...tik, 17**ko abuztuaren 25ean
XXXII. GUTUNA
VOLANGES ANDREAK
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEARI
Nahi duzu bada, andrea, Valmont jaunaren bertutean sinets dezadan? Aitortzen dizut ezin naizela hori sinestera makurtu, eta hanbatenaz gostako litzaidakeela, zuk kontatu didazun egintza bakar horren arabera, Valmont jauna zintzotzat hartzea, gizon omenez eta izatez prestu baten hoben bat jakin eta hura biziotsutzat hartzea baino. Gizona ezein alorretan ez da betegina, ez ongian, ez gaizkian ere. Gaiztaginak badu bertute, nola gizon prestuak ahuldade. Egia hori iruditzen zait hanbatenaz sinetsi beharragoa, non hortik baitator bihozbera izan beharra nola gaiztoekin hala zintzoekin; eta begiratzen baititu berebat harrokeriatik hauek, eta salbatzen etsipenetik haiek. Irudituko zaizu, dudarik gabe, une honetan hagitz gaizki segitzen dudala predikatzen ari naizen bihozberatasun hori; gizon biziotsua zein prestua berdin tratatzera garamatzan bihozberatasun horretan, ordea, ez dut ahulkeria arriskutsu bat baizik ikusten.
Zilegi izan bekit Valmont jaunaren egintzaren arrazoiak ez aztertzea; egintza bezainbat laudagarriak direla nahi dut sinetsi: baina Valmont jaunak ez du haatik bizitza osoa eman familien baitan asaldura, desohorea eta eskandalua sortzen? Entzun, nahi baduzu, haren laguntza hartu zuen dohakabearen boza; baina ez hargatik entzungor egin sakailatu dituen ehundaka kaltetuen oihuei. Baldin Valmont jauna ez balitz, zuk diozun bezala, harremanen arriskuaren etsenplu bat baizik, bera ez litzateke orobat harreman arriskutsu bat? Zorionez zentzatzeko gai izan daitekeela uste duzu? Jo dezagun urrunago; demagun mirari hori gertatua dela. Ororen ustea ez litzaioke aihertuko, eta uste hori ez zenuke zuk aski zeure jokabidea gidatzeko? Jainkoak baizik ez dezake damu orenean barka; bihotzetan irakurtzen du: baina gizonek ezin pentsamenduak juja ditzakete, egintzez ez bada; eta ezeinek ere ez du, bertzeen estimua galdu ondoren, galera hori ezin konponduzkoa bihurtzen duen halabeharrezko mesfidantzaz deitoratzeko eskubiderik. Oroz gain egiozu kontu, adiskide gaztea, batzuetan aski dela, estimu hori galtzeko, hura aintzat behar bezainbat hartu ez izanaren iduria egin izana; eta zorroztasun hori ez har bidegabekeriatzat; zeren eta pentsa liteke ondasun preziatu hori merezi izateko eskubidea duenak ez diola ukorik egiten, eta horrez gainera, gaizkitik hurbilago dago alabaina galga ahaltsu horrek bararazi ez duena. Itxura horretan agerraraziko zintuzke beraz Valmont jaunarekiko harreman estu batek, izanagatik arras hobenik gabea.
Hari egiten diozun defentsa suharraz izutua, lehiatzera noa aldez aurretik ikusten ditudan eragozpenei aurre hartzera. Merteuil andrea aipatuko didazu, harreman hori barkatua baitzaio; galdeginen didazu zergatik hartzen dudan Valmont neure etxean; erranen didazu ezen jende prestuen gaitzespena jasotzetik urrun, onartua dela, bilatua orobat lagunarte ona erraten zaion horretan. Horri guztiorri diot, ustez, ihardesten ahalko.
Lehenik, Merteuil andre hain zuzen ere guztiz estimagarriak ez du ausaz bertze akatsik, bere indarrei sobera fidatu izana baizik; gidari trebea da, orga haitz eta amildegietan barna gidatzea laket zaiona, eta soilik erdietsi izanak justifikatzen duena: zuzen da hura laudatzea, ozarra litzateke hari jarraitzea; hark ere aitortzen du hori eta karia horretara bere burua akusatzen. Gehiago ikusi duen heinean, zorrotzagoak ditu oinarrizko arauak; eta beldurrik gabe diotsut hark nik bezala pentsatuko lukeela.
Nitaz den bezanbatean, ez dut neure burua bertzeena baino gehiago justifikatuko. Dudarik gabe, Valmont jauna neure etxean hartzen dut, eta nonahi hartzen dute; gizartea gobernatzen duten bertze milari emendatu beharreko segida eza bat gehiago da. Badakizu, nik bezala, bizitza osoa ematen dugula segida eza horiek ohartarazten, deitoratzen eta usatzen. Valmont jauna, omen ederrez, dirutza handiz, anitz ezaugarri atseginez, garaiz ohartu zaio ezen gizartean nagusi izateko aski zela laudorioa eta auzolotsa ber trebeziaz erabiltzea. Nehor ez da jeinu bikoitz horren hura bezain jabe: liluratzen du bataz, eta ikara sortzen bertzeaz. Ez dute estimatzen; lausengatzen dute ordea. Halakoa du biziera hura gudukatu baino eztitan hartzea nahiago duten jende zuhur ezen ez kementsuen erdian.
Baina ez Merteuil andrea bera, ez bertze edozein emakume ausartuko litzateke dudarik gabe horrelako gizon batekin kasik buruz buru landan bazterreratzera. Emakumerik zintzoenari, xumeenari egokitu bide zaio segida eza horren etsenplu ematea; ele hori barka iezadazu, adiskidantzari itzuri zaio. Adiskide ederra, zeure onestasunak berak traditzen zaitu, segurantza ematen baitizu. Egizu kontu jujetzat izanen dituzula, batetik, beren baitan etsenplurik ez kausiturik bertutea baitan sinetsiko ez duten jende pikabuztanak; eta bertzetik, bertutetsua izan zarela zigortzeko, ez sinetsiarena eginen duten jende gaiztoak. Gogoan har ezen, une honetan, ari zarela gizon batzuek arriskatzera ausartuko ez liratekeen zerbait egiten. Alabaina, ikusten ditut, Valmont jauna soberazko orakulu bilakatua duen gazte jendearen artean, nola zintzoenak hari estuegi atxikiak agertzeaz beldur diren; eta horrek ez zaitu zu beldurtzen! Ah! Itzul zaitez, itzul, arrenka diotsut... Baldin nire arrazoiak ez badira aski zu nire iritzira biltzeko, men egiozu nire adiskidantzari; hark errepikarazten baitizkit neure eskariak, hari baitagokio eskari horiek justifikatzea. Nire adiskidantza zorrotza iduritzen zaizu, eta alferrikakoa izan dadin nahi dut nik; nahiago dut ordea deitora dezazun haren arta, ezen ez haren axolagabekeria.
...tik, 17**ko abuztuaren 24an.
XXXIII. GUTUNA
MERTEUILEKO MARKESAK VALMONTEKO BIZKONDEARI
Erdiesteko beldur zarenez geroztik, bizkonde maitea, zeure buruaren aurka armak hornitzeko asmotan zabiltzanez geroztik, borroka nahiago duzunez geroztik garaipena baino, ez dut jada zer erranik. Zure jokabidea zuhurtziazko maisu lan bat da. Demagun zure xedeak bertzelakoak liratekeela, orduan ergelkeriazkoa zatekeen; eta zinez behar banatzaizu mintzatu, beldur naiz ez ote zaren irudipenari sobera emana.
Ez dizut unea ez baliatzeagatik egiten liskarrik. Batetik, ez dut argi ikusten unea heldua zenik: bertzetik, ontsa dakit, horri buruz zernahi diotela ere, huts egindako okasioa berragertzen dela, eta itsumustuan egin den urratsak aldiz sekula ez duela itzulerarik.
Baina zinezko eskolumekeria egin duzu izkiriatzera makurturik. Orain erronka jotzen dizut ezetz asma horrek nora eraman zaitzakeen. Menturaz, igurikitzen duzu emakume horri frogatzea bere burua behar dizula eman? Iduritzen zait hori ez dela sentimenduzko egia bat baizik, eta ez frogabidezkoa; eta egia hori orobat, bihotza hunkituz behar dela sinetsarazi eta ez arrazoiaz baliatuz; baina zertarako balia zaizuke gutun bidez hunkitzea, zu ez baitzinateke han probetxurik hartzeko? Zure perpaus ederrek amodiozko horditasuna sor lezatenean, harro-harro uste duzu horditasuna hain luzea izanen dela non gogoetak ez dukeen maitasun aitormena eragozteko astirik? Egizu kontu zenbat denbora behar izaten den gutun bat izkiriatzeko, zenbat denbora iragaten den gutun hori igorri baino lehen; eta ikus, batez ere, ea oinarrizko arau zorrotzak dituen emakume batek, nola baita zure debot hori, horren luzaz desira dezakeen sekula ez desiratzera entseiatua dena. Urrats hori baliagarria izan liteke haurrekin, zeren izkiriatzen dutelarik «maite zaitut», ez baitakite ari direla «neure burua ematen dut» erraten. Baina iruditzen zait Tourvel andrearen bertute ihardukitzaileak biziki ontsa ezagutzen duela eleen balioa. Beraz, nahiz zuen arteko elkarrizketan zuk abantaila hartu zenion, bere gutunean hark zaitu garaitu. Eta bertzalde, badakizu usu zer gertatzen den? Liskarka aritzeagatik beretik, ez dela amore eman nahi izaten. Arrazoi onak bilatzearen kariaz, aurkitzen dira; erraten dira; eta gero tinko atxikitzen dira, ez hainbertze onak direlako, nork bere burua ez gezurtatzeko baizik.
Bertzenaz, bada oharpen bat zuk sumatu ez izanak harriturik naukana, erran nahi baita, maitasunean deus zailagorik ez dela sentitzen ez dena izkiriatzea baino. Nahi dut erran egiantzaz izkiriatzea: ez hain zuzen ele berdinak erabiltzen ez direlako; ez dira ordea berdin antolatzen, edo, gehiago dena, antolatzen dira, eta hori nahikoa izaten da. Berrirakur zeure gutuna: bada hor perpaus bakoitzean salatzen zaituen halako ordenamendu bat. Nahi dut sinetsi lehendakariaren emazte hori ez dagoela horretaz ohartzeko bezain trebatua: zer axola dio ordea? Ondorioak ez duke hala eta guztiz ere eraginik. Nobelek akats hori izaten dute; autorea lehia bizian ari izaten da bere burua berotzeko ahaleginetan, eta irakurlea hotz gelditzen da. Heloïse da salbuets daitekeen bakarra; eta autorearen dohaina gorabehera, oharpen horrek beti sinetsarazi dit liburu horrek muina benetakoa zuela. Mintzoa arras bertzelakoa izaten da. Ihardunaren ohiturak sentikortasuna ematen dio mintzoari; malkoen isuri errazak areagotzen dio mintzoari sentikortasuna: desiraren eitea amoltsutasunaren eitearekin nahasten da begietan; denik eta segida gutxieneko mintzaldiak aiseago dakar azken finean asalduzko eta desordenuzko itxura hori, zeina baita amodioaren egiazko ele ederra; eta maitearen presentziak oroz gainetik du gogoeta eragozten eta garaituak izatea desirarazten.
Sinets nazazu, bizkonde: gehiago ez izkiriatzea galdatu dizute: balia zaitez galde horretaz zeure hutsa konpontzeko eta zaude mintzatzeko okasioaren zain. Badakizua emakume horrek nik uste baino indar gehiago duela? Defentsa ona du; eta haren gutunaren luzea gabe, eta konplimenduzko perpausean gaiari berriz heltzeko ematen dizun estakurua gabe, bere burua ez luke neholaz ere traditua.
Bada hala ere zerbait nire ustez erdiesteaz den bezanbatean sosegua harrarazi behar dizuna, eta da sobera indar baliatzen dituela batera; aldez aurretik dakusat indarrak ahituko dituela elea babesten, eta ez zaiola deusik geldituko zera hori babesteko.
Zeure bi gutunak berriz igortzen dizkizut, eta baldin zuhurra bazara, horiek izanen dituzu azkenak une zoriontsua iragan arte. Hain berandu ez balitz, Volanges ttipia aipatuko nizuke, aski bizkor ari baita aitzinatzen eta bozkario handitan bainauka. Zu baino lehenago finituko dudala uste dut, eta oso pozik egon behar zenuke beraz. Gaurkoz adio.
...tik, 17**ko abuztuaren 24an.
XXXIV. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK MERTEUILEKO MARKESARI
Ezinago bikain mintzo zara, adiskide ederra: baina zergatik horrenbertze nekatu mundu guztiak badakiena frogatzeko? Amodioan azkar ibiltzeko, hobe mintzatzea izkiriatzea baino; horra, nire ustean, zure gutun osoa. Zer ordea! Seduzitzeko artearen osagairik sinpleenak dira horiek. Soil-soilik ohartaraziko dizut ezen hatsapen horri ez diozula salbuespen bat baizik egiten, eta baditu bi. Bide horri herabetasunagatik jarraitzen dioten eta beren burua ezjakinean ematen duten haurrei, jakitate handiko emakumeak behar zaizkie erantsi, beren buruei dieten maitasunari men eginik bide horretara lerratzen baitira, eta handinahiez segadara abiatzen. Konparazione, segur naiz B...ko kondesak, zeinak eragozpenik gabe ihardetsi baitzion nire lehen gutunari, ez ninduela artean maite nik hura maite nuen baino gehiago; eta ez zuela beraz ohoragarria iruditzen zitzaion norbait tratatzeko okasioa baizik ikusi.
Zernahi ere dela, abokatu batek erranen lizuke hatsapen hori ez dagokiola auziari. Alabaina, uste duzu izkribuzkoaren eta mintzoaren arteko hautua egiten ahal dudala, eta hori ez da horrela. 19ko aferaz geroztik, nire andre bihozgabe horrek, bere burua tinko defendatzeari emana baita, halako trebeziaz oztopatu ditu gure elkar ikusteak, non nire trebezia baitu arras nahasi. Hainbertzeraino non, horrela segituz gero, behartuko bainau berriz ere abantaila hartzeko baliakizunez serioski gogoeta egitera; zeren ez baitut hain segur ere ezein alderditan garait nazan nahi. Nire gutunek berek gerla ttipi bat biztu dute: ez ihardestea askietsi gabe, uko egiten dio gutunok hartzeari. Jukutria berri bat behar dut asmatu batbederarentzat, eta ez dut beti erdiesten.
Oroituko zara zein bide sinplez igorri nion lehena; bigarrenak ez zuen eragozpen gehiagorik. Bere gutuna itzul niezaion eskatu zidan: neurea eman nion harenaren ordez, hark fitsik susma zezan gabe. Baina dela engainatua izanaren hisiagatik, dela gutiziagatik, edo dela azken finean bertuteagatik, zeren bertutean sinetsaraziko ere baitit, setati ukatu zidan hirugarrena. Uko horren ondorioz jasan uste zuen durduzak haatik etorkizunean zentzatuko duela uste dut.
Ez nintzen asko harritu nik soil-soilki eskaintzen nion gutun hura hark hartu nahi ez izanaz; zerbait ematea zatekeen jadanik, eta nik defentsa luzeago bat igurikitzen dut. Entseiu horren ondoren, ez baitzen bidenabar eginiko ahalegin bat baizik izan, jarri nion neure gutunari estalki bat; eta garbiketarako uneaz baliatuz, Rosemonde andrea eta gelaria haren ondoan baitziren, igorri nion neure sehiaren bidez, eskatua zidan papera zela Tourvel andreari errateko manuz. Ontsa asmatu nuen Tourvel andreak beldur izanen ziola ukoarekin batera eman beharko zuen eskandaluzko argibideari: gutuna hartu zuen alabaina; eta nire mezulariak, Tourvel andrearen begitarteari so egoteko manua betez, eta aski behatzaile ona baita, gorritasun doi bat eta sumina baino durduza gehiago baizik ez zion hauteman.
Pozarren nintzen beraz, jakina, zeren edo gutun hura gordetzen zuen, edo nahi baldin bazidan itzuli, nirekin bakarka beharko zuen egon; eta orduan banuke hari mintzatzeko okasio bat. Oren bat ingururen buruan, sartu da haren mirabe bat nire gelan, eta eman dit, bere etxekoandrearen partetik, paket bat neurearen molde desberdinekoa, kartazalean idazmolde txit desiratu hura hauteman niona. Itsumustuan ireki dut... Nire gutun bera zen, ireki gabe eta soilik bitan plegatua. Badut susmoa eskandalua saihesteko hura bezain zuhur jokatuko ez nuelako beldurrak ez ote zion deabruzko jukutria hura baliarazi.
Ezagutzen nauzu; ez dizut neure sumina irudikatu beharrik. Alabaina odol hotzera etorri behar izan nuen berriz, eta bide berriak bilatu. Hona kausitu nuen bakarra.
Etxe honetatik joaten dira, goizoro, posta etxera gutunen bila, hiru bat laurden lekoako bidea eginez: baliatzen dute xede horretarako atabaka baten gisara estaliriko kutxa bat, zeinaren giltza bat postako nagusiak baitu eta Rosemonde andreak bertzea. Nork bere gutunak hor sartzen ditu egunean zehar, on iduri zaionean; eramaten dituzte arratsean posta etxera, eta joaten dira goizean heldu direnen bila. Mirabeek oro, kanpotar nahiz etxeko, berdin dagite zerbitzu hori. Ez zen nire sehiaren txanda; baina posta etxera joateko ardura hartu zuen, bazter hartan eginkizunik bazuelako estakuruan.
Bizkitartean neure gutuna izkiriatu nuen. Helbidea ezartzeko neure idazmoldea aldatu nuen, eta aski ontsa imitatu nuen, azalaren gainean, Dijon-eko zigilua. Hiri hori hautatu nuen, jostagarriagoa iruditzen zitzaidalako, senarraren eskubide berberak galdatzen nituenez gero, nik ere leku beretik izkiriatzea, bai halaber nire emakume eder hark Dijonetik gutunik hartu gogo zela egun osoan aipatua zuelako. Zuzen eta bidezko iruditu zitzaidan Tourvel andreari plazer hura ematea.
Zuhurtziazko neurri horiek hartu ondoren, erraza zen gutun hura bertzeekin batera jartzea. Jokabide horren bidez halaber izanen nintzen gutun hartzearen lekuko: zeren hemengo ohitura baita gosaltzeko bildu eta elkarrengandik bereizi baino lehen gutunak noiz helduko igurikatzea. Heldu ziren azkenik.
Rosemonde andreak kutxa ireki zuen. «Dijonetik», erran zuen, gutuna Tourvel andreari emanik. «Ez da nire senarraren idazmoldea», erantzun zuen hark bozean kezka ageri, zigilua berehala hautsiz: lehen begi ukaldiak jakinaren gainean jarri zuen; eta begitartea halako moldez irauli zitzaion non Rosemonde andrea ohartu baitzitzaion, eta erran zion: «Zer duzu?» Ni ere hurbildu nintzaion, erranez: «Gutun hori horren izugarria dea bada?» Debot herabeti hura ez zen begiak jasotzera ausartzen, ez zuen hitzik erraten, eta bere asaldura ezkutatzeko, egin zuen letra hura lerro pasan irakurtze irudi bat, ez egon arren irakurtzeko egoeran. Plazerra hartu nuen haren asalduaz; eta ez ninduen beltzuritzen emakume hura doi bat estutzeak: «Iduri baitu lasaiago zaudela», erran nuen, «pentsa liteke gutun horrek areago harritu zaituela hilduratu zaituen baino.» Kolera izan zuen orduan zuhurtzia baino iradokitzaile hobea. «Hor bilduak dira», ihardetsi zuen, «laidotzen nauten gauzak, eta harriturik nauka nehor horiek izkiriatzera ausartu izanak.» — «Eta nork bada?» eten zion Rosemonde andreak. «Ez du sinadurarik», ihardetsi zion emakume eder hark suminez: «baina berdin ditut erdeinatzen gutuna eta egilea. Biziki eskertuko nizueke gutun hau sekula gehiago ez aipatzea.» Hitz horiek erranik, hautsi zuen eskutitz ausart hura, bildu zituen puskak sakelan, zutitu zen, eta jalgi.
Sumin hura gorabehera, nire gutuna eskuetaratu zitzaion haatik; eta haren jakinminari guztiz nagokio, gutuna oso-osorik artoski irakurriko zuela uste izateko.
Egun hartako xehetasunek urrunegi ninderamateke. Kontakizun honekin batera dihoakizu nire bi gutunen zirriborroa: nik bezainbat jakinen duzu. Baldin nire gutunen nondik norakoak jakin nahi bazenitu, nire jatorrizko izkribuak irakurtzera ohitu beharko zara: zeren ezinen bainuke irentsi gutunok berriro kopiatzeko asperra. Adio, adiskide ederra.
...tik, 17**ko abuztuaren 25ean.
XXXV. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEARI
Behar zaizu obeditu, andrea, behar zaizu frogatu ezen zuk niri egoztea plazer duzun hutsegiteen erdian, badudala oraino begirune aski zilegi nukeen liskarrik zuri ez egiteko, eta kuraia aski orobat neure burua sakrifiziorik mingarrienak egitera behartzeko. Isiltasuna eta ahanztura manatzen dizkidazu! Hots bada! Isiltzera behartuko dut neure amodioa; eta ahantziko dut, ahal izanez gero, zuk egin diozun begitarte krudela. Zuri laket izan nahiak, dudarik gabe, ez zidan begitarte onez hartua izateko eskubiderik ematen, eta aitortzen dut halaber ezen zure bihozberatasunaren premian egotea ez zela eskubide hori erdiesteko agiri bat: nire amodioa laidotzat daukazu ordea; ahanzten zaizu ezen baldin amodio hori hobena baledi, zu zinatekeela aldi berean hoben horren kausa eta estakurua. Ahanzten duzu berebat ezen neure arima zuri irekitzera ohitua nintzenez, nahiz fidantzia horrek berak kalte egin ziezadakeen, ez nitzakeela barneratuak zitzaizkidan sentimenduak zure aurrean jadanik gorde; eta nik fede onez eginari, behatzen diozu ausarkeriaren fruituari bezala. Amodiorik amoltsuenaren, errespetuz beteenaren, egiazkoenaren sari, aienatzen nauzu zugandik urrun. Zeure herra aipatzen didazu azkenik... Nork ez luke deitoratuko gisa horretan tratatua izana? Soilik ni natzaizu makurtzen; oro sofritzen dut eta ez dut marmarrik egiten; zuk jo eta nik jauretsi. Nigan duzun ezin sinetsizko nagusigoaz nire sentimenduek zu zauzkate jaun eta jabe; eta soil-soilik nire amodioa zaizu aihertzen, eta ez dezakezu suntsi, zeren zure obra baita eta ez nirea.
Ez dut galdatzen sekula harro eduki ez nauen elkarrekikotasunik. Ez dut orobat igurikatzen noizik behin agertu izan didazun interesak igurikaraz ziezadakeen errukia. Uste dut ordea, hala dut aitor, justizia eskatzen ahal dizudala.
Jakinarazten didazunez, andrea, norbait ibili omen zaizu nire omena zeure gogoan gaitzesten. Baldin zeure adiskideen kontseiluak sinetsi izan bazenitu, ez nindukezun zugana hurbiltzera ere utziko: horiek zure hitzak dira. Zeintzuk dira bada adiskide saiatu horiek? Dudarik gabe jende guztiz zorrotz eta bertute guztiz bortitzeko horiei on iduri bide zaie beren izenak ezagutuak izan daitezen; dudarik gabe ez lukete gerizatu nahiko gaizkierrale zitalekin nahasiko lituzkeen ilunbean; eta ezin egon ninteke haien izenak zein haien erasiak jakin gabe. Egizu kontu, andrea, bata zein bertzea jakiteko eskubidea dudala, horiek baitira zure juzkuaren izariak. Ez da kulpadunik kondenatzen egin duen gaizkia hari erran gabe, akusatzaileak hari izendatu gabe. Ez dut bertze ontarterik eskatzen, eta aldez aurretik hitz ematen dizut neure burua dudala zurituko, gezurtatzera ditudala behartuko.
Baldin sobera erdeinatu baditut, menturaz, kasu gehiegirik egin ez diedan halako jendeen alferrikako aldarriak, ez dut halakorik egin zure estimuarekin; neure bizia eskaintzen baitut estimu hori merezitzeko, ez dut utziko zigorrik eman gabe bortxaz ken diezadaten. Hanbatenaz baliosagoa da niretzat, non dudarik gabe zorko baitiot egiteko beldur zaren eskari hori, zeinak emanen bailidake, zuk diozunez, zure bihozberatasunaren eskubidea. Ah! Fermuki galdatu ez ezik, zorko nizula usteko nuke, baldin eskainiko bazenit zuri atsegina gertatzeko okasioa. Has zaitez bada nirekin bidezkiago jokatzen, ez ni utzirik nigandik zer nahi duzun jakin gabe. Asma ahal baneza, erran beharraren gaitzetik begiratuko zintuzket. Zu ikusteko plazerrari erants iezaiozu zu zerbitzatzeko zoriona, eta bozkariotan nagoke zure bihozberatasunaz. Nork bara zaitzake bada? Ez ahal zaitu uko baten beldurrak baratuko? Biziki sumatzen dut beldur hori ez nizula barkatzen ahalko. Zeure gutuna zuri ez bihurtu izana ez da uko. Zuk bainoago nahi dut gutun hori sekula izan ez dakidan beharrezkoa: baina arima guztiz eztia zarela uste izatera ohitua, gutun horretan baizik ezin zaitut kausi zuk ageri nahi duzun gisa. Hartu dudalarik zu sentikor bihurtzeko xedea, gutun horrek jakinarazten dit ezen, xede hori onartu baino lehen, ihesi zindoazkeela nigandik ehun lekoara; zugan duzun guztiak nire amodioa berretzen eta justifikatzen duelarik, gutun hori bera da nire amodioak laidotzen zaituela errepikatzen didana; eta zu ikustetik beretik, amodio hori ontasunik gorena iruditzen zaidalarik, zure hitzak irakurri beharrean naiz jakiteko nire amodioa ez dela zuretzat oinaze izugarri bat baizik. Orain ulertuko duzu ezen zorigaiztoko gutun hori zuri eman ahal izanik, handia litzatekeela nire zoriona: gutun hori niri berriz eskatzea litzateke han izkiriaturik dena sekula gehiago ez sinesteko baimena niri ematea; ez ahal duzu dudarik eginen gutun hori zuri itzultzeko dudan lehiaz!
...tik, 17**ko abuztuaren 21ean.
XXXVI. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEARI
(Dijonen zigilatua)
Zure zorroztasuna egunez egun ari da handitzen, andrea, eta erratea zilegi bazait, iduri du beldur gutxiago diozula bidegabea izateari bihozbera izateari baino. Aditu ere gabe kondenatu nauzunez geroztik, aise sumatu behar izan duzu, alabaina, errazagoa litzatekeela zuretzat nire arrazoiak ez irakurtzea, haiei erantzutea baino. Neure gutunak temaz dizkidazu ukatzen; mesprezuz neuri berriz igortzen. Jukutriaz baliatzera behartzen nauzu azkenik, nire fede onean zu sinestera behartzera bertze xederik ez dudan unean berean. Zuk ni neure burua defendatzeko premian jarri izana aski izanen da dudarik gabe baliabideok barkatzeko. Neure sentimenduen zintzotasunean hain dut bertzalde uste osoa, non sentimenduok zuri justifikatzeko aski baitut haiek zuri ontsa ezagutaraztea, eta uste izan dut beraz itzulinguru arin hori baliatzea zilegi nuela. Zilegi izan bekit halaber uste izatea ezen barkatuko didazula itzulinguru hori; ezen ez zaituela sobera harrituko amodioa izatea are maltzurragoa nonahi agertzen, axolakabekeria amodioa baztertzen baino.
Utzi bada, andrea, nire bihotzari zure aurrean estalkirik gabe agertzen. Zu zaitu jabe, zuzen da ezagut dezazun.
Urrun bai urrun nintzen, Rosemonde andrearen etxera heldurik, han zain nuen asturua aldez aurretik iragartzetik. Ez nekien zu han zinenik; eta erranen dut orobat, ohi dudan bezain zintzoki, ezen jakin izan banu, nire segurantza ez litzatekeela asaldatua: ez hain zuzen zure edertasunari zuzenki eta bidezki ezin uka zaion mira erakusten ez niolako; baina ohitua nintzenez desirak baizik ez sentitzera, esperantzak adoretzen zituen desira haietara baizik ez makurtzera, ez nituen amodioaren hildurak ezagutzen.
Zu izan zinen lekuko nola Rosemonde andreak arren eta arren eskatu zidan finka nendin hemen bolada batez. Egun oso bat egina nuen zure ondoan: haatik soil-soilik men egin nion, edo men egin uste izan nion bederen, ahaide agurgarri bati neure begikotasuna agertzeko plazer arras natural eta arras zilegiari. Hemengo biziera dudarik gabe ni ohitua nintzenaren oso bertzelakoa zen; ez zitzaidan deus gostatu biziera hartara moldatzea; eta, nigan gertatzen ari zen aldaketaren kausan barneratzera entseiatu gabe, aldaketa hura egozten nion soil-soilik neure izate on ustez jadanik aipatua dizudanari.
Ondikotz (eta zergatik behar du izan ondiko?), zu hobeki ezaguturik, berehala ohartu nintzen begitarte zoragarri hura, ordu arte hura izan baitzen hunkitu ninduen gauza bakarra, ez zela zure dohainik den mendrena baizik; zure arima zerutiarrak nirea harritu eta liluratu zuen. Edertasuna miresten nuen, bertutea jauresten. Zu erdiesteko asmorik gabe, zu merezi izaten ahalegindua nintzen. Nire iraganarentzat zuri bihozberatasuna galdaturik, zure onespena irrikatzen nuen etorkizunerako. Onespen hura zure hitzetan bilatzen nuen, zure behakoetan barrandatzen; zenbatenaz nahigabe isuria eta mesfidantzarik gabe hartua baitzen, hanbatenaz arriskutsuagoa zen pozoi baten iturburu ziren behako haietan.
Amodioa orduan ezagutu nuen. Amodioa deitoratzetik hain nintzen ordea urrun! Isiltasun eternal batean hura hobiratzera deliberatua, beldurrik gabe nola begiramenik gabe emana nintzaion sentimendu zoragarri hari. Egunetik egunera haren nagusigoa gehituz zihoan nigan. Zu ikusteko plazerra aurki bihurtu zen zu ikusteko premia. Aldentzen zinela une batez? Tristurak bihotza hertsatzen zidan; itzuli zinela iragartzen zidan hotsa aditzearekin, bihotza bozkarioz taupadaka ari zitzaidan. Jadanik zugatik eta zuretzat baizik ez nintzen existitzen. Haatik, zuhaur deitzen zaitut lekuko: jolas jostarien alaitasunean, edo solas serios interesgarri batean, nehoiz itzuri zaita elerik nire bihotzeko sekretua tradi zezakeenik?
Heldu zen azkenik nire zorigaitza ekarri behar zuen eguna; eta ezin sinetsizko asturugaitzaz, egintza onest bat egokitu zitzaion zorigaitzari seinale. Bai, andrea, artatu nituen dohakabeen erdian eman zenuen burutara, edertasuna bera edertzen duen eta bertuteari are balio gehiago ematen dion sentikortasun eder horri men eginez, amodioaren soberaz jadanik horditua zen bihotz haren nahasmendua. Oroituko duzu, agian, zer nolako kezkak hartua nindukan etxera bidean! Ondikotz! Ahalegin bizian ari nintzen borrokan nagusitzen ari zitzaidala sumatzen hasia nintzen jaiduraren kontra.
Nire indarrak borroka gaitz hartan ahitu ondoren, aldez aurretik ezin ikus nezakeen halabeharraz horra non zurekin bakarka nintzen egokitu. Orduan, fin gaitz egin nuela zinez dizut aitor. Nire bihotz mukuru beteak ez hitzik ez malkorik atxiki zezakeen. Hori bilaukeria ote? Eta baldin bilaukeria bada, ez ote da jasaten ari naizen sofrimendu ikaragarriez aski zigortua?
Esperantzarik gabeko amodioak suntsitua, zure urrikiari otoizka ez dut kausitzen herra baizik: zu ikusteko bozkario hutsari ederretsirik, nire begiak bila dituzu nire gogoaz haraindi, zure behakoen hurbiltasunaz ikaraz dardaraturik. Zure eraginez eroria naizen egoera krudel honetan, neure penak ezkutatzen ematen ditut egunak eta penaren penaz atsekabeturik gauak; zuk aldiz, lasai eta baratxe, ez dituzu oinaze horiek ezagutzen, ez bada sorrarazteko eta gogobeterik begiesteko. Hala eta guztiz ere, zu deitorez, eta ni barkamen eske.
Horra beraz, andrea, horra zuk nire hobentzat dauzkazun eta ausaz, bidezkiago izatera, nire malurak deitu behar zeniekeen horien kontakizun fidela. Amodio garbi eta egiazkoa, sekula gezurtatua izan ez den begirunea, guztizko mendetasuna; horiek dira eragin dizkidazun sentimenduak. Ez nukeen sentimenduon eskaintza begirunezkoa Jainkoari berari egiteko beldurrik. O zu, Jainkoaren obrarik ederrena zaren horrek, izan zakizkio jarraitzaile bere bihozberatasunean! Aintzat har itzazu nire pena krudelak; aintzat har ezazu oroz gain ezen, etsipenaren eta zorionik gorenaren artera ekarri nauzunez, erranen duzun lehen eleak sekula betiko erabakiko duela nire asturua.
...tik, 17**ko abuztuaren 23an.
XXXVII. GUTUNA
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEAK
VOLANGES ANDREARI
Men egiten diet, andrea, zure adiskidantzak ematen dizkidan kontseiluei. Beti zure iritzira erortzeko ohituraz, ohitu naiz orobat iritziok betiere arrazoian bermatuak direla uste izatera. Aitortuko dut halaber ezen Valmont jauna guztiz arriskutsua behar dela izan, alabaina, baldin ager ahal badadi hemen ageri den itxuran, eta izan badadi aldi berean zuk irudikatzen duzun bezalakoa. Nolanahi ere den, fermuki galdatzen baitidazu, nigandik dut aldenduko; neure ahala eginen dut bederen: zeren sarri gauzak, nahiz funtsean sinpleenak izan behar luketen, trabagarri gertatzen baitira formaren aldetik.
Haren izebari galde hori egitea ezinkizun iruditzen zait betiere; berdin litzateke adeitasun gutxi erakustea, hala izebari, nola ilobari. Nihaur urruntzeko xedea ere ez nuke halako higuinik gabe hartuko: zeren Tourvel jaunari dagozkion arrazoi dagoeneko jakinaraziak dizkizudan horiez gainera, baldin nire partitzea gaitzituko balitzaio Valmont jaunari, balitekeena, ez ote ninduke Parisa aiseki segituko? Eta hura itzuli izana, nigana biltzeko edo nigana bildu uste izateko xedez, ez litzateke landan, hark ahaide eta nik adiskide dudala jende orok badakiten presuna baten etxean, elkarrekin egote bat baino bitxiagoa?
Ez zait bertze irtenbiderik gelditzen, non ez baita harengandik erdiestea otoi arren urrun dakidan. Badakit proposamen hori zaila dela egiten; nola iruditzen baitzait setatua dela haatik bertzek uste baino onestagoa dela niri frogatzen, hori erdiesteaz ez dut beraz etsi. Entseiatzeak berak ere ez nau samurtuko; ez eta egokierarik izateak ere jujatzeko ea, hark ardura dioen bezala, emakume zinez onestek sekula izan ote duten, sekula izan ote dezaketen haren jokabidea deitoratzeko arrazoirik. Baldin partitzen bada, nik nahi dudan bezala, partituko da alabaina niri didan begiruneagatik: zeren ez baitezaket duda larrazkenaren zati handi bat hemen egiteko xedea duela. Baldin nire galdeari uko egiten badio eta tematzen bada hemen geratzen, baduket betiere partitzeko astirik, eta hala eginen dudala hitz ematen dizut.
Horra, nire iduriko, andrea, zure adiskidantzak nigandik galdatzen zuen guztia: ahalegintzen naiz zure adiskidantza gogobetetzen, bai orobat zuri frogatzen ezen Valmont jauna biziki suhar defendatu izanagatik, prest naizela hargatik neure adiskideen kontseiluak aditzera ez ezik, jarraitzera ere.
Ohorez bainaiz, etab.
...tik, 17**ko abuztuaren 25ean.
XXXVIII. GUTUNA
MERTEUILEKO MARKESAK VALMONTEKO BIZKONDEARI
Berriki heldu zait zure paket handia, bizkonde maitea. Data zuzen baldin badu, hogeita lau oren lehenago behar nukeen hartu; zer nahi ere den, baldin irakurtzeko astia hartuko banu, ihardesteko astirik ez nuke. Nahiago dut bada gutuna hartu dudala zuri jakinarazi, eta bertze zerbaitez mintzatu. Ez uste gero deusik badudanik zuri errateko; larrazkenak ez du Parisen giza itxurako gizonik kasik uzten: hilabete badu, beraz, fin gaitz egiteko bezain zintzo nabilela; eta nire jarraikitasunaren frogek aspaldi unatua zuketen nire zalduna ez bertze edozein. Zertan ariturik ez baitut, Volanges ttipiarekin ematen dut denbora; eta harez nahi natzaizu mintzatu.
Badakizua zuk uste baino anitz ere gehiago galdu duzula haur hori zeure gomendioan ez harturik? Zinez zoragarria da! Ez du ez nortasunik ez oinarrizko araurik; egizu kontu zein eztia eta aisea datekeen haren lagunartea. Ez dut uste sentimenduan sekula gailenduko denik; baina orok sentimenik bizienak iragartzen ditu harengan. Zentzurik eta maltzurkeriarik gabea izaki, badu haatik halako faltsutasun berezko bat, baldin horrela mintzatzea zilegi bada, nihaur batzuetan harriturik naukana, eta hanbatenaz arrakasta gehiago dukeena, non haren begitarteak xalotasunaren eta lañotasunaren irudia eskaintzen baitu. Arrunt maitekorra da jaiduraz, eta batzuetan biziki libertitzen naiz harekin: bere buru ttipia berotzen zaio sinetsi ezin ahala erraz; eta orduan hanbatenaz irrigarriagoa da, zenbatenaz ez baitaki deus, deusik ere ez, jakiteko irrika bizian den horretaz. Ezinegon guztiz ere bitxiek hartzen dute; irri egiten du, hisiak egoten da, negar egiten du, eta gero irakats diezaiodan erregutzen dit, halako fede on zinez liluragarriaz. Egiazki, ia jeloskor naiz plazer hori beretzat gordea duen presunaz.
Ez dakit gaztigatu dizudan ezen duela lau edo bortz egunez geroztik ohore handiz isilmandatari naukala. Pentsa dezakezunez, hasieran zorrotzarena egin nuen: baina haren arrazoi makurretara bildu uste ninduela konturatu nintzen bezain sarri, egin nuen arrazoiok ontzat hartze iduri bat; eta barne muinetik uste du erdieste hori bere hitz ederrei zor diela: zuhurtziazko izari hori beharrezkoa zitzaidan arriskutan sartu nahi ez banuen. Eman diot izkiriatzeko eta maite zaitut errateko baimena; eta egun hartan berean, hark susmorik ez zuela, prestatu nion buruz buruko bat bere Dancenyrekin. Egizu kontu ordea Danceny zeinen ergela den halere, ez baitu musu bat ere erdietsi. Mutil horrek arras neurtitz ederrak egiten ditu haatik! Jainko jauna! Jende ikasi horiek zeinen zozoak diren! Mutil hau ni asaldatzeko heineraino da zozoa; zeren azken finean ez baitut gidatzen ahal!
Balio handikoa zinateke orain niretzat. Beraren isilmandatua hartzeko bezain atxikia zara Dancenyri, eta behin egina dizula, fite gindoazke. Aiena beraz lehendakariaren emaztea, zeren azken buruan ez baitut Gercourt salba dadin nahi: bertzenaz, atzo egin nion haren aipua neskatxa ttipi horri, bai senargaia hari hain ontsa irudikatu ere, non hamar urtetan egonagatik harekin esposaturik, ez baitzezakeen gehiago gorrota. Anitz predikatu diot haatik ezkonlegeaz; puntu horren inguruan deusek ez dezake nire zorroztasuna gaindi. Halatan, batetik, finkatzen dut harengan emakume bertutetsua naizelako omena, sobera amore emanez gero suntsitua zatekeen eta; bertzetik, gehitzen dut haren baitan haren senarrari opa nahi diodan herra. Eta azkenik, hari sinetsarazirik ezkongabe gelditzen zaion denbora gutxia bitartean baizik ez dukeela zilegi amodioaz gozatzea, aileza fiteago delibera amodiotik fitsik ez galtzea!
Adio, bizkonde; apaintzen hastera noa, zure liburukia bitarte horretan dut irakurriko.
...tik, 17**ko abuztuaren 27an.
XXXIX. GUTUNA
CÉCILE VOLANGESEK SOPHIE CARNAYRI
Triste eta kezkaturik nago, Sophie maitea. Ia gau osoa negarretan eman dut. Ez uste oraingoz oso zoriontsua ez naizenik; baina aldez aurretik ikusten dut zorion horrek ez duela iraunen.
Atzo operan izan nintzen Merteuil andrearekin; luzaz solastatu ginen nire ezteiez, eta ez dut deus onik jakin. Gercourt jaun kondea beharko dut esposatu, eta urriko hilean izanen da. Aberatsa da, goimailako gizona da, ...ko errejimentuko koronela da. Horraino dena ontsa. Baina, hasteko, zaharra da: egizu kontu badituela gutxienez hogeita hamasei urte! Eta, horrez gainera, Merteuil andreak dio gizon hori tristea eta zorrotza dela, eta beldur dela berebat harekin ez ote naizen zoriontsua izanen. Ontsa ikusi dut halaber segur zela horretaz, eta ez zidala erran nahi, atsekaberik har ez nezan. Bilkura osoan ez zait kasik emakumeek senarrarekin dituzten betekizunez baizik mintzatu: aitortu dit Gercourt jauna ez dela batere maitagarria, eta maitatu beharko dudala dio haatik. Ez dit erran bada esposatzen naizenetik beretik Danceny zalduna ez dudala gehiago maitatzen ahalko? Halakorik ezin! O! Zinez diotsut beti eta beti maiteko dudala. Hara, nahiago nuke ez esposatu. Hor konpon dadila Gercourt jaun hori, ez naiz ni joan haren xerka. Orain Korsikan da, hemendik oso urrun; ailedi hamar urtez han gera! Komentura berriz joateko beldur ez banintz, amari erranen nioke ez dudala senar hori nahi; okerrago litzateke ordea. Asaldu bizian naiz. Uste dut ez dudala Danceny jauna orain bezainbat sekula maitatu; eta nagoenean egoteko hilabete baizik ez zaidala gelditzen pentsatzetik beretik, berehala datozkit malkoak begietara; Merteuil andrearen adiskidantzan baizik ez dut kontsolamendurik; hain da bihotz onekoa! Nihaurk bezala ditu hark nire xangrinak bere egiten; eta hain atsegina da bertzalde, non harekin naizenean ez baitut kasik ezteietan gogoetarik egiten. Oso baliagarria zait orobat; zeren dakidan gutxia, hark irakatsi baitit: eta hain da ona, non pentsatzen dudan guztia erraten baitiot, batere ahalketu gabe. Gaizki egindakorik kausitzen didanean, liskar egiten dit batzuetan; eztiki liskartzen nau ordea, eta gero bihotz-bihotzez besarkatzen dut, harik eta haserrea baretzen zaion arte. Andre hori bederen, nahi hainbat maita dezaket, oker jokatu gabe, eta biziki atsegin dut hori. Elkarri hitz emana diogu haatik ezen ez dudala jendaurrean, eta batez ere amaren aurrean, berari diodan maitasuna argi adieraziko, Danceny zaldunaren sujetaz deusen susmorik nehork har ez dezan. Zinez diotsut ezen orain bizi naizen bezala bizi ahal banendi, uste dut arras zoriontsua nintzatekeela. Gercourt jaun zital hori behar zen tarteko gertatu!... Ez dizut ordea gizon hori gehiago aipatuko: berriz tristetuko bainaiz. Horren ordez, banoa Danceny zaldunari izkiriatzera; neure amodioaz baizik ez diot hitz eginen eta ez neure xangrinez, ez baitut atsekabetzea nahi.
Adio, adiskide mina. Ikusten duzu ez duzula zer deitoraturik, eta egiteko asko ditudan arren, zuk diozun bezala, badut alabaina zu maitatzeko eta zuri izkiriatzeko astirik.
...tik, 17**ko abuztuaren 27an.
XL. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK MERTEUILEKO MARKESARI
Ez du aski nire emakume bihozgabe horrek nire gutunei ez erantzutea, gutunok hartzeari uko egitea; bera ikusteaz nahi nau gabetu, urrun nadin eskatzen dit. Are gehiago harrituko zaitu hala ere, horrenbertzeko zorroztasunari nik men egin izanak. Gaitzetsiko nauzu. Ez dut haatik uste manu bat hartzeko okasioari uko egin behar nionik: uste osoan bainaiz, batetik, manatzaileak hitza ere ematen duela; eta bertzetik, emakumeei hartzera uzten bide diegun aginpide alegiazkoa nekez saihesten duten segada bat dela. Bertzenaz, emakume honek nirekin bakarka ez egoteko erakutsi duen trebetasunak egoera arriskutsu batean jartzen ninduen, eta uste izan dut egoera horretarik zernahi gostarik ere behar nintzela jalgi: zeren harekin etengabe egonik, eta nire amodioaz ezin mintzaturik, beldur izatekoa baitzen ez ote zen azkenean ohituko ni durduzarik gabe ikustera; eta jarrera hori badakizu zeinen aldagaitza den.
Bertzenaz, sumatuko duzu ez naizela baldintzarik gabe makurtu. Hartu ere dut ezin onartuzko baldintza bat jartzeko ardura; hala izan nadin betiere jaun eta jabe hitza atxikitzeko, edo hitza jateko, nola harekin eztabaidan hasteko, dela bozez, dela izkribuz, neure eder horrek begikoago naukakeenean, edo nik hura begikoago izateko premian datekeen unean: erran gabe doa arras moldakaitza nintzatekeela, baldin aurkitu ez banu funtsik ere ez duen nahikunde horri uko egiteagatik ordainen bat erdiesteko biderik.
Neure arrazoiak aitzinsolas luze honetan zuri adierazi ondoren, hastera noa azken bi egunen nondik norakoa kontatzen. Zuribide gisa gutun honi nire eder horren gutuna eta nire erantzuna erantsiko dizkiot. Ados izanen zara nirekin ezen ez dagoela historialari askorik ni bezain zehatzik.
Oroituko duzu zer nolako ondorioa sortu zuen herenegun goizean Dijoneko nire gutunak; geroztik eguna oso ekaitztsua izan zen. Ahalketi eder hura ez zen bazkaltzeko orena arte jin, eta jakinarazi zuen buruko min handia zuela; ez zen estakuru huts bat baizik, emakume batek izan dezakeen suminaldi gaiztoenetako bat estali nahi zuena. Begitartea zinez mudatua zuen; zuk ikusi izan diozun aurpegiera eztia beltzuri bilakatua zuen, bertze edertasun bat emanik. Hitz emana diot neure buruari aurkikuntza hori gerora ere baliatzea; eta noizean behin ordezkatzea maitale amoltsua, maitale beltzurituaz.
Aldez aurretik ikusi nuen bazkalondoa tristea izanen zela; eta asperretik salbatzeko, gutunak idatzi behar nituelako estakuruan gelaratu nintzen. Sei orenen inguruan itzuli nintzen egongelara; Rosemonde andreak promenatzera joatea proposatu zuen, eta guk onartu. Baina organ sartzeko unean, ustez eri zena, infernuko maltzurkeria batez, eta beharbada nire ausentziaz mendekatzeko, estakuruketan hasi zen, oinazeak areagotuak zitzaizkiolakoan, eta urrikirik gabe jasanarazi zidan neure izeba xaharrarekiko buruz buruzkoa. Ez dakit eme deabru horren kontra egin nituen arneguak entzunak izan ziren, baina etxeratu ginelarik ohean kausitu genuen.
Biharamunean, gosarian, ez zen jadanik emakume bera. Berezko eztitasuna berriz agertu zen, eta barkatua izan nintzela uste izan nuen. Gosaria doi-doia bukaturik, horra non emakume ezti hura dolorezko itxuran zutitu zen, eta parkean sartu; jarraiki nintzaion, pentsa dezakezunez. «Nondik sor liteke promenatu nahi hori?» erran nion hari alboratuz. «Luzaz izkiriatu dut gaur goizean», erantzun zidan, «eta burua doi bat akitua dut.» — «Ez ote naiz aski zoriontsua», erran nion, «neure buruari egozteko akidura horren errua?» — «Izkiriatu dizut alabaina», erantzun zidan berriz, «baina zalantzan nago gutuna zuri eman edo ez. Eskari bat du adierazia, eta zuk ez nauzu ohitu nire eskariak bete daitezen igurikatzera.» — «Ah! Zin dagit ezen ahal baneza...» — «Deus ez da errazagorik», eten zidan; «eta beharbada eskari hori bidezkotasunez bete beharko zenidakeen arren, onartzen dut ontarte gisa erdiestea.» Ele horiek erranik, gutuna luzatu zidan; gutuna hartzerakoan, hartu nion orobat eskua, gibelatu zuen ordea, baina suminik gabe eta bizitasun baino durduza gehiagoz. «Uste baino bero gehiago egiten du», erran zuen; «gaitezen etxera.» Eta gazteluko bidea hartu zuen berriz. Alferrikako ahaleginak egin nituen andre hura promenatzen jarraitzera limurtzeko, eta norbaitek ikus gintzakeela oroitu behar izan nuen, hitz ederrez baizik ez baliatzeko. Hitzik erran gabe sartu zen, eta argi ikusi nuen promenaldi itxuratu hark niri gutuna ematea bertze xederik ez zuela izan. Etxean sartu eta bere gelara igo zen, eta ni neurera joan nintzen gutun hura irakurtzera, eta zuk ere irakurri behar zenituzkeela uste dut, bai gutun hori bai nire erantzuna ere, urrunago joan baino lehen...
XLI. GUTUNA
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEAK
VALMONTEKO BIZKONDEARI
Iduri du, jauna, nirekin duzun jokabideagatik, zure kontra nituen kexakizunak, egunez egun, emendatu baizik ez dituzula nahi. Entzun nahi ez dudan, entzun behar ez dudan sentimendu batez nirekin setatsu, etengabe, solastatu nahia, zure gutunak emateko nire fede onaz, edo nire herabetasunaz, beldurrik gabe neurriz gain baliatu izana; batez ere azkena nigana helarazteko baliatu duzun bide erranen nuke adeitasun gutxikoa, arriskuan jar nintzakeen ezustearen ondorioari beldurrik izan gabe; hori guztiagatik behar nizkizuke egin liskar hain bizi nola zuzen eta egoki mereziak. Hala ere, laido horiek berriz aipatu beharrean, tinko nagokio zuri eskari xalo bezain bidezko bat egiteari; eta baldin zugandik eskari hori erdiets baneza, oro ahantzia izan dadin onartuko nuke.
Zuhaurk erran izan didazu, jauna, ez niola uko bati beldurrik izan behar; eta nahiz, zuk berezkoa duzun segida eza batez, egin zeniezadakeen uko bakarra perpaus horren beraren ondoren jarri duzun, nahi dut sinetsi ez duzula egungo egunean gutxiago beteko duela oso egun gutxi egiaz eta benaz eman zenidan hitza.
Nahi dut beraz nigandik urruntzeko begirunea ager diezadazun; gaztelu honetatik alde egin dezazun, zeren zure egonaldia luzatzeak ez baininduke lagun hurkoaz gaizki pentsatzera beti prest dauden jendeen juzkuaren are mendeago baizik utziko, jende horiek sobera baizik ez baitituzu ohitu lagunartean onartzen zaituzten emakumeei begi ematera.
Nahiz adiskideek aspaldidanik arrisku horrez egina zidaten gaztigu, haien iritziez ezaxolatu nintzen, buru egin ere nien, nigana izan duzun jokabideak sinetsarazi ahal izan zidan heinean ezen ez ninduzula nahasi nahi izan zutaz kexakizunik izan duten emakume guzti-guzti horiekin. Egungo egunean haien gisara tratatzen nauzunez, horren berri jakin gabe ezin jadanik egon naitekeenez, halabeharrezko xede hori hartzea zor diet jendeei, neure adiskideei, neure buruari. Erran nezake ere ezen nire eskariari uko eginez ez zenukeela deus irabaziko, deliberatua nola bainaiz nihaur partitzera, baldin hemen baratzera setatuko bazina: ez dut ordea neholaz ere gutxitu nahi ontarte horregatik agertuko nizukeen esker ona; eta nahi dut jakin dezazun ezen nire partitzea derrigorturik nire prestakizunak zapuztuko zenituzkeela. Froga iezadazu bada, jauna, ezen, zuk anitzetan erran didazun bezala, emakume onestek ez duketela sekula zutaz zer deitoraturik; froga iezadazu, bederen, ezen hutsik egin diezunean, badakizkizula huts horiek konpontzen.
Baldin neure eskaria justifikatu beharrean nintzela usteko banu, aski nuke zuri erratea ezen bizitza osoa eman duzula eskari hori premiazko egiten, eta hargatik niri ez zaidala sekula egokitu eskari hori egitea. Ez dezagun ordea gogora ekar ahantzi nahi dudan gertakaririk, eta zu zorrotz jujatzera behartuko nindukeenik, nire esker on guztia merezi izateko okasioa eskaintzen dizudan unean berean. Adio, jauna; zure jokabideak dit erakutsiko zer nolako sentimenduz behar natzaizun izan, sekula betiko, zure zerbitzaririk apalena, etab.
...tik, 17** ko abuztuaren 26an.
XLII. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEARI
Ezartzen dizkidazun baldintzak zein ere diren gogorrak, andrea, uko egin gabe beteko ditut. Badakit ezinezkoa litzaidakeela zure ezein desirari aihertzea. Puntu horretan behin ados egonik, zilegi izan bekit uste izatea ezen utziko didazula niri ere zuri eskari batzuk egiten, zureak baino askoz errazagoak direnak betetzeko, eta haatik erdietsi nahi ez ditudanak, ez bada zure borondateari osoki men eginez.
Bata, zure bidezkotasunari esker erdiestea igurikitzen dudana, da egin diezadazun zure aurrean salatu nautenen izenak niri errateko ontartea; kalte handia egiten didatenez, baduket, nire ustean, nortzuk diren jakiteko eskubidea: bertzea, zure bihozberatasunagandik igurikitzen dudana, da zure errukia nehoiz baino gehiago merezi dukeen amodio baten eskaintza noizean behin zuri berriz egiteko baimena eman diezadazun.
Egizu kontu, andrea, zuri obeditzen ahalegintzen naizela, nahiz ezin dizudan neure zorionaren despit baizik obeditu; are gehiago erranen dut, nahiz uste osoan naizen bidegabeki tratatu duzun gizona ikustetik begiratzeko baizik ez duzula parti nadin nahi, ikuskari hori hagitz dolugarria baita.
Onar ezazu, andrea, beldur gutxiago diezula zu gaitzestera ausartuko ez diren jendeei, sobera ohituak baitira zu errespetatzera, gaitzetsi baino aiseago zigortzen duzun gizon baten presentziak sortzen dizun asalduari baino. Non ere laguntzarik eman nahi ez zaion dohakabetik behakoa ere aldaratzen baita, hala urruntzen nauzu zugandik.
Baina neure ausentziak oinazeak gehituko dizkidan bitartean, neure kexuak nori adieraz diezazkioket zuri ez bada? Premiazkoak bihurtuko zaizkidan kontsolamenduak norengandik iguriki ditzaket, zugandik ez bada? Ukatuko dizkidazu, zu izanik nire penen kausa bakarra?
Dudarik gabe ez zaitu orobat harrituko partitu baino lehen ni gogotik lehiatzea zuk eragin dizkidazun sentimenduak zure aurrean justifikatzera; nola ez zaituen berebat harrituko zuk bozez manatu ezean nik urruntzeko kuraiarik ezin hartu ahal izatea.
Arrazoi bikoitz horrek behartzen nau zuri solas labur baten galdea egitera. Alferrik genuke solasa gutunez ordezkatu nahi izatea: liburukiak izkiriatuagatik gaizki esplikatu ohi da oren laurdeneko solasaldian ontsa ulertarazten dena. Aise kausituko duzu ontarte hori niri egiteko parada: zeren zuri obeditzeko lehiaz egonagatik, badakizu Rosemonde andrea jakinean dela larrazkenaren zati bat haren etxean iragateko dudan xedeaz, eta gutun baten zain behar nuke bederen egon, partitzera behartuko nindukeen afera baten estakurua eman ahal izateko.
Adio, andrea; hitz hori izkiriatzea nehoiz ez zait horrenbertze gostatu, elkarrengandik banatzearen ideiara naraman une honetan baino. Baldin susma ahal bazeneza ideia horrek zenbat sofriarazten didan, zilegi nuke neure maltsotasuna eskertuko zenidakeela sinestea. Har itzazu, bederen, bihozberatasun gehiagoz, amodiorik amoltsuenaren eta errespetuzkoenaren segurantza eta eskaintza.
...tik, 17**ko abuztuaren 26an.
XL. GUTUNAREN SEGIDA
VALMONTEKO BIZKONDEAK MERTEUILEKO MARKESARI
Orain, arrazoitu dezagun, adiskide ederra. Jakin badakizu nik bezala ezen Tourvel andre onest herebekeriez beteak ez diezadakeela neure lehen eskaria bete, eta bere adiskideen fidantzia tradi, nire akusatzaileen izenak niri erranez; halatan baldintza horren arabera eginik nire promesak oro, ez dut neure hitza zertan beterik. Baina badakizu halaber ezen Tourvel andreak eginen didan uko hori gainerako guztia erdiesteko baliakizun bihurtuko dela; eta, harengandik hala urrundurik, irabazten dut gutun bidezko harreman ageriko bat hastea harekin, eta haren borondatez: zeren ez baitut aintzat ere hartzen eskatua diodan elkar ikustea, ez baitu kasik bertze xederik, ez bada ni zinez eskariren baten beharretan egon nintekeenean harengandik ukaziorik ez igurikiteko ohitura aldez aurretik emakume horri harraraztea.
Egiteko bakarra gelditzen zait partitu baino lehen, eta da emakume horren aurrean kalte egiten ari zaizkidanen izenak jakitea. Badut susmoa ez ote den haren senar hantustetsu hori; hala izatea nahi nuke: zeren, ezkon laidoa desiraren akuilu izateaz bertzalde, ziur bainintzateke ezen nire eder hori niri izkiriatzera makurtua den unetik beretik ez dudala senarraz zertan gehiago beldurturik, emaztea jadanik senarra engainatzeko premian bailegoke.
Baina baldin adiskide bat balu, haren isilmandatua hartzeko bezain mina, eta adiskide hori nire kontra balego, behar-beharrezkoa iruditzen zait haiek etsaitzea, eta erdietsiko dudalako segurantza osoa dut: baina lehen buruan jakinaren gainean behar naiz egon.
Atzo jakinen nuela uste nuen; baina emakume horrek ez du deus egiten bertzeak bezala. Haren gelan ginen, afaria prest zegoela iragartzera etorri zitzaizkigun unean. Garbiketa doi-doia zuen finitua, eta ari zelarik desenkusak lehiaz ematen, ohartu nintzen giltza idazmahaian jarria utzia zuela; eta badakit ez duela gelakoa kentzeko ohiturarik. Afaria bitartean giltza hura nerabilen gogoan, eta horra non haren gelaria aditzen dudan jaisten: berehala xede bat hartu nuen; egin nuen sudurra odoletan nuelako iduria, eta jalgi nintzen. Ziztu bizian joan nintzen idazmahaira, baina tiradera guztiak zabalik kausitu nituen, eta paper izkiriaturik ez. Sasoi honetan ez da haatik paperik erretzeko aukerarik izaten. Zer egiten du hartzen dituen gutunekin? Eta maiz hartzen ditu. Ez nuen deus utzi miatu gabe, dena zabalik zegoen, eta bazter guztietan bilatu nuen: baina ez nuen deus irabazi, gordailu preziatu hori bere sakeletan gordea duelako uste osoa izan ezik.
Nola atera handik? Atzodanik alferretan ari naiz baliabideren baten bila: haatik nahi hori ez dezaket mendera. Damu dut ohoinen trebetasuna ez izana. Antze hori ez litzateke, alabaina, azpijokoetan nahasten den gizonaren hezibidean irakatsi behar? Ez litzateke irrigarria aurkari baten gutuna edo potreta ebastea, edo debot baten sakeletarik hura salatuko lukeen zerbait ateratzea? Baina gure gurasoek ez dute deusetan pentsatzen; eta, ni, orotan pentsatuagatik ere, soil-soilik ohartzen naiz ezen moldakaitza naizela, erremediatu ahal izan gabe.
Nolanahi ere den, mahaira itzuli nintzen, beltzuri gogorrean. Neure eder hark haatik doi bat baretu zidan aldarte gaizto hura, nire ondoeza itxuratuak eragin bide zion interesaz; eta ez nintzen begiratu hari erratetik ezen, duela zenbait denbora, osasuna nahasten zidaten bortxazko ezinegonek hartua nintzela. Hura sinetsia nola baita ezinegon horiek bera dutela kausa, ez luke bere kontzientziari jarraiki ezinegonok ematzen saiatu behar? Baina, izanagatik debota, ez da batere errukiorra; uko egiten dio ezein amoina amodiozkoari, eta uko hori aski dut ebasketa zilegia irudi dakidan. Adio ordea; zurekin solasean ari naizelarik ere, ez baitut gutun madarikatu horietan baizik pentsatzen.
...tik, 17**ko abuztuaren 27an.
XLIII. GUTUNA
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEAK
VALMONTEKO BIZKONDEARI
Zergatik saiatzen zara, jauna, nire esker ona gutxitzen? Zergatik ez didazu erdizka baizik obeditu nahi, eta nahi duzu nolabait jokabide zintzo batekin tratuan ibili? Ez duzu bada aski nik jokabide hori balioestea? Ez soilik sobera eskatzen duzu; ezinezko gauzak eskatzen dituzu ordea. Neure adiskideak alabaina zutaz mintzatu izan bazaizkit, ez zitezkeen nire interesaren fabore baizik mintza: tronpatu izan balira ere, asmoa orobat zuten ona; eta erakutsi didaten atxikimenduzko seinale horren esker onez, haien sekretua zuri erratea proposatzen didazu! Oker egin dut jada zuri deusik aipaturik, eta une honetan oker hori gogotik sentiarazten didazu. Bertze edozeinekin xalotasuna baizik ez litzatekeena, hutsegite bilakatzen da zurekin, eta makurkeria bat egitera ninderamake, baldin zure eskariari men eginen banio. Zuhauri nago, zure onestasunari; hori egiteko gauza naizela uste izan duzu? Proposatu behar zenidakeen? Ez, dudarik gabe; eta ziur naiz hobeki gogoeta dezazunean, ez didazula eskari hori sekula gehiago errepikatuko.
Izkiriatzeko egiten didazun eskaria ere ez da onargarriagoa; eta zuzen eta bidezko izan nahi baduzu, ez didazu niri egotziko errurik. Ez zaitut laidotu nahi; baina zeureganatua duzun omenarekin, eta, zuhaurk aitor izan duzunez, aldez bederen merezia baituzu, zein emakumek onar lezake zurekin gutun bidezko harremanik izaterik? Eta zein emakume zintzok delibera dezake ezkutuan gordetzera beharturik den zerbait egitea?
Baldin segurantza osoz baneki bederen zure gutunak nik sekula deitoratu behar ez nituzkeen moldekoak ziratekeela, gutun horiek hartu izana neure buruari betiere justifikatzen ahal niola! Beharbada orduan arrazoiak eta ez herrak gidatzen nauela zuri frogatu nahiak bultzatuko ninduke arrazoipide ahaltsu horiei kasu ez ematera, eta egin behar nukeena baina askoz gehiago egitera, noizean behin niri izkiriatzeko baimena zuri ematera. Baldin baimen hori erraten didazun bezainbat desiratzen baduzu alabaina, gogo onez men eginen diozu amore emanaraz nazakeen baldintza bakarrari; eta une honetan zugatik egiten ari naizenagatik batere esker onik agertzen badidazu, ez duzu zeure partitzea gehiago gibelatuko.
Zilegi izan bekit sujet horrez den bezanbatean zuri ohartaraztea ezen gaur goizean gutun bat hartu duzula eta ez duzula baliatu Rosemonde andreari partitzera zoazela iragartzeko, zin egin zenidan bezala. Ez ahal duzu orain batere eragozgarririk izanen zeure hitza betetzeko! Batez ere ez ahal zara egonen galdatua didazun elkar ikustearen aiduru! Ez bainaiz neholaz ere horretara makurtuko; eta askietsiko ahal duzu berriz egiten dizudan erregua beharrezkoa omen duzun manuaren ordez! Adio, jauna.
...tik, 17**ko abuztuaren 27an.
XLIV. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK MERTEUILEKO MARKESARI
Izan zakizkit neure bozkarioan kide, adiskide ederra; maitatua naiz; garaitu dut bihotz mutiri hori. Alferrik du oraino gordeka ibiltzea; nire zorioneko trebetasunak ustekabean atzeman du haren sekretua. Nire arta erneei esker, interesatzen zitzaidan guztia jakin dut: atzoko gauaz, atzoko gau zoriontsuaz geroztik, neure giroa berraurkitu dut; neure bizitze osoa berreskuratu; amodiozko eta bidegabekeriazko misterio bikoitz bat dut argitu: gozatuko dut bataz, mendekatuko naiz bertzeaz; plazerrik plazer hegaldatuko naiz. Horretan pentsatzetik beretik halako lilurak hartzen nau, non nekez gogoratzen naizen neure zuhurtziaz; non beharbada nekez ordenatzen ahalko dudan egin behar dizudan kontaketa. Saia nadin haatik.
Atzo bertan, neure gutuna izkiriatu nizun ondoren, debot zerutiar horren gutun bat hartu nuen. Igortzen dizut; hor ikusiko duzu ematen didala, moldakaizkeriari ahal bezala itzuriz, berari izkiriatzeko baimena: partitzera premiatzen nau ordea, eta uste dut partitzetik ezin sobera gibela nintekeela neure buruari kalterik egin gabe.
Nire kontra nork izkiriatu ahal ote zion jakiteko irrikaz oinazetua haatik, duda-mudatan nengoen oraino hartu behar nuen xedeaz. Saiatu nintzen gelaria neureganatzen, eta harengandik nahi izan nuen erdietsi bere etxekoandrearen sakela barnekoak eman ziezazkidan, aise beregana baitzitzakeen arratsean, eta bere lekuan hartzara ezar goizean, susmorik ttipiena sorrarazi gabe. Hamar luis eskaini nizkion zerbitzu xume horren truk: baina neska ahalketi bat baizik ez nuen kausitu, herabekeriez betea edo ahalketsua, ez neure hitz ederrez ez diruaz arrazoipidera nekarkeena. Arrenka ari nintzaion oraino, afaritarako deiak jo zuenean. Bakean utzi behar izan nuen: sekretua gordeko zuela hitz eman nahi izan zidalako sobera bozkariatua, halakorik, pentsa dezakezunez, ez bainuen neholaz ere igurikatzen.
Sekula ez naiz hain sumindua egon. Sobera arriskatu nintzelako irudipena nuen; eta afalondo osoan liskar egin nion neure buruari, zuhurtziarik gabeko urrats hori egin nuelako.
Neure gelara erretiratua, ez kezkarik gabe, neure sehiari mintzatu nintzaion, nork ere, maitale zoriontsua zen heinean, entzutea izan behar baitzuen gelariaren aldera. Nahikatzen nuen, edo neskatila harengandik erdiets zezan nik eskatu niona egitea, edo segura zedin bederen haren isiltasunaz: baina hark, nahiz eskuarki ez duen dudatzen, dudatu bide zuen hautsi-mautsi hark deusik erdietsiko ote zuen, eta sujet horren karietara egin zidan gogoeta bat harritu ninduena hain zen sakona.
«Berorrek hain segur nik baino hobeki jakinen du», erran zidan, «neska batekin oheratzea, ez dela laket zaiona hari eginaraztea baizik: hortik guri laket zaiguna eginaraztera, bada sarri alde ederrik.»
Batzuetan Maraud-en zentzu onak ikaraz betetzen nau.
«Hanbatenaz gutxiago hartzen dut neure gain neska horren erantzukizunik», gehitu zuen, «zenbatenaz bai baitut arrazoirik uste izateko maitale bat baduela eta harekin izan dudan harremana landako aisetasunari baizik ez diodala zor. Beraz, berorri zerbitzatzera lehiatu izan ez banintz, behin baizik ez nukeen neska hori hartuko.» (Zinez altxor preziatu bat da mutil hori!) «Sekretuaz den bezanbatean», erran zuen gero, «zertarako balia dakiguke neska hori hitz ematera behartzea, gu engainaturik ez baitu deus arriskatuko? Afera hari berriz aipatzearekin hobeki jakinaraziko genioke garrantzizkoa dela, eta emanen lioke beraz bere etxekoandrea lausengatzeko gogo gehiago.»
Gogoeta horiek zenbatenaz zuhurragoak ziren, nire asaldura hanbatenaz gehituz zihoan. Beharrik zital hura solasari emana zen; eta haren beharretan bainintzen, egiten utzi nion. Neskatila harekin zuen harremana kontatzen ari zitzaidan bitartean, jakinarazi zidan bere gelan biltzen zirela gauero, neskaren gela eta haren etxekoandrearena pareta soil batek baizik ez baititu bereizten, eta hots susmagarririk aditzera utz baitezake. Xede bat hartu nuen berehala, erran nion, eta obratu genuen, bai erdietsi ere.
Goizaldeko bi orenak arte igurikatu nuen; eta joan nintzen orduan, hitz hartua genuen bezala, nire sehia eta neska hura elkar ikustekoak ziren gelara, argia eramanik aldean, eta askotan alferrik deitu izanaren estakuruz. Nire isilmandatariak, antzezle bikaina baita, harridurazko, etsipenezko eta barkamenezko gertaldi ttipi bat jokatu zuen, baina nik eten nion, eta ura berotzera igorri nuen, horren premian nintzelako itxurak eginik; bitartean, gelazain herabekeriez bete hura hanbatenaz gehiago ahalketu zen, non nire asmoak sendotu nahi izan zituen zital hark ezarrarazi baitzion janzkera bat urtaroaren araberakoa, ez ordea zilegizkoa.
Aise sumatzen bainuen neskatila hura nik zenbatenaz umiliatu, hanbatenaz aiseago edukiko nuela neure mende, ez egoeraz ez beztiduraz aldatzen utzi nion; eta neure sehiari neure gelan iguriki nezala manatu ondoren, haren ondoan eseri nintzen ohe arras nahaspilatuaren gainean, eta solasari lotu nintzaion. Zernolako hark neska haren gain ematen zidan nagusigoa gordetzeko premia nuen: beraz odol hotzean iraun nuen Eszipionen neurritasunari zegokiokeen gisa; eta hari buruz libertaterik ttipiena ere hartu gabe, nahiz bazuen iduriz halakorik igurikatzeko eskubidea haren guritasunaren eta okasioaren karietara, aferez hitz egin nion prokuradore batekin hitz egin nezakeen bezain lasai.
Nire baldintzak izan ziren ezen sekretua leialki gordeko niola, baldin biharamunean, oren beretsuan, bere etxekoandrearen sakela barnekoak ematen bazizkidan. «Bertzenaz», gaineratu nuen, «atzo hamar luis eskaini nizkizun; gaur halaber dizkizut promesten. Ez dut zure egoeraz neurriz gain baliatu nahi.» Dena onartua izan zen, pentsa dezakezunez; orduan alde egin nuen eta utzi nion bikote zoriontsu hari denbora galdua berreskuratzen.
Lotan eman nuen nik neurea; eta iratzarri nintzenean, estakuru bat nahi bainuen neure eder haren gutunari ez ihardesteko, harik eta bere paperak ikustatuak nituen arte, eta hori ez bainezakeen hurrengo gaua arte egin; ehizara joatea deliberatu nuen, eta ehizan ibili nintzen ia egun osoan.
Itzuli nintzenean, aski hotz hartu ninduen. Badut arrazoirik uste izateko ezen doi bat samurtua zela gelditzen zitzaidan denboraz profitatzeko agertzen nuen lehia gutxiaz; hark izkiriatu zidan gutun eztiagoaren ondoren batez ere. Uste horretan nago, zeren Rosemonde andreak ausentzia luze haren erantzukizuna egozten zidalarik, nire eder hark mindu samar ihardetsi baitzuen: «Ah! Ez diezaiogun hemen kausi dezakeen plazer bakarrari lotu izanaz erantzukirik egin Valmont jaunari.» Bidegabekeria hura deitoratu nuen, eta egokiera hartaz baliatu nintzen seguratzeko ezen dama horiez hain nintzela laketua, non sakrifikatu bainien izkiriatu beharreko gutun arras interesgarri bat. Erran nien orobat ezen, hainbat gautan ezin lokarturik ibilia nintzenez, saiatu nahi izan nuela akiduraz lokartzen; eta nire behakoak aski argigarriak ziren hala nire gutunaren sujetaz, nola nire lo ezaren kausaz. Afalondo osoan kontu egin nion ezti eta malenkoniatsu agertzeari, bai nire ustez aski ongi erdietsi ere, eta eztitasun horren azpian estali nuen setaz gordea zidaten sekretua jakinarazi behar zidan orena hurbil ikusteak sortzen zidan ezinegona. Bereizi ginen azkenik, eta geroxeago, horra gelari fidela nire isiltasunaren truk adosturiko saria ekartzera etorria.
Altxor horren jabe izan nintzen orduko, bederaka sailkatzeari lotu nintzaion ezagutzen didazun zuhurtziaz: garrantzitsua baitzen oro berriz bere lekuan uztea. Senarraren bi gutun kausitu nituen lehenik, jujamendutako xehetasunen eta ezkon maitasunezko hizketen halako nahaspila txegosgaitza, pazientzia handiz osorik irakurri nituenak, baina nirekin zerikusirik zukeen elerik aipatzen ez zutenak. Bere lekuan berrezarri nituen, haserre: baina haserrea baretu zitzaidan, Dijonetik bidalitako nire gutun ospetsu haren zatiak esku artean kausiturik, artoski bilduak. Beharrik gutuna gaingiroki irakurtzea bururatu zitzaidan. Egizu kontu nola poztu nintzen neure debot maitagarri haren malkoen hatz arrunt argiak hautemanik han. Aitor dizut mutil gazte baten bihotzaldiari men egin niola, eta musu eman niola gutun hari, nigan dagoeneko sor zitekeenik uste ez nuen gainezkaldiaz. Azterketa zoriontsu hura jarraitu nuen; neure gutun guztiak berraurkitu nituen, hurrenkeran, eta dataren arabera ordenatuak; eta are atsegin gehiagoz harritu nintzen guztietan lehena kausitzean, emakume eskergabe batek niri itzulia uste nuena, haren eskuz hitzez-hitz kopiatua; bai idazkera asaldatu eta dardaratuaz kopiatua ere, haren bihotzak eginkizun horretan sentitu zuen durduza eztiaren lekukotasuna emanez.
Ordu arte guztiz amodioari nengokion; amodioak berehala haserreari eman zion bide. Nork uste duzu galdu nahi nauela biziki maite dudan emakume horren aurrean? Zein atso zital uste duzu izan litekeela gisa horretako belzkeria bat asmatzeko bezain gaiztoa? Ezagutzen duzu: zure adiskidea da, zure ahaidea; Volanges andrea da. Ez dezakezu susma zalamandrana deabru horrek zer nolako lazkeria parrasta izkiriatu dion nire bizkar. Hark du, soilik hark, emakume aingerutar horren segurantza durduzatu; haren kontseiluengatik, haren iritzi kaltegarriengatik, urrundu beharrean naiz; neure burua hari zaio, azkenaz goiti, eskainia. Ah! Dudarik gabe, behar dut haren alaba seduzitu: baina ez da aski, behar dut galdu; eta emakume madarikatu horren adinak nire ukaldien gerizpean baitauka, behar dut kolpatu haren maitasunaren xedean.
Parisa itzul nadin nahi du bada! Horretara behartzen nau! Hala biz, itzuliko naiz, baina nire itzulera auhendatuko du. Samurturik nauka Danceny izateak abentura honetako heroia, badu zintzo kutsu bat eragozgarri dukeguna: amoros da hala ere, eta sarri ikusten dut; ausaz balia dakiguke. Neure suminaldian galdu naiz, eta ahantzi zait egungo egunean gertatu denaren kontaketa zor dizudala. Lot nakion.
Gaur goizean berriz ikusi dut neure debot sentikor hori. Nehoiz ez zitzaidan hain ederra iruditu. Hala behar zuen: emakumeek izaten dute une bat guztietan ederrena dena, beren amodioaren segurantza badugun arren beren ontarteena eman nahi izaten ez diguten unea hain zuzen, eta soil-soilik une horrek sor lezake arimaren horditasuna, zeina baita usu aipatua baina bakan baizik ez sentitua; eta hura zen hain zuzen ere nire kasua bera. Beharbada eder hura ikusteko plazerraz gabetua izan behar nuela pentsatzea lagungarria zen halaber emakume hura ederresteko. Azkenean, gutunak postatik heldu ziren orduko, 27ko zure gutuna eman zidaten; eta gutun hura irakurtzen ari nintzen bitartean, zalantzan nintzen oraino neure hitza bete edo ez: baina topoz topo aurkitu nituen neure eder haren begiak, eta ezin deusik uka niezaiokeen.
Beraz partitzera nindoala iragarri dut. Geroxeago, Rosemonde andreak bakarrik utzi gaitu: baina presuna muker horren lau urratsera nengoela oraino, izu itxuran zutiturik, erran dit: «utz nazazu, utz nazazu, jauna»; «Jainkoaren izenean, utz nazazu.» Haren zirrara salatzen zuen erregu kartsu hark nire gogoa berotu baizik ez zezakeen egin. Haren ondoan nintzen dagoeneko, eta heldurik neuzkan haren esku, keinu guztiz hunkigarri batez bilduak; orduan, auhen amoltsutan hastera nindoanean, izterbegi deabru batek Rosemonde andrea erakarri du. Debot herabeti horrek, izanik alabaina beldurtzeko arrazoirik, alde egiteko baliatu du egokiera hori.
Nik haatik eskua eskaini diot eta hark onartu egin du; eta aspaldian erakutsi ez zidan eztitasun horri aieru on iritzirik, saiatu naiz, auhenetan berriz hasiz, haren eskua tinkatzen. Gibelarazi nahi izan du hasieran; baina nire eskua hartzera biziroago hertsatu dudalarik, aski gogo onez amore eman du, nahiz ez keinu horri ez nire hitzei ihardetsi dien. Haren gelako atera heldurik, eskuan muin eman nahi izan diot, haren ondotik joan baino lehen. Hasieran gogor defendatu da; baina egizu kontu banoala, nik hari emeki-emeki errateak bihurtu du haren defentsa moldakaitza eta ez askia. Doi-doia eman diot eskuan muin, haren eskuak berreskuratu duela ihes egiteko indarra, eta eder hori sartu dela bere gelan, han baitzuen gelazaina. Hemen bukatzen da nire historia.
Nola bihar ...ko mariskalaren emaztearen etxean egonen zarela uste baitut, eta hain segur ere ez bainatzaizu bila joanen; nola gure lehenengo elkarrizketan afera bat baino gehiago aztertu beharko dugula iruditzen baitzait, eta Volanges ttipiarena bereziki, ez baitut bistatik galtzen, hartu dut gutun hau nire aitzindari bidaltzeko xedea; eta zein ere den luze, ez dut hertsiko postara igortzeko unea arte, zeren orain nagoen heinean, dena okasio baten mende dagoke; eta zu utzirik banoa okasio hori barrandatzera.
P.S.— Arratseko zortzi orenetan.
Zaharrak berri; ezein libertate unerik: bai aitzitik libertate une horri itzurtzeko arreta handia. Haatik, onestasunari zilegi zaion bezainbat tristura, gutxienez. Bada bertze gertakari bat afera honi loturik dagokeena agian, zeina baita ni izendatu nautela landako bere etxera bolada batez etortzeko Rosemonde andreak Volanges andreari dagion gomitaren mezulari.
Adio, adiskide ederra; bihar arte edo beranduenez etzi arte.
...tik, 17**ko abuztuaren 28an.
XLV. GUTUNA
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEAK
VOLANGES ANDREARI
Valmont jauna gaur goizean partitu da, andrea; iruditu zait partitze hori hain zenuela irritsatzen, non jakinarazi behar nizula uste izan baitut. Rosemonde andrea arras iloba-min da, behar baita aitortu lagunarte atseginekoa dela: goiz osoan ari izan zait ohi duen sentikortasunaz ilobaren aipua egiten; ez zen baratzen hura laudatzetik. Uste izan dut kontrako elerik erran gabe aditzeko begirunea zor niola, hanbatenaz nola behar baita aitortu anitz puntutan arrazoi zuela. Susmatzen nuen bertzalde banuela neure buruari zer liskarturik ni bainintzen bereizte haren kausa, eta ez dut igurikitzen hari eman ahal izaterik edeki diodan plazerraren ordainik. Badakizu izatez ez naizela batere alaia, eta hemen egitekoa dugun bizimoldea ez da alaitasun hori areagotzeko egina.
Zure iritziaren arabera ari izan ez banintz, beldur nintzateke doi bat arin jokatu izanaz: zeren neure adiskide agurgarriaren oinazeak zinez penatu bainau; horrenbertzeraino hunkitu nau non gogotik nahasiko bainituen neure malkoak harenekin.
Uste osoan gaituzu orain ezen onartuko duzula Valmont jaunak, Rosemonde andrearen partetik, aldi batez haren etxera jiteko eginen dizun gomita. Ez ahal duzu dudatuko zu ikusteak emanen didan plazerraz; eta egia errateko ordain hori zor diguzu. Arras gogobeteko nau Volanges andereñoaren ezagutzak fiteago egiteko okasio hori kausitzeak, bai zure aldera ditudan sentimendu begirunezkoak segur baino segurkiago zuri opa ahal izateak ere, etab.
...tik, 17**ko abuztuaren 29an.
XLVI. GUTUNA
DANCENY ZALDUNAK CÉCILE VOLANGESI
Zer gertatu zaizu bada, Cécile maitagarria? Zerk eragin ahal izan ote du zugan horren aldaketa ustekabeko eta krudela? Zer bilakatu dira sekula ez aldatzeko zure promesak? Atzo oraino, plazerraren plazerraz errepikatzen zenituen! Egungo egunean zin horiek ahantzaraztera zerk bortxa zaitzake? Neure burua aztertuagatik, ez dezaket horren kausarik neure baitan aurki, eta zugan bilatu beharra lazgarria zait. Ah! Dudarik gabe, ez zara buru-arina, ezta engainaria ere; eta etsialdi honetan berean ere, laidozko susmo batek ez du nire arima ximelduko. Haatik, zer asturugaitzez ez ote zara jadanik zuhaur? Ez, krudel hori, ez zara jadanik lehengo bera! Cécile amoltsuak, biziki maite dudan eta zinak egin dizkidan Cécilek, ez zien nire behakoei uko eginen, ez zitzaion haren ondoan ezartzen ninduen halabehar zoriontsuari aihertuko; edo baldin ezin irudika dezakedan arrazoiren batek ni hain zorrozki tratatzera behartu izan balu, ez nindukeen, bederen, ezjakinean arbuioz edukiko.
Ah! Ez dakizu, ez duzu sekula jakinen, nire Cécile, zenbat sofriarazi didazun gaur, oraino une honetan zenbat ari naizen sofritzen. Uste duzu bada bizi nintekeela eta egon nintekeela zure maitasuna gabe? Haatik, nire beldurrak uxatzeko eskatu dizudalarik ele bat, ele bat bakarra, ihardetsi beharrean, adituko ote zintuzten beldur itxurak egin dituzu; eta ordu arte existitzen ez zen eragozpen hori, berehala duzu sorrarazi, lagunartean hautatu duzun lekuaz. Halabeharrez utzi behar izan zaitudanean, galdegin dizudalarik zer orenetan ikus zintzakedan biharamunean, egin dituzu ezjakinaren itxurak, eta Volanges andreak jakinarazi behar izan dit. Hala, zugana hurbildu behar nauen une betiere hain desiratuak, bihar arrangura bertzerik ez du sortuko nigan; eta zu ikusteko plazerra, nire bihotzari ordu arte hain atxikia, zu gogaitzeko beldurrak du ordezkatuko.
Dagoeneko, ari naiz sentitzen, beldur horrek baratzen nau, eta ez natzaizu neure amodioaz mintzatzera ausartzen. Entzun nezakeenean nik ere plazerraren plazerrez errepikatzen nuen maite zaitut hark, ele hain ezti hark, nire zorionak askietsiak, ez dit jadanik, baldin aldatu bazara, etsipen eternalaren irudia baizik eskaintzen. Ez dezaket hargatik sinets amodiozko kutun horrek bere ahal guztia galdu dukeenik, eta saiatzen naiz oraino kutun horrez baliatzen. Bai, Cécile, maite zaitut. Nirekin batera errepika ezazu nire zorionaren adierazpen hori. Egizu kontu perpaus hori aditzeko ohitura harrarazi didazula, eta hura gabe ni uztea, dela ni kondenatzea nire amodioaren gisa berean nire biziarekin batera baizik bukatuko ez den hildura batera.
...tik, 17**ko abuztuaren 29an.
XLVII. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK MERTEUILEKO MARKESARI
Gaur ere ez zaitut ikusiko, adiskide ederra, eta hona nire arrazoiak, otoi arren bihozberatasunez har itzazu.
Atzo zuzenean itzuli ordez, ***ko kondesaren etxean baratu nintzen, haren gaztelua kasik nire bidean baitzen, eta afaltzera gonbida nintzan eskatu nion. Parisa ez nintzen zazpi orenak aldera arte heldu, eta operan jaitsi nintzen, han kausituko zintudalakoan.
Opera bukaturik, teatroko atseden gelara joan nintzen neure adiskideei ikustaldi bat egitera; han kausitu nuen Émilie adiskide mamia, anitz lagunez inguratua, gizon zein emakume, guztiak oro hark P...n afaltzera gonbidatuak. Lagunarte hartan doi-doia sartua nintzela, galdatu zidaten aho batez arren otoi afaltzera joan nendin. Berebat galdatu zidan Holandako frantses murduskatuz gomita egin zidan gizontxo potolo mozkote batek, bestako zinezko heroitzat ezagutu nuena. Gomit hura onartu nuen.
Bidean jakin nuenez, joatekoak ginen etxea Émiliek gizontxo irrieragingarri hari egin zizkion ontarteen truk hitzarturiko saria omen zen, eta afari hura zinez eztei afari bat zen. Gizontxo hura pozez lehertu beharrean zen, gozatzera zihoan bozkarioaren aiduru; hain gogobetea iritzi nion, non hura asaldarazteko gogoa izan bainuen; bai alabaina asaldarazi ere.
Émilie hartaratzea izan nuen zailtasun bakarra, auzapez haren aberastasunak arranguratuxe baitzeukan. Makurtu zitzaion haatik, estakuruketan ibili ondoren, nik proposatu nion asmoari, erran nahi baita, garagardo upel ttipi hura ardoz mukuru bete, eta gau osoko mutur-huts halatan uztea.
Holandar edale bat ezinago bikaina zelako usteak ezagutzen genituen bide guztiak baliarazi zizkigun. Hain ontsa erdietsi genuen, non deserterako ez zuen jada edalontziari eusteko indarrik: baina Émilie errukior hark eta biok leporaino ase genuen, zein baino zein gehiago. Erori zen azkenik mahai azpira, hain hordi, non bederen zortzi egunez iraun behar zion. Parisa igortzea deliberatu genuen orduan; eta ez baitzuen bere zaldi orga gorde, neurean kargarazi nuen, eta haren ordez gelditu nintzen. Gero han bildutakoen konplimenduak hartu nituen, eta berehala joan ziren, ni utzirik gerla eremu hartako nagusi. Trufa horrek eta beharbada neure bazterraldi luzeak hain desiragarri agerrarazi zidaten Émilie, non holandar hura berpiz zedin arte berarekin geldituko nintzela hitz eman bainion.
Nik hari ager diodan begirunea hark niri agertu didanaren saria da, idazmahai gisa baliatu baitzait nire debot horri izkiriatzeko, iruditu baitzait gauza bitxia debot horri igortzea neska baten ohean eta kasik haren besoetan izkiriaturiko gutun bat, erabateko desleialtasun batek eten duena, eta non nire egoeraren eta nire jokabidearen berri zehatza ematen baitiot. Émiliek, gutuna irakurri baitu, irri eta irri egin du ero baten gisara, zuk ere irri eginen ahal duzu!
Nola nire gutunak Parisen zigilatua izan behar baitu, igortzen dizut; zabalik uzten dut. Otoi arren, irakur, zigila, eta postara igorraraz ezazu. Ez ezazu, oroz gain, zeure zigilua balia, ez halaber amodiozko ezein ikur; soin irudi bat baizik ez. Adio, adiskide ederra.
P.S.— Berriz irekitzen dut gutuna; bildu dut Émilie Italiarretara joan dadin... Astialdi hori zu ikustera joateko baliatuko dut. Sei orenetan beranduenez zure etxean izanen naiz; eta baldin on kausi bazeneza, elkarrekin joanen gara zazpi orenen inguruan Volanges andrearen etxera. Egoki eta bidezko dateke Rosemonde andrearen partetik egin behar diodan gomita ez gibelaraztea; bertzenaz, Volanges ttipia ikusteak gogoa arras beteko dit.
Adio, andre txit eder hori. Zu besarkaturik nahi dut zalduna jeloskortzeko bezain plazer handia hartu.
P...etik 17**ko abuztuaren 30ean.
XLVIII. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEARI
(Parisen zigilatua)
Loa arras galarazi didan ekaitz gau baten ondoren; ala kar hondagarri baten asalduran, ala neure arimaren ahalmen guztien erabateko triskantzan etengabe amildua egon ondoren, zugana natorkizu, andrea, hain beharrezkoa zaidan eta haatik oraino gozatzerik igurikitzen ez dudan lasaitasunaren bila. Alabaina, izkiriatzen ari natzaizun egoerak nehoiz baino gehiago ezagutarazten dit amodioaren ezin ihardukizko ahalmena; ondo gostarik nagusitzen ahal natzaio neure buruari nire ideiak gutxienez doi bat ordenatu ahal izateko; eta dagoeneko aldez aurretik ikusten dut ez dudala gutun hau bukatuko, izkiriatzetik baratzera behartua izan gabe. Zer! Ez dezaket bada igurika egunen batean zuk ere zeuregana dezazun une honetan jasaten ari naizen durduza? Zilegi izan bekit uste izatea haatik ezen durduza hori ontsa ezagut bazeneza, ez zinatekeela haren alde sentikortasunik gabe egonen. Sinets nazazu, andrea, lasaitasun hotza, arimaren logalea, heriotza dirudiena, ez dira zorionbide; soil-soilik grina eragileek gida dezakete zorionera; eta jasanarazten dizkidazun oinazeak gorabehera, beldurrik gabe seguratu uste dizut ezen, une honetan, zu baino zoriontsuagoa naizela. Alferrik zigortzen nauzu zeure zorroztasun hondagarriez, ezin eragotz baitezakete neure burua amodioaren gerizan osoki utz dezadan, eta amodioak sortzen dizkidan eldarnioan ahantz dezadan zuk eragin didazun etsipena. Mendeka nadi horrela zuk kondenatu nauzun erbesteaz. Sekula ez dut honenbertze plazerrik hartu zuri izkiriaturik; eginbide horretan sekula ez dut sentitu zirrara hain ezti eta haatik hain bizirik. Orok bide ditu nire gainezkaldiak berretzen: hatsa hartzean barneratzen zaidan airea irritsaz betea dago; izkiriatzen ari natzaizun mahaia bera ere, erabilera horri lehen aldiz eskainia, amodioaren aldare sakratu bihurtu da niretzat; zenbatez ere ederretsiko dudan! Haren gainean taxutua duket zu beti maitatzeko zina! Barka, otoi, nire zentzumenen desordena. Zeure egiten ez dituzun gainezkaldiei gutxiago emana behar nuke agian: instant batez behar zaitut utzi bertatik bertara areagotzen ari zaidan horditasuna baretzeko, ni baino indartsuago ari baita bilakatzen...
Zugana natorkizu berriz, andrea, eta ber lehiaz etorri ere dudarik gabe. Halarik ere zorionaren sentimena urrun joan zait ihesi; gabezia krudelezko sentimenei eman die leku. Zertarako balia dakidake neure sentimenduak zuri aipatzea, non alferretan ari bainaiz zu nire iritzira biltzeko bideen bila? Usu errepikaturiko ahalegin anitzen ondoren, fidantzia eta indarra aldi berean itzurtzen zaizkit. Baldin amodioaren plazerrak oraino berriz irudikatzen baditut, biziago sentitzen dut haiez gabetu izanaren dolua. Ez dut kontsolamendurik kausitzen zure bihozberatasunean ez bada, eta, une honetan, aski eta sobera sentitzen dut zenbatez ere nagoen bihozberatasun horren premian, hura erdiesterik iguriki ahal izan gabe. Haatik, nire amodioa sekula ez zaizu hain errespetuzkoa izan, sekula ez zintuzke gutxiago laidotu behar; halakoa da non, erratea zilegi izan bekit, bertuterik zorrotzenak ere ez bailioke beldurrik izan behar: nihaur beldur naiz ordea jasaten ari naizen oinazea ez ote natzaizun sobera luzaz aipatzen ari. Uste osoan bainaiz oinaze hori sortu didanak ez duela bere baitaratu eta beretu, ez nadin bederen haren ontasunez neurriz gain balia; eta hala-hala ariko nintzateke, baldin denbora gehiagoz ariko banintz dolorezko irudi hori zuri irudikatzen. Ihardets diezadazun eta nire sentimenduen egiazkotasunaz sekula dudarik egin ez dezazun zuri otoizteko astia baizik ez dut hartzen.
P...n izkiriatua, data Parisen ezarria, 17**ko abuztuaren 30ean.
XLIX. GUTUNA
CÉCILE VOLANGESEK DANCENY ZALDUNARI
Ez buru-arina ez engainatzailea izan gabe, aski dut neure jokabideaz argitua izatea, jauna, jokabide hori aldatzeko premia sentitzeko; sakrifizio hori eskaini diot Jainkoari, zu erlijioan sartua izanak are gaiztoagoak bihurtzen dituen zure alde ditudan sentimenduena ere eskain ahal diezaiokedan arte. Badakit sakrifizio horrek anitz penatuko nauela, eta ez dizut orobat ezkutuan gordeko ezen herenegunez geroztik negar egin dudala zugan pentsatu dudan bakoitzean. Jainkoak eginen ahal dit ordea zu ahanzteko behar dudan indarra emateko grazia, nola baitiot gau eta egun eskatzen! Halaber igurikitzen dut zure adiskidantzagatik, bai eta zure onestasunagatik ere, ez zarela entseiatuko eragin didaten delibero zuzena asaldatzera, ahalegindua bainaiz hartan tinko irauten. Beraz, galdatzen dizut izan dezazun otoi niri gehiago ez izkiriatzeko begirunea, hanbatenaz aldez aurretik gaztigatzen baitizut ez nizukeela erantzunen, eta orobat behartuko nindukezula gertatzen ari den guztiaz amari ohartaraztera: nahiz halatan zu ikusteko plazerraz guztiz gabetua nintekeen.
Ez dut hargatik gutxiago gordeko hobenik egin gabe zugana izan dezakedan atxikimendu guztia; eta bihotz osoz opa dizut izan litekeen bozkariorik handiena. Badakit aurrerantzean ez nauzula jadanik horrenbertze maitatuko, eta beharbada ni baino neska hobeago bat maitatuko duzula sarri. Baina bertze penitentzia bat gehiago izanen da, neure bihotza zuri emanez egin dudan hobenagatik, ez bainion Jainkoari baizik eman behar, eta neure senarrari halaber, senarrik izanen dudanean. Jainkoaren miserikordiari nire ahulkeria urrikalduko ahal zaio, eta ez ahal dit eraginen paira ahal nezakeena baino atsekabe gehiagorik!
Adio, jauna; segurki segurtatzen ahal dizut ezen nehor maitatzea zilegi banu, zu baizik ez zintuzkedala maitatuko. Horra ordea erran diezazukedan guztia, eta beharbada erran behar nizukeena baino gehiago da.
...tik, 17**ko abuztuaren 31n.
L. GUTUNA
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEAK
VALMONTEKO BIZKONDEARI
Horrela betetzen dituzu bada, jauna, zure gutunak noizik behin hartzea onartzeko ezarri nizkizun baldintzak? Eta ez ote dut zer deitoraturik, nahiz sentimendu bat baizik ez didazun aipatzen, zeinari men egiteak izutuko nindukeen, neure betebehar guztiei huts egin gaberik men egiten ahal banio ere.
Bertzenaz, baldin izu osasungarri hori atxikitzeko arrazoi berrien premiarik banu, zure azken gutunean kausi nitzakeela iruditzen zait. Alabaina, amodioaren goresmena egin uste duzun unean berean, zer dagizu aitzitik, ez bada haren ekaitz beldurgarriak niri erakutsi? Nork desira dezake arrazoiaren ordainetan erositako zorionik, eta iraupen gutxiko plazerren ondoren gutienean damurik dakarrenik, non ez duen bihotz zimikorik ekartzen?
Zuhaur, eldarnio arriskutsu horri men egiteko ohiturak beraren ondorioa gutxitu behar dizun arren, ez zaude hala ere sarritan zu baino indar gehiago duela aitortzera behartua, eta ez zara eldarnio horrek nahigabe sortzen dizun asaldura deitoratzen lehena? Zer sarraski izugarri ez luke bada eginen bihotz berri eta sentikor baten baitan, zeinak haren nagusigoa gehituko bailuke halabeharrez eginen lizkiokeen sakrifizioen handitasunaz?
Amodioak zorionera daramala uste duzu, jauna, edo uste iduri bat egiten duzu; eta ni, hain nago maluros eginen nindukeelako uste osoan, non ez bainuke haren izena sekula aditu nahi. Aipatzetik beretik estuasuna eta larritasuna dakartzala iruditzen zait; eta nahimenez bezainbat betebeharrez otoizten zaitut puntu horrez den bezanbatean isiltasunari atxiki zakizkion.
Azkenaz goiti, orain aise betetzen ahal didazuke eskari hori. Parisa itzulirik, aski okasio kausituko duzu hor gisako xedeetan aritzeko duzun azturagatik sortu bide zaizun eta landako aisialdiak bortiztu bide dizun sentimendu hori ahanzteko. Ez zaudea bada guztiz ezaxolaturik behatu zenidan leku berean? Egin dezakezu urratsik, aldatzeko duzun erraztasunaren etsenplurik kausitu gabe, eta ez zaudea zure konplimenduak hartzeko eskubide gehiago duten eta oro ni baino atseginagoak diren emakumez inguraturik? Ez dut nire sexuari egozten zaion harrokeriarik; eta are gutxiago urguiluzko amarrua baizik ez den xalotasun aizunik; eta fede on osoz diotsut orain ezen laket izateko oso bide gutxi kausitzen ditudala neure baitan: guztiak oro izanagatik, ez nituzke zu erakartzeko bezainbat askietsiko. Eskatzea zuri nirekikoaz sekulako egin dezazun, da soil-soilik behinola jadanik egin zenuena eta hain segur ere, nahiz nik guztiz kontrakoa eskatu, aurki eginen zenukeena egungo egunean egin dezazun zuri otoiztea.
Egia hori, ez baitut bistatik galtzen, aski arrazoi bortitza litzateke zu aditu nahi ez izateko. Bertze mila baditut oraino: baina eztabaida luze horri lotu gabe, berriz ere dizut eskatzen, aldez aurretik eskatua dizudan bezala, ez diezadazun gehiago aipa ez entzun ez are gutxiago ihardetsi behar dudan sentimendurik.
...tik, 17**ko irailaren 1ean.
BIGARREN PARTEA
LI. GUTUNA
MERTEUILEKO MARKESAK VALMONTEKO BIZKONDEARI
Egiazki, bizkonde, jasangaitza zara. Zure maitalea banintz bezainbat arinkeriaz tratatzen nauzu. Badakizua haserretuko naizela, eta une honetan beltzuri gogorrean naizela? Nola! Danceny bihar goizean behar duzu ikusi; badakizu zeinen garrantzitsua den elkar ikuste hori baino lehen mintza nakizun; eta sobera kezkatu gabe, egun osoan zain eduki nauzu, nik dakita nora korrika abiatzeko? Zure kausaz desegokiro berandu heldu naiz Volanges andrearen etxera, eta emakume adintsu guztiei zoragarri nintzela iruditu zaie. Egonaldi osoa bitartean balakuak egin behar izan dizkiet sosega zitezen: emakume adintsuei ez baitzaie haserrebiderik eman behar; haiek dute eta gazteen omena egiten.
Orain goizaldeko oren bata da, eta oheratu beharrean, biziki desiratzen dudan bezala, gutun luze bat behar dizut izkiriatu, asperraren asperrez arras lokarraraziko nauena. Zorionekoa zu, ez baitut zuri liskar gehiagorik egiteko astirik. Karia horretara ez uste barkatzen dizudanik; presaturik nabil, bertzerik ez. Entzun beraz, fite noakizu.
Trebezia doi bat izanez gero, bihar behar duzu hartu Dancenyren isilmandatua. Une egokia da fidantziarako: atsekabe unea baita. Neska ttipi hori kofesatzera joana da; dena erran du, haur baten gisara; eta harrezkeroztik, deabruaren beldurrak halako heinean atsekabetua du, non harreman oro nahi baitu hautsi Dancenyrekin. Haren herabekeria ttipi guztiak kontatu dizkit, halako bizitasunez non aski erakutsi baitit burua bero-bero zuela. Hausturazko gutuna erakutsi dit, ele zurikeria galanta baita. Oren batez ari izan da nirekin solasean, zentzuzko hitz bat bakarra erran gabe. Baina ez nau hargatik gutxiago hertsatu; zeren, pentsatuko duzu, ez nintekeela arriska nire bihotza gisa horretako buru arrunt gaizto bati irekitzera.
Berritsukeria horien guztien erdian ikusi dut haatik ez duela gutxiago maite bere Danceny; hauteman ere diot amodioak beti atxiki ohi duen horietako baliakizun bat, zeinaren eraginez neska ttipi hori irrigarriro gertatu baita kaltedun. Oinazetan baitauka bere maitalean pentsatzeko desirak, eta berebat harengan pentsatuz gero bere burua kondenatzeko beldurrak, bururatu zaio Jainkoari otoiztea lagun diezaiola Danceny ahanzten; eta otoitz hori nola egun osoan unetik unera errepikatzen baitu, kausitu du Danceny etengabe gogoan izateko era.
Danceny baino presuna ohituago batekin, gertakari ttipi hori lagungarriagoa genuke ausaz kaltegarria baino, haatik gazte hori hain da amoros gogo hutsezkoa, non baldin laguntzen ez badiogu, ez baitigu utziko gure asmoa obratzeko astirik, hainbertze denbora beharko baitu den eta eragozpenik ttipienak garaitzeko.
Arrazoi osoa duzu; ondikoa da, eta zu bezain haserre nago hura izan dadin abentura honetako heroia: zer nahi duzu ordea? Eginak egin; eta zure errua da. Haren erantzuna ikusteko galdea egin dut; urrikalarazi nau. Egiten dizkio hats gabetzeraino arrazoinamenduak, frogatu nahi baitio borondateaz bertzerako sentimendu bat ez daitekeela izan makurkeria: hura gudukatzetik baratu orduko, borondateaz bertzerakoa izateari utziko ez balio bezala! Ideia hori hain da sinplea, non neska ttipiari berari ere bururatu baitzaio. Mutila aski era hunkigarriz kexu da bere maluraz: baina haren oinazea hain da eztia eta irudi baitu hain bortitza eta egiazkoa, non ezinezkoa iruditzen baitzait gizon bat hein horretaraino, eta hain arrisku gutxirekin, etsiarazteko okasioa kausitu duen emakumea ez izatea gutiziaz gaindi egiteko tentatua. Azaltzen dio azkenik ez dela fraidea, neska ttipi horrek uste zuen bezala; eta hori du, ezin uka, egin duen gauzarik onena: zeren, monasterioko amodiora makurtzeko baizik ez balitz, Maltako jaun zaldunek ez lukete hain segur lehentasunik merezi.
Zernahi dela ere, arriskutan sar nindezaketen eta neska hori beharbada nire iritzira ekarriko ez zuten arrazoibidetan denbora galdu ordez, onetsi dut harremanak hausteko asmoa: baina erran diot ezen onestagoa zela, horrelako kasuetan, nork bere arrazoiak bozez erratea, ezen ez izkribuz; ezen ohiturazkoa dela orobat gutunak eta jaso bide diren bertze huskeriak ere bihurtzea; eta iduriz halatan neskatila ttipi horrekin ados nintzela, harrarazi diot Dancenyri elkar ikusteko aukera emateko deliberoa. Beharrezko bitartekoak berehala ditugu erabaki, eta nik hartu dut neure gain ama alaba gabe jalgi dadin deliberarazteko eginkizuna; bihar arratsaldean izanen da une erabakigarri hori. Danceny jakitun dago jadanik; baina, Jainkoarren, okasioa kausi bazeneza, deliberaraz ezazu artzain eder hori hain malenkoniatsu ez izatera; eta irakats iezaiozu, oro behar baitzaio erran, ezen herabekeriak garaitzeko egiazko bidea soil-soilik dela herabekeriak badituztenei haiek galtzen ez uztea.
Bertzenaz, gertakari irrigarri hori berriro errepika ez dadin, ez naiz begiratu neska ttipi horren gogoan kofesoreen zuhurtziaz duda batzuk sortzetik; eta segur derraizut orain ari dela ordaintzen niri eragin didan beldurra, kofesora haren amari dena erratera joanen ote zaion beldurraz. Harekin behin edo birritan hitz egin dezadan ondoren, ez ahal da gehiago joanen bere ergelkeriak edozein jin berriri kontatzera!
Adio, bizkonde; nagusi zaitez Dancenyz, eta gida ezazu. Ahalkegarria litzateke guk bi haurrez nahi duguna ez egitea. Baldin zeregin horretan uste baino neke gehiago kausitzen badugu hastapenean, dugun pentsa, geure lehia bizkortzeko, zuk, Volanges andrearen alaba dela, eta nik, Gercourten emazte bilakatuko dela. Adio.
...tik, 17**ko irailaren 2an.
LII. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEARI
Debekatzen didazu, andrea, neure amodioaz mintza nakizun; non kausi ordea zuri obeditzeko behar dudan kuraia? Hain eztia behar lukeen eta zuk hain krudela bihurtzen duzun sentimendua soilik izaki eginkizun; kondenatua nauzun erbestean hilduraz; ez biziz gabeziez eta damuez baizik; zenbatenaz zure ezaxolakeriaren aipua etengabe baitakarkidate, hanbatenaz mingarriagoak zaizkidan oinazeen peko; gelditzen zaidan kontsolamendu bakarra behar ote dut hala ere gal? Baduket bertze kontsolaziorik, ez bada zuk kezkaz eta garraztasunez mukuru betetzen duzun arima zuri noizik behin zabaltzea? Zeure behakoak apalduko dituzu, isurarazten dituzun malkoak ez ikusteko? Fermuki galdatu dituzun sakrifizioen eskaintzei ere uko eginen diezu? Ez litzateke bada hanbatenaz zuhauren, zure arima zintzo eta eztiaren heineko gizon dohakabe bat urrikaltzea, zugatik baizik ez dena dohakabe, haren penak areago larritu nahi izatea baino, defentsa aldi berean bidegabe eta zorrotz batez?
Egiten dituzu amodioaren beldur zarelako itxurak, eta ez duzu ikusi nahi soil-soilik zu zarela amodioari egozten dizkiozun kalteen egilea. Ah! Sentimendu hori atsekabezkoa da, dudarik gabe, sorrarazi duenak ez badu beretu; baina zoriona non kausi, elkarrekiko maitasunak ematen ez badu? Adiskidantza amoltsua, fidantzia eztia eta sekreturik ez duen bakarra, penak leunduak, plazerrak areagotuak, esperantza xarmangarria, oroitzapen zoragarriak, horiek guztiak amodiotik at non kausi? Amodioa iraintzen duzu, eskaintzen dizkizun ontasun guztiez gozatzeko sekula gehiago ez errefusatzea aski duzun horrek; eta pairatzen ari naizen atsekabeak ahantzirik, amodioa defendatzeari ekina naiz ni.
Behartzen nauzu orobat neure burua defendatzera; zeren nik bizitza osoa zu biziki maitatzeari eskainiagatik, nigan akatsak bilatzen ematen duzu zuk zeurea: arin eta engainaritzat naukazu jadanik; eta nire kontra neurriz gain baliaturik nihaurek aitortuak dizkizudan zenbait hutsegite, plazer duzu orduan nintzena eta orain naizena nahasirik. Zugandik urrun bizi beharraren hildurara ni amilarazi izanari ez askietsirik, horrez gainera trufa egiten diezu, dagoeneko, zure eraginez, deusik sentiarazten ez didatela badakizun sentimenduei. Ez nire promesak ez nire zinak sinesten dituzu: hots bada! Badut oraino berme bat zuri eskaintzeko, susmotan bederen hartuko ez duzuna; zuhaur zara. Soil-soilik eskatzen dizut zeure buruari fede onez galdegin diezaiozun; baldin nire amodioan sinesten ez baduzu, baldin nire arimaren jaun eta jabe bakarra zarela instant batez ere duda egiten baduzu, baldin segur ez bazara irmo atxiki izanaz bihotz hau, alabaina, orain arte sobera aldakorra, men eginen diot hutsegite horren atsekabea neure gain eramateari; auhendatuko dut, baina ez dut goietara joko: baina, aitzitik, gu biokin zuzen eta bidezko izanez, behartua baldin bazara zeure buruarekin bat aitortzera ezen ez duzula, sekula ez dukezula aurkaririk, ez nazazu gehiago obliga, otoi arren, ameskeriak borrokatzera, eta alabaina utz nazazu bederen nire biziarekin baizik finituko ez den, nire biziarekin baizik ezin fini litekeen sentimendu batez sekula gehiago dudarik egiten ez duzula ikusteak emanen didan kontsolamendua. Otoi arren, andrea, zilegi izan bekit nire gutunaren atal honi baietzaz ihardets diezaiozun zuri otoiztea.
Baldin abandonatzen badut haatik neure bizitzako aldi hura, iduri baitu zure aurrean krudel gaizto kalte egiten didala, ez uste hura defendatzeko arrazoiak falta zaizkidanik, behar izanez gero.
Zer egin dut, azken finean, ez bada aurtiki ninduten zurrunbiloari ez aihertu? Gazte eta esperientziarik gabe sartua munduan; eskuz esku, nolabait errateko, emakume andana batek ibilarazia, guzti-guztiak errazaren errazez galgarri zuketela sumatu beharrean ziren gogoeta batetik beren buruak begiratzen ahaleginduak; niri ote zegokidan egiten ez zidaten ihardukiaren etsenplu ematea? Edo neure burua behar nuen zigortu une bateko hutsegite bategatik, nahiz hutsegite hori maiz sorrarazia zuen dudarik gabe alferrikakoa zen eta irrigarrikeriatzat baizik hartuko ez zuten jarraikitasunak? Hara! Berehalako haustura batek ez bertze zer bidek justifika dezake hautu lotsagarri bat?
Baina, erran dezaket, zentzumenen horditasun hura, handiustearen eldarnio hura bera ere menturaz, ez zaizkit sekula bihotzeraino barneratu. Amodioarentzat jaioa, nire bihotza azpijokoetan libertitzen ahal zen, baina azpijokoak ez zitzaizkion aski gogobetetzeko; izaki seduzitzaile baina erdeinugarriz inguratua, ezein ere ez zitzaidan arimaraino barneratu: plazerrak zizkidaten eskaintzen, nik bertuteak nituen bilatzen; eta neure burua azken finean jarraikitasun gabekoa neukan, zeren adeitsua eta sentibera bainintzen.
Zu ikusirik nintzen argitu: berehala jakin nuen amodioaren xarma arimaren dohainei zegokiela; soilik dohain horiek eragin zezaketela eta justifika orobat arimaren gehiegia. Sentitu nuen azkenik zu ez maitatzea eta zu ez bertze nehor maitatzea berdin zirela niretzat ezinkizun.
Horra, andrea, nolakoa den zeure burua hari emateko beldur zaren bihotz hori, bere asturuaren erabakitzaile zu zaituen hori: baina gordea diozun asturua zeinahi ere den, ez dituzu deus aldatuko zuri atxikia daukaten sentimenduak; mudagaitzak dira nola baitira sorrarazi dituzten bertuteak.
...tik, 17**ko irailaren 3an.
LIII. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK MERTEUILEKO MARKESARI
Danceny ikusi dut, baina ez dut harengandik erdi isilmandatu bat baizik erdietsi; tematu da, batez ere, Volanges ttipiaren izena niri isilpean gordetzera, eta harez mintzatu zait soil-soilik emakume arras zintzo eta doi bat debot bat bailitzan: hori salbu, aski zintzoki kontatu dit bere abentura, eta batez ere azken gertakaria. Ahal bezainbat berotu dut, eta gogotik trufatu naiz haren adeitasunaz eta haren herabekeriez; baina mutil horrek bereari atxikia dirudi, eta ez dezaket haren erantzukizunik har: bertzenaz, etzidamu zerbait gehiago erraten ahalko dizut. Bihar Versaillesa eramanen dut, eta bidean hura aztertzeari ekinen diot.
Gaur egitekoa duten elkar ikustean badut orobat esperantzarik: baliteke dena guk nahi bezala gertatzea; eta ausaz orain gure egiteko bakarra da haien aitormena entzun, eta gertatu denaren frogak biltzea. Egiteko hori zuk nik baino aiseago eginen duzu: zeren neskatila ttipi hori bere maitale zuhurra baino askoz fidakorragoa baita, edo, gauza bera dena, berritsuagoa. Guztiarekin ere, nik neure ahala eginen dut.
Adio, adiskide ederra, hagitz presatua naiz; ez zaitut ez gaur gauean ez bihar ikusiko; zuk aldiz zerbait jakin baldin baduzu, hitz bi izkiria itzultzen naizeneko. Segurki Parisa jinen naiz lotarako.
...tik, 17**ko irailaren 3an, arratsean.
LIV. GUTUNA
MERTEUILEKO MARKESAK VALMONTEKO BIZKONDEARI
O! Bai! Bada bai Dancenygandik zer jakinik! Baldin hori erran badizu, bere burua laudatu du. Ez dut ezagutzen amodio kontutan hain presuna ergelik, eta gero eta gehiago liskartzen dut neure burua harengana ditugun ontasunengatik. Badakizu harengatik arriskuan egon uste izan naizela? Eta alfer-alferrik izan ere! O! Mendekatuko naiz, hitz ematen dizut.
Volanges andrearen bila heldu nintzelarik atzo, hark ez zuen jalgi nahi izan; ondoezik zen; hitz ederren laguntzaz erdietsi ahal izan nuen azkenik hura kalera jalgiaraztea, eta banekusan Danceny gu partitu baino lehen helduko zen unea; zenbatenaz desegokiagoa zatekeena, hanbatenaz Volanges andreak bezperan erran baitzion ez zela etxean izanen. Haren alaba eta biok zainak airaturik ginen. Jalgi ginen azkenean; eta neska ttipi hark adio erratean eskua hain amoltsuki tinkatu zidan, non harremana hausteko zuen asmoagatik, oraino xede horretan ari zela fede onez uste baitzuen, bilkura hari miragarrizko gertakizunak iragarri bainizkion.
Nire kezkak ez ziren burutara helduak. Oren erdi baizik ez zuen ***ko andrearen etxean ginela, eta horra non Volanges andrea gaizkitu zen alabaina, biziki gaizkitu ere; eta arrazoi den bezala, bere etxera nahi izan zuen itzuli: nik, hanbatenaz gutxiago nahi nuen etxeratu, zenbatenaz beldur bainintzen ezen, baldin gazteak ustekabean atzematen bagenituen, hain segur gerta zitekeena, ez ote zituen susmotan hartuko etxetik jalgitzeko eginak nizkion erreguak. Haren osasunaz izutzeko xedea hartu nuen, ez baita beharrik zaila; eta oren t'erdiz atxiki nuen han, bere etxera eramatera amore eman gabe, zalgurdiaren higidura arriskutsuaz beldur nintzelako itxurak eginik. Ez ginen azkenik hitzartutako orena heldua zen arte etxeratu. Heldu orduko neska ttipiari sumatu nion ahalke itxura ikusirik, aitortzen dizut igurikitzen nuela bederen nire eginahalak alferretan galdu ez izana.
Jakinaren gainean egoteko desirak Volanges andrearen ondoan geldiarazi ninduen; berehala oheratu zen, eta haren ohe ondoan afaldu ondoren, goizik utzi genuen, atsedenaren beharretan zegoelako estakuruan, eta bere alabaren gelara joan ginen. Honek, berriz, egina zuen harengandik igurikitzen nuen guztia; herabekeriak aienatuak, beti eta beti maitatzeko promesak berriz ere eginak, etab..., finean gogo onez ari izana zen: baina Danceny ergel hura urrats bat ere ez zen aitzinatu aldez aurretik zegoen mugaz haraindi. O! Mutil horrekin aise haserretzen ahal da; harekin onezkoak egiteak ez baitu arriskurik.
Neska ttipi horrek dio haatik mutilak gehiago nahi zuela, baina berak jakin izan duela bere burua defendatzen. Eginen nuke bere burua ari dela laudatzen, edo mutilaren jokabidea desenkusatzen; kasik segurantza osoa hartu ere dut horretaz. Alabaina, bururatu zait jakitea zer igurika nezakeen haren defendatzeko ahalmenetik; eta nik, emakume xalo honek, eleka-eleka, berotu diot burua halako heineraino non... Finean, sinets nazakezu, nehor ez zaio nehoiz sentikorragoa izan zentzumenen ezusteko bati. Zinez atsegina da neskatxa ttipi maite hori! Bertze maitale bat merezi zuen; izanen du bederen adiskide on bat, zeren zinez atxikiko bainatzaio. Heziko dudala hitz eman diot eta hitza beteko diodala uste dut. Maiz ohartu izan natzaio isilmandatuka aritzeko emakume baten premiari, eta nahiago nuke neska hori, bertze edozein bainoago; ez dut ordea harekin deus egiten ahal, harik eta ez den izanen... izan behar duen bezalakoa; eta horra Dancenyri aiher izateko bertze arrazoi bat gehiago.
Adio, bizkonde; ez etorri bihar nire etxera, goizean ez bada. Men egin diet etxe ttipian elkarrekin egonaldi bat egiteko zaldunak egin dizkidan erreguei.
...tik, 17**ko irailaren 24an.
LV. GUTUNA
CÉCILE VOLANGESEK SOPHIE CARNAYRI
Arrazoi zenuen, Sophie maitea; zure iragarpenek zure kontseiluek baino harrera hobea izan dute. Danceny, zuk iragarri bezala, izan da kofesora baino, zu baino, nihaur baino indartsuagoa; eta horra non lehen ginen lekuan gauden berriz. Ah! Ez naiz damutzen; eta baldin liskar egiten badidazu, Danceny maitatzeak dakarren plazerraren ezjakinean zaudeke. Ondo zeure gogara diozu nola behar den jokatu, ez duzu batere trabarik; ordea baldin sentitu izan bazenu nolako kaltea egiten digun maite den norbaiten xangrinak, nola haren poza geuretzen dugun, eta zeinen zaila den ezetz erratea, bai erran nahi delarik, orduan ez zinateke deusez harrituko: nihaurk, nahiz sentitu dudan, biziki sentitu ere, ez dut oraino ulertzen. Uste duzu, konparazione, Danceny negarrez ikusten ahal dudala nihaurk ere egin gabe negar? Segur derraizut halakorik ez dezakedala; eta hura pozik denean, ni ere pozik hura bezala. Errazu nahi duzuna; erranak ez du izana mudatzen, eta segur naiz hori horrela dela.
Neure lekuan nahi zintuzket ikusi... Ez, ez dut hori erran nahi, zeren hain segur ez nioke neure lekua nehori utzi nahi: baina nahi nuke zuk ere norbait maita zenezan; ez soilik hobeki uler nintzazun, eta gutxiago liskar egin zeniezadan; erran nahi baita, zu ere zoriontsuago zinatekeela orduan, edo, hobeki erran, soilik orduan hasiko zinatekeela zoriontsu izaten.
Gure libertimenduak, gure irriak, hori guztia, kontu egizu, ez da haur jolasa baizik; iragan diren ondoren ez dute deus zantzurik uzten. Amodioa ordea, ah! Amodioa!... Ele bat, behako bat, hura han dela soilik jakitea, hots bada! Zer zoriona! Danceny ikusten dudanean, ez dut deusik gehiago nahi izaten; ikusten ez dudanean, ez dut Danceny baizik nahi izaten. Ez dakit hori zergatik den: baina iduri luke laket zaidan guztiak haren antza duela. Nirekin ez denean, hura darabilt gogoan; eta hura gogoan arras barneraturik eduki dezakedanean, batere eragozpenik gabe, bakar-bakarrik nagoenean, konparazione, are naiz zoriontsuago; hersten ditut begiak, eta bertatik Danceny ikusi uste dut; oroitzen ditut haren erranak, eta aditu uste ditut; hasperenka egoten naiz; eta gero sentitzen dut su bat, asaldu bat... Ezinen nuke nagoen lekuan geldirik egon. Oinaze min baten gisakoa da, eta oinaze min horrek sortzen du ezin adierazizko plazerra.
Halaber dut uste ezen amodioa sentitu denetik beretik, amodio hori barreiatzen dela adiskidantzaraino. Zuri dizudan adiskidantza alabaina ez da aldatu; betiere da komentuan bezalakoa: baina erraten dizudana, Merteuil andreagana sentitzen dut. Iruditzen zait areago maite dudala Danceny maite dudan bezala, ezen ez zu maite zaitudan bezala, eta batzuetan nahi nuke Merteuil andrea izan ledin Danceny. Nola ez baita haurtzaroko adiskidantza bat, gurea bezalakoa, beharbada hori da arrazoia; edo, bertzela, izan liteke hain sarri elkarrekin ikusten ditudalako, eta horrek agian tronpaturik naukake. Ororen buruan, egia da behintzat biek oso zoriontsu egiten nautela; eta, azken batean, ez dut uste egiten ari naizena gaizki egina izan litekeenik. Beraz, nagoen bezala gelditzea baizik ez nuke galdatuko; eta neure ezteietan pentsatzea da penatzen nauen gauza bakarra: zeren Gercourt jauna erran didaten gisarakoa baldin bada, eta ez dut horretaz dudarik egiten, ez baitakit zer izanen den nitaz. Adio, Sophie; betiere zaitut amoltsuki maite.
...tik, 17**ko irailaren 24an.
LVI. GUTUNA
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEAK
VALMONTEKO BIZKONDEARI
Zertarako baliatuko litzaizuke, jauna, eskatzen didazun erantzuna? Zure sentimenduetan sinestea, ez litzateke sentimendu horien beldur egoteko bertze arrazoi bat? Eta sentimendu horien egiazkotasuna ez ukatu ez defendatu gabe, ez ote dut nik aski, zuhaurk ez ote zenuke aski, nigandik erantzunik ezin har dezakezula eta ez dizudala berebat erantzunik eman nahi jakitea?
Demagun egiaz maite nauzula (eta iduripen hori soil-soilik onartzen dut sujet hori berriz ez aipatzeko), bereizten gaituzten oztopoak ez lirateke orobat ezin gaindituzkoak? Eta egin nezakeen bertzerik, ez bada amodio hori ahalik lasterrena garait ahal dezazun zuri opatzea, eta batez ere neure ahal guztiaz zu laguntzea, zuri esperantza oro galarazteko eginahal bizian? Zuhaurk aitortzen duzu sentimendu hori atsekabezkoa dela, sorrarazi duenak ez badu beretu. Beraz, ontsa dakizu ezen sentimendu hori ezin neuregana dezakedala, ezen zorigaitz hori egokituko balitzait, are urrikalgarriagoa nintzatekeela halaber, zu ez zinatekeelarik zoriontsuago. Hori instant batez ere zalantzan ez jartzeko heineraino estimatuko ahal nauzu! Bara zaitez bada, arren otoi, bara zaitez lasaitasunaren premia handitan den bihotz bat asaldarazi nahi izatetik; ez nazazu obliga zu ezagutu izanaz damutzera.
Nola senarra maite eta errespetatzen baitut, hala maite eta estimatzen bainau hark ere, nire betebeharrak eta nire atseginak xede berean bilduak dira. Zoriontsua naiz, zoriontsua behar naiz izan. Baldin plazer biziagorik balego, ez ditut desiratzen; ez ditut ezagutu nahi. Plazer eztiagorik badea nor bere buruarekin bakean egon, egunak lasaitasunean eman, kezkarik gabe lokartu eta kontzientziaren ausikirik gabe iratzartzea baino? Zuk zoriona deitzen diozuna ez da zentzumenen abarrotsa baizik, grinen ekaitza, ikustetik beretik izua dakarrena, behatzen zaiolarik ere hegi batetik. Hara! Erauntsi horiei nola egin buru? Nola ausartu itsasoratzera itsaso, milaka eta milaka presuna hondoraturen aztarnez betean? Eta norekin? Ez, jauna, lehorrean baratzen naiz; maite ditut lehorrera estekatzen nauten loturak. Hausten ahal nituzkeela ere, ez nituzke hautsi nahi; baldin loturok ez banitu, haiek neureganatzen ahaleginduko nintzateke.
Zergatik zauzkat neure urratsei estekan? Zergatik setaz zarraizkit? Zure gutunek bakanak behar lukete, eta hurrenez hurren heltzen dira. Zuhurrak beharko lukete, eta zure amodio eroa baizik ez didate aipatzen. Zeure gogoaz inguratzen nauzu, zuhaurk inguratzen ninduzun bainoago. Urrundurik zarela molde batez, hartzara jinik zara bertze batez. Ez gehiago errateko galdatuak zaizkizun gauzak, berriz erraten dituzu, soilik bertze molde batez. Plazer duzu amarruzko arrazoibidez ni asaldatzen; itzurtzen zatzaizkie nireei. Ez dizut gehiago ihardetsi nahi, ez dizut gehiago ihardetsiko... Seduzitu dituzun emakumeak nola tratatzen dituzun! Nolako erdeinuz aipatzen dituzun! Sinetsi nahi dut batzuen batzuek merezia dutela: guztiak oro dira ordea hain erdeinagarriak? Ah! Dudarik ez da, zeren traditu baitituzte beren betebeharrak amodio gaizto batera lerratzeko. Harrezkero, oro dute galdu, baita oro sakrifikatu dioten haren beraren estimua ere. Oinaze gogor horiek bidezkoak dira, baina haiek gogoan hartzeak berak dardara eragiten du. Zer axola zait, ororen buruan? Zergatik arduratu behar naiz ni haiez edo zutaz? Zein eskubidez zatoz nire lasaitasuna durduzatzera? Utz nazazu, ez nazazu gehiago ikus; ez, arren otoi, gehiago izkiria; horra nire eske fermua. Hau da nigandik hartuko duzun azken gutuna.
...tik, 17**ko irailaren 5ean.
LVII. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK MERTEUILEKO MARKESARI
Atzo etxera heldu nintzelarik zure gutuna kausitu nuen. Zure haserreak biziki poztu nau. Dancenyren hutsegiteak ez litzaizkizuke gehiago dolutuko, zuri eginak izan balira. Mendekuz duzu dudarik gabe haren maitalea hari desleialtasun ttipiak eginaraztera ohitzen; zu zara zu emakume gaiztoa! Bai, xarmangarria zara, eta ez nau harritzen neskatila hori Dancenyri zuri baino gehiago iharduki izanak.
Azkenean buruz ezagutzen dut nobela heroi eder hori! Ez du jadanik sekreturik niretzat. Hain sarri erran baitiot ezen amodio zintzoa dela ontasunik gorena, ezen sentimendu batek hamar jukutria baino gehiago balio duela orobat, non nihaur ere, une hartan, amoros bainintzen eta herabe; azken finean kausitu du nigan pentsamolde halaber hain berearen araberakoa non, nire lañotasunaz liluratua, dena erran eta adiskidantza oso-osoa zin egin baitit. Geure xedean ez dugu anitz aurreratu.
Lehenik, iruditu zait ezen, haren sistemaren arabera, neskatxa bati begirune gehiago zor zaiola andre bati baino, oro gal lezakeelakoan. Uste du, batez ere, deusek ez duela justifikatzen ahal neska bat ezartzea esposatzeko edo desohorez bizitzeko premian, neska gizona baino askoz ere aberatsagoa denean, nola baita hain zuzen ere haren kasua. Amaren segurantza, alabaren zintzotasuna: harentzat dena da larderia eta gelditzea. Haren argudioak, direnak direla, deuseztea ez da oztopo izanen. Trebetasun doi batez eta grina lagun, berehala ziratekeen suntsituak; zenbatenaz irrieragingarriak baitira, eta geure alde baitukegu ohituraren aginpidea. Baina Danceny geure iritzira ekartzeko badugu traba bat, zeina baita dagoen bezala bozkariotan dela. Alabaina baldin lehen amodioek, oro har, onestagoak, eta erraten dutenez garbiagoak badirudite; baldin urratsak bederen geldiagoak egiten badituzte, ez da, usteak uste, adeitasunagatik edo herabetasunagatik izaten, aitzitik bihotza, sentimendu ezezagun batez harritua, baratu edo egiten da urrats bakoitzean, sentitzen ari den bozkarioaz gozatzeko, eta bozkario hori hain da ahaltsua bihotz berri batean, non hartara lerratua den, bertze ezein plazer ahanzteko heineraino. Hori hain da egia, non libertin amorosak, baldin libertina izan ahal baledi amoros, ez baitu une horrez geroztik horrenbertze presarik gozatzeko; eta azken finean Dancenyk Volanges ttipiarekin duen jokabidearen eta nik Tourvel andre ahalketiarekin dudanaren artean, gehienaren eta gutxienaren arteko aldea baizik ez dago.
Gure gaztea gogoberotuko bada, aurkitu dituenak baino eragozpen gehiago behar lituzke; misterio gehiagoren beharretan da oroz gain, misterioak ausardia baitakar. Ez naiz hari hain ontsa zerbitzatuz kalte egin diguzula sinestetik urrun; zure jokabidea bikaina zatekeen gizon ohitu batekin, ez baitzukeen desirarik baizik: aldez aurretik ikusten ahal zenuen ordea ezen gazte onest eta amoros batentzat amodioaren froga dela ontarteen saririk handiena; eta, beraz, zenbatenaz maitatua izateaz segurago baita, hanbatenaz ekiteko gogo gutxiago du. Zer egin orain? Ez dakit deus; baina ez dut igurikitzen neska ttipi hori ezteiak baino lehen hartua izanen denik, eta musu-huts garateke beraz; horrek haserre nauka, baina ez diot erremediorik ikusten.
Ni hemen solasean ari naizen bitartean, zu hobeki ari zara zeure zaldunarekin. Horrek pentsarazten dit desleialtasun bat agindu zenidala neure fabore, zure promes hori idatziz dut hartua eta ez dut la Châtre-ren txartela bihurtzerik nahi. Aitortzen dizut zorra kitatzeko muga ez dela oraino heldua: baina eskuzabala zinateke epe hori ez gibelaturik; eta nik, aldiz, kontuz atxikiko dizkizut korrituak. Zer diozu, adiskide ederra? Zeure jarraikitasunak ez zaitua akitu? Zaldun hori hain dea bada zoragarria? O! Utz nazazu egiten; behartu nahi zaitut aitortzera ezen baldin zaldunari meriturik kausitu badiozu, orduan ahantzi nauzula.
Adio, adiskide ederra; zugana dudan desira nolako, nire musuak halako; zaldunaren musu guztiak ezetz izan nireak bezain suharrak.
...tik, 17**ko irailaren 5ean.
LVIII. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEARI
Zergatik merezi izan ditut, andrea, hala egiten dizkidazun liskarrak, nola erakusten didazun sumina? Atxikimendurik biziena eta hargatik errespetuzkoena, zure nahimen denik eta ttipienari guztiz men egin izana; horra bi hitzetan nire sentimenduen eta nire jokabidearen historia. Zorigaitzeko amodio batek abaildua, bertze kontsolamendurik ez nuen zu ikustea baizik: manatu didazu kontsolamendu horrez gabetua egotea; neure buruari marmariorik zilegitu gabe obeditu dizut. Sakrifizio horren ordain, eman didazu zuri izkiriatzeko baimena, eta orain plazer bakar hori nahi didazu kendu. Ken diezadaten utziko dut, hura defendatzera entseiatu gabe? Ez, dudarik gabe: Hara! Plazer hori zenbatez ez ote zaion nire bihotzari atxikia? Hura da gelditzen zaidan plazer bakarra, eta zugandik dut hartua.
Nire gutunak, diozunez, usuegiak omen dira! Egizu kontu, otoi, ezen nire erbesteak hamar egun egin dituelarik, une bat bakarra ez dudala eman zutaz oroitu gabe, eta nigandik ez dituzula haatik bi gutun baizik hartu. Neure amodioa baizik ez dizut aipatzen! E! Zer erran dezaket, pentsatzen dudana ez bada? Esaera leundu, ez dut bertzerik egin ahal izan; eta ez dizut ikustera utzi, sinets nazakezu, ezin ezkuta nezakeena baizik. Niri gehiago ez erantzuteko mehatxua egiten didazu azkenik. Beraz, ororen gainetik zu nahiago zaituen eta maite baino errespetatzenago zaituen gizona zorrotz tratatzeari gutxietsirik, zorroztasun horri nahi diozu orobat mezprezua juntatu! Eta zergatik mehatxu horiek eta beltzuri hori? Zertarako behar dituzu? Ez zaude zeure manurik bidegabeenetan ere obeditua izateaz segur? Aiher ahal nintzaioke bada zure ezein desirari, eta ez dizut jadanik hori frogatu? Neurriz gain baliatuko zara ordea nigan duzun nagusigo horrez? Dohakabe egin nauzun ondoren, bidegabe bihurtu zaren ondoren, aise gozatzen ahalko duzu guztiz beharrezkoa omen duzun lasaitasun horrez? Zeure buruari ez diozu nehoiz erranen: hark bere asturuaren jaun eta jabe utzi ni, eta nik zorigaitza ekarri hari? Arrenka ari zitzaidan laguntza galdez, eta nik urrikirik gabe behatu diot? Badakizu nire etsipena noraino hel daitekeen? Ez.
Nire oinazeak kalkulatzeko, behar zenuke jakin zenbateraino maite zaitudan, eta zuk ez duzu nire bihotza ezagutzen.
Zeren izenean sakrifikatzen nauzu? Amets-izuenean. Eta nork sortzen dizkizu? Biziki maite zaituen gizonak; sekula betiko guztizko jaun eta jabe zaituzkeen gizonak. Zeren beldur zara, zer beldur izan zeniezaioke betiere zeure gogara gidatzen ahalko duzun sentimendu bati? Zeure irudimenak mamuak sortu dizkizu ordea, eta mamu horiek eragin dizuten izua, zuk amodioari egozten diozu. Fida zakizkit doi bat, eta mamu horiek desagertuko zaizkizu.
Jakintsu batek errana du ezen beldurrak aienatzeko aski izaten dela ia beti beldur horien kausa sakontzea. Egia hori amodioan da batez ere baliagarria. Maita ezazu, eta izuak desagertuko zaizkizu. Beldurtzen zaituzten gauzen ordez, kausituko duzu sentimendu zoragarri bat, maitale amoltsu eta manukor bat; eta zure egun guztietan, oro zorionak markatuetan, egun batzuk ezaxolatasunean galdu izanaren damua baizik ez duzu izanen. Nihaurk, nire hutsegiteez jabetu ondoren, amodioarentzat baizik existitzen ez naizenez geroztik, dolu dut ustez plazerretan emana nuen aldi hura; eta badakit soil-soilik zeure esku duzula ni zoriontsu egitea. Baina, arren otoi, zuri izkiriatzean kausitzen dudan plazerra ez beza gehiago zuri higuingarri gertatzeko beldurrak asaldaraz. Ez dizut desobeditu nahi: baina, zure aurrean belauniko, halatan dizut fermu eskatzen edeki nahi didazun zoriona, utzi didazun bakarra; oihuka diotsut: entzun nire otoitzak, eta beha nire malkoei; ah! Andrea, aienatuko nauzu?
...tik, 17**ko irailaren 7an.
LIX. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK MERTEUILEKO MARKESARI
Jakinaraz iezadazu, baldin badakizu, zer erran nahi duten Dancenyren zozokeria horiek. Zer gertatu da bada, eta zer galdu du? Bere eder hori haserretu zaio, menturaz, bere errespetu eternalagatik? Zuzen eta bidezko izatera, guhaur gutxiagogatik haserretuko ginateke. Zer erranen diot gaur arratsaldean, hark galdatu eta nik zer gerta ere onartu diodan elkar ikustean? Hain segur ez dut neure denbora haren dolamenak entzuten galduko, baldin inora ez bagaramatza. Amodiozko negar kantuak ez dira errezitaldi derrigortuetan, edo arieta handietan baizik aditu behar. Jakinaraz iezadazu bada zer gertatzen den eta zer behar dudan egin; ihes eginen dut bertzela, aldez aurretik dakusadan asperraldia saihesteko. Mintza ninteke zurekin gaur goizean? Baldin zereginik bazenu, izkiria bederen ele bat, eta emaizkidazu neure rolari dagozkion errepikak.
Atzo non zinen bada? Ezin erdiets dezaket zu ikustea. Egia erran, ez zuen merezi irailean Parisen atxiki nindezaten. Zerbait delibera ezazu beraz, zeren berriki hartu baitut B***ko kondesaren gomit arras presatu bat, landaldera hura ikustera joateko; eta, guztiz modu atseginean mezutzen didan bezala, «haren senarrak munduko basorik ederrena omen du, adiskideen plazerretarako artoski zaindua». Beraz, dakikezunez badut zenbait eskubide baso horren gainean; eta baliagarria ez banatzaizu partituko naiz baso hori berriz ikustera. Adio, egizu kontu lau orenen inguruan Danceny nire etxean izanen dela.
...tik, 17**ko irailaren 8an.
LX. GUTUNA
DANCENY ZALDUNAK VALMONTEKO BIZKONDEARI
(Aurreko gutunean sartua)
Ah! Jauna, etsi etsirik nago, oro galdu dut. Ez naiz ausartzen neure atsekabeen sekretua paperari fidatzera: baina atsekabe horiek adiskide fidel eta segur baten baitan isurtzeko premian naiz. Zer orenetan ikus zintzaket, eta joan ninteke zure ondora kontsolamendu eta kontseilu galde? Hain nintzen zoriontsu arima ireki nizun egunean! Orain, alde ederra! Niretzat dena aldatu da. Nihaur sofritzen ari naizena ez da nire oinaze minen zatirik ttipiena baizik; xede askoz maiteago batek sortzen didan kezka, horra ezin jasan ahal dudana. Ni baino zoriontsuagoa, zuk ikusten ahalko duzu nire Cécile, eta zure adiskidantzatik igurikitzen dut ez diozula urrats horri uko eginen: zurekin mintzatu behar naiz ordea, neure berri behar dizut eman. Urrikalduko zatzaizkit, artatuko nauzu; zugan baizik ez dut esperantzarik. Sentikorra zara, amodioa ezagutzen duzu, eta zu zara fida nintekeen bakarra; ez niri uka zure artak.
Adio, jauna; zu bezalako adiskide bat gelditzen zaidala pentsatzea dut kontsolamendu bakarra neure oinazean. Jakinaraz iezadazu, arren otoi, zer orenetan kausi zaitzakedan. Gaur goizean ez bada, arratsaldean goizik izatea nahi nuke.
...tik, 17**ko irailaren 8an.
LXI. GUTUNA
CÉCILE VOLANGESEK SOPHIE CARNAYRI
Sophie maitea, urriki zakizkio zeure Cécileri, zeure Cécile gaixoari; zinez dohakabea da! Amak dena daki. Ez dezaket asma nola deusik susmatu ahal izan duen, eta hargatik ororen jakitun dago. Atzo arratsean, ama doi bat beltzuritua zela iruditu zitzaidan; baina ez nion kasu gehiegirik egin; eta jokoan noiz finituko zuten zain, poz-pozik solastatu nintzen Merteuil andrearekin, hemen afaldu baitzuen, eta anitz mintzatu ginen Dancenyz. Ez dut uste hargatik nehork entzun ahal izan zigunik. Merteuil andreak alde egin zuen, eta ni neure gelara joan nintzen.
Eranzten ari nintzela, horra non ama nire gelan sartu zen eta nire gelazaina irtenarazi zuen; idazmahaiko giltza eskatu zidan. Halako doinuz eskatu ere, non hain dardara bortitzak jo baininduen ezen doi-doia egon bainintekeen zutik. Giltza aurkitzen ez nuelako itxurak egin nituen, baina obeditu behar izan nion azkenik. Zabaldu zuen lehen tiraderan, hantxe ziren hain zuzen ere Danceny zaldunaren gutunak. Hain nintzen asaldu bizian, non amak zer ziren galdetu zidanean, ezin izan bainion ez zirela deus baizik ihardetsi; baina lehenik egokitu zitzaion gutuna irakurtzen hasia zela ikusi nuelarik, doi-doia izan nuen besaulki batera heltzeko parada, eta alditxartu nintzen kordea galtzeraino. Neure onera jin nintzen orduko, amak gelazaina deitu eta joan zen, ohera nendila erranez. Dancenyren gutunak oro eraman ditu. Dardarak hartzen nau haren aitzinean berriz agertu beharko dudala burura datorkidan bakoitzean. Gau osoan negarra baizik ez dut egin.
Argi azkorrian izkiriatzen dizut, Joséphine jinen den esperantzan. Baldin bakarka mintzatzen ahal banatzaio, otoiztuko diot eraman diezaiola arren ohar ttipi bat Merteuil andreari; bertzela, zure gutunean sartuko dut, eta zuk zurea bailitzan igortzeko ontartea eginen didazu. Harengandik baizik ez nezake kontsolamendu doi bat har. Dancenyz mintzatuko gara bederen, zeren ez baitut hura gehiago ikustea igurikitzen. Arras dohakabea naiz! Eginen dit menturaz Dancenyri gutun bat eramateko ontarte handia. Ez naiz zeregin hori Joséphineri fidatzera ausartzen, eta are gutxiago neure gelazainari; zeren hura baita agian amari idazmahaian gutunik banuela erran diona.
Ez dizut gehiago izkiriatuko, izan nahi baitut Merteuil andreari izkiriatzeko astia, eta halaber Dancenyri, nire gutuna prest edukitzeko, baldin atsegin handiz mandatu hori egin baliezat. Horren ondoren, berriz oheratuko naiz, gelara sartzen direnek ohean kausi nazaten. Eri naizela erranen diet, amaren gelara joan behar izatetik begiratzeko. Ez dut gezur handirik erranen; segur baita sukarra izanik baino gehiago ari naizela sofritzen. Sutan dauzkat begiak negar egitearen bortxaz; eta arnasa hartzen uzten ez didan halako zama bat dut urdailean. Danceny gehiago ikusiko ez dudala pentsatzetik beretik, hilik egon nahi nuke. Adio, Sophie maitea. Ez diezazuket deusik gehiago erran; malkotan itoa bainaiz.
...tik, 17**ko irailaren 7an.
LXII. GUTUNA
VOLANGES ANDREAK DANCENY ZALDUNARI
Ama baten fidantziaz eta haur baten inozentziaz neurriz gain baliatu ondoren, jauna, ez zaitu harrituko, dudarik gabe, sekula gehiago onartua ez bazara adiskidantzarik egiazkoenaren agerbideei zuk adeiak oro ahantzirik baizik erantzun ez diezun etxean. Nahiago dut gure etxera gehiago jin ez zaitezen zuri otoiztea, manu hori bera gure atean zuri ematea baino, zeren hori egiteak ber arriskuan ezarriko baikintuzke guztiok, sehiak nahitaez ohartuko litzaizkiokeenez. Bide horretara behartuko ez nauzula igurikatzeko eskubide osoan naiz. Aldez aurretik gaztigatzen ere dizut ezen etorkizunean egin bazeneza murgildua duzun nahasmendu horri nire alaba atxikitzeko entseiurik den mendrenik, bazterraldi latz eta eternal batek begiratuko duela nire alaba zure esetsalditik. Zuri dagokizu, jauna, deliberatzea ea haren desohorea sortzera entseiatzeko izan duzun bezain beldur gutxi izanen duzun haren zorigaitza halaber sortzeko. Nitaz den bezanbatean, egina dut hautua, eta jakinarazi diot alabari.
Gutun honekin batera kausituko duzu zeure gutunen paketa. Horren truk neure alabaren gutunak oro itzuliko dizkidazulakoan nago; bai orobat gertakari horren ezein arrastorik ez uztera prest izanen zarelakoan ere, zeren ezin haren oroitzapena gorde baikenezake, nik sumindurarik gabe, hark ahalkerik gabe, eta zuk bihotz zimikorik gabe. Ohorez bainaiz, etab...
...tik, 17**ko irailaren 7an.
LXIII. GUTUNA
MERTEUILEKO MARKESAK VALMONTEKO BIZKONDEARI
Argituko dizut, bai argitu ere, Dancenyren txartela. Izkiriarazi dion gertakaria nik obratua da, eta huraxe da, nire iduriko, nire maisu lanik handiena. Zure azken gutunaz geroztik ez dut astirik galdu, eta erran dut Atenaseko arkitektoak bezala: «Hark erran duena, nik eginen dut.»
Eragozpenak behar omen ditu beraz nobela heroi eder horrek, bozkarioan lokartua baita! O! Datorrela nigana, emanen diot zereginik; eta baldin oker ez banaiz, haren loak galdua duke jada sosegua. Denboraren prezioa behar zitzaion irakatsi, eta eginen nuke galdu duen hura deitoragarri zaiola orain. Misterio gehiagoren premian zela ere errana duzu; hots bada! Ez du sekula izanen premia horren eskasik. Horixe dut nik on; hutsegiteak ohartarazten dizkidatela, ez dut sosegurik hartzen harik eta dena konpondu dudaino. Jakin ezazu bada zer egin dudan.
Herenegun goizean etxeratu nintzelarik, zure gutuna irakurri nuen; argigarria iruditu zitzaidan. Gaitzaren kausa oso ongi adierazi zenuela iruditurik, bertze zereginik ez nuen, sendabidea kausitzea baizik. Hasteko oheratu nintzen haatik; zeren zaldun nekaezin hark ez baitzidan instant batez ere lo egiten utzi, eta logale nintzela uste bainuen: debaldetan ordea; Danceny baizik ez izaki gogoan, hura bere laxokeriatik atera nahiak, edo hari zigorra eman nahiak, ez zidan lokartzen utzi, eta harik eta neure asmoa ongi eratua nuen arte, ez nuen bi oreneko loa egin ahal izan.
Arrats hartan berean joan nintzen Volanges andrearen etxera, eta, neure asmoari jarraiki, fidatu nion segur nengoela ezen haren alabaren eta Dancenyren artean bazela harreman arriskutsu bat. Emakume hori, nahiz zure kontra gogoa erne izan duen, itsuturik zen hain segur, halako heineraino non hasieran erantzun baitzidan tronpatua nintzela, alaba haur bat zela, etab. Ez nion erraten ahal horretaz nekien guztia; aipatu nizkion ordea behakoak, eleak, nire bertutea eta nire adiskidantza asaldatzen zutenak. Mintzatu nintzen azken batean kasik debot bat mintzo izan zitekeen bezain ontsa, eta, ukaldi erabakigarria jotzeko, erran ere nion haren alaba gutun bat eman eta hartzen ikusi uste nuela. Oroitzen naiz berebat, gaineratu nuen, nola behin batean bere idazmahaiko tiradera bat nire aitzinean ireki zuen, eta nola han paper anitz ikusi bainituen, dudarik gabe gordeak dituzkeenak. Badakizu gutunik maiz igortzen eta hartzen ote duen? Orduan Volanges andreari aurpegia aldatu zitzaion, eta malko bakan batzuk ikusi nizkion begietarik isurtzen. «Adiskide zintzoa, anitz esker», erran zidan, eskua tinkaturik, «argibideak hartuko ditut».
Susmagarria izateko laburregia izana zen elkarrizketa haren ondoren, neska gazteagana hurbildu nintzen. Berehala utzi nuen, alabaren aitzinean sala ez nintzan amari eskatzeko, eta hark zenbatenaz gogotsuago hitz eman zidan ez ninduela salatuko, hanbatenaz ohartu bainion ezen zorion handia litzatekeela ume hura nitaz aski fidaturik egotea, hala bihotza zabal ziezadan eta egon nendin hari nire kontseilu zuhurrak emateko helmenean. Ziur dakit hitza beteko didala, zeren ez baitut dudarik egiten bere burua nahiko duela ohoratu alabagan barneratua izanaren karietara. Banuen, halatan, neska ttipi harekin adiskidantzaren tankera gordetzeko baimena, iruditu gabe faltsu Volanges andrearen aitzinean; hain zuzen ere saihestu nahi nuena. Ondorioz, erdiesten nuen orobat neskatxa gazte harekin nik nahi bezain luzaz eta sekretuki egotea, amak sekula deus susma ziezaion gabe.
Gau hura bera baliatu nuen horretarako; eta jokoa bukatu ondoren, neska ttipia hegi batean bakartu, eta Dancenyren hizpidera ekarri nuen, nahiz beti ahotan duen. Libertitzen nintzen biharamunean Danceny ikusirik izanen zuen plazerraz hari burua beroturik; zenbat erokeria ez ote nion erranarazi. Esperantzaz behar nion itzuli egiaz edekitzen niona; eta horrek guztiak kolpea areago minberatuko zion halaber, eta uste osoan naiz ezen zenbatenaz sofrituko baitu, hanbatenaz lehiatuko dela lehen okasioan bere buruari sofrimendu horren ordaina ematera. On da, bertzalde, abentura handietara bideratu dugun norbait urrats handietara ohitzea.
Azken buruan, ezin malkoz ordain lezake bere Danceny edukitzeko plazerra? Burua galdua du harentzat! Hots bada, hitz ematen diot Danceny edukiko duela, bai ekaitz hori gabe baino askoz ere lehenago eduki ere. Ameskaitz bat da, iratzartze zoragarri bat dukeena; eta, oro har, esker ona zor didala iruditzen zait: guztiarekin ere, maltzur samar jokatu badut, libertitu beharrez izan da:
Hona hemen behean ergelak gure plazer ttipietarako.
Gelaratu nintzen azkenik, neure buruaz bozkario handitan. Edo Danceny, erraten nuen neure baitan, eragozpenek suhartua, amodioz sutuko da, eta orduan neure ahal guztiaz diot zerbitzatuko; edo ergel hutsa baizik ez baldin bada, nik batzuetan sinesteko tentazioa dudan bezala, etsirik dateke, eta garaitutzat duke bere burua: beraz, kasu horretan, harez mendekatua ninteke bederen, nire esku zen bezainbat; bidenabar, amaren estimua, neskaren adiskidantza, eta bi-bion fidantzia neure aldera areagotuak dituzket. Gercourtez den bezanbatean, hura baitut neure eginahalen lehen xedea, arras malurosa edo arras moldakaitza nintzateke, baldin haren emaztearen izpirituaren gidari naizen heinean, hala bainaiz orain eta areago izanen aurrerantzean, kausi ez banitza mila bide hura neure nahierara erabiltzeko. Gogoeta ezti horiek lagun oheratu nintzen; lokartu nintzen beraz, eta berandu samar jaiki.
Iratzarri nintzelarik, kausitu nituen bi txartel, amarena bata, eta alabarena bertzea; eta ez nion barre algarari eutsi ahal izan, kausiturik bi txarteletan perpaus hauxe bera hitzez-hitz emana: Zugandik baizik ez dut igurikitzen kontsolaziorik. Ez dea irrigarria alabaina alde eta kontra kontsolatzea, eta bi interes erabat kontrakoen eragile bakarra izatea? Horra non Jainkoa iduri nuen; elkarren kontrako nahiak hilezkor itsuengandik harturik, eta nire manu mudaezinak fitsik ez aldaturik. Bazter utzi nuen haatik rol goresgarri hura, aingeru kontsolatzailearena hartzeko; eta joan nintzen neure adiskide atsekabetuei ikustaldi bat arauari jarraiki egitera.
Amagana joan nintzen lehenik; hain zen biziki penatua, non jadanik mendekatua baitzara aldez zure debot eder horren bitartez jasanarazi dizkizun atsekabeez. Dena ezin hobeki atera da: bertze kezkarik ez nuen, Volanges andreak une hori alabaren fidantzia bereganatzeko baliatuko ote zuen baizik; oso erraza zatekeena, ez erabiliz harekin eztitasunaren eta adiskidantzaren mintzaira baizik; eta arrazoiaren kontseiluei emanik, amoltsutasun bihozberaren doinua eta moldea. Beharrik zorroztasunari atxiki zitzaion; hain zuen gaizto jokatu, non hari txalo jo baizik ez nezakeen egin. Egia da gure asmo guztiak deuseztea bururatu zaiola, alaba komentura berriz sarrarazteko xedea harturik: ukaldi hori gibelarazi dut ordea; eta harrarazi diot alabari soilik mehatxua egiteko deliberoa, baldin Dancenyk neskari esesten jarrai baleza: bi-biak behartzen ditut halatan erdietsi ahal izateko nire ustez beharrezkoa den begiramenaz jokatzera.
Alabagana joan nintzen gero. Ezin sinetsiko zenuke oinazeak zenbatez edertua zuen! Doi bat ere baledi pinpirin, zinez diotsut usu eginen duela negar: oraingoan, maleziarik gabe ari zen negarrez... Dohain edergarri berri hark biziki hunkitua, hari gogobeterik so, hasieran ez nizkion kontsolamendu moldakaitzak baizik eman, penak arindu ordez, penak handitzen dituzten horietakoak; eta, bide horretatik, zinez itotzeko heineraino eraman nuen. Ez zen jadanik negarrez ari, eta une batez dardaraldi baten beldurrez egon nintzen. Oheratzea kontseilatu nion, eta hala egin zuen; gelazain gisa baliatu ninduen: artean garbiketa egin gabe zuen, eta berehala adatsak nahasian barreiatu zitzaizkion sorbalda zein lepo biluzietan behera; besarkada bat eman nion; bere burua nire besoen baitan utzia zuen, eta baratxe-baratxe hasi zen berriz negar malkotan. Jainkoa! Zeinen eder zegoen! Ah! Baldin Madalena horrelakoa bazen, arriskutsuagoa izan behar zuen penitente gisa bekatari gisa baino.
Eder abaildu hura oheratu zen orduko, onez onean hasi nintzaion kontsolatzen. Lehenik komentuaren beldurretik lasaitu nuen. Danceny ezkutuan ikusteko esperantza sorrarazi nion; eta ohean eseriz, erran nion: «Hura hemen balitz»; gero sujet horren gainean hitz goxoak erranez, eraman nuen, libertimenduz libertimendu, atsekabetan zela arras ahanzteraino. Bozkarioz beterik bereiziko ginatekeen bata zein bertzea, baldin Dancenyri eman nahi zion gutun bat nire esku utzi nahi izan ez balu; nik ordea behin eta berriz ukatu nion. Hona arrazoiak, ontzat hartuko baitituzu dudarik gabe.
Hasteko, neure burua Dancenyri buruz arriskutan jartzea zelako; eta hura izanagatik neska ttipi harekin balia nezakeen arrazoi bakarra, zu eta bion artean baziren bertze anitz gehiago. Ez litzateke nire lanen fruitua arriskatzea, gure gazteei beren penak leuntzeko baliabide guztiz erraz hura berehala ematea? Eta ez ninduke halaber samurtuko gure bikote hori abentura horretan zerbitzari batzuk nahastera behartua izatea; zeren azken finean abentura hori ongi bukatzen bada, igurikitzen dudan bezala, ezteiak egin ahala beharko da haren berri eman; eta berri bat zabaltzeko bide gutxi dago hori baino ziurragorik; edo, baldin mirakuluz hitzik erranen ez balute, guhaur mintzatuko ginateke orduan, eta erosoagoa izanen da guretzat zuhurtziagabekeria hori gazteen gain ematea.
Beraz gogoeta hori gaur beharko diozu egin Dancenyri; eta ez bainaiz fidatzen Volanges ttipiaren gelazainaz, eta hura ere ez bide baitzaio fidatzen, aipa iezaiozu nirea, nire Victoire fidela. Ni arduratuko naiz urrats hori ongi hel dadin. Ideia hori hanbatenaz zait laketago, non sekretua guri baizik ez baitzaigu baliatuko, eta ez haiei: zeren ez bainaiz neure kontakizunaren bukaerara heldu.
Neska ttipi horren gutuna neure gain hartzetik begiratzen ari nintzelarik, unetik unera beldur nintzen ez ote zidan postara eramatea proposatuko; horri ezin bainion uko egin. Beharrik, dela durduzaturik zelako, dela ezjakitun zegoelako, edo atxikiagoa zelako erantzunari gutunari berari baino, eta bide horretarik ezin eskura baitzezakeen, ez zidan deusik aipatu: baina ideia hori burura ez zekion, edo balia ahal ez zezan bederen, xede bat hartu nuen berehala; eta amagana itzulirik, harrarazi nion alaba aldi baterako urruntzeko, landara eramateko deliberoa... Eta nora? Bihotza ez zaizua bozkarioz taupadaka ari?... Zure izebaren etxera, Rosemonde xaharraren etxera. Gaur mezutuko dio: hor duzu beraz zure debotagana berriz biltzeko baimena, zeinak ezin egotziko baitizu berarekin topoz topo egin izanaren eskandalurik, eta nire ardurari esker, Volanges andreak berak konponduko du egina dizun makurra.
Entzun ordea, eta ez zure aferak horrenbertze zaindu non honako hau bistatik gal dezazun; egizu kontu interesatzen zaidala. Bi gazteen bitarteko eta kontseilari bihur zaitezen nahi dut. Mezutu bada bidaldi hori Dancenyri, eta eskain zure zerbitzuak. Ez duzu eragozpenik izanen, zure aurkezpen gutuna eder horren eskuetara helarazteko ez bada; eta eragozpen hori berehala suntsi ezazu, neskatila horri nire gelazainaren baliabidea jakinaraziz. Dudarik ez da onartuko duela; eta zeure eginahalen sari, bihotz berri baten isilmandatua izanen duzu, interesgarria izaten baita betiere. Gaixoa neskatila! Nola ahalke gorrituko den bere lehen gutuna zuri emanik! Egia erran, isilmandatariaren egiteko hori, nahiz aieruzko ustez gaitzetsia izaten baita, arras jostaldi polita iruditzen zait, horrez gain zereginik izanez gero; eta hori bera izanen da zure kasua.
Azpijoko horren bilakaera zure arduren esku dago. Zuk erabaki jokalariak noiz bildu. Landak mila bide eskaintzen ditu; eta Danceny segurki prest dagoke zuk mezutu orduko hara biltzeko. Gau bat, mozorro bat, leiho bat... nik dakita? Baina hala ere, baldin neska ttipi hori joan den bezalaxe itzultzen bada handik, zure gain emanen dut. Baldin antzeman bazeneza nik adore pixka bat ematea behar duela, mezutu niri. Aski ongi irakatsi uste diot gutunak gordetzeak dakarren arriskua, beraz, ez da orain ausartuko mutilari gutunik izkiriatzera; eta neskatila hori nire ikasle egiteko xedeari atxikia jarraitzen dut halaber.
Ahantzi bide zait zuri erratea ezen bere gutunak traditu izanaren susmoak hasieran gelazainari egotzi zizkiola, eta nik kofesoragana bideratu dizkiodala. Horra harri batez bi kolpe egitea.
Adio, bizkonde; anitz denbora badu izkiriatzen ari natzaizula, eta bazkaria berandutu zait: baina neure buruari diodan maitasunak eta adiskidantzak didate gutun hau diktatu, eta biak berritsuak dira. Bertzenaz, hiru orenen inguruan Danceny zure etxean izanen da, eta hori da jakin behar duzun guztia.
Egizu orain nitaz deitore, baldin ausartzen bazara; eta zoaz, baldin tentaturik bazaude, B***ko kondearen basoa hartzara ikustera. Adiskideen plazerrerako gordea omen duela diozu! Gizon horrek mundu guztia ote du bada adiskide? Adio beraz, gose naiz.
...tik, 17**ko irailaren 9an.
LXIV. GUTUNA
DANCENY ZALDUNAK VOLANGES ANDREARI
(Bizkondeak markesari izkiriaturiko
LXVI. gutunari atxikitako zirriborroa.)
Nire jokabidea justifikatu nahi izan gabe, andrea, eta zurea deitoratu gabe, atsekabetua baizik ez ninteke izan asturu hobea merezi duten hiru presuna nahigabetu dituen gertakariaz. Are sentikorragoa bainaiz nahigabe horren eragile izatearen xangrinari, sortu didan kaltearen xangrinari baino, sarri entseiatu izan naiz, atzodanik, ohorez zuri ihardestera, indarrik ordea ezin kausiturik. Haatik horrenbertze gauza erran behar dizkizut, non biziki ahalegindu behar baitut zuri ihardestera; eta baldin gutun honek ordenamendu eta segida gutxi badu, aintzat behar duzu hartu zeinen dolugarria den nire egoera, doi bat bihozbera izan ahal zaitezen nirekin.
Lehenik utz nazazu zeure gutuneko lehen perpausari aihertzen. Ez dut neurriz gain baliatu, erratea zilegi izan bekit, ez zure fidantzia ez Volanges andereñoaren lañotasuna; bata zein bertzea errespetatu ditut neure eginetan. Soilik horiek ziren nire esku; eta gogoz bertzerako sentimendu baten erantzutea eginen bazenit ere, beldurrik gabe erranen dut halaber Volanges andereñoa zure alabak sorrarazi didana halako gisakoa dela, non higuina sor baitiezazuke, baina ez diezazuke laido egin. Adieraz diezazukedana bainoago hunkitzen nauen sujet horren karietara, soilik zu nahi zaitut juje, eta soilik nire gutunak lekuko.
Debekatzen didazu gaurdanik aitzina zure etxean agertzea, eta dudarik gabe men eginen diot sujet horren karietara manatu nahiko didazun orori: baina nire ausentzia bet-betako eta erabateko horrek ez ote die elepide gehiago emanen saihestu nahi dituzun esamesei, zeure etxeko atarian arrazoi horregatik beretik eman nahi izan ez dizkidazun manuek baino? Puntu horrez den bezanbatean hanbatenaz setatsu nahi dizut ohartarazi, zenbatenaz baita garrantzitsuagoa Volanges andereñoarentzat niretzat baino. Arren otoi arreta handiz haztaka itzazu beraz gauza guztiak, eta ez utzi zure zorroztasunari zure zuhurtzia aldatzen. Uste osoan bainaiz soil-soilik zeure alaba andereñoagana duzun interesak harraraziko dizkizula zeure deliberoak, zeure manu berrien zain edukiko nauzu.
Nolanahi ere, baldin emanen bazenit zuri noizbehinka diosal egitera joateko baimena, hitz ematen dizut, andrea, (eta nire hitzari egon zaitezke), ez natzaiola okasio horiez neurriz gain baliaturik Volanges andereñoari bakarka mintzatuko, edo hari gutunik ematera entseiatuko. Haren omena arriskutan jarri ahal izateko beldurrak sakrifizio horretara estekatzen nau; eta hura noizean behin ikusi izanaren bozkarioa duket sakrifizio horren ordaina.
Nire gutuneko atal hori da orobat Volanges andereñoarentzat prestatua duzun eta nire jokabidearen arabera deliberatuko bide duzun asturuaz den bezanbatean zuk erraten didazunari eman diezaiokedan erantzun bakarra. Seduzitzaile zital bat ari izaten ahal da egoera nolako xedea halako, eta kalkulatzen ahal du gertakarien arabera: baina gogoberotzen nauen amodioaren karietara bi sentimendu baizik ez zaizkit haizu: kuraia eta jarraikitasuna.
Nork, nik! Volanges andereñoak ahantz nazan onartu, nihaurk hura ahantz dezadan onartu? Ez, sekula ez! Leiala izanen natzaio; hartua du zin hori, eta egungo egunean berriz ere dagiot. Barka, andrea, desbideratzen naiz, natorren neure baitara.
Badut oraino bertze puntu bat zurekin solastatzeko, erran nahi baita, eskatzen dizkidazun gutunena. Zinez penatzen nau bertze uko bat erantsi beharrak dagoeneko kausituak dizkidazun hutsegiteei: baina, arren otoi, entzun nire arrazoiak, eta oroit ezazu, otoi, on iruditu ahal dakizkizun, zure oniritzia gordetzeko esperantza dela zure adiskidantza galdu izanaren atsekabea kontsolatzeko era bakarra.
Volanges andereñoaren gutunak, niretzat betiere arras baliosak, are dira baliosagoak une honetan. Gutun horiek dira gelditzen zaidan ondasun bakarra; soilik haiek irudikatzen didate oraino nire bizitza edertzen duen sentimendua. Haatik, sinets nazakezu, ez nuke instant batez ere dudatuko sakrifizio hori zuri eskaintzeaz, eta gutun horiez gabetua izanaren doluak amore emanen lioke zuri dizudan begirunezko adeia zuri frogatu nahiari; zernolako ahaltsuek bararazten naute ordea, eta segur naiz zuhaurk ere ez dituzula gaitzetsiko.
Jakina zara, egia da, Volanges andereñoaren sekretua; baina utz nazazu erraten ezen zilegi zaidala sinestea sekretu hori fidantziaren ondorioa izan ordez ustekabearen ondorioa izan dela. Ez dut gaitzetsi nahi ama baten arretari, ausaz, zilegi zaion deliberorik. Zure eskubideak errespetatzen ditut, ez ordea nire betebeharretarik salbuetsia izateko heineraino. Gure baitan jarria den fidantzia sekula ez traditzea da ordea eskubiderik sakratuena. Fidantzia horri huts egitea litzateke zure alabak soilik nire begien aurrean erakutsi nahi izan dituen sekretuak bertze norbaiten behakoen mende uztea. Baldin zure alaba andereñoak sekretuok zuri fidatu nahi balizkizu, mintza bekizu; haren gutunak alferrik dituzu. Baldin bere sekretua, aitzitik, bere baitan hertsiki gorde nahi baleza, ez duzu igurikiko, dudarik gabe, nihaurk jakinaraziko dizudanik.
Gertakari hori misterioan bildua gordetzeko zure desiraz den bezanbatean, zaude lasai, andrea; Volanges andereñoaren onerako izanen den orori dagokionez, erronka jo diezaioket ama baten bihotzari berari. Zugandik kezka oro betiko aiena dezadan, oro dut aldez aurretik prestatua. Orain arte izenburua erretzeko paperak zuen gordailu arras balios horrek Volanges andrearen paperak du orain izenburu. Hartua dudan xede horrek frogatu behar dizu halatan, nire ukoak ez dituela sortu zuk gutun horietan deitora zenezakeen ezein sentimendu kausituko duzun beldurrak.
Horra, andrea, gutun arras luzea. Ez litzateke sobera luzea, baldin duda izpirik utziko balizu nire sentimenduen zintzotasunaz, zu atsekabetu izanaren damu hagitz zinezkoaz, eta zuri dizudan errespetu sakonaz, haiekin bateginik ohorez bainaiz, etab...
...tik, 17**ko irailaren 9an.
LXV. GUTUNA
DANCENY ZALDUNAK CÉCILE VOLANGESI
(Bizkondearen LXVI. gutunean
Merteuileko markesari zabalik igorria).
O, nire Cécile, zer izanen da gutaz? Zein Jainkok salbatuko gaitu mehatxatzen gaituzten atsekabeetarik? Amodioak demaigula bederen atsekabe horiek paira ahal izateko kuraia! Nola irudika zuri nire harridura, nire etsipena, nire gutunak ikusirik, Volanges andrearen txartela irakurririk? Nork traditu ote gaitu? Noren susmoa duzu? Zuhurtziagabekeriaren bat egin ote duzu? Zer ari zara orain? Zer erran dizute? Oro nahi nuke jakin, eta fitsik ere ez dakit. Zuhaur ez zaude menturaz ni baino jakitunago.
Zeure amaren txartela eta nire erantzunaren kopia igortzen dizkizut. Erran diodana onetsiko duzulakoan nago. Behar-beharrezkoa dut zorigaiztoko gertakari horren ondoren egin ditudan urratsak halaber onets ditzazun, horien guztien xede bakarra da zure berri izatea, nire berri zuri ematea; eta, nork daki? menturaz zu berriz ikusteko, eta nehoiz baino libroago ikusteko xedea ere.
Irudika dezakezu, Cécile nirea, zer plazerra gu biok berriz elkarrekin egonik, elkarri amodio eternala berriz zin eginik, eta gure begietan ikusirik, gure arimetan sentiturik zin hori ezin litekeela engainatzailea izan? Hain une eztiak zein pena ez lituzke ahantzaraziko? Hots bada! Uste osoan naiz horiek oro ernaltzen ikusteaz, eta uste hori zor diet arren otoi onets ditzazun eskatzen dizudan urrats horiei berei. Zer diot ordea? Adiskiderik amoltsuenaren arta kontsolagarriei zor diot; eta nire galde bakarra da utz diezaiozun adiskide horri zure adiskide ere izaten.
Menturaz ez nuke zure fidantzia zure baimenik gabe eman behar? Zorigaitza eta premia ditut ordea estakuru. Amodioa da gidatu nauena; amodioa da bihozberatasuna fermuki galdatzen dizuna, behar-beharrezko isilmandatu baten barkamen eske datorkizuna, hura gabe beharbada elkarrengandik urrundurik baikinateke betiko. Aipatzen dizudan adiskide hori ezagutzen duzu; gehien maite duzun emakumearen adiskidea da. Valmonteko bizkondea da.
Nire lehen xedea, hari mintzaturik, zen hari otoiztea bil zezan Merteuil andrea nik zuri izkiriaturiko gutun bat bere gomendio hartzera. Valmont jaunak ez du uste izan bide hori ondo atera litekeenik; baina etxekoandrearen despit, haren gelazaina jartzen du berme, zorretan omen dauka eta. Hark igorriko dizu gutun hau, eta hari eman ahal izanen diozu erantzuna.
Laguntza hori ez zaigu baliagarria izanen, baldin, Valmont jaunak uste duen bezala, landara partitzen bazara berehala. Baina orduan berak nahi gaitu zerbitzatu. Zu zoazen etxeko emakumea ahaidea du. Estakuru hori baliatuko du zu helduko zaren tenore berean heltzeko; eta haren bitartez iraganen dira gure arteko gutunak oro. Erraten du orobat ezen, baldin gida zaitzan uzten badiozu, hark erdietsaraziko dizkigula elkar ikusteko bideak, zuk batere arriskurik izan dezazun gabe.
Orain, Cécile nirea, baldin maite banauzu, baldin nire malura deitoratzen baduzu, baldin, uste osoan naizen bezala, nire dolua zeure egiten baduzu, zeure fidantzia ukatuko diozu geure aingeru begiralea dukegun gizonari? Hura gabe, etsipenean eroria nintzateke, sortu dizkizudan atsekabeak leundu ahal ez izateko heineraino. Atsekabe horiek finituko dira, ziur naiz: baina, adiskide amoltsua, hitz emaidazu ez dituzula atsekabe horiek sobera aintzat hartuko, ez dizutela berebat lur joaraziko. Zure oinazean pentsatzea jasan ezin ahala dolugarria zait. Bizia emanen nuke zu zoriontsu izan zintezen! Ontsa dakizu. Aileza biziki maitatua izatearen segurantzak zure arima doi bat kontsola! Amodioak sofriarazten dizkizun gaitzak barkatzen dizkiozulako segurantzaren beharretan dut nik neurea.
Adio, Cécile nirea, adio, adiskide amoltsua.
...tik, 17**ko irailaren 9an.
LXVI. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK MERTEUILEKO MARKESARI
Honekin batera doazkizun bi gutunak irakurririk, ikusiko duzu, adiskide eder horrek, ea ontsa bete dudan zure asmoa. Nahiz biak egungo data ezarria duten, biak dira atzo izkiriatuak, nire etxean, eta nire begien aurrean: neska ttipiari izkiriaturikoak guk nahi genuen guztia erraten du. Ez ninteke apaldua baizik egon zure so sakonaren aitzinean, baldin zure urratsen arrakastagatik jujatzen badut. Danceny dena suhar da; eta hain segur lehen okasioan, ez diozu liskar gehiagorik egin beharko. Baldin haren neskatxa eder maleziarik gabea manukor nahi bazaio izan, oro finitua dateke landara heldu eta berehala; baditut ehun baliakizun prest. Zure ardurei esker horra non zinez naizen Dancenyren adiskidea, Printze izatea baizik ez du eskas.
Oso gaztea da oraino Danceny hori! Sinesten ahal zenuke ezin izan dudala harengandik erdietsi eman diezaion amari amodioari uko egin diolako hitza; non eta hitz emateak trabarik bailukeen, hartua delarik hitza ez betetzeko deliberoa! Engainua litzateke, errepikatzen zidan etengabe: herabekeria hori ez dea onbidetsua, batez ere neska nahirik seduzitu? Horra gizonak! Guztiak oro gaiztaginak haien xedeetan, xede horiek ahuldadez obratu izanari deitzen diote prestutasuna.
Zuri dagokizu gure gazte horrek zilegi iruditurik bere gutunean egin dituen lerratze ttipiek Volanges andrea izu dezaten eragoztea; libra gaitzazu komentutik; entseia zaitez orobat neska ttipi horren gutunen galdea gibelaraztera. Hasteko, ez dizkio bihurtuko, ez dizkio eman nahi, eta ni iritzi berekoa naiz; amodioa eta arrazoia ados dira hemen. Irakurri ditut gutun horiek, irentsi dut gutunok sortzen duten asperra. Baliagarriak gerta dakizkiguke. Horra zergatik.
Afera honetan zuhur jokatuagatik, eskandalurik gerta liteke; eskandaluak ezteiak eragotz litzake, ez dea egia, eta Gercourtentzat ditugun xedeak oro ustel gertarazi? Baina nola ni, bertzalde, amaz behar bainaiz mendekatu, neuretzat atxikitzen dut kasu horretan neska desohoratzea. Gutun sorta horretan ontsa hautatuz gero, eta argitara ez emanik parte bat baizik, iduri luke Volanges ttipiak eginak lituzkeela aitzin urratsak oro eta mutila begiz jo eta hari lasterka oldartua zaiola. Gutun bakan batzuek ama ere jar lezakete arriskuan, eta haren omena barkaezinezko laxokeriaz bederen belztu. Badakit Danceny herabekeriez bete hori irauliko litzatekeela hasieran; baina zuzenean berari erasoko ziotenez, azkenik onartuko lukeela uste dut. Mila eta bat jokatuko nuke zoria ez zaigula gisa horretan bertzeratuko; oro behar da ordea aldez aurretik ikusi.
Adio, adiskide ederra; oso atsegina zinateke bihar ***ko mariskalaren emaztearen etxera afaltzera jinen bazina; ez nion ukatzen ahal.
Badakit ez dizudala kontseilatu beharrik landara joateko nire xedea ezkutuan gorde diezaiozun Volanges andreari; berehala hartuko bailuke hirian gelditzeko xedea: landara heldu orduko, aldiz, ez da biharamunean itzuliko; eta baldin ematen badizkigu soil-soilik zortzi egun, ni izanen naiz ororen erantzule.
...tik, 17**ko irailaren 9an.
LXVII. GUTUNA
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEAK
VALMONTEKO BIZKONDEARI
Ez nizun gehiago ihardetsi nahi, jauna, eta une honetan sentitzen ari naizen asaldua bera dut beharbada alabaina ihardetsi behar ez nizulako froga. Nolanahi ere ez dizut eman nahi nitaz deitoratzeko ezein arrazoirik; sinetsarazi nahi dizut egin nezakeen guztia egin dudala zugatik.
Niri izkiriatzeko baimena eman nizula diozu? Ados naiz; baina baimen hori oroitarazten didazularik, uste duzu ahanzten dudala zein baldintzatan eman zitzaizun? Baldin iraun izan banu neure hitzari leial zuk zeureari leial iraun duzun bezain gutxi, hartuko ote zenuke nigandik erantzun bat bakarra ere? Hona haatik hirugarrena; eta zu gure arteko gutun harremana haustera ni behartzeko behar den guztia egiten ari zaren bitartean, nihaur ari naiz harreman horri eusteko bideez arduratzen. Bada bide bat, bakarra da ordea; eta baldin bide hori hartzeari uko egiten badiozu, aise frogatuko didazu orduan, zuk zernahi erran ere, arrunt apalesten duzula.
Bazter utz ezazu bada aditu nahi ez dudan eta aditzen ahal ez dudan mintzaira hori; egiozu uko laidotzen eta izutzen nauen sentimendu horri, zeinari, menturaz, gutxiago atxikia egon behar zenukeen, pentsaturik hura dela elkarrengandik aldentzen gaituen behaztopa. Sentimendu hori ote da bada ezagut dezakezun bakarra, eta amodioari erantsi behar ote diot halaber adiskidantza baztertu izanaren hutsegitea? Sentimendu amoltsuagoak opa izan dizkiozun presuna hori bera adiskidetzat ez hartzeko hutsegite hori ere egin ote duzu? Ez dut hori sinetsi nahi: ideia umiliagarri horrek irauliko ninduke, zugandik ninduke sekula betiko urrunaraziko.
Nire adiskidantza zuri eskainirik, jauna, ematen dizut neure baitan dudan guztia, balia dezakedan guztia. Zer gehiago desira dezakezu? Sentimendu hain ezti, nire bihotzarentzat hain egoki horri men egiteko, ez dut zure baimena baizik igurikatzen; eta zugandik fermuki galdatzen dudan hitza halaber, erran nahi baita, zure zorionak nire adiskidantza askietsiko duela. Erran ahal izan didaten guztia dut ahantziko; eta nire hautua justifikatzeko ardura zure esku utziko.
Ikusten duzu egiaz mintzo natzaizula, eta fida natzaizula behar dizu horrek frogatu; fidantzia hori areagotzea soil-soilik zuri dagokizu: baina aldez aurretik har ezazu gaztigu: amodiozko lehen eleak betiko suntsituko du nire fidantzia, eta berriz sortuko dizkit neure beldurrak oro; oroz gain zuri buruz isiltasun eternala gordetzeko seinalea izanen da niretzat.
Baldin, zuk diozun bezala, zeure hutsegiteak aintzat hartu badituzu, ez ote duzu nahiago emakume zintzo baten adiskidantzaren xede izatea, emakume errudun baten damuen kausa izatea baino? Adio, jauna; ulertuko duzu ezen horrela mintzatu ondoren ezin erran dizudala gehiagorik zuk ihardets diezadazun arte.
...tik, 17**ko irailaren 9an.
LXVIII. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEARI
Nola ihardetsi, andrea, zure azken gutunari? Nola ausartu egiaz mintzatzera, egiaz mintzatzeak zure aitzinean gal nazakeelarik? Ez dio axolarik, egiaz behar natzaizu mintzatu; hartuko dut kuraia. Neure buruari erraten diot, errepikatzen diot, gehiago balio duela zu merezitzeak, zu neretzeak baino; eta nahiz nik etengabe desiratuko dudan zoriona zuk beti ukatzen didazun, froga diezazudan bederen nire bihotza zorion hori merezitzeko gai dela.