Zer ondiko handia nik, zuk diozun bezala, neure hutsegiteak aintzat hartu izana. Zer nolako bozkariozko gainezkaldiaz irakurriko nukeen egungo egunean ihardesteko beldurrez naukan gutun hori bera! Egiaz mintzo omen zara, fida omen zatzaizkit, zeure adiskidantza didazu azkenik eskaintzen: zenbat ontasun, andrea, eta ondikotz ezin haiez baliatu! Zergatik ez naiz jada lehen nintzen berbera?
Baldin huraxe berbera banintz alabaina; baldin ez banu zugana jaidura arrunt bat baizik, sedukzioaren eta plazerraren kumea den jaidura arin hori baizik, egun haatik amodioa deitzen zaiona, lehiatuko nintzateke erdiets nezakeen guztiaz probetxu hartzera. Baliabideetan zakar, garaipena ekarriko lidaketen heinean, zure egiatasuna adoretuko nuke zu igertzeko premiaz; zure fidantzia desiratuko nuke, hura traditzeko xedez; zure adiskidantza onartuko nuke, hura suntsitzeko esperantzaz... Zer! Andrea, irudi horrek izutzen zaitu?... Hots bada! Nire arabera egina litzateke haatik, baldin soil-soilik zure adiskide izatea onartzen dudala erranen banizu...
Nork, nik! Zure arimatik isuritako sentimendu bat bertze norbaitekin batera gozatzea onartu nik? Nehoiz hori erraten baldin badizut, ez sinetsi gero. Une horretatik bertatik zu tronparazten ariko nintzateke; desiratzen ahal zintuzket oraino, baina hain segur ez zintuzket jadanik maitatuko.
Ez hain zuzen egiatasun atsegina, fidantzia eztia, adiskidantza sentikorra balioesten ez ditudalako... Amodioa ordea! Amodio benazkoak, zuk sorrarazi didazunaren gisarakoak, biltzen dituelarik sentimendu horiek guztiak, ematen dielarik indar gehiago, ez lekike makurtzen, horiek bezala, konparazioei bide ematen dien, lehentasunak onartzen ere dituen lasaitasun horretara, arimaren hoztasun horretara. Ez, andrea, ez nauzu adiskide izanen; maiteko zaitut amodiorik amoltsuenaz, bai suharrenaz ere, nahiz hargatik errespetuzkoenaz. Amodio hori etsiaraz zenezake, ez duzu ordea suntsitzen ahalko.
Zein eskubidez nahi duzu izan begirunezko eskaintzak ukatzen dizkiozun bihotz baten jabe? Krudelkeria ezinago handiz, zergatik zaude zu maitatzeak sortzen didan zorionaren bekaitzez? Zorion hori nirea da, zugandik bereiz dago; jakinen dut defendatzen. Baldin neure maluren sorburu badut, orobat dut haien sendabide.
Ez, berriz ere diot, ez. Seta zaitez zeure uko krudeletan; baina utz iezadazu neure amodioa. Plazer duzu ni malurtzen! Hots bada! Hala biz; entseia zaitez nire kuraia akitzera, bai baitakiket bederen nire asturua erabakitzera zu nola behartu; eta menturaz, egunen batean, zuzen eta bidezkoago izanen zara nirekin. Ez uste igurikitzen dudanik zu noizbait sentikor bihurtzea: baina nire nahira erori gabe, nire iritzira bildua izanen zara azkenik, erranen duzu zeure baitan: gaizki jujatu nuen.
Hobeki erran, zeure buruarekin zara bidegabe. Zu ezagutu eta ez maitatzea, zu maitatzea eta jarraikia ez izatea, bi-biak dira berebat ezinezko gauzak; eta apaingarri jarria duzun xalotasuna gorabehera, errazagoa bide zaizu kexatzea, sorrarazten dituzun sentimenduei mira egitea baino. Nitaz den bezanbatean, zu ederretsi izana baitut merezimendu bakarra, ez dut merezimendu hori galdu nahi; eta jukutriazko zure eskaintzei men egitetik urrun, zure oinetan berriz dagit zu beti maitatzeko zina.
...tik, 17**ko irailaren 10ean.
LXIX. GUTUNA
CÉCILE VOLANGESEK DANCENY ZALDUNARI
(Lapitzez izkiriaturiko txartela, eta Dancenyk berriz kopiatua.)
Zertan ari naizen galdegiten didazu; maite zaitut, eta negar dagit. Amak ez dit hitz egiten; papera, lumak eta tinta edeki dizkit; lapitz batez ari naiz baliatzen, beharrik gordea nuen, eta zeure gutunaren puska baten gainean izkiriatzen dizut. Egin duzun guztia zinez behar dut onetsi; sobera maite zaitut zeure berri izateko eta neure berri zuri emateko bide guztiak ez baliatzeko. Ez nuen Valmont jauna maite, eta ez nuen uste hain adiskide mina zenuenik; saiatuko naiz jaun horrekiko harremanera ohitzen, eta maiteko dut zu zaitudala kausa. Ez dakit nork traditu gaituen; nire gelazaina edo nire kofesora baizik ezin daitezke izan. Arras dohakabea naiz: bihar landaldera partituko gara; ez dakit zenbat denboraz. Jainko Jauna! Zu gehiago ez ikustea! Ez dut leku gehiagorik. Adio; entseia zaitez txartel hau irakurtzera. Lapitzez izkiriaturiko ele hauek desagertuko dira agian, ez ordea sekula nire bihotzean finkatu diren sentimenduak.
...tik, 17**ko irailaren 10ean.
LXX. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK MERTEUILEKO MARKESARI
Garrantzi handiko gaztigu bat dut zuri egiteko, adiskide mina.
Atzo, dakikezun bezala, ***ko mariskalaren emaztearen etxean afaldu nuen, zu izan zintugun elepide, eta karia horretara mintzatu nintzen, ez zugan dudan uste on guztiaz, zutaz uste ez dudan guztiaz baizik. Oro bide ziren nire iritzi berekoak, eta solasa apaldua zelarik, hurkoarentzat ele onik baizik ez denean beti gertatzen den bezala, horra non zutitu den kontra egile bat: Prévan zen.
«Jainkoak ez dezala nahi», erran zuen zutiturik, «Merteuil andrearen zintzotasunaz egin dezadan dudarik! Baina zilegi izan bekit uste izatea ezen zintzotasun hori areago zor diola haren arinkeriari haren oinarrizko arauei baino. Zailagoa da beharbada hari segitzea, hari laket izatea baino; eta nola, emakume baten atzetik joaki, bidean beti kausitzen baita bertze emakumerik, nola, finean, bertze emakume horiek balio baitezakete lehena bezainbat edo are gehiago; batzuek jartzen dute arreta jaidura berri batean; bertzeak akiduraz baratzen dira; eta hura da menturaz Pariseko emakumeen artean bere burua gutxien defendatu behar izan duena. Nik, aldiz,» erran zuen gero (emakume batzuen irribarreek akuilaturik), «ez nuke Merteuil andrearen bertutean sinetsiko, harik eta hura gorteatzen sei zaldi leherraraziko ez nituzkeen arte.»
Trufa gaizto hark arrakasta izan zuen, gaitzerranerako joera duten guztiak bezala; eta eragin zuen irri-algara bitartean, Prévan berriz eseri zen, eta afaldar guztien solasa aldatu egin zen. Baina B***ko bi kondesak, gure sinesgogor hura ondoan baitzuten, harekin batera lotu zitzaizkion beren solas partikularrari, beharrik solas hura entzuteko helmenean nintzen.
Zu sentikor bilakatzeko erronka onartua izan da; oro kontatzeko hitza emana izan da; eta abentura hartan eman ziren hitz guztien artean, hura izanen da segurki zorrozkien atxikia. Gaztigaturik zaude beraz, eta ezagutzen duzu erran zaharra.
Erran gabe doa ezen Prévan hori, nahiz zuhaurk ez duzun ezagutzen, biziki atsegina dela, eta are antzatsuagoa. Ezen baldin noizbait kontrakorik erraten entzun badidazu, da soilik laket ez zaidalako, haren arrakastak zapuzten plazer hartzen dudalako eta badakidalako zer nolako indarra duen nire iritziak gure hogeita hamar bat emakume moda-modakoenen artean.
Alabaina, denbora luzean eragotzi izan diot, bide horrez, guk teatro handia deitzen diogun horretan agertzea; eta miragarrizko egintzak egiten zituen, omen handirik izan gabe. Baina haren abentura hirukoitzaren eskandaluak, begiak harengan ezarri baititu, eman dio ordu arte eskas zitzaion fidantzia, eta bihurtu du zinez gizon beldurgarri. Azken finean hura da menturaz egungo egunean nire bidean kausitu beldur nintzatekeen gizon bakarra; eta zure interesa gorabehera, zinez eginen didazu zerbitzu, hura bidenabar irrigarri utzirik. Esku onetan uzten dut; itzultzen naizenean, gizon lur joa izanen ahal da!
Hitz ematen dizut, ordainetan, zure ikaslearen abentura xede onera eramatea, eta harez arduratzea nire ahalketi eder horrez bezainbat.
Honek errendatzeko asmo bat dit berriki igorri. Haren gutun osoak tronparazia izateko desira iragartzen du. Ezin eskain bide erosoagorik eta halaber erabiliagorik. Bere adiskidea izan nadin nahi du. Baina nik, baliakizun berri eta zailak baitzaizkit laket, ez dut emakume hori bere betebeharretarik halatan kitorik salbuetsia uzteko asmorik; eta hain segur ez nukeen harengatik horrenbertze neke hartuko, sedukzio arrunt batez bukatu behar izateko.
Nire asmoa da, aitzitik, eginen didan sakrifizio bakoitzaren balioa eta hedadura emakume horri sentiaraztea, gogotik sentiaraztea ere; ez gidatzea halaber kontzientziaren ausikiak ezin atzetik jarraik dakizkion bezain azkar; agonia geldi batez eginaraztea haren bertuteaz fin gaitz; andre hori etengabe finkatzea ikuskari hondagarri horretan; eta ez ematea nihaur bere besoetan izateko zoriona, harik eta desira sekula gehiago ez disimulatzera beharturik dudan arte. Izan ere, deus gutxi balio dut, ez badut galdatua izatea merezi. Gutxiago mendeka ninteke maiteminetan dela aitortzeaz ahalke gorritzen bide den emakume handios batez?
Uko egin diot beraz adiskidantza balios horri, eta neure maitale izateari atxiki natzaio. Ez bainago jakin gabe hastean hitzezko eztabaida soil bat baizik ez dirudien maitale izate hori oso inportantea dela haatik niretzat, ardura handiz izkiriatu dut neure gutuna, eta saiatu naiz orobat soilik sentimenduak irudika dezakeen desordenu hori han-hemenka barreiatzen. Neure mintzoa dut azkenik ahalik eta gehiena zentzugabetu: zeren zentzugabekeriarik gabe, ez baita amoltsutasunik; eta arrazoi horregatik beragatik zaizkigu, nire ustez, amodiozko gutunetan emakumeak arrunt gailentzen.
Balaku batez bukatu dut neurea, nire gogoeta sakonen segida baita hori ere. Emakume baten bihotza aldi batez ekinean ari izan ondoren, atseden beharretan izaten da; eta ohartua naiz balaku bat dela emakume guzti-guztiei eskaintzen ahal zaien bururdirik biguinena.
Adio, adiskide ederra. Bihar partituko naiz. Baldin ***ko kondesarentzat nahi bazenit manurik eman, haren etxean baratuko naiz, afaltzeko bederen. Samurturik naiz zu ikusi gabe partitu beharraz. Helaraz zure arau gorenak, eta lagundu zure kontseilu zuhurrez, une erabakigarri honetan.
Batez ere, begira zaitez Prévangandik; ainiezazuket egunen batean itzul sakrifizio horren ordaina! Adio.
...tik, 17**ko irailaren 11n.
LXXI. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK MERTEUILEKO MARKESARI
Nire sehi txoriburu horrek ez du ba nire paper zorroa Parisen utzi! Nire eder horren gutunak, Dancenyk Volanges ttipiari izkiriaturikoak, oro han gelditu dira, eta ororen premian naiz. Partitzear da bere ergelkeria erremediatzera; eta zaldia zelatzen ari den bitartean, bart arratsean gertatu zitzaidan historia kontatuko dizut: zeren otoi sinets nazazu ez dudala denborarik galtzen.
Abentura, berez, huskeria da; M...ko bizkondesarekiko suharraldi bat baizik ez. Xehetasunen karietara interesgarria iruditu zait ordea. Gogobeterik nahi dizut bertzalde erakutsi ezen emakumeak galtzeko jeinua baldin badut, badudala halaber, hala nahi dudalarik, emakumeak salbatzekoa ere. Xederik zailena, edo alaiena, huraxe izaten da beti nik hartzen dudana; eta ez diot neure buruari egitate on baten erantzute egiten, baldin trebatzen banau edo libertitzen.
Bizkondesa hemen kausitu nuen bada, eta haren eskari biziak juntatu zitzaizkionez gaua gaztelu hartan iragan nezan bertzeek egiten zizkidaten esetsaldiei, erran nion: «Ongi da! Onartzen dut», «gaua zurekin pasatzeko baldintzarekin.» — «Hori ezinezkoa dut,» erantzun zidan, «Vressac hemen da.» Ordu arte atseginezko ele bat erran uste niolakoan nengoen: baina ezinezko hitza aditzeak, ohi bezala sutu ninduen. Umiliaturik sentitu nintzen Vressaci sakrifikatua izateaz, eta sakrifizio hori ez pairatzea deliberatu nuen: eskaria errepikatu nion beraz.
Zernolakoak ez nituen aldeko. Vressac horrek moldakaizkiro susmotan ezarria du bizkondea; eta bizkondesak ez dezake halatan bere etxean gehiago har: eta kondesa on horren etxera eginiko bidaldi hori bion artean zuten antolatua, gau batzuk gordeka ebastera entseiatzeko xedez. Bizkondea samurturik ageri ere zen hasieran Vressac berriz han ikusteaz; ehizari emanagoa baita ordea jeloskor den baino, han gelditu zen haatik: eta kondesak, zuk ezagutzen duzun gisara ari izanez betiere, eman zion emazteari korridore handian ostatu, eta ezarri zituen gero senarra alde batean eta maitalea bertzean, eta elkarren artean konpon zitezen utzi zituen. Bien asturugaitzak nahi izan zuen ni parean koka nindezaten.
Egun hartan berean, erran nahi baita atzo, Vressac, pentsa dezakezunez bizkondea lausengatzen ari baita, ehizan zebilen harekin, nahiz ehiza ez duen batere laket, eta senarrak egun osoan eragiten zion asperretik, gauez, emaztearen besoetan, kontsolatu ustean zen: niri, ordea, atsedena behar zuela iruditu zitzaidan, eta gogoetan hasi nintzen haren maitaleari nola harrarazi Vressaci atseden hartzeko astia emateko deliberoa.
Erdietsi nuen, bai halaber liskar egin ziezaion lortu ere, bistan denez berarengatik baizik onartu ez zuen ehizaldi horren karietara. Ezin jar zitekeen estakuru okerragorik: baina ezein emakumek ez du bizkondesak bezain dohain handirik, nahiz guzti-guztiek baduten, arrazoiaren ordez haserrea agerrarazteko, eta hanbatenaz sosega ezinago agertzeko, zenbatenaz ez duen arrazoirik. Bertzenaz, hura ez zen argibideak emateko une egokia; gau bat baizik ez bainuen nahi, on iruditu zitzaidan biharamunean onezkoak egin zitzaten.
Itzuli zen orduko, bizkondesak egin zion bada Vressaci beltzuri. Vressacek beltzuri horren kausa nahi izan zuen galdegin, bizkondesa liskartu zitzaion. Vressac bere burua justifikatzera entseiatu zen; hantxe baitzen senarra, estakuru gisa baliatua izan zen solasa eteteko; Vressac saiatu zen azkenik senarra kanpora joana zen une batez baliatzen bizkondesari arratsean otoi arren adituko ote zion galdegiteko: orduantxe goiendu zen bizkondesa. Haserre aienatu zuen gizon batzuen ausardia, zeren emakume baten ontasunak dastatu dituztelako uste baitute hura neurriz gain baliatzeko eskubidearen jabe direla, nahiz emakumeak badukeen gizonez kexurik; eta antze horren bidez solasgaia aldaturik, hain zen emekiro eta sentipenez beterik mintzatu, non Vressac mutu eta nahas gelditu baitzen; non nihaur orobat izan bainintzen bizkondesak arrazoi zuela sinesteko tentatua: zeren bai baitakikezu, bien adiskide naizen heinean, hirugarren gisa solas horretan tarteko nintzela gertatu.
Azkenean, tinko bada tinko deklaratu zuen ez zizkiola ehizaren nekeei amodioaren nekeak berretuko, eta damu zukeela hain plazer eztiak nehori eragotzia. Senarra itzuli zen. Vressac dohakabea, erantzuteko libertaterik ez baitzuen jadanik, nirekin hasi zen hizketan; eta arras denbora luzean bere arrazoiak niri kontatzen aritu ondoren, nahiz nik hark bezain ongi ezagutzen nituen, arren otoi eskatu zidan mintza nendila bizkondesarekin, eta mintzatuko nintzaiola hitz eman nion. Mintzatu nintzaion alabaina; hari eskerrak emateko ordea, bai orobat zer orenetan eta elkar nola ikusiko genuen harekin batera adoste-ko ere.
Erran zidan nola bere gela senarraren eta maitalearen gelen artean baitzen, zuhurragoa iruditu bide zitzaiola Vressacen gelara joatea, hura bere gelan hartzea baino; eta, nire gela berearen parean zegoenez, seguragoa kausitzen bide zuela halaber nire gelara etortzea; gelazainak alde egin orduko jinen zela; atea erdi zabalik utzi, eta haren zain egon, bertzerik ez nuela egin behar.
Dena adostua genuen bezala egin genuen; eta bizkondesa oren batak inguruan heldu zen nire gelara
...lo goxotik bortxaz iratzarri berria izan den
eder baten apaindura hutsean.
Harrokeriara ez bainaiz emana, ez naiz gaueko xehetasunetan baratuko: ezagutzen nauzu ordea, eta pozik nintzen neure buruaz.
Argi azkorrian, bereizi behar izan genuen. Orain hasten da historia hau interesgarri bihurtzen. Txoriburu hark atea erdi irekia utzia zuela uste zuen, hertsirik kausitu genuen, eta giltza barnean gelditua zen: ez dezakezu irudika zer nolako begitarte etsia zuen bizkondesak bet-betan erran zidanean: «Ah! Galdua naiz.» Aitor dezadan irrigarria zatekeela emakume hura egoera hartan utzia: onar nezakeen ordea emakume bat nigatik galtzea, nik galdua izan gabe? Eta gizon arrunt baten gisara egin behar ote nion men halabeharrari? Baliabide bat kausitu behar nuen. Zer eginen zenukeen zuk, adiskide eder horrek? Horra nola jokatu nuen, bai erdietsi ere.
Berehala ohartu nintzen delako ate hura aise bota zitekeela, nahiz zalaparta handia eginez behar zen bota. Bizkondesagandik lortu nuen beraz, ez nekerik gabe, deiadar min eta izuzkoak eginen zituela, hala nola, lapurrak, hiltzaileak, etab. Eta deliberatu genuen lehen deiadarrarekin atea botako nuela, eta hura korrika oheratuko zela. Ez zenuke sinetsiko zenbat denbora eman zuen ezin ausarturik, nahiz deliberatua zen. Egin behar izan zuen azkenean, eta atea lehen ostikadaz zabaldu zen.
Beharrik bizkondesak ez zuen astirik galdu; zeren instant berean horra non bizkondea eta Vressac korridorean ageri baitziren; eta gelazaina jina zen halaber etxekoandrearen gelara.
Soilik ni nengoen odol hotzean, eta horri esker hartu ahal izan nuen oraino bizturik zen argiontzi bat itzaltzera joan eta lurrera botatzeko parada; zeren egizu kontu zeinen irrigarria gerta baitzitekeen, izu-ikarazko halako itxurak gelan argia izanik egin izana. Lo zerraldo zeudelako liskar egin nien gero senarrari eta maitaleari, presaka etorrarazi ninduten deiadarrak eta atea botatzen egin nituen ahaleginak duela bortz minutu hasiak zirelakoan.
Ausardia ohean berreskuraturik, bizkondesak ondo samar lagundu zidan, eta Jainko guztiengatik egin zuen zin bazuela ohoin bat gelan; egiantza gehiagoz segurantzaz zuen segurtatu ezen ez omen zuela sekula horrenbertze beldurrik izan. Bazterrak oro miatu genituen eta ez genuen deus ere kausitu, eta bet-betan argiontzia erakutsi nien lurrean botea, eta erran nien beraz arratoi batek sortu zituela, dudarik gabe, kalteak eta izua; aho batez onartu zuten nire iritzia, eta arratoien gainean trufa arrunt begien bistako batzuk egin ondoren, bizkondea izan zen bere gelara eta bere ohera joan zen lehena, emazteari otoiztuz arratoi lasaiagoak izan zitzan aurrerantzean.
Vressac, gurekin bakarka gelditua baitzen, bizkondesagana hurbildu zen gertakizun hura amodioaren mendekuari zor zitzaiola amoltsuki erratera; eta hark horra zer ihardetsi zion niri so: «Haserre bizian behar zuen bada, zeren hagitz mendekatu baita, nolanahi ere» erran zuen gero, «leher eginik nago eta lo egin nahi dut.»
Aldi oneko nintzen; beraz, elkarrengandik aldendu baino lehen, Vressacen kausaren alde mintzatu nintzen, eta adiskidetzea ekarri nuen. Bi maitaleek musu eman zioten elkarri, eta niri eman zidaten gero biek musu. Ardurarik ez nuen jadanik bizkondesaren musuez: aitor dut ordea Vressacenak plazer eman zidala. Elkarrekin jalgi ginen; eta haren esker on luzeak hartu ondoren, nor bere ohera joan ginen.
Baldin historia hori irrigarria iruditzen bazaizu, ez dizut sekretua galdatzen. Egun aski libertitu bainaiz, zuzen da jendeek beren txanda izan dezaten. Oraingoz, ez dut historia baizik aipatzen, menturaz sarri bertze horrenbertze eginen dugu heroi andrearekin?
Adio, badu oren bat neure sehia zain daukadala; une batez baizik ez naiz gibelatzen zuri musu emateko, eta batez ere Prévangandik begira zaitezen aholkatzeko.
...tik, 17**ko irailaren 13an.
LXXII. GUTUNA
DANCENY ZALDUNAK CÉCILE VOLANGESI
(14a arte igorri gabea)
O, nire Cécile! Valmonten asturuaren arras bekaitzez nago! Bihar ikusiko zaitu. Hark emanen dizu gutun hau; eta nik, zugandik urrun hiratua, damuen eta zorigaitzen artean herrestan eramanen dut dolorezko bizitza hau. Adiskide maitea, adiskide laztana, urrikal zakizkit neure oinazeengatik; urrikal zakizkit batez ere zeureengatik; haien kontra baitut adorea galtzen.
Zeinen lazgarria zaidan zu malurtzea! Ni gabe, uros eta lasai zinateke. Barkatzen didazu? Erraidazu! Ah! Erraidazu barkatzen didazula; erraidazu halaber maite nauzula, betiko maiteko nauzula. Zugandik behar dut hori berriz aditu! Ez hain zuzen zalantzan nagoelako: baina iruditzen zait, zenbatenaz batbedera horretaz egon ziur, hanbatenaz eztiagoa dela bertzeari erraten aditzea. Maite nauzu, ezta? Bai, bihotz-bihotzez nauzu maite. Ez baitut ahanzten hori dela erraten aditu nizun azken hitza. Nola bildu dudan neure bihotza baitan! Zeinen sakon errotua den han! Eta nireak nolako gainezkaldiaz dion erantzun!
Ondikotz! Bozkariozko une hartan, urrun nintzen zain genuen asturugaitza aldez aurretik ikustetik. Bila ditzagun, Cécile nirea, asturugaitz hori ematzeko bideak. Neure adiskideari sinetsi behar badiot, aski izanen da, hori erdiesteko, merezi duen fidantzia har dezazun hari buruz.
Atsekabetu egin nau, aitor dizut, hari bide diozun gaitzerizkoak. Zure amaren uste okerrak sumatu ditut hor: uste oker horiei men egiteagatik, badu zenbait denbora ezaxolatua nintzela gizon zinez atsegin, egungo egunean nire alde dena egiten ari den horrez; zure amak bereizi gaituenez geroztik, gu elkartzeko lanean ari baita azken finean. Arren otoi, adiskide maitea, izan Valmont begikoago. Egizu kontu adiskidea dudala, zu adiskide izan nahi zaituela, zu ikusteko zoriona bihur diezadakeela. Baldin arrazoi horiek ez bazaituzte nire nahira erorarazten, Cécile, ez nauzu maite nik maite zaitudan bezainbat, ez nauzu jadanik maite behinola maite izan ninduzun bezainbat. Ah! Baldin nehoiz gutxiago maite behar banauzu... Ez ordea, nire Cécileren bihotza nirea da; bizi guztirako nirea; eta baldin amodio dohakabe baten doloreen beldurrez behar banaiz egon, haren jarraikitasunak salbatuko nau bederen amodio traditu baten oinazeetarik.
Adio, adiskide xarmanta; ez ahantz sofritzen ari naizela, eta ez ahantz berebat nire zoriona, nire zorion osoa, zure esku baizik ez dagoela. Entzun nire bihotzaren aitormena, eta har itzazu amodioaren musurik amoltsuenak.
...tik, 17**ko irailaren 11n.
LXXIII. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK CÉCILE VOLANGESI
(Aurrekoari atxikia)
Zeure zerbitzura duzun adiskideak jakin du izkiriatzeko behar duzun guztiaren eskas zarela, eta hornitu zaitu dagoeneko. Kausituko dituzu ostatu hartua duzun gelako ganbera aurrean, eskuineko armairuan, paper sorta bat, lumak eta tinta, zuk nahi dezazunean berriz ere hornituak izanen zaizkizunak, eta, haren iritzian, leku horretan berean uzten ahal dituzunak baldin hobeagorik kausi ez bazeneza.
Otoizten zaitu halaber ez zaitezen haserre baldin jendartean ustez kasurik egiten ez badizu, eta haur baten gisa baizik behatzen ez badizu. Jokabide hori beharrezkoa iruditzen zaio behar duen segurantza sorrarazteko, eta bere adiskidearen eta zure zorionaren fabore hobeki lan egin ahal izateko. Hura zaizu zeurekin mintzatzeko okasioak sorraraztera entseiatuko, zerbaiten berri behar dizularik eman edo zerbait helarazi; eta erdietsiko duela uste du, baldin zuk eginahalez laguntzen badiozu.
Kontseilatzen dizu berebat hartu heinean bihur diezazkiozun gutunak, zeure burua hainbat gutxiago arriska dezazun.
Bukatzeko, segur bai segur derraizu ezen fida nahi bazakizkio, artoski lehiatuko dela ama sobera krudel baten kausaz bi presuna jasaten ari diren esetsaldia ematzera, nor ere bata adiskiderik minena baitu jadanik, eta bertzea interesik amoltsuenaren mereziduna dela uste baitu.
...ko gaztelutik, 17**ko irailaren 14an.
LXXIV. GUTUNA
MERTEUILEKO MARKESAK VALMONTEKO BIZKONDEARI
Hots! Noizdanik, adiskidea, hain erraz izutzen zarea? Prévan hori hain beldurgarria ote? Ikus ordea zein xaloa eta lañoa naizen! Maiz egin izan dut topo garaile bikain horrekin; ez nion kasik behatu! Zure gutuna baizik ez nuen eskas hari kasu eginarazteko. Neure bidegabekeria atzo zuzendu nuen. Operan zen, ia nire parean, eta beha egon nintzaion. Ederra da bederen, zinez ederra alajaina! Hazpegiak ditu fin eta guri! Hurbiletik behatuz gero are ederragoa behar du. Eta ni eduki nahi nauela diozu! Ohore eta plazer handia eginen dit hain segur. Serioski, harenganako gogoak hartu nau, eta orain aitor dizut lehen urratsak egin ditudala. Ez dakit erdietsiko dudanentz. Horra gertakaria.
Operatik jalgirik, bi urratsera neukan, eta egin nion, oso ozen, ***ko markesari ortziralean mariskalaren emaztearen etxean elkarrekin afaltzeko deia. Hura baita, nire iduriko, gizon hori berriz kausitzen ahal dudan etxe bakarra. Ez dut dudarik egiten aditu zidanik... Eskergabe hori etorriko ez balitz? Baina, erraidazu bada, etorriko dela uste duzu? Badakizu ezen etortzen ez bada, gau osoko beltzurituko naizela? Dakusazunez, ez zaio hain zaila gertatuko niri segitzea eta gehiago harrituko zara, zeren zailtasun gutxiago kausituko baitu niri laket izateko. Ni gorteatzen sei zaldi nahi omen ditu leherrarazi! O! Bizia salbatuko diet zaldi horiei. Ez nuke sekula horrenbertze denboran zain egoteko pazientziarik. Badakizu nire oinarrizko arauei arrotz zaiela nehor gogaitzea, behin hartara deliberatua naizenez gero, eta harenganako deliberatua naiz.
O! Onar ezazu bada niri arrazoiz mintzatzeak badakarrela plazerrik! Zure garrantzi handiko gaztiguak ez dua eragin handia izan? Zer nahi duzu ordea? Hain baitu denbora luzea idor eta mortu nabilela! Sei astetik gora egin ditut neure buruari atseginik eman gabe. Honako hau egokitu zait; neure buruari ukatzen ahal diot? Sujetak ez ote du merezi? Badea atseginagorik, hitz hori zeinahi adieratan hartzen duzularik ere?
Zuhaurk zuzenki eta bidezki aitortu behar izan dizkiozu bere dohainak; goratu baino gehiago egiten duzu, bekaitz diozu. Hots bada! Zuen bien arteko juje izanen naiz: baina hasteko, argibideak behar ditut, eta hain zuzen hori da egitera noana. Juje zintzoa izanen naiz, eta biak izanen zarete balantza berean haztatuak. Zutaz den bezanbatean, baditut jadanik zure oroitzapenak, eta zure afera osoki xedatua da. Ez ote da zuzena zure aurkariaz ardura nadin orain. Ea bada, ekin onez onean; eta, hasteko, konta iezadazu, otoi, zein den Prévan heroi gertatu zen abentura hirukoitz hura. Jakitun banengo bezala hitz egiten didazu horretaz, eta deusen berririk ez dut. Genevan nintzen bitartean gertatua behar du, eta zeure bekaitzak horren berri niri idatziz ematea eragotziko zizun. Ahalik lasterrena zuzendu hutsegite hori; egizu kontu hari dagokiokeen ezein gauza ez zaidala arrotz. Itzuli nintzenean oraino jendearen ahotan zela uste dut: baina bertze zeregin bat banuen, eta horrelako aferetan nekez entzuten dut egunekoa edo bezperakoa ez den berririk.
Eskatzen dizudan horrek doi bat muzintzen bazaitu ere, ez ote didazu horrenbertze zor zure alde egin ditudan ahaleginen ordainetan? Ahalegin horiek ez ote zaituzte lehendakariaren emazteagana hurbildu, zeure ergelkeriek urrundua zintuztelarik? Nihaurk ez ote dizut esku artean halaber jarri Volanges andrearen eginahal garratzaz mendekatu ahal izateko bidea? Hain sarri deitoratu izan duzu abenturen bila galtzen zenuen denbora! Orain eskumenean dituzu. Amodioa, herra, hautatu bertzerik ez duzu, biak dira aterbe beraren pean bilduak; eta, egiten ahal duzu zeure bizitzea bikoiztu, esku bataz fereka eta bertzeaz jo.
Bizkondesaren abentura ere nihauri didazu zor. Aski gogobete nau: baina, zuk diozun bezala, guztien ahotan behar luke: zeren nahiz okasioaren kariaz deliberatu baituzu, eta hala delakoan nago, misterioa nahiago izatea eskandalua baino, aitor dezagun haatik emakume horrek ez zuela hain jokabide zintzorik merezi.
Badut bertzenaz emakume horrez zer deitoraturik. Bellerocheko zaldunak nik nahi nukeen baino askoz ederrago dauka; eta, arrazoi askorengatik, txit estimatuko nuke harekikoak egiteko estakuru bat: hots, ez da estakuru erosoagorik, nola baita erran ahal izatea: emakume hori gehiago ikustea ez da haizu.
Adio, bizkonde; egizu kontu ezen, zauden atakan, denbora arras baliosa dela: Prévanen zorionaz arduratzen emanen dut nik neurea.
Parisen, 17**ko irailaren 15ean.
LXXV. GUTUNA
(OHARRA.— Gutun honetan, Cécile Volangesek xehetasun handiz kontu ematen du irakurleak LIX. gutunean eta hurrengoetan ikusi dituen gertakarietan berari dagokion guztiaz. Errepikazio hori edekitzea erabaki dugu. Azkenik Valmonteko bizkondeaz mintzo da, eta honela dio:)
CÉCILE VOLANGESEK SOPHIE CARNAYRI
Zinez diotsut hagitz gizon harrigarria dela. Amak arrunt du gaitzesten; Danceny zaldunak ordea arrunt du onesten, eta, uste dut arrazoia honek duela. Nehoiz ez dut ikusi hain gizon treberik. Dancenyren gutuna eman didalarik, guztiak oro aurrean zituen, eta nehork ez du deus ikusi; egia da ikaratu naizela, zeren ez bainintzen deusez ohartua: baina orain prest-presta edukiko nau. Dagoeneko ontsa konprenitu dut nire erantzuna hari emateko hark zer nahi zuen nik egitea. Harekin konpontzea oso erraza da, zeren bai baitu behako bat hark nahi duen guztia adierazten duena. Ez dakit nola egiten duen: aipatu nizun txartelean erraten zidan eginen zituela amaren aitzinean nitaz ezaxolatuaren itxurak: alabaina erran liteke ez duela nigan sekula pentsatzen; eta haatik bilatzen ditudala haren begiak, berehala kausitzeaz segur naiz.
Bada hemen amaren adiskide on bat, ezagutzen ez nuena, nork ere ustez ez baitu Valmont jauna batere maite, nahiz dena arta zaion. Badut beldurra Valmont jauna ez ote den hemengo bizimoldeaz sarri gogaituko, eta Parisa itzuliko; hori hastio nuke. Bihotz onekoa behar du bere adiskideari eta niri zerbitzu errendatzera berariaz hona jina izateko! Neure esker ona nahi nioke erakutsi, baina ez dakit zer egin hari mintzatzeko; eta okasioa kausi baneza ere, ez nekike agian zer erran, ahalkearen ahalkez.
Merteuil andrearekin baizik ez naiz libroki mintzatzen, mintzatzen naizelarik neure amodioaz. Zurekin ere beharbada, nahiz oro erraten dizudan, ahalketuko nintzateke bozez erranez gero. Dancenyrekin berarekin ere usu sentitu izan dut, gogoz kontra bezala, halako beldur bat, gogoan nuen guztia hari erraten uzten ez zidana. Orain hagitz dolutzen zait, eta bortz ahalak eginen nituzke kausitzeko behin, behin bakarrik, zenbat maite dudan hari errateko okasioa. Valmont jaunak hitz eman dio ezen baldin gida nazan uzten badiot, eskainiko digula elkar berriz ikusteko okasioa. Hark nahi duen guztia eginen dut; baina ez dezaket uste halakorik gerta litekeenik.
Adio, adiskide ona, ez dut leku gehiagorik.
...ko gaztelutik, 17**ko irailaren 14an.
LXXVI. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK MERTEUILEKO MARKESARI
Edo zure gutuna ulertu ez dudan trufa bat da; edo, izkiriatzen ari bitartean, eldarnio guztiz arriskutsu batek hartua zinen. Ontsa ezagutuko ez bazintut, adiskide ederra, zinez izuturik nintzateke; eta zuk zernahi erran ere, ez naiz aise izutzen.
Zure gutuna irakurri eta irakurriagatik, ez naiz sobera aitzinatu; zeren, hartuz gero zure gutuna berez dagerien zentzuan, ezinezkoa baita. Zer erran nahi izan duzu bada?
Soil-soilik alferrik dela horren ahal gutxiko izterbegi baten kontra horrenbertze ardura hartzea? Baina, kasu horretan, oker egon zintezke. Prévan zinez da atsegina; zuk uste baino anitzez ere gehiago; oroz gainetik badu nornahi eta noiznahi bere amodiora biltzeko jeinu arras baliagarria, trebea baita elepide hori lagunartera ekartzen, mundu guztiaren aitzinean, aditzen duen lehen solasaz baliaturik. Bakan dira orduan hari ihardesteko segadatik salbatzen diren emakumeak, guztiak baitira antzatsu direlako ustean, ezeinek ere ez du antzatsu izate hori erakusteko okasiorik galdu nahi. Alta, zuk ondo dakizu amodioaz mintzatzera makurtzen den emakumeak azkenean amorosturik bukatzen duela, edo amorostu balitz bezala jokatzen bederen. Baliabide ezinago bikain taxutu horrez erdiesten du halaber emakumeak berak ekartzea maiz beren hondamenaren lekuko; eta hori diot, zeren ikusi baitut.
Bigarren eskuko baizik ez nuen ezagutzen sekretua; zeren ez baitut nehoiz izan Prévanekin harremanik: baina horra non sei ginen: eta P***ko kondesak, guztiz antzatsua delako ustean, eta, jakitun ez zegoen ororentzat solas orokorrari atxikia zelako itxurak eginik hain zuzen, xehetasun handiz kontatu baitzigun nola Prévani men egin zion, eta bien artean gertatuak oro. Halako segurantzaz ari zen kontari, non asaldatu ere ez baitzen egin seiak aldi berean irri erotan lehertu ginenean; eta beti oroituko naiz ezen gutarik batek, desenkusatzeko, nahi izan zuelarik hark erraten zuena, edo hobeki ustez erraten ari zena, dudatan ezartzen zuelako irudia egin, nola hark serioski ihardetsi zion ez geundela hain segur ere bera bezain jakitun; eta beldurrik ere gabe deitu zuen Prévan eta galdegin zion ea hitz bat bakarra ere huts egin zuen.
Gizon hori beraz arriskutsua iruditu ahal izan zait mundu guztiarentzat: baina zuretzat, markesa, ez ote zen aski hura ederra, zinez ederra izan zedin, zuhaurk diozun bezala? Edo egin ziezazun ongi eginak daudela ez bertze arrazoirik gabe, zuk noizean behin atsegin handiz saritu izan dituzun horietako eraso bat? Edo zeinahi arrazoirengatik hari men egitea zuri atsegingarri iruditu izana? Edo... nik dakita zer? Asma ote nitzake emakume baten burua gobernatzen duten mila gutiziak, zeinen karietara baizik ez zauden oraino zure sexuari atxikia? Orain perilaz ohartua baitzara, ez dut dudarik egiten aise begiratuko zarela peril horretarik: baina haatik gaztigua behar zitzaizun egin. Natorren bada izkribura; zer erran nahi izan duzu?
Baldin ez bada Prévani eginiko trufa bat baizik, luzea izateaz gainera, ez da niri buruz baliagarria; munduaren aitzinean behar baita hura irrieragingarri utzi, eta sujet horren karietara berriz egiten dizut egina dizudan erregua.
Ah! Enigmaren gakoa asmatu dudala uste dut! Zure gutuna igermen bat da, ez eginen duzunarena, baizik prestatua diozun erorikoaren unean hark egiteko prest zaudela usteko duenarena. Xede hori ontzat ematen dut; nahiz den arta handiz egin beharrekoa. Nik bezain ontsa dakizu ezen, jendeen iritzian, gizon bat hartzea edo haren begiramenak jasotzea gauza berbera direla, non gizon hori ez den ergela; eta Prévan ez da, hurbiltzeko ere, ergela. Egin ahal baleza soilik irudi bat, bere burua hanpatuko du, eta oro errana date. Ergelek sinetsiko dute, gaiztoek sinesteko itxurak eginen dituzte: zein baliakizun dituzkezu? Hara, beldur naiz. Ez zure trebetasunaz duda egiten dudalako: baina igerikari onak dira itotzen direnak.
Ez daukat neure burua bertze nehorena baino ergelago; emakume bat desohoratzeko bideak, ehun kausitu ditut, mila kausitu ditut: baina ari izan naizelarik hura nola salbatu bilatzen, nehoiz ez dut ikusi salbabiderik. Zuhaur, adiskide ederra, jokatu izanagatik beti maisu baten gisa, ehun aldiz ikusi uste izan zaitut asturu onez garaile, ezen ez ontsa jokaturik.
Baina azken buruan, arrazoirik gabeko zerbaiti arrazoi bila nabil agian. Miretsirik nago, zeren bai baitu oren bat serioski ari natzaizula zuk, hain segur, txantxetan baizik aipatu ez duzun zerbaitez. Irri eginen didazu gero! Hots bada! Hala biz; baina azkar ibili, eta mintza gaitezen bertze zerbaitez. Bertze zerbaitez! Oker nago, gauza beraz ari baikara beti; eduki ala galdu beharreko emakumeez beti, eta sarri biez.
Badut hemen, zuk ongi ohartarazi didazun bezala, bi alor horietan non trebaturik, ez ordea bietan hain errazki. Aldez aurretik dakusat mendekua fiteago joanen dela amodioa baino. Volanges ttipia errendatua da, haren erantzule naiz; okasioaren mende baizik ez dago, eta nihaurk sorraraziko diot. Tourvel andrearekin ordea ez da halatsu: emakume hori suntsitzailea da, ez diot antzik ematen; haren amodioaren ehun froga baditut, baina baditut mila haren tinkotasunaren; eta, egia errateko, itzuriko ote zaidan beldur naiz.
Uste handiagoa nuen nire itzulerak sortua zuen lehen ondorioan. Pentsa dezakezunez, nihaurk nahi nuen jujatu; eta lehen higidurak ikusiko nituela ziur egoteko, ez nuen nehor bidali neure aurretik, eta bidea kalkulatua nuen mahaian zeuden bitartean heldu ahal izateko. Alabaina, hodeietarik erori nintzen, ikuskizuna bururatzera datorren operako jainko baten gisa.
Bertzeren behakoak nigana igorrarazteko bezainbat zarata eginik sartzerakoan, begi ukaldi berberaz ikusi ahal izan nuen izeba xaharraren bozkarioa, Volanges andrearen hisia, eta haren alabaren asalduzko plazerra. Nire eder hura, mahaian zeukan lekuagatik, ateari bizkarrez zegoen. Une horretan zer edo zer ebakitzen ari baitzen, burua ez zuen jiratu ere egin: baina Rosemonde andreari mintzatu nintzaion; eta lehen hitza aditzearekin, ezaguturik nire boza, ezuste eta izu baino amodio gehiago sumatu uste nion oihu bat itzuri zitzaion debot sentikor hari. Ordurako haren begitartea ikusteko bezainbat aitzinatua nintzen; haren arimaren abarrotsa, haren ideien eta sentimenduen arteko borroka hogei era desberdinez irudikatu zitzaizkion. Mahaian haren ondoan jarri nintzen; ez zekien xuxen ez zer ari zen ez zer zioen. Bazkaltzen jarraitzera entseiatu zen; ezin ordea: azkenean, oraino oren laurden egin ez zuela, durduzaz eta plazerraz mukuru betea, ez zitzaion bururatu mahaitik jalgitzeko baimena eskatzea baino deus hoberik, eta parkean gerizatu zen, egurasteko premia estakuru. Volanges andreak lagundu nahi izan zion; debot amoltsu hark ez zion utzi: sobera zoriontsua zen, dudarik gabe, kausitu baitzuen estakuru bat bakarrik egoteko, eta bere bihotzeko zirrara eztiari hersturarik gabe amore emateko.
Bazkaria ahal bezainbat laburtu nuen. Doi-doia zerbitzatu zuten deserta, non Volanges deabru hori, niri kalte egiteko premiaz ustez presatua, bere lekutik altxa zen eri xarmantaren bila joateko: baina asmo hori aldez aurretik sumatua nuen, eta eragotzi nuen. Egin nuen bada higidura partikular hori ororen higiduratzat hartze irudi bat; eta aldi berean zutiturik, Volanges ttipiak eta hango apaizak men egin zioten etsenplu bikoitz horri; hala non Rosemonde andrea bakarrik egokitu zen mahaian T...ko komendadore zaharrarekin batera, eta biak halaber jalgitzea deliberatu zuten. Beraz joan ginen guztiok nire eder harengana biltzera, eta gaztelu ondoko zuhaiztian kausitu genuen; eta nola ez baitzen promenatzeko beharretan, bakardadearenetan baizik, nahiago izan zuen gurekin itzuli, ezen ez gu bere ondoan geldi gintezen.
Volanges andreak hari bakarka mintzatzeko okasiorik ez zukeela segur nintzen orduko, zure manuak betetzeko xedeaz arduratu nintzen, eta zure ikaslearen interesen alde ari izan nintzen. Kafea hartu eta berehala, neure gelara igo nintzen, eta bertzeenetan ere sartu nintzen, bazter haiei behako bat emateko; prestakuntzak egin nituen neska ttipi horren gutun bidezko harremana ziurtatzeko; eta, lehen egitate on hori egin ondoren, hitz bi izkiriatu nizkion zer egin behar zuen errateko eta hari fidantzia galdatzeko; neure txartela Dancenyren gutunari erantsi nion. Egongelara itzuli nintzen. Han kausitu nuen neure eder hura kadera luze batean finkatua bere buruaren uzte zoragarrian.
Ikuskari horrek ernatu zizkidalarik desirak, halaber gogoberotu zizkidan behakoak; bihotzak ematen zidan amoltsuak eta presatuak izan behar zutela, eta behakook balia ahal izateko eran kokatu nintzen. Lehen ondorioa debot zerutiar haren begi handi lañoak apalaraztea izan zen. Aldi batez aztertu nuen aingeru begitarte hura; gero, haren gorputz osoan ibilki, libertitu nintzen gorputzaldea eta gorpuzkera jantzi arin baina hargatik eragozgarri baten artetik igertzen. Burutik oinetaraino jaitsi ondoren, berriz igo nintzen oinetatik burura... Adiskide ederra, behako ezti hura nigan finkatua zuen; berriz apaldu zuen berehala, baina berriz agertzen lagundu nahiz, begiak itzuli nituen. Finkatu zen orduan gure artean elkarri aipatu gabeko abeniko hori, amodio herabetiaren lehen hatsapena dena, zeinak elkar ikusteko elkarren premia asetzeko, agerrarazten baititu behakoak hurrenez hurren, noiz batuko diren zain.
Plazer berri horrek nire eder hura osoki hartua zuelako uste osoan, arduratu nintzen gu bion segurantza zaintzeaz: baina solasaldi aski bizi batek lagunartearen oharmenetik begiratzen gintuela seguratu nintzen ondoren, entseiatu nintzen haren begiak beren mintzaira egiazkoan mintza zitezen erdiestera. Horretarako, hasieran atzeman nizkion ustekabean zenbait behako; baina hain begiramen handiz nizkion atzeman, non xalotasuna ezin asalda zitekeen; eta presuna herabeti hura are bere gogarago egon zedin, nihaurk ere hura bezain durduzaturik nirudien. Emeki emeki gure begiak, bat egiten ohituak, luzaroago finkatu ziren elkarrenetan; ez ziren azkenik gehiago bereizi, eta sumatu nuen harenetan harako histura hura, amodioaren eta desiraren zorioneko seinalea dena; baina une batez baizik ez zen izan; eta bere buruari nagusiturik sarri, egonmoldea eta behakoa aldatu zituen, ez ahalke doi bat gabe.
Ez bainuen nahi haren higidura anitzei ohartua nintzela dudarik egin ahal izan zezan, biziro altxa nintzen, izutua iduri, alditxartu ote zen galdezka. Mundu guztia berehala inguratu zitzaion. Neure aitzinetik iragaten utzi nien denei; eta nola Volanges ttipiak, leiho baten ondoan tapizgintzan ari baitzen, asti pixka bat behar izan zuen bere langintza uzteko, une hura baliatu nuen Dancenyren gutuna hari emateko.
Harengandik urrunxko nintzen; belaunen gainera aurtiki nion eskutitza. Ez zekien zinez zer egin. Barre algara ederrak eginen zenituzkeen haren harridurazko eta asalduzko itxuraz; nik haatik ez nuen irri egin, beldur bainintzen soberazko moldakaizkeria hark ez ote gintuen tradituko. Baina bortitz adierazitako begi ukaldi eta keinu banak ulertarazi zioten azkenik paketa sakelan behar zuela sartu.
Gainerantzean egunak ez zuen deus interesgarririk ekarri. Geroztik gertatu denak badakarke agian poztuko zaituen gertakaririk, zure ikasleaz den bezanbatean bederen; hobe da hala ere denbora nork bere asmoak betetzen ematea, asmo kontari baino. Hona bertzenaz izkiriatu dizudan zortzigarren orrialdea, eta akitua naiz; beraz, adio.
Asmatuko zenuen nik deusik ere erran gabe, neska ttipiak ihardetsi diola Dancenyri. Neure eder horren erantzuna hartu dut nik ere, heldu eta biharamunean izkiriatu bainion. Bi gutunak igortzen dizkizut. Irakurriko dituzu edo ez dituzu irakurriko: zeren jadanik sobera libertitzen ez nauen errepika astun etengabe horrek aski gogaikarria izan behar baitu interesik gabeko presuna ororentzat.
Berriz ere adio. Betiere zaitut biziki maite; baina arren otoi, baldin berriz hitz egiten badidazu Prévanez, hitz egidazu nik ulertzeko eran.
...ko gaztelutik, 17**ko irailaren 17an.
LXXVII. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEARI
Nondik datorke, andrea, nigandik itzurtzeko egiten duzun eginahal krudela? Nola ote nik zuri agertu dizudan lehiarik amoltsuenak ez erdiestea zugandik gizonik gaitzesgarrienagana ere zilegi ez liratekeen jokabideak baizik? Zer! Amodioak zure oinetara narama; eta asturu onak zure ondoan jartzen nauelarik, nahiago duzu alditxartze irudi bat egin eta zure adiskideak asaldatu, nire ondoan gelditzera makurtu baino! Zenbat aldiz ez zenituen atzo begiak itzuli behako baten ontartea niri kentzeko? Eta baldin une batez zorroztasun gutxiago ikusi ahal izan badut zure begietan, une hori hain izan da laburra non irudi baitu niri plazer eman baino, nahiago izan duzula behako horiek ikusi gabe zer galtzen nuen niri sentiarazi.
Ez da hori, erratea zilegi izan bekit, ez amodioak merezi duen tratamendua, ez adiskidantzari haizu zaiona ere; eta hala ere, bi sentimendu horietarik, badakizu zenbatez gogoberotzen nauen batak, eta zilegi zitzaidan, nire iduriko, bertzeari ukorik egiten ez diozula uste izatea. Adiskidantza guztiz balios hori, merezi nuela uste izan duzuna, zeren eskaini nahi izan baitidazu, zer egin dut bada geroztik galtzeko? Neure fidantziak kalte egin ote dit, egiaz mintzatu izana zigortzen ote didazu? Ez zarea bederen bataz nahiz bertzeaz neurriz gain baliatu beldur? Alabaina, ez ote dut neure adiskidearen altzoan gorde neure bihotzeko sekretua? Ez ote dut, soil-soilik harengatik, neure burua behartua ikusi aise onartzen ahal nituen baldintzei uko egitera, nahiz baldintza horiek onartuz gero aise bai aise utz nitzakeen bete gabe, eta ausaz neure probetxurako neurriz gain balia? Nahi nindukezu finean, merezi gabeko zorroztasunaz, sinestera behartu ezen zu engainatu hutsarekin bihozberatasun gehiago erdietsiko nuela?
Ez naiz damutzen zuri zor nizun, neure buruari zor nion jokabideaz; baina zein asturugaitzez egintza laudagarri bakoitza bihurtzen zait bertze zorigaitz baten seinale?
Zure adeitasunak nire jokabideari orain arte egin dion laudorio bakarrari bide eman ondoren, orduan behar izan dut, lehen aldiz, zu nahigabetu izanaren malura deitoratu. Zu ikusteko bozkarioari uko eginez, soil-soilik zure begirunea lasaitzeko, neure mendetasun oso-osoa frogatu dizudan ondoren, orduan nahi izan duzu gutun bidezko harreman oro eten nirekin, hertsiki galdatua zenidan sakrifizio baten ordain txiki hura edeki, eta amodioa bera ere kendu, nahiz amodioa den eskubide hori eman ziezazukeen bakarra. Amodio horren interesak berak ezin ahul dezakeen zintzotasunaz mintzatu izan natzaizun ondoren azkenik, egungo egunean ihes egiten didazu gaiztakeria hautemana zeniokeen seduktore lanjeros bati bezala.
Sekula ez zara beraz bidegabe izateaz akituko? Erraidazu bederen bertze zein hutsegitek eraman ahal izan zaituen zorroztasun guztiz handi horretara, eta ez uko egin nik betetzea nahi dituzun manuak diktatzeari; beteko ditudala hitz ematen baitizut, zeintzuk diren galdatzea sobera eskatzea ote?
...tik, 17**ko irailaren 15ean.
LXXVIII. GUTUNA
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEAK
VALMONTEKO BIZKONDEARI
Harriturik dirudizu, jauna, nire jokabideaz, eta gutxi falta ere zaizu niri konturik galdatzeko, nire jokabidea deitoratzeko eskubiderik bazenu bezala. Aitor dizut nire ustean harritzea eta deitoratzea zilegiago nukeela nik zuk baino; baina zure azken erantzunean adierazia datorren ukoa ikusi ondoren, hartu dut oharpenei eta liskarrei sekula gehiago biderik emanen ez dien ezaxolatasun bati atxikitzeko xedea. Haatik, argitasunak eskatzen baitizkidazu, eta, Jainkoari esker, ez baitut neure baitan deusik zuri argitasunik ematea eragotz diezadakeenik, bertze behin nahi dut zurekin argibidetan hasi.
Zure gutunak irakurriko lituzkeenak, bidegabe edo bitxi iritziko lidake. Uste dut merezi dudala nehork nitaz iritzi hori ez izatea; iruditzen zait oroz gain zu bertze nehor baino urrunago zarela halakorik uste ahal izatetik. Dudarik gabe, uste izan duzu neure burua justifikatu beharrez gure artean gertatu den guztia oroitzera behartuko ninduzula. Uste izan bide duzu azterketa horrekin irabazi baizik ez zenuela eginen: nola ez baitut uste azterketa horretan deus gal dezakedanik, zure aitzinean bederen, ez naiz hari ekiteko beldur. Beharbada hura da, alabaina, bertzeaz deitoratzeko eskubidea gu bion artean nork duen jakiteko era bakarra.
Gaztelu honetara heldu zinen egunetik kontatzen hasita, jauna, aitortuko duzu, hala uste dut, zure omenaren kariaz bederen haizu zitzaidala zurekin zuhur samar jokatzea, eta atxiki ahal nintzaiola, gehiegizko ahalkeriaren beldurrik izan gabe, soilik adeitasunik hotzenaren adierazpideei. Zuhaurk ere bihozberatasunez tratatuko ninduzun, eta askietsiko zenukeen hain prestakuntza apaleko emakume batek ez izatea zurea estimatzeko bezainbat merezimendurik. Hori zatekeen hain segur zuhur jokatzea; eta hanbatenaz gutxiago gostako zitzaidakeen jokabide horri jarraikitzea, non ez baitizut isilean gordeko ezen, Rosemonde andrea jin zitzaidanean zure etorreraren berri ematera, hari diodan adiskidantza, eta hark zuri dizuna orobat, gogoan behar izan nituela hartu, berri horrek zenbatez nahigabetzen ninduen hari ikusten ez uzteko.
Gogotik dut aitor ezen hasieran nik uste baino askoz itxura hobean agertu zinela; baina zuhaurk halaber aitortuko duzu on itxura horrek oso gutxi iraun zuela, eta berehala nekatu zinela zutaz harrarazi zidan uste onuragarria ordain gisa ustez askietsarazten ez zizun neurritasunaz.
Orduan, nire fede onaz, nire segurantzaz neurriz gain baliaturik, beldurrik gabe hitz egin zenidan hain segur ere laidotu behar ninduela ezin duda zenezakeen sentimendu batez; eta zu hutsegiteak ugaritu eta larritzen baizik ari ez zinenean, ni berriz hutsegite horiek ahanzteko arrazoi baten bila ari nintzen, hutsegiteok, aldez bederen, konpondu ahal izateko okasioa zuri eskainiz. Nire eskaria hain zen bidezkoa non zuhaurk ere ez baitzenuen uste izan uko egin behar zenionik: baina nire bihozberatasuna eskubidetzat harturik, ontsa baliatu zitzaizun niri eskatzeko baimen bat, nik, dudarik gabe, ezin eman nizuna, eta haatik erdietsi zenuena. Jarriak izan zitzaizkizun baldintzetarik, ezein ere ez duzu bete; eta zure gutunak halako gisakoak izan dira, non haietariko bakoitzak zuri gehiago ez ihardestera behartzen baininduen. Zure seta gaiztoak zu nigandik urrunaraztera behartzen ninduen unean berean, horra non, amore emate agian gaitzesgarri batez, entseiatu nintzen zugana hurbilaraz nintzakeen baliakizun bakarra baliatzera: baina zuretzat zer preziotan da sentimendu bat onesta? Adiskidantza apalesten duzu; eta ero-ero hordikeriari emana, kontutan hartu gabe malurak eta ahalkea, ez duzu plazerrik eta kaltedunik baizik bilatzen.
Bai baitzara urratsetan arina nola liskarretan burugabea, zeure promesak ahanzten dituzu, edo gehiago dena promesak haustea jolas duzu bihurtu, eta nigandik urruntzera amore eman zenuen ondoren, berriz etorri zara hona nehork deitua izan gabe; nire erreguen, nire arrazoien begiramenik gabe, zure etorrera aldez aurretik mezutzeko adeitasuna ere izan gabe, beldurrik gabe ezarri nauzu ustekabe baten arriskuaren mendean, zeinaren ondorioa, segurki arrunt hutsala izanagatik, inguruan geneuzkan presunek nire kaltetan interpreta zezaketen. Sorrarazi zenuen asaldurazko une hura bazterreratzera edo iraungitzera ez nahiz batere entseiatu, iduri du eginahal guztiak egin dituzula nire asaldua are gehitzeko. Mahaian, hautatzen duzu zeure lekua hain zuzen ere nirearen ondoan: alditxartze arin batek bertzeak baino lehen irtenarazten nau; eta nire bakardadea errespetatu ordez, etorrarazten duzu mundu guztia bakardade hori durduzatzera. Egongelara itzulirik, baldin egiten badut urrats bat, zu kausitzen zaitut ondoan; baldin erraten badut ele bat, zu zaitut betiere ihardesle. Den eta elerik arruntena hartzen duzu estakuru aditu nahi ez nukeen eta neure burua arriskuan ere jar lezakeen solasaldi bati lotzeko: zeren azken buruan, jauna, trebe ibiliagatik, nik ulertzen dudana nago ulertzen ahal dutela bertzeek ere.
Gelditasunera eta isiltasunera behartuagatik zuk ni, ez zara hala ere niri esestera gutxiago emana; ez ditzaket begiak jaso zureekin buruz buru egin gabe. Behakoak itzultzera etengabe naiz behartua; eta segida eza arrunt ulergaitz batez, nigana dituzu lagunartearenak erakartzen, neure behakoetarik ere itzuri ahal izan nahiko nuen unean berean.
Eta nire jokabideak deitoratzen dituzu! Eta zugandik ihes egiteko dudan lehiaz harritzen zara! Ah! Apalets nazazu hobeki nire bihozberatasunagatik, harritu zaitez heldu zaren orduko ni ez partitu izanaz! Partitu behar nukeen menturaz, eta behartuko nauzu partitze bortxazko eta haatik premiazko horretara, baldin esetsaldi laidogarriok behingoz uzten ez badituzu. Ez, ez dut ahanzten, ez dut nehoiz ahantziko zer zor diodan neure buruari, zer zor diedan sortu, errespetatu eta maite ditudan loturei; eta otoi arren sinets ezazu ezen nehoiz gerta banendi lotura horiek sakrifikatzea edo neure burua sakrifikatzea hautatu behar zorigaiztoko horretara mugatua, ez nukeela instant batez ere dudatuko. Adio, jauna.
...tik, 17**ko irailaren 16an.
LXXIX. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK MERTEUILEKO MARKESARI
Gaur goizean ehizara joateko asmoa nuen: baina eguraldi gaitza dago. Nobela berri bat dut irakurgarri bakarra, egoiliar bat ere aspertuko lukeena. Goiz jota bi orenen buruan bazkalduko dugu: beraz atzo gutun luze bat izkiriatu nizun arren, zurekin berriz hitz egitera noa. Ziur naiz ez zarela aspertuko, zeren Prévan zinez ederraz hitz eginen baitizut. Nola ez duzu jakin haren abentura ospetsua, bereiziezinak bereizi zituena? Eginen nuke lehen hitza aditzearekin oroituko zaizula. Horra beraz, hala gutiziatzen baituzu.
Oroituko zara Paris osoa harritua zela ikusirik nola hiru emakume, hirurak ederrak, hirurek dohain berberak izaki, eta nahikunde berberak izan zitzaketenak, elkarri oraino hain estuki atxikiak iraun zezaketen munduan sartuak ziren uneaz geroztik. Hasieran jendeek atxikitasun horren arrazoia haien ahalke soberazkoan kausitu uste izan zuten: baina sarri gorte jendetsu batez inguratuak, eta gorte horren goresmenak elkarren artean banaturik, eta gizonek lehia biziz erakusten zieten ardurengatik beren buruen balioaz argituak, haien kidegoa ez zen haatik bortitzagoa baizik egin; eta erran zitekeen baten garaipena beti zela bertze biena ere. Igurikatzekoa zen amodioaren tenoreak zerbait etsaigo ekarriko zuela. Gure gizonik atseginenak lehian ari ziren liskarbide izateko ohorea nork erdietsiko; eta nihaur ere lehia hartara bildua nintzatekeen, baldin ...ko kondesak aldi berean iritsi zuen gorengo graziak utzi izan banindu desleial izaten, galdatua nuen onarpena erdietsi baino lehen.
Bitartean gure hiru ederrek, inauteri berean, ados balira bezala beren hautua egin zuten; eta jendeek igurikatzen zituzten ekaitzak altxatzetik urrun, hautu horrek ez zuen interesgarriagoa baizik egin haien adiskidantza, isilmandatuen xarmaz.
Amorosgai dohakabeen ostea emakume jeloskorren osteari gehitu zitzaion orduan, eta eskandaluzko jarraikitasun hura ororen gaitzespenaren peko ezarria izan zen. Batzuen ustean, bereizgaitzen elkarte horrek (hala erraten zioten orduan) ondasunen jabekidetasuna omen zuen funtsezko legea, eta amodioa bera ere haren peko jarria omen zuten; bertze batzuek ziotenez, hiru maitaleek, gizonezko aurkaririk ezean, ez omen zuten emakumezko aurkariren eskasik: erran ere zuten ez zirela begiruneagatik baizik onartuak izan, eta ez zutela beretu eginbiderik gabeko titulu bat baizik.
Esames haiek, egiazkoak izan edo gezurrezkoak, ez zuten jendeek igurikitzen zuten ondorioa ekarri. Hiru bikoteek aitzitik galduak zirela sumatu zuten baldin une hartan bereizten baziren; hartu zuten ekaitzari buru egiteko xedea. Jendeak, guztiaz unatzen baitira, berehala unatu ziren probetxurik gabeko satira batez. Berez arinkeriari emanak baitira, bertze sujet batzuk hartu zituzten ahotan: gero, sujet honi berriro lotuz ohi duten aldakortasunaz, gaitzerrana bihurtu zuten laudorio. Hemen oro modan nola baita, gogobetetasuna nagusitu zen; eta halako lilura ari zuen sortzen, non Prévanek deliberatu baitzuen miragarri horiek egiaztatzea, eta haiengan finkatzea jendearen behakoa eta berea.
Bilatu zituen bada betegintzarrearen eredu haiek. Haien lagunartean aise onartua izanari on iritzi zion. Jakin bazekien jende zoriontsuak ez direla hain hurbil-errazak izaten. Berehala ikusi zuen, alabaina, zorion arras goretsi hura, erregeenaren gisara, areago zela gutiziatua ezen ez desiragarria. Ohartu zitzaion nola ustez bereiziezinak ziren haiek hasiak zirela kanpoko plazerren bila, nola libertimenduari emanak ere baziren; eta ondorioz deliberatu zuen ezen amodiozko edo adiskidantzazko loturak laxatuak edo hautsiak zirela jadanik, eta soilik beren buruei zieten maitasun loturek eta ohiturazkoek zutela oraino indar poxi bat.
Emakumeek haatik, premiak elkartzen baitzituen, elkarren artean mamitasun berberaren itxura gordea zuten: gizonek ordea, beren urratsetan libroago ibilki, berriz kausitu zuten burutu beharreko zereginik edo jarraitu beharreko aferarik; deitoratzen zituzten oraino, ez zituzten ordea bazter uzten, eta gau bilkurak bakan ziren osoak.
Haien jokabide hura ontsa baliatu zuen Prévan sarritakoak, zeinak naturalki jarririk eguneko abandonatuaren ondoan, kausitu zuen aldizka, eta zernolakoen arabera, hiru adiskideei begirunezko goresmen berbera eskaintzeko bidea. Aise sumatu zuen ezen hiruren artean hautu bat egitea, bere burua galtzea zela; ezen hiruretan lehen desleiala izatearen ahalke aizunak hobetsia izutuko zuela; ezen bertze bien harrokeria zaurituak maitale berriaren etsai bihurtuko zituela, eta ez zirela berebat gorengo oinarrizko arauen zorroztasuna bere kontra aurtikitzetik baratuko; ezen azken buruan, jelosiak segurki erakarriko zituela oraino beldurgarria izan zitekeen aurkari baten ardurak. Dena eragozpen bilakatua zen; dena erraza bilakatu zuen haren asmo hirukoitzak; emakume bakoitza bihozbera zen, horretan interesatua zelako, gizon bakoitza orobat, ustez interesatua ez zelako.
Prévan, ez baitzuen orduan emakume bakarra baizik sakrifikatzeko, asturu oneko gertatu zen emakume hark ospea hartu baitzuen. Haren arroztasunak eta printze baten begirunezko goresmenei trebe baino trebeago uko egin izanak gortearen eta hiriaren soa erakarri zuten harengana; haren maitaleak beretua zuen ohore hori, eta bere amorante berrien aitzinean baliatu zuen. Hiru intriga horiek betan eramatea zuen zailtasun bakarra, zeren hiruren urratsa halabeharrez behar baitzen antolatu berrankorrenaren arabera; alabaina, haren isilmandatari batengandik jakina naiz ezen atsekabe handia eman ziola haietako bat baratu beharrak, ernatzeko kasik prest baitzen bertzeak baino hamabortz egun lehenago.
Heldu da azkenik egun handia. Prévanek, hiru aitormenak erdietsi baitzituen, urratsak bere esku zituen jadanik, eta ikusiko duzun bezala antolatu zituen. Hiru senarretarik, bata kanpoan zen, bertzea biharamunean argi azkorrian partitzekoa zen, hirugarrena hirian zen. Adiskide bereiziezinek alargundu beharrean zenaren etxean afaltzekoak ziren; baina nagusi berriak ez zuen utzi sehi ohiak gonbidatuak izan zitezen. Egun hartako goizean berean, egiten ditu hiru zati bere ederraren gutunak, lehenengoari atxikitzen dio eder harengandik jasoa zuen potret bat, bigarrenari maitasunezko hasiera letra bat eder hark pintatua, hirugarrenari haren adatsetako ile ondo bat; bereiziezin bakoitzak sakrifizio osotzat hartu zuen sakrifizioaren heren hura, eta onartu zuen, ordainetan, hausturazko gutun zarta handiko bat maitale lurjoari igortzea.
Bazen anitz; ez zen aski. Senarra hirian zeukanak ez zezakeen eguna baizik balia; adostu zuten alditxartze irudi bat eginez adiskidearen etxera afaltzera joatetik lekatuko zela, eta arrats osoa Prévanentzat izanen zela: senarra kanpoan zeukanari gaua egokitu zitzaion: eta egunsentia, hirugarren senarra partituko zen tenorea, seinalatu zioten azkenari amodio oren.
Deusez ezaxolatzen ez den Prévan badoa gero korrika atzerritar ederraren etxera, berarekin dakar eta han du sorrarazten beharrezkoa zitzaion beltzuria, eta ez da handik jalgiko harik eta hogeita lau oreneko libertatea seguratzen dion liskar bat sortu duen arte. Antolamenduak gisa horretan egin ondoren, etxeratu da, atseden pixka bat hartuko duelakoan; badu han bertze zereginik zain.
Hausturazko gutunak argi ukaldi baten gisarakoak izan ziren maitale gaitzetsientzat: haietako bakoitzak ez zezakeen dudarik egin Prévani sakrifikatua izanaz; eta engainatua izanaren hisia abandonatua izateak dakarren umiliazio txikiak ia beti sortzen duen beltzuriari elkarturik, hirurek deliberatu zuten, elkarri deusik erran gabe, baina adostua bailuten, auzi hartan arrazoiaren jabe egotea, eta hartu zuten beraz aurkari zorioneko hari arrazoi galdea egiteko xedea.
Honek etxean aurkitu zituen bada hiru erronka deiak; leial onartu zituen: baina abentura haren plazerrak eta eskandalua ez nahiz galdu, elkar ikusteko deiak biharamun goizeko egin zituen, eta leku berbera eta oren berbera ezarri zuen hirurentzat. Boulogneko basoko ate batean.
Arrats apala heldurik, arrakasta berberaz egin zuen bere lasterketa hirukoitza; geroztik bederen hantustetsu zebilen bere maitale berri bakoitza hiru aldiz hartua omen zelako bere amodioaren saria eta promesa. Hemen, pentsa dezakezunez, historia honek frogak eskas ditu; historialari alderdi batera makurtu gabeak ez dezake bertzerik egin, ez bada irakurle sinesgogorrari ohartaraztea ezen harrokeriak eta irudimen buruberoak miragarriak asma ditzakeela, eta gehiago dena, gau guztiz ere dirdiratsu haren ondotik zetorkeen goizak ustez bere baitan zekarrela etorkizunerako ezein antolamendu egiteko salbuespena. Zer nahi ere den, ondorengo gertakariak ziurragoak dira.
Prévan oren-orenean heldu zen adostua zuen elkar ikustera; han kausitu zituen hiru aurkariak, elkarrekin topo egin izanaren harriduran, eta haietako bakoitza hein batean kontsolatua agian, ikusirik bazuela asturugaitzean kiderik. Maitagarriro eta zaldun adeiaz alboratu zitzaien, eta mintzaldi hau egin zien, hitzez-hitz bihurtu didatena:
«Jaunok», erran zien, «hemen bilduak gertatu zaretelarik, dudarik gabe asmatuko zenuten hirurak deitorekizun berbera duzuela nire kontra. Prest naukazue zor dizuedan arrazoia zuei bihurtzeko. Asturuak delibera beza nor izanen den, zuen artean, hirurei eskubide berberaz dagokizuen mendekua hartzera entseiatzen lehena. Ez dut hona ekarri ez ordezkorik, ez lekukorik. Ez ditut laidorako baliatu; ez ditut laidoa kitatzeko galdatzen.» Gero bere izaera jostariari men eginez, erantsi zuen: «Badakit bakan baizik ez dela zazpiko jokoan irabazten; baina zeinahi ere dela zain dudan asturua, batbedera betiere aski eta sobera bizi izana date, baldin emakumeen amodioa eta gizonen estimua bereganatzeko astia izan badu.»
Aurkari harrituak isilean elkarri so zeuden bitartean, eta adeitasunez kalkulatzen halaber borroka hirukoitz hark ez zuela agian berdintasunik, Prévan berriz mintzatu zitzaien: «Ez dizuet isilean gordeko», segi zuen beraz, «bartko ekinaldiak lazki unatua naukala. Eskuzabalak zintuzketet baldin indarberritzera utziko baninduzue. Manatu dut izan genezan hemen bazkari bat prestaturik; egidazue bazkari hori onartzeko ohorea. Dugun elkarrekin bazkal, eta batez ere alegera bazkal. Borrokatzen ahal gara gisa horretako huskeriengatik; baina ez digute, nire ustean, aldartea mudarazi behar.»
Bazkaria onartua izan zen. Prévan, diotenez, nehoiz ez zen hain amoltsu agertu. Haren ezein aurkari ez umiliatzeko bezain trebe ari izan zen; hirurek arrakasta berbera aise erdietsiko zuketela sinestarazteko halaber, eta batez ere aitorrarazteko ez zuketela okasio hura berak baino gehiago utziko galtzera. Egintza horiek aitortuak izan ziren orduko, dena berez konpondu zen. Hala, bazkaria artean bukatu gabe zela, eta horra non jadanik hamar aldiz elkarri errepikatuak ziren ezen ez zutela gisa hartako emakumeek jende prestuak haiengatik borroka zitezen merezi. Ideia hark elkarren begikotasuna ekarri zuen, ardoak bortiztu; hala non handik berehala ez zuten askietsi herrari sekulako uko egin izana, adiskidantza osoa zin egin zioten elkarri.
Prévanek, dudarik gabe berdin maite baitzuen bukaera hori zein bertze bat, ez zuen haatik deus ere galdu nahi bere ospetik. Beraz, bere asmoak egokiera hartara trebe moldaturik, hiru laidoztatuei erran zien: «Izan ere», ez duzue nitaz mendekatu behar, zuen maitale desleial horiez baizik. Mendekatzeko okasioa eskaintzen dizuet. Ari naiz jadanik sentitzen, zuhaurek bezala, sarri nirea ere izanen den laido bat: zeren baldin zuetarik nehork ez badu emakume bat bakarra atxikitzea erdietsi, igurika ote nezake nik hirurak atxikitzea? Zuen liskarra orobat da orain nirea. Onar ezazue arren gaur gauean nire etxe ttipian afaltzeko gomita, eta igurikitzen dut zuen mendekua luzaz ez gibelatzea.» Argibideak nahi izan zizkioten emanarazi: Prévanek ordea, tenore hartan zilegi zitzaion nagusi doinuaz, ihardetsi zien: «Jaunok, frogatu uste dizuet badakidala nola jokatu; fida zakizkidate.» Hirurek onartu zuten; eta adiskide berria besarkatu ondoren, arratsa arte bereizi ziren, haren promesen ondorioaren aiduru.
Prévan, denborarik galdu gabe, Parisa itzultzen da, eta badoa, ohiturari jarraiki, mendean hartu berri dituen emakumeak ikustera. Erdietsi zuen hirurengandik arrats hartan berean jinen zirela bere etxe ttipian berarekin buruz buru afaltzera. Haietariko bik zerbait traba jarri zuten, baina biharamunean ba ote da zer ukaturik? Oren bateko tartez egin zien elkar ikusteko deia, denbora hori behar baitzuen bere asmoak betetzeko. Prestakizun horien ondoren, joan zen, mezutu zituen hiru kide elkar hartuak, eta laurak bozkariotan joan ziren beren kaltedunak igurikatzera.
Aditzen dute lehena etortzen. Prévan bakarrik agertzen da, presatua iduri egiten dio begitarte, eramaten du santutegira, non neskak hango jainkosa izan uste baitzuen; gero, estakuru arin batez desagerturik, berehala jinarazten du beraren ordez maitale laidotua.
Sumatuko duzu ezen oraino abenturetan ohiturarik ez duen emakume baten nahasmenduak garaipena aski erraza bihurtzen zuela une hartan: egin ez zen liskar bakoitza ontartetzat hartua izan zen; eta esklabo ihesi joan hark, bere nagusi ohiaren mendean berriz ezarriak, bozkarioak egin zituen lehengo kate berari estekaturik barkazioa igurikatu ahal izanaz. Bake hitzarmena leku bakartsuago batean berretsi zuten, eta agertokia, hutsik geratua, aldizka-aldizka bertze jokalariek bete zuten, berdintsu, eta batez ere bukaera berberaz.
Emakume bakoitzak haatik uste zuen batbedera zela jokoan ari zen bakarra. Are gehiago harritu eta asaldatu ziren ordea hiru bikoteak afalorduan bildu zirenean; baina nahasmendua mukurutu zitzaien, Prévanek, ororen erdian berriz agerturik, hiru desleial haiei ankerki desenkusak erakutsi zizkienean; eta, haien sekretua agerian utzirik, guztiz jakinarazi zienean zein heineraino izan ziren engainatuak.
Mahaian jarri ziren haatik, eta emeki emeki neurritasuna gailendu zen: gizonek amore eman zuten, emakumeek men egin. Denek herra zuten bihotzean; baina solasak haatik goxoak ziren: alaitasunak desira zuen biztu, eta desirak, berriz, xarma berriak eman zizkion alaitasunari. Orgia harrigarri hark goizaldera arte iraun zuen; eta bereizi zirelarik, emakumeek barkatuak izan zirela uste izan zuten: baina gizonek, erresumina beren baitan gordea baitzuten, biharamunaz geroztik emazteak sekula betiko zapuztu zituzten; eta beren maitale arinak utzi izana ez askietsirik, beren mendekua burutara eman zuten, abentura hura argitara emanez. Harrezkeroztik, haietariko bat komentuan da, eta bertze biak bihotza galdurik beren lurretan erbesteratuak.
Horra Prévanen historia; zuri dagokizu ikustea ea haren loria nahi duzun gehitu, eta haren garaipen orgari nahi zatzaizkion lotu. Zure gutunak zinez kezkatu nau, eta ezinegonik igurikitzen dut izkiriatu dizudan azkenari erantzun zuhurrago eta argiago bat emanen diozula.
Adio, adiskide ederra, ez zakizkie fida betiere errazegi liluratzen zaituzten ideia atsegingarri edo harrigarriei. Egizu kontu ezen, zu zabiltzan lasterketa horretan, adimena ez dela aski, ezen zuhurtziagabekeria bat bakarra konponbiderik gabeko gaitz bihurtzen dela. Utziozu azkenik adiskidantza zuhurrari noizean behin zure plazerren gidari izaten.
Adio. Maite zaitut haatik zentzuduna bazina bezala.
...tik, 17**ko irailaren 18an.
LXXX. GUTUNA
DANCENY ZALDUNAK CÉCILE VOLANGESI
Cécile, nire Cécile laztana, noiz etorriko da elkar berriz ikusteko tenorea? Nork irakatsiko dit zugandik urrun bizitzen? Nork emanen dit horretarako indarra eta kuraia? Nehoiz, ez, nehoiz ez dut zorigaiztoko ausentzia hori jasaten ahalko. Egunetik egunera malura zait areagotzen: eta malura hori noiz finituko den ikusten ez! Valmontek laguntza eta kontsolamenduak agindu zizkidan, Valmont nitaz ezaxolatu da ordea, eta ahantzi nau menturaz. Maite duen emakumearen ondoan da; ez daki jadanik zenbat sofritzen den maiteagandik urrundurik. Zure azken gutuna helaraztean, ez dit deusik izkiriatu. Hura da haatik noiz eta zein bidez ikus zaitzakedan jakinarazi behar didana. Deusik ez du bada niri errateko? Zuhaurk ere ez didazu deusik aipatzen horretaz, nire desira hori bera zuk jadanik ez duzulako ote? Ah! Cécile, Cécile, arras dohakabea naiz. Nehoiz baino gehiago maite zaitut: baina maitasun horrek, nire bizitza edertzen badu ere, orobat oinazetzen du.
Ez, ezin ninteke gehiago honela bizi, behar zaitut ikusi, nahitaez, instant batez ez bada ere. Iratzartzen naizelarik, egiten dut neure artean: «Ez dut ikusiko.» Oheratzen naiz erranez: «Ez dut ikusi.» Hain egun luzeek ez dute zorion une bat bakarra ere. Oro da gabezia, oro damu, oro etsimendu; eta gaitz horiek guztiak nire plazer guztiak igurikatzen nituenarengandik datozkit! Gehi iezaiozu atsekabe hilgarri horiei zureek sortzen didaten kezka, eta sumatuko duzu zein egoeratan naizen. Zugan dut etengabe pentsatzen, eta nehoiz ez durduzarik gabe pentsatzen. Baldin atsekabetan eta maluros ikusten bazaitut, zure xangrin guztiek sofriarazten didate; baldin lasai eta kontsolaturik ikusten bazaitut, nireak orduan gehiagotuak dira. Malura kausitzen dut nonahi.
Ah! Ez zen bada hala, ni bizi nintzen leku berean bizi zinelarik! Orduan oro plazerra izaten zen. Zu ikusteko segurantzak ausentziazko uneak berak ere edertzen zituen; zugandik urrun eman behar izaten nuen denborak bere iragaitean zugana ninduen hurbiltzen. Denbora horren erabilera sekula ez zitzaizun arrotz. Baldin eginbeharrak egiten banituen, zure merezidunago bihurtzen ninduten; baldin dohainen batean trebatzen banintzen, igurikatzen nuen zuri atsegin gehiago ematea. Munduaren distrakzioek zugandik urrun ninderamatelarik ere, ez nintzen haatik zugandik bereiz. Teatroan, entseiatzen nintzen zer laket ote zitzaizukeen asmatzera; kontzertu batek zure dohainak eta gure zeregin hain eztiak zekarzkidan gogora. Lagunartean bezala promenaldietan ere, zure antzik den mendrena antzematen nuen. Ororekin berdinkatzen zintudan; orotan zu zinen abantailatan. Eskaintza berri batek seinalatzen zuen egunaren une bakoitza, eta gauero zure oinetara nekarren saria.
Orain, zer gelditzen zait? Damu mingarriak, gabetze eternalak, eta Valmonten isiltasuna gutxituko den eta zurea kezka bihurtuko den esperantza arin bat. Soilik hamar lekoak bereizten gaituzte, eta bitarte gaindierraz hori soil-soilik niretzat da ezin gaindituzko traba bihurtu! Eta, traba hori gainditzeko laguntza arrenka galdatzen diodanean neure adiskideari, neure maitaleari, bi-biak hotz eta lasai gelditzen dira! Ni laguntzetik urrun, ez didate erantzunik ere ematen.
Zer bilakatu da bada Valmonten adiskidantza ernea? Zer bilakatu dira, batez ere, zure sentimendu guztiz amoltsuak, eta egunoro elkar ikusteko bideak bilatzeko trebe jokarazten zintuztenak? Batzuetan, ondo gogoan dut, elkar ikusteko desira izatetik baratu gabe, sakrifikatu behar izaten nion desira hori zernolakoei, betebeharrei; orduan zer ez zenidan erraten? Zenbat estakuruz ez ote zenituen nire arrazoiak gudukatzen? Eta gogoan izan, Cécile, nire arrazoiek betiere amore ematen zieten zure desirei. Karia horretara ez dut nihauren baitan merezimendurik ikusten! Sakrifizioaren merezimendua ere ez nuen. Zuk zer ere nahi baitzenuen erdietsi, ni zuri emateko irrikan bainintzen. Baina azken buruan badut nik ere galderik: eta zein da galde hori? Une batez zu ikustea, amodio eternalaren zina zuri berriz egin eta zugandik berriz hartzea. Zure zoriona ez ote da bada jadanik nirearen gisakoa? Uko egiten diot uste etsipengarri horri, nire oinazeak mukurutuko bailituzke. Maite nauzu, beti maiteko nauzu; hala uste dut, ziur naiz horretaz, ez dut nehoiz zalantzan jarri nahi: baina nire egoera izugarria da eta ez nezake luzaz hala iraun. Adio, Cécile.
Parisen, 17**ko irailaren 18an.
LXXXI. GUTUNA
MERTEUILEKO MARKESAK VALMONTEKO BIZKONDEARI
Zure beldurrak zeinen urrikalgarriak zaizkidan! Zenbatez frogatzen didaten arras gailendua zaitudala! Eta zuk nahi didazu irakatsi, nahi nauzu gidatu? Ah! nire Valmont gaixoa, zeinen handia den oraino zure eta nire arteko aldea! Ez, zure sexuaren harrotasun guztia ez litzateke aski bereizten gaituen tartea betetzeko. Nire asmoak ez baitzenitzake bete, ezinezkoak direla iruditzen zaizkizu! Izaki harro eta ahul hori, kalkulatu nahi dituzu bada nire baliakizunak eta jujatu nire baliabideak! Egia erran, bizkonde, zure kontseiluek haserrarazi naute, eta haserre hori ez dezaket gorde.
Ezen lehendakariaren emazteari erakutsi diozun moldakaizkeria sinets ezin ahalakoa ezkutatzearren, garaile ustean nigana harro etortzea, emakume ahalketi eta maite zaituen hori une batez nahasi duzulako, ontzat ematen dizut; ezen harengandik behako bat, behako bat bakarra erdietsi izanari, irribarrez diot hala biz. Ezen konturatu baitzara, gogoz kontra konturatu ere, zure jokabidearen balio eskasaz, igurika dezazun jokabide horri ohart ez nakion, ni balakaturik bi ume elkargana hurbiltzeko ahalegin gorenagatik, nahiz biak elkar ikusteko irrika bizian diren, eta, bide batez derradan, niri baizik zor ez didaten desira horren karra; horri ere on deritzot. Azkenaz goiti balentria horiek zilegi harturik, niri maisu doinuz erran diezadazun hobe duela nork bere denbora asmoak betetzen ematea, asmo kontari baino, harrokeria horrek ez dakarkit kalterik, eta barkatzen dizut. Baina uste ahal izan zenezan ezen zure zuhurtziaren beharretan nagoela, ezen zure iritziei men egin ezean galdua nengokeela, ezen iritzi horiei behar diedala plazer bat, gutizia bat sakrifikatu: egiazki, bizkonde, adeitasunez agertzen dizudan fidantziaz sobera harrotzea da!
Eta zer egin duzu bada nik mila aldiz gainditu ez dudanik? Anitz emakume dituzu seduzitu, baita galdu ere: baina zer zailtasun garaitu behar izan dituzu? Zer oztopo gainditu? Non da zinez zuri dagokizukeen merezimendua? Gorputz ederra, zoriaren ondorio hutsa; graziak, ohiturak ia beti ematen dituenak, adimen bizia egia erran, baina behar izanez gero ele zuriak ordezkatuko lukeena; lotsagabekeria aski laudagarri bat, baina beharbada zure lehen garaipen errazei baizik zor ez zaiona; baldin oker ez banago, horra zure baliakizun guztiak: zeren, erdietsi ahal izan duzun ospeaz den bezanbatean, ez duzu fermuki galdatuko, hala uste dut, balio handitan har dezadan eskandalubide bat sorrarazteko edo baliatzeko antzea.
Zuhurtziaz, maltzurkeriaz den bezanbatean, ez naiz nitaz mintzo: baina zein emakumek ez ote luke zuk baino gehiago? Hara! Lehendakariaren emazte horrek haur baten gisa zaramatza.
Sinets nazazu, bizkonde, bakan eskuratzen dira behar ez diren dohainak. Arriskurik gabe borrokatuz, zuhurtziarik gabe behar duzu ekin. Zuentzat, gizonentzat, gudu galtzeak garaipen apalagoak baizik ez dira. Joko guztiz oreka galdu horretan, ez galtzea da gure zoriona, eta ez irabaztea da zuen malura. Onartuko banu ere badituzuela guk bezainbat dohain, zenbatez oraino ez zintuztegun gailendu beharko, dohain horiek etengabe erabiltzeko premian garenez?
Demagun, ontzat hartzen dizut, zuek hain zaretela trebeak gu garaitzen, nola baikara gu geure burua defendatzen edo amore ematen, aitortuko duzu bederen ezen trebetasuna alferrikakoa zaizuela garaipenaren ondoren. Jaidura berri hori izan ezik ez duzue bertze eginkizunik, hari men egiten diozue beldurrik gabe, neurritasunik gabe: zenbat iraunen duen zuei axolarik ez.
Alabaina, elkarri eman eta harturiko lotura horiek, amodioaren hizkeraz hitz egitearren, soilik zuek, zuen gogara, tinka edo hauts ditzakezue: zorionekoak gu, baldin zuen arinkerian, nahiagoz misterioa eskandalua bainoago, abandonu umiliagarri bat askiesten baduzue, eta ez baduzue bezperako idoloaz biharamuneko kalteduna egiten.
Baina bere katearen zama lehenik sentitzen duen emakume dohakabe batek, zein arrisku ez ote ditu jasan behar, baldin ahalegintzen bada ihes egiten, baldin soil-soilik ausartzen bada katea altxatzera? Dardara bizian baizik ez da entseiatzen haren bihotzak indarrez gaitzesten duen gizona harengandik urrunaraztera. Gizona tematzen bazaio gelditzera, emakumeak eskaintzen ziona amodioari, beharko dio eman beldurrari:
Besoak ditu oraino zabalik bihotza hertsia izanik.
Zuhurtziaz behar ditu trebe laxatu zuek aise hautsiko zenituzketen lotura horiek berak. Etsaiaren peko, ez du baliakizunik, baldin gizonak ez badu eskuzabaltasunik: eta harengandik nola igurika eskuzabaltasunik, baldin noizik behin laudatzen badute eskuzabala izan delako, sekula ez diote haatik eskuzabala izan ez delako egiten liskarrik?
Dudarik gabe, ez dituzu ukatuko nabarmenaren nabarmenez arrunkeria bilakatu diren egia horiek. Baldin ikusi izan banauzu haatik, gertakariak eta iritziak neure gogara antolatuz, gizon arras beldurgarri horiek nire apeten edo nire gutizien jostailu bihurtzen; orobat batzuei ebasten borondatea, bertzeei niri kalte egiteko ahalbidea; baldin jakin izan badut, aldizka-aldizka, eta nire gostu aldakorrei jarraikiz, nire gibelean atxikitzen edo nigandik urrun aurtikitzen
Tronutik egotzitako tirano, nire esklabo bihurtu horiek;
baldin, iraulketa usu horien erdian, neure omena haatik garbi gorde badut; ez zenukeen ondorioz pentsatu behar, ezen nire sexua mendekatzeko eta zuenari nagusitzeko jaioa izaki, jakin izan dudala orain arte ezezagunak ziren baliabideak sortzen?
Ah! Gorde zure kontseiluak eta zure beldurrak eldarnioak jotako emakume horientzat, eta beren burua sentimenduari emana daukatenentzat; irudimen bizi-bizikoak baitira, iduri luke beraz izadiak buruan ezarri diela zentzumena; eta sekula gogoetarik egin gabeak izaki, nahasten baitituzte etengabe maitasuna eta maitalea; eta, beren ilusio eroan, uste baitute plazerraren bila lagun izan duten hura dela plazerraren gordailu bakarra; eta zinez baitira sineskeriazale, apaizari diote Jainkoari baizik zor ez zaion errespetua eta fedea.
Zaude oraino beldur zuhurrak bainoago arinak diren emakume horiengatik, ez baitakite, behar izanez gero, abandonatuak izan direla onartzen.
Egizu batez ere dardara laxokeriari arrunt emanak diren emakume horiengatik; zuek sentikorrak deitzen dituzuenak, eta amodioak hain errazki eta hain indartsu mendean hartzen dituenak; nahiz jadanik ez duten amodioaz gozatzen, amodioari atxikiak egoteko premian daudenak oraino; eta neurritasunik gabe emanak beren usteak hartzitzeari, sorrarazten dituztenak gutun guztiz ezti baina izkiriatzeko guztiz arriskutsuak; eta beldurrik ez dutenak beren ahulkeriaren frogak ahulkeria hori eragin duen presunari fidatzeko: zuhurtziagabeak, zeren ez baitakite orain duten maitaleagan, etorkizuneko etsaia ikusten.
Nik ordea, ba ote dut deus komunik emakume funtsik gabe horiekin? Noiz ikusi nauzu neure buruari manatuak dizkiodan arauetarik urruntzen, eta neure oinarrizko arauei huts egiten? Neure oinarrizko arauak erran dut, bai berariaz erran ere: zeren ez baitira bertze emakumeenak bezalakoak, zoriak emanak, aztertu gabe jasoak eta ohituraz jarraikiak, nire gogoeta sakonen emaitza dira; nik ditut sortu, eta erran dezaket neure burua nihaurk egina dela.
Sartu nintzelarik munduan, neskato oraino, neure egoeraren karietara isiltasunera eta deus ez egitera behartua nintzen garaian, jakin nuen profitatzen so egon eta gogoeta egiteko. Txoriburua edo arretagaldua nintzela uste zuten bitartean, ahalegin bizian egiten zizkidaten hitzaldiak gutxi aditurik egia erran, artoski biltzen nituen gorde nahi izaten zizkidatenak.
Jakinmin onuragarri hark, irakasbide gisa baliatu zitzaidalarik, orobat irakatsi zidan disimulatzen: begiz joak nituen xedeak inguratzen nindutenen begietarik gordetzera sarri behartua, entseiatzen nintzen neureak nire gogara gidatzera; erdietsi nuen harrezkeroztik zuk maiz laudatu izan didazun behako arretagaldu hori neure nahira baliatzea. Lehen erdieste horrek akuilaturik, saiatu nintzen neure begitarteko keinu anitzak era berean moldatzen. Zerbait atsekabe sentitzen nuela, sosegu itxura, are bozkario itxura ere, irudikatzeari ekiten nion; neure eginahala neure burua nahita oinazetzeko heineraino eraman nuen, bitarte horretan plazerraren aurpegiera bilatzeko. Arta berberaz eta neke handiagoz ekina nintzen ustekabeko alaitasun baten sintomak zapatzeko. Halatan ikasia nintzen nire hazpegiei nehoiz edo behin zu horrenbertze harritu zaituen ahalmenaz nagusitzen.
Aski gaztea nintzen artean, eta kasik interesik gabea: baina neure pentsamenduaren jabe baizik ez nintzen, eta sumintzen ninduen edeki ahal ziezadaten edo neure gogoz kontra ustekabean antzeman. Lehendabiziko arma horiez horniturik, saiatu nintzen arma horiek baliatzen: bertze nehori nire baitan barneratzen ez uztea askietsi gabe, libertitzen nintzen neure burua molde desberdinetan agerturik; neure keinuez ziur, neure hitzei so nengoen; batzuk zein bertzeak moldatzen nituen, egoerari jarraiki, edo soil-soilik nire gutiziei jarraiki: harrezkeroztik, nire pentsabidea ez zen niretzat baizik izan, eta ez nuen erakusten agerian jarriz gero baliagarria zitzaidana baizik.
Nihauren baitan egina nuen lan hark begitarteen eitean eta hazpegien nolakotasunean finkarazi zidan arreta; eta halatan irabazi nuen begi ukaldi sarkor hori, esperientziak haatik hari osoki ez fidatzera irakatsi didana; baina, oro har, oso bakan tronparazi nauena.
Hamabortz urte ez nituen oraino, neuretuak nituen jadanik gure politika gizon gehienek beren omena zor dieten dohainak, eta ez nintzen oraino ikasi nahi nuen zientziaren hastapenetan baizik.
Sumatuko duzu ezen, neska gazte guztien gisara, amodioa eta bere plazerrak igerri nahian nenbilela: baina ez bainintzen sekula komentuan egona, ez bainuen adiskide minik, eta ama erne batek zaintzen baininduen, ideia nahasiak eta nekez finka nitzakeenak baizik ez nituen; izadiak ere, nahiz geroztik laudorio betean eduki nauen segurki, ez zidan oraino ezein aztarnarik ematen. Erran zitekeen isilean ari zela beraren egitatea hobekitzen. Soilik burua ari zitzaidan hartzitzen; ez nuen gozatu nahi, jakin egin nahi nuen; jakitun egon nahiak ikasbideak iradoki zizkidan.
Ulertu nuen nire kofesora zela arriskutan sartu gabe sujet horrez mintza nintzaiokeen gizon bakarra. Berehala hartu nuen xedea; neure ahalke ttipiari nagusitu nintzaion; eta egin ez nuen oker batez hanturik, emakumeek egiten duten guztia egin izanaz akusatu nuen neure burua. Horiek izan ziren nire hitzak; baina horrela mintzaturik ez nekien egiaz zein ideia ari nintzen adierazten. Nire esperantza ez zen ez erabat zapuztua, ez osoki betea izan; neure burua traditzeko beldurrak ez zidan uzten argiago mintzatzen: baina apaiz on hark gaizkia hain lazki irudikatu zidan, non ondorioz uste izan bainuen plazerrak ezinago handiagoa izan behar zuela; eta plazerra ezagutu nahiak gozatu nahia ekarri zuen.
Ez dakit nahi horrek nora eramanen ote ninduen; eta artean esperientziarik gabea bainintzen, menturaz okasio batek bakarrak galduko ninduen: beharrik amak egun gutxi barru iragarri zidan esposatzera nindoala; jakiteko segurantzak berehala iraungi zidan jakinmina, eta birjina heldu nintzen Merteuil jaunaren besoetara.
Segurtasunez igurikitzen nuen ezagutza eman behar zidan unea, eta gogoeta behar izan nuen egin asaldura eta beldurra erakusteko. Lehen gau horrek, nahiz eskuarki arras anker ala arras ezti iduri baitu, ez zidan aurkezten esperientzia hartzeko okasio bat baizik: oinazeari eta plazerrari, orori nengoen xeheki so, eta zirrara anitz horietan ez nituen ikusten bildu eta gogoetatu beharreko egintzak baizik.
Ikaskizun mota hori sarri laketu zitzaidan: baina nire oinarrizko arauak leial gorderik, eta sentiturik, senez agian, ezeinek ez zuela nire fidantziatik urrunago egon behar nire senarrak baino, deliberatu nuen, sentibera nintzelako hain zuzen ere, sorgor agertzea haren aitzinean. Geroztik itxurazko hoztasun hura izan zen haren fidantzia itsuaren oinarri ezin hautsizkoa: emendatu nion, bigarren aldiz gogoeta eginez, nire adinarekin bat zetorren txoriburuaren itxura; eta nehoiz ez ninduen umeago ikusi, ausardiarik handienaz jokatzen nion uneetan baino.
Hala ere, aitor dezadan, hasieran men egin nion herrestan ninderaman munduaren zurrunbiloari, eta bete betean lotu nintzaien bere distrakzio hutsalei. Zenbait hilabeteren buruan ordea, Merteuil jaunak bere landa tristera eramana ninduelarik, asperraren beldurrak ikasketarako gostua etorrarazi zuen berriz; eta inguruan ez bainuen niri buruz urruntasunari atxikia behar zitzaion jendea baizik, susmo ororen gerizan jartzen ninduena, probetxatu nintzen neure esperientziei eremu zabalago bat emateko. Orduan nion, batez ere, neure buruari frogatu ezen gure plazerren kausa delakoan goresten diguten amodioa, plazerren estakurua baizik ez dela.
Merteuil jaunaren eritasunak zeregin hain eztiak eten zituen; hirira behar izan nintzaion jarraiki, sokorri galdez zetorren eta. Hil zen, dakizun bezala, handik gutxira; eta nahiz, oro har, ez nuen harez zer deitoraturik, ez nuen bizitasun gutxiagoz sentitu neure alargunaldiak eman behar zidan libertatearen balioa, eta hartaz baliatzea hitz eman nion neure buruari.
Gure amak komentuan sartuko nintzela, edo berarekin bizitzera joanen nintzela uste zuen. Xede bati nahiz bertzeari uko egin nion; eta zintzotasunari egin nion men bakarra izan zen landa hartara berera itzultzea, bai bainituen han oharpen batzuk oraino egiteke.
Irakurketaren laguntzaz bortiztu nituen: ez pentsa ordea irakurgaiak zuk uste duzun motakoak izan zirenik. Gure ohiturak nobeletan aztertu nituen; gure iritziak filosofoengan; moralistarik zorrotzenen baitan ere ari izan nintzen gugandik zer galdatzen zuten bila, eta halatan seguratu nintzen zer behar genuen egin, zer behar genuen pentsatu eta zer itxuratan behar genuen agertu. Hiru xede horiek finkatuak izan orduko, azkenekoak baizik ez zituen zailtasun batzuk obratzeko; zailtasun horiek garaitzea igurikitzen nuen eta gogoeta egin nuen hori erdiesteko bideez.
Hasia nintzen larre plazer haiez aspertzen, molde beretsukoak baitziren nire buru ernearentzat; eder agertzeko halako premia bat sentitzen nuen amodioarekin onezkoak eginarazi zizkidana; ez amodioa zinez sentitzeko, bertzeri sorrarazteko eta haren itxurak egiteko baizik. Debaldetan errana zidaten eta irakurria nuen ezin egin zitekeela sentimendu horren itxurarik. Ikusten nuen haatik ezen erdiesteko aski zela autore baten dohainari antzezle baten jeinua eranstea. Bi alor horietan trebatu nintzen, eta menturaz arrakasta doi batez: baina teatroaren esku zarta debaldekoak bilatu ordez, deliberatu nuen neure zorionerako baliatzea bertze anitzek harrokeriari sakrifikatzen ziotena.
Urte bat eman nuen zeregin anitz horietan. Doluak jendaurrean berriz agertzen uzten baitzidan, hirira itzuli nintzen neure asmo handiekin; ez nuen igurikitzen han kausitu nuen lehen oztopoa.
Bakardade luze hark, bazterraldi latz hark, gure gizonik atseginenak izutuak zeuzkan ahalkeriazko bernizadura bat zuen nigan ezarria; gizon haiek hastanduak ziren, eta gizon gogaikarri oste baten peko utzia ninduten, den-denek niri ezkontzeko galdea egin nahian. Haiei uko egiteak ez ninduen asaldatzen; baina nire familiak hastio zituen horietariko uko anitz, eta barne nahaskeria haietan galtzen nuen neure buruari zeregin anitzez ere xarmangarriagoetan emanen nuela hitz emana nion denbora. Behartua izan nintzen beraz, batzuek erakartzeko eta bertzeak aienatzeko, segida eza batzuk agerian uztera, eta nire omenari kalte egiteko baliatzera hura gordetzeko baliatzekotan nintzen arta guztia. Aise erdietsi nuen, pentsa dezakezun bezala. Baina ezein grinak ez baininduen mendean hartua, beharrezkoa iruditzen zitzaidana baizik ez nuen egin eta zuhur eta izariz baliatu nituen neure burugabekeriak.
Iritsi nahi nuen xedera heldu nintzen orduko, gibelera egin nuen berriz, eta neure oneratzearen begirunezko eskaintza egin nien atsegingarriak gertatu nahiaren ezinean merezimenduaren eta bertutearen nahikundera makurtuak diren horietariko emakume batzuei. Urrats hura uste baino askoz baliagarriagoa izan zitzaidan. Esker oneko emakume adintsu begirale haiek nire apologista gertatu ziren; eta beren obra deitzen zioten horri agertzen zioten lehia itsua halako heinera eraman zuten, non nehork nitaz elerik den mendrena ere erraten baldin bazuen, deboziokeriaren alderdi osoak eskandalua eta laidoa auhendatzen baitzuen. Bide berberaz erdietsi nuen orobat gure emakume askonahien onespena, zeren, haien lasterketa berean ibiltzeari uko egina niolako uste osoan baitziren, hautatu baininduten beren laudorioen xedetzat, jende oroz gaitzerranka aritzen ez zirela frogatu nahi zuten aldi guztietan.
Haatik aldez aurreko nire jokabideak maitaleak erakarri zituen; eta haien eta nire babesle leialen artean ibili ahal izateko, agertzen nintzen emakume sentikor baina zail baten gisara, bere buruaren soberazko begiramenak amodioaren kontra armez hornitua zeukan emakume baten gisara.
Orduan hasi nintzen neure buruari emanak nizkion dohainak teatro handian hedatzen. Ezin garaituzkoa nintzelako omena neureganatzea izan zen nire lehen ardura. Hori erdiesteko, laket ez zitzaizkidan gizonak izan ziren beti begirunezko eskaintzak onartze irudi bat egin nien bakarrak. Onura handiz baliatzen nituen ihardukitzailearen ohoreak eskuratzeko, bitartean aldiz beldurrik gabe emana nintzaion maitale hobetsiari. Baina honi, nire ahalke itxuratuak sekula ez zion utzi munduan barna nire atzetik etortzen; eta lagunartearen behakoak, halatan, izan ziren beti maitale dohakabeagan finkatuak.
Badakizu zeinen bizkor deliberatzen dudan: ikusia baitut aldez aurreko artak izaten direla ia beti emakumeen sekretuak agerian jartzen dituztenak. Zernahi ere egin ahal delarik, doinua ez da sekula berbera izaten, erdietsi aurretik edo ondotik. So egile erneari nehoiz ez zaio desberdintasun hori itzurtzen eta arrisku gutxiagokoa iruditu izan zait gaizki hautatzea, hautatuari nigan barneratzen uztea baino. Halatan irabazten dut berebat egiantza deuseztea, soil-soilik haren arabera jujatzen ahal baikaituzte.
Izari horiek, eta nehoiz ez izkiriatzekoa ere, nire hondamenaren ezein frogarik nehoiz ez ematearena, soberazkoak lirudikete, eta ez ditut sekula askietsi. Nire bihotzean barneraturik, han aztertua naiz bertzeena ere. Han ikusia naiz ezen ez dagoela nehor begien bistan jartzea axola ez zaion sekreturik han gordetzen ez duenik: egia hori antzinateak ustez guk baino hobeki ezagutu zuen, eta baliteke Sansonen historia ez izatea egia horren irudi antzatsu bat baizik. Dalila berri baten gisara, nik ere, hark bezala, neure ahal guztiak egin ditut garrantzi handiko sekretu hori atzemateko. Hots! Gure Sanson modernoetarik zenbaten adatsak ez ote dauzkat guraizeen peko? Eta horiei guztiei jadanik ez diet beldurrik; horiek dira noizik behin berariaz umiliatu izan ditudan bakarrak. Guriago jokaturik bertzeekin, haien iritzian aldakor ez agertzeko haiek antze handiz desleial bilakarazirik, adiskidantzaren itxurak eginez, itxurazko fidantziaz, zenbait egitate eskuzabalez, nire maitale bakarra izan delako balakuzko ustea batbederari sinetsarazirik, halatan erdietsi dut haien isiltasuna. Azken buruan, baliabide horiek huts egin didatelarik, jakina naiz, hausturak aldez aurretik ikusiz, gizon arriskutsu horiek lor zezaketen fidantzia irrigarrikeriaz edo gezur beltzaz aldez aurretik itotzen.
Hor erraten dizudana, etengabe egiten ikusten nauzu; eta duda egiten duzu nire zuhurtziaz! Hots bada! Gogoan har zeure lehen artak eskaini zenizkidan aldia: ezein begirunezko eskaintzak ez nau sekula horrenbertze lausengatu; ikusi baino lehen desiratzen zintudan. Zure omenaz seduzitua, iruditzen zitzaidan nire loriak zure eskas zuela; irrika bizian nintzen zurekin buruz buru borrokatzeko. Hura da aldi batez nagusitu izan zaidan jaidura bakarra. Haatik, baldin galdu nahi izan baninduzu; zein baliakizun kausituko zenituzkeen? Gibelean ezein aztarnarik uzten ez duten alferrikako solasak, zure omenaren beraren laguntzaz susmotan jarriak liratekeenak, eta egiantzarik gabeko egitate segida bat, zin-zinez kontatuz gero makur onduriko nobela baten eitea zukeena. Egia erran, geroztik neure sekretu guztiak jakinarazi dizkizut: badakizu ordea zein interesek lotzen gaituzten, eta badakizu orobat, gu bion artean, niri egotzi behar ote zaidan zuhurtziagabea izatea.
Kontuak errendatzen ari natzaizunez, zehatz nahi dizkizut errendatu. Hemendik aditzen dizut erraten neure gelariak bederen bere peko naukala; alabaina, nahiz ez duen nire sentimenduen sekretua, badu nire egintzena. Behinola hori bera aipatu zenidalarik, ihardetsi nizun hari arras fidaturik nintzela; eta ihardespen hori zure lasaitasunari aski izan zitzaiolako froga da ezen geroztik fidatu izan diozula, zure kontura, sekretu garrantzitsurik. Baina egungo egunean Prévanen geriza nagusitzen ari baitzaizu, eta burua jiraka ari baitzaizu, duda egiten dut hitzean jarraitzen dudanik oraino uste ote duzun. Behar zaizu bada irakatsi.
Hasteko, neska hori bular ahizpa dut, eta lotura hori guretzat hutsala izanagatik, ez da indarrik gabea gisa horretako jendakiarentzat: bertzenaz, haren sekretuaren jabe naiz, eta hobeki dena, amodiozko eroaldi batek joa, galdua zatekeen nik salbatu ez banu. Haren ahaideek, ohorez laztuak, hura giltzapean sartzea baino gutxiagorik ez zuten nahi. Nigana jo zuten. Begi ukaldi batez ikusi nuen haien kolera zenbatez ere balia nezakeen. Ni ere herratsu agertu nintzen, eta manua galdatu nuen, bai erdietsi ere. Gero bet-betan errukiaren alderdira makurturik ni eta makurrarazirik haren ahaideak, eta ministro zaharragan nuen itzal handia baliaturik, onartarazi nien guztiei utz nintzatela manu haren gordelari, eta manu hura betetzeko edo ez betetzeko jaun eta jabe halaber, neska horren geroztikako jokabidearen merezimenduaz nik jujatuko nuelakoan. Badaki beraz bere asturua nire eskuetan duela, eta, baldin baliakizun ahaltsu horiek geldiaraziko ez balute, ezinezkoa dena, ez dea begien bistakoa ezen haren jokabidea agerian jarri izanak eta zegokion zigorra hari betearazteak berehala kenduko liekeela sinesgarritasun oro haren hitzei?
Nik funtsezko deitzen diedan izari horiei, bertze mila gehiago juntatzen zaizkie, edo leku batekoak edo aldi batekoak, gogoetak eta ohiturak behar izanez gero kausiaraziak; eta xehe-xehea aipatzea gaitz luketenak, baina artoski obratu beharrekoak, eta zehatz aipatu gabe banan-banan ezin izendatuzkoak, baina garrantzitsuak direnez usu baliatu beharrekoak, eta nire jokabide osoa baitan ahaleginez bildu behar zenituzkeenak, baldin ezagutu nahi bazenitza.
Uste izatea ordea ezen horrenbertze ardura hartu ditudala ez biltzeko gero fruiturik; ezen nire lan akigarriei esker bertze emakumeen gainetik horrenbertze goratua naizen ondoren, nire urratsak haiek bezalatsu herrestan egitea onartuko dudala, noiz zuhurtziarik gabe, noiz herabe; ezen uste izatea batez ere gizon batek beldur nazakeela nire salbazioa ihesean baizik ez ikusteko heineraino? Ez, bizkonde; sekula ez. Behar da garaitu edo hil. Prévanez den bezanbatean, nahi dut eduki eta edukiko dut; nahi du erran eta ez du erranen: bi hitzetan, horra gure nobela. Adio.
...tik, 17**ko irailaren 20an.
LXXXII. GUTUNA
CÉCILE VOLANGESEK DANCENY ZALDUNARI
Jainko jauna, hain zure gutunak nau penatu! Ez nuen bada gutun hori hartzeko biziki ezinegonik egoteko horrenbertze premiarik! Igurikitzen nuen zure gutunean kontsolamendurik aurkitzea, eta horra non gutuna hartu aurretik baino atsekabetuago nagoen. Negar asko egin dut hura irakurtzen: ez dakarkizut hori liskarbide; anitzetan egin izan baitut zugatik negar, batere penatu gabe. Oraingoan, aldiz, ez da gauza bera.
Zer erran nahi duzu bada, ezen amodioa oinaze bihurtua zaizula, ezen ezin bizi zarela gehiago halatsu, ez egoera horretan luzaz iraun? Ni maitatzetik baratu behar zara, hau ez delako bertzetan bezain atsegina? Iruditzen zait ni ez naizela zu baino urosago, aitzitik; eta hala ere ez zaitut anitzez gehiago baizik maite. Valmont jaunak ez dizula izkiriatu, ez da nire hutsa; ezin izan diot zuri izkiria diezazun otoiztu, zeren ez bainaiz harekin bakarka egon, eta adostua baitugu nehoiz ez garela jendaurrean elkarrekin mintzatuko: eta hori ere zugatik da, ahalik lasterrena egin ahal izan dezan zuk nahi duzuna. Ez dut erraten nik ere ez dudanik nahi, zaude otoi horretaz guztiz ziur: baina zer nahi duzu egitea? Baldin erraza dela uste baduzu, bila ezazu bada nola, ez dut bertzerik galdatzen.
Uste duzu atsegingarria dela niretzat ama egunoro liskarka edukitzea, lehen ordea ez zidalarik deusik erraten, aitzitik baizik? Orain, komentuan banintz baino okerrago nago. Kontsolatzen nintzen haatik zugatik zela pentsaturik; baziren une batzuk non neure gogara egon uste bainuen; baina zu ere haserre zarela ikusten dudanean, nahiz ez dudan nik batere errurik, tristetzen naiz orain arte gertatu zaidan guztiagatik bainoago.
Zure gutunak hartze hutsa hain da eragozpen handia, non Valmont jauna ez baldin balitz den bezain amoltsua eta trebea, ez bainekike nola egin; eta zuri izkiriatzea, are zailagoa da oraino. Goiz osoan, ez naiz ausartzen, zeren ama oso gertu baita nigandik, eta une oroz gelara baitatorkit. Batzuetan arratsaldean ahal dut; kantuaren edo harpa jo beharraren estakuruz; hala ere lerro bakoitzean baratu behar naiz ikasten ari naizela adi dezaten. Zorionez, arrats apal batzuetan gelazaina lokartzen da, eta bakarrik oheratuko naizela erraten diot, joan dadin eta bizturik utz dezan argia. Eta bertzenaz, leiho oihalaren azpian behar naiz jarri, argitasunik ikus ez dezaten, eta hotsik den mendrena aditzetik beretik gauza guztiak ohean gorde ahal izan ditzadan, nehor baletor ere. Nahi nuke hemen egon zintezen, hori ikusteko! Ontsa ikusiko zenuen anitz behar dela maitatu hori egiteko. Finean, egia da ahal dudan guztia ari naizela egiten, eta nahi nukeela gehiago egin ahal!
Hain segur, ez dizut maite zaitudala eta beti maiteko zaitudala zuri erratea ukatzen; nehoiz ez dizut hain bihotz onez erran; eta haserre zaude! Ondo segur erran zenidan haatik, nik maite zaitudala erran baino lehenago, nire maitasunaren aitormena aski zenuela zoriontsu izateko. Ezin uka dezakezu: zure gutunetan da. Nahiz eskuartean ez ditudan jadanik, egunoro irakurtzen nituenean bezain gogoan ditut. Eta bereizirik gaudelako, ez duzu jada berdin pentsatzen! Baina ausentzia horrek ez du betiko iraunen, menturaz? Jauna, dohakabea ni! Eta zu zarela kausa!
Zure gutunez den bezanbatean, gordeko ahal zenituen amak niri hartu eta zuri igorri zizkizun haiek! Helduko baita orain nagoen bezain durduzaturik ez nagokeen aldia, eta guztiak itzuliko dizkidazu. Zeinen zoriontsua izanen naizen, guztiak oro gordetzen ahalko ditudanean, gutun horietan nehork zerikusirik izan dezan gabe! Orain, Valmont jaunari ematen dizkiot, sobera arrisku legokeelako bertzela: nolanahi ere nehoiz ez dizkiot ematen atsekabe handia orobat hartu gabe.
Adio, adiskide maitea. Bihotz-bihotzetik maite zaitut. Bizitza osoan maiteko zaitut. Orain ez ahal zara jadanik haserre egonen! Eta horretaz ziur banengo, ni ere ez nintzateke jadanik haserre. Izkiria ahalik lasterrena, zeren bai baitakit ordu arte atsekabetan egonen naizela betiere.
...ko gaztelutik, 17**ko irailaren 21ean.
LXXXIII. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEARI
Otoi, andrea, berriz lot gakizkion ondikotz etendako solas horri! Ezen froga ahal diezazudan behingoz nitaz egin dizuten potret gorrotagarriaren zeinen bertzelakoa naizen; ezen goza ahal dezadan oraino, batez ere, erakusten hasia zenidan fidantzia maitagarri horrez! Ondo dakizu bertuteari anitz xarma eransten! Zenbatez ere edertzen eta maitarazten dituzun sentimendu onest guztiak! Ah! Hori da zure sedukzioa; hori da guztietan indartsuena; hori da ahaltsua eta, aldi berean, agurgarria den bakarra.
Aski da dudarik gabe zu ikustea, zuri laket gertatzea nahi izateko; aski da zu lagunartean aditzea, nahi hori areagotzeko. Baina bozkarioaren bozkarioz gehiago ezagutzen zaituenak, noizbehinka zure ariman irakur dezakeenak, laster egiten dio men gogobero nobleago bati, eta jaidura zein amodioa barneraturik, bertute guztien irudia jauresten du zugan. Bertze edozein baino gehiago izanik, menturaz, bertute horiek maitatzeko eta jarraikitzeko egina, zenbait hutsegitek bertute horietarik urrunarazi eta herrestan eramana, zuk nauzu bertute horietara berriz hurbilarazi, zuk didazu haien xarma guztia hartzara sentiarazi: maitasun berri horri hoben iritziko diozu? Zeure obra apaletsiko duzu? Sor diezazukeen interesagatik zeure buruari ere liskar eginen zenioke? Sentimendu hain garbi batek zer kalteren beldurra sor diezazuke, eta zer eztitasun ez lekarke hura dastatzeak?
Nire amodioak izutzen zaitu, bortxazkoa, galgarik gabea iruditzen zaizu? Amodio eztiago batez ema ezazu; ez egin ukorik eskaintzen dizudan nagusigoari, zin baitagizut ez natzaiola sekula nagusigo horri itzuriko, eta orobat ez baita, sinestea zilegi izan bekit, bertuterako osoki galdua izanen. Zein sakrifizio irudi lekidake neketsu, zure bihotzak sarituko lidakeela jakinik? Dohakabea behar du izan bada gizonak bere buruari ezarri dizkion ukoez gozatzen ez jakiteko; ematen zaion ele bat, behako bat ez nahiago izateko, atzeman edo ebats litzakeen gozamen guztiak baino? Eta zuk uste izan duzu gizon hori ni nintzela! Eta beldur izan didazu! Ah! Zure zoriona zergatik ez dut neure esku? Gogotik hartuko nuke zutaz mendeku, zu zoriontsu bihurturik! Nagusigo ezti hori ordea, ez da adiskidantza antzuak sortua; soil-soilik amodioak dakarke.
Ele horrek hertsatzen zaitu! Zergatik bada? Lotura amoltsuago bat, batasun bortitzago bat, pentsamolde bat bakarra, bozkario berbera zein atsekabe berberak, horrek zer du bada arrotzetik zure arimarentzat? Halakoa da haatik amodioa! Halakoa da bederen zuk sortu eta nik sentitzen dudana! Hura da, ororen gainetik, jakin badakiena, interesik gabe kalkulatuz, egintzak beren merezimenduagatik eta ez beren balioagatik ederresten; arima sentikorren altxor agortezina, oro bihurtzen da balios, hark egina edo harentzat egina izanik.
Egia hain ulerterraz horiek, obratzeko hain ezti horiek, zertan dira bada izu-ikarazkoak? Zugan zer beldur eragin litzake halaber gizon sentikor batek, amodioak zurea ez den bertze zorionik uzten ez dionik? Hori da egungo egunean nire nahimen bakarra: oro sakrifikatuko dut hura betetzeko, salbu eta sorrarazi duen sentimendua; eta sentimendu hori bera nirekin batera sentitzea onar ezazu, eta zeure gogara antolatuko duzu. Baina ez dezagun paira bereiz gaitzan, elkartu behar gintuelarik. Baldin eskaini didazun adiskidantza ele hutsa ez bada; baldin, atzo erraten zenidan bezala, zure arimak ezagutzen duen sentimendurik eztiena bada; hark delibera beza gure arteko auzia, ez dut haren epaia gaitzetsiko: baina amodioaren juje baita, aditu biezaio bederen; aditzeari uko egin izana bidegabekeria litzateke, eta adiskidantza nehoiz ez da bidegabea.
Bigarren solas batek ez duke lehenengoak baino eragozpen handiagorik: zoriak sor dezake oraino okasiorik; zuhaurk finka zenezake horretarako une egokia. Oker naizela nahi nuke sinetsi; ez duzu nahiago ni gidatzea, ni gudukatzea baino, eta duda egiten duzu nire maltsotasunaz? Hirugarren desegoki hura jin izan ez balitz gure artean tarteko sartzera, agian zure iritzira zeharo eroria nintzateke; nork daki noraino hel daitekeen zure boterea?
Erranen dizuta? Kalkulatzera ausartu gabe men egina naukan ezin garaituzko ahal hori, nire pentsamenduen nola nire egintzen jaun eta jabe zu zauzkan xarma ezin ihardukizko hori, batzuetan egokitu zait haiei beldur izatea. Ondikotz! Galdatzen dizudan solasaldi horrek, menturaz ni behar ninduke beldurtu! Menturaz gero, nire promesez kateatua, gertatuko naiz ezin iraungiko dela jakin badakidan amodio batez kiskaltzera behartua, zuri laguntza eskatzera ere ausartu gabe! Ah! Andrea, zure nagusigoaz, arren otoi, ez neurriz gain balia! Zer ordea! Baldin horrela zoriontsuagoa baldin bazara, baldin horrela zure merezidunago naizela iruditzen bazaizu, uste kontsolagarri horiek zein atsekabe ez dituzte leunduko! Bai, badut susmo; hartzara zuri mintzatzea da nire kontra baliatzeko zu arma bortitzagoz hornitzea, zure borondateari osoki men egitea. Aiseago defendatzen ahal naiz zure gutunetarik; zure hitz berberak dira, baina zu ez zaude hor hitz horiei indarra emateko. Haatik, zuri aditzeko plazerrak erronka eginarazten dit arriskuari: baduket bederen zugatik, nire kontra bada ere, oro egin izanaren bozkarioa; eta nire sakrifizioak begirunezko eskaintza dira bilakatuko. Sobera zoriontsua zuri frogatzeaz mila eraz, mila moldez sentitzen dudan bezala, ezen, neure burua salbuetsi gabe, zu zarela, zu izanen zarela betiko, nire bihotzak begikoen duen xedea.
...ko gaztelutik, 17**ko irailaren 23an.
LXXXIV. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK CÉCILE VOLANGESI
Ikusi duzu nolako eragozpenak izan genituen atzo. Egun osoan ezin izan nizun eman zuretzat nuen gutuna; ez dakit gaur erraztasun gehiago kausituko dudan. Arriskuan jarriko ote zaitudan beldur naiz, zuri gutuna emateko ari izanez kartsuago trebe baino; eta ez nioke neure buruari barkatuko zuretzat arras zorigaiztokoa litzatekeen eta nire adiskideari, zu betiko maluros eginez gero, etsipena lekarkiokeen zuhurtziagabekeriarik. Ezagutzen ditut haatik amodioaren ezinegonak; badakit zeinen dolugarria behar zaizun izan, zu zauden egoeran, une honetan dasta dezakezun kontsolazio bakarra doi bat bada ere gibelatu beharra. Behaztopak bazter uzteko bideak bilatzearen kariaz, kausitu dut bat aise egin litekeena, baldin ardura poxi batez egiten baduzu.
Hauteman uste izan dut ezen zure gela korridore aldera dagoela, eta gelako ateko giltza zure amaren supazter gainean egoten dela beti. Giltza horrekin dena erraza litzateke, aise sumatuko duzun bezala; baina giltza horren despit, emanen dizut bat antzekoa, haren ordez jar dezazun. Aski duket, erdiets ahal izateko, bertzea oren batez edo bi orenez nire esku izatea. Aise behar zenuke giltza hori hartzeko okasioa kausitu, eta falta dela antzeman ez dezaten, honekin batera igortzen dizut neure giltza bat, antzeko samarra baita, bien arteko aldea ikus ahal ez dezaten, non ez diren giltzaz baliatzera entseiatzen; eta ez dira horretan saiatuko. Soil-soilik behar diozu giltzari artoski xingola bat ezarri, urdina eta higatua, zurean dagoenaren gisarakoa.
Saiatu behar ginateke giltza hori biharko edo etziko geureganatzen, bazkalorduan; orduan errazagoa izanen baitzaizu giltza niri ematea, eta gauerako bere lekuan uzten ahalko dugu, tenore horretan zure amak kasu gehiago egin baitiezaioke giltzari. Afalorduan bihurtzen ahal nizuke, baldin elkar ongi aditzen badugu.
Badakizu egongelatik jangelara joaten garenean, Rosemonde andrea izaten dela beti azkena. Eskua emanen diot. Ez duzu orduan zeure tapizgintza emeki bada emeki uztea baizik, edo bertzela lurrera zerbait botatzea, gibelean gelditzeko eran: jakinen duzu orduan nik neure atzean artoski atxikia izanen dudan giltza hartzen. Ez zara ezaxolatu behar, giltza hartu orduko, nire izeba xaharragana biltzeaz, eta hari fereku batzuk egiteaz. Menturaz giltza hori eroriko balitzaizu, ez asaldatu gero; ni izan naizelako itxurak eginen ditut, eta nik hartuko dut ororen erantzukizuna.
Zeure amak agertzen dizun fidantzia gutxia eta zurekin dituen jokabide arrunt bortitzek zilegitzen dute bertzenaz jukutria ttipi hori. Hori da orobat Dancenyren gutunak hartzen eta zureak hari helarazten jarraitzeko bide bakarra; bertze ezein bide zinez da arriskutsuagoa, eta biok gal zintzakete erremediorik gabe: nire adiskidantza zuhurrak bide hori sobera baliatu izanaren erantzukizuna luke beraz.
Giltzaren jabe gauden orduko, atearen eta sarrailaren zaratatik begiratzeko neurri batzuk hartzea baizik ez zaigu geldituko: errazak dira ordea. Papera utzi nizun armairu beraren azpian olioa eta luma bat kausituko dituzu. Batzuetan joaten zara zeure gelara eta bakarrik ematen dituzu han oren batzuk: probetxatu behar zara orduan sarraila eta erroak olioztatzeko. Ardura bakarra izan ezazu, eta da salatuko zintuzketen zikinei kasu ematea. Gautu arte beharko duzu halaber iguriki, zeren eta, baldin eginkizun hori zuri dagokizun adimen erneaz egiten baduzu, biharamunean ez baitute deusik sumatuko.
Baldin haatik ohartuko balitzaizkio, dudarik gabe erraiezu gazteluko zoru-igurtzailea izan dela. Kasu horretan, xehea-xehea beharko diezu adierazi zenbat denboraz egon den, bai eta erran dizkizun hitzak ere: hala nola, konparazione, herdoiletik begiratzeko hartzen duela izari hori, erabiltzen ez diren sarraila guztietan. Zeren ulertuko baituzu ez litzatekeela egiantzekoa zu egiteko horien guztien lekuko gertatu izana arrazoirik galdetu gabe. Xehetasun ttipi horiek dira egiantzaren sorrarazleak, eta egiantzak bihurtzen ditu gezurrak ondoriorik gabeak, kentzen baitu haiek egiaztatzeko gogoa.
Gutun hau irakurri ondoren, otoi arren, berrirakur ezazu eta gogoan har: lehenik, ontsa egin nahi dena ontsa behar delako jakin; gero, ziur jakin dezazun ez dudala deus utzi aipatu gabe. Ez bainaiz maltzurkeria neure probetxurako erabiltzen batere ohitua, ez naiz horretan aski trebatua; Dancenyri diodan adiskidantza handia, eta zuk sorrarazten didazun interesa, ezinbertzez behar izan ditut gogoan atxiki bide horiez, errurik gabeak diren arren, baliatzera deliberatzeko. Jukutria iduria duen oro hastio dut; halakoa baita nire izaera. Baina zure malurek hunkitu naute, haiek ematzearren zernahi egitera prest egoteko heineraino.
Ohartuko zenionez, gisa horretan gure artean komunikatzen ahalko garen orduko, askoz errazagoa duket Dancenyk nahi duen elkar ikuste hori harekin buruz buru egin dezazun zuretzat erdiestea. Haatik ez hari aipa oraino honetaz deusik; ez zenioke ezinegona areagotu baizik eginen, eta oraino ez zaio heldu ezinegon hori lasaitzeko tenorea. Lasaitasuna eman behar zenioke, nire ustez, hura akuilatu ordez. Horretaz den bezanbatean, zure adeitasunari nagokio. Adio, ikasle eder hori: zeren ikasle baitzaitut. Maita ezazu pixka bat zeure irakaslea, eta batez ere, izan zakizkio manukor; on dukezu eta. Zure zorionaz ari naiz arduratzen, eta egon ziur zure zorionaren baitan kausituko dudala nik neurea.
...tik, 17**ko irailaren 24an.
LXXXV. GUTUNA
MERTEUILEKO MARKESAK VALMONTEKO BIZKONDEARI
Azkenean sosegaturik egon zaitezke eta batez ere zuzen eta bidezko izanen zara nirekin. Entzun, eta ez nazazu bertze emakumeekin gehiago nahas. Burutara eman dut Prévanekin izan dudan abentura: burutara eman! Ulertzen duzu horrek zer erran nahi duen? Orain jujatuko duzu bietarik nork, hark edo nik, bere burua goratzen ahalko duen. Kontaketa ez da egintza bezain atsegina izanen: orobat ez bailitzateke bidezko zuk nik bezainbat plazer hartzea, ez baituzu afera honen gainean ontsa edo gaizki gogoeta baizik egin, eta nik berriz neure denbora eta ahala eskaini dizkiot.
Nolanahi ere, baldin ukaldi handiren bat jotzekoa bazara, baldin entseiatu behar bazara aurkari lanjeros hori beldurgarria gerta dakizukeen zereginen bat egitera, ekin. Zabalik utzi dizu bidea, aldi baterako bederen; menturaz ez da nehoiz zuzpertuko eman diodan ukalditik.
Dohatsua zu adiskide nauzulako! Maitagarri ongiegile bat naiz zuretzat. Hiratua zara liluraturik zauzkan emakume eder horrengandik urrun; erraten dut hitz bat, eta horra non berriz haren ondoan zaren. Kalte egiten ari zaizun emakume bati mendeku nahi diozu hartu; erakusten dizut non behar duzun kolpatu eta zeure nahieraren peko uzten dizut. Azkenaz goiti, lehiakide beldurgarri bat gudukatik bazterreratzeko, ni nauzu oraino deitzen, eta nik gogoa betetzen dizut. Egiazki, baldin ez badidazu zeure bizitza osoan esker ona erakusten, orduan zinez eskergabea zara. Neure abenturara nator berriz eta hasiera-hasieratik heltzen diot.
Operatik irteterakoan oso ozen eginiko elkar ikusteko dei hura aditua izan zen, nik iguriki bezala. Prévan jina zen; eta mariskalaren emazteak adeitasunez erran zionean pozten zela bere bileretan bi aldiz segidan hura ikusi izanaz, hark ardura handiz ihardetsi zion ezen astearte arratsaz geroztik hamaika prestakizun utzi zituela bazter, afari hartara joan ahal izateko. Aditzaile onari, hitz gutxi! Zehatzago jakin nahi nuenez haatik, ni nintzen edo ez lehia lausengarri haren egiazko xedea, nahi izan nuen amorosgai berria nire eta bere jaidura nagusiaren artean hautatzera behartu. Kartetan ez nintzela ariko erran nuen: alabaina kausitu zituen ez jokatzeko mila estakuru; eta neure lehen garaipena lanskenet karta jokoaren gainean erdietsi nuen.
...ko apezpikua hartu nuen solaskide; egun hartako heroiarekin zuen loturagatik hautatu nuen, eman nahi bainion nigana errazago hurbiltzeko erraztasun guztia. Poztu nintzen halaber lekuko agurgarri bat izateaz, zeinak, behar izanez gero, nire jokabidearen eta nire solasen berri eman baitzezakeen. Antolamendu hori ongi heldu zen.
Ohiturazko hitz lausoen ondoren, Prévanek solasaldiaren gidaritza berehala harturik, doinu anitz erabili zituen hurrenez hurren, zein laket zekidakeen asmatu nahiz. Uko egin nion sentimenduzko doinuari, sinesten ez nuelakoan; serios-seriosa baratu nion alegerazkoa, hastapenean baliatzeko arinegia iruditzen baitzitzaidan; adiskidetasun adeitsuaren doinura bildu zen orduan; eta bandera hutsal haren pean ekin genion elkarrekiko erasoari.
Afalorduan, apezpikua ez zen jaitsi; Prévanek eskua eman zidan beraz, eta hala mahaian naturalki nire ondoan eseri zen. Izan nadin zuzen eta bidezko; trebetasun handiz lotu zitzaion gu bion arteko solasari, iduriz ororen solasari baizik ez zela lotua, non ustez arreta osoa bereganatua zuen. Desertean, hurrengo astelehenean Français teatroan ematekoak ziren teatro lan berri bat aipatu zuten. Dolamen batzuk erakutsi nituen palkorik ez nuelako; Prévanek berea eskaini zidan, nik hasieran uko egin nion, ohi den bezala: baina orduan hark gogo onez erantzun zidan ezen ez niola ulertu, ezen hain segur ez ziola bere palkoa ezagutzen ez zuen norbaiti sakrifikatuko, baina soil-soilik egiten zidala mariskalaren emazteak baliatuko zuelako gaztigua. Mariskalaren emazteak bat egin zuen trufa harekin, eta nik onartu nuen.
Egongelara iganik, Prévanek palko hartan leku bat zuen eskatu, pentsa dezakezun bezala; eta nola mariskalaren emazteak, zeinak ontasun handia agertzen baitio, baietz erran zion baldin zintzoa bazen, hartu zuen bi adieratako horietako solasaldi bati ekiteko parada, zuk goraipatu izan didazun dohain berezi horrez. Alabaina, mariskalaren emaztearen aurrean belauniko, haur txintxo baten gisara, hala zioen Prévanek, iritzi galdea eta arrazoi eskea egin behar omen ziolako estakuruz, erran zituen anitz gauza laudagarri eta atsegin samarrak, neure buruari aise egotz niezazkiokeenak. Afalondoan ez baitzen jende askorik jokoari berriz lotu, solasa orokorragoa izan zen eta ez hain interesgarria: gure begiak ordea sarri mintzatu ziren. Gure begiak erran dut: harenak erran behar nuen; zeren nireek ez baitzuten mintzamolde bakarra baizik, ezustearena. Usteko zuen nigan sortua zuen miragarrizko ondorioak harriturik nindukala eta sobera hartua. Nago aski gogobeterik utzi nuela; ni ere hura bezain pozik nintzen.
Hurrengo astelehenean Français teatrora joan nintzen, hitzartua genuen bezala. Zure literatur jakinmina gorabehera, ez diezazuket deusik ere erran ikuskariaz, ez bada Prévanek dohain zoragarriak dituela lausengurako, eta teatro lanak erreka jo zuela: horra han jakin dudan guztia. Atsekabez nekusan aisialdi hura finitzen ari zela, nahiz arras gostuko nuen; eta aisialdia luzatzeko, mariskalaren emaztea neure etxera gonbidatu nuen: horrek eman zidan balakari atsegin hari gauza bera proposatzeko estakurua, nork ere ez baitzuen P***ko kondesen etxera, desenkusak ematera, lasterka abiatzeko denbora baizik eskatu. Izen horrek neure suhar guztia itzuli zidan; argi ikusi nuen isilmandatuka hastera zihoala: zure kontseilu zuhurrak gogoan hartu eta neure buruari hitz eman nion... abentura hartan segiko nuela; ziur bainintzen berritsukeria hura sendatuko niola.
Arrotza baitzen nire lagunartean, arrats hartan jendez eskastuan, ohiturazko begiramenak zor zizkidan; hala, afaltzera joan ginenean, eskua eskaini zidan. Haren eskua onartzearekin batera, maleziaz eragin nion neureari dardarizo arin bat, eta, ibiltzen ari nintzen bitartean, begiak apaldu nituen eta arnas hotsa goratu. Neure hondamena aldez aurretik ikusia nuelako eta garaitu ninduenaren beldurrez nintzelako irudia egin nuen. Prévanek ezin hobeki hauteman zuen; beraz bada traidore hark berehala aldatu zuen doinuz eta egonmoldez. Galai izana, bihurtu zen amoltsu. Ez hain zuzen hitz beretsuak erraten ez zituelako; egoerak eta aldarteak hala beharturik: baina haren behakoa, dagoeneko motelduxea, ferekatzaileagoa zen; mintza doinua eztiagoa; irribarrea ez zuen jadanik maltzurkeriazkoa, alaitasunezkoa baizik. Azkenik, haren solasari zirtoen sua emeki bada emeki iraungitzen ari baitzitzaion, adimen erneak bide eman zion atsegintasunari. Horra nire galdea, zuk hobeki eginen zenukeen?
Ni, berriz, ametsari emana nengoen, halako heineraino non bertzeak nahitaez ohartu behar izan zitzaizkidan, eta karia horretara liskartu nindutenean, trebetasunez neure burua moldakaizkiro defendatu, eta igorri nion Prévani behako zalu bat, ahalkez eta harriduraz betea ordea, egokia zena hari sinetsarazteko hark nire asalduaren arrazoia asmatu ahal izanak sortua zuela nire beldur guztia.
Afalondoan, baliatu nuen mariskalaren emazte horrek beti kontatzen dituen horietako historia bat kontatzen ari zen denbora neure aulki otomanoan esertzeko, amets eztia dakarren halakoxe utzialdian. Ez nintzen haserre Prévanek horrela ikusi izanaz; ohoratu ninduen alabaina nihaurenganako ardura guztiz berezi batez. Pentsa dezakezu nire behako ahalketuak ez zirela ausartzen nire garailearen begiak bilatzera: baina modu apalagoan zuzendurik hari buruz, berehala jakinarazi zidaten sorrarazi nahi nuen ondorioa ari nintzela erdiesten. Sinetsarazi behar nion oraino nigan ere ondorio bera sortua zuela: hala non, mariskalaren emazteak bazihoala iragarri zuenean, oihukatu nuen boz guri eta amoltsuz: Ah, Jainkoa! Hain ederki bainago hemen! Altxa nintzen haatik: baina mariskalaren emazteagandik bereizi baino lehen, zer asmo zituen galdetu nion, nireak errateko eta biharamunagoan neure etxean geldituko nintzela jakinarazteko estakuru gisa. Gero, batbedera bere etxera joan zen.
Orduan gogoetan jarri nintzen. Ez nuen zalantzarik ezen eman berri nion elkar ikusteko dei gisako hura Prévanek baliatuko ez zuenik; ezen ni bakarrik aurkitu ahal izateko bezain goiz jinen ez zenik, eta erasoa bizia izanen ez zenik: baina ziur nintzen halaber ezen, nire omenaren karietara, ez ninduela tratatuko, doi bat trebaturik egonez gero, abenturetako emakumeekin, edo batere esperientziarik ez dutenekin baizik erabiltzen ez den arintasun horrez; eta arrakasta hurbil nekusan, baldin amodio hitza erraten bazuen, baldin, oroz gain, hitz hori nigandik nahi bazuen erdietsi.
Zeinen erosoa den zuen gisako arau zorrotzeko jendeekin harremanetan hastea! Batzuetan harritzen zarete maitemindu nahasi baten ahalkeaz edo asaldatzen zarete haren gainezkaldi suharrez; sukar bat da, bertzeak bezala hotzikarak eta karra eragiten dituena, eta batzuetan sintoma desberdinez agertzen dena. Baina zuen urrats antolatua hain da ordea asmatzen erraza! Etorrera, egonmoldea, doinua, hitzak, guztiak oro bezperatik nekizkien. Ez dizut bada gure solasaren berri emanen, aise ordezkatuko baituzu. Ohar zakizkio soil-soilik ezen neure buruaren defentsa itxuratu hartan neure ahal guztiaz laguntzen niola: asaldatzen nintzen, mintzatzeko astia izan zezan; arrazoi txarrak ematen nizkion, iharduk zitzan; beldurra eta mesfidantza agertu nion, hark segurantzak eman ziezazkidan; eta haren lelo etengabeari, ele bat baizik ez dizut galdatzen, nire isiltasunak erantzuten zion, iduriz ez ziola uzten elerik igurikatzen, desiratzen zuena areago desirarazteko ez bazen; horren guztiaren erdian, esku bat ehun aldiz hartua, betiere gibelatua eta sekula ez ukatua. Egun osoa eman liteke horretan; oren hilgarri bat eman genuen guk: menturaz zeregin horretan ginatekeen oraino, baldin aditu ez bagenu zaldi orga bat etxe aitzinean sartzen. Zorioneko eragozpen horrek, arrazoi den bezala, eske fermuak biziago eginarazi zizkion; eta nik, ikusirik heldua zela ezein ezusteren gerizpean nengoen unea, hasperen luze batez neure burua prestatu ondoren, ele balios hura erran nion. Gonbidatuen etorrera iragarri zidaten, eta handik gutxira berehala lagunartea aski bete zitzaidan jendez.
Prévanek galdegin zidan ea biharamun goizean jin zitekeen, eta nik onartu: baina neure burua defendatzeko arduraz, gelazainari manatu nion nire logelan egon zedin ikustaldi horren denbora guztian, handik, dakizun bezala, nire apaingelan gertatzen den guztia ikusten baita, eta hantxe hartu nuen Prévan. Solasa libro, eta biok nahi berberak izanik, berehala aditu genuen elkar: baina ikusle desegoki hura aienatu behar genuen; hantxe nindukan zain.
Orduan, nire barne bizitzaren irudia neure gogara hari eginez, aise sinetsarazi nion ezen sekula ez genuela libertate unerik kausituko; eta mirari baten gisara hartu behar genuela atzo gozatu genuen hura, zeinak arrisku handiegien mende utzia baininduen hala ere, une batetik bertzera egongelan norbait sar baitzitekeen. Ez nintzen begiratu hari orobat erratetik ezen ohitura horiek guztiak finkatuak izan zirela, zeren eta egun hura arte ez baitzidaten sekula gogaitik eragin; eta aldi berean setaz ohartarazi nion ohitura horiek ez zitezkeela alda, nire sehien aitzinean neure burua nabarmen utzi gabe. Saiatu zen atsekabetzen, haserretzen, amodio gutxi nuela erraten; asmatuko duzu horrek guztiak zenbatez hunkitzen ninduen! Baina ukaldi erabakigarria jo nahirik, malkoak deitu nituen neure sokorrian. Zaïre, negarrez ari zara*, gisa horretan izan zen zehazki. Nigan eduki uste zuen nagusigoa eta bere gogara galduko ninduelako uste osoa baliatu zituen hark Orosmanen amodio guztiaren ordez.
Teatro jokaldi hura iraganik, prestakizunetan hasi ginen berriz. Egunaren despit, gaua izan genuen solasgai: baina nire atezaina ezin gaindituzko eragozpen bilakatua zen, eta ez nion utzi hura erostera entseiatzen. Lorategiko ate ttipia proposatu zidan: baina aldez aurretik sumatua nuen, eta sortu nuen okasiorako zakur bat, izanagatik egunez lasaia eta isila, gauez zinezko deabru bat omen zena. Xehetasun horietan guztietan hain erraz sartzen nintzen non aukera ezin hobea ematen bainion suhartzeko; beraz asmorik irrigarriena proposatzera lerratu zen, eta hura izan zen onartu niona.
Hasteko, haren sehia ziurra zen hura bezainbat: horretan ez zuen batere engainatzen, nolako nagusi, halako sehi. Afari handi bat eskainiko nuen neure etxean; Prévan han agertuko zen, astia hartuko zuen bakarrik irteteko. Haren isilmandatari trebeak zaldi orga deituko zuen, atea irekiko zuen; eta bera, Prévan, orgara igo ordez, artoski itzuriko zen. Karrozazainak ezin inolaz ere ohart ziezaiokeen; halatan mundu guztiarentzat nire etxetik joana, eta nire etxean haatik gelditua, kontua zen jakitea ea nire gelara iristea erdiets zezakeen. Aitor dut hasieran nire kezka izan zela aurkitzea, asmo haren kontra, arrazoi hain txarrak non iduri ahal izan zezan Prévanek suntsitzen zituela; etsenpluen bidez erantzun zidan. Hari adituz gero, ez zegoen hura baino baliabide arruntagorik; berak usu baliatua zuen; hura zuen berebat erabiliena, arrisku gutxienekoa zelakoan.
Ezin gezurtatuzko aginpide horiez azpiratua, aitortu nuen, xalo bada xalo, banuela zurubi bat gordekakoa, nire kabinetetik oso gertu zeramana; ezen han utz nezakeela giltza, eta hura han ezkutatzen ahalko zela, eta zain egon, arrisku handirik gabe, harik eta nire gelazainak alde eginak ziren arte; eta gero, neure baietzari egiantza gehiago emateko, handik instant batera ez nuen jadanik nahi, ez nintzen makurtzen amore ematera, baldin guztizko mendetasuna ez bazidan agertzen, baldin erakusten ez bazidan zintzotasuna... Ah! Zer nolako zintzotasuna! Azken buruan, nahi nion neure amodioa frogatu, ez ordea berea ase.
Irteera, ahantzi baitzait zuri aipatzea, lorategiko ate ttipitik behar zuen egin: aski zuen argi azkorriaren zain egotea, atezain zorrotzak ez zuen hitzik erranen. Oren horretan ez dabil arimarik, eta sehiak loaren sakonean egoten dira. Baldin arrazoi txar andana horrek harritua bazauzka, orduan ahanzten duzu gure egoera. Ba ote genuen arrazoi hobeagoen beharrik? Ez zuen hark galdatzen hura guztia jakin zedin baizik, eta ni, ziur nintzen ez zela sekula jakinen. Eguna biharamunagoko finkatu genuen.
Ohar zakizkio ezen horra afera bat adostua, eta nehork ez duela oraino Prévan nire lagunartean ikusi. Afari batean aurkitzen dut adiskide baten etxean, Prévanek bere palkoa eskaintzen dio teatro lan berri bat ikusteko, eta nik leku bat onartzen dut han. Ikuskaria bitartean eta Prévanen aurrean, emakume hori afaltzera gonbidatzen dut; ia ezin naiz begiratu Prévani ere etortzeko gomita egitetik. Onartzen du eta egiten dit, bi egun barru, ikustaldi bat ohituraren araberakoa. Egia erran, biharamun goizean datorkit ikustera: baina goizeko ikustaldiak nabarmenak ez izateaz gainera, niri baizik ez dagokit harako hari sobera ausarta iriztea; eta sartzen dut Prévan alabaina nirekin lotura handirik ez duen jendakiaren baitan, adeitasunezko afari bateko gomita hari idatziz eginez. Ontsa erran dezaket Annettek bezala: Hori da guztia, alabaina!
Zorigaiztoko eguna heldurik, bertutea eta omena galdu behar nituen eguna, manuak eman nizkion neure Victoire fidelari, eta hark bete zituen aurki ikusiko duzun bezala.
Arratsa heldua zen haatik. Orduko bazen anitz jende nire etxean, iragarri zidatelarik Prévanen etorrera. Adeitasun nabarmenaz egin nion begitarte, harekin nuen harreman gutxia hala frogaturik; eta mariskalaren emaztearen karta jokora bildu nuen, Prévanen ezagutzak haren bidez egin bainituen. Afalondoak ez zuen eragin txartel oso ttipi bat baizik, amoros zuhur hark niri igortzeko bidea kausitu zuena, eta nik erre egin nuena neure ohiturari jarraiki. Hari fida nintekeela iragartzen zidan han; eta funtsezko ele hori ele bizkarroi guztiez inguraturik zegoen, amodiozko eleez, zorionekoez, etab. gisa bereko jaietan nehoiz falta izaten ez diren horiez.
Gauerdian, karta jokoak finiturik, Mazedonia labur bat proposatu nuen. Prévanen ihesa errazteko, eta aldi berean hura nabarmen uzteko xede bikoitza nuen; halabeharrez nabarmen behar baitzuen gelditu, haren jokalari ospearen karietara. Gogobeterik nintzen halaber, behar izanez gero gogora baitzezaketen ez nintzela bakarrik gelditzeko presatua egon.
Jokoak nik uste baino gehiago iraun zuen. Deabrua tentatzen ari zitzaidan, eta amore eman nion preso egonezin hura kontsolatzera joateko nahiari. Galbiderantz abiatua nintzen bada, non eta gogoetatu nuen ezen hari emana nintzen orduko, ez nukeela hura nire xederako beharrezkoa zen jantzi prestu eta egokian edukitzeko nagusigo gehiagorik. Nahi horri gogor egiteko indarra izan nuen. Gibela egin nuen, eta itzuli nintzen, ez haserrerik gabe, joko eternal hartan berriz leku hartzera. Jokoa bukatu zen haatik, eta nor bere etxera joan zen. Nik berriz gelazainak deitu nituen, laster eta fite erantzi nintzen, eta berehala bidali nituen.
Banakusazu, bizkonde, jantzi arinetan, urrats ahalketi eta neurritsuz ibiltzen, eta nire garaileari segurantzarik gabeko esku batez atea zabaltzen? Sumatu ninduen, tximista ez da zaluagoa. Zer erran diezazuket? Garaitua izan nintzen, osoki garaitua, Prévan geldiarazteko edo neure burua defendatzeko hitzik erran ahal izan baino lehen. Jarrera erosoago bat eta egoerari hobeki zegokiona hartu nahi izan zuen berehala. Bere jantziak madarikatu zituen, zeren hark zioenez, nigandik aldaratzen omen baitzuten, arma beretsuekin nahi omen zen nirekin borrokatu: baina nire ahalke soberazkoak uko egin zion asmo hari, eta nire fereka eztiek ez zioten denborarik utzi. Bertze zeregin bati lotu zitzaion.
Bere eskubideak bikoiztu zituen, eta bere nahikariak berriz agertu ziren; baina erran nion orduan: «Aditu ondo, orain artekoaz aski kontaketa atsegina egin zeniezaieke P***ko bi kondesei, bai eta bertze milari ere: baina jakinminak nago ordea nola kontatuko diezun abenturaren bukaera.» Horrela mintzaturik, sehiak deitu nituen neure indar guztiaz. Huraxe zen nire txanda, eta nire egintza haren hitza baino bizkorragoa izan zen. Zezelka hasia baizik ez zela, horra non entzun nuen Victoire etortzen, eta bere gelan atxikiak zituen sehiei deika, manatua nion bezala. Orduan, erregina baten doinua harturik, eta boza goraturik, segitu nuen: «Alde hemendik, jauna, eta ez sekula gehiago nire aitzinean ager.» Ondoren, sehiak saldoan sartu ziren.
Prévan gaixoak burua galdu zuen, eta azken batean txantxa bat baizik ez zen egintza hartan segada ikusi ustean, ezpatari lotu zitzaion. Hobe zukeen lotu ez balitzaio: zeren nire gela sehiak, bulartsu eta indartsu, gorputzetik heldu eta lurrera bota baitzuen. Izugarrizko beldurra izan nuela aitortzen dut. Bara zitezen oihu egin nuen, eta libro joaten utz zezatela manatu, soilik ziurta zezatela alde egina zela nire etxetik. Sehiek obeditu zidaten: baina abarrotsa handia zen haien artean; haserre bizian ziren norbait ausartu izanaz beren etxekoandre bertutetsuari makurrik egitera. Zaldun dohakabearen lagun joan ziren denak, zalapartaka eta eskandaluka, nik nahi nuen bezala. Victoire baizik ez zen nirekin gelditu, eta bitarte hori nire oheko nahaspila konpontzen eman genuen.
Sehiak berriro igan ziren betiere zalapartaka; eta nik, biziki hunkitua oraino, galdegin nien ea zein asturu onagatik gertatu ote ziren oraino iratzarririk; eta Victoirek kontatu zidan ezen bere bi adiskideri afaltzen eman ziela, ezen iratzarririk gelditu zirela bere gelan, eta elkarrekin adostua genuen guztia azken batean. Eskerrak eman nizkien denei, eta gelaratzeko erran nien, haietariko bati manaturik haatik joan zedila berehala nire medikuaren bila. Iruditu zitzaidan laztura hilgarri haren ondorioaren beldur egotea zilegi nuela; eta bide ziurra zen berebat berri hura lau haizetara hedatzeko eta famatzeko.
Medikua jin zen alabaina, asko deitoratu ninduen, eta atseden har nezala baizik ez zidan manatu. Nik berebat manatu nion Victoireri joan zedila goizean goiz auzokoekin kalakan aritzera.
Oro hain ontsa heldu da non eguerdia baino lehen, eta geure etxean iratzarri garen orduko, nire auzokide debot hori nire oheburuan baitzen, abentura ikaragarri haren egiaren eta xehetasunen jakinminez. Harekin batera, oren batez, aienatu behar izan dut gizaldi honen ustelkeria. Geroxeago, gutun honekin batera igortzen dizudan txartela jaso dut mariskalaren emazteagandik. Azkenean, bortz orenak baino lehen, horra non ikusi baitut, harriduraren harriduraz, M... nire etxera etortzen. Bere taldeko ofizial batek hein hartaraino niri kalte eragin izanaz desenkusatzera etorria zela erran dit. Ez zuen deus jakin harik eta mariskalaren emaztearen etxean bazkaltzen ari zen arte, eta gartzelara joateko manua berehala igorri zion Prévani. Barka ziezaiola eskatu diot, eta hark ukatu egin dit. Orduan pentsatu dut, gaizkidea nintzenez, nik ere neure burua behar nuela zigortu, eta zorrotz atxilotua behar nuela bederen egon. Atea hertsarazi dut eta ondoezik nintzela erranarazi.
Gutun luze hau nire bakardadeari zor diozu. Bertze bat idatziko diot Volanges andreari, zeinak hain segur jendaurrean irakurriko baitu, eta non ikusiko baituzu historia hau nola behar den kontatu.
Ahantzi zait erratea ezen Belleroche laidotua dela, eta Prévanekin nahi dela nola edo hala borrokatu. Gaixoa mutila! Zorionez baduket haren burua lasaitzeko astia. Bitartean, nireak atsedena behar du, izkiriatzeaz akitua baita. Adio, bizkonde.
...ko gaztelutik, 17**ko irailaren 25ean, arratsean.
LXXXVI. GUTUNA
***KO MARISKALAREN EMAZTEAK MERTEUILEKO MARKESARI
(Aurreko gutunari atxikitako txartela.)
Ene Jainkoa! Zer berri eman didate bada, andre maitea? Nola liteke Prévan ttipi horrek halako izugarrikeriak egin izana? Nori eta zuri! Zer nolako arriskutan ez ote gauden! Nor bere etxean ezin beraz segur egon! Egiazki, gertakizun horiek kontsolamendua dakarkiote zaharra denari. Sekula ez naiz ordea horrelako mustro bat zure etxean hartu izanaren kausa aldez izateaz kontsolatuko. Hitz ematen dizut ezen baldin erraten didatena egia bada, Prévan ez dela gehiago nire etxean sartuko; hori da jende prestu guztiek harekin duketen jokabidea, baldin egin behar dutena egiten badute.
Erran didate alditxarturik egon zarela, eta zure osasunak kezkaturik nauka. Emaidazu, otoi arren, zeure berri; edo mezutu bederen zeure neskame baten bitartez, baldin zuhaurk ezin baduzu. Hitz bat baizik ez dizut galdatzen sosega nadin. Gaur goizean zure etxera lasterka jina nintzatekeen, ez balitz medikuak nire bainuak hartu gabe egoten uzten ez didalako; eta gaur arratsaldean Versaillesa joan beharrean naiz, betiere nire ilobaren aferaren karietara.
Adio, andre maitea; har ezazu betiko nire adiskidantza egiazkoa.
Parisen, 17**ko irailaren 25ean.
LXXXVII. GUTUNA
MERTEUILEKO MARKESAK VOLANGES ANDREARI
Ohetik izkiriatzen dizut, adiskide on eta maitea. Gertakaririk higuingarrienak eta aldez aurretik ikusgaitzenak eri erorarazi nau harriduraz eta xangrinez. Ez diot hain segur neure buruari zer liskarturik: baina emakume zintzo eta bere sexuari dagokion zuhurtziari eusten dion batentzat hain da penagarria betiere jendeen arreta beragan finkatzea, non munduan dudan guztia emanen bainuke abentura dohakabe hori saihestu ahal izateko, non berebat ez baitakit oraino ez ote dudan landara joateko xedea hartuko, hori guztia ahantzia izan dadin igurikatzera. Horra beraz zer den.
...ko mariskalaren emaztearen etxean kausitu nuen Prévan delako jaun bat, zuk segurki omenez ezagutuko duzuna, eta nik bertze ezein eraz ezagutzen ez nuena. Baina etxe hartan kausitu nuenez, zilegi zitzaidan, nire iduriko, lagun ontzat hartzea. Gorpuzkeraz aski atsegina da, eta iruditu zitzaidan ez zuela adimen biziaren eskasik. Halabeharraren eta jokoaren asperraren karietara emakume bakarra gertatu nintzen haren eta ...ko apezpikuaren artean, bertze guztiak lanskenet karta jokoan ari ziren bitartean. Solasean ari izan ginen hirurok afalordua arte. Mahaian, norbaitek aipatu zuen teatro lan berri batek mariskalaren emazteari bere palkoa Prévani eskaintzeko okasioa eman zion, eta hark onartu zuen; eta deliberatu zuten nik ere leku bat izanen nuela han. Iragan astelehenerako zen, Français teatroan. Nola emanaldiaren ondoren mariskalaren emaztea nire etxera baitzetorren afaltzera, harekin etor zedila proposatu nion jaun horri, eta jin zen. Biharamunagoan ikustaldi bat egin zidan, ohiturazko moldearen arabera, nabarmentzekorik deus izan ez zuena. Biharamun goizean ikustera jin zitzaidan, eta ikustaldi hori ausart samarra iruditu zitzaidan: baina iruditu zitzaidan hari begitarte egiteko eraz adierazi ordez, hobe nuela adeitasunez hari ohartarazi ezen ez ginela oraino elkarri hark uste bezain estuki lotuak. Horretarako, igorri nion egun hartan berean, gonbit aski lehor eta aski arranditsu bat, herenegun eskaini nuen afari batera jin zedin. Afalondo osoan ez nion hitza lau aldiz luzatu: eta hura, berriz, bere karta jokoa bukatu orduko joan zen. Ados izanen zara nirekin ezen ordu arte deusek ez duela abentura batera eramateko itxura gutxiagorik: kartetan aritu ondoren, Mazedonia bat egin genuen, goizaldeko bi orenak inguru arte eduki gintuena; eta azkenik oheratu nintzen.
Bazuen bederen oren erdi hilgarri bat neskameak alde eginak zirela, eta horra non zarata aditu nuen neure gelan. Oso izuturik zabaldu nuen leiho oihala, eta gizon bat ikusi nuen kabinetera daraman atetik sartzen. Oihu min bat egin nuen; eta ezagutu nuen, eskuargiaren argitara, Prévan jaun hura, nork ere, ezin sinetsizko ausardiaz, ez kezkatzeko erran baitzidan; bere jokabidearen misterioa behar zidala argitu, eta ez nezala, arren otoi, zaratarik egin. Horrela mintzaturik, kandela bat biztu zuen; ezin mintzatu ahal izateraino nintzen harritua. Haren itxura eroso eta lasaiak are gehiago nindukan, nik uste, harriduraren harriduraz. Ez zituen ordea bi hitz erran, eta horra non ikusi nuen ustezko misterio hura zer zen; eta nire erantzun bakarra, pentsa dezakezunez, sehiak deitzea izan zen.
Ezin sinetsizko zorionaz, sehi guztiak nire neskame baten gelan bilduak ziren, eta oheratu gabeak oraino. Nire gelaria, nigana zetorrela oso suhar mintzatzen aditu baitzidan, izutu egin zen, eta jende hori guztia deitu zuen. Pentsa dezakezu zer nolako eskandalua izan zen! Sehiak haserre bizian neuzkan; nire gela sehiak Prévan hiltzen zuen unea ere ikusi nuen. Aitor dut ezen, une hartan behintzat, oso lasaitu ninduela indarrez babestua nintzela ikusteak: egungo egunean gogoeta eginik, nahiago nukeen nire gelazaina baizik jin izan ez balitz; hura aski zitzaidakeen, eta saihestuko nukeen agian atsekabetan naukan eskandalu hau.
Horren ordez, abarrotsak auzokideak iratzarri ditu, sehiak mintzatu dira, eta atzodanik hori da Paris osoko berria. Prévan jauna preso dago bere guda taldeko komandantearen manuz, nork ere izan baitu nire etxera desenkusak eskaintzera, hala erran dit, jiteko prestutasuna. Preso hartze horrek esamesak areagotuko ditu: baina ezin izan dut erdietsi hori bertze era batera izan zedin. Hiria eta gortea ate joka dauzkat, atea ordea hertsia dago ororentzat. Ikusi ditudan presuna bakanek erran didate bidezkotasunez ari omen direla nitaz, eta jendearen haserreak mukuru egin omen duela Prévan jaunaren aurka: hain segur ondo merezia duke, baina horrek ez dio abentura horri higuingarritasunik kentzen.
Bertzenaz, gizon horrek badituzke segurki adiskide batzuk, eta adiskide horiek gaiztoak behar dute: nork daki, nork dakike zer asmatuko duten niri kalte egiteko? Ene Jainkoa, emakume gazte bat zeinen dohakabea den! Ez du oraino deus egin, ezarri ere du bere burua gaitzerranetarik gerizatua, eta gezur beltzari berari behar zaio orduan nagusitu.
Mezutu, otoi arren, zuk nire lekuan zer eginen zenukeen: erran nahi baita, pentsatzen duzun guztia. Zugandik ditut beti kontsolaziorik eztienak eta iritzirik zuhurrenak hartu; zugandik dut halaber horiek hartzea gehien laket.
Adio, adiskide on eta maitea; ezagutzen dituzu zuri sekula betiko atxikia naukaten sentimenduak. Musu bat zure alaba atseginari.
Parisen, 17**ko irailaren 26an.
HIRUGARREN PARTEA
LXXXVIII. GUTUNA
CÉCILE VOLANGESEK VALMONTEKO BIZKONDEARI
Danceny jaun zaldunaren gutunak hartzeak, jauna, plazer ezinago handia ematen didan arren, eta nahiz ez dudan hark baino gutxiago nahi berriz elkar ikus ahal dezagun, batere eragozpenik gabe ikusi ere, ez naiz haatik ausartu zuk proposatzen didazuna egitera. Lehenik, oso arriskutsua delako; bertzearen ordez jartzea nahi duzun giltza hori berdintsua da zinez: baina hala ere badute desberdintasunik, eta ama orori so dago, eta orori ohartzen zaio. Bertzalde, nahiz hemen gaudenez geroztik nehor ez den giltzaz oraino baliatu, zorigaitzen bat gerta liteke; eta baldin norbait ohartuko balitzaio, galdua nintzateke betiko. Horrez gainera, halaber iruditzen zait gaizki egina legokeela; giltza baten kopia gisa horretan egitea: handia da gero! Egia da zu zarela zeregin horrez arduratzeko ontartea eginen zenidakeena; baina hala eta guztiz ere, baldin norbaitek jakinen balu, ez dira gutxiago begiratuko gaitzespena eta hobena nire gain ematetik, nigatik egina baitzenukeen. Finean, bi aldiz entseiatu nahi izan naiz giltza hartzera, eta egiazki erraz har liteke, baldin bertze gauza bat izan balitz: ez dakit zergatik ordea betiere dardaraka hasten naiz, eta ez dut oraino kuraiarik hartzen. Gauden bezala gelditzea hobe dugula uste dut beraz.
Baldin nirekin orain arte bezain adeitsua izateko ontartea eginen bazenit, kausituko duzu betiere niri gutunak helarazteko bidea. Azkena bera ere, ondikotz halako batean bet-betan jiratu ez bazina, aise emanen zenidakeen. Jakin badakit ez dezakezula, nik bezala, horretan baizik ez pentsatu; nahiago dut ordea pazientzia gehiago izan eta horrenbertze ez arriskatu. Ziur naiz Danceny jaunak gauza bera erranen lukeela: zeren sobera atsekabetzen ninduen zerbait nahi zuen bakoitzean, onartzen baitzuen azkenik nik deusik ez egitea.
Gutun honekin batera igorriko dizkizut, jauna, zeurea, Danceny jaunarena, eta zeure giltza. Zeure ontasun guztiak ez dizkizut hargatik gutxiago eskertzen eta, aurrerantzean ere, arren otoi, zeure ontarterik ez niri uka. Egia da arras maluros naizela, eta zu gabe are malurosago nintzatekeela: baina, ororen buruan, nire ama da; pazientzia behar dut hartu. Eta baldin Danceny jaunak betiere maite banau, eta zuk ez banauzu orobat abandonatzen, helduko da agian garai zoriontsuagorik.
Ohorez bainaiz, jauna, nire esker on guztiaz, zure zerbitzari txit apal eta txit esanekoa.
...tik, 17**ko irailaren 26an.
LXXXIX. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK DANCENY ZALDUNARI
Baldin zure aferak zuk nahi bezain fite aitzinatzen ez badira, adiskidea, ez duzu osoki nire gain eman behar. Badut hemen oztopo bat baino gehiago gainditzeko. Volanges andrearen zaintza eta zorroztasuna ez dira bakarrak; zure adiskide gazteak bertze zenbait oztopo jarri dizkit halaber. Izan hoztasun edo izan ahalke, ez du beti egiten nik kontseilatzen diodana; eta haatik hark baino hobeki jakin uste dut zer behar den egin.
Kausitua nuen bide soil, eroso eta ziur bat zure gutunak hari emateko, bai eta, segidan, zuk nahi dituzun elkar ikuste horiek errazteko ere: baina zure adiskideari ezin izan diot bide horiez baliatzeko deliberoa harrarazi. Hanbatenaz atsekabetua naiz, non ez baitut bertze biderik ikusten zu harengana hurbilarazteko: eta zuen arteko gutun bidezko harremanaz den bezanbatean ere, beldurrak nago beti ez ote gaituen gu hirurok arriskutan jarriko. Beraz, ulertuko duzu ez dudala arrisku horretan erori nahi, ezta zuek erorarazi ere.
Arras penatuko nintzateke haatik baldin zure adixkidearen fidantzia gutxiak ez banindu zuri baliagarriro zerbitzatzen utziko; on zenuke ausaz karia horretara berari izkiriatzea. Zuk ikusi zer nahi duzun egin, deliberoa soil-soilik zurea da; zeren adiskideak zerbitzatzea ez baita aski, orobat behar baitira beren erara zerbitzatu. Hark zuri dizun atxikimendua ziurtatzeko bertze modu bat izan liteke halaber; zeren bere borondateari atxikia zaion emakumea ez baita dioen bezain amoros.
Ez uste jarraikitasun eza sumatzen diodanik zure maitaleari: oso gaztea da ordea: beldur handia dio bere amari, zeinak, dakizun bezala, zure kaltea baizik ez baitu nahi; eta arriskutsua litzateke agian zure adiskidea zugan pentsatzera behartu gabe denbora gehiegi egotea. Erran berri dizudan horretaz ez haatik hein handi bateraino kezkatu gero. Funtsean ez baitut mesfidatzeko ezein arrazoirik; adiskidantzak dakarren onginahia bertzerik ez da.
Ez naiz gehiago luzatuko, nik ere bai baititut afera batzuk. Ez naiz zu bezainbat aitzinatu: baina zu bezainbat maite dut nik ere, eta horrek kontsolatzen nau; eta nik berriz deusik erdiets ez baneza ere, neure denbora ontsa erabilitzat emanen nuke, baldin baliagarri izan ahal banatzaizu. Adio, adiskidea.
...ko gaztelutik, 17**ko irailaren 26an.
XC. GUTUNA
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEAK
VALMONTEKO BIZKONDEARI
Biziki desiratzen dut, jauna, gutun honek penarik sorraraz ez diezazun; edo, baldin ezeinik sorrarazi behar badizu, sosega ahal dezala bederen zuri izkiriatzean sentitzen ari naizenak. Orain aski eta sobera ezagutu behar nauzu, zu atsekabetzeko asmorik ez dudala ziur jakiteko; zuk ordea, dudarik gabe, ez nindukezu halaber etsipen eternal batean murgilarazi nahiko. Arren otoi bada, hitz emana dizudan adiskidantza amoltsuaren izenean, bai orobat zuk nigana duzun sentimendu ausaz biziago baina ez hain segur zinezkoagoaren izenean, ez dezagun gehiago elkar ikus; zoaz; eta, ordu arte, utz ditzagun ororen gainetik bazter geure arteko solas partikular eta sobera arriskutsu horiek, non, ezin asmatuzko ahal baten karietara, erran nahi dizudana zuri erratera sekula heldu gabe, aditu behar ez nukeena aditzen ematen baitut denbora.
Atzo oraino, lorategian nigana bildu zinelarik, nire xede bakarra zen gaur izkiriatzen dizudana zuri erratea; eta haatik zer egin dut? Ez bada zure amodioaz kezkatu;... Zure amodioaz, nahiz ez diodan sekula erantzun behar! Ah! Otoi, urrun zakizkit.
Ez beldur izan, nire ausentziak ez baititu zugana ditudan sentimenduak nehoiz aldatuko; nola garait nitzake, ez baitut jadanik sentimenduok gudukatzeko kemenik? Ikusten duzu, dena erraten dizut, beldur gutxiago diot neure ahulkeria aitortzeari, ahulkeria horri men egiteari baino: baina neure sentimenduen gainean galdu dudan nagusigoa, neure egintzen gainean dut atxikiko; atxikiko dut, bai, hartua dut xedea; bizia eman behar baneza ere.
Ondikotz! Ez da oraino urrun gisa horretako borrokarik sekula egin behar ez izanaren uste osoan nintzen garaia. Karia horretara zorionekoa nintzen; sobera loriatua nintzen ausaz. Urguilu hori zeruak dit zigortu, krudel zigortu ere: baina kolpatzen gaituen unean berean ere urrikiz betea baita, oraino gaztiguka ari zait eror nadin baino lehen; eta bi aldiz nintzateke errudun, baldin eta zuhurtzia eskasez jarrai baneza, nahiz dagoeneko indar gehiagorik ez dudala badakidan.
Ehun aldiz erran didazu ez zenukeela nahi nire malkoez erositako zorionik. Ah! Ez gaitezen zorionaz gehiago mintza, utzidazu ordea sosegu doi bat berriz hartzen.
Nire galdeari amore emanez, zenbat eskubide gehiago ez ote dituzu irabaziko nire bihotzaren gainean? Eta eskubide horietarik ezin defendatuko naiz, bertutean oinarrituak baitira. Neure esker on guztiak zer nolako bozkarioa emanen didan! Sentimendu zoragarri batez bihotz zimikorik gabe gozatzeko eztitasuna zorko dizut. Egungo egunean, aitzitik, neure sentimenduez, neure pentsamenduez izitua, berdin beldurtzen nau zutaz eta nitaz gogoeta egiteak; zugan pentsatzetik beretik lazten naiz: pentsamendu horri ezin itzur natzaionean, buru egiten diot; ez dut nigandik urruntzen, baina ez dut onartzen.
Ez ote da gu biontzat hobe asalduzko eta antsiazko egoera hori geldiaraztea? O, zuk, zeure arima betiere sentikorra huts egin duzunean ere bertutearen lagun atxiki duzun horrek, begirunez hartuko duzu nire egoera dolorezkoa, ez duzu nire erregua apaletsiko! Nahasmendu bortitz horien ondoren etorriko da interes bat eztiagoa baina ez hargatik amoltsutasun gutxiagokoa: orduan, zure on eginengatik sosegu harturik, maiteko dut neure bizitza, eta erranen dut bihotza bozkarioz beterik: sentitzen ari naizen sosegu hau, neure adiskideari zor diot.
Behartzen ez dizkizudan baina arrenka galdatzen dizkizudan gabetasun ttipi batzuei men eginez, garestiegi ordaindu uste zenuke bada nire oinazeen bukaera? Ah! Baldin zu zoriontsu izan zaitezen, aski balitz nik dohakabe izatea onartzea, ez nuke, otoi, sinets nazakezu, instant batez ere dudatuko... Errudun izatea ordea!... Ez, adiskidea, ez, hobe mila aldiz hil.
Ahalkearen ahalkez jadanik, kontzientziaren ausikien bezperan, bertzeen zein nihauren beldur naiz; ahalke gorritzen naiz lagunartean, eta dardaratzen bakardadean; nire bizitza oinazezkoa baizik ez da orain; zure baietza hartzen ez dudan bitartean sosegurik ez duket. Nire deliberorik laudagarrienak ez dira aski ni lasaitzeko; honako hau atzodanik hartua dut, eta haatik malkotan eman dut gaua.
Horra zure adiskidea, zuk maite duzuna, nahasirik eta erreguka, zuri atseden eta inozentzia galdezka. Ene Jainko Jauna! Zu gabe, nehoiz gerta zitekeen galde umiliagarri hori zuri egitera behartua? Ez dizut deusik egozten; nihaur aski eta sobera ari naiz sentitzen zeinen zaila den nahitaezko sentimendu bati gogor egitea. Deitorea ez da marmarra. Eskuzabaltasunez egizu nik halabeharrez egiten dudana; eta zuk sorrarazi dizkidazun sentimendu guztiei, emendatuko diet esker on betikoaren sentimendua. Adio, adio, jauna.
...tik, 17**ko irailaren 27an.
XCI. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEARI
Zure gutunaz laztua, ez dakit oraino, andrea, nola ihardets niezaiokeen. Dudarik gabe, baldin zure maluraren eta nirearen artean behar bada hautatu, niri dagokit sakrifikatzea, eta ez dut dudatzen: baina hain interes handiek merezi dute, nire iduriko, ezer baino lehen eztabaidatuak eta argituak izatea; eta eztabaidatzera nola heldu, baldin ez badugu gehiago elkar ez mintzatu ez ikusi behar?
Zer! Sentimendurik eztienek bat eginik gauzkatelarik, beldurkeria lauso bat aski izanen da gu bereizteko, menturaz betiko! Adiskidantza amoltsuak, amodio suharrak alferrik dituzte beren eskubideak galdatuko; haien ahotsak ez dira entzunak izanen: eta zergatik? Zein da bada mehatxatzen zaituen arrisku hertsagarri hori? Ah! Sinets nazazu, gisa horretako beldurrak, eta hain arinki sortuak, badira jadanik, nire ustean, segurantzarako aski arrazoi ahaltsuak.
Zilegi izan bekit zuri hau erratea, berriz ere kausitzen dut hor niri buruz adierazia izan zaizun gaitzerizkoaren zantzua. Ez da zertan dardara eginik gizon onetsiaren ondoan; ez da, batez ere, urrunarazten adiskidantza poxi bat merezi izateko gai jujatu izan dena: gizon arriskutsua izaten da aitzitik beldurra sortu eta hari ihes egitera behartzen duena.
Halarik ere, nehor izan ote zaizu nehoiz ni baino begirakorrago eta manukorrago? Dagoeneko, ikusten duzunez, neurrizkoa dut mintzaira; ez zait jadanik haizu izen arras ezti horiek, nire bihotzak biziki maite dituen horiek, eta isilean etengabe erraten dizkizunak baliatzea. Ez naiz jadanik maitale fidel eta dohakabea, adiskide amoltsu eta sentikor baten kontseiluak eta kontsolamenduak hartzen dituena; akusatua naiz jujearen aitzinean, esklaboa nagusiaren aitzinean. Izate berri horiek betebehar berriak dakartzate dudarik gabe; guztiak oro beteko ditudala hitz ematen dizut. Entzun iezadazu, eta baldin kondenatzen banauzu, baietsiko dut eta joan eginen naiz. Are gehiago hitz ematen dizut; nahiago duzu aditu gabe jujatzen duen despotismoa? Baduzu zeure baitan bidegabe izateko kemena? Manatu eta obedituko dizut hala ere.
Baina epai hori, edo manu hori, zure ahotik entzun dezadan. Eta zergatik? Erranen didazu haatik. Ah! Galdera hori egiten badidazu, zein gutxi ezagutzen dituzun amodioa eta nire bihotza! Ez ote da bada deus zu bertze behin ikustea? Hara! Etsipena dakarkidazularik arimara, behako kontsolagarri batek begiratuko du agian fin gaitz egitetik. Uko egin behar badiot azkenik amodioari, adiskidantzari, nahiz diren nire izate bakarra, zeure obra ikusiko duzu bederen, eta zure urrikia geldituko zait: ontarte ttipi hori, baldin merezi ez baneza ere, iruditzen zait aski garesti pagatzera makurtua naizela, eta beraz erdiesten ahalko dudalakoan nago.
Zer! Zeugandik urrundu behar nauzu! On iduri bide zaizu beraz bata bertzearentzat arrotz bihur gaitezen! Zer diot? Hori da zure nahia; eta nire ausentziak zeure sentimenduak aldaraziko ez dizkizula ziurtatzen didazun bitartean, sentimenduok aiseago suntsi ahal izateko baizik ez nauzu partitzera presatzen.
Aipatua didazu dagoeneko sentimenduok esker onaz ordezkatzea. Halatan ezezagun batek zerbitzurik ttipienaren ordainetan zugandik jasoko lukeen sentimendua, zure arerioak berak ere zuri kalte egitetik geldituz gero jasoko lukeen bera, horra zer eskaintzen didazun! Eta nahi duzu nire bihotzak hori askiets dezan! Galdetu zeureari: baldin maitalea, baldin adiskidea etorriko balitzaizkizu beren esker ona adieraztera, ez zenieke haserre bizian erranen: «Zoazte hemendik, eskergabeak alaenak?»
Baratzen naiz eta bihozberatasuna eskatzen dizut. Barka ezazu zuk sorrarazten duzun oinazearen adierazpena: ez dio inolaz ere kalterik eginen nire mendekotasun guztizkoari. Baina nik ere arrenka diotsut, zuhaurk zeureganatutzat dauzkazun sentimendu arras ezti horien izenean, ez ni aditzeari ukorik egin; eta, zuk murgilarazi nauzun kezka hilgarriaren errukiagatik bederen, ez gibelarazi une hori. Adio, andrea.
...tik, 17**ko irailaren 27an, arratsean.
XCII. GUTUNA
DANCENY ZALDUNAK VALMONTEKO BIZKONDEARI
O, adiskidea! Zure gutunak lazturaz izoztu nau. Cécile... O Jainkoa! Ba ote? Cécilek ez nau jadanik maite. Bai, egia lazgarri hori dakusat zure adiskidantzak inguratu duen estalkiaren tartetik. Kolpe hilgarri hori hartzeko prestatu nahi izan nauzu; eskertzen dizkizut zeure artak, amodioari ordea ezar ote dakioke bortxaz artarik? Lasterka doa interesatzen zaionaren aurretik; ez du bere asturua jakiten, igerri egiten du. Ez dut neureaz duda egiten: mintza zakizkit itzulirik gabe, mintza ahal zakizkidake, eta otoi arren mintza zaitez. Oro gaztiga iezadazu: zerk biztu dituen zure susmoak, zerk baieztatu dituen. Xehetasunik ttipienak baliosak dira. Entseia zaitez, batez ere, haren hitzak oroitzera. Hitz bat bertze baten ordez jarri izanak perpaus osoa alda dezake; hitz berak bi erranahi izaten ditu batzuetan... Tronpatu bide zara agian: ondikotz, saiatzen ari naiz oraino neure burua engainatzen. Zer erran dizu? Liskarrik egiten ote dit? Ez da bederen bere hutsegiteetarik defendatzen? Aldez aurretik behar nuen aldaketa hori ikusi, aspaldi honetan nonahi eta noiznahi kausitzen dituen eragozpenen karietara. Amodioak ez ohi du ezagutzen horrenbertze behaztopa.