutetsu baten adiskide gisa, zilegi izan bekit eranstea ezen liluraturik zintuzkan grina hori, berez hain zorigaiztokoa dena, are zorigaiztokoago zela oraino haren xedea zela kausa. Hari buruz erran didatena sinetsiz gero, nire iloba, aitor dizudanez, agian ahulkeriaz ere maite dudana, eta bere baitan alabaina anitz dohain laudagarri eta anitz atsegintasun biltzen dituena, ez da arriskurik gabea emakumeentzat, ezta hutsegiterik gabea ere haien aldera, eta berdin lehiatzen da emakumeak seduzitzera eta galtzera. Uste osoan naiz zuk konbertituko zenukeela. Nehork ez du, dudarik gabe, egiteko horretarako zuk baino merezimendu gehiagorik: baina karia horretara bertze hainbat eta hainbat emakume harrotu izan baita, nahiz gero haatik esperantza galdu duten, non nahiago baitut izan ez zaitezen baliakizun horretara behartua.
Orain egizu kontu, adiskide maite ederra, ezen jasan behar zenituzkeen peril guztien ordez, izanen duzula Valmonten itzulera zorionekoaren kausa nagusia izatearen poza, zure kontzientziaren atsedenaz eta zure lasaitasunaz bertzalde. Nik, neure aldetik, ez dut dudarik egiten ezen itzulera hori hein handi batean ez denik zure aihertze kementsuaren obra, eta zure aldetikako ahulkeria une batek ez zuenik halaber nire iloba betiko galaraziko. Nahiago dut horrela pentsatu, eta nahi zintuzket ikusi gisa berean pentsatzen; halatan kausituko dituzu zuk zeure lehen kontsolazioak, eta nik, zu gehiago maitatzeko arrazoi berriak.
Egun gutxi barru hemen igurikitzen zaitut, alaba maitagarria, iragarri didazun bezala. Zatoz, galdu zenituen leku berberetan lasaitasuna eta zoriona berreskuratzera; zatoz batez ere hari eman zenion hitza guztiz ere zorionean atxiki izanaz, eta haren eta zure duin ez zen deusik ez egin izanaz zeure ama amoltsuarekin batera bozkarioak egitera!
...ko gaztelutik, 17**ko urriaren 30ean.
CXXVII. GUTUNA
MERTEUILEKO MARKESAK VALMONTEKO BIZKONDEARI
Baldin ez badiot, bizkonde, 19ko zure gutunari ihardetsi, ez da astirik izan ez dudalako; soil-soilik da beltzuria sortu didalako, eta zentzurik aurkitu ez diodalako. Iruditu zait beraz ez nezakeela ahanztea baino deus hoberik egin; baina berriz aipatzen didazunez, han adieraziak diren ideiei atxikia iduri duzunez, eta nire isiltasuna oneste gisa hartzen duzunez, argi eta garbi behar dizut erran neure iritzia.
Batzuetan nahikatu ahal izan dut agian haren oso bat nik bakarrik ordezkatzea; baina sekula ez zait komeni izan andre multzo horretako kide izatea. Bazenekiela uste nuen. Orain bederen nahitaez jakitun baitzaude, aise sumatuko duzu zenbatez ere zure proposamena irrigarria zaidan iruditu. Nork, nik! Jaidura bat sakrifikatu nik, eta jaidura berri bat gainera, zurekin ari izateko? Eta nola ari izateko? Nire txandaren zain, esklabo manakor baten gisara, jaun goren horren ontarte ezin bikainagoak noiz hartuko. Konparazione, Tourvel andre maitagarri, zerutiarrak soilik sentiarazi dizun xarma ezezagun horretarik une batez bertzeratzen zarelarik, edo Cécile hunkigarri horrek zutaz arras gogobete gordetzea nahi duzun uste ezin hobe hori arriskuan jartzeko beldur zaudelarik: nigana jaitsirik orduan, plazerren bila jinen zara, nahiz plazer horiek zinez ez diratekeen hain biziak, ondoriorik gabeak lirateke ordea; eta zure ontarte baliosak, izanagatik bakan samarrak, nire zorionak bertzenaz askietsiko ditu!
Baiki, aberatsa zara zeure buruaren iritzi onez: ni ordea ustez ez naiz aberatsa xalotasunez; zeren neure buruari behatuagatik, ez dezaket hein horretaraino beheititua ikus. Nire akats bat da beharbada; baina aldez aurretik gaztigatzen dizut bertze anitz baditudala oraino.
Badut batez ere akats bat, zeina baita uste izatea ezen Danceny eskolume, melenga hori, nitaz baizik ez arduratua, lehen grina bat niri sakrifikaturik, sakrifizio hori merezimendutzat hartu gabe, grina hori asea izan ere dadin baino lehen, eta ni maitaturik azkenik bere adinari dagokion gisara, zu baino eragintza gehiagoz ari izan litekeela nire zorionaren eta nire plazerren alde lanean, nahiz dituen hogei urte. Zilegi izan bekit halaber zuri erratea ezen, hari laguntzaile bat ematea gutiziatuko banu, ez zinatekeela zu izanen, oraingoz bederen.
Eta zergatik, galdetuko didazu? Baina hasteko baliteke ezein arrazoirik ez egotea: zeren hobetsiko zintuzkeen gutiziak berdin salbuets baitzaitzake. Nahi dizut haatik, adeitasunagatik, neure iritzia arrazoitu. Sakrifizio gehiegi egin behar zenizkidakeela iruditzen zait; eta ni izan ninteke, karia horretara halabeharrez igurikiko zenukeen esker ona zuri erakutsi ordez, oraino sakrifiziorik zor zenidakeela uste izateko gauza! Ikusten duzunez, bata bertzeagandik halatan gure pentsaera dela kausa hain urrunduak, neholaz ere ezin gintezke elkargana hurbil; eta badut beldurra anitz denbora ez ote dudan beharko, arras denbora luzea, sentimenduz aldatu baino lehen. Zentzatua naizen orduko, hitz ematen dizut zuri mezutzea. Ordu arte, sinets nazazu, egin bertze antolamendurik, eta gorde zeure musuak, nori hobeki eman anitz baitituzu!...
Adio, bertze orduz bezala, diozu? Bertze orduz ordea, nitaz axolatuagoa zinela iruditzen zait; ez nindukezun hirugarren mailako roletara arras baztertuko; eta batez ere nire baiaren zain egonen zinatekeen, nik zuri baietz erran izanaz ziur egon baino lehen. On irudituko zaizu beraz bertze orduz bezala adio erran ordez, egungo egunean bezala erran diezazudan adio.
Zure zerbitzaria, bizkonde jauna.
...ko gaztelutik, 17**ko urriaren 31n.
CXXVIII. GUTUNA
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEAK
ROSEMONDE ANDREARI
Atzo arte ez dut hartu, andrea, zure erantzun berantiarra. Bertatik hilko ninduen, neure izatearen jabe banintz oraino: bertze norbait du ordea izate horrek jaun eta jabe, eta bertze hori Valmont jauna da. Ikusten duzu ez dizudala deusik gordetzen. Baldin zure adiskidantza jadanik merezi ez dudala pentsatu behar baduzu, beldur gutxiago diot zure adiskidantza galtzeari hura engainatzeari baino. Erran diezazukedan guztia da ezen Valmont jaunak jarri nauelarik bere heriotzaren eta bere zorionaren artean, azken xede hori hartzea deliberatu dudala. Ez naiz horretaz harrotzen, ezta neure burua akusatzen ere: soil-soilik diot gertatu dena.
Aise sumatuko duzu, horren ondoren, zer nolako zirrara egin behar izan didan zure gutunak, eta han bilduak diren egia zorrotzek. Ez uste haatik damurik sorrarazi ahal izan didanik, ezta sentimenduz nahiz jokabidez nehoiz aldaraz nazakeenik ere. Ez pentsa une krudelik bizi ez dudanik: baina bihotza arras erdiratua dudanean, neure oinazeak ezin jadanik jasateaz beldur naizenean, egiten dut neure artean: Valmont zoriontsua da, eta oro desagertzen da ideia horren aitzinean, edo hobeki erran ideia horrek oro plazer du bihurtzen.
Zure ilobari diot beraz neure burua eskaini; beregatik naiz galdu. Hura dut orain neure pentsamenduen, neure sentimenduen, neure egintzen ardatz bakarra. Nire bizitza haren zorionari beharrezkoa izanen zaion bitartean, baliosa izanen zait, eta zorionekoa irudituko zait halaber. Baldin egunen batean hark bertzerik uste baleza..., ez du nigandik ez kexurik ez liskarrik adituko. Ausartu naiz dagoeneko une hilgarri horri begi ematera eta neure xedea hartua dut.
Ikusten duzu orain zein eragin gutxi izan dezakeen nigan Valmont jaunak egunen batean galduko nauelako zuk bide duzun beldurrak: zeren ni galdu nahi izan baino lehen, gelditua dateke bada ni maitatzetik; eta zer eginen didate orduan adituko ez ditudan liskar alferrikakoek? Hura baizik ez duket juje. Harentzat baizik ez bainaiz biziko, harengan hartuko du nire oroimenak atseden; eta aski justifikatua nuke neure burua, baldin maite nuela aitortzera behartua bada.
Nire bihotzean irakurri berri duzu, andrea. Nahiago izan dut zuri egia erranez zure estimua galdu izanaren malura, gezurraren doilorraz zure estimuaren ezgai bilakatu izanarena baino. Fidantzia oso hori zor uste nien iraganean nigana izan dituzun ontasunei. Bertze hitz bat gehiago errateak susma ahal liezazuke ontasun horiei oraino atxikia izateko urguiluak hartua naukala, nahiz aitzitik neure buruarekin zuzen eta bidezko naizen ontasun horiek atxiki nahiari uko eginez.
Errespetuz naiz, andrea, zure zerbitzari arras apal eta arras esanekoa.
Parisen, 17**ko azaroaren 1ean.
CXXIX. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK MERTEUILEKO MARKESARI
Erraidazu bada, adiskide ederra, nondik dator zure azken gutunean nagusi den doinu latz eta trufazko hori? Zein da bada ustez ezjakinean egin dudan eta hainbertzeraino haserretu zaituen makurkeria hori? Iduri izan dut, hala egozten didazu, zure baimenari atxikia zugandik baimenik erdietsi baino lehen: uste nuen ordea mundu guztiarentzat harrokeria lirudikeena, sekula ez zitekeela, zugandik nigana, fidantzia gisa baizik har: eta sentimendu horrek noizdanik dakarkio kaltea adiskidantzari edo amodioari? Esperantza elkarturik desirari, makurtu baizik ez naiz egin bila ari garen zorionetik betiere ahalik hurbilena jarrarazten gaituen bultzada berezkoari; eta zuk harrokeriaren ondoriotzat hartu duzu nire lehiaren ondorioa baizik ez zena. Badakit, ondo jakin ere, ohiturak, kasu horretan, errespetuzko duda bat ezarria duela: zuk ere badakizu ordea ez dela molde bat, protokolo hutsa baizik; eta zilegi zitzaidan, nire ustean, begiramenezko izari zehatz horiek gure artean jadanik beharrezkoak ez zirela uste izatea.
Iruditzen zait orobat ezen urrats zinezko eta libro hori, aspaldiko harreman batean funtsatua delarik, amodioa hain sarri ilauntzen duen balaku geza baino askoz hobea dela. Bertzenaz, manera horri ematen diodan balioa ez datorkit ausaz hark gogora dakarkidan zorionari ematen diodan baliotik baizik: baina horregatik beretik, areago deitoratuko nuke zuk bertzerik ulertu izana.
Horra beraz nihauren baitan kausitu dudan hutsegite bakarra: zeren ezin pentsa baitezaket serioski uste izan duzunik badenik munduan zu baino hobea irudi dakidakeen emakumerik; eta are gutxiago pentsa dezaket zuk itxurak eginik sinetsi uste duzun bezainbat gaitzetsi zaitudanik. Sujet horren karietara erraten didazu zeure buruari behatu diozula, eta ez duzula zeure burua hein horretaraino beheititua kausitu. Ados nago, eta horrek ez du zure ispilua fidela dela baizik frogatzen. Baina ez zenukeen aiseago eta bidezkiago ondorioz uste izan beharko nik ez nuela hain segur zutaz halakorik pentsatu?
Alferrik nabil ideia bitxi horri kausarik bilatzen. Iruditzen zait haatik zilegi dudala pentsatzea ezen nik bertze emakumeei egin dizkiedan laudorioetan duela horrek nolarebait kausa. Ondorio hori ateratzen dut bederen, Tourvel andreaz edo Volanges ttipiaz hitz egiten didazularik nik baliatu ditudan maitagarri, zerutiar, hunkigarri izenondoak zuk niri irri doinuz errepikatu izanetik. Ez dakizu ordea hain sarri gogoetatuak baino oharkabean hautatuak izaten diren hitz horiek gehiago dagozkiola batbederak hitz egiten ari denean bizi duen egoerari, presuna jakin bati zaion jaidurari baino? Eta baldin, batak nahiz bertzeak biziki hunkitua nindukaten unean berean, ez bazintudan hala ere gutxiago desiratzen; baldin nabarmen hobesten bazintudan bi emakume horien gainetik, zeren azkenik bertze bien kaltetan baizik ez nintekeen gure lehen harremanari berriz lotu, ez dut uste horrek hain liskarbide handirik ekar dezakeenik.
Ez zait zailagoa izanen doi bat harritu bide zaituen xarma ezezaguna justifikatzea: zeren lehenik ezezaguna izateak ez baitu erran nahi bortitzagoa denik. O! Nork gaindi litzake hala betiere berri nola betiere bizi bihurtzen soilik zuk dakizkizun plazer zoragarriak? Soilik erran nahi izan dut plazer hura nik oraino dastatu gabekoen motakoa zela; baina ezein baliorik emateko asmorik gabe; eta erran nuen gero, eta egungo egunean berriz errepikatzen dut, ezen, zeinahi ere den, jakinen dudala gudukatzen eta garaitzen. Horretan are gehiago ahaleginduko naiz oraino, baldin eginahal arin horretan zure omenezko eskaintza bat ikus badezaket.
Cécile ttipiaz den bezanbatean, alferrikakoa iruditzen zait zuri hartaz mintzatzea. Ez zenuen ahantziko haur hori zure eskariz hartu nuela neure gomendio, eta ez dut zure baimena baizik igurikitzen hura aienatzeko. Haren lañotasunari eta freskotasunari ohartu ahal izan natzaio; hunkingarria ere iruditu ahal izan zait instant batez, zeren eta, gutxi edo asko, doi bat ederresten baitio beti nork bere obrari: baina hain segur, ez du aski trinkotasunik ezein alderditan nehoren arreta deusik erakartzeko.
Orain, adiskide ederra, zure justiziari nago, zuk nire aldera izan zenituen lehen ontasunei nago; adiskidantza luze eta beteginari, geroztik gure loturak tinkatu dituen fidantzia osoari: merezi izan dut nirekin baliatu duzun doinu zorrotza? Baina zeinen aise eman ahalko didazun zorroztasun horren ordaina zuk nahi dezazunean! Erran soilik ele bat, eta ikusiko duzu ea xarma guztiek eta atxikimendu guztiek hemen geldiaraziko nauten, ez egun batez, ezta minutu batez ere. Ziztu bizian joanen naiz zure oinetara eta zure besoetara, eta mila bider eta mila moldez frogatuko dizut zu zarela, zu izanen zarela betiko, nire bihotzeko egiazko erregina.
Adio, adiskide ederra; arras ezinegonik igurikitzen dut zure erantzuna.
Parisen, 17**ko azaroaren 3an.
CXXX. GUTUNA
ROSEMONDE ANDREAK
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEARI
Eta zergatik, maite eder horrek, ez duzu nire alaba izaten segitu nahi? Zergatik iragartzen bide didazu gure arteko gutun bidezko harreman oro haustera doala? Egiantza ororen kontra gertatzen ari zena ez asmatzeagatik zigortu nahi nauzulako ote? Edo nahita atsekabetu zaitudalako susmoa hartzen didazu? Ez, aski eta sobera ezagutzen dut zure bihotza, nireaz halakorik pentsatzen duzunik uste izateko. Beraz, zure gutunak eman didan pena askoz gutxiago dagokit niri zuhauri baino!
O, adiskide gaztea! Dolorez diotsut; maitatua izateko sobera gai zara ordea, beraz maitasunak eginen ahal zaitu noizbait zoriontsu! Zer! Zein emakume zinez fin eta sentikorrak ez du zorigaitza kausitu hain zorion handia prometatzen zion sentimendu horretan berean! Gizonek ba ote dakite beretua duten emakumea estimatzen?
Ez uste anitz gizon ez denik jokabidez zintzoa eta maitasunean jarraikia: baina, horien beren artean ere, zein gutxik dakien haatik gure bihotzarekin batera joaten! Ez uste, maite eder horrek, haien amodioa gurearen antzekoa denik. Horditasun bera sentitzen dute; anitzetan ere askoz suharragoak izaten dira: baina ez dute ezagutzen ezinegon urduria, arreta atsegina, gugan arta ezti eta jarraikiak sortzen dituena, maite den gizona xede bakar beti. Gizonak sentitzen duen zorionaz gozatzen du, eta emakumeak, berriz, gizonari sorrarazten dionaz. Berezitasun hain funtsezko eta hain bakan ohartarazi horrek eragin arras nabarmena du haatik gizonaren zein emakumearen jokabide osoan. Bataren plazerra desirak asetzea da, bertzearena desirak sorraraztea batez ere. Norbaiti laket gertatzea ez da gizonarentzat erdiesteko baliabide bat baizik; emakumearentzat berriz huraxe da erdiestea. Eta eder agertu nahia, emakumeei hain sarri egotzia, ez da sentitzeko molde horrez neurriz gain baliatzea baizik, eta beraz errealitatea frogatzen duena. Amodioak bereizgarri huts duen jaidura hori azkenik, gizonen baitan ez da lehentasun bat baizik, balio duena, gehienez ere, bertze maitagai batek agian ahuldu baina suntsituko ez lukeen plazerra areagotzeko; emakumeen baitan aitzitik sentimendu sakon bat delarik, eta ez soilik iraungitzen die ezein desira arrotz, ordea ez die, naturaleza baino bortitzagoa baita, eta haren nagusigoari itzurtzen baitzaio, higuina eta nazka baizik sentitzen uzten, ustez irritsa sortu behar lukeen unean berean.
Eta ez uste gero egia orokor horien kontra salbuespenak, izan urri edo anitz, eta aipa litezkeenak, arrakastaz erakuts litezkeenik! Jendeen ahotsa dute salbuespen horiek berme, eta ahots horrek, soilik gizonentzat, bereizi du desleialtasuna aldakortasunetik: gizonek abantailetan hartzen dutelarik bereizkuntza hori, umiliagarria gerta behar lekiekeelarik; eta gure sexuarentzat nehork ez duelarik sekula beretu, non ez diren gure sexuari ahalkea dakarkioten emakume zital horiek, baliabide oro on iruditzen zaienak, haien apalkeriaren sentimendu deitoragarritik salbatzen ahalko dituelakoan.
Uste izan dut, maite eder horrek, gogoeta horien bidez baliagarria litzaizukeela buru egin ahal izatea amodioak gure irudimenaz beti eta beti neurriz gain baliaturik sortzen dituen zorion betegin baten ametsezko ideiei: esperantza engainagarria, batbedera atxikia zaiona haatik, nahiz halabeharrez abandonatu behar duen, eta hura galtzeak xangrin dagoeneko sobera egiazkoak, grina bizi batetik ezin bereiziak, ernatzen eta ugaritzen dituen! Zure malurak leuntzeko edo gutxitzeko eginkizuna da une honetan bete nahi dudan, bete dezakedan bakarra. Erremediorik gabeko gaitzetan, kontseiluak sendabidearentzat baizik ezin daitezke izan. Soilik galdatzen dizut oroit dezazun ezen eri bati urrikaltzea ez dela eria kondenatzea. E! Nor gara gu elkar gaitzesten ibiltzeko? Utz diezaiogun jujatzeko eskubidea bihotzetan irakurtzen duen bakarrari; eta zilegi izan bekit sinestea ezen haren aita begietan bertute saldo batek irabaz dezakeela ahulkeria baten barkamena.
Baina, otoi arren, adiskide maitea, begira zaitez indarra iragartzen duten bainoago erabateko etsipena iragartzen duten oldarrezko delibero horietarik: ez ahantz ezen zure izatearen jabegoa bertze bati emanez, zure hitzak baliatzearren, izate horretarik aldez aurretik bazutenaz eta hura galdatzetik sekula geldituko ez direnaz ez ditzakezula haatik zure adiskideak gabetu.
Adio, alaba maitea; har ezazu noizbehinka gogoan zure ama amoltsua eta sinets nazazu zu izanen zarela betiko, eta ororen gainetik, haren gogoeta maiteenen xedea.
...ko gaztelutik, 17**ko azaroaren 4an.
CXXXI. GUTUNA
MERTEUILEKO MARKESAK VALMONTEKO BIZKONDEARI
Beharrik, bizkonde, oraingo honetan aurrekoan baino kontentago naiz zutaz; baina egun, mintza gaitezen onez onean, eta igurikitzen dut zuri sinetsaraztea ezen desiratzen bide duzun abeniko hori zinez erokeria hutsa litzatekeela hala zuretzat nola niretzat.
Ez duzu oraino sumatu ezen plazerra, bi sexuen arteko bat egitearen arrazoi bakarra alabaina, ez dela haatik aski haien artean harremanik finkatzeko? Eta ez duzu orobat sumatu ezen plazerrak desira elkarren hurbilarazlea baldin badu aurretik, plazerraren ondoren nahitaez datorrela higuin elkarren aienatzailea? Izadiaren lege bat da, soilik amodioak alda dezakeena; eta badugu amodiorik nahi dugunean? Haatik, amodioaren beharretan gara beti: eta hori zinez litzateke arras gogaikarria, baldin konturatu ez bagina ezen zorionez aski dela amodioa alde batean existitzea. Zailtasuna zailtasun erdi bilakatua da halatan, eta askorik galdu behar izan gabe ere; alabaina, batak maitatzeko zorionaz gozatzen du, bertzeak laket izatekoaz, egia erran ez bertzea bezain bizia, baina engainatzeko plazerra juntatzen zaiona, oreka eginez; eta oro konpondua.
Baina erraidazu, bizkonde, gu biotarik nor arduratuko da bertzea engainatzeaz? Ezagutuko duzu jokoan ari zirela elkarri antzeman zioten bi zital haien historia: ez dugu deusik eginen, elkarri erran zioten, ordain ditzagun kartak erdi bana; eta jokoa utzi zuten. Jarrai diezaiogun, sinets nazazu, etsenplu zuhur horri, eta ez dezagun elkarrekin gal elkarrengandik bereizirik arras ongi balia dezakegun denbora.
Froga diezazudan oraingoan zure interesek neureek bezainbat harrarazi didatela delibero hori, eta ez naizela ari ez beltzuriaz, ez gutiziaz, ez dizut gure artean adosturiko saria ukatzen: biziki ontsa dakit, bertzenaz, gau bakar batez aski eta sobera moldatuko garela; eta ez dut orobat dudarik egiten ezen jakinen dugula gau hori hainbat edertzen, non damuz baizik ez dugun finitzen ikusiko. Baina ez dezagun ahantz damu hori beharrezkoa zaiola zorionari; eta gure lilura zein ere den eztia, ez dezagun uste iraunkorra izan litekeenik.
Ikusten duzu ni ari naizela neure hitza betetzen, nahiz zuk ez duzun kitorik egin nirekin; zeren hartua behar nukeen jadanik ahalketi zerutiar horren lehen gutuna; eta hargatik, dela atxiki nahi duzulako oraino, dela agian sinetsarazi nahi didazun baino gutxiago interesatzen zaizun tratu baten baldintzak ahantzi dituzulako, ez dut deus jaso, deusik ere ez. Haatik, edo tronpatzen naiz, edo debot amoltsu horrek anitz behar du izkiriatu: zertan ari ote da bertzela bakarrik denean? Ez du hain segur aisiara biltzeko bezain zentzu onik. Banituzke beraz, nahi izanez gero, liskar ttipi batzuk zuri egiteko; beude ordea isilean, neure azken gutunean menturaz izan nuen beltzuri doiaren ordainetan.
Orain, bizkonde, zuri eskari bat egitea baizik ez zait gelditzen eta eskari hori zuretzat da niretzat bezainbat: hots, gibela ezazu doi bat ausaz nik zuk bezainbat desiratzen dudan unea, zeren uste baitut ni hirira itzuli arte behar dela tenore hori atzeratu. Batetik, hemen ez genuke behar bezainbat libertate; eta, bertzetik, arriskutan nengoke nolarebait: zeren ez nuke jelosia poxi baten eskas baizik Belleroche triste hori nigana areago erakartzeko, nahiz den hari batetik zintzilik. Ahotik birikak boteaz daukat ni maitatzeko; hainbertzeraino non egungo egunean etengabe egiten dizkiodan ferekuak maleziazkoak baitira zuhurtziazkoak bezainbat. Baina, aldi berean, ikusten duzu ez nizukeela halatan sakrifizio handirik eginen! Elkarrekiko desleialtasun baten xarma are ziztagarriagoa izanen da.
Badakizu batzuetan dolutzen zaidala baliabide horietara makurtu beharra? Elkar maite genuen garaietan, maitasuna zela uste baitut, zoriontsua nintzen; eta zu, bizkonde?... Baina ezin itzul litekeen zorion batean zergatik oraino aritu? Ez, zuk zernahi erran ere, itzulera hori ezinezkoa da. Hasteko, egiten ahal ez zenizkidan edo egin nahiko ez zenizkidan sakrifizioak eskatuko nizkizuke, eta agian ez nituzke mereziko; eta bertzenaz, nola atxikiko zintuzket? O! Ez, ez, horretan ez dut pentsatu ere egin nahi; eta une honetan zuri izkiriatzen kausitzen dudan plazerra gorabehera, nahiago dut zugandik berehala aldaratu.
Adio, bizkonde.
...ko gaztelutik, 17**ko azaroaren 6an.
CXXXII. GUTUNA
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEAK
ROSEMONDE ANDREARI
Zuk nigana dituzun ontasunak nigan barneraturik, andrea, guztiz men eginen nieke, baldin gelditu ez banindu, nolabait, ontasun horiek onartuz gero profanatzeko beldurrak. Zergatik, ikusten ditudalarik hain zoragarriak, aldi berean behar dut sentitu ez naizela haiek hartzeko duin? Ah! Ausartuko natzaizu bederen nire esker ona zuri adieraztera; miretsiko dut, oroz gain, bertutearen bihozberatasun hori, ez baititu gure ahulkeriak ezagutzen haiek urrikaltzeko ez bada, eta atxiki baitu haren xarma ahaltsuaz nagusigo hain ezti eta bortitza bihotzen gainean, bai halaber amodioaren xarmaren ondoan ere.
Baina merezi dezaket oraino nire zorionak askiesten ez duen adiskidantzarik? Gauza bera diot zure kontseiluez, badakit zenbat balio duten eta ezin jarrai nieke. Eta nola ez sinets erabateko zorionean, baldin une honetan ari banaiz sentitzen? Bai, baldin gizonak zuk erran bezalakoak badira, ihes egin behar zaie, gorrotagarriak dira; baina Valmont hain da haien antza izatetik urrun! Baldin haiek bezala grinaren oldar hori badu, zuk suharra deitzen diozuna, haren fintasunaren sobera zenbatez ez ote zaion gainditzen! O, adiskidea! Nire atsekabeak zeureganatuko dituzula diostazu, goza ezazu bada nire zorionaz; amodioari zor diot, eta amodio horren xedeak zenbatez areagotzen duen amodioaren beraren balioa! Agian ahulkeriaz maite duzu, hala diozu, zeure iloba? Ah! Nik bezala ezagut bazeneza! Nik itsu-itsuan maite dut, eta hark merezi baino askoz gutxiago hala ere. Egin ahal izan ditu hutsegite batzuk dudarik gabe, hark aitortua du; baina egiazko maitasuna nork ezagutu du nehoiz hark bezala? Zer gehiago erran diezazuket? Sentitzen du maitasuna sorrarazten duen bezala.
Usteko duzu gure irudimenaz beti neurriz gain baliatzen den ametsezko horietako ideia bat dela hori; baina kasu honetan, zergatik bilakatu ote da Valmont amoltsuago, arduratsuago, zer erdietsirik ez duen ondoren? Aitortuko dizut ezen lehen kausitzen niola gogoetatsu bere baitaratzeko halako itxura, bakan baizik uzten ez zuena, eta usu ninderamana, nahigabe, hari buruz emanak zizkidaten uste faltsu eta krudeletara. Baina bere bihotzaren bultzadei hersturarik gabe men egin ahal diezaiekeenez geroztik, iduri du nirearen desira guztiak asmatzen dituela. Nork daki ez ote garen bata bertzearentzat jaio! Haren zorionerako beharrezkoa izateko zoriona ez ote zen niretzat gordea! Ah! Ez bada lilura baizik, hil nadin bada lilura hori fini baino lehen. Ez ordea; nahi dut bizi Valmont maitatzeko, Valmont gurtzeko. Zergatik geldituko litzateke ni maitatzetik? Bertze zein emakume bihurtuko luke ni baino zoriontsuago? Eta, nihaur sentitzen ari naizenez, bertzeari sorrarazten zaion zorion hori da loturarik bortitzena, egiazko lotura bakarra. Bai, sentimendu zoragarri hori da amodioa goratzen duena, nolarebait arazten duena, eta arima amoltsu eta eskuzabal bat, nola baita Valmontena, merezi izateko gai egiten zaituena.
Adio, adiskide maite, agurgarri, bihozbera. Alferrik nahi nizuke luzaroago idatzi; hona bada Valmontek etortzea hitz eman didan orena, eta bertze ezein ideiak ihes egiten dit. Barka! Baina zuk nire zoriona nahi duzu, eta une honetan nire zoriona hain da handia non doi-doia naizen sentitzeko ere gauza.
Parisen, 17**ko azaroaren 7an.
CXXXIII. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK MERTEUILEKO MARKESARI
Zeintzuk dira bada, adiskide ederra, zure ustez eginen ez nituzkeen sakrifizio horiek, nahiz zuri atsegin ematea luketen sari? Emaidazu soilik haien berri, eta baldin sakrifizio horiek zuri eskaintzeaz dudatzen badut, uzten dizut begirunezko eskaintza horri uko egiten. E! Nola jujatzen nauzu duela zenbait denboraz geroztik, baldin, zure bihozberatasunean berean ere, duda egiten baituzu nire sentimenduez edo nire indarraz? Egin nahi ez nituzkeen edo egiten ahal ez nituzkeen sakrifizioak! Beraz, amorostzat, mendean hartutzat naukazu? Eta erdietsi izanari eman diodan balioa, presunari atxiki ote diodan susmoa hartzen didazu? Ah! Jainkoari eskerrak, ez naiz oraino hein horretaraino beheititua, eta neure burua eskaintzen dizut zuri hori frogatzeko. Bai, frogatuko dizut, Tourvel andrearen bizkar frogatu ere. Hain segur, horren ondoren, ez zaizu duda izpirik geldituko.
Hainbat denbora eskaini ahal izan diot, hala uste dut, neure hitza hari eman gabe, bakan kausitzen den motakoa izateko merezimendua gutxienez baduen emakume bati. Beharbada abentura hori sasoi mortuan sortu izanak areago lerrarazi nau halaber haren baitara; eta egungo egunean oraino, ur-laster handia doi-doia hasia delarik berriz, ez da harritzekoa abentura horrek ni ia osoki hartua izana. Egizu kontu ordea ezen doi-doia egin dituela zortzi egun hiru hilabeteko eginahalez gozatzen dudala. Hain sarri luzaroago gelditu izan naiz askoz gutxiago balio eta hainbertze gosta izan ez zitzaizkidan aferatan!... Eta zuk ez duzu sekula ezein ondoriorik atera nire kontra.
Eta bertzenaz, egiten ari naizen eginahalen benetako kausa nahi duzu jakin? Hona bada. Emakume hori berez da herabetia; hasieran, etengabe dudatzen zuen bere zorionaz, eta duda hori aski zuen bere zoriona durduzatzeko: hala non doi-doia hasia naizen hauteman ahal izaten noraino heltzen den nire ahalmena alor horretan. Jakiteko irrikan nintzen gauza bat da haatik; eta horrelako okasiorik ez da uste bezain errazki kau- sitzen.
Lehenik, anitz emakumerentzat, plazerra plazer izaten da beti eta hori baizik ez da sekula; eta emakume horien ondoan, zeinahi ere dela edergarri jartzen diguten dohaina, ez gara mezulariak baizik izaten, mandatari soilak, merezimendu osoa ihardunari zor diotenak, eta, haien artean, gehien egiten duena izaten da beti hobekien egiten duena.
Bertze emakume suerte batean, egungo egunean ausaz ugarienean, maitalearen omenak, maitalea aurkari bati edeki izanaren plazerrak, bertze batek maitalea aldiz edekiko ote dion beldurrak, horiek guztiek hartuak dituzte emakumeak: guk badugu naski zerikusirik, gutxi edo asko, gozatzen ari diren zorion gisako horretan; zorion hori ordea atxikiagoa zaio zernolakoei presunari baino. Gure bidez datorkie, eta ez gugandik.
Kausitu beharrean nintzen beraz, oharrez eta arretaz ari so egon ahal izateko, emakume fin eta sentikor bat, zeregin bakarra amodioa zukeena, eta, amodioan berean ere, bere maitalea baizik ikusiko ez zuena; emakume bat, zirrara beti bihotzetik jalgiko zitzaiona zentzumenera heltzeko, ohiko bidetik joan ordez; emakume bat, ikusi dudana konparazione (eta ez naiz lehen egunaz ari) plazerretik dena negar ateratzen, eta geroxeago bere arimari ihardesten zion ele batean irritsa berriz kausitzen. Azkenaz goiti, emakume horrek behar zuen halaber berezko xalotasuna, dagoeneko gaindiezina izaten dena haren peko egotearen ohituraz, eta bere bihotzeko ezein sentimendu disimulatzen utziko ez ziona. Eta, onartuko duzunez, gisa horretako emakumeak bakanak izaten dira; eta sinets dezaket ezen, emakume hau izan ezik, ez nuela gisa horretako emakumerik sekula kausituko.
Ez litzateke bada harrigarria emakume horrek bertze ezeinek baino luzaroago ni atxikitzea, eta baldin haren baitan egin nahi dudan lanak emakume hori zoriontsu, ezinago zoriontsu, egin dezadan eskatzen badu, zergatik zorion horri egin uko, batez ere baliagarria zaidalarik, gaitzesgarria gertatu ordez? Baina adimena ihardunean izateak, bihotza esklabo dela erran nahi ote? Ez, dudarik gabe. Halaber, abentura hau ukorik egin gabe arras balioetsi izanak ez dit eragotziko bertze abenturatan ibiltzea, edo hau bera ere abentura atseginagoen truk sakrifikatzea.
Libro naiz, halako gisaz non ez naizen hala ere Volanges ttipiaz ezaxolatu, nahiz ez naukan hari batere atxikia. Bere amak hirira ekarriko du hiru egun barru; eta nik, atzodanik, jakin dut harekin komunikatzeko bideak ziurtatzen: diru pixka bat atezainari eta ele goxo batzuk gelazainari eta horra auzia bideratua. Uler dezakezu Dancenyk horren baliabide sinplerik ez asmatu izana? Erran bezate gero amodioak asmotsu bihurtzea dakarrela! Aberetzen du aitzitik mendean hartua duena. Eta, nik amodiotik defendatzen jakin ez! Ah! Zaude lasai. Dagoeneko, egun gutxi barru, bertze zirrara batez ahultzera noa, erdibituz, sentitu dudan zirrara agian sobera bizia; eta erdibitze bakarra ez bada aski, aniztuko ditut.
Prest izanen naiz orobat egoiliar gazte hori bere maitale zuhurrari bihurtzeko, zuri komenigarria irudituko zaizun orduko. Ez dut uste niri hori eragozteko arrazoirik baduzunik jadanik; eta nik gogo onez eginen diot zerbitzu nabarmen hori Danceny gaixoari. Hainbertze ere zor diot, zinez, egin dizkidan zerbitzu guztien truk. Kezka bizian da orain Volanges andrearen etxean hartuko ote duten jakinminez; lasaitzen dut ahal bezainbat, seguraturik hari ezen, nola edo hala, ahal dudan bezain sarri zoriontsu eginen dudala; eta horren goaitan, nigan du oraino utzia bere gutunen ardura, bere Cécile heltzen denean berriz nahi baitu gutun bidezko harremanetan harekin hasi. Sei gutun eman dizkit dagoeneko, eta emanen dizkit oraino bertze bat edo bi egun zoriontsua baino lehen. Mutil horrek ez bide du anitz zereginik!
Utz dezagun ordea haur bikote hori, eta gatozen geurera; mintza ahal izan nadin soil-soilik zure gutunak eman didan esperantza arras eztiaz. Bai, atxikiko nauzu dudarik gabe, eta ez dizut barkatuko duda egin izana. Nehoiz utzi ote diot zugana jarraikia izateari? Gure loturak lasaituak izan dira, ez hautsiak; gure arteko haustura ustezko hura ez zen gure irudimenaren hutsegite bat baizik izan: gure sentimenduak, gure interesak, ez dira hargatik gutxiago lotuak gelditu. Etsia itzuli den bidariaren antzo, hark bezala onartuko dut ezen zoriona utzi nuela esperantzaren bila joateko, eta d'Harcourt-ek bezala erranen dut:
Zenbatenaz arrotz nituen ikusi, hanbatenaz neure aberria nuen maitatu.
Ez ezazu beraz gehiago guduka nigana zakartzan ideia edo are gehiago sentimendua; eta, gure ibilera anitzetan plazerrak oro dastatu ondoren, dugun goza behinola sentitu genuen eta orain are zoragarriagoa irudituko zaigun plazerra ezin haietariko ezeinekin konpara litekeela sentitzeko bozkarioaz!
Adio, adiskide xarmanta. Onartzen dut zure itzuleraren zain egotea: baina itzulera hori azkar ezazu, eta ez ahantz zenbatez ere naukan irrikan.
Parisen, 17**ko azaroaren 8an.
CXXXIV. GUTUNA
MERTEUILEKO MARKESAK VALMONTEKO BIZKONDEARI
Egiazki, bizkonde, haurrak bezalakoa zara, ezin haien aitzinean deusik erran, eta ezin deusik erakutsi berehala hartu nahi izaten ez dutenik! Ideia sinple bat bururatu zait, hartan baratu nahi ez dudalako gaztigua ere egiten dizut, eta hala eta guztiz ere, aipatzen dizudanetik beretik, neurriz gain baliatzen duzu, nire arreta hara erakartzeko; ni hari atxikitzeko, gogoa bertzeratu nahi dudanean; eta zure desira zoroak nire gogoaren kontra neretzera, nolarebait, behartzeko. Eskuzabala ote da zure partetik zuhurtziaren zama guztia niri bakar-bakarrik jasatera utzi izana? Berriz diotsut, bai are sarriago errepikatu ere neure artean, proposatzen didazun abenikoa zinetan da ezinezkoa. Une honetan erakusten didazun eskuzabaltasun guztiaz lotuko bazintzaizkio ere abeniko horri, zer uste duzu, nihaur ere ez naizela adeitsu, eta onartuko nukeela zure zorionari kalterik lekarkiokeen sakrifiziorik?
Beraz, egia ote, bizkonde, Tourvel andreari atxikia zauzkan sentimendua iruditu bat baizik ez izatea zuretzat? Amodioa da, edo ez da amodiorik nehoiz existitu bertzela: ehun moldez duzu ukatzen; mila moldez ordea frogatzen. Zer da bada, konparazione, zeure buruagana (zeren niri egia erraten didazula uste baitut) baliatzen duzun itzurbide hori, zeinak erranarazten baitizu ezen emakume hori zuri atxikia gordetzeko desira ezin ezkuta ezin guduka duzuna, hari so egiteko gogoa dela? Ez ote dute erranen ez duzula nehoiz bertze ezein emakumerik zoriontsu, arras zoriontsu bilakatu? Ah! Duda egiten baduzu, oroimen ahulekoa zara! Ez ordea, ez da hori. Soil-soilki zure bihotza neurriz gain ari da zure adimenaz baliatzen, eta arrazoi txarrak erranarazten dizkio: ni ordea, arras axolatua bainaiz nire burua ez tronpatzera, ez naiz hain kontentaerraza.
Hala beraz, zure ustean niretzat higuingarriak ziratekeen ele guztiak arta handiz kenarazi dizkizun zure adeitasunari oharturik, ikusi dut hargatik ezen, ausaz zuhauren oharkabean, ez zarela ideia berei gutxiago atxikia. Alabaina, ez da jadanik Tourvel andre maitagarri zerutiarra, emakume harrigarri, emakume fin eta sentikor bat da, halatan bertze guztiak salbuetsarazten dizkizuna; emakume bakan eta antzekorik ezin kausi litekeen gisarako bat da finean. Gauza bera diot bortitzena ez den xarma ezezagun horrez. Hots bada! Hala biz: baina xarma hori ez baituzu orain arte sekula kausitu, pentsa liteke etorkizunean ere ez duzula gehiago kausituko, eta eginen zenuke beraz ezinbertzeko galera. Baldin horiek, bizkonde, amodioaren sintoma ziurrak ez badira, ezin kausi liteke ezein sintomarik.
Zaude ziur, oraingoan, beltzuririk gabe mintzo natzaizula. Ez gehiago beltzuritzea hitz emana diot neure buruari; ongi baino hobeki ohartu natzaio beltzuria segada arriskutsu bihur zitekeela. Sinets nazazu, adiskide baizik ez gaitezen izan, gauden adiskide. Soilik emaizkidazu eskerrak neure burua defendatzen erakutsi dudan kuraiagatik: bai, kuraiagatik; zeren batzuetan kuraia behar izaten baita, makurra dela sumatzen den xede bat ez hartzeko ere.
Neure iritzira arrazoibidez ekarri nahi zaitudalako noa hain zuzen ere hertsiki eskatuko nizkizukeen eta egiten ahalko ez zenizkidakeen sakrifizioez egiten didazun galderari ihardestera. Nahita baliatzen dut hertsiki eskatu hitza, zeren eta ziur bainaiz alabaina ezen, bertatik bertara, hertsiegia naizela irudituko zaizula: hainbat hobe ordea! Zure ukoagatik samurtu beharrean, eskerrak dizkizut bihurtuko. Hara, ez dut zurekin itxurak egiten ibili nahi, menturaz premia banukeen arren.
Hertsiki eskatuko nizuke bada, horra krudelkeria! ezen Tourvel andre bakan harrigarri hori aurrerantzean emakume arrunt bat baizik izan ez dadin zuretzat, den bezalako emakume bat soil-soilik: zeren ez gaitezen tronpa; bertzeengan ikusi uste dugun xarma hori, gugan baizik ez baita existitzen; eta maite den izakia soilik amodioak baitu guztiz edertzen. Hor eskatzen dizudana, denik eta ezinezkoena izanik ere, ausaz eginahal guztiaz prometatuko zenidake, baita zin eginen ere halaber; baina, aitor dizut, ez dizut alferrikako mintzaldirik sinetsiko. Zure jokabide osoak baizik ez ninduke bilduko.
Bada gehiago oraino, gutiziatsua nintzateke. Bost axolako litzaidake Cécile ttipiaren sakrifizioa, zuk gogo txit onez eskainia. Aitzitik zerbitzu neketsu hori egiten segi zenezan eskatuko nizuke, nik bertze manurik eman arte; dela halatan neure nagusigoa neurriz gain baliatzea laket nukeelako; dela, bihozberatasun gehiagoz eta bidezkiago jokaturik, zure sentimenduak neure esku izatea aski nukeelako, zure plazerrak zapuztu behar izan gabe. Zernahi dela ere, obeditua izan nahi nuke; eta nire manuak hagitz zorrotzak lirateke!
Orduan hain segur zuri eskerrak bihurtzera behartua sentituko nintzateke; nork daki? agian zuri saririk ematera ere behartua. Segur aski, konparazione, ezin jadanik jasanen nukeen ausentzia hori laburtuko nuke. Azkenik, bizkonde, berriz ikusiko zintuzket, eta... zer gisatan ikusiko?... Gogoan izanen duzu ordea ezen honako hau ez dela solasaldi bat baizik, ezinezko asmo baten kontaketa soil bat, eta hori ez dut nik bakarrik ahantzi nahi...
Badakizu neure auziak doi bat kezkatua naukala? Azkenean xehe-xehea jakin nahi izan dut nire baliakizunak zeintzuk ziren; neure abokatuek lege batzuk, eta batez ere aginpide anitz, haiek hala diote, dizkidate aipatzen: baina nik ez dut horrenbertze arrazoi eta justizia ikusten. Kasik dolutua zait abenikoa errefusatu izana. Sosegatzen naiz haatik pentsaturik prokuradorea trebea dela, abokatua hitz etorri handikoa, eta auzilaria ederra. Baldin hiru bide horiek baliagarriak ez balira, aferen urratsa oro aldatu beharko nuke, eta orduan zertan litzateke antzinako ohituren errespetua?
Egungo egunean auzi hori da hemen atxikia naukan gauza bakarra. Bellerocherena finitua da: auzia kitorik, gastua ordaindurik. Kexu da gaur arratseko dantzaldiaz; zereginik ez duenaren kexua alta! Hirira itzultzen naizelarik, bere libertate osoa bihurtuko diot. Sakrifizio dolugarri hori dagiot, eta sakrifizio hori hari eskuzabala iruditu izana dut kontsolazio.
Adio, bizkonde, izkiria iezadazu sarri: zure plazerren kontaketa xehea duket, aldez bederen, jasaten ari naizen asperraren ordaina.
...ko gaztelutik, 17**ko azaroaren 11n.
CXXXV. GUTUNA
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEAK
ROSEMONDE ANDREARI
Entseiatzen naiz zuri izkiriatzera, nahiz ez dakidan oraino izkiriatzen ahalko dizudan. Ah! Jainkoa, pentsatzetik beretik bozkarioaren soberania nuela neure azken gutunean behaztopa! Etsipenaren soberania dut egun hertsagarri: soilik hark dit oinazeak sentitzeko indarra uzten, eta adierazteko behar dudana edekitzen.
Valmontek... Valmontek ez nau jadanik maite, ez nau sekula maitatu. Amodioa ez da horrela joaten. Tronpatzen nau, traditzen, laidotzen. Bil litezkeen zorigaitzak eta umiliazioak oro ari naiz sentitzen, eta harengandik datozkit.
Eta ez uste gero susmo huts bat denik: hain nintzen susmorik izatetik urrun! Dudak ezin bozkaria nazake. Ikusi egin dut: zer erraten ahal lidake bere burua zuritzeko?... Zer axola zaio ordea! Entseiurik ere ez du eginen... Dohakabea! Zer eginen diote hire liskarrek eta hire malkoek! Ez zagon gero hitaz arduratua!...
Egia da beraz sakrifikatu nauela, saldu ere nauela... eta nori?... Izaki zital bati... Zer diot ordea? Ah! Hura erdeinatzeko eskubidea ere galdu dut. Hark ni baino betebehar gutxiago traditu ditu, ez da ni bezain kulpadun. O! Atsekabea zeinen dolugarria den, kontzientziaren ausikien gainean bermatua delarik! Ari naiz sentitzen oinazeen sobera. Adio, adiskide maitea; bilakatu izanagatik ni zure urrikiaren denik eta ezgaiena, urrikiko nauzu hala ere, baldin zenbat sofritzen ari naizen hauteman ahal bazeneza.
Neure gutuna berrirakurri dut, eta ohartu naiz deusen berririk ez diezazukeela eman; entseiatuko naiz beraz gertakizun krudel hori zuri kontatzeko kuraia hartzera. Atzo izan zen; itzuli nintzenez geroztik hura zen etxetik kanpo afaldu behar nuen lehen aldia. Valmont ikustaldia egitera jin zitzaidan bortz orenetan; nehoiz ez zitzaidan hain amoltsua iruditu. Jakinarazi zidan ez zuela gogoko jalgitzeko nuen xedea, eta pentsa dezakezunez berehala hartu nuen etxean gelditzekoa. Haatik, bi oren barru, eta bet-betan, nabarmen aldatu zuen jarreraz eta doinuz. Ez dakit laketu ahal ez zitzaion zerbait itzuri ote zitzaidan; zernahi dela ere, handik gutxira, nigandik aldaratzera behartzen zuen afera batez oroitze irudi bat egin zuen, eta joan zen: ez ordea niri damu txit biziak erakutsi gabe, samurrak iruditu zitzaizkidanak, eta orduan egiazkoak zirela uste izan nituenak.
Baitaratua nintzelarik, komenigarriagoa iruditu zitzaidan hasierako nire eginbeharrez ez ezaxolatzea, eginbehar horiek betetzeko astia banuenez. Garbiketa finitu, eta karrozara igo nintzen. Ondikotz, karrozazainak operaren aurretik iraganarazi ninduen, eta irteeraren zurrunbiloan gertatu nintzen; Valmonten karrozari ohartu nion nigandik lau urrats aitzinago, eta nirearen ondoko lerroan. Bet-betan bihotza taupadaka zitzaidan hasi, ez ordea beldurrez; eta nire karrozak aitzina egin zezan, bertze ideiarik ez nerabilan gogoan. Horren ordez, harenak gibelera behar izan zuen egin, eta nirearen ondoan egokitu zen. Berehala aitzinatu nintzen: hura harridura nirea kausiturik haren ondoan emagaldu bat, gisa horretan aski ezaguna zena! Gibelatu nintzen, pentsa dezakezun bezala, eta niretzat hura aski gertakari bihotz-erdiragarria zen dagoeneko: baina ondo gostarik sinetsiko baduzu ere, horra non neska hura bera, isilmandatu gorrotagarri batek ustez nire berri eman baitzion, ez zen karrozako leihatilatik aldaratu, ezta abarrots betean irri-karkaraka ni behatzetik gelditu ere.
Hain nintzen ezdeustua gelditu, non haatik afaritara joan behar nuen etxera gida nindezaten utzi nuen: han gelditzea ordea ezinezkoa izan zitzaidan; kordea galtzeko zorian sentitzen nintzen une oroz, eta batez ere malkoei ezin eutsi nien.
Etxeratu nintzelarik, Valmont jaunari izkiriatu nion, eta bertatik igorri nion neure gutuna; ez zen etxean. Heriozko egoera horretarik nahi bainuen zernahi gostarik ere jalgi, edo hura sekulako berretsi, berriz igorri nuen gutuna, Valmonten zain egon zitezen manaturik: baina nire sehia gauerdia baino lehen itzuli zen, erranik ezen karrozazainak, itzuli baitzen hura ere, erran omen ziola ezen bere nagusia ez zela gau hartan etxeratuko. Iruditu zait ez nuela gaur goizean bertze zereginik, nire gutunak hari berriz galdatu, eta nire etxera gehiago jin ez dadin otoiztea baizik. Eman ditut alabaina horretarako behar ziren manuak; baina dudarik gabe, alferrikakoak ziren. Eguerdi inguru da; ez da oraino etorri, eta ez dut harengandik ezein elerik hartu.
Orain, adiskide maitea, ez dut deusik gehiago zuri errateko: jakitun zaude beraz, eta nire bihotzaren ezagutzaile. Zure adiskidantza sentikorra luzaroan oraino ez atsekabetzea dut neure esperantza bakarra.
Parisen, 17**ko azaroaren 15ean.
CXXXVI. GUTUNA
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEAK
VALMONTEKO BIZKONDEARI
Dudarik gabe, jauna, atzo gertatu zenaren ondoren, ez duzu gehiago igurikiko nire etxean har zaitzadan, eta dudarik gabe ez duzu halaber askorik desiratzen! Txartel honen xedea ez da beraz hainbertze gehiago jin ez zaitezen zuri otoiztea, nola baita sekula existitu behar ez ziren gutunak zuri berriz eskatzea; eta, baldin une batez gutun horiek interesgarriak iruditu bazaizkizu, sorrarazia zenuen itsumenaren froga gisa, orain haiez arras ezaxolatua izanen zara zeren itsutasun hori iraungia baita, eta ez baitute suntsitu duzun sentimendu bat baizik adierazten.
Ezagutzen eta aitortzen dut huts egin dudala zugan ezarririk ni baino lehen hainbat eta hainbat emakumeri kalte egin dion fidantzia bera; karia horretara ez dut neure burua baizik akusatzen: ez nuen uste ordea erdeinura eta laidora makurraraz nindezazun merezi nuenik. Uste nuen ezen oro zuri sakrifikaturik, eta bertzeren eta nihauren estimuaren eskubideak soilik zuretzat galdurik, jendeek baino zorrotzago juja ez nindezazun iguriki nezakeela haatik, zeren jendeen iritziak emakume ahula eta emakume galdua bereizten baititu oraino, bitarte ezinago handi batez. Mundu guztiarenak liratekeen hutsegite horiek dira aipatzen dizkizudan bakarrak. Amodioarenak isilean gorde ditut; zure bihotzak ez lioke nireari ulertuko. Adio, jauna.
Parisen, 17**ko azaroaren 15ean.
CXXXVII. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEARI
Oraintxe eman didate, andrea, zure gutuna; irakurri ahala laztu naiz, eta doi-doia utzi dit hari ihardesteko indarra. Zer nolako uste izugarria duzu bada nitaz! Ah! Dudarik gabe, baditut akatsak; eta halako moldekoak, non bizi naizen egunetan ez baitizkiot neure buruari barkatuko, zuk zeure bihozberatasunaz estal bazenitza ere. Baina zuk egozten dizkidazun horiek zenbatez ere egon diren beti nire arimatik urrun! Nork, nik! Nik zu umiliatu! Nik zu doilortu! Nahiz maite zaitudan bezainbat errespetatu nik zu; nahiz zeure duin jujatu nauzun unea arte ez nik harrotasuna ezagutu. Itxurek tronpatu zaituzte; eta aitor dizut nire kontra egon zitezkeela; bada itxura horiei buru egiteko zer ere behar baita ordea, ez ote zenuen zeure bihotza baitan? Eta bihotza ez ote zaizu irauli nireaz zer deitoraturik bazukeela pentsatzetik beretik? Sinetsi diozu haatik! Beraz, ez soil-soilik uste izan duzu eldarnio izugarri horretara makurtzeko gauza nintzela, beldurra izan duzu berebat nigana dituzun ontasunek arriskutan jarri ote zintuzten. Ah! Baldin amodioak hein horretaraino apaldu zaituela uste baduzu, nihaur ere arrunt doilorra naiz bada zuretzat?
Ideia horrek eragiten didan sentimendu dolorezkoak hertsatua, hura gaitzestera galtzen dut hura suntsitzera baliatu behar nukeen denbora. Oro aitortuko dizut; bertze burutazio batek baratzen nau oraino. Berriro kontatu behar ote dizkizut suntsitu nahi nituzkeen egintzak, eta bizi naizeno barkamen galdez edukiko nauen une bateko hutsegite batean jarri behar ote dugu hala zuk nola nik arreta, nahiz oraino hutsegite horren kausa ezin asmaturik nabilen, eta haren oroitzapenak orobat eraginen didan umiliazioa eta etsipena sekula betiko? Ah! Baldin, neure burua akusaturik, zure sumina biztu behar badut, ez duzu bederen zeure mendekua urrun bilatu beharko; aski izanen duzu nire kontzientziaren ausikien mende ni uztea.
Haatik, nork sinetsiko luke? Gertakizun horrek zugana sentitzen dudan xarma ahalguztiduna du kausa nagusia. Xarma horrek berak luzaroegi ahantzarazi zidan afera garrantzitsu bat, ezin gibela zitekeena. Beranduegi aldaratu nintzen zugandik, eta bilatzen ari nintzen presuna ez nuen kausitu. Operan aurkituko nuelakoan nintzen eta urrats hura orobat izan zen probetxurik gabea. Émilie, zeina han kausitu nuen, zeina ezagutu bainuen bai zu bai amodioa ezagutzetik urrun nintzen garai batean, Émilie karrozarik gabe zegoen, eta galdatu zidan eraman nezala bere etxera, handik lau urratsera. Onartu nuen, ezein ondoriorik ekarriko ez zidalakoan. Baina orduan zu kausitu zintudan; eta berehala sentitu nuen halabeharrez errudun jujatuko ninduzula.
Zu higuintzeko edo zu atsekabetzeko beldurrak hain du nigan indar handia, non berehala hauteman ahal zitekeen eta berehala hautemana izan zen. Aitor dizut orobat beldur horren beraren eraginez entseiatu nintzela emakume horri arrenka harraraztera ez agertzeko deliberoa; adeitasunaren begiramen hori amodioaren kontrakoa gertatu zen. Gisa horretako emakume guztiak bezala, indarrez beretua duen nagusigoaz, neurriz gain baliatu ezean, segur ez egotera ohitua, Émilie ondo begiratu zen hain okasio nabarmena ihes egiten uztetik. Zenbatenaz nire asaldua gehitzen ikustenago, hanbatenaz bere burua agertzera entseiatzenago; eta haren alaitasun eroak, zu xede zintuzkala zuk une batez uste ahal izateak ahalke gorriturik naukanak, nire atsekabe krudelaren zirrara zuen kausa, eta hura bera nire errespetuak eta nire amodioak sortua zen.
Horraino, dudarik gabe, dohakabeagoa naiz erruduna baino; eta mundu guztiarenak liratekeen hutsegite horiek, aipatzen dizkidazun bakar horiek, ez daitezke nire gainean ezar, zeren hutsegite horiek ez baitira existitzen. Amodioarenak ordea alferrik isildu dituzu: ez ditut zuk bezala isilean gordeko; interes sobera handi batek behartzen nau neure isiltasuna haustera.
Ez uste, neure buruaren ezin ulertuzko galtze horren nahasmenduan, oinaze min bat sentitu gabe gogora ekartzen ahal dudanik oroitzapen hura. Hutsegite horiek barneratuak zaizkidalarik, onartuko dut damu hori neure baitan eramatea, edo zain egonen naiz denborak, neure amoltsutasun eternalak eta damuak barkamena noiz emango. Nola isil ninteke ordea, oraino errateko dizudana zure adeitasunari dagokionean?
Ez uste nire hutsegitea barkatzeko edo gutxitzeko itzurbide baten bila ari naizenik; erruduna naizela aitortzen dut. Baina ez dut aitortzen, ez dut sekula aitortuko hutsegite umiliagarri hori amodioaren hutsegitetzat har ahal litekeenik. E! Zer dukete berdinik berehala ahalkea eta damua dakarren zentzumenen ezusteko batek, nork bere buruaren une bateko ahanzturak, eta arima fin batean baizik sor ez daitekeen eta soilik estimuaren gainean berma daitekeen sentimendu garbi batek, zeinak azken-azkenik zoriona baitu fruitu! Ah! Amodioa ez horrela profana. Begira zaitez batez ere zeure burua profanatzetik, nehoiz ezin nahas litezkeen gauzak ikuspegi berean biltzetik. Utz itzazu emakume zital eta zarpailduak beren gogoaz bertzera sortzen ahal zaien aurkakotasunaren beldurrez, eta jelosia orobat krudel eta umiliagarri baten oinazeak jasanez: zuk, ordea, ken begiak zure behakoak zikinduko lituzketen izaki horietarik: eta Jainko Jauna bezain aratz baitzara, laidoa haren gisara zigor ezazu, sentitu ere gabe.
Zein zigor ezarriko didazu ordea, orain sentitzen ari naizen oinazea baino mingarriagoa izan litekeenik? Zu higuindu izanaren damuarekin, zu atsekabetu izanaren etsipenarekin, zure gai ez naizelako uste etsipengarriarekin pareka litekeenik? Zigorrari emana zara! Eta ni, kontsolazio eske nator: ez ordea kontsolazioak merezi ditudalako; behar ditudalako, eta soilik zugandik jin dakizkidakeelako baizik.
Baldin, bet-betan, nire eta zure maitasuna ahantzirik, eta nire zoriona dagoeneko gaitzetsirik, oinaze eternal batera lerrarazi nahi banauzu aitzitik, zilegi duzu: jo; baina baldin, bihozberatasunari edo sentikortasunari emanago, gogoan bazenitu oraino sentimendu arras amoltsu, gure bihotzen elkargarri haiek; arimaren irrits hura, betiere berpiztua eta betiere biziago sentitua; gutarik bakoitzak bertzeari zor zizkion egun hain ezti, zorionez hain bete haiek; amodioaren ontasun haiek guztiak, soilik amodioak emanak! Nahiagoko duzu agian zeure ahalmena ontasun horiek berpizteko ezen ez suntsitzeko baliatu. Finean zer erran niezazuke? Oro galdu dut, bai neure erruz galdu ere; baina zure ongi-eginen bitartez oro berreskura dezaket. Erabakia zuri dagokizu orain. Soilik hitz bat gehiago erranen dizut. Atzo oraino, zin egiten zenidan nire zoriona ziurra zela, zure esku zegokeen heinean! Ah! Andrea, egungo egunean etsipen eternalera makurraraziko nauzu?
Parisen, 17**ko azaroaren 15ean.
CXXXVIII. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK MERTEUILEKO MARKESARI
Berriz diotsut, adiskide ederra: ez, ez naiz amoros; eta zernolakoek rol hori jokatzera behartu izana ez da nire errua. Onar ezazu bertzerik gabe, eta zatoz; berehala duzu zuhaurk ikusiko zenbatez ere mintzo natzaizun egiaz. Neure frogantzak atzo egin nituen, eta gaur gertatuko denak ezin suntsi litzake.
Herabeti amoltsu horren etxean nintzen bada, eta hain zuzen ere bertze ezein zereginik gabe: zeren Volanges ttipiak, bere egoera gorabehera, V*** andrearen dantzaldi goiztiarrean eman behar baitzuen gau osoa. Hasieran aisiak egonaldi hura luzatzea desirarazi zidan; eta, karia horretara, sakrifizio ttipi bat galdatua ere nuen; baina onartua izan zen orduko, horra non zuk setatsu ikusi uste didazun, edo bederen egozten didazun amodio horren ideiak neure buruari hitz emana nion plazerra durduzatu zuen; hala non bertze desirarik ez nuen, ideia hori gezur beltz hutsa zela neure buruari seguratu eta zuri sinetsaraztea izan ezik.
Xede bortitz bat hartu nuen beraz; eta aski estakuru arin bat emanez han utzi nuen neure eder hura, dena harridura, eta are atsekabetuago dudarik gabe. Ni ordea lasai-lasai joan nintzen operara Émilieren bila; eta hark kontu eman diezazuke nola, gaur goizean goizik elkarrengandik bereizi garen arte, ezein kezkak ez dituen gure plazerrak asaldatu.
Aski kezkabide ederra banuen haatik, neure ezaxolakeria guztizkoak kezkatik begiratu ez baldin banindu: zeren jakinen duzu ezen doi-doia lau etxeko tartea nuela ni nengoen etxetik operara, eta Émilie karrozan neramalarik, debot latz horrena nirearekin zehatz lerrokatu zela, eta ustekabeko eragozpen batek ia oren laurden erdi batez bata bertzearen ondoan utzi gintuela. Eguerdian bezalatsu argi zegoen, eta ez zegoen ihes egiteko biderik.
Bada gehiago haatik; bururatu zitzaidan Émilieri erratea hura zela gutuneko emakumea. (Oroituko duzu agian harako erokeria hura, Émilie idazmahai baliatu nuenekoa.) Émiliek ez baitzuen ahantzi, eta irriari emana baita, ez zen baratu harik eta bertute hura, hala deitzen zion, guztiz bere gogara aztertu ez zuen arte, bai irri-karkailaz zalapartaka beltzuria sortzeko moduan aztertu ere.
Bada oraino gehiago; emakume jeloskor hark ez zidan bada, arratsetik beretik, gutun bat etxera igorri? Ez nintzen etxean: baina, setaren setaz, bigarren aldiz igorri zidan, ni etorri arte zain egoteko manaturik haren sehiari. Nik ordea, Émilieren etxean gelditzea deliberatu nuenez geroztik, karroza etxera bidalia nuen, gaur goizean bila etortzeko manua bertzerik gabe emanik neure karrozazainari: eta nire etxera heldu zelarik, mezulari amoros hura kausitu baitzuen, bururatu ez zitzaion bada gau osoan ez nintzela etxeratuko soil-soilki hari erratea. Ohartuko zenion albiste horren ondorioari, eta sumatuko duzunez, itzuli nintzenean horra non kanpora aurtikia izana nintzen, egoera hark bere baitan zekarren duintasun guztiaz.
Beraz abentura hori, zure ustean azkengabea dena, gaur goizean finitua zatekeen, ikusten duzun bezala; baldin finitu ez bada, ez da, zuk usteko duzun bezala, abentura horretan jarraitzea ardura zaidalako: ez ordea, baina ez zait, batetik, abandona nazaten egokia iruditu; eta, bertzetik, sakrifizio horren ohorea zuretzat nahi izan dut gorde.
Txartel zorrotz horri sentimenduzko karta luze batez ihardetsi diot beraz; arrazoi luzeak eman dizkiot, eta amodioaren gainean bermatu dut neure ardura guztia, arrazoi horiek on iduri dakizkion. Erdietsi dut dagoeneko. Bertze txartel bat jaso dut, zorrotz-zorrotza hori ere, eta haustura eternala berresten duena, egoki den bezala; ez du haatik doinu berbera. Oroz gain, ez nau berriz ikusi nahi: hartu duen xede hori lau aldiz iragarria zait erabateko erabakitasunaz. Deliberatu dut beraz astirik galdu gabe haren etxean agertzea. Sehia bidalia dut dagoeneko, atezainaren kargu har dezan; eta bertatik bertara, nihaur joanen naiz barkamena hartzera: zeren gisa horretako hutsegiteetan, bakarra baita erabateko barkamena erdiesteko era, eta ez daiteke batbedera aurrean dela baizik irits.
Adio, adiskide xarmanta; lasterka noa gertaera handi horretan entseiatzera.
Parisen, 17**ko azaroaren 15ean.
CXXXIX. GUTUNA
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEAK
ROSEMONDE ANDREARI
Zenbatez ere egiten diodan liskar neure buruari, adiskide sentikorra, neure atsekabe iragankorrez sobera eta goizegi zuri mintzatu izanaz! Orain nire kausaz zaude atsekabetan; nigandik datozkizun xangrin horiek bere izanean diraute oraino, eta ni, aldiz, zoriontsua naiz. Bai, oro ahantzia dago, barkatua; erran dezagun hobeki, oro konpondua izan da. Oinazezko eta larridurazko egoera horren ondoren, lasaitasuna eta atsegintasunak etorri dira. O, nire bihotzaren bozkarioa zuri nola adierazi! Valmont errugabea da; ezin errudun izan horren maitasun handiaz. Samin handiz liskartzen nizkion hutsegite larri laidogarri haiek, ez ziren hark eginak, eta baldin, puntu bakar batean, bihozberatasunaren beharretan egon banaiz, ez ote nuen nik ere bidegabekeriarik barkakizun?
Ez dizkizut xeheki kontatuko Valmont justifikatzen duten egintzak edo arrazoiak; adimenak berak ere ez lituzke agian behar bezala hautemanen: arrazoi edo egintza horiek sentitzea bihotzari baizik ez dagokio. Baldin hala ere ahula naizela uste bazeneza, zure iritzia ekarriko dut neurearen berme. Gizonentzat, zuhaurk diozunez, desleialtasuna ez baita aldakortasuna.
Ez uste ez dakidanik ezen bereizkuntza horrek, gehienen usteak alferrik zilegitzen badu ere, adeitasunari min gutxiago ematen ez dionik: baina nireak ba ote luke zer deitoraturik, Valmontena anitzez gehiago ari delarik sofritzen? Nik ahanzten dudan hutsegite hori bera, ez uste hark bere buruari barkatzen dionik edo hartaz kontsolatzen denik; eta, haatik, haren amodioaren eta nire zorionaren soberaniaz zenbatez ez ote du hutsegite arin hori konpondu!
Edo nire zoriona handiagoa da, edo hobeki sentitzen dut haren balioa, galdu izanaren beldur egon naizenez geroztik: baina erran diezazuket hala ere ezen, baldin eta jasan berri ditudan bezain xangrin guztiz krudelak berriz paira ahal banitza, ez nukeela usteko geroztik dastatu dudan bozkariozko emendioa garestiegi ordaindua nukeenik. O, ama amoltsua, liskar egiozu zeure alaba adeitasunik gabeari behar baino lehen zuri mintzatuz atsekabetu zaituelako; liskar egiozu maitatzetik baratu behar ez zuen hura ausartegi jujatu eta gezurrez gaitzerran duelako; baina zuhurtziarik gabea dela aitortzen diozularik ere, ikus ezazu zoriontsu, eta emenda ezazu haren zoriona zuk ere zeure eginez.
Parisen, 17**ko azaroaren 16an, gauean.
CXL. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK MERTEUILEKO MARKESARI
Nola liteke, adiskide ederra, zugandik erantzunik ez hartzea? Nire azken gutunak haatik erantzun bat merezi zuela uste dut; eta duela hiru egun hartua behar banuen ere, zain nago oraino! Beltzuri nago bederen; beraz ez natzaizu neure afera handiez mintzatuko.
Adiskidetzeak erabateko ondorioa izan duela; liskarren eta mesfidantzaren ordez, ez dituela eztitasun berriak baizik sortu; nire xalotasun goganbehartuari zor zaizkion desenkusak eta ordainbideak egungo egunean nik hartzen ditudala; horrez guztiaz ez dizut hitzik erranen: eta bart gaueko gertakari ustekabeagatik izan ez balitz, ez nizuke izkiriatuko. Baina gertakari hori zure ikasleari baitagokio, eta hain segur ere ez baita izanen zuri horren berri emateko tenorean, ni naiz eginkizun horrez arduratuko.
Asmatuko dituzun edo asmatuko ez dituzun arrazoien karietara, badu dagoeneko bizpahiru egun Tourvel andreaz ezaxolatua naizela, eta arrazoi horiek ez baitzuten indarrik Volanges ttipiagan, sarriago joaten nintzen haren ondora. Atezain adeitsuari esker, ez nuen ezein behaztoparik gainditu behar: eta zure ikasleak eta biok bizimolde eroso eta ondo antolatu bat generaman. Ohiturak ordea ezaxolakeria dakar: lehen egunetan nehoiz ez ginen aski zuhurrak geure segurantzarako, sarraila atzean ere dardaraz ginen. Atzo, gure zabarkeria ezin sinetsizkoak mezutu behar dizudan istripua eragin zuen; eta baldin niretzat ez bazen izualdi bat baizik izan, neskatila ttipi hori garestiago ari da ordaintzen.
Ez ginen lotan, baina irritsak dakarren atsedenari emanak ginen, eta horra non aditzen dugun gelako atea deblauki zabaltzen. Hartzen dut berehala ezpata, hala neure burua nola gu bion ikaslea defendatzeko; aitzinatzen naiz eta ez dut nehor ikusten: baina atea zabalik zegoen alabaina. Argia bagenuenez, bila ari izan nintzen, eta ez nuen arimarik kausitu. Orduan oroitu nintzen ezen ohiko izariak ahantzi genituela; eta ate soilik bultzatua, edo gaizki itxia, dudarik gabe berez ireki zen.
Neure lagun ahalketi haren lagunartera bildurik hari sosegu ematera, ez nuen jadanik ohean kausitu; ohearen eta hormaren artean gordea edo eroria zen: nolanahi ere, etzanik zegoen kordea galdurik, eta gorputz dardara aski bortitzak izan ezik, bertze higidurarik ez eginez. Egizu kontu zenbatez ere asaldatu nintzen! Erdietsi nuen hala ere neskatila hura ohera berriz eramatea, bai eta kordera ekartzea ere; baina min hartua zuen erorikoan, eta ondorioak luzaro gabe sentitu zituen.
Giltzurrinetako oinazeak, sabeleko min handiak, are zalantza gutxiagoko sintomek berehala argitu ninduten haren egoeraz: baina horren berri hari emateko, aldez aurretik zein egoeratan zegoen erran behar izan nion; zeren susmorik ere ez baitzion hartzen. Menturaz nehor ez da nehoiz, neska hori arte, inozentziari hain atxikia egon, inozentzia galtzeko behar zen guztia biziki ontsa eginez! O! Neska horrek ez du gogoeta eginez denborarik galtzen!
Baina anitz ari zen galtzen nahigabetan, eta nik banekien xede bat behar nuela hartu. Beraz harekin adostu nuen ezen berehala joanen nintzela medikuaren eta zirujauaren etxera, eta bila joanen zitzaizkiela gaztigaturik, oro jakinaraziko niela berebat, sekretua atxikiko zutela hitz emanarazirik; berak, aldiz, gelaria deituko zuela; isilmandatu eginen ziola edo ez ziola eginen, nahi zuen bezala; baina laguntza galdea eginen zuela, eta batez ere Volanges andrea iratzar zezaten debekatuko: ama kezkatzeko beldurrez den alaba baten arta adeitsu eta berezkoaz.
Nire bi mandatuak eta nire bi aitortzak ahalik lasterrena egin nituen, eta gero etxera joan nintzen, eta oraino ez naiz handik jalgi; baina zirujaua, lehenagotik ezagutzen bainuen, eguerdian jin zait eriaren egoeraren berri ematera. Ez nintzen tronpatua; baina igurikitzen du hark etxe hartan nehor deusi ohartuko ez zaiola, baldin ez bada istripurik gertatzen. Gelaria sekretuaren jakitun dago; medikuak izen bat eman dio eritasunari; eta afera hau bertze mila bezala konponduko da, non jendeen hizpidera ekartzea aurrerago baliagarria izanen ez zaigun.
Baina ezein interes komunik ba ote da zure eta nire artean? Zure isiltasunak dudaraziko ninduke; ez nuke sinetsiko, baldin neure nahi biziak esperantzari atxikitzeko baliabide guztiak bilaraziko ez balizkit.
Adio, adiskide ederra; musu bat zuretzat, herraren herraz.
Parisen, 17**ko azaroaren 21ean.
CXLI. GUTUNA
MERTEUILEKO MARKESAK VALMONTEKO BIZKONDEARI
Ene Jainkoa, bizkonde, zeinen gogaikarria zaidan zure seta! Zer axola zaizu nire isiltasuna? Baldin isiltasuna gordetzen badut, uste duzu eskas zaizkidala neure burua defendatzeko arrazoiak? Ah! Jainkoari hala nahi dakiola! Ez ordea, arrazoi horiek zuri erratea gosta zaidalako nago isilik.
Erraidazu egia; zeure burua engainatzen duzu, edo ni tronpatu nahian zabiltza? Zure erranen eta zure eginen artean dagoen aldeak ez dit bi sentimendu horien hautua baizik uzten: zein da egiazkoa? Zer nahi duzu beraz nik zuri erratea, nihaurk zer pentsatu ez dakidalarik?
Iduri du lehendakariaren emaztearekin izan duzun azken gertaldiaren karietara merezimendu handitan duzula zeure burua; baina zer frogatzen du bada horrek zure sistemaren alde, edo nirearen kontra? Hain segur ere nehoiz ez dizut erran emakume hori hainbertze maite duzunik, non ez duzun engainatuko, non ez dituzun atseginak edo errazak iduri lekizkizukeen okasio guztiak baliatuko; ez nuen dudatzen berdin izanen ez litzaizukeenik asetzea bertzeren batekin, lehen etorri berriarekin, are soilik emakume horrek sorrarazi zizkizun desirak ere; eta ez naiz harritzen, uka ezin zaizun espiritu libertin baten karietara, behin asmoz egin dezazun, bertze mila aldiz okasioz egin duzuna. Nork ez daki munduko gauzarik usuena dela hori, zuen guztien ohitura, gaizkiletik gizon arrunteneraino? Egungo egunean hori egitetik begiratzen dena nobelako heroitzat daukate, eta ez da hori, nire ustean, egozten dizudan akatsa.
Baina nik erran dudana, nik uste izan dudana, oraino uste dudana da ez duzula lehendakariaren emaztea gutxiago maite; ez, egia erran, amodio arras garbi eta arras amoltsuz, bai ordea zuk izan dezakezun amodioaz; konparazione, atsegintasunik edo dohainik gabeko emakumea atsegingarri edo dohatu kausiarazten duenaz; hura goimailara jaso, eta bertze guztiak bigarren mailan jartzen dituenaz; emakume horri oraino atxikia zauzkanaz, nahiz laidotzen duzun; nire ustean sultan batek sultanaren emazte begikoenari buruz senti dezakeenaren gisarakoaz, nahiz amodio horrek ez dion eragotziko maiz nahiago izatea odaliska soil bat. Konparazio hori hanbatenaz bidezkoagoa iruditzen zait, non zu, hura bezala, nehoiz ez baitzara emakume baten ez maitale, ez adiskide; baina betiere haren tirano edo haren esklabo. Beraz, segur baino segurago naiz ezen arras umiliatu, arras beheititu zarela maitasunezko xede eder horrekin onezkoak egiteko! Eta erdietsi izanaz sobera bozkariaturik, barkamena iristeko tenorea heldua dela uste duzunetik beretik, bazter uzten nauzu gertakari handi hori dela kausa.
Zure azken gutunean berean ere, ez baldin badidazu emakume hori baizik aipatzen, da zeure afera handiez deusik erran nahi ez didazulako; afera horiek hain garrantzitsuak iruditzen zaizkizu, non sujet hori isilean gordetzea niretzat zigorra izan litekeela iruditzen baitzaizu. Eta zuk bertze emakume bat deliberatuki hobetsi izanaren mila froga horien ondoren, lasai galdetzen didazu interes komunik ba ote den zure eta nire artean? Kasu otoi, bizkonde! Noizbait erantzuten badizut, nire erantzuna ezin ezeztatuzkoa izanen da; eta ni une honetan erantzuteko beldurrez egotea, sobera erratea da menturaz. Ez dut beraz horretaz gehiago mintzatu nahi.
Historia bat kontatuko dizut, ez dezaket bertzerik egin. Ez duzu agian historia hori irakurtzeko edo hari kasu eman eta ontsa ulertzeko astirik izanen? Libro duzu. Ez da, okerrenera jota ere, historia galdu bat baizik izanen.
Nire ezagun bat setatu zen, zu bezala, ohore handirik egiten ez zion emakume batekin. Bazuen, aldizka, abentura horrek, goiz edo berandu, kalte eginen ziola sentitzeko aski zentzu on: baina nahiz ahalke gorritzen zen, ez zuen abentura harekikoak egiteko kuraiarik. Haren durduza hanbatenaz zen handiagoa, non adiskideen aurrean arrunt libro zelakoan hantustetua baitzen; eta non jakitun baitzen batbedera irrigarriago bilakatzen dela beti, bere burua defendatzen duen heinean. Gisa horretan bizi zen, ergelkeriak egitetik gelditu gabe, eta ez da nire errua gero erratetik gelditu gabe. Gizon horrek bazuen andre bat txit adiskidea, gizon hura une batez jendaurrean hordi egoera hartan erakusteko eta haren ahalkea halatan ezin ezabatuzko bihurtzeko tentatua izan zena; baina hargatik, eskuzabalagoa baitzen gaiztoa bainoago, edo ausaz bertze ezein arrazoirengatik, azken baliabide bat baliatzera nahi izan zen entseiatu, zer gerta ere, bere adiskideak bezala ez da nire errua errateko tenorean egoteko. Helarazi zion bada, bertze iritzirik gabe, segidan doakizun gutuna, bere gaitzerako balia ahal zezakeen sendabide baten gisara.
«Orotaz aspertzen gaitun, aingeru hori, izadiaren lege bat dun; ez dun nire errua.»
«Beraz baldin egungo egunean asperturik banago duela lau hilabete hilgarriz geroztik osoki hartua eduki nauen abentura batez, ez dun nire errua.»
«Baldin, konparazione, izan baldin badut hainbat amodio nola hik bertute, eta hain segur ere sobera erratea izanen dun, ez dun harrigarria bata fini izana bertzea finitzearekin batera. Ez dun nire errua.»
«Ondorioz, badun zenbait denbora engainatu haudala: baina hire amoltsutasun gupidagabeak nolarebait horretara behartzen nindinan! Ez dun nire errua.»
«Egungo egunean, itsu-itsuan maite dudan emakume batek hi sakrifikatzea eskatzen zidan. Ez dun nire errua.»
«Bazekinat okasio ederra dela hitza jan izanaz espantuak egiteko: baina izadiak gizonei jarraikitasuna baizik eman ez badie, emakumeei eman dielarik seta, ez dun nire errua.»
«Sinets nazan, bertze maitale bat hauta ezan, nik bertze amorante bat hartu dudan bezala. Kontseilu hori ona dun, hagitz ona; gaitzesten badun, ez dun nire errua.»
«Adio, aingeru hori, plazerrez haut hartu, dolurik gabe haut uzten: ausaz higana naun itzuliko. Hala zoan mundua. Ez dun nire errua.»
Ez da, bizkonde, azken saio horren ondorioa, eta geroztik gertatu zena, zuri errateko unea: baina hitz ematen dizut neure lehen gutunean erranen dizudala. Han kausituko duzu orobat hitzarmena berritzeko zure proposamenari eginen diodan ultimatum-a. Ordu arte, adio bertzerik gabe...
Izan ere, har ezazu nire esker ona Volanges ttipiaz eman dizkidazun xehetasunengatik; ezteien biharamuneko gorde beharreko artikulu bat da, gaitzerranen kazetan argitaratzeko. Horren goaitan, har itzazu nire doluminak zure oinordekoaren galeragatik. Gabon, bizkonde.
...ko gaztelutik, 17**ko azaroaren 24an.
CXLII. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK MERTEUILEKO MARKESARI
Alafede, adiskide ederra, ez dakit gaizki irakurri edo gaizki ulertu dudan hala zure gutuna, nola han kontatzen didazun historia, bai eta haren baitan zegoen gutun eredua ere. Erraten ahal dizut ordea azken hori ohi ez bezalakoa iruditu zaidala eta egokia ondoriorik sortzeko: beraz soil-soilki kopiatu, eta are soilkiago diot lehendakariaren emazte zerutiar horri igorri. Ez dut astirik galdu, zeren eskutitz ezti hori bart gauean bidalia izan baita. Hala nahiago izan dut, lehenik atzo izkiriatuko niola hitz eman niolako; eta pentsatu dudalako orobat gau osoa ez dukeela aski, bere baitara biltzeko eta gertakari handi horrez gogoeta egiteko, esapide horren karietara egin behar badidazu ere bigarrenez liskar.
Igurikitzen nuen neure maitearen ihardespena gaur goizean zuri igorri ahal izatea: baina eguerdi inguru da, eta ez dut fitsik hartu oraino. Hiru orenak arte igurikiko dut; eta baldin ez badut orduan berririk, nihaur joanen naiz berri bila; zeren, adeitasunaren alorrean, lehen urratsa egitea baita gehien gostatzen dena.
Orain, pentsa dezakezunez, irrika bizian naiz emakume bat, behar izanez gero, sakrifikatzen ez jakin izanaz guztiz ere susmotan hartua izan den zure ezagun horren historia azkenik nola bukatzen den jakiteko. Ez ote da zentzatu? Eta haren adiskide eskuzabalak ez ote dio barkatu?
Orobat nago zure ultimatum-a hartzeko irrikan: zuk adeitasun handiz erran bezala! Azken urrats horri oraino amodiorik ikusten ote diozun jakiteko irrikan batez ere. Ah! Dudarik gabe, bada bai amodiorik, eta anitz gainera! Norentzat ordea? Hala ere, ez dut fitsik baliarazi nahi, eta oro igurikatzen dut zure ontasunetarik.
Adio, adiskide xarmanta; ez dut gutun hau bi orenak arte hertsiko, haren erantzun urratua honekin batera igortzen ahalko dizudalako esperantzan.
Arratsaldeko bi oren t'erdietan.
Deusik ere ez oraino, ordua biziki berantesten dut; ez dut bertze ezein elerik eransteko astirik; baina oraingoan, berriz uko eginen diezu amodioaren musurik eztienei?
Parisen, 17**ko azaroaren 27an.
CXLIII. GUTUNA
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEAK
ROSEMONDE ANDREARI
Urratua da, andrea, nire zorionaren lilura irudikatua zuen oihala. Zorigaiztoko egiak argitzen nau, eta ez dit uzten herio segur eta hurbil bat baizik ikusten, ahalkearen eta kontzientziaren ausikien arteko heriobidean. Bide horri lotuko natzaio... Maiteko ditut neure oinazeak, baldin bizitza laburtuko badidate. Atzo hartu nuen gutuna igortzen dizut; ez diot ezein gogoetarik erantsiko, gutunak bere baitan dakartza. Deitoratzeko tenorea iragana da, sofritzea baizik ez da gelditzen. Ez nago urrikiaren beharretan, indarrarenetan baizik.
Har ezazu, andrea, eginen dudan adio bakarra, eta bete ezazu nire azken erregua; utz nazazu neure benturara, ahantz nazazu guztiz, ez nazazu gehiago lurraren gainean irudika. Malurak badu zedarri bat, non adiskidantzak berak sofrimenduak areagotzen dizkigun eta ez dituen sendatzen ahal. Zauriak hilgarriak direlarik, ezein laguntza bihozgabea bilakatzen da. Etsipena ez bertze ezein sentimendu arrotza zait. Deus ez zait komenigarriago nola neure ahalkea biltzera noan gau iluna. Neure hobenak han ditut negarretan auhendatuko, baldin egin badezaket oraino negarrik! Zeren, atzodanik, ez baitut malkorik isuri. Nire bihotz zimela malkoz gabetua da.
Adio, andrea. Ez erantzun. Gutun krudel honen gainean egina dut bertze ezeinik sekula gehiago ez hartzeko zina.
Parisen, 17**ko azaroaren 27an.
CXLIV. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK MERTEUILEKO MARKESARI
Atzo, adiskide ederra, arratsaldeko hiru orenetan, berriak berantesten nituenez, emakume eder abandonatu horren etxera joan nintzen; jalgi zela erran zidaten. Ez nuen, perpaus horretan, ni etxean ez hartzeko uko bat baizik ikusi, zeinak ez baininduen ez beltzuritu, ez harritu; eta joan egin nintzen, urrats hark emakume guztiz adeitsu hura niri ohore handiz hitz bat erantzutera estekatuko zuelako uste osoan. Bederatzi orenak inguruan, erantzun hura hartzeko gogoak neure etxean berariaz sar-jalgi bat eginarazi zidan, baina ez nuen fitsik kausitu. Isiltasun horrek harriturik nindukan, ez bainuen igurikatzen, eta manatu nion neure sehiari joan zedila berri galde, presuna sentikor hura hilik ala hil hurrena zen jakitera. Azkenik, etxeratu nintzelarik, jakinarazi zidan Tourvel andrea goizeko hamaika orenetan jalgia zela alabaina, gelaria lagun; ...ko komentura eraman zezaten manatu zuela, eta arratseko zazpi orenetan igorri zituela karroza eta mirabeak, etxean igurika ez zezaten erranarazirik. Hain segur ere, egokia du araura biltze hori. Komentua du alarguntsa batek egiazko aterbe; eta baldin jarrai baleza hain delibero laudagarriari atxikia, emakume horri dagoeneko zor dizkiodan esker on guztiei emendatuko diet abentura honek dukeen ospearena.
Errana nizun, duela zenbait denbora, ezen zure kezkak gorabehera, ez nintzela munduaren agertokian leinuru berri batez dirdiran baizik agertuko. Betoz bada kritikari zorrotz horiek, nobeletako amodio dohakabera makurtu izana akusatzen ninduten horiek; egin ditzatela haustura lasterrago eta dirdiratsuagoak: ez ordea, hobeki ari bitez; betoz kontsolatzaile gisa, bidea egina dute. Hots bada! Bentura daitezela soil-soilik nik osorik egin dudan bidean barna; eta haietarik batek garaipenik ttipiena erdiets baleza, lehenengo lekua utziko diot. Baina guztiek orok sentituko dute ezen, artoski aritzen naizelarik, ezabaezina dela uzten dudan zirrara. Ah! Dudarik gabe, honako hau gisa horretakoa izanen da; eta neure bertze garaipenak oro ezdeustzat nituzke, baldin noizbait eduki behar baneza emakume horren aldera aurkari hobetsirik.
Hartu duen xede horrek neure buruari diodan maitasuna lausengatu du, aitor dizut: baina haserre nago zeren nigandik hainbertzeraino aldentzeko bezainbat indar kausitu baitu bere baitan. Gu bion artean izanen da beraz bertze oztoporik nik ezarritakoez bertzalde! Zer! Baldin harengana hurbildu nahiko banu, hark agian ez luke nahiko; zer diot? Ez luke agian desiratuko, ez luke agian zorionik gorena halatan iritsi nahiko! Hori dea bada maitatzea? Zer uste duzu, adiskide ederra, hori pairatu behar dudala? Ezin ninteke saia, konparazione, eta neure hobe beharrez, emakume hori onezkoak egiteko aukera betiere desiratu bezain igurikia aztertzeko heinera eramaten? Urrats hori egitera entseia ninteke hari garrantzirik eman gabe, eta, beraz, zuri itzalik egin dakizun gabe. Aitzitik! Elkar aditurik eginen genukeen entseiu soil bat litzateke; eta baldin erdiets baneza ere, ez litzateke atsegina iruditu bide zaizun sakrifizio bat zure gogara berritzeko baliabide bat baizik. Orain, adiskide ederra, saria jasotzea gelditzen zait, eta irrika bizian naukazu zu noiz etorriko. Zatoz bada laster berriz zeure maitaleagana, zeure plazerretara, zeure adiskideengana eta abenturen uhinera.
Volanges ttipiarena ezin hobeki joan da. Atzo, kezkaren kezkaz ezin geldirik egon nintekeenez, Volanges andrearen etxeraino joan nintzen, neure ibilera anitzetan. Zure ikaslea egongelan kausitu nuen jadanik, eriaren beztiduraz oraino, baina eriondo betean, eta nehoiz baino hagitz lirainago eta interesgarriago. Zuek emakumeok, antzeko egoeran, hilabete oso bat eginen zenuketen kadera luzean etzanik: alafede, biba andereñoak! Honako honek egiaz osoki sendatua zen jakiteko gogoa eman dit.
Orobat erran behar dizut ezen zure Danceny sentikortua kasik zoratu beharrean zuela neska ttipiaren istripu horrek. Hasieran xangrinez; egun bozkarioz. Bere Cécile eri zen! Pentsa dezakezunez, halako nahigabeak aise galarazten du burua. Egunean hiru aldiz norbait igortzen zuen haren berri jakitera, eta egun bat bakarra ere ez zen iragaten Danceny bera han agertu gabe; azkenaz goiti galdatu zuen, amari izkiriatu zion karta eder batean, hain presuna maitea sendabidean zelako zorionak erratera joateko baimena, eta Volanges andreak baietz erran dio: beraz han kausitu nuen gizon gazte hura iraganean bezala finkatua, ez hain etxekotua ordea, haizu ez bailitzaion.
Harengandik ditut xehetasun horiek jakin; zeren harekin batera jalgi bainaiz, eta mintzarazi baitut. Susmorik ez zenioke hartuko ikustaldi horrek eragin dion ondorioari. Halako arraizia, halako desira, halako gainezkaldi ezin adierazizkoak. Nik, higidura handiak maite ditudan honek, burua arras galarazi diot, oso egun gutxi barru bere eder hori are hurbilagotik ikusteko helmenean ezarriko dudala seguratuz Dancenyri.
Alabaina, deliberatua naiz neska mutilari bihurtzera, nire esperientzia bururatua den orduko. Zuri nahi natzaizu osoki eskaini; eta bertzenaz, merezi luke zure ikaslea nire ikasle ere izan ledin, senarra baizik ez engainatzeko? Bere maitalea eta batez ere bere lehen maitalea tronpatzea, horra lan hagitz bikaina! Zeren nitaz den bezanbatean, ez baitiot neure buruari amodio hitza erran izanaz zer liskarturik.
Adio, adiskide ederra; zatoz bada ahalik lasterrena nigan duzun nagusigoaz gozatzera, nagusigo horren begirunezko eskaintza hartzera eta niri saria ordaintzera.
Parisen, 17**ko azaroaren 28an.
CXLV. GUTUNA
MERTEUILEKO MARKESAK VALMONTEKO BIZKONDEARI
Serioski, bizkonde, lehendakariaren emaztea utzi duzu? Harentzat egin nizun gutuna igorri diozu? Zinez xarmanta zara; eta mukuru bete duzu nire esperantza! Onez onean dizut aitor ezen garaipen horrek orain arte lortu ahal izan ditudan guztiak bainoago lausengatzen nauela. Emakume hori arras goresten dudala irudituko zaizu ausaz, ez du aspaldi apalesten nuelarik; ez zera: ez baitut hura abantailatu; zu baizik: horra zer gauza jostagarria eta zinez zoragarria.
Bai, bizkonde, anitz maite zenuen Tourvel andrea, eta maite duzu oraino ere; ero baten gisara zenuen maite: baina karia horretara zu ahalkerazirik libertitzen nintzelako, ausardiaz didazu sakrifikatu. Mila sakrifikatuko zenituzkeen, trufa bat jasan baino lehenago. Nora garamatzan haatik harrokeriak! Jakintsuak arrazoi du, erraten duelarik harrokeria dela zorionaren etsaia.
Non zinateke orain, maltzurkeria soil bat egin nahi izan ez banizu? Ez naiz ordea nehor tronpatzeko gauza, ondo dakizunez; eta, etsipenera eta komentuan sartzera behartuko baninduzu ere, arrisku horretara benturatzen naiz, eta men dagiot neure garaileari.
Baldin errendatzen banaiz haatik, ahulkeria hutsagatik da: zeren eta nahi izanez gero, zenbat jukutria egin nitzake oraino! Eta mereziko zenituzke menturaz? Miretsirik nauka, konparazione, zeinen maltzurki edo zeinen baldarki proposatzen didazun ezti-eztia utz diezazudan lehendakariaren emaztearekiko harremanari berriz lotzen. Haustura horren merezimendua zuretzat gorde eta gozamenaren plazerrak ez galtzea txit komeniko litzaizuke, ezta? Eta nola beraz ustez sakrifizioa den hori zuretzat dagoeneko ez bailitzateke sakrifizio, neure gogara berritzea eskaintzen didazu! Antolamendu horrez, debot zerutiar horrek usteko luke bera baizik ez dela zure bihotzaren hautu bakarra, eta ni aldiz harro nintzateke aurkari hobetsia nintzatekeelako; bi-biak engainatuak izanen ginateke, zu ordea pozik, eta gainerakoak zer axola dio?
Deitoragarria da, asmoak egiteko dohain handia duzun arren, hain dohain gutxi izatea asmoak betetzeko; eta gogoetatu gabeko urrats bakar batez, gehien desiratzen duzuna erdiesteko behaztopa garaiezin bat zuk zeure buruari ezarri izana.
Zer! Harreman horri berriz lotzeko xedetan zinen, eta nire gutuna izkiriatu ahal izan duzu! Arras moldakaitza naizela uste izan duzu beraz! Ah! Sinets nazazu, bizkonde, emakume batek bertze baten bihotzean jotzen duelarik, oso bakan huts egiten du gune sentikorrena kausitzetik, eta zauria sendaezina izaten da. Emakume hau jotzen nuen bitartean, edo hobeki erran zure ukaldiak gidatzen nituen bitartean, ez dut ahantzi ezen emakume hori neure aurkaria zela, ezen zuri une batez ni baino desiragarriagoa iruditu zaizula, eta azken finean, haren azpian nauzula ezarri. Baldin mendekuan tronpatu banaiz, onartuko dut hoben hori bizkarreratzea. Beraz, on iduritzen zait baliabide guztiak baliatzera entseia zaitezen: gomendatu ere egiten dizut, eta hitz ematen berebat ez naizela zure garaipenaz haserretuko, baldin garaipenik erdiets bazeneza. Hain nago sujet horren karietara lasai, non ez dudan gehiago aipatu nahi. Mintza gaitezen bertze zerbaitez.
Konparazione, Volanges ttipiaren osasunaz. Itzultzen naizenean albiste onak erranen dizkidazu hari buruz, ez dea egia? Arras gogara entzunen nituzke. Horren ondoren, zuri dagokizu deliberatzea zer komeni zaizun gehiago, neska ttipi hori bere maitaleari bihurtzea, edo Valmondarren adar berri bat Gercourten izenaz sortzera bigarren aldiz entseiatzea. Ideia hori aski irrigarria iruditu zait, eta hautua uzten dizudalarik ere, otoi ez har haatik azken xederik, horretaz elkarrekin mintzatu baino lehen. Ez da sobera gibelatzea, zeren eta berandu gabe Parisen izanen bainaiz. Ez diezazuket egun zehatza erran; baina ez ezazu dudarik egin ezen, heldu orduko, lehen lehenik zuri dizudala jakinaraziko.
Adio, bizkonde; nire aharrak, nire maltzurkeriak eta nire liskarrak gorabehera, betiere anitz zaitut maite, eta nire maitasunaren frogantza zuri egiteko ari naiz prestatzen. Ikusi arte, adiskidea.
...ko gaztelutik, 17**ko azaroaren 29an.
CXLVI. GUTUNA
MERTEUILEKO MARKESAK DANCENY ZALDUNARI
Azkenean, banoa, adiskide gaztea, eta bihar arratsean Pa-risen izanen naiz berriz. Lekualdatzeak dakartzan eragozpen guztien erdian, ez dut nehor hartuko. Haatik, ezein isilmandatu presakako nahi badidazu egin, arau orokorretik salbuetsiko zaitut; zu baizik ez zaitut ordea salbuetsiko: beraz, gorde eza-zu otoi nire itzuleraren sekretua. Valmont bera ez da jakitun egonen.
Erran izan balidate, duela zenbait denbora, sarri nire fidantzia osoaren jabe izanen zinela, ez nukeen sinetsiko. Baina zure fidantziak nirea du ekarri. Tentatua naiz sinesteko baliatu izan duzula trebezia, ausaz sedukzioa ere. Oker handia litzateke bederen! Bertzenaz, orain ez litzateke arriskutsua; baduzu hain segur bertze eginkizunik! Heroi andrea agertokian delarik, ez da ardurarik izaten isilmandatariaz.
Beraz, erdietsi dituzun garaitia berriak niri jakinarazteko astirik ere ez duzu izan. Zeure Cécile urrun zenuenean, egunak ez ziren aski luzeak zure auhen eztiak aditzeko bezain. Oihartzunari erranen zenizkiokeen, baldin ni han egon ez banintz auhen horiek aditzeko. Geroztik hura eri izan delarik, berriz ohoratu ere nauzu zeure kezken kontakizunaz; norbait behar zenuen horiek errateko. Orain ordea maite duzun hura Parisen delarik, sasoira jina, eta batez ere noizbehinka ikusten duzularik, orotarako aski zaizu, eta hala zure adiskideak ez dira jadanik deus zuretzat.
Ez natzaizu karia horretara liskarrean ari; zure hogei urteek dute hobena. Alzibiaderen garaitik zuganaino, ez ote dakigu gazte jendeak ez duela adiskidantza xangrinetan baizik ezagutu? Batzuetan bozkarioak zentzugabe bihurtzen ditu gazteak, sekula ez ordea fidakor. Sokratek bezala erranen dut: Atsegin dut adiskideak maluros direlarik nigana jin daitezen; baina filosofoa zen heinean, ez zituen adiskideak berantesten jiten ez zitzaizkionean. Horretan ez naiz hura bezain zuhurra, eta emakume baten ahulezia osoaz sentitu dut zure isiltasuna.
Ez uste gero zorrotza naizenik; hori baizik ez nuen behar! Gabezia horiei ohartarazten didan sentimenduak berak kuraiaz dizkit gabeziok jasanarazten, nire adiskideen bozkarioaren froga edo kausa direnean. Ez naiz beraz bihar gauean zure gainean kontatzera ausartzen, non ez zaituen amodioak libro eta zereginik gabe uzten, eta debeku duzu sakrifiziorik den mendrena niri egitea.
Adio, zalduna; jai zinez ederra litzateke niretzat zu berriz ikustea: jinen zarea?
...ko gaztelutik, 17**ko azaroaren 29an.
CXLVII. GUTUNA
VOLANGES ANDREAK ROSEMONDE ANDREARI
Hain segur ere ni bezainbat atsekabetuko zara, adiskide duina, Tourvel andrea zein egoeratan dagoen jakinik; atzodanik eri da: eritasunak hain du biziro kolpatu, eta hain sintoma larriz da agertu, non zinez asaldatu bainaiz.
Sukar kiskalgarria, nahasdura bortitz eta kasik jarraikia, egarri aseezina, horra nabari zaion guztia. Medikuek diote ezin deus iragar dezaketela oraino; eta sendabidea hainbat zailagoa izanen da, non eriak setaz baitu errefusatzen ezein erremedio suerte: hainbertzeraino non odola ateratzeko indarrez eutsi behar izan dioten; eta geroztik ere indarra bertze bi aldiz baliatu behar izan dute lotura berrezartzeko, bere nahasduran kendu nahi baitu betiere.
Zuk ikusi baituzu, nik bezala, indarrez hain eskas, hain herabeti eta hain ezti, uler dezakezu lau presunek doi-doia atxiki dezaketela, eta denik eta azalpenik txikiena eman nahi izanez gero hari, ezin adierazizko haserre biziek hartzen dutela? Nire ustean, badut beldurra eldarnioa baino zerbait gehiago ez ote den, eta ez ote zaion zinez burutik egin.
Beldur hori areago gehitu du herenegun gertatu zenak.
Egun horretan, goizeko hamaika orenak inguruan ...ko komentura heldu zen, gelaria lagun. Nola etxe horretan hezia izan baita, eta batzuetan han sar-jalgi bat egiteko ohitura baitu, ohi bezala abegi egin zioten, eta mundu guztiari lasai eta osasuntsu zegoela iruditu zitzaion. Bi oren inguru barru, galdegin zuen ea egoiliar garaian erabili zuen gela hutsik zen, eta baietz erantzun ziotelarik, mojaburuak eta bertze moja batzuek gelara lagun egin zioten. Orduantxe erran zuen sekula utzi behar ez zuen gela hartan egoitza hartzera etorria zela; eta gaineratu zuen hilotz baizik ez zela jalgiko handik: horiek izan ziren haren hitzak.
Hasieran ez zuten jakin zer erran: baina lehen harridura iraganik, jakinarazi zioten ezen emazte zen heinean baimen berezirik gabe hura han hartzea ez zutela zilegi. Arrazoi hori eta bertze mila alferrikakoak izan ziren; eta harrezkero, setatu zen ez jalgitzera ez soilik komentutik, bai orobat bere gelatik ere. Azkenean, arratseko zazpi orenetan, amore eman zuten, eta gaua han egin zezan onartu. Haren zalgurdia eta sehiak etxera igorri zituzten, eta biharamuneko utzi zuten xede baten hartzea.
Segurtatu didatenez, arrats osoan itxura edo egonmoldea galdua eta nahasia izatetik urrun, bata zein bertzea egokia eta lasaia omen zituen; eta soil-soilik lauzpabortz aldiz lotu omen zitzaion ametsari hain sakon, non ez baitzezaketen hari hitz eginez handik jalgiaraz; eta, aldi bakoitzean, bere onera etorri baino lehen, eramaten zituen bi eskuak bekokira, indarrez hertsatzen zuela irudi: hala non han zegoen moja batek ea buruko minik zuen galdegin ziolarik, hark erantzun aurretik fermuki begi eman zion, eta erran baitzion azkenik: «Ez dut hor gaitzik!» Geroxeago, bakarrik utz zezatela galdatu zuen, bai otoiztu ere ez egiteko aurrerantzean galdera gehiagorik.
Denak joan ziren, gelaria salbu, zorionez gela berean lo egin behar baitzuen, bertze leku baten eskasez.
Neska horrek kontatu duenari jarraiki, haren etxekoandrea lasai samar egon zen gaueko hamaika orenak arte. Oheratu nahi zuela erran zuen orduan: baina, soineko guztiak erantzi baino lehen, gelan barna ibiltzen hasi zen, eginahal bizian eta sarri keinuak eginez. Julie, egunean zehar gertatuaren lekuko izana baitzen, ez zen ausartu deus erratera, eta ordu bete inguru zain egon zen isilik. Azkenean, Tourvel andreak bi aldiz segidan dei egin zion; doi-doia izan zuen etxekoandreagana iristeko astia, eta horra non besoetan zitzaion erori, erranez: «Ezin dut gehiago.» Amore emanik utzi zuen Juliek bere ohera eraman zezan, baina ez zuen deusik hartu nahi izan, ezta Julie laguntza eske joan zedin nahi izan ere. Soil-soilik ura jarrarazi zuen bere ondoan, eta ohera zedin manatu zion Julieri.
Honek segurki dio ezen goizaldeko bi orenak arte lo hartu gabe egon zela, eta, bitarte horretan, ez zuela ez higidurarik, ez auhenik aditu. Baina bortz orenetan etxekoandrearen solasak iratzarri omen zuen, mintzo ozen eta bortitzaz; eta orduan deusen beharrik ba ote zuen galdeturik, eta ez baitzuen erantzunik jaso, argia hartu eta Tourvel andrearen ohera joan omen zen, hark ordea ez zuen ezagutu; baina solas segidarik gabeko haiek bet-betan eten eta oihu min bat egin zuen: «Utz nazatela bakarrik, utz nazatela ilunbeetan; ilunbeak zaizkit niri komeni.» Nihaurk atzo hauteman nuenez, perpaus hori sarri errepikatzen du.
Azkenik, Juliek jalgitzeko eta jende eta laguntza bila joateko baliatu zuen manu gisako hura: batari nahiz bertzeari ordea Tourvel andreak uko egin zien, geroztik hain sarri jin zaizkion haserreaz eta nahasduraz.
Horrek guztiak halako durduza zuen komentuan sortu, non atzo goizeko zazpi orenetan mojaburuak deliberatu baitzuen nire bila norbait igortzea... Artean egunak ez zuen argitu. Berehala joan nintzen. Han nintzela jakinarazi ziotelarik Tourvel andreari, irudi zuen kordea etorri zitzaiola, eta erantzun zuen: «Ah! Bai, sar dadila.» Baina ohera hurbildu nintzaionean, fermuki begia eman zidan, nire eskua biziro hartu, tinkatu, eta boz ozen baina ilunaz erran zidan: «Sinetsi ez zintudalako nago hil hurran.» Berehala, begiak estaliz, bere solasik sarriena errepikatu zuen: «Utz nazatela bakarrik, etab.»; eta kordea arrunt galdu zuen.
Erran zizkidan ele horien eta eldarnioan itzuri zitzaizkion bertze batzuen karietara, beldur naiz eritasun krudel horrek kausa are krudelago bat ez ote duen. Errespeta ditzagun ordea gure adiskidearen sekretuak, eta haren malura deitoratzera dugun etsi.
Atzoko egun osoa orobat izan zen ekaitztsua, nahasialdi izugarrietan eta ahuleziazko lozorroetan emana, eta azken horietan du soilik atseden zerbait hartzen eta ematen. Arratseko bederatzi orenak arte ez naiz haren oheburutik aldaratu, eta gaur goizean hara itzuliko naiz egun osoko. Ez dut hain segur ere neure adiskide dohakabea abandonatuko: hain da lazgarria ordea artak eta laguntzak oro ukatzeko darakusan seta.
Bart gaueko berriak igortzen dizkizut, berriki hartu baititut, eta, ikusiko duzunez, ez dira batere kontsolagarriak. Nihaur arduratuko naiz berri guztiak oro zuri zehatz igortzeaz.
Adio, adiskide duina, eriagana noa. Goraintziak nire alabaren partetik, beharrik ia sendatua baita.
Parisen, 17**ko azaroaren 29an.
CXLVIII. GUTUNA
DANCENY ZALDUNAK MERTEUILEKO MARKESARI
O, zu, nire maitea! O, hi, biziki maite haudan hori! O, zu, nire zorionaren haste izan zaren hori! O, hi, zorion hori mukuru bete dunan hori! Adiskide sentikorra, maitale amoltsua, hire oinazearen oroitzapena zergatik zetorkidan sentitzen ari naizen atsegina asaldatzera? Ah! Andrea, har ezazu sosegu, adiskidantzak dizu galdatzen. O, adiskidea, izan hadi zoriontsu, amodioaren erregua dun.
Hots! Zein liskar duzu bada zeure buruari egiteko? Sinets nazazu, zure adeitasuna zutaz neurriz gain baliatu da. Hark zuri sortzen dizkizun damuak, niri egozten dizkidan okerrak, berdin dira lilurazkoak; eta bihotz bihotzez sentitzen dut gu bion artean ez dela amodioaz bertze seduzitzailerik egon. Ez beldurrik izan beraz eragiten ditunan sentimenduei men egiteaz, sorrarazten ditunan su guztiei heure baitan barnatzen uzteaz. Zer! Beranduago argituak izan garelako, gure bihotzak ez lirateke bada hain garbiak? Ez, dudarik gabe. Sedukzioa izaten da aitzitik, ez baitu beti asmo finkoz baizik jokatzen, urratsa eta baliabideak antolatzen ahal dituena, eta gertakizunak aldez aurretik urrundik ikusten ahal dituena. Baina egiazko amodioak ez du halatan meditatzera eta gogartzera uzten: sentimenduen bidez geure pentsamenduetarik digu gogoa bertzeratzen; haren nagusigoa sekula ez da ezezaguna denean bezain handia; eta itzalean eta isiltasunean gaitu orobat ezin sumatuzkoak eta ezin hautsizkoak diren loturez inguratzen.
Hala non atzo bertan, zure itzuleran pentsatzeak sortzen zidan zirrara bizia gorabehera, zu ikusirik sentitu nuen plazer ezinago handia gorabehera, uste izan nuen hargatik adiskidantza lasaia baizik ez nuela deika eta gidari: edo are gehiago, neure bihotzeko sentimendu eztiei osoki emana, deus gutxi ari izan nintzen haien jatorria edo kausa argitzen. Ni bezala ari hintzen hi ere, adiskide amoltsua, gure arimak amoltsutasunaren zirrara eztietara lerraraziak zituen lilura halabeharrezko hura, ezagutu ere gabe, sentitzen: eta bi-biok ez dinagu amodioa ezagutu, harik eta Jainko horrek murgilduak gintuzkan horditasun horretarik jalgi garen arte.
Baina horrek berak gaitin justifikatzen, ezen ez kondenatzen. Ez, hik ez dun adiskidantza traditu, eta nik ez dinat hire fidantzia neurriz gain sobera baliatu. Gu biok, egia dun, ez jakitun geundenan geure sentimenduez; baina lilura hura soil-soilik sentitu egiten geninan, hura sorraraztera entseiatu gabe. Ah! Karia horretara auhen egin beharrean, hark sorrarazi digun bozkarioan baizik ez dezagun pentsa; eta liskar bidegabeez bozkario hori asaldatu ordez, dugun emenda fidantziaren eta segurantzaren xarmaz. O, adiskidea! Esperantza hori zeinen atxikia zaion nire bihotzari! Bai, hemendik aitzina beldur orotik libro, eta osoki emana amodioari, nirekin batera atxikiko ditun nire desirak, nire gainezkaldiak, nire zentzumenen eldarnioa, nire arimaren horditasuna; eta bertze irrits batek seinalatuko din gure egun dohatsuetako une bakoitza.
Adio, biziki maite haudan hori! Gaur arratsean ikusiko haut, bakarrik kausituko ote haut ordea? Ez naun ausartzen hori igurikatzera. Ah! Hik ez dun hori nik bezainbat desiratzen.
Parisen, 17**ko abenduaren 1ean.
CXLIX. GUTUNA
VOLANGES ANDREAK ROSEMONDE ANDREARI
Atzo, ia egun osoan, iguriki izan nuen, adiskide duina, gure eri maitearen osasunaz berri hobeak zuri eman ahal izatea: baina atzo arratsaz geroztik esperantza hori suntsitua da, eta galdu izanaren damua baizik ez zait gelditzen. Eriaren egoera aitzina bezain larria bilakatu du, non ez duen gaiztatu, gertakari iduriz axola gutxiko baina izan dituen ondorioengatik arras krudel batek.
Ez nukeen bet-betako iraultza hura fitsik ere ulertuko, baldin atzo hartu izan ez banu gure adiskide dohakabearen isilmandatu osoa. Nola ez baitit jakin gabe utzi zuk ere baduzula haren zorigaitz guztien berri, ageriki mintza ahal natzaizu haren egoera tristeaz.
Atzo goizean, komentura heldu nintzenean, erran zidaten bazituela hiru oren baino gehiago eria lo zela; eta haren loa hain zen sakona eta lasaia non une batez beldur izan bainintzen loerian ez ote zen. Geroago iratzarri zen eta berak ireki zituen oheko oihalak. Harritua iduri behatu zigun guztioi; eta harengana joateko zutitu bainintzen, ezagutu ninduen, neure izenaz deitu, eta hurbil nenkion otoiztu ninduen. Ez zidan utzi ezein galderarik egiteko astirik, eta galdegin zidan ea non zen, ea zer egiten genuen guk han, ea eri zen, eta ea zergatik ez zegoen bere etxean. Hasieran bertze eldarnio bat zela uste izan nuen, aurrekoa baino lasaiagoa soil-soilik: ohartu nintzen ordea aski ongi ulertzen zituela nire erantzunak. Kordera etorria zen alabaina, ez ordea oroimenera.
Xeheki galdekatu ninduen komentuan zegoenez geroztik gertatu zitzaion guztiaz, nahiz hara jin izanaz ez zen oroitzen. Zehatz ihardetsi nion, soilik sobera izi zezakeena aipatu gabe: eta nik aldiz galdegin niolarik ea zer moduz zegoen, ihardetsi zidan une hartan ez zuela minik; baina loa bitartean oinazetan egona zela eta akitua zela. Sosegatzera eta gutxi hitz egitera premiatu nuen; gero oheko oihalak aldez hertsi nizkion, erdi irekirik utziz, eta haren ohe ondoan nintzen eseri. Aldi berean, salda eskaini zioten, hartu eta ona iruditu zitzaion.
Gisa horretan gelditu zen oren erdi inguru, eta bitarte hartan bertze solasik ez zuen, eman nizkion artak niri eskertzeko izan ezik; eta esker onak zuk ezagutzen diozun atsegintasunaz eta graziaz eman zizkidan. Gero isil-isila egon zen aldi batez, halako batean hautsi zuelarik isiltasuna: «Ah, bai! Oroit naiz hona jin izanaz», eta berehala heiagoraz hasi zen oinazetan: «Adiskidea, adiskidea, urrikal zakizkit; horra nire malurak oro berriz jinak.» Orduan hari buruz aitzinatu bainintzen, hartu zidan eskua, eta burua eskuan bermaturik gaineratu zuen: «Jainko Jauna! Ezin hil ninteke bada?» Haren begitarteak, haren hitzek bainoago, malkoak isurtzeraino ninduen hunkitu; nire bozari ohartu zitzaion, eta erran zidan: «Urrikaltzen zatzaizkit! Ah! Jakin bazeneza!...» Eta gero solasa etenik: «Egizu bakarrik utz gaitzaten, eta oro erranen dizut.»
Hala nola ohartarazi dizudala uste baitut, banituen dagoeneko susmoak isilmandatu horren sujetaz; eta aldez aurretik nekusanez luzea eta tristea izan behar zuen solasaldi hura gure adiskide dohakabearen egoerarentzat kaltegarria izan ote zitekeen beldurrez, uko egin nion hasieran isilmandatu hari, atsedenaren beharretan zelako estakuruz: baina setatu zitzaidanez, men egin nien haren eske fermuei. Bakarrik gelditu ginen orduko, zu dagoeneko harengandik jakina zaren guztia jakinarazi zidan, eta arrazoi horregatik ez dizut errepikatuko.
Azkenik, sakrifikatua izan zen modu krudelaz mintzo zitzaidalarik, erantsi zuen: «Segur baino segurago nintzen hiltzeaz eta hiltzeko kuraia banuen; baina maluraz eta ahalkez bizirik irautea, ez, hori ezin dut.» Entseiatu nintzen bihotz eroraldi edo hobeki erran etsipen hura erlijioaren armez gudukatzera, harentzat ordu arte hain indar handikoak izan baitziren; berehala sumatu nuen ordea ez nuela hain eginbide gailenetarako aski indarrik eta proposatu nion aita Anselme deitzea, bai baitakit osoki fida zaiola. Onartu zuen eta irrika bizian zela irudi ere zuen hura noiz etorriko. Aita Anselmeren bila joan ziren alabaina, eta berehala jin zen. Luzaz egon zen eriarekin, eta jalgi eta erran zuen ezen medikuak beraren iritzi berekoak baldin baziren, bere ustean elizakoen ematea gibela zitekeela; eta erran zuen berebat biharamunean jinen zela.
Arratsaldeko hiru orenak inguru ziren, eta bortz orenak arte gure adiskidea lasai samar egon zen: halako gisaz non guztiok esperantzari berriz atxikiak baikinen. Ondikotz, orduan gutun bat ekarri zioten. Eman nahi izan ziotelarik, ezeinik ere ez zuela hartu nahi ihardetsi zuen hasieran eta nehork ez zuen deus gehiagorik erran. Baina une horrez geroztik, nahasiagoa zirudien. Handik berehala, galdegin zuen ea nondik zetorren gutun hura. Zigilatu gabea zen: Nork ekarri zuen? Nehork ez zekien; nondik igorria zen? Tornulariei nehork ez zien deusik erran. Gero isilik egon zen aldi batez; eta berehala berriz hasi zen solasean, baina segidarik gabeko solas haiek soil-soilik jakinarazi ziguten eldarnioa berriz jina zela.
Hala ere, bitarte batean lasai egon zen oraino, harik eta azkenik beretzat ekarria zuten gutuna eman ziezaioten eskatu zuen arte. Begia eman zionetik beretik, oihukatu zuen: «Harena! Jainko Jauna!» eta gero ozen baina hertsatuki: «Eraman ezazue, eraman ezazue.» Bertatik oheko oihalak zituen hertsarazi, eta nehor hurbil zekion debekatu: baina ia berehala haren ondora joan behar izan genuen. Nahasdurak sekula baino indar gehiagoz jo zuen, eta aldi berean gorputz dardara zinez ikaragarriek hartu zuten. Makur horiek ez ziren arratsalde osoan desagertu; eta gaur goizeko albisteak jakinarazi dit gaua orobat izan dela ekaitztsua. Finean, halakoa du egoera non harriturik naizen harenak dagoeneko ez egin izanaz, eta ez dizut ezkutatzen esperantza doi bat baizik ez zaidala gelditzen.
Nago gutun zorigaiztoko hori Valmont jaunarena dela; baina ausart ahal daiteke hari oraino deusik erratera? Barka, adiskide maitea, ezein gogoeta debeku dut: baina arras krudela da ordu arte guztiz zoriontsua izana zen eta zoriontsua izateko guztiz ere gai zen emakume bat hiltzen ikustea.
Parisen, 17**ko abenduaren 2an.
CL. GUTUNA
DANCENY ZALDUNAK MERTEUILEKO MARKESARI