Zein xede behar dut hartu? Zer kontseilatzen didazu? Saiatuko banintz Cécile ikusten? Hori ezinezkoa dea? Ausentzia hain da gauza krudela, hain da gauza galgarria... eta uko egin dio ni ikusteko bide bati! Ez didazu erraten zein bide zen; baldin arriskutsuegia baldin bazen alabaina, ondo daki ez dudala sobera arriskatzerik nahi. Baina ezagutzen dut halaber zure zuhurtzia; eta neure zorigaitzerako, ezin egon ninteke hartan sinetsi gabe.
Zer eginen dut orain? Nola izkiriatu Cécileri? Baldin neure susmoak aditzera ematen badizkiot, agian atsekabetuko lukete; eta baldin bidegabeak badira, neure buruari barkatuko nioke Cécile oinazetu izana? Baldin ezkutatzen badizkiot, Cécile tronparaztea da, eta ez dakit harekin disimulatzen.
O! Jakin ahal baleza zenbat sofritzen dudan, nire atsekabeak hunkituko luke. Badakit sentikorra dela; bikaina du bihotza eta haren amodioaren mila froga ditut. Ahalkea soberan, durduza pixka bat, hain da gaztea! Eta amak hain du zorrotz tratatzen! Izkiriatzera noakio; neurritsu izanen naiz; galdatuko diot soil-soilik zuri osoki fida dakizun. Baldin hala eta guztiz ere uko eginen balio, ezin haserretuko da bederen nire galdeaz; eta agian amore emanen du.
Zuri, adiskidea, mila barkamendu eskatzen dizkizut, haren eta nire izenean. Ziur derraizut ohartua zaiola zure arduren balioari, eskertzen dizkizula orobat. Ez da mesfidantza, ahalkea baizik. Izan zaitez errukiorra; hori baita adiskidantzaren ezaugarririk ederrena. Zurea arras baliotsua zait, eta ez dakit nola eskertu nigatik egiten duzun guztia. Adio, berehala izkiriatzera noakio.
Neure beldur guztiak sumatzen ditut berriz etortzen; nork erran behar zidan nehoiz gostako zitzaidanik Cécileri izkiriatzea! Ondikotz! Atzo oraino, horixe zen nire plazerrik eztiena.
Adio, adiskidea; jarraitu nitaz arduratzen, eta anitz deitora nazazu.
Parisen, 17**ko irailaren 27an.
XCIII. GUTUNA
DANCENY ZALDUNAK CÉCILE VOLANGESI
(Aurrekoari atxikia.)
Ezin ezkuta diezazuket zenbatez atsekabetu naizen Valmontgandik jakinik harengan zein fidantzia gutxi izaten jarraitzen duzun. Badakizu adiskidea dudala, hura dela orobat bata bertzeagana hurbilaraz gaitzakeen presuna bakarra: uste nuen dohain horiek askietsiko zenituela; saminez dakusat tronpatu naizela. Igurika nezake bederen zure arrazoiak zuk niri jakinaraztea? Ez dituzu oraino kausituko hori egitea eragotziko dizuten zailtasun batzuk? Zu gabe haatik ez dezaket asma jokabide horren misterioa. Ez naiz zure maitasunaz susmatzera ausartzen, dudarik gabe halaber zu ez zinateke nirea traditzera ausartuko. Ah! Cécile!...
Egia dea bada uko egin diozula ni ikusteko bide bati? Bide sinple, eroso eta ziur bati? Eta horrela maite nauzu! Ausentzia guztiz ere labur batek zeharo aldatu dizkizu sentimenduak. Zergatik ordea ni tronparazi? Zergatik niri erran nitaz amorosturik dirauzula, are gehiago maiteko nauzula? Zeure amak, suntsitu dizularik amodioa, berebat suntsitu dizu xalotasuna? Baldin urriki doi bat utzi badizu bederen, ez dituzu atsekaberik gabe adituko sorrarazten dizkidazun oinaze lazgarriak. Ah! Gutxiago sofrituko nuke hiltzeko!
Erraidazu bada, zure bihotza betiko hertsi zaita? Erabat ahantzi nauzua? Zure ukoei esker, ez dakit ez nire deitoreak noiz adituko dituzun, ez orobat noiz ihardetsiko diezun. Valmonten adiskidantzak gure arteko gutun harremana ziurtatu zuen: zuk ordea uko egin diozu; dolugarria iruditzen zitzaizun, nahiago izan duzu bakana izan zedin. Ez, sekula gehiago ez dut sinetsiko amodioan, fede onean. O! Nork sinets dezake, baldin Cécilek tronpatu banau?
Erantzun iezadazu bada: egia dea ez nauzula jadanik maite? Ez, hori ezin liteke; zure irudipen hutsa da; gezur beltzaz ari zatzaizkio zeure bihotzari. Beldur iragankor bat, etsipenezko une bat, amodioak ordea berehala desagertarazi duena; ez dea egia, Cécile? Ah! Dudarik gabe, eta oker nabil zu akusatzen. Zeinen zoriontsua nintzatekeen oker egin izanaz! Zeinen laket nukeen zuri desenkusa amoltsuak erakustea, bidegabekeriazko une hori amodiozko betikotasunaz konpontzea!
Cécile, Cécile, erruki zakizkit! Onar ezazu ni ikustea, baliakizun guztiak balia itzazu horretarako! Ikus zer dakarren ausentziak! Beldurrak, susmoak, hoztasuna menturaz! Behako bat bakarra, ele bat bakarra eta zoriontsuak izanen gara. Zer ordea! Mintza ote ninteke oraino zorionaz? Galdua dut agian, galdua betiko. Beldurrak oinazetua, susmo bidegabeen eta egiarik krudelenaren artean krudel hertsatua, ezein pentsamendutan ezin bara ninteke; ez dut izaterik gorde, ez bada sofritzeko eta zu maitatzeko. Ah! Cécile! Soilik zuk duzu nire izatearen atxikimendua niri bihurtzeko eskubidea; eta erranen duzun lehen eletik igurikiko dut zorionaren itzulera edo etsipen eternalaren segurantza.
Parisen, 17**ko irailaren 27an.
XCIV. GUTUNA
CÉCILE VOLANGESEK DANCENY ZALDUNARI
Ez dut zure gutuna fitsik ere ulertzen, ez bada sortu didan atsekabea. Zer mezutu dizu bada Valmont jaunak, eta zerk sinetsarazi ahal izan dizu ez zintudala jadanik maite? Hala balitz zoriontsua nintzateke agian, zeren segurki oinaze gutxiago bainituzke; eta arras bortitza da, maite zaitudan bezala maite zaitudalarik, betiere oker nabilela uste duzula ikustea, eta, ni kontsolatu ordez, hain zuzen ere zugandik etortzea tristurarik gehiena sortzen didaten atsekabeak. Uste duzu tronpatzen zaitudala, eta ez dena erraten dizudala! Uste zinez ona duzu bada nigan! Baina baldin gezurtia banintz zuk egozten didazun bezala, zer interes nuke nik horretan? Hain segur, baldin ez bazintut jadanik maite, erratea baizik ez nuke, eta mundu guztiak laudatuko ninduke; baina, ondikotz, ni baino bortitzagoa da; eta batere esker onik erakusten ez didan norbaitentzat izan behar!
Zer egin dizut bada hats gaiztoan egon zaitezen! Ez naiz ausartu giltza bat hartzera, zeren beldurrez bainintzen ama ohar zekion, eta niri atsekabe gehiago sortuko ote zidan, baita orobat zuri ere nire kausaz; eta, gehiago dena, gaizki egina dela iruditzen zaidalako. Ordea Valmont jauna baizik ez zitzaidan horretaz mintzatu; ezin jakin nezakeen zuk hori bera nahi zenuen ala ez, fitsik ere ez baitzenekien. Orain bai baitakit zuk ere nahi duzula, uko egiten diot giltza hori hartzeari? Bihar bertan hartuko dut; eta ikusiko dugu zer erranik ba ote duzun oraino.
Valmont jauna zenbat ere den zure adiskidea, uste dut maite zaitudala hark maita zaitzakeen bezainbat, gutxienean; eta hala ere hark du beti arrazoia, eta ni beti oker nabil. Ziur derraizut arras samurtua naizela. Ez zaizu hori batere axola, bai baitakizu berehala sosegatzen naizela: baina orain nola giltza edukiko baitut, nahi dudanean ikusten ahalko zaitut; eta hain segur diotsut ezen horrela jokatzen duzunean ez dudala nahiko. Nigandik datorkidan atsekabea nahiago dut, zugandik datorkidana baino: zeuk ikus zer egin nahi duzun.
Baldin nahi bazeneza, horrenbertze maiteko genuke elkar! Eta orduan bertzek sortuko lizkiguketen atsekabeak baizik ez genituzke bederen! Hain segur diotsut ezen nire esku balego, nehoiz ez zenukeela nitaz zer deitoraturik: baina sinesten ez banauzu, arras dohakabeak izanen gara beti, eta ez hain zuzen nire erruz. Aurki elkar ikusi ahal izanen dugu, eta ez ahal dugu orduan orain bezala elkar atsekabetzeko okasio gehiagorik izanen!
Baldin aldez aurretik jakin izan banu, berehala hartuko nukeen giltza hori; baina, egia erran, zintzo jokatzen ari nintzela uste nuen. Bada ez nirekin beltzuritu, otoi arren. Ez egon triste, eta maita nazazu beti nik maite zaitudan bezainbat; orduan arras poztuko naiz. Adio, adiskide maitea.
...ko gaztelutik, 17**ko irailaren 28an.
XCV. GUTUNA
CÉCILE VOLANGESEK VALMONTEKO BIZKONDEARI
Otoi arren, jauna, egidazu bertzearen ordez jartzeko eman zenidan giltza hura niri berriz emateko ontartea; mundu guztiak hala nahi baitu, behar dut nik ere onartu.
Ez dakit zergatik mezutu diozun Danceny jaunari ez nuela jadanik maite: ez dut uste nehoiz eman dizudanik halakorik pentsatzeko arrazoirik; eta horrek arrunt atsekabetu du, eta orobat atsekabetu nau ni ere. Badakit adiskide zaituela; baina arrazoi horregatik ez duzu hura zer nahigabeturik, ezta ni ere. Plazer handia nuke hori horrela ez dela mezutuko bazenio, izkiriatuko diozun lehen okasioan, eta zu halaber horretaz ziur bazina: zeren zuri baitzaizu gehien fidatzen; eta nik, gauza bat erranik, eta sinesten ez didatela, ez dut jakiten orduan zer egin.
Giltzaz den bezanbatean, lasai egon zaitezke; ontsa atxikia dut zeure gutunean kontseilatzen zenidan guztia. Nolanahi ere, baldin eskuartean baduzu oraino, eta aldi berean nahi badidazu eman, hitz ematen dizut arretaz kasu eginen diodala. Baldin bihar afaltzera joaterakoan izan ahal baledi, bertze giltza etzi bazkalorduan emanen nizuke, eta zuk lehenengoaren gisara bihurtuko zenidake. Ez nuke nahi hori guztia luzaz luza dadin, zeren eta arrisku gutxiago bailegoke ama ohar dakion.
Eta bertzenaz, giltza hori izan dezazunean, eginen didazu giltza horrez halaber baliaturik nire gutunak hartzeko ontartea; eta hala, Danceny jaunak usuago duke nire berri. Zinetan dateke orain baino txit erosoagoa; kontua da ordea hasieran horrek guztiak sobera izutzen ninduela: arren otoi barka iezadazu, eta izanen ahal zara aurrerantzean ere iraganean bezain adeitsua nire aldera! Karia horretara ni ere izanen naiz esker oneko.
Ohorez bainaiz, jauna, zure zerbitzari txit apal eta txit esanekoa.
...tik, 17**ko irailaren 28an.
XCVI. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK MERTEUILEKO MARKESARI
Egingo nuke ezen, zure abenturaz geroztik, egunean egunean egon zarela nire konplimenduen eta goresmenen zain; dudarik ere ez dut egiten beltzuri doi bat hartu ez duzunik nire isilaldi luzeagatik: zer nahi duzu ordea? Beti uste izan dut ezen emakume bati laudoriorik baizik ezin egin zaiolarik, hobe dela ez adituarena egin eta bertze zerbaitetan aritzea. Halaber eskerrak ematen dizkizut neure aldetik, eta zorionak erraten zeuretik. Nahi dizut orobat aitortu, guztiz ere zoriontsu izan zaitezen, oraingoan nire igurikimena gainditu duzula. Horren ondoren, ikus dezagun ea nik zurea bete dudan aldez bederen.
Ez natzaizu hain zuzen ere Tourvel andreaz mintzatu nahi; haren urrats sobera geldia gogaikarria zaizu. Afera bururatuak baizik ez zaizkizu laket. Urrats geldiko gertaldiek aspertzen zaituzte; eta ni, artean dastatu gabea nintzen ustezko gelditasun horietan sentitzen ari naizen plazerra.
Bai, plazer dut emakume zuhur hori ikusirik, irudikaturik, bere buruaren oharkabean, itzulerarik ez duen bidezidor bati atxikia, eta haren malda bizkor eta arriskutsuak gogoz kontra herrestarazia, eta nire atzetik etortzera behartua. Han, arriskuaz izuturik, nahi luke baratu eta bere buruaz ez daiteke nagusitu. Haren ardurak eta trebeziak ttipiagotzen ahal dizkio urratsak; baina hala eta guztiz ere lerro lerro beharko ditu egin. Batzuetan, arriskua finkatzera ez ausarturik, hersten ditu begiak, eta noragabean, uzten du bere burua nire arduren gerizan. Sarriago, bertze beldur batek eginahalak bizkortzen dizkio: laztura hilgarri horretan, nahi du oraino gibelera egiten saiatu; indarrak ahitzen ditu bitarte labur bat neketan igateko; eta indar magiko batek laster eramaten du berriz debaldetan itzuri nahi izan zaion arrisku horretarik gertuago. Orduan, ni baizik ez bainauka gidari eta euskarri, niri halabeharrezko erorikoaren erantzuterik berriz egiteko asmorik gabe, arrenka datorkit erorikoa gibelarazteko galdez. Otoitz kartsuak, erregu umilak, gizaki hilkorrek, izuaren izuz, Jainkoari eskaintzen dioten hori guztia, nik dut harengandik hartzen; eta nahi duzu beraz, haren eskariei entzungor, eta hark agertzen didan jaidura nihaurk suntsituz, andre hori amiltzen balia dezadan hark tinko eusteko galdatzen duen boterea! Ah! Utz iezadazu bederen amodioaren eta bertutearen arteko borroka hunkigarri horiei so egoteko astia.
Zer bada! Teatrora korrika eta presaka zaramatzan ikuskari hori bera, zuk han gogotik txalotzen duzuna, errealitatean ez zaizua hain hunkigarria iruditzen? Biziki desiratzen duen zorionaren beldurrez, dagoeneko zorion horri kontra ez eginagatik, hala ere bere burua defendatzen jarraitzen duen arima garbi eta amoltsu baten sentimendu horiek zuk gogobete aditzen dituzu: ez lirateke ezinago baliosak sorrarazi dituenarentzat? Horra haatik, horra emakume zerutiar horrek egunoro eskaintzen dizkidan gozamen zoragarriak; eta gozamen horien eztitasunak dastatzeagatik liskar egiten didazu! Ah! Helduko da garaia, goizegi heldu ere, non emakume hori, bere erorikoan doilortua, ez baita niretzat emakume arrunt bat baizik izanen.
Ahanzten dut ordea, Tourvel andreaz zuri hitz eginik, ez nizula harez hitz egin nahi. Halako nik dakita zer indarrak nauka hari estekatua, etengabe narama harengana, laido egiten badiot ere. Dugun bazter haren irudi arriskutsua; natorren berriz neure baitara sujet alaiago bat mintzoan. Zure ikasleaz ari naiz, egun nirea ere badenaz, eta oraingoan aintzat hartuko ahal nauzu!
Badu egun batzuk, nire debot amoltsu horrek hobeki tratatzen nauenez, eta beraz gogoan gutxiago darabiladanez, ohartua nintzaiola alabaina Volanges ttipi horren edertasunari, eta ohartua nintzaion berebat ezen Dancenyren gisa neska horrez maitemindurik egotea ergelkeria baldin bada, beharbada hura bezain ergelkeria handia litzatekeela nik aldiz ez bilatzea harengan nire bakardadeak beharrezkoa egiten zidan libertimendurik. Zuzen eta bidezkoa iruditu zitzaidan orobat harekin izan ditudan arduren ordaina hartzea: oroitu nintzen bertzalde neska hori zuk eskaini zenidala, Dancenyk harengana nahirik erakutsi baino lehen; eta iruditu zitzaidan zilegi nuela eskubide batzuk fermuki galdatzea nik gaitzetsi eta baztertu ondoren baizik eskuratu ez duen ondasun baten gainean. Neskatxa ttipi horren aurpegiaren ederrak, haren ahoaren freskotasunak, haren haur itxurak, haren moldakaizkeriak berak gogoeta zuhur horiek indartzen zituzten; ondorio horren arabera jokatzea erabaki dut, eta egiteko hori arrakastaz bururatu dut.
Bila zabiltza dagoeneko ea zein bidez ordezkatu ote dudan laster lasterra maitale maite hori; ea zein sedukzio komeni ote zaion adin horri, esperientzia horri. Ez duzu horrenbertze eginahalen beharrik, ez baitut ezein ere baliatu. Zuk jukutriaz garaitzen duzun bitartean, zure sexuaren armak trebe erabiliz; ni berriz, zor zaizkion eskubideak gizonari emanez, aginpidez nagusitua naiz. Harrapakina harrapatzeaz ziur bainintzen, baldin harekin elkar ahal banendi, hari hurbiltzeko ez nuen amarru bat baizik behar, eta baliatu dudanak berak ere ez du ia izen hori merezi.
Dancenyk bere ederrarentzat eman zidan lehen gutunaz baliatu nintzen, eta eder hari bion artean adostua genuen seinaleaz gutunaren gaztigua egin ondoren, hari gutuna emateko trebe ari izan ordez, trebe ari izan nintzen gutuna hari emateko biderik ez kausitzeko: sorrarazia nion ezinegon hura nik ere banuelako itxurak egin nituen, eta gaitza eragin ondoren, sendabidea erakutsi nion.
Neskatxa gazte horren gelako ate batek korridore aldera ematen du; baina, bistan denez, amak beretua du horko giltza. Giltzaz jabetu baizik ez zegoen. Hura bai egiteko erraza! Ez nuen galdatzen bi orenez giltza nire esku edukitzea baizik, eta neure gain hartzen nuen hura bezalako giltza bat egitea. Gutun bidezko harremanak, solasaldiak, gaueko elkar ikusteak; oro zen orduan erosoa eta segura bilakatua: haatik, sinets zenezake? Haur herabeti hura izutu zen eta uko egin zion. Bertze edozein etsia zatekeen; nik ez nuen hor plazer biziago baten okasioa baizik ikusi. Uko hori auhendatzeko Dancenyri izkiriatu nion, eta hain bikain ari izan nintzen, non gure txoriburu hori ez baitzen baratu, harik eta bere maitale izutiagandik erdietsi ez zuen arte, bai fermuki galdatu ondoren erdietsi ere, baietz erran ziezaion nire galdeari eta osoki fida zekion nire zuhurtziari.
Gogobetekoa nuen, aitor dizut, rolaz gisa horretan aldatu izana, eta mutil gazte hark egin zezan niretzat haren ustez nik harentzat eginen nuena. Ideia horrek bikoiztu egiten zuen, nire ustean, abentura haren prezioa: beraz, giltza balios hura neure esku izan nuen orduko, harez baliatzeko irrika bizian nintzen, iragan gauean izan zen.
Gazteluan oro lasai zegoela ziurtatu ondoren; argiontzia aldean, eta orenari eta aldarteari zegokion beztiduraz, egin nion lehen ikustaldia zure ikasleari. Dena prestarazi nuen (haren bitartez prestarazi ere), zaratarik egin gabe sartu ahal izateko. Lo betean zen, haren adinari dagokion lozorroan; hala non haren oheraino heldu nintzen, baina ez zen iratzarri. Hasieran aitzina joateko eta amets baten antzo agertzen saiatzeko tentatua izan nintzen; baina ezustearen eta ezusteak berarekin dakarren zarataren beldur, nahiago izan nuen loti eder hura kontu handiz iratzarri, eta erdietsi nuen alabaina aldez aurretik susmatua nion oihua isilaraztea.
Haren hasierako beldurrak lasaitu ondoren, ez bainintzen solas egitera jina, zenbait libertate hartzera menturatu nintzen. Dudarik gabe ez diote komentu hartan behar bezala irakatsi zer nolako arriskutan sartua egoten den inozentzia herabetia, eta zenbatez ere begiratu behar izaten den ustekabean harrapatua izatetik: zeren eta haren arreta osoa, haren indar guztiak jarriz eraso aizun bat baizik ez zen musu batetik defendatzeko, babesik gabe utzia baitzuen bertze guztia; nola ez nintzen bada profitatuko! Urratsa aldatu nuen beraz, eta berehala finkatu nintzen. Orduan uste izan nuen galduak ginela biok: neska ttipi hark, izu-ikaraz beterik, onez onean nahi izan zuen oihukatu; beharrik ahotsa negar malkotan itzali zitzaion. Oldarka tira zion dei egiteko lokarriari, baina garaiz heldu nion trebeki besoa.
«Zer egin nahi duzu (erran nion orduan), betiko galdu? Nehor baletor ere, niri zer axola? Nori sinetsaraziko diozu ez naizela hemen zure gogoz? Zuk izan ezik nork eman ote dit hemen sartzeko bidea? Eta zuri esker eskuratu dudan eta zugandik baizik izan ez dezakedan giltza hori zuhaur arduratuko zara zertarako baliatu duzun argitzeaz?» Hitzaldi labur horrek ez oinazea ez haserrea zion baretu, baina mendetasuna ekarri zuen. Ez dakit hitz ederren dohaina ba ote nuen; egia da bederen ez nuela hizlariari dagokion jarrera. Esku bat bortxazko zereginetan, bertzea amodiozkotan, zein hizlarik egoera horretan irits lezake hitz ederraren dohaina? Baldin egoera hori zeure buruari ontsa irudikatzen badiozu, onartuko duzu egokia zela bederen eraso egiteko: nik ordea, ez dut deusik ere ulertzen, eta zuk diozun bezala, emakumerik sinpleenak, egoiliar batek, haur baten gisa narama.
Emakume honek, etsitzearekin batera, sumatu zuen xede bat behar zuela hartu, hautsi-mautsi bat behar zuela nirekin egin. Haren erreguei urrikalgaitz gertaturik ni, eskaintzetan behar izan zuen hasi. Uste duzu garesti saldu nuela leku garrantzitsu hura: ez, oro prometatu nion musu baten truk. Egia da, musua harturik, ez nuela hitza bete: banuen ordea arrazoi garrantzitsurik. Hitzartua genuen musua emana edo hartua ote zen? Tratuan ibiltzearen bortxaz, ados jarri ginen bigarren musu baterako; eta musu hori hartua izanen zela erran genuen. Orduan, haren beso ahalketiak neure soinaren inguruan gidatzen nituelarik, eta neure beso batez maitekiro estutzen, hartu zuen alabaina musu ezti hura; bai ontsa, guztiz bikain hartu ere: halako gisaz finean non amodioak ez zezakeen hobeki egin.
Horrenbertzeko fede onak saririk merezi zuen, beraz berehala eman nion eskatu zidana. Eskuak gibelera egin zuen; baina nik dakita zein asturuz nihaur gertatu nintzen eskuaren lekuan. Usteko duzu lehia bizian nintzela orduan, gogotik ekinean, ez dea egia? Ez zera! Gelditasunak laketu zaizkit, horra bada. Heltzeko segurantza izanez gero, bidaldia zergatik horrenbertze presatu?
Serioski, gogobetekoa nuen okasioaren ahalmenari behin so egotea, eta hantxe aurkitu nuen arrotz laguntza orotarik biluzia. Okasioa haatik amodioarekin behar zen borrokatu, eta amodioak herabetasuna edo ahalkea zituen euskarri, eta horren indargarri batez ere nik sorrarazia nuen eta neska hark guztiz ere bereganatua zuen haserre bizia. Okasioa bakarrik ageri zen; han zen ordea, betiere eskainia, betiere present, eta amodioa ez zen han.
Nire oharpenak ziurtatzeko, maltzurki jokaturik ez nuen erabili indarrik hark borroka zezakeen heinean izan ezik. Soil-soilik nire aurkari xarmant hura, nire erraztasunaz neurriz gain baliatuz, nigandik ihes egiteko tenorean gertatzen zenean, beldur harez beraz bararazten nuen, dagoeneko dastatuak bainituen haren ondorio zoriontsuak. Hots bada! Bertze ardurarik gabe, amoros amoltsu hark, bere zinak ahantzirik, men egin zuen hasieran eta onartu zuen azkenik: ez uste lehen une horren ondoren liskarrak eta malkoak aldi berean berriz etorri ez zirenik; ez dakit egiazkoak edo gezurrezkoak ziren: baina beti gertatzen den bezala, baratu ziren, liskar eta malkoei berriz bide ematen ari izan nintzen bezain fite. Finean, ahulkeriatik liskarrera, eta liskarretik ahulkeriara, elkarren aldera gogobeterik baizik ez ginen bereizi, eta gaur gaueko ikustaldirako orobat ados.
Argi azkorria arte ez nintzen gelaratu, akiduraz eta logalez leher gaizto: haatik bata nahiz bertzea sakrifikatu nizkion goiz hartan gosaltzera jaisteko desirari: maite ditut, biziki maite, biharamunetako aurpegierak. Neskatila horrena ezin irudika zenezake. Hura zen ezinegonaren larria! Hura ibileraren ezina! Begiak betiere apalduak, eta arras handituak eta arras eroriak! Begitarte arras biribil hura hain zuen luzatua! Ez zegoen deus hura baino irrigarriagorik. Eta haren amak, lehen aldiz, interes aski amoltsu bat agertu zion, aldaketa ezinago handi hartaz asaldatua! Eta orobat lehendakariaren emazteak, harengana dena arta eta ardura! O! Arta horiek maileguz utziak baizik ez dira; helduko da arta horiek berari bihurtu ahal izanen dizkioten eguna, eta egun hori ez da urrun. Adio, adiskide ederra.
...ko gaztelutik, 17**ko urriaren 1ean.
XCVII. GUTUNA
CÉCILE VOLANGESEK MERTEUILEKO MARKESARI
Ah! Jainko Jauna, hau nahigabea, andrea! Hau atsekabea! Nork kontsolatuko nau maluraldi honetan? Nork kontseilatuko nagoen durduzaldi honetan? Valmont jaun hori... eta Danceny! Ez, Dancenygan pentsatzeak etsipenera narama... Zuri nola kontatu? Nola erran?... Ez dakit nola. Bihotza mukurutua dut haatik... Norbaiti behar natzaio mintzatu, eta zu zara mintza nakiokeen presuna bakarra, fidatzera ausartzen naizen bakarra. Hain ona niretzat baitzara! Baina une honetan ez izan ontasunik niretzat; ez baititut merezi: zer erranen nizuke? Ez dut ontasun gehiagorik nahi. Mundu guztiak interes handia agertu du hemen nigana... Atsekabea areagotu didate. Biziki sentitzen nuen ez nuela halakorik merezi! Liskar egidazu aitzitik; bai gogor liskar egin ere, zeren erruduna bainaiz: gero ordea, salba nazazu; baldin kontseilatzeko ontartea egiten ez badidazu, xangrinez hilko naiz.
Jakin ezazu bada... dardaraka dut eskua, ikusten duzun bezala, kasik ezin dut izkiriatu, begitartea sugarretan dut kiskalia... Ah! Ahalke gorritasunez hain zuzen. Hots bada! Ahalkea jasanen dut, hori izanen da nire hobenaren lehen zigorra. Bai, oro erranen dizut.
Jakinen duzu bada Valmont jaunari, orain arte Danceny jaunaren gutunak eman dizkidan arren, egiteko hori bet-betan sobera zaila iruditu zaiola; nire gelako giltza bat eduki nahi izan du. Segur derraizuket nik ez nuela nahi; baina Dancenyri eman dio izkribuz berri hori, eta Dancenyk orobat nahi izan du; eta ni, berriz, hari zerbait ukatzen diodanean halako pena handiak hartzen nau, batez ere malura handitan sarrarazia duen nire ausentziaz geroztik, non amore eman baitut azkenik. Ez nuen aldez aurretik ikusten horrek zekarkidakeen zorigaitza.
Atzo, Valmont jaunak giltza hori baliatu zuen nire gelara etortzeko, lokartua nintzenez; hain nintzen hura han kausitzea igurikatzetik urrun, ezen iratzarri ninduelarik arras izutu baininduen: nola berehala hitz egin baitzidan ordea, ezagutu nuen, eta ez nuen deiadarrik egin; eta bururatu zitzaidan lehenengo ideia izan zen Dancenyren gutun bat niri ekartzera etorria zela agian. Asmo horretarik ezinago urrun zen! Geroxeago, musu eman nahi izan zidan; eta defendatzen nintzen bitartean, egoki den bezala, hain ontsa ari izan zen, non ez bainuen ezta munduko gauza guztiengatik ere nahi... baina, hark musu bat nahi zuen lehen lehenik. Eman behar izan nion, zeren zer egin bertzela? Hainbatez ere saiatua bainintzen dei egiten, baina ezin izan nuen deitu, eta horretaz gainera ontsa jakinarazi zidan ezen baldin nehor baletor, jakinen zuela erru guztia nire gain ematen; eta, alabaina, oso erraza zen, giltza horren karietara. Gero ez zen haatik batere gibelatu. Bertze musu bat nahi izan zuen; eta musu horrek, ez dakit nik zer izan zen, baina osoki durduzatu ninduen; eta gero, arestian baino are okerragoa izan zen O! Konparazione, arras gaitz egina da hori. Finean, gero..., salbuetsiko nauzu gainerakoa erratetik; baina atsekabetan nago nehor egon litekeen bezainbat.
Neure buruari gehien liskartzen diodana, eta hala ere zuri kontatu beharrean naizena, da beldur naizela ahal bezainbat defendatu ez izanaz. Ez dakit nola izan zen: hain segur ere ez dut Valmont jauna maite, aitzitik; eta une batzuetan haren amoros banintz bezala nengoen... Sumatuko duzunez, guztiarekin ere betiere ezetz erraten nion: banekien ordea erraten ari nintzena ez nuela egiten; eta hori, nire gogoaz bertzerako zerbait balitz bezala zen; eta bertzalde, asaldu bizian nintzen! Baldin defendatzea hain zaila bada beti, trebetasuna eta aztura behar da gero! Valmont jaunak baditu zinez halako mintzatzeko moldeak, non ez baituzu jakiten zer egin hari erantzuteko: azkenik, sinets zenezake ezen, alde egin zuenean, beltzuritu antzean nintzela, eta gaur gauean berriz jin dadin onartzeko ahulkeriara lerratu nintzela orobat: horretaz dolutzen naiz bertze guztiaz bainoago.
O! Hala eta guztiz ere, hitz ematen dizut ez diodala etortzen utziko. Ez zen oraino jalgi, eta horra non ohartu nintzen huts handi bat egina nuela hari hitza emanik. Geroztik, negarretan eman dut denbora guztia. Ororen gainetik Dancenyk ninduen atsekabetzen! Hura gogoan nerabilen aldi guztietan, malkoak ugaritzen zitzaizkidan ito beharreraino, eta betiere nik hura gogoan... eta orain ere, ikusten duzu horrek zer ondorio ekarri duen; horra nire papera busti-bustia. Ez, ez naiz sekula kontsolatuko, Dancenygatik ez bada ere... Ororen buruan, ezin nuen gehiago, eta haatik ez dut une batez ere lo egin. Eta gaur goizean jaiki naizelarik, neure buruari ispiluan behatu diodalarik, beldurgarri nintzen, hain aldatua bainintzen.
Gure ama ohartu zaio ikusi nauen orduko eta zer gertatzen zitzaidan galdegin dit. Ni negarrez hasi naiz bertatik. Liskar egitera zihoakidala uste nuen, eta horrek beharbada gutxiago penatuko ninduen: baina, aitzitik. Ezti-eztia mintzatu zait! Ez nuen batere merezi. Gisa horretan ez atsekabetzeko erran dit. Ez zekien zein zen nire atsekabearen kausa. Eriko omen nintzen! Batzuetan hilik egon nahi nuke. Ezin izan diot eutsi. Oldarrean bildu naiz amaren besoetara negar hipaka, eta hari erranez: «Ah! Ama, malura handitan duzu alaba!» Gure ama ezin izan da negar doi bat egitetik gelditu: eta horrek guztiak ez ditu nire atsekabeak areagotu baizik egin: beharrik ez didan galdetu zergatik nintzen horren maluros, zeren ez bainekikeen zer erran.
Otoi arren, andrea, izkiria iezadazu ahal bezain sarri, eta erraidazu zer egin behar dudan, zeren ez baitut deusetan pentsatzeko kuraiarik, eta ez naiz atsekabetu baizik egiten. Egidazu arren zure gutuna Valmont jaunaren bitartez igortzeko ontartea; baina otoi arren, baldin aldi berean izkiriatuko bazenio, ez hari erran nik deusik aipatu dizudanik.
Ohorez bainaiz, andrea, betiere adiskidantzaz beterik, zure zerbitzari txit apal eta txit esanekoa.
Ez naiz gutun hau sinatzera ausartzen.
...ko gaztelutik, 17**ko urriaren 1ean.
XCVIII. GUTUNA
VOLANGES ANDREAK MERTEUILEKO MARKESARI
Baditu egun gutxi batzuk, adiskide xarmanta, zuk egin zenidala kontsolamendu eta kontseilu galdea: egungo egunean, nire txanda da; eta zuk niri egin zenidan galde berbera dagizut nik zuri. Zinez atsekabe handitan naiz, eta badut beldurra jasaten ari naizen xangrinetarik itzurtzeko izari hoberenak ez ote ditudan hartu.
Alaba dut neure kezkaren eragile. Partitu nintzenez geroztik beti triste eta xangrinetan ikusten nuen; hori igurikitzen nuen ordea, eta nire ustean behar-beharrezkoa zen zorroztasunaz bortiztu nuen bihotza. Ausentziak, distrakzioek nik benetako grina gisa baino haurtzaroko hutsegite gisa ikusten nuen amodio hura suntsituko zutelakoan nengoen. Haatik, hemen finkatu naizenez geroztik deusik irabaztetik urrun, ohartu naiz haur hori malenkonia arriskutsu batean gero eta murgilduagoa dagoela; eta zin-zinez beldur naiz ez ote duen osasuna galduko. Bereziki duela zenbait egunetik hona begien bistan ari da aldatzen. Atzo, batez ere, hunkitu ninduen, eta mundu guztia hemen biziki asaldatua zen.
Bada gauza bat nire alaba zenbatez ere hunkitua den are frogatzenago didana, eta da beti agertu izan didan herabetasuna gainditzeko prest ikusten dudala. Atzo goizean, ea eri zen galdera soila egin nionetik beretik, oldarka erori zen nire besoetara malura handitan zela erranez; eta negar hipaka ari zen. Ezin adieraz diezazuket horrek sortu zidan atsekabea; malkoak bat-batean jin zitzaizkidan begietara eta doi-doia izan nuen jiratzeko astia, ikus ez nintzan. Beharrik zuhurra izan nintzen eta ez nion ezein galderarik egin, eta hura ere ez zen ausartu niri ezer gehiago erratera: baina hala eta guztiz ere argi dago zorigaiztoko grina hori dela nire alaba oinazetan daukana.
Zein xede hartu beraz, horrek irauten badu? Zorigaitza dakarkioket neure alabari? Haren kontra bihurtuko ditut arimaren dohainik baliosenak, sentikortasuna eta jarraikitasuna? Horretarako ote nau bere ama? Eta baldin geure haurren zoriona desirarazten digun sentimendu hagitz natural hori ito baneza; baldin nire ustean aitzitik gure lehen egitekoa, gure egitekorik sakratuena dena ahulkeria baten gisara apalets baneza; baldin haren hautua bortxa baneza, sor litezkeen ondorio galgarriez ez ahal nuke erantzukirik? Alaba makurbidearen eta ondikoaren artean ezartzeko baliatu amak aginpidea!
Adiskidea, ez dut imitatuko anitzetan gaitzetsi izan dudana. Entseiatu ahal izan naiz, dudarik gabe, neure alabarentzat hautu bat egitera; ez nintzaion halatan neure esperientziaz laguntza baizik ematen ari: ez nintzen eskubide bat baliatzen ari, egiteko bat ari nintzen betetzen. Bertze egiteko bat tradituko nuke, aitzitik, neure alabaren asturuaz erabakiko banu, eragozten jakin ez dudan eta ez hark ez nik noraino helduko den eta zenbatez iraunen duen ez dakikegun jaidura baten despit. Ez, ez dut onartuko nire alaba honako honekin esposatzea maite duelarik harako hura, eta nahiago dut arriskuan jartzea neure aginpidea ezen ez haren bertutea.
Uste dut beraz Gercourt jaunari emana diodan hitza hausteko xede zuhurragoa hartuko dudala. Horretarako arrazoiak aditu berri dituzu; iruditzen zait neure promesei gailendu behar zaizkiela. Are gehiago diot: gauzak daudenean daudela, neure hitza betetzea, zinetan litzateke hitz hori jatea. Zeren eta finean, baldin eta alabari zor badiot bere sekretua ez jakinaraztea Gercourt jaunari, honi zor diot bederen nire isiltasunak sortuko dion ezjakintasunaz neurriz gain ez baliatzea, eta egitea haren alde nire ustez hark jakitun balego eginen lukeen guztia. Zilegi nuke, aitzitik, Gercourt itsuski traditzea, nire fede onari fidaturik denean, eta bigarren ama gisa ni hautaturik ohoratu nauenean, hura tronpatzea bere seme-alaben ama hautatzera doalarik? Hain gogoeta zinezko eta ezin baztertuzkoek erraten ahal diezazukedana baino anitzez gehiago asaldatzen naute.
Gogoeta horiek sorrarazi dizkidaten zorigaitzen beldurrarekin konparatzen dut orduan neure alaba, haren bihotzak hautatu duen senarrarekin zoriontsu, ez oharturik bere egitekoei, ez bada egitekoak betetzeak dakarkion eztitasunaz; nire suhia gogobeterik berebat eta bere hautuaz, egunoro, bozkarioak eginik; batak zein bertzeak bertzearen zorionean baizik ez kausiturik zorionik, eta bion zorionak bat eginik nirea gehitzeko. Horren etorkizun eztiaren esperantza sakrifikatu behar ote zaie arrazoibide hutsalei? Eta zer dira bada baratzen nauten arrazoibide horiek? Interesaren xedeak soil-soilik. Zer abantaila dakarkio bada nire alabari aberats jaio izanak, baldin hala eta guztiz ere asturuaren esklabo behar badu izan?
Onartzen dut Gercourt jauna nik igurika nezakeena baino senargai hobea dela, menturaz, nire alabarentzat; aitortzen ere dizut biziki lausengatua izan nintzela hark nire alaba hautatu izanaz. Baina azken buruan, Danceny hura bezain etxe onekoa da; ez da hura baino batere eskasagoa dohainez; maitatzeko eta maitatua izateko abantaila du Gercourt jaunaren aldean: ez da aberatsa, egia errateko; baina nire alaba ez ote da aski aberatsa biontzat? Ah! Alabari zergatik kendu maite duen gizona aberasteko gozamen hain eztia?
Elkar abeniturik egin ordez kalkuluen arabera egiten diren eztei hobarizko deitu horiek, eta non oro hobariaren arabera hitzartua baita alabaina, gostuak eta izaerak salbu, ez ote dira egunetik egunera usuagoak bilakatzen ari zaizkigun eskandalu horien sorbururik emankorrenak? Nahiago dut erabakia gibelatu: baduket bederen neure alaba aztertzeko astia, ez baitut ezagutzen. Badut neure baitan alabari atsekabe iragankor bat sorrarazteko kuraia, baldin eta zorion sendoago bat bilduko badu gero: baina alaba etsipen eternalera lerraraztera menturatzea, hori ez dago nire bihotzean.
Horra, adiskide maitea, oinazetan naukaten ideiak, eta zugana kontseilu galdez etorrarazi nautenak. Solasgai zorrotz horiek zure alaitasun atseginaren oso bertzelakoak dira, eta ez dirudite zure adinarenak: zure adimena ordea hain zaio aitzinatua! Adiskidantza dukezu bertzalde zuhurtziaren laguntzaile; eta ez dut batere beldurrik batak zein bertzeak uko egin diezaioten arrenka ari zaien ama honen kezkari.
Adio, adiskide xarmanta; ez egin sekula dudarik nire sentimenduen zintasunaz.
...ko gaztelutik, 17**ko urriaren 2an.
XCIX. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK MERTEUILEKO MARKESARI
Berriz ere gertakari ttipiak, adiskide ederra; baina gertaldiak soil-soilik, batere egintzarik ez. Beraz, har ezazu pazientzia; bai pazientzia handia hartu ere: zeren lehendakariaren emazte hori urraska-urraska dabilen bitartean, zure ikaslea gibelera baitoa, eta hori hainbat okerragoa da. Hots bada! Gogoz baino gogozago libertitzen naiz miseria horiekin. Hain segur ere biziki ontsa ari naiz ohitzen hemen egiten ari naizen egonaldira; eta erran dezaket neure izeba xaharraren gaztelu tristean ez dudala asper unerik izan. Alabaina, ez duta hemen bozkariorik, gabeziarik, esperantzarik, menturarik? Teatro handiago batean badea gehiagorik? Ikuslerik? Hots! Utzi egiten, ez baitira faltako. Ekinean ikusten ez banaute ere, neure egitekoa bururatua diet erakutsiko; mirestea eta txalotzea aski dukete. Bai, txalotu eginen naute; zeren azkenik iragar baitezaket neure debot latz horren erorikoa. Gaur arratsean bertutearen agonia ikusi dut. Ahulkeria eztia izanen da haren ordez nagusi. Nagusitze horren garaia ez dut uste gure arteko lehen solasaldia baino beranduagoko izanen denik: baina horra non aditzen dizudan harrokeriari espantuka. Garaipena iragartzea, bere burua aldez aurretik goratzea! Zaude bada lasai! Xaloa naizela ikus dezazun, neure hondamenaren berri ematetik hasiko naiz.
Egiaz, zure ikaslea neskatxa arras irrigarri bat da! Haur baten gisara tratatu behar litzatekeen haur bat da, eta ontarte handia eginen litzaioke penitentzia baizik ez eginaraziz! Sinets zenezake ezen haren eta nire artean herenegun gertatu zenaren ondoren, atzo goizean adiskidetsu bereizi ginen ondoren; bart gauean hara nahi izan nuelarik itzuli, harekin abenitua nuen bezala, haren atea barnetik hertsia kausitu nuela? Zer diozu horretaz? Batzuetan jasan behar izaten da gisa horretako haurkeriarik bezperan: biharamunean ordea! Hori ez dea irrigarria?
Hasieran ez zidan haatik irri eginarazi; nehoiz ez nuen horrenbertze sentitu neure izaeraren nagusigoa. Hain segur ere elkar ikuste hartara plazerrik gabe nindoan, eta soil-soilik gizalegeak behartuta. Nire ohea, hain zuzen behar-beharrezkoa zitzaidana, iruditzen zitzaidan, orduan, bertze nehorena baino desiragarriagoa, eta damuz baizik ez nintzen handik aldaratua. Hala ere oztopo bat izan baino are gehiago kausitu nuenetik beretik, suharturik nintzen hura gaindi nahirik; umiliaturik nintzen, batez ere, haur batek iruzur egin zidalako. Beltzuri gogorrean gelaratu nintzen beraz: eta ez ume ergel horrekin, ez haren aferetan gehiago nahasteko xedeaz, izkiriatu nion, berehala, gaur emateko asmoa nion txartel bat, eta non bere neurri zuzenean balioesten nuen. Baina, dioten bezala, gauak kontseilua dakar; gaur goizean iruditu zait ezen ez izanik hemen jostetarik hautatzerik, horrako hori gorde behar nuela: suntsitu dut beraz txartel zorrotz hori. Horretan gogoeta egin ondoren, harritua naiz hartu izanaz abentura bat finitzeko xedea, heroi andrearen galbidea neure esku izan baino lehen. Nora garamatzan haatik hastapeneko urratsak! Dohatsua, adiskide ederra, zu bezala, sekula amore ez ematera ohitzen jakin duena! Mendekua gibelatu dut azkenik; Gercourti buruz dituzun xedeengatik egin dut sakrifizio hori.
Orain sumina baretu zaidalarik, ez dut irrigarrikeria baizik ikusten zure ikaslearen jokabidean. Jakin nahi nuke zer irabazi uste duen horrela! Nik berriz ez dut fitsik ulertzen: defendatzeko baizik ez bada, berandu xamar dabilela behar da aitortu. Egunen batean erran beharko dit enigma horren gakoa! Jakiteko irrikan nauka. Soil-soilik akitua zen beharbada? Hori izan liteke egiazki; zeren dudarik gabe ez baitaki oraino ezen amodioaren geziek, Akileren lantzak bezala, beren baitan dakartela egiten dituzten zaurien sendabidea. Ez ordea, egun osoan izan duen muzina ikusirik eginen nuke badela hor damurik... badela hor... zerbait... bertutearen gisakorik... Bertutea! Egoki dagokio bada neska horri bertutea! Ah! Utz biezaio egiazki horretarako jaioa den emakumeari, bertutea edertzen dakien bakarrari, maitaraziko lukeen bakarrari!... Barka, adiskide ederra: baina gaur arratsean berean gertatua da, Tourvel andrearen eta nire artean, jakinarazi behar dizudan gertaldia, eta badut oraino zirrara doi bat. Neure burua bortxatu beharrean naiz gertaldi horrek eragin didan bihotz hunkitzetik gogoa bertzeratzeko; xede horretan lagunduko didalakoan ekina naiz zuri izkiriatzeari. Lehen une horrek baduke zer barkaturik.
Baditu jadanik egun batzuk Tourvel andrea eta biok akort garela geure sentimenduez; eleez baizik ez dugu eztabaidatzen. Betiere haren adiskidantza zen, zinez, nire amodioari ihardesten ziona: baina abenikozko mintzaira horrek ez zuen gauzen mamia aldatzen; eta gisa horretan gelditu izan bagina ere, menturaz geldiago aitzinatua nintzatekeen, baina ez hala ere segurantza gutxiagoz. Ez zen jadanik ni urruntzeaz ere mintzo, hasieran hori nahi bazuen ere; eta egunoro izaten ditugun solasez den bezanbatean, baldin artoski eskaintzen badiot okasioa, hark ere artoski du baliatzen.
Nola gure elkar ikuste laburrak promenaldia bitartean izaten baitira, egungo egun osoan egin duen eguraldi ezinago txarrak ez zidan deusik igurikatzen uzten: zinez gaitzitu ere zitzaidan; ez nuen aldez aurretik ikusi eragozpen horrek ekarri behar zidan abantaila.
Ezin promenaturik, bertzeak jokoan hasi dira mahaitik jaiki ahala; eta nola nik gutxi jokatzen dudan, eta nola ez duten nire beharrik, hartu dut asti hori neure gelara igateko, jokoa noiz finitu zain han egoteko bertze xederik gabe.
Lagunartera berriz nentorrela, emakume xarmant hori kausitu dut bere gelara sartzen, eta, izan zuhurtziagabekeria edo izan ahulkeria, horra non bere boz eztiaz erran didan: «Nora zoaz bada? Egongelan ez da nehor.» Ez nuen gehiagorik behar, pentsa dezakezunez, haren gelan sartzera entseiatzeko; igurikatzen nuena baino askoz gutxiago aihertu zait. Egia da zuhur jokaturik solasaldia atean hasi dudala, bai axolarik gabe hasi ere; baina gela barnean finkatu garen orduko, egiazko hizpidea ekarri dut, eta neure amodioaz hitz egin diot neure adiskideari. Haren lehendabiziko erantzuna, izanagatik sinplea, iruditu zait aski adierazgarria: «O! Zera, erran dit, ez gaitezen horretaz hemen mintza»; eta dardaraka zegoen. Gaixoa emakumea! Hil hurran dakusa bere burua.
Ez zuen haatik izutzeko arrazoirik. Badu zenbait denbora, egunen batean edo bertzean erdiesteko segurantzaz, eta ikusirik emakume hura alferrikako guduetan sobera indar baliatzen, deliberatua nintzela neure indarrak geroratzera, eta hura akiturik noiz errendatuko zitzaidan eginahalik gabe igurikatzera. Ohart zakizkio oraingoan garaipenak erabatekoa izan behar duela, eta ez diodala fitsik zor nahi okasioari. Asmo hori eratu arte, eta lehiaz ari ahal izateko, sobera arriskatu gabe, ez diot beraz amodio hitz hori hain setatsu ukatua errepikatu; aski suhar uste ninduela ziur jakinik, entseiatu naiz doinu amoltsuagoz hari mintzatzera. Uko horrek ez ninduen haserretzen, atsekabetzen ninduen; neure adiskide sentikor horrek ez ote zizkidan kontsolamendu batzuk zor?
Neure burua kontsolatzearekin batera, haren esku bat nirearen baitan gelditu da; gorputz eder hark nire besoa zuen euskarri, eta oso hurbil ginen elkarrengandik. Ohartuko zenion segurki zenbatez, egoera horretan, defentsa ahultzen ari den heinean, galdeak eta ukoak hurrenez-hurrenagoak izaten diren; nola burua zehartzen den eta behakoak apaltzen, hitzak aldiz, betiere motel erranak, bakanak eta etenak diren. Sintoma balios horiek arimaren men egitea iragartzen dute, hutsik ere egin gabe: baina men egite hori oso bakanetan baizik ez da oraino zentzumenetaraino heldu; uste dut betiere arriskutsua izaten dela halaber urrats nabarmenegirik egiten saiatzea; zeren nork bere buruaren uzte hori ez izanik plazer txit eztirik gabea, ezin jakin norbait egoera horretarik ateratzera nola behartu, nahitaez defentsarako mesedetan datekeen beltzuririk sorrarazi gabe.
Baina, kasu honetan zuhurtzia hanbatenaz premiazkoagoa nuen, zenbatenaz beldurra bainion batez ere bere buruaren uzte horrek nire ameslari amoltsuari halabeharrez sorraraziko zion izuari. Beraz galdatua nion aitormen hori, ez nion bozez egin zezan ere eskatzen; behako bat aski izan zitekeen; behako bat bakarra, eta zoriontsua nintzen.
Adiskide ederra, begi eder horiek nigana ditu alabaina jaso, aho zerutiar horrek erran ere du: «Hots bada! Bai, nik...» Baina bet-betan behakoa itzali zaio, boza erlastu, eta emakume maitagarri hori nire besoetara erori da. Doi-doia izan dut neure besoetan hartzeko astia, ezen horra non dardarazko indar batez nigandik libratuz, behakoa galdua, eta eskuak zerurantz goratuak, deiadar egin duen... «Jainkoa... O, Jainko Jauna, salba nazazu»; eta berehala, tximista baino zaluago, belauniko zegoen nigandik hamar urratsera. Ito beharrean aditu dut. Aitzinatu naiz hari laguntza ematera; baina hark, nire esku, haren malkoez bustiak heldurik, batzuetan nire belaunak ere besarkaturik, erran du: «Bai, zu izanen zara, zu izanen zara nire salbatzailea! Zuk ez duzu nire heriotza nahi, utz nazazu; salba nazazu; utz nazazu; Jainkoarren, utz nazazu!» Eta segida gutxiko ele horiek nekez itzuri zaizkio negar malko ugarituen artetik. Bizkitartean heldu nau horren indar handiaz, non ez nindukeen urruntzen utziko; bildurik orduan nire indarrak, besoetan jaso dut. Instant berean negar egitetik gelditu da; ez du hitzik atera; gorputz atal guztiak zurrundu zaizkio, eta ekaitz horren ondotik dardara bortitzetan da hasi.
Biziki hunkitua nintzen, aitor dizut, eta uste dut men eginen niola haren eskariari, zernolakoek horretara behartu izan ez banindute ere. Gauza segura da hala ere ezen laguntza doi bat eman diodan ondoren, bakarrik utzi dudala hark erregutzen zidan bezala, eta karia horretara bozkarioak egiten ditudala. Dagoeneko kasik jasoa dut saria.
Igurikitzen nuen, maitasun aitormena lehen aldiz egin nion egunean bezala, ez zela arratseko lagunartera agertuko. Baina zortzi orenen inguruan, egongelara jaitsi, eta lagunartean soilik jakinarazi du ondoezik egona zela. Begitartea apaldua zuen, boza ahuldua, eta jarrera berariaz egokitua; behakoa ordea eztia zuen, eta usu nigan du finkatu. Hark jokoari uko egin izanak behartu ere nauelarik haren ordez jokatzera, nire ondoan eseri da. Afaldu bitartean, bakarrik gelditu da egongelan. Itzuli garelarik, negar egina zela sumatu uste diot: hori argitzeko, erran diot ezen iruditzen zitzaidala ondoezak minberatua zuela oraino; eta hark adeitasunez ihardetsi dit orduan: «Gaitz hori ez da jin bezain fite joaten!» Nor bere gelara joan garelarik azkenik, eskua luzatu diot; eta haren gelako atarian hark indarrez tinkatu du. Egia da iruditu zaidala ezen higidura horrek bazuela zerbait oharkabetik: hainbat hobe ordea; nire nagusigoaren bertze froga bat da.
Eginen nuke orain zoratzen dagoela hein horretara heldu izanaz: xahutu beharrekoak xahutuak dira; gozatzea baizik ez da gelditzen. Menturaz, izkiriatzen ari natzaizun bitartean, asmo ezti hori buruan dabilkio jadanik! Eta, aitzitik, defendatzeko bertze asmoren bat balebilkio ere, ez ote dakigu guk, ontsa jakin ere, zer bilakatzen diren asmo horiek oro? Horra nire galdera, hau luza liteke gure hurrengo elkar ikustea baino areago? Harengandik igurikitzen dut, konparazione, hainbat itxura egite elkar ikuste hori onartu baino lehen, baina hor konpon! Lehen urratsa egin duten orduko, ahalketi latz horiek ba ote dakite baratzen? Horien amodioa zinez leherketa bat izaten da; gogor egiteak indar gehiago ematen die. Nire debot izu hori segika letorkidake, baldin ni baratuko banintz hari segitzetik.
Finean, adiskide ederra, berandu baino lehen joanen naiz zure etxera, emana didazun hitza atxiki dezazun galdatzera. Ez zenuen ahantziko dudarik gabe erdietsi ondoko hitz eman zenidana; desleialtasun hori zure zaldunari buruz? Prest zaudea? Ni berriz nehoiz elkar ezagutu ez bagenu bezain irrikan naiz. Bertzenaz, zu ezagutu izana irrika areagotzeko arrazoi bat da agian:
Bidezko naiz, eta ez naiz jadanik galai.
Hori izanen da halaber mendean hartu dudan emakume serios horri eginen diodan lehen desleialtasuna; eta hitz ematen dizut ezen lehen estakuruaz baliatuko naizela hogeita lau orenez haren ondotik urruntzeko. Zigorra izan bekio, hain luzaz zugandik urrun eduki nauelako. Badakizua bi hilabetetik gora emanak ditudala abentura honetan? Bai, bi hilabete eta hiru egun; biharko eguna ere kontatzen dut hain segur, zeren abentura hau ez baita ordu arte zinez azkendua izanen. Horrek gogorarazi dit B***ko andereñoak hiru hilabete osoz eutsi ziola. Gogobetekoa dut ikustea nola egiazko pinpirintasuna bertute latza baino hobeki defendatzen den.
Adio, adiskide ederra; utzi behar zaitut, oso berandu baita. Gutun honek uste baino urrunago eraman nau; baina bihar Parisa gutunak igortzekoa nola naizen, okasioa baliatu nahi izan dut zure adiskidearen poza egun bat lehenago izan dadin orobat zurea.
...ko gaztelutik, 17**ko urriaren 2an, gauean.
C. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK MERTEUILEKO MARKESARI
Adiskidea, engainatua izan naiz, traditua, galdua; etsi gaiztoan naiz: Tourvel andrea partitu da. Partitu da, eta ni ezjakitun! Eta ni ez nintzen han partitze horri kontra egiteko, haren saldukeria doilorraz hari liskar egiteko! Ah! Ez uste partitzen utziko nionik; hemen gelditua zatekeen; bai, hemen gelditua zatekeen, indarkeria baliatu behar izan banu ere. Zer bada! Nire segurantza sineskorrean, lasai lokartua nintzen; lo nintzen, eta tximista gainera zait erori. Ez, ez dezaket partitze hori fitsik uler: uko egin behar zaio emakumeak ezagutzeari.
Atzoko egunaz oroitzen naizelarik! Zer diot? Arratseko solasaz beraz ere oroitzen naizelarik! Behako arras ezti hura, boz arras amoltsu hura! Eta esku hura nireari tinkatua! Eta bitarte hartan, niri ihes egiteko asmotan zen! O emakumeak, emakumeak! Auhen eginen duzue gero, baldin tronpatuak bazarete! Bai ordea, guk baliatzen ditugun zitalkeriak oro zuei ebatsiak dira.
A zer plazerra izanen dudan mendeku harturik! Emakume zital hori berriz aurkituko dut; berriz nagusituko natzaio. Baldin amodioa aski izan badut bide egokiak aurkitzeko, zer ez ote du eginen, mendekuaren laguntzaz? Berriz ikusiko dut emakume hori neure aurrean belauniko, dardaraka eta malkoz bustia, bere boz engainatzaileaz urriki galdez niri oihuka; eta nik ez dut urrikirik izanen.
Zertan ari da orain? Zer pentsatuko du? Bere buruaz hanpatua da agian tronpatu nauelako; eta bere sexuaren gostuei leial, plazer hori iruditzen zaio eztiena. Bertute hain sarri goratuak ahal izan ez duena, jukutriaren senak nekerik gabe du erdietsi! Burugabea ni! Haren zintzotasunaz beldur nintzen; haren fede gaiztoaz behar nintzen beldurtu.
Eta neure erresumina irenstera behartua izatea! Ez ausartzea oinaze arin bat baizik erakustera, bihotza herraz betea dudalarik! Nire nagusigoari itzuria zaion emakume mutiri bati berriz ere erregutzera behartua ikustea neure burua! Hein horretaraino behar ote nintzen bada umiliatu? Eta nork umiliatu ni? Emakume herabeti batek, borrokan sekula ari izan gabeko batek. Zer probetxu dakarkidake haren bihotzean egoitza hartu izanak, amodioaren su guztiez hura besarkatu izanak, haren zentzumenen asaldua eldarnioraino eraman izanak; baldin eta bere bazterraldian sosegu harturik, egungo egunean harrotzen ahal baita bere ihesialdiaz ni neure garaipenaz bainoago? Eta jasanen duta? Adiskidea, zuk ez duzu hori uste; zuk ez duzu nitaz horren uste umiliagarririk!
Baina zer halabeharrek nauka emakume horri atxikia? Ez ote ditut bertze ehun neure konplimenduen irrikan? Ez ote zaizkit konplimendu horiei ihardestera lehiatuko? Haietariko ezeinek balio ez baleza ere honako honek bezainbat, aniztasunaren lilurak, bertze emakumerik mendean hartzearen xarmak, mendean hartze ugari horien loriak, ez ote dute aski plazer eztirik eskaintzen? Zergatik lasterka joan ihes egiten digunaren bila, eta zergatik ezaxolatu gugana jin direnez? Ah! Zergatik?... Ez dakit, baina sentipen hori biziki errotua da nigan.
Egin du betiko nire zorionak, nire atsedenak, non ez dudan erresumin berberaz gorroto eta maite dudan emakume hori hartzen. Ez dut neure asturua jasanen, non ez naizen harenaren jaun eta jabe. Lasai eta gogobeterik orduan ni, nihaurk dut, aldiz, emakume hura ni une honetan pairatzen ari naizen ekaitzen mende ikusiko, sorraraziko dizkiot bertze mila gehiago. Esperantzak eta beldurrak, mesfidantzak eta segurantzak, herrak asmaturiko gaitz guztiak, amodioak eskainiriko ontasun guztiak, nahi dut mukuru bete dezaten haren bihotza, nire borondatearen arabera hurrenez hurren etor dakizkion. Aldi hori jinen da... Baina zenbat lan oraino! Zeinen hurbil nintzen atzo, eta zeinen urrun naizen gaur! Emakume horrengana nola hurbildu? Ez naiz ezein urrats egitera ausartzen; badakit xede bat hartzeko lasaiago egon behar nukeela, eta odolak zainetan dirakit.
Nire oinazea gero eta handiagoa da, hanbatenaz batbederak hemen odol hotzean erantzuten baitie gertakari honez, beraren kausaz, ohi ez bezalakotik ageri duen guztiaz... egiten dizkiedan galdera guztiei. Nehork ez daki deus, nehork ez du deusik jakin nahi: doi-doia aipatua zuketen, baldin utzi izan banie bertze zerbaitez mintzatzen. Rosemonde andreak, zeinaren gelara berri hori jakin orduko presaka joan bainaiz gaur goizean, bere adinari dagokion hoztasunaz ihardetsi dit erranez ezen Tourvel andreak atzo izan zuen ondoezaren berezko ondorioa zela hori; ezen Tourvel andrea eritasun baten beldur zela, eta nahiago izan zuela bere etxean egon: oso gauza sinplea iruditzen zaio hori, hark gauza bera eginen omen zuen, hala erran dit: bi emakume horien artean deus komunik balego bezala! Rosemonde andre hil hurranaren eta nire bizitzari atsegina eta oinazea dakarkion bertze horren artean!
Volanges andreak, nik hasieran estalgile zelako susmoa hartu banion ere, ez dirudi hunkitua, ez bada Tourvel andreak urrats horrez berari aholkurik eskatu ez izanaz. Bozkariotan naiz, aitor dizut, hark niri kalte egiteko plazerra ez hartu izanaz. Horrek are frogatzenago dit ezen ez dela, ni beldur nintzen heineraino, emakume horren fidantziaren jabe; betiere arerio bat gutxiago da. Zer nolako bozkarioa ez luke hartuko, baldin jakin baleza niri egin didatela ihes! Zenbatez ez zen bere buruaz bete eta hanpatuko, ihesaldi hori bere kontseiluengatik izan balitz! Zenbatez ez zen haren garrantzia areagotuko! Ene Jainkoa! Hari bai nik herra! O! Berriz lotuko natzaio haren alabari; neure gogara eta irudimenera landuko dut: aldi batez hemen geldituko naizela uste dut orobat; egin ahal izan dudan gogoeta doiak xede horretara narama bederen.
Ez duzu uste, alabaina, hain urrats nabarmena egin ondoren, nire eskergabe horrek nire ausentziaren beldur egon behar duela? Baldin jarrai niezaiokeela bururatu bazaio, ez da baratuko niri atea herstetik; eta ez dut nahi baliabide horretara ohitu dadin nahi, eta hanbatenaz gutxiago nahi dut umiliazio hori jasan. Nahiago dut aitzitik hemen geldituko naizela hari mezutu; arrenka galdatuko ere diot hona berriz itzul dadin; eta nire ausentziaren uste oso-osoa dukeenean, haren etxean naiz agertuko: ikusiko dugu elkar ikuste hori nola jasaten duen. Elkar ikuste hori gibelatu beharrean naiz ordea, eragin handiagoa izan dezan, eta oraino ez dakit pazientziarik izanen dudan: egun osoan hogei aldiz ireki dut ahoa neure zaldien galdea egiteko. Haatik neure buruari nagusituko natzaio; hitz ematen dizut zure erantzuna hemen hartuko dudala; soil-soilik galdatzen dizut, adiskide ederra, zain eduki ez nazazun.
Zer gertatzen den ez jakitea litzateke gehien muzinduko ninduena: baina nire sehiak, Parisen baita hura ere, badu eskubiderik haren gelariagana nolabait erraz hurbiltzeko: baliagarria izan dakidake. Manu bat eta dirua igortzen diot. Arren otoi galdatzen dizut on iduri dakizula bata nahiz bertzea gutun honetan sar ditzadan, bai orobat zure sehi baten bidez ardura handiz hari igor diezaiozun ere, nireari emateko manuz. Izari horiek behar ditut hartu, zeren eta zital horrek bai baitu nik izkiriatzen dizkiodan gutunak sekula ez hartzeko ohitura, gogaikarri zaion zerbait manatzen diodanean; eta orobat ez baitzait iruditzen, oraingoz, mendean hartua duen emakume horrez nik nahi nukeen bezain gogobeterik denik.
Adio, adiskide ederra; baldin ideia zoriontsuren bat, nire urratsa azkartzeko baliabideren bat burura balekizu, mezutu niri. Behin baino gehiagotan sentitu izan dut zeinen baliagarria izan litekeen zure adiskidantza; une honetan orobat ari naiz sentitzen; zeren izkiriatu dizudanez geroztik lasaiago bainaiz; aditzen didan norbaiti mintzatu natzaio bederen, eta ez gaur goizaz geroztik sorgorturik inguruan ditudan automatei. Egiatan, zenbatenaz ikusi, hanbatenaz tentatua naiz uste izateko ezen munduan zu eta biok baizik ez garela zerbait balio dugun bakarrak.
...ko gaztelutik, 17**ko urriaren 3an.
CI. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK AZOLAN
bere sehiari.
(Aurreko gutunari atxikia)
Arras ergela behar duk izan, hemendik gaur goizean partitu haizen hori, Tourvel andrea ere partitzera zihoala ez jakiteko; edo, baldin jakin baduk, niri mezutzera ez etortzeko. Zerk balio dik bada nire dirua morroiekin horditzen xahutzeak; nire zerbitzuan eman behar hukeen denbora gelariei gorte egiten emateak, hargatik gertatzen denaz hobeki argitua ez banauk? Horra zertan den beraz hire laxokeria! Gaztigatzen diat ordea, baldin zeregin honetan laxokeriarik egiten baduk, hura dukek nire zerbitzura eginiko azkena.
Tourvel andrearen etxean gertatzen den oro jakinarazi behar didak: haren osasuna, ea lo egiten duen; ea tristeturik edo alegera den; ea usu jalgitzen den, eta noren etxera joaten den; ea jenderik hartzen duen etxean, eta nortzuk jiten zaizkion; ea zertan ematen duen denbora, ea beltzuria duen bere gelariekin, bereziki hona ekarri zuenarekin; ea zer egiten duen bakarrik denean; baldin, irakurtzen duenean, segidan irakurtzen duen, ala irakurketa etenik ametsari emana egoten den; berebat izkiriatzen duenean. Entseia hadi orobat gutunak postara eramaten dizkion sehiaren adiskide egitera. Usu egiok mandatu hori haren ordez egiteko eskaintza: eta onar dezanean, igor itzak soilik garrantzirik gabeak iruditzen zaizkianak, eta igorri niri bertzeak, batez ere Volanges andrearentzat direnak, baldin kausituko bahitu.
Molda hadi aldi batez oraino heure Julie horren maitale zoriontsua izateko. Baldin bertze maitalerik badu, hik uste duan bezala, amore emanaraziok biekin egotera; eta ez hadi mindu gero adeitasun guztiz irrigarri baten karietara: hik baino gehiago balio duten bertze anitzen kasuan izanen baihaiz. Baldin hala ere bigarren hori sobera desegoki gerta baledi; baldin hautemanen bahu, konparazione, egunean zehar hartuegia duela Julie, eta beraz askoz banakago egoten dela etxekoandrearen ondoan, zeinahi bidez bazter ezak, edo liskar hakio bertzela: ez izan ondorioen beldurrik, nik sustengatuko haut. Oroz gain ez hadi joan etxe horretatik. Jarraikitasunari esker baita oro ikusten, eta ontsa ikusten. Are gehiago, menturaz haren morroiren bat kalera bota balezate, eskain heure burua haren ordez, dagoeneko nire zerbitzura ez bahintz bezala. Erran, kasu horretan, utzi egin nauala etxe lasai eta antolatuago bat bilatzeko. Entseia hadi finean han onartua izatera. Bitarte horretan orobat izanen haut nire zerbitzura; ***ko dukesaren etxean bezala izanen duk; eta gero, Tourvel andreak orobat sarituko hau.
Baldin aski trebe eta arduratsu bahintz, manu hau aski izan beharko huke; baina trebetasuna eta ardura ordezkatzeko, dirua igortzen diat. Honekin batera dohakian txartelak, ikusiko duan bezala, nire diruzainagandik hogeita bortz luis jasotzeko baimena ematen dik; zeren ez baitiat dudarik egiten sosik gabe hagoela. Diru kopuru horretarik behar den guztia baliatuko duk Julieri nirekin gutun bidezko harremanetan hasteko deliberoa harrarazteko. Gainerakoa baliagarria dukek morroiei edanarazteko. Egizak kontu, ahal bezainbat, atezainaren gelan edan dezaten, hire etorrerak laket izan dakizkion. Ez ahantz ordea ez ditudala hire plazerrak ordaindu nahi, hire zerbitzuak baizik.
Ohitu ezak Julie orori beha egotera eta oro mezutzera, bai eta huskeria irudi dakiokeena ere. Hobe dik alferrikako hamar perpaus izkiriatzea, perpaus garrantzitsu bat aipatzeke uztea baino; axolarik gabekoa dirudiena usu garrantzizkoa izaten baita. Berehala egon nahi baitut jakitun, baldin interesgarria irudi dakiakeen zerbait gerta baledi, bidal ezak Philippe, gutun hau jaso ahala, mandatu zaldiz, ...n finkatzera; han geldituko duk bertze manurik hartu arte; behar izanez gero hark hartuko dik txanda. Ohiko gutunetarako, posta aski dukek.
Kasu egin gutun hau ez galtzeaz. Egunoro berrirakur ezak, hala deus ahantzi ez zaiala ziurtatzeko, nola oraino atxikia duala segur izateko. Egin ezak finean nire fidantziaz ohoraturik denak egin behar duen guztia. Badakik ezen, baldin hitaz kontent banago, orobat izanen haizela hi nitaz.
...ko gaztelutik, 17**ko urriaren 3an.
CII. GUTUNA
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEAK
ROSEMONDE ANDREARI
Biziki harritua zaituzket, andrea, zure etxetik laster-lasterra partitua naizela jakinik. Urrats hori hagitz ohi ez bezalakoa irudituko zaizu: baina zure ezusteak zer emendio dukeen partitze horren arrazoiak jakiten dituzunean! Irudituko zaizu menturaz ezen horiek zuri erranik ez dudala aski errespetatzen zure adinari premiazkoa zaion lasaitasuna; ezen aldaratzen naizela orobat hainbat arrazoirengatik zor zaizkizun begiramenezko sentimenduetarik? Ah! Andrea, barka: bihotza hertsatua dut ordea; bere atsekabea adiskide ezti eta orobat zuhur baten altzoan isurtzeko premian da: zu izan ezik nor hauta lezake? Har nazazu zeure alabatzat. Izan itzazu nigana ama baten ontasunak; arrenka dizkizut galdatzen. Baduket ausaz zenbait eskubide zugana ditudan sentimenduen karietara.
Bazen garai bat non sentimendu laudagarri horietara osoki emana, ez bainituen ezagutzen bertze sentimendu hauek, ni orain jasaten ari naizen asaldu hilgarria arimara dakartelarik, haiek gudukatzeko indarra kendu eta aldi berean gudukatzera behartzen zaituztenak; garai hura non da orain? Ah! Zorigaiztoko bidaldi horrek galdu nau...
Zer erran diezazuket azkenik? Maite dut, bai itsuki maite ere. Ondikotz! Lehen aldiz izkiriatu dudan ele hori, hain sarri galdatua eta nehoiz emana izan ez den ele hori, bizitzaz ordainduko nuke sorrarazi didan hari behin bakarrik adierazi ahal izateko eztitasuna; eta haatik etengabe behar diot ukatu. Nire sentimenduez duda eginen du oraino; zer arranguraturik baduela usteko du. Nire dohakabea! Zergatik ez zaio hain erraza nire bihotzean irakurtzea, nola zaion nire bihotzaren jabe izatea? Bai, gutxiago sofrituko nuke, baldin zenbat sofritzen dudan baleki; baina zuhaurk, nahiz erraten ari natzaizun, urrundanik ere ez zenuke nire sofrimendua sumatuko.
Une batetik bertzera ihes egitera noakio eta atsekabetzera. Oraindik ere nigandik hurbil egon uste duelarik, urrundua naukake jadanik: egunoro ikusi ohi nauen orenean berean, partitua naukake sekula jin ez den lekuetara, jin dadin ezin utz diezaiokedan lekuetara. Prestakizunak oro eginak ditut jadanik; dena prest dago, nire begien aitzinean; begiok ezin pausa ditzaket partitze krudel hori iragarriko ez didan deusen gainean. Oro prest, ni salbu!... Eta zenbatenaz nire bihotzak partitzeari uko egiten dion, hanbatenaz frogatzen dit partitze horri men egiteko premia.
Men eginen diot dudarik gabe, hobe dut hil errudun bizi baino! Dagoeneko, biziki sentitzen dut, errudun baino errudunagoa naiz; neure prestutasuna baizik ez dut salbatu, bertutea desagertua da. Aitor diezazudan, oraino gelditzen zaidan bertute doia, haren eskuzabaltasunari zor diot. Hura ikustearen, aditzearen plazerraz, nigandik hurbil sentitzearen eztitasunaz, hura zorionez bete ahal izateak sortzen zidan zorion are handiagoaz horditua, botererik gabe eta indarrik gabe nintzen; doi-doia gelditzen zitzaidan borrokatzeko boterea eta indarra, deusik ere ez ordea kontra egiteko; neure arriskuak dardaraka nindukan, ezin hari itzuririk. Hots bada! Hark nire atsekabea ikusi du, eta urrikaldu zait. Nola ez dut maiteko? Bizia baino anitzez ere gehiago zor diot.
Ah! Baldin haren ondoan geldituz gero soilik neure biziaz egon behar banu dardaraka, ez uste harengandik urruntzea nehoiz onartuko nuenik. Hura gabe zer dut bizia, galduz gero ez nintzateke zoriontsuago? Hari eta neure buruari betiko malur egitera kondenatua; auhenik egitera eta hura kontsolatzera ez ausartzera orobat; hala haren, nola neure buruaren kontra egunoro defendatzera; nire ardura guztiaz hura atsekabetzera, ardura horiek guztiak nahi nizkiokeelarik haren zorionari opa. Horrela bizitzea ez dea mila aldiz hiltzea? Horra beraz zein izanen den nire asturua. Jasanen dut haatik, izanen dut aski kuraia. O zuk, amatzat hautatu zaitudan horrek, har ezazu nire zina!
Har ezazu orobat neure ezein egintza ezkutatuko ez dizudalako zina; har ezazu, arren otoi; premiazkoa dudan laguntza gisa eskatzen dizut: hala, oro zuri errateko hitza eman baitizut, betiere zure aurrean nagoela uste izatera ohituko naiz. Zure bertuteak nirea ordezkatuko du. Nehoiz ez dut, dudarik gabe, zure aitzinean ahalke gorritzea onartuko; eta galga ahaltsu horrez neure buruari nagusitua, zugan maiteko dudalarik adiskide bihozberatasunaz betea, neure ahulkeriaren isilmandataria, zugan berebat dut ohoratuko ahalketik salbatuko nauen aingeru begiralea.
Zuri galde hori egin behar izatea sobera jasatea da. Fidantzia hanpatu baten ondorio hilgarria! Zergatik ez nau lehenago ikaratu nire baitan sortzen ari zen jaidura horrek? Zergatik harrokeriaz hanturik uste izan dut neure gogara baliatzen edo garaitzen ahalko nuela? Burugabea ni! Ez nuen amodioa kasik ezagutzen! Ah! Ardura gehiagoz kontra egin izan banio, ausaz ez zitzaidakeen horrenbertze nagusituko! Ausaz orduan partitze hau ez zatekeen beharrezkoa; edo, xede dolugarri horri men eginik ere, ez nukeen osoki hautsi beharko bakanagoa izatea aski zukeen harreman bat! Oro batera galtzea ordea! Eta sekulako! O adiskidea!... Zer ordea! Izkiriatzen ari natzaizularik ere, desira gaiztoetan galtzen naiz oraino. Ah! Parti nadin, parti nadin, eta nire sakrifizioek ordain bitzate bederen nire gogoaz bertzerako hutsegite horiek.
Adio, adiskide agurgarria; maita nazazu zure alaba banintz bezala, har nazazu alabatzat; eta zaude ziur ezen, nahiz ahula naizen, nahiagoko dudala hil zuk egin duzun hautuaz ezgai bihurtu baino.
...tik, 17**ko urriaren 3an, goizeko oren batean.
CIII. GUTUNA
ROSEMONDE ANDREAK
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEARI
Areago atsekabetu nau, nire maite polita, zure partitzeak, partitze horren kausak harritu nauen baino; nire esperientzia luzeak eta zuk sorrarazten didazun interesa aski izan ditut zure bihotza nola zegoen argitzeko; eta baldin oro behar bada erran, ez didazu deus edo ia deus ere erran zure gutunean. Baldin hura izan banu berriemaile bakarra, oraino ez nuke jakinen nor den maite duzun gizona; zeren denbora guztian hura aipatuagatik, ez duzu haren izena behin bakarrik ere izkiriatu. Ez nuen horren beharrik; ontsa dakit nor den. Ohartarazten dizut ordea, zeren eta gogora ekarri baitit horrelakoa izaten dela beti amodioaren estiloa. Ikusten dudanez, iragan aldietan bezalakoa da oraino.
Ez nuen uste nigandik hain urrun diren eta nire adinari hain arrotz zaizkion oroitzapenetara berriz itzuli beharko nuenik. Hargatik, atzodanik, oroitzapen horiek zinez izan ditut gogoetagai, baliagarria izan lekizukeen zerbait kausitzeko desiraz. Zer egin dezaket ordea, ez bada zu miretsi eta zutaz urrikaltzea? Hartu duzun xede zintzoa goresten dut: izutzen nau ordea, zeren ondorioz ikusten baitut beharrezkoa iruditu zaizula; eta egoera horretan egonik, oso zaila izaten da geure bihotzak etengabe hurbilarazten gaituen harengandik betiere urrun irautea.
Ez haatik etsi. Deus ezin baitzaio ezinezkoa izan zure arima ederrari; eta egunen batean maluraz fingaitz egin bazeneza (Jainkoak ez dezala nahi!), sinets nazazu, maite polit horrek, atxiki ezazu bederen zeure ahal guztiaz borrokatu izanaren kontsolamendua. Eta, bertzalde, giza zintzotasunak ez dezakeena, zeruko graziak nahi duenean obratzen du. Menturaz haren laguntzaren bezperan zaude; eta zure bertutea, gudu izugarrietan trebatua, garbiagoa eta disdirantagoa jalgiko da gudu horietarik. Egun ez duzun indarra, bihar jasotzea igurika ezazu. Ez ezazu indar hori balia haren gainean bermaturik atseden hartzeko, baina zure indar guztiak erabiltzeko kuraia hartzeko baizik.
Probidentziari utzirik ezin guduka dezakedan arrisku batean zu laguntzeko ardura, neure gain hartzen dut zu ahal bezainbat sustengatu eta kontsolatzea. Ez ditut zure penak leunduko, neuretuko ditut ordea. Gisa horretan gogo onez ditut zure isilmandatuak hartuko. Sumatzen dut zure bihotzak lasaitzeko premia izan behar duela. Nik neurea dizut zabaltzen; adinak ez dit oraino adiskidantzari sentikor ez izateko heineraino hoztu. Zu hartzeko prest kausituko duzu beti. Zure oinazeen leuntze arin bat baizik ez da izanen, baina ez duzu bederen bakarrik negar eginen: eta zorigaitzeko amodio horrek, sobera nagusitua zaizularik, hitz egitera behartzen zaituenean, hobe duzu nirekin mintzatu eta ez harekin. Horra non zu bezala mintzo naizen; eta uste dut gu biok ez garela haren izena aipatzera helduko; bertzenaz, elkar ulertzen dugu.
Ez dakit zilegi ote zaidan zuri erratea ezen nire ustean zure partitzeak hura biziki hunkitu duela; zuhurragoa litzateke agian harez zuri ez hitz egitea: ez dut maite ordea adiskideak atsekabetzen dituen zuhurtzia hori. Luzaz ez mintzatzera behartua naiz haatik. Neure ikusmenaren ahulak eta neure eskuaren dardarak ez didate gutun luzerik izkiriatzera uzten, nihaurk behar ditudalarik izkiriatu.
Adio bada, maite polit hori; adio, haur maitagarri hori; bai, gogo onez zaitut alabatzat hartzen, zuk bai baituzu ama bati urguilua eta plazerra sortzeko behar den guztia.
...ko gaztelutik, 17**ko urriaren 3an.
CIV. GUTUNA
MERTEUILEKO MARKESAK VOLANGES ANDREARI
Egiatan, adiskide on eta maitea, zure gutuna irakurririk doi-doia begiratu ahal izan naiz harroaldi batetik. Zer! Zeure fidantzia osoaz ohoratzen nauzu! Kontseilu galdez etorri ere bazatoz nigana! Ah! Arras zoriontsua naiz, baldin oniritzi hori merezi badut zugandik: baldin ez badiot adiskidantzaren jaidurari soilik zor. Bertzalde, arrazoia zeinahi dela ere, ez da haatik balio gutxiagokoa nire bihotzarentzat; eta oniritzi hori erdietsi izana ez da niretzat hura merezi izaten areago saiatzeko bertze arrazoi bat baizik. Askatasun osoz erratera noakizu bada (zuri aholkurik emateko asmorik gabe ordea) nire pentsaera zein den. Fidagaizten dut, zeren ez baita zurea bezalakoa: baina neure arrazoiak adieraz diezazkizudanean, haztatuko dituzu; eta baldin gaitzets bazenitza, zure iritzia aldez aurretik baiezten dut. Baduket bederen zu baino zuhurragoa naizela ez uste izateko zuhurtzia.
Baldin haatik, behingo honetan soil-soilik, nire iritzia hobetsia gerta baledi, hobeste horren kausa ama baten maitasunezko irudipenetan behar zenuke bilatu. Sentimendu hori laudagarria nola baita, zure baitan behar du. Aise sumatzen ahal baita alabaina tentatzen zaituen asmo horretan! Hala bada, baldin eta batzuetan huts egitea egokitzen bazaizu, sekula ez duzu hutsik egiten, ez bada bertuteen hautuan.
Zuhurtzia da, nire iduriko, hobetsi behar dena, erabakitzen delarik bertzeren asturua, eta batez ere finkatu behar delarik lotura ezin hautsizko eta sakratu batez, nola baita ezkontza. Orduan behar du ama zintzo bezain amoltsu batek, zuk egoki diozun bezala, bere alaba bere esperientziaz lagundu. Beraz, horra nire galdera, zer egin dezake hori erdiesteko, ez bada atsegin dena eta komeni dena alabarentzat bereizi?
Ez litzateke bada amaren aginpidea doilortzea, ez litzateke amaren aginpidea deuseztea aginpide hori arinkeriazko jaidura baten peko ezartzea, zeren jaidura horrek liluratzeko duen ahalmena haren beldur direnek baizik ez baitute sentitzen, eta desagertzen baita erdeinatua den orduko? Nik, aitor dizut, ez dut sekula sinetsi grina arrunt erakargarri eta ezin aihertuzko horietan, iduri baitu onetsiak direla gure makurkeria guztien estakuru gisa. Ez dezaket uler nola jaidura batek, une batez jaioa eta bertze batez hila gertatu denak, ahalkearen, prestutasunaren eta lañotasunaren hatsapen mudaezinak baino indar gehiago izan dezakeen; eta ez dezaket orobat uler nola ustezko grina batek justifika dezakeen hatsapen horiek traditzen dituen emakumea, diruaren grinak ebaslea, edo mendekuarenak hiltzailea justifika lezakeen bainoago.
E! Nork erran dezake ez dela sekula borrokatu behar izan? Ni ordea beti saiatu izan naiz neure buruari sinetsarazten ezen kontra egiteko, aski dela kontra egin nahi izatea; eta orain arte bederen, nire esperientziak nire iritzia baieztatu du. Zer litzateke bertutea, bere baitan dakartzan betebeharrak gabe? Haren gurtza gure sakrifizioetan datza, haren saria gure bihotzetan. Egia horiek soil-soilik ez adituarena egiteko interesa dutenek uka ditzakete; zeren eta, zitalduak baitira dagoeneko, liluraldi bat sortzea igurikatzen baitute, beren jokabide gaiztoa arrazoi gaiztoz justifikatzen saiatuz.
Baina beldur hori sor ote lezake haur laño eta herabeti batek, zugandik sortua den eta ahalkean eta garbitasunean hezia izanak berezkotik zuena indartu baizik ez dion haur batek? Zure alabarentzat umiliagarria dela erranen ere nukeen beldur horri nahi diozu haatik zuhurtziaz prestatua zenion ezkontza abantailatsua sakrifikatu! Asko maite dut Danceny; eta aspaldi honetan, dakizun bezala, gutxitan ikusten dut Gercourt jauna; baina batari diodan adiskidantzak, bertzearen axola gutxiak, ez didate bi hautu horien arteko alde hagitz handia sumatzea eragozten.
Biak etorki berekoak dira, horretan ados naiz; bata ordea fortunarik gabea da, eta bertzearena hain da munta handikoa, non, etorki gorenekoa izan gabe ere, aski litzatekeen hura noranahi helarazteko. Aitor dizut diruak ez dakarrela zoriona; baina aitortu behar dut halaber zorionbidea aise errazten duela. Volanges andereñoa, zuk diozun bezala, aski aberatsa da bientzat: hala ere, jasotzekoa duen hiruretan hogei mila liberako errenta ez da hain munta handiko dirutza Dancenyren izena daramalarik, izen horri egoki dagokiokeen etxea antolatu eta sustengatu behar duelarik. Ez gaude dagoeneko Sévigné andrearen garaian. Luxuak beretua du oro: nahiz gaitzesten dugun, imitatu beharrean gara ordea, eta ezdeuskeriak azkenik beharrezkoa denaz gabetzen gaitu.
Zuk, arrazoi osoz, oso balioesten dituzun dohain pertsonalez den bezanbatean, hain segur ere alde horretarik Gercourt jaunak ez du zer liskarturik; eta beraren frogantzak eginak ditu. Nahi nuke sinetsi, eta sinesten dut alabaina, ezen Danceny ez dabilkiola gibeletik; baina horretaz hain ziur gaudea? Egia da bere adinaren akatsetarik salbuetsia ageri izan dela orain arte, eta egungo ohiturak gorabehera badarakusala orobat lagunarte zintzorako jaidura nabarmen bat beraren alde eta fabore mintzo dena: nork daki ordea ageriko zintzotasun hori ez dion bere fortunaren eskasari zor? Gizon zital edo galdu izateko beldur doi bat izanez gero, hala ere dirua behar izaten da jokalari edo libertina izateko, eta hutsegiteak maitatzen ahal dira orobat nahiz hutsegiteon gehiegikeriaren beldurrez egon. Danceny ez litzateke azken finean deus hoberik ez dezakeelako egin lagunarte zintzoari atxikia zaion lehena.
Ez dut erraten (Jainkoak ez dezala nahi!) hori guztia uste dudanik Dancenyz: baina arrisku bat litzateke betiere; eta zer liskar ez zenizkioke zeure buruari eginen, baldin gertakari hori zorionekoa ez balitz! Zer ihardetsiko zenioke alabari, erranen lizukeelarik: «Ama, gaztea nintzen eta esperientziarik gabea; nire adinean barkagarria den hutsegite baten lilurak hartu ere ninduen: baina zeruak, aldez aurretik ikusi baitzuen nire ahulkeria, ama zuhur bat eman zidan, ahulkeriatik begira eta sustenga nintzan. Zergatik bada, zure zuhurtzia ahantzirik, nire zorigaitza onartu duzu? Nire esku ote zegoen senarrik hautatzea, ez nekielarik deus ezkontzaz? Senarra hautatu nahi izan banu ere, ez zegoen zure esku hautu hari uko egitea? Nehoiz ez dut ordea borondate zoro hori izan. Zuri obeditzeko delibero finkoan, zure hautuaren zain egon naiz begirunez etsia; nehoiz ez naiz urrundu zuri zor nizun mendetasunetik, eta haatik egungo egunean neure baitan daramat alaba mutiriek baizik merezi ez duten atsekabea. Ah! Zure ahuleziak galdu nau...» Beharbada haren errespetuak deitore horiek itoko lituzke; baina amaren maitasunak hautemanen lizkioke: eta zure alabaren malkoak izanagatik gordekakoak, zure bihotzaren gainean lirateke hala ere isuriak. Non bilatuko duzu orduan kontsolamendua? Amodio ero horretan ausaz, nahiz zeure alaba haren kontra bortiztu behar zenuen, eta aitzitik zuk haren lilurari men egin zenion?
Ez dakit, adiskide maitea, soberazko gaitzerizkoa dudan grina horren kontra; baina beldurgarria iruditzen zait, baita ezkontza barnean ere. Ez uste gaitzesten dudanik sentimendu onest eta ezti batek ezkontideen arteko lotura eder dezan, eta lotura horrek bere baitan dakartzan betebeharrak hein batean ema ditzan; baina sentimendu hori sortzea ez dagokio lotura horri; gure bizitza osoko hautua arautzea ez dagokio aldi bateko lilura bati. Alabaina, hautatzeko behar da konparatu; eta nola konpara, soilik xede bat darabilagularik gogoan; xede hori bera ezin ezagut dezakegularik, hordikerian eta itsukerian murgilduak baikaude?
Anitz emakume kausitu ditut, pentsa dezakezunez, gaitz arriskutsu horrek jota; haietariko batzuen isilmandatuak entzuna naiz. Haiei adituz gero, ezeinek ere ez du izaki betegina ez den maitalerik: baina ametsezko betegintzarre horiek haien irudimenean baizik ez dira existitzen. Haien buru beroak ez du atsegintasunik eta bertuterik baizik amesten; nor ere nahiago baitute, hura beren gogara apaintzen dute: Jainko baten beztidurak dira, hain sarri eredu erdeinagarri batek jantziak: baina zeinahi dela ere eredu hori, jantzi dute beztidura horiez, eta beren obraren kaltea jasanik, horra non ahuspezturik gurtzen duten.
Edo zure alabak ez du Danceny maite, edo lilura hori bera ari da jasaten; baldin maitasun hori elkarrekikoa bada, lilura hori biok komun dute. Halatan, elkar ezagutzen ez dutela, elkar ezin ezagut dezaketela jakiteko segurantzara mugatua da bikote hori sekulako elkartzeko zure arrazoia. Baina, erranen didazu, Gercourt jaunak eta nire alabak gehiago ezagutzen dute elkar? Ez, dudarik gabe; baina ez dute bederen elkar neurriz gain baliatzen, soil-soilik daude elkarren ezjakinean. Zer gertatzen da orduan nik zintzotzat ditudan senar-emazteen artean? Batbederak bertzea aztertzen duela, bertzearen arabera behatzen diola bere buruari, berehala bilatu eta aurkitzen duela bere gostuetarik eta borondateetarik zeintzuk utzi behar dituen bazter, elkarren lasaitasunerako. Sakrifizio arin horiek nekerik gabe egiten dira, zeren baitira elkarrekikoak eta aldez aurretik ikusiak: berehala sorrarazten dute elkarrekiko onginahia; eta ohiturak, zeinak bortizten baititu suntsitzen ez dituen jaidura guztiak, emeki emeki dakar adiskidantza eztia, fidantzia amoltsua, estimuari erantsirik osatzen dutenak, nire ustean, ezkontideen zorion sendo zinezkoa.
Amodioaren lilurak eztiagoak izan daitezke; baina nork ez daki halaber gutxiago irauten dutela? Eta zer arrisku ez du sortzen liluren suntsitzea dakarren uneak! Akatsik ttipienek orduan dirudite bitxiak eta ezin jasanezkoak, liluraturik gintuzkan betegintzarrearen ideiarekin duten alde handiagatik. Senar-emazte orok uste du haatik soilik bertzea aldatu dela, eta batbederak balio duela oraino hutsegite une batean bere burua balioetsia zuen bezainbat. Jadanik sentitzen ez duen xarma, harriturik dakusa nola ez dion bertzeari jadanik sorrarazten; umiliaturik da beraz: harrokeria zaurituak espirituak ditu zurmintzen, hutsegiteak areagotzen, beltzuria ekartzen, herra hedarazten; eta plazer burugabeak zorigaitz luzez ordainduak dira azkenik.
Horra, adiskide maitea, solasgai dugun sujetaz pentsatzen dudana; ez dut neure pentsaera defendatzen, adierazten dizut soil-soilik; erabakia zeuri dagokizu. Baina baldin lehengo iritzian badirauzu, egiten dizut arren nire arrazoiak gudukatu dituzketen arrazoiak niri jakinarazteko galdea: gogobeterik naukakezu zugandik argibideak jasotzeaz, eta batez ere zure haur maitearen asturuaz lasaitua izateaz, suhar desiratzen baitut haren zoriona, hala hari diodan adiskidantzagatik, nola zuri sekulako atxikia naukanarengatik.
Parisen, 17**ko urriaren 4an.
CV. GUTUNA
MERTEUILEKO MARKESAK CÉCILE VOLANGESI
Hots bada! Ttipi hori, horra non arrunt beltzuri zauden, arrunt ahalke, eta Valmont jaun hori gizon gaiztoa da, ezta? Nola! Ausardiaz baitzaitu gehien maiteko lukeen emakumearen gisara tratatu! Irakatsi baitizu jakiteko irrikan zeunden huraxe! Egia erran, prozedura horiek barkaezinak dira. Eta zuk, berriz, zeure zintzotasuna zeure maitalearentzat nahi duzu gorde (nork ere ez baitu zintzotasun hori neurriz gain baliatzen); amodiotik atsekabeak baizik ez dituzu laket, eta ez atseginak! Deus hoberik ez, eta zoragarri agertuko zara nobela batean. Grina, zorigaitza, ororen gainetik bertutea, zeinen gauza ederrak! Segizio dirdiratsu horren erdian, aspertzea ere gerta liteke egia erran, saririk ere badakarke ordea!
Beha bada haur gaixoari, zeinen urrikaria den! Biharamunean begiak apal zituen! Eta zer erranen duzu bada, zure maitalearenak diratekeenean? Eutsi, aingeru eder horrek, ez dituzu beti horrela izanen; gizon guztiak ez dira Valmonten gisarakoak. Eta bertzenaz, begi horiek jasotzera ez jadanik ausartzea! O! Konparazione, arrazoi izan duzu; han irakurriko baitzukeen mundu guztiak zure abentura. Sinets nazazu hala ere, baldin hori hala balitz, gure emakumeek eta orobat gure andereñoek behakoa apalagoa lukete.
Bistan denez, halabeharrez egin behar dizkizudan laudorioak gorabehera, onar dezadan haatik huts egin duzula zeure maisu lanean; ez baitiozu amari dena erran. Hain ontsa hasia zinen eta! Haren besoetara bildua zinen jadanik, negar hipaka, hura ere negarretan; zeinen agerraldi hunkigarria! Eta ondikotz burura gabe utzia! Zure ama amoltsuak, pozez zoratzen, eta zure bertuteari laguntzeko, komentuan sartuko zintuzkeen, bizi guztiko; eta han nahi hainbat maiteko zenukeen zeure Danceny, aurkaririk gabe eta bekaturik gabe; han guztiz zeure gogara atsekabetuko zinatekeen; eta, hain segur ere, Valmont ez zen han egonen, zure oinazea plazer gogaikarriz asaldatzen.
Serioski, nehor izan ote daiteke, hamabortz urte paseak izanik, zu zaren bezain haur? Arrazoi osoz diozu ez dituzula nire ontasunak merezi. Zure adiskidea izan nahi nuen haatik: baduzu menturaz adiskideren beharrik zure ama horrekin, eta berak eman nahi dizun senarrarekin! Ez baduzu ordea zeure burua gehiago trebatzen, zer nahi duzu egitea zurekin? Zer iguriki liteke zugandik, baldin neskei adimena dakarkien horrek zeuri aitzitik kendu egiten dizula badirudi?
Zeure baitara etorririk gogoeta egin ahal bazeneza une batez, berehala ulertuko zenuke bozkariotan egon behar zenukeela, auhen egin ordez. Ahalketia zara ordea, eta hori gaitzitzen zaizu! Hots! Zaude lasai; amodioak sortzen duen ahalkea amodiozko dolorea bezalakoa da: behin baizik ez da jasaten. Geroztik egiten ahal dira oraino ahalke zein dolore itxurak; ez da ordea gehiago ahalkerik zein dolorerik sentitzen. Plazerrak han dirau hala ere, eta bada zerbait. Ikusi uste ere dut zure solasalditxo horren bitartez plazerra arras balioets zenezakeela. Hara, fede on pixka bat. Erraten zenuena egiten uzten ez zizun asaldu bizi hura, defendatzea zailtasun handi bihurtu zizuna, Valmont joan zenean beltzuritu antzean utzi zintuena, ahalkeak sorrarazia ote zen? Edo plazerrak sorrarazia balitz? Eta haren mintzatzeko moldeei nola erantzun ez jakite hori ez letorke haren egiteko eratik? Ah! Neskatxa gaztea, gezurretan ari zara, eta zeure adiskideari erraten diozu gezurra! Hori ez dago ongi. Utz dezagun ordea.
Mundu guztiarentzat plazerra litzatekeena, eta plazer hutsa bertzerik ez agian, zure egoeran zinez zoriona bihurtua da. Alabaina, amaren maitasunari atxikimendu handia baitiozu eta zeure maitalearen maitale nahi baituzu sekulako iraun, bien artean zaudelarik nola ez duzu ikusten hirugarren bati lotzea dela elkarren kontrako bi xede horiek erdiesteko bide bakarra? Abentura berri horretara emana zabiltzalarik, zure amari irudituko zaio men eginez sakrifikatzen diozula higuin duen jaidura bat, eta zure maitalearen aurrean erdietsiko duzu zeure burua ederki defendatu izanaren ohorea. Zeure amodioa etengabe seguratuko diozun arren, ez dizkiozu azken frogak emanen. Uko horiek, ez baitira dolugarriak zu zauden egoeran, zure bertutearen gainean ditu hark hutsik egin gabe emanen; deitoratuko ditu agian, baina are gehiago maitatuko zaitu, eta, bataren ustean, amodioa sakrifikatu izanaren eta, bertzearenetan, aihertu izanaren merezimendu bikoitza zeureganatzea ez zaizu eskainiak zaizkizun plazerrez gozatzea baizik gostako. O! Zenbat emakumek galdu duen bere izen ona, nahiz artoski gordea zukeen horrelako baliabideez eutsi ahal izan balio!
Proposatzen dizudan xede hau, ez zaizua iruditzen hala zuhurrena, nola eztiena? Badakizu zer irabazi duzun zuk hartu duzun xedeaz? Bada zure amak zure tristuraren areagotze hori maiteminaren areagotzeari egotzi diola, laidotua dela beraz, eta zuri zigorra emateko segurago egotea baizik ez duela igurikitzen. Izkiriatu berri dit; bere ahal guztiak eginen ditu aitormen hori zuhaurengandik lortzeko. Menturaz, hala erran dit, eskainiko ere dizu Danceny senartzat; halatan, mintzatzera nahi zaitu behartu. Eta baldin, amoltsutasun tronpagarri horren lilurari men eginik, zeure bihotzaren arabera ihardetsiko bazenio, handik sarri giltzapeturik luzaz, sekulako ausaz, zeure sineskortasun itsua negarretan zenuke deitoratuko.
Zure amak zure aurka baliatu nahi duen jukutria horri, bertze jukutria batez behar diozu buru egin. Has zaitez bada, haren aurrean ez hain triste agertuz, Danceny gogoan gutxiago darabilzula hari sinetsaraztetik. Hanbatenaz errazago sinetsiko du, zenbatenaz hori izaten baita ausentziaren ondorioa; eta hanbatenaz eskerdunago agertuko zaizu, zenbatenaz bere zuhurtziagatik bozkariotan egoteko okasio bat baitu kausituko, zeren iradoki baitio baliabide hori. Baina baldin, duda izpi bati atxikia oraino, setaturik balitz hala ere zuri frogak ezartzen, eta jin balekizu ezkontzaz mintzatzera, zaude, alaba on baten gisara, guztizko mendetasunean. Azkenaz goiti, zer arriskatzen duzu? Senarraz den bezanbatean, batak balio izaten du bertzeak bezainbat; eta senarrik deserosoena ez da hala ere ama bat bezain gogaikarria izaten.
Zutaz kontent dagoen orduko, amak esposatuko zaitu azkenik; eta orduan, zure urratsetan libroago, zeure gogara baztertzen ahalko duzu Valmont Danceny hartzeko, edo atxikitzen ahalko dituzu biak. Zeren, kasu egiozu, zure Danceny hori atsegina da: baina da gizon suerte bat nonahi eta noiznahi edukitzen ahal dena; lasai egon zintezke harekin. Valmontekin arras bertzela da: hura atxikitzeak lan du; eta bazter utziz gero arriskutsua izaten da. Trebezia handia behar da harekin, edo, trebeziarik ezean, maltsotasun handia. Baina, halaber, baldin adiskide gisara atxikitzea erdiets ahal bazeneza, hori bai bozkarioa! Berehala goitituko zintuzke modan dauden gure emakumeen gainetik. Batbederak gisa horretara hartzen baitu sendotasuna munduan, eta ez ahalke gorrituz eta negarrez, moja haiek belauniko bazkaltzera behartzen zintuztenean bezala.
Entseiatuko zara bada, baldin zuhurra bazara, Valmontekin onezkoak egitera, haserre bizian egon behar baitu zurekin; eta batbederak jakin behar baitu bere ergelkeriak konpontzen, aitzina zakizkio beldurrik gabe; laster ikasiko baituzu halaber, ezen gizonak aitzinatu ohi zaizkigun arren, gu izaten garela ia beti bigarren urratsak egitera behartuak. Baduzu horretarako estakururik: zeren ez baituzu gutun hau gorde behar; eta fermuki galdatzen dizut Valmonti bihur diezaiozun irakurria dukezun orduko. Ez ahantz gutuna aldez aurretik berriz zigilatzeaz. Hasteko, hari buruz eginen duzun urratsaren merezimendua zeure gain utzi behar zaizulako, eta uste ez dezan orobat kontseilatua izan zarenik; eta bertzenaz, zu baizik ez zaitudalako munduan aski adiskide, mintza natzaizun bezala zuri mintzatu ahal izateko.
Adio, aingeru ederra, jarraitu nire kontseiluei, eta mezutu ea onak iruditu zaizkizun.
P. S.- Izan ere, kasik ahantzi zitzaidan... ele bat oraino. Lehia zaitez zeure estiloa gehiago zaintzera. Haur baten gisa izkiriatzen jarraitzen duzu. Ontsa dakusat nondik datorkizun hori; pentsatzen duzun guztia erraten baituzu, eta ez duzu deusik erraten pentsatzen ez duzunaz. Hori horrela izan daiteke zugandik nigana, ez baitio batak bertzeari deus ere ezkutatu behar: baina mundu guztiari! Zure maitaleari batez ere! Ergel itxuran agertuko zinateke betiere. Ikusten duzu beraz ezen, norbaiti izkiriatzen diozunean, hari diozula izkiriatzen eta ez zeure buruari: entseiatu behar zara beraz ez hainbertze zuk pentsatzen duzuna hari erratera, nola hark gehien atsegin duena erratera.
Adio, bihotza: besarkatzen zaitut liskar egin ordez, zuhurragoa izanen zarelako esperantzan.
Parisen, 17**ko urriaren 4an.
CVI. GUTUNA
MERTEUILEKO MARKESAK VALMONTEKO BIZKONDEARI
Bikain, bizkonde, eta jo duzun ukaldi horrengatik kartsuki zaitut maite! Bertzenaz, zure lehen gutunaren ondoren, bigarrena aise igurika zitekeen: beraz ez nau batere harritu; eta oraino erdietsi ez zenituen zeure garaipen horiez harro zinelarik jadanik, garaipen horiei zegokion saria eskatu zenidalarik, eta prest ote nintzen galdetu zenidalarik, nik ontsa nekusan ez nuela presaka ibiltzeko horrenbertze premiarik. Bai, zin dagit, gertaldi amoltsu eta biziki hunkitu zintuen haren kontaketa ederra irakurriz, gure zaldungoaren garai ederrenei egoki dagokion zure neurritasuna ikusiz, hogei aldiz egina naiz neure artean: «Horra huts egindako afera!».
Ezin baitzuen ordea bertze era batera izan. Zer nahi duzu egitea bere burua eman eta hartua ez den emakume gaixo batek? Ala fede, kasu horretan, ohorea bederen behar da salbatu; eta hori da hain zuzen ere lehendakariaren emazte horrek egin duena. Ni bertzalde, bai baitakit hark egin duen urratsak baduela zinez halako eraginik, neure kontura baliatzeko asmotan naiz, okasio doi bat seriosa eskainia zaidan orduko: hitz ematen dut ordea ezen nik begiz jotako gizonak okasioa ez balu zuk baino hobeki baliatuko, hain segur ere uko egin beharko ninduela sekula betiko.
Horra non arras deuseztua zaren, bai bi emakumeren artean deuseztua ere, non bata biharamunetan zen jadanik, eta bertzeak ez baitzuen bertzerik eskatzen! Hots bada! Usteko duzu neure burua goratzen ari naizela, eta erraza dela erranen duzu gertakariaren ondotik igertzea; baina zin egin diezazuket gertatu dena igurikatzen nuela. Zeren ez baituzu hain zuzen ere zeure egoerari dagokion dohaina; ikasi duzuna baizik ez dakizu, eta ez duzu deus ere asmatzen. Beraz, egoera ohi dituzun arauetara makurtzen ez zaizun orduko, eta ohiko bidetik jalgi behar duzun orduko, motz gelditzen zara eskolume baten gisara. Finean, haurkeria bat batetik; ahalkearen itzulera bertzetik, egunoro jasaten ez dituzulako aski dituzu harri eta zur gelditzeko eta ez dakizkizu ez aldez aurretik begiratzen, ez erremediatzen. Ah! Bizkonde! Bizkonde! Irakasten didazu gizonak beren garaipenagatik ez jujatzen; eta aurki, zutaz erran beharko da: «Behinola kementsua izan zen.» Eta ergelkeriatik ergelkeriara ibili ondoren, nigana zatoz! Iduri du ez dudala bertze zereginik zure ergelkeriak konpontzeaz bertzalde. Egiazki sobera lan nuke.
Zernahi dela ere, bi abentura horietarik, batari nire borondatearen kontra lotu zatzaizkio, eta ez naiz horretan nahasiko; bertzeaz den bezanbatean, adeitasun doi bat erakutsi baitidazu, neure gain hartuko dut. Honekin batera igortzen dizudan gutuna, lehenik irakurri eta gero Volanges ttipiari emanen diozuna, aski eta sobera duzu neskatxa hori zugana berriz erakartzeko: baina, otoi arren, arta ezazu pixka bat haur hori, eta sor dezagun haren bidez, elkar aditurik, haren amaren eta Gercourten etsipena. Ez dugu izariak bortxatuz zer beldurturik. Argi dakusat neskatxa ttipi hori ez dela gehiago izutuko; eta hari buruz ditugun xedeak beteak direnetik beretik, ahal duena beharko du egin.
Arrunt ezaxolatzen naiz neska horrez. Doi bat laketua zitzaidan hura neure mendeko azpikari bilakatzea bederen, eta bigarren mailako rolak joka zitzan nire mendean orobat hartzea: badakusat ordea ez dela horretarako gai; badu halako lañotasun ergel bat zuk baliatu duzun sendabideari ere amore eman ez diona, nahiz ez duen sendabide horrek sekula huts egiten; eta hori da nire ustez emakume batek izan dezakeen eritasunik arriskutsuena. Badarakusa, batez ere, nortasun ahulezia bat ia beti sendagaitza eta orori ihardukitzen zaiona; hala non, neska ttipi hori azpijokorako trebatzen ariko ginelarik ere, ez genukeen harez emakume erraz bat baizik eginen. Bada, ez dut deusik ezagutzen erraztasun ergel hori bezain arruntik, batbederari eskainarazten baitio bere burua nola eta zergatik jakin gabe, soil-soilik erasotzen zaiolako eta buru egiten ez dakielako. Emakume suerte horiek plazer makinak baizik ez dira.
Erranen didazu hori egitea aski dugula, eta gure xedeek ez dutela bertze ezeren premiarik. Ordu onean! Baina ez dezagun ahantz mundu guztia berehala heltzen dela makina horien giderrak eta motorrak ezagutzera; beraz, honako honetaz arriskurik gabe baliatzeko, bizkor behar dugu ibili, garaiz gelditu, eta gero berehala hautsi. Egiazki, ez zaigu faltako hura baztertzeko baliabiderik, eta Gercourtek giltzapean sartuko du guk nahi dezagunean. Azkenaz goiti, ezin jadanik dudatuko duenean kukuak makur jo diola, makur jotze hori aski ezaguna eta nabarmena datekeenean, zer axolako zaigu Gercourtek mendeku hartzea, baldin ez badu kontsolamendurik? Nik senarraz diodana, zuk dudarik gabe amaz duzu pentsatzen; beraz errana eta egina.
Hobetsi dudan eta geldiarazi nauen xede horrek harrarazi dit neskatxa ttipi hori azkar xamar eramateko deliberoa, nire gutunean ikusiko duzun bezala; karia horretara oso garrantzitsua da orobat haren eskuetan arriskuan jar gaitzakeen deusik ere ez uztea, eta otoi kasu emaiozu horri. Horretarik begiratuak garatekeen orduko, ni arduratuko naiz moralaz, gainerakoa zuri dagokizu. Ikusiko bagenu hala ere geroztik lañotasuna zuzendu zaiola, badukegu betiere asmoz aldatzeko astia. Egitekotan gauden hau halabeharrez behar genuen egin, egunen batean edo bertzean: edozein kasutan, gure eginahalak ez dirateke hutsalak.
Badakizua nireak hutsal izateko arriskuan egon direla, eta Gercourten zoria ia nagusitu zaiola nire zuhurtziari? Volanges andrea ez zaio bada une batez ama bati dagokion ahulkeriari makurtu? Ez zion bada alaba Dancenyri eman nahi? Horra zer iragartzen zuen zuk biharamunean hauteman zenuen interes amoltsuago hark. Zuhaur zinateke orobat balentria eder horren kausa! Zorionez ama amoltsu horrek gertaturikoa mezutu dit, eta nire erantzunak xede hori hartzeko gogoa kenduko ziolakoan nago. Bertutea hain sarri diot aipatu, eta batez ere hainbertze balaku egin dizkiot, non arrazoi dudala uste izan behar baitu.
Haserre nago gutun horren kopia bat egiteko astia izan ez dudalako, hala nire moralaren zorrotza onbidetsu gerta zekizun. Ikusiko zenukeen nola erdeinatzen ditudan maitale bat izateraino zitaldu diren emakumeak! Hain baita erosoa rigorista izatea bozez! Bertzeri baizik ez dio horrek kalterik egiten, eta ez gaitu neholaz ere gogaitzen... Eta jakitun naiz berebat dama zintzo horrek izan dituela, bertze edozeinek bezala, bere ahulkeria ttipiak bere gaztaroan, eta ez nintzen batere haserre haren kontzientzia bederen umiliatu izanaz; halatan doi bat kontsolatua nintzen neurearen aurka egiten nizkion lausenguez. Horregatik beretik, gutun berean, Gercourti kalte egin nahiak eman dit hura ahotan goxo hartzeko ausartzia.
Adio, bizkonde; on deritzot zauden lekuan gelditzeko hartu duzun xedeari. Ezein biderik ez dut zure partitzea azkartzeko; bihoakizu ordea gure ikasle komunarekin asperrak uxatzeko gomita. Nitaz den bezanbatean, elkar ikusteko egin didazun dei adeitsua gorabehera, ikusten duzu igurikatu beharrean garela oraino; eta onartuko duzu, dudarik gabe, ez dela nire errua.
Parisen, 17**ko urriaren 4an.
CVII. GUTUNA
AZOLANEK VALMONTEKO BIZKONDEARI
JAUNA,
Berorren manuei jarraiki, Bertrand jaunaren etxean egona naiz, berorren gutuna jaso orduko, eta hark hogeita bortz luisak eman dizkit, berorrek manatu zion bezala. Bi luis gehiago eskatu dizkiot Philipperi emateko, berehala partitzeko erran bainion, berorrek agindu bezala, eta ez baitzuen sosik; baina berorren diruzain jaunak ezezkoa eman dit, erranez ez zuela berorrengandik manu hori hartu. Neure dirutik eman behar izan diot bada eta berorren onberatasunak kontuan izanen didalakoan nago.
Philippe bart arratsean partitu da. Ostatuan berean gelditzea gomendatu diot, hura non kausitu jakin genezan hain segur ere, haren beharra izanez gero.
Gero berehala joan naiz lehendakariaren emaztearen etxera, Julie andereñoa ikustera: baina ez zen etxean, eta La Fleurrekin baizik ez dut hitz egin, honek ordea ez dit deus jakinarazi, heldu denez geroztik bazkalorduetan salbu ez baita egoitzan egon. Laguntzaileak egin dio zeregin guztia, eta berorrek ontsa dakienez ez dut laguntzaile hori ezagutzen. Egungo egunean hasi naiz haatik.
Gaur goizean Julie andereñoaren etxera itzuli naiz, eta gogoa arras bete bide zaio ni ikustearekin batera. Galderak egin dizkiot haren etxekoandrearen itzuliaren zergatiaz; baina ez omen daki deus, eta egia erran didala uste dut. Liskar egin diot haren etxekoandrea partitzera zihoala mezutu ez zidalako, eta seguratu dit ez zuela gau hartan berean baizik jakin, etxekoandreari lotarakoak egiten laguntzera joan zenean: hala non gau osoa eman omen zuen prestakizunak egiten, eta neska gaixoak ez omen zuen bi oreneko loa baizik egin. Etxekoandrearen gelatik ez zen gau hartan goizeko oren bata jo zuen arte jalgi, eta ez zuen etxekoandrea utzi harik eta izkiriatzen hasi zen arte.
Goizean, partitzerakoan, Tourvel andreak gutun bat eman zion jauregiko atezainari. Julie andereñoak ez daki norentzat zen: menturaz berorrentzat zela dio; berorrek, ordea, ez dit horretaz deusik aipatu.
Bidaldi osoa bitartean, andreak kapusai handi bat zeraman aurpegi gainean, eta beraz ez zitzaion deus ikusten: baina Julie andereñoak hain segur ere uste du usu negar egina zela. Bidean ez zuen hitzik atera, eta ez zuen ...n baratu nahi izan, joaterakoan egin zuen bezala; eta hori ez zitzaion Julie andereñoari askorik laketu, artean gosaldu gabea baitzen. Baina, nik erran diodan bezala, nagusiak dira nagusi.
Heldu zirenean, andrea oheratu zen; baina bi oren baizik ez zituen egin ohean. Iratzarri zelarik, bere atezaina etorrarazi zuen, eta manatu zion ez nehori uzteko etxean sartzera. Ez zuen garbiketarik egin. Mahaira eseri zen bazkaltzeko; ez zuen ordea salda pittin bat baizik hartu, eta berehala irten zen. Kafea gelara eraman zioten eta Julie andereñoa aldi berean sartu zen. Kausitu zuen bere etxekoandrea idazmahaian paperak aztertzen, eta gutunak zirela ikusi zuen. Eginen nuke berorrenak direla; eta arratsaldean heldu zitzaizkion hiru gutunetarik, bazen bat arratsean oraino begien aitzinean zuena! Ziur naiz hura ere berorrena dela. Zergatik gisa horretan alde egina da haatik? Harriturik nauka! Hargatik, berorrek jakinen du segurki? Eta afera horiek ez dagozkit niri.
Arratsaldean lehendakariaren emaztea liburutegira joan zen, eta han bi liburu hartu eta bere kabinetera eraman zituen: Julie andereñoak hain segur ere dio ordea han barnean ez zuela oren laurden batez ere irakurri, eta gutun hori irakurri, amets egin eta begitartea eskuari bermaturik egon, bertzerik ez zuela egin. Liburu horiek zeintzuk diren jakitea berorrek atsegin lukeela iruditu zaidanez, eta Julie andereñoak ez baitzekien, manatu dut liburutegira eraman nindezaten, ikusi nahi nuelako estakuruz. Bi libururen hutsunea baizik ez zen han: bata Pentsamendu giristinoen bigarren liburukia da; eta bertzea Clarisse deritzan liburu baten aitzin liburukia. Han dagoen bezala izkiriatu ditut: berorrek jakiten ahal du ausaz zer diren.
Atzo arratsean, andreak ez zuen afaldu; tea baizik ez zuen hartu.
Gaur goizean oso goizetik deitu ditu mirabeak; zaldiak galdatu ditu berehala, eta bederatzi orenak baino lehen Bernardotarren elizan zen, non meza entzun baitu. Kofesatu nahi izan du; baina kofesora kanpoan zuen, eta ez omen da zortzi-hamar bat egunetan itzuliko. Berorri mezutu beharreko berria iruditu zait.
Berehala etxeratu da, gosaldu du, eta gero izkiriatzen hasi da, eta horretan eman du oren bat inguru. Handik sarri izan dut berorren nahirik handiena egiteko parada: nik eraman baititut gutunak postara. Ez zegoen Volanges andrearentzat gutunik; baina igortzen dizut bat, lehendakari jaunari bidalia: huraxe iruditu zait interesgarriena. Bazen bertze bat Rosemonde andrearentzat; baina iruditu zait berorrek nahi duenean irakurriko duela, eta igortzera utzi dut. Bertzenaz, berorri ororen jakinean egonen da, lehendakariaren emazteak orobat izkiriatzen baitio. Aurrerantzean berorrek nahi lituzkeen gutun guztiak izanen ditut; zeren ia beti Julie andereñoa izaten baita gutunak mirabeei ematen dizkiena, eta seguratu baitit, niri didan adiskidantzagatik, bai eta berorri dionagatik ere, borondate onez eginen duela nik nahi dudan guztia.
Uko egin dio berebat eskaini diodan diruari: nago ordea berorrek atseginez eginen diola oparitxoren bat; eta baldin hori bada berorren borondatea, eta mandatu horren egitea nire esku utz nahi baleza, nik aise nekike hark zer atsegin dukeen.
Jaun nagusiak ez ahal du usteko zabar zerbitzatu diodanik, eta zazpi ahalak eginen ditut berorrek egiten dizkidan liskarrak justifikatzeko. Baldin lehendakariaren emaztea partitzear zela jakin ez badut, berorren zerbitzurako dudan lehia du aldiz horren kausa, berorrek joanarazi baininduen goizaldeko hiru orenetan; eta horren kariaz ez nuen, bezperan, Julie andereñoa, ohi bezala, arratsean ikusi, Tournebride-ra joan bainintzen lotara, jauregikoak ez iratzartzearren.
Usu sosik gabe omen nabilelako ere ba omen du berorrek niri zertan liskar eginik, eta derradan hasteko txukun janztea atsegin dudala, berorrek ikusten ahal duenez; eta janzkerak batbederari demaion ohorea behar dela halaber sustengatu; badakit etorkizunerako doi bat aurreztu behar nukeela menturaz; berorren eskuzabaltasunari guztiz atxikia nago ordea, hain nagusi ona baita.
Berorren zerbitzuan segi eta aldi berean Tourvel andrearen zerbitzuan sartzeaz den bezanbatean, berorrek ez ahal dit halakorik eskatuko! Andre dukesaren etxekoa oso desberdina izan baitzen; berorri egon bedi ziur ordea ez dudala morroi beztidurarik jantziko, eta are gutxiago gonazkorik, berorren sehi izateko ohorea izan ondoren. Bertze guztiaz den bezanbatean, berorrek nahi duena eska bekio errespetuz bezainbat txeraz berorren zerbitzari umila izateko ohorea duen honi.
ROUX AZOLAN, Sehia.
Parisen, 17**ko urriaren 5ean, gaueko hamaika orenetan.
CVIII. GUTUNA
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEAK
ROSEMONDE ANDREARI
O, ama barkabera! Anitz esker behar dizkizut eman, hain zure gutunaren beharretan nintzen! Etengabe irakurri eta berrirakurri dut; ezin aldara nintekeen gutunetik. Hari zor dizkiot partitu nintzenez geroztik hain bihotz-mingarriak izan ez zaizkidan une bakarrak. Hain ona baitzara! Zintzotasunak, bertuteak badakite beraz ahulkeria urrikaltzen! Nire malurak gupidesten dituzu! Ah! Ezagut bazenitza... Lazgarriak dira. Amodioaren penak jasana nintzela uste nuen, baina ezin erranezko oinazea, susma ahal izateko sentitu egin behar dena, da nor bere maiteagandik bereizi beharra, betiko bereizi beharra...! Bai, egungo egunean hertsaturik naukan atsekabea berriz jinen da bihar, etzi, nire bizitza osoan! Ene Jainkoa, hain naiz oraino gaztea, eta hain da luzea sofrimendutan eman beharko dudan denbora!
Nork bere malura sortzea; nork bere eskuez bihotza urratzea; eta ezin jasanezko oinaze horiek sofritzen ari bitartean, une oroz sentitzea ele batez bararazten ahal direla eta ele hori izatea makurkeria bat! Ah! Adiskidea!...
Harengandik urruntzeko xede guztiz ere dolugarri hura hartu nuenean, ausentziak kemena eta indarrak gehituko zizkidala igurikitzen nuen: zenbatez ere nintzen tronpatua! Iduri du aitzitik guztiz suntsitu dizkidala azkenik. Are gogorrago borrokatu behar nintzen, egia da: baina buru egin behar banuen ere, oro ez zen gabezia; hura noizean behin ikusten nuen bederen; hain sarri ere, nire behakoak hari igortzera ez ausartuagatik, harenak sentitzen nituen nigan finkatuak: bai, adiskidea, sentitu egiten nituen, iduri zuen arima berotzen zidatela; eta nire begietarik iragaten ez baziren ere, orobat heltzen zitzaizkidan bihotzeraino. Orain, bakardade dolorezko honetan, maite ditudan guztiengandik urrundua, neure zorigaitzari buruz buru, nire izate tristearen une guztiek malkoak dituzte izari, eta deusek ez du nire samina gozatzen, ezein kontsolamenduk ez ditu nire sakrifizioak ematzen: eta orain arte egin ditudanak ez zaizkit baliatu, ez bada egiteke ditudanak are mingarriagoak gerta dakizkidan.
Atzo oraino, biziki sentitu nuen hori bera. Ekarri zizkidaten gutunen artean, bazen bat harena; nigandik bi urratsera zeudelarik ere, horra non bertzeen artean ezagutu nuen. Nahigabe jaiki nintzen: dardaraka, neure zirrara bizia nekez ezkutaturik; eta egoera hura ez zen plazerrik gabea. Bakarrik gelditu nintzen orduko, eztitasun engainagarri hura berehala iraungi zen, eta bertze sakrifizio bat egiteko betebeharra baizik ez zidan utzi. Alabaina, zilegi ote zitzaidan irakurtzeko irrika bizian nintzen gutun hura irekitzea? Jarraika dabilkidan asturugaitzaren karietara, ustez agertzen zaizkidan kontsolamenduek ez naute, aitzitik, are gabetuago egotera baizik behartzen; eta gabezia horiek are krudelagoak bilakatzen dira Valmont jauna ere gabetua dela jakinik.
Horra bada azkenik, gogoan etengabe darabiladan izena, eta ondo gostarik izkiriatu dudana; karia horretara egin didazun liskar gisako horrek biziki asaldatu nau. Sinets ezazu, otoi, ezen gezurrezko ahalke batek ez duela deusik ere aldatu zugan dudan fidantzia; eta zergatik egon behar nuke haren izena aipatzeko beldurrez? Ah! Ahalke gorritzen naiz neure sentimenduez, eta ez sentimendu horiek sortu dituenaz. Ba ote norbait hura baino duinagorik halako zirrara eragiteko! Halarik ere ez dakit izen hori zergatik ez den berez jiten nire lumara; eta oraingo honetan ere, gogoeta behar izan dut egin paperean ezartzeko. Natorren berriz harengana.
Jakinarazten didazunez, nire partitzeagatik biziki hunkitua dela iruditu zaizu. Zer egin du bada? Zer erran? Parisa itzultzea aipatu dua? Asmo horretarik gibelaraz ezazu, otoi, ahal dukezun bezainbat. Baldin ontsa jujatu banau, ez zait aiher izanen urrats hori egin izanaz: baina orobat behar du jakin ezin aldatuzko xede bat dela. Hark zer pentsatzen duen ez jakitea dut oinazerik handienetako bat. Hemen dut oraino haren gutuna..., baina hain segur ere nire iritzi berekoa izanen zara, ez dut ireki behar.
Soilik zuri esker, adiskide bihozbera, egon ninteke harengandik arrunt bereizi gabe. Ez dut zure ontasunez neurriz gain baliatu nahi; ongi bai ongi baitakit zure gutunak ez daitezkeela luzeak izan: ez dizkiozu ordea bi hitz ukatuko zure haurrari; bata haren kemena sustengatzeko, eta bertzea kontsolatzeko. Adio, adiskide agurgarria.
Parisen, 17**ko urriaren 5ean.
CIX. GUTUNA
CÉCILE VOLANGESEK MERTEUILEKO MARKESARI
Gaurdaino ez diot Valmont jaunari igorri, andrea, zuk ohore handiz izkiriatu zenidan gutuna. Lau egunez atxiki dut, nahiz aurkituko ote zidaten izu-ikaraz nintzen sarri, arta handiz gorde dut ordea; eta atsekabeak hartzara hartzen ninduelarik, berrirakurtzeko giltzapetzen nintzen.
Garbi ikusten dut orain niri hain malura handia iruditu zitzaidana ia ez dela malura; eta aitortu behar dut plazer handia ematen duela; beraz dagoeneko ia ez naiz nahigabetzen. Soilik Danceny jaunagan pentsatzeak nau batzuetan oraino oinazetzen. Baina anitz dira jadanik Danceny gogoan ez dudan uneak! Ezen Valmont jauna hain baita atsegina!
Baditu bi egun harekin onezkoak egin ditudala: bai aise egin ere; zeren oraino bi hitz ez nizkion erran, eta horra non erran baitzidan ezen zerbait erran behar banion, etorriko zela gauean nire gelara, eta beraz aski izan nuen gogo onez hartuko nuela hari erantzutea. Eta gero, hona etorri zenean, ez zirudien nehoiz deus egin izan ez banio baino haserreago. Ez dit beranduago arte baizik egin liskarrik, bai ezti-eztia egin ere, eta halako eraz... Zuk bezala; hala frogatu dit oso begiko naukala berak ere.
Ez nekike erraten zenbat gauza bitxi eta nehoiz ezin sinetsiko nituzkeenak kontatu zizkidan, batez ere amaz. Plazer handia nuke hori guztia egia ote den jakinaraziko bazenit. Ondo gauza segura da ordea ezin izan niola irriari eutsi; hala non halako batean karkaraka irri egin bainuen, eta ikara handi batek hartu baikintuen; zeren amak adi baitzezakeen; eta ikustera etorri izan balitz, zer izanen ote zen nitaz? Hartan berean berriz komentura sartuko nindukeen!
Zuhur nola behar baitugu ibili, eta, Valmont jaunak berak erran didan bezala, neholaz ere ez baininduke hark arriskutan jarri nahi, hitzartu dugu hemendik aitzina soilik atea irekitzera etorriko dela, eta haren gelara joanen garela. Han ez dugu deusen beldurrik izanen; atzo izana naiz, eta orain izkiriatzen ari natzaizun bitartean, zain nago Valmont jauna berriz noiz etorriko. Orain, andrea, igurikitzen dut ez didazula liskar gehiagorik eginen.
Zure gutunean bada hala ere gauza bat biziki harritu nauena; esposatzen naizenerako Dancenyz eta Valmont jaunaz egin didazun gaztigu hori hain zuzen ere. Gogoan dut behin operan nola aitzitik erran zenidan ezen esposatu orduko neure senarra baizik ez nuela maitatzen ahalko, eta Danceny ere beharko nuela ahantzi: bertzenaz, gaizki ulertu nuen agian, eta nahiago dut hori bertzela izan dadin, zeren orain esposatzeko uneak ez bainau hainbertze izutuko. Irrika bizian ere banago, libertate handiagoa izanen baitut; eta orduan Dancenygan baizik ez pentsatzeko moldatu ahal izatea igurikitzen dut. Badakit harekin baizik ezin nintekeela zinez zoriontsua izan; zeren orain Danceny gogoan hartzeak etengabe oinazetzen bainau eta ez naiz zoriontsua harik eta harengan ez pentsatzea erdiesten dudan arte, oso gauza zaila dena; eta Danceny berriz gogoan hartzen dudanetik beretik, berehala xangrinatzen naiz berriz.
Kontsolazio doi bat hartzen dut, Dancenyk gehiago maiteko nauela seguratzen baitidazu; baina ziur zarea?... O! Bai, ez nauzu engainatu nahiko. Gauza bitxia da haatik nik Danceny maitatzea eta Valmont jaunak... Baina, zuk diozun bezala, menturaz pozgarria da! Nolanahi ere, ikusiko dugu.
Ez dut sobera ulertu nire idazteko eraz ohartarazi didazuna. Iruditzen zait Dancenyri nire gutunak on iruditzen zaizkiola diren bezala. Jabetzen naiz haatik ezen ez diodala deusik ere erran behar Valmont jaunarekin gertatzen ari zaidan guztiaz; beraz ez duzu zertan beldur izanik.
Ama ez zait oraino ezkontzaz mintzatu: ez kezkatu ordea; horretaz mintzatuko zaidalarik, ni harrapatzeko izanen baita, hitz ematen dizut jakinen dudala gezurra erraten.
Adio, adiskide ona; anitz eskertzen dizut, eta hitz ematen dizut ez ditudala sekula ahantziko zuk nigana izan dituzun ontasunak oro. Bukatu beharrean naiz, zeren oren bata inguru baita; hala Valmont jauna luzaro gabe etorriko da.
...ko gaztelutik, 17**ko urriaren 10ean.
CX. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK MERTEUILEKO MARKESARI
Zeruko indarrak, arima bat banuen oinazerako: emaidazue bat zorionerako! Saint-Preux amoltsua da, uste dut, horrela mintzo dena. Hari baino banaketa hobea egokiturik niri, bi izate horiek batera ditut atxikiak. Bai, adiskidea, aldi berean naiz arras uros eta arras maluros; eta nire fidantzia osoa baituzu, neure penen eta plazerren kontaketa bikoitza zor dizut.
Jakizu beraz neure debot eskergabe horrek zorrotz tratatzen nauela oraino. Igorria diot jadanik laugarren gutuna. Oker diot ausaz laugarrena; zeren lehena berriz igorri zidatenean aise sumatu bainuen bertze anitz gehiago ere igorri beharko nituela, eta ez bainuen astia era horretan galdu nahi, deliberatu nuen neure auhenak egia arruntetan biltzea eta datarik ez ezartzea: eta bigarrena igorri nuenez geroztik, gutun bera da betiere joan jinean dabilena; gutunaren azala baizik ez dut aldatu. Baldin nire eder horrek buka baleza ederrek bukatu ohi duten gisa, eta egunen batean hunki baledi, akiduraz bederen, atxikiko du azkenik karta hori, eta baduket orduan jakinaren gainean egoteko parada. Ikusten duzu gutun bidezko harreman mota berri horrekin ezin nintekeela guztiz argitua egon.
Jakina naiz haatik presuna aldakor horrek isilmandatariz aldatu duela; ziurtatua dut bederen ezen, jauregitik partitu zenez geroztik, ezein gutunik ez dela heldu Volanges andrearentzat, Rosemonde xaharrarentzat heldu direlarik bi; eta nola hark ez baitigu deusik ere erran, nola ez baitu bere maite eder hori jadanik ahotan hartzen, nahiz lehen etengabe aipatzen zuen, ondorioztatu dut beraz hura duela isilmandatuen hartzailea. Badut susmoa ez ote duen iraultza handi hori sortu, batetik nitaz mintzatzeko premiak, eta, bertzetik, Volanges andreak luzaz gaitzetsitako sentimendu baten karietara hari berriz izkiriatzeak lekarkiokeen ahalke doiak. Beldur naiz aldaketa hori ez ote den nire kalterako izanen: zeren emakumeak zenbatenaz zaharragoak, hanbatenaz bihotz-gogorragoak eta zorrotzagoak baitira. Lehena askoz okerrago mintzatuko zitzaion nitaz; honek ordea anitzez gehiago erranen dio amodioaz; eta emakume ahalketi sentikor hori hainbat gehiago izutzen du sentimenduak presunak baino.
Isileko tratu horri bidea ebakitzea dut, dakusazunez, jakitun egoteko era bakarra. Neure sehiari manua igorria diot jadanik; eta egunetik egunera zain nago hark manua noiz beteko. Ordu arte, ez dezaket deus egin, asturura ez bada: beraz, baditu zortzi egun, bide ezagun guztiak, nobeletan eta nire oroitzapen gordeetan bilduriko guztiak, alferretan aztertzen ari naizela; ez dut ezein kausitzen ez abenturaren ingurumariei ez heroi andrearen izaerari komeni zaionik. Ez nuke lanik haren etxean sartzeko, ezta gauez ere, ez are lokarrarazi, eta emakume hori bertze Clarisse bat bilakarazteko: baina bi hilabetez goiti egin ondoren dena arta, dena neke, arrotzak zaizkidan bideetara jotzea! Bertzeren arrastoan eskumakil herrestan ibiltzea, eta loriarik gabe garaitzea!... Ez, ez ditu izanen bizioaren plazerrak eta bertutearen ohoreak. Ez dut aski emakume hori mendean hartzea, bere burua eman diezadan nahi dut. Alta, horretarako behar dut ez soilik haren baitaraino barneratu, bai orobat haren baimenaz hara heldu, kausitu behar dut halaber bakarrik eta niri aditzeko asmotan; oroz gainetik, begiak behar dizkiot hertsi arriskua ikus ez dezan, zeren eta ikus baleza, jakinen baitu gainditzen edo hiltzen. Ordea zenbatenaz hobeki dakidan zer egin behar dudan, egikera hanbatenaz zailagoa iruditzen zait; eta berriz ere irri eginen didazun arren, aitortzen dizut asaldua gehitzen zaidala horretaz gogoeta egiten dudan heinean.
Zoratuko nintzatekeela uste dut gure ikasle komunak ematen dizkidan zorioneko libertimenduak gabe; hari zor diot eginkizunik izatea oraino eresiak ontzeaz bertzalde.
Sinets zenezake neska ttipi hori hain izuturik zela, non hiru egun luze joan diren zure gutunak ondorio erabatekoa izan duen arte? Horra nola uste faltsu bakar batek naturalezarik onena honda dezakeen!
Azkenean, larunbata zen nire inguruan jiraka eta mihi-motel jin zitzaidanerako; mintzoa haatik hain zuen apala eta ahalkeak zeharo itoa, non ezin uler zitzaiokeen. Baina sortu zion ahalke gorritasunak haren hitzen zentzua asmarazi zidan. Ordu arte, harrotasunari atxikia nintzaion: baina damu hain atseginari amore emanik, hitz eman nahi izan nion gau hartan berean joanen nintzela penitente eder haren bila; eta nire aldetikako ontarte hura egitate hain onari zor zitzaion esker on guztiaz izan zen hartua.
Bistatik nola ez baititut sekula galtzen ez zure asmoak ez neureak, deliberatu dut okasio horretaz baliatzea haur horren balio justua jakiteko, bai eta haren heziketa azkartzeko ere. Baina zeregin hori libertate handiagoz egiteko, gure elkar ikusteen lekua aldatu beharrean nintzen; zeren zure ikaslearen gela bere amarenetik bereizten duen kabinet sinple bat ezin baitzitzaion bere baitako irritsa bere gogara asetzen uzteko bezain segura iruditu. Hitz emana nion bada neure buruari maleziarik gabe zarata pixka bat egitea, neskatxa hura izutzen ahalko zuena gerorako egoitza segurago bat hartzera behartzeko heineraino; zeregin horretarik begiratu ninduen.
Neskatxa ttipi hori irriegilea da; eta, haren alaitasunari bide emateko, bururatu zitzaidan burutik pasatzen zitzaizkidan abentura eskandalugarriak oro, gure pausaldietan, hari kontatzea; eta abentura horiek ziztagarriagoak gerta zitezen eta haren arreta areago finka zezaten, haren amari egotzi nizkion guztiak, plazer handia hartzen nuelarik emakume hura bizioz eta irrigarrikeriez halatan apaintzen.
Ez nuen hautu hori arrazoirik gabe egin; bertze ezein arrazoik baino hobeki gogoberotzen zuen eskolume herabeti hura, eta aldi berean haren amagana erdeinurik handiena sorrarazten nion. Aspaldidanik jabetua naiz ezen bide hori, nahiz ez den neskatxa gazte bat seduzitzeko beti erabili behar, ezinbertzekoa izaten dela, bai usu eragintza handienekoa ere, neska nahi delarik galbidera lerrarazi; zeren ama errespetatzen ez duen neskatxak ez baitu bere burua errespetatuko: egia moral hori hain da nire iduriko baliagarria non atsegin handiz eskaini baitut etsenplu bat arauaren bortizgarri.
Bizkitartean zure ikaslea, ez baitzuen moralean pentsatzen, unetik unera irri karkaraka itotzen zen; eta azkenik, halako batean, lehertu beharrean zen. Aise sinetsarazi nion zarata izugarria egin zuela. Izu-ikara handitan nintzela itxuratu nuen, eta hura ere aise izutu zen. Ikara hori gogoan hobeki atxiki zezan, ez nion plazerrari berriz agertzen utzi, eta bakarrik utzi nuen ohi baino hiru oren lehenago: halatan hitzartu genuen, bereizi ginelarik, biharamunaz geroztik nire gelan ginela elkartuko.
Dagoeneko bi aldiz hartua dut han; eta bitarte labur horretan eskolumea kasik maisua bezain jakintsu bilakatu da. Bai, zinetan, oro diot irakatsi, baita atsegintasunak ere! Ez ditut zuhurtziazko izariak baizik salbuetsi.
Gau osoa era horretan emanez, ia egun osoa lotan emateko abantaila dut; eta egungo egunean jauregian den lagunarteak ez baitu deus erakar nazakeenik, egunean zehar doi-doia agertzen naiz oren batez egongelan. Gaurdanik, hartu dut orobat neure gelan jateko xedea, eta ez dut handik jalgitzeko asmorik, ez bada promenaldi ttipiak egiteko. Bitxikeria horiek nire osasunari egotziak dira. Erran dut lurrinez mukurutua nintzela; jakinarazi dut halaber sukar poxi bat banuela. Aski dut horretarako boz motel eta itzaliz mintzatzea. Nire aurpegiaren aldaketaz den bezanbatean, fida zakizkio zeure ikasleari. Amodioak hartuko du ardura hori.
Dama eskergabe horrengan galduak nituen abantailak nola berreskuratu ametsari emana betetzen dut neure aisia, bai eta haragi irritsaren katixima suerte bat ontzen ere, nire eskolume horrek erabil dezan. Libertitzen naiz oro ele teknikoaz baizik ez izendatzen; eta aldez aurretik irri egiten dut beren ezkontzako lehen gauean neskaren eta Gercourten artean horrek sortu behar duen elkarrizketa interesgarriaz. Mintzaira horrez dakien poxiaz jadanik zein laño baliatzen den ikustea baino gauza atseginagorik ez da! Bururatu ere ez zaio egiten bertze era batera mintza litekeenik. Haur hori zinez da liluragarria! Tolesik gabeko xalotasunaren eta mintzaira lotsagabearen arteko kontrastasun hori ez da hain zuzen ondoriorik gabea; eta, ez dakit zergatik, gauza bitxiak baizik ez ditut laket.
Honako honi sobera emana nago menturaz, zeregin horretan neure denbora eta osasuna arriskatzen baititut: igurikitzen dut ordea eritasun itxuratu hau hein batean baliagarria izanen zaidala egongelako asperretik salbatzeko, bai orobat basa bertutea eta sentikortasun eztia haatik elkar harturik dauzkan debot latz horren aldera! Ziur naiz gertakari handi horren jakitun dagoela jadanik, eta zer iruditzen zaion jakiteko irrika bizian nago; hanbatenaz gehiago non eginen bainuke ohore hori nahitaez bere buruari diola egotziko. Neure osasunaren egoera emakume horrengan sortuko duen zirrararen arabera moldatuko dut.
Horra non, adiskide ederra, nire aferez nihaur bezain jakitun zauden. Nahi nituzke berri sobera interesgarriak laster izan zuri jakinarazteko; eta sinets nazazu, otoi arren, ezen, neure buruari hitz emana diodan plazerrean, estimu handitan dudala zugandik igurikitzen dudan saria.
...ko gaztelutik, 17**ko urriaren 11n.
CXI. GUTUNA
GERCOURTEKO KONDEAK VOLANGES ANDREARI
Oro lasai bide dago, andrea, herrialde honetan; eta zain gaude, egunetik egunera, Frantziara itzultzeko baimena noiz jasoko. Hara joateko eta zurekin eta Volanges andereñoarekin elkartuko nauten lokarriak lotzeko betiere dudan lehiaz dudarik eginen ez duzula igurikitzen dut. Halarik ere, ***ko jaun dukeak, neure lehengusuak, nori ere dakizunez guztizko onginahia zor baitiot, jakinarazi berri dit Napolira deitua izan dela. Mezutzen dit xedea hartu duela Erromatik iragateko, eta, bidean, Italian oraino ezagutzen ez dituen bazterrak ikusteko. Gonbidatzen nau sei bat aste edo bi bat hilabeteko bidaldi horretan lagun dezadan. Ez dizut ezkutatzen laket nukeela okasio horrez profitatzea; bai baitakit esposatzen naizenetik beretik nekez hartzen ahalko dudala berriz kanpoan izateko astia, zerbitzuak hartaratzen nauenean salbu. Agian komenigarria litzateke orobat eztei horiek negua arte gibelatzea; ordu arte ez baitira ausaz nire ahaide guztiak Parisen bildurik egonen; eta bereziki ***ko jaun markesa, zeinari zor baitiot zurea izateko esperantza. Arrazoi horiek gorabehera, horri buruz ditudan asmoak guztiz zureen eredura burutuak izanen dira; eta zeure lehen prestakizunak den gutxienaz ere nahiago bazenitza, prest nago neureak bazter uztera. Soilik galdatzen dizut ahalik lasterrena jakinaraz diezadazun zuk sujet horren karira dituzun asmoak. Hemen igurikiko dut zure erantzuna, eta hark baizik ez du gidatuko nire jokabidea.
Errespetuz naiz, andrea, eta seme bati dagozkion sentimendu guztiez, zure zerbitzaririk apalena, etab.
Gercourteko kondea.
Bastian, 17**ko urriaren 10ean.
CXII. GUTUNA
ROSEMONDE ANDREAK
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEARI
(Soilik diktatua)
Oraintxe arte ez dut hartu, maite eder horrek, hilaren 11ko zure gutuna, eta han bilduak diren liskar eztiak. Aitor ezazu ezen liskar gehiago egin nahi zenizkidala; eta baldin nire alaba zinela gogoratu izan ez bazenu, zinez larderiatuko ninduzula. Arras bidegabea zinatekeen haatik! Nihaurk zuri ihardesteko desirak eta esperantzak ninduen egunez egun gibelatzen, eta ikusten duzu egun oraino neure gelazainaren eskuaz behar naizela baliatu. Zorigaiztoko hezueriak berriz jo nau, oraingoan eskuineko besoan hartu du hobi, eta arras maingu nago. Horra bada zer den, gaztea eta guria nola baitzara, adiskide hain xahar bat edukitzea! Haren ondoezak behar dituzu sofritu.
Nire oinazeek doi bat sosegatzen uzten didaten bezain sarri, zurekin luzaz solastatzea hitz emana diot neure buruari. Horren goaitan, soilik jakin ezazu hartu ditudala zure bi gutunak; gutunok, ahal izanez gero, zuri dizudan adiskidantza amoltsua areagotuko zuketela; eta sekula ez naizela orobat zure intereserako den orotan biziki esku hartzeaz baratuko.
Nire iloba ere alditxartuxe da, ezein arriskurik gabe ordea eta horregatik zer kezkaturik ez dugula; ondoeza arin bat da, eragin handiagoa izan duena, nire iduriko, haren aldartean haren osagarrian baino. Ez dugu kasik ikusten.
Haren bazterraldiak eta zure partitzeak ez dute gure lagunartea arraiagoa bilakatzen. Volanges ttipia, batez ere, zure minez da, eta aharrausika egoten da, egun argiak diraueino, ahotik ahora. Baditu bereziki zenbait egun bazkalondo guztietan zeharo lokartzeko ohorea egiten digula.
Adio, nire maite eder hori; sekulako naiz zure adiskide arras mina, zure ama, baita zure ahizpa ere, baldin nire adin handiaren karietara hori zilegi balitzait. Ororen buruan sentimendurik amoltsuenez naukazu atxikia.
ADÉLAÏDEk sinatua, ROSEMONDE andrearen izenean.
...ko gaztelutik, 17**ko urriaren 14an.
CXIII. GUTUNA
MERTEUILEKO MARKESAK VALMONTEKO BIZKONDEARI
Iruditzen zait zuri gaztigatu beharrean naizela, bizkonde, ezen hasiak direla Parisen zutaz mintzatzen; ezen ohartuak zaizkiola orobat zure ausentziari, eta asmatu dutela jadanik ausentzia horren kausa. Atzo afari aski jendetsu batean egon nintzen; argi eta garbi erran zuten han nobela amodio dohakabe batek herrian atxikia zintuzkala: horra non bozkarioa berehala zen agertu zure balentrien bekaitz diren gizon guztien eta zapuztu dituzun emakume guztien aurpegietan. Baldin sinesten banauzu, ez dituzu erran-merran arriskutsu horiek bortiztera utziko, eta berehala jinen zara zure presentziaz horiek oro suntsitzera.
Egizu kontu ezen behin galtzera uzten baduzu nehor ihardukitzen ez zaizulako ustea, aurki jasanen duzula ezen aiseago zaizkizula alabaina ihardukiko; ezen zeure aurkariek errespetua galduko dizutela orobat, eta zu gudukatzera zaizkizula ausartuko: zeren haietarik nork ez baitu bertutea baino indartsuagoa denik uste? Egizu kontu batez ere ezen zure mendean hartutzat harro erakutsi dituzun emakume anitzen artean, hartu ez dituzun horiek guztiak saiatuko direla jendeak haien okerraz argitzen, bertzeak aldiz jendeak tronparaztera entseiatuko direlarik. Azken buruan, igurikatu beharko duzu estima zaitzaten hain zeure balioaz behetik, nola zaituzten zeure balioaz goitik orain arte estimatu.
Zatoz bada, bizkonde, eta ez sakrifika zeure omena haur gutizia bati. Nahi genuen guztia egin duzu Volanges ttipiaz; eta lehendakariaren emazteaz den bezanbatean, ustez ez duzu harenganako lilura aseko hamar lekoara geldituz. Bila joanen zaizula uste duzu? Menturaz ez du jadanik zugan pentsatzen, edo zu umiliatu izanaz bozkarioak egiteko baizik ez zarabiltza oraino gogoan. Hemen bederen, kausitzen ahalko duzu dirdaitsu berragertzeko okasioren bat, premia baduzu eta; eta zeure abentura irrigarrian tematuko bazina haatik, ez dut uste zeure itzulerak kalte egin diezazukeenik...; aitzitik.
Alabaina, baldin lehendakariaren emazte horrek biziki maite bazaitu, zuk anitz erran eta gutxi frogatu didazun bezala, ez duke egungo egunean bertze kontsolaziorik, bertze plazerrik, zutaz mintzatzea, eta zer egiten, zer erraten, zer pentsatzen duzun eta zuri dagokizun gauzarik den mendrena ere jakitea baizik. Miseria horiek balioa hartzen dute, batbederak jasaten dituen gabeziak direla kausa. Aberatsaren mahaitik eroritako ogi apurrak dira horiek: aberatsak erdeinatzen ditu; baina pobreak lehiaz biltzen ditu eta hura du bazka. Hala, lehendakariaren emazte gaixoa apur horiek biltzen ari da orain; eta zenbatenaz gehiago izanen baitu, hanbatenaz gutxiago presatuko da gainerakoaz asebetetzera.
Bertzenaz, badakizunez geroztik nor duen isilmandatari, ez ezazu dudarik egin haren gutun bakoitzak ez dukeenik prediku ttipi bat bederen, eta berebat haren zintzotasuna berresteko eta haren bertutea bortizteko egoki irudituko zaion guztia. Zergatik utzi bada defendatzeko baliakizunik batari, eta kalte egin diezazukeenik bertzeari?
Ezen neholaz ere ez naiz zure iritzi berekoa hark isilmandatariz aldatu izanak ekarri bide dizun galeraz. Lehenik, Volanges andreak herra dizu, eta herra adiskidantza baino begi-zorrotzagoa eta antzatsuagoa izaten da beti. Zure izeba xaharraren bertute guztiak ez du instant batez ere bultzatuko bere iloba maiteaz gaitzerratera; bertuteak ere bai baitu ahulkeriarik. Beraz zure beldurrak uste arras faltsu batean oinarrituak dira.
Ez da egia zenbatenaz emakumeak zaharragoak, hanbatenaz bihotz-gogorragoak eta zorrotzagoak direla. Ia emakume guztiak berrogei urtetik berrogeita hamar urtera bitartean dira hain zuzen ere ahalketi eta garratz bilakatzen, begitartea ximeltzen ikusteaz etsi beharrez, oraino atxiki nahi dituzten nahikunde eta plazerrak bazter utzi beharrez. Bitarte luze horren beharretan dira sakrifizio handi hori osorik egiteko: baina burutua duten orduko, oro dira bi taldetan banatzen.
Talde jendetsuena, beretzat begitartea eta gaztetasuna baizik atxiki ez duten emakumeena, laxokeria ergel batera lerratzen da, eta hari atxikia egoten da, ez bada jokoan eta deboziozko zenbait ihardueratan aritzeko; emakume suerte hori aspergarria izaten da betiere, usu liskartia, doi bat zirikatzailea batzuetan, baina oso bakan gaiztoa. Ezin halaber erran daiteke emakume horiek zorrotzak diren edo ez: ez baitute ez ideiarik eta ez izaterik, errepikatzen dute, ulertu gabe eta oharkabean, aditzen duten guztia, eta berez dira ezinago ezdeusak.
Bertze emakume taldea, askoz bakanagoa, baina zinez preziatua, da nortasuna izan dutenen eta beren adimena elikatzeaz ezaxolatu ez diren emakumeena, bertze izate bat sortzen badakitenena izadiak eman dienak huts egin dienean, eta behinola begitarterako baliatzen zituzten apaindurak orain espirituari ezartzeko xedea hartzen dutenena. Emakume horiek zentzuz arras osasuntsuak izaten dira, eta adimenez aldi berean sendoak, alaiak eta jostariak. Ordezkatzen dituzte xarma liluratzaileak ontasun maitagarriaz, bai eta adinean aurrera doazen heinean gero eta xarma gehiago duen alegrantziaz ere: gisa horretan erdiesten dute gazteriagana nolabait hurbiltzea, beren buruak maitarazirik. Baina orduan, zuk diozun bezala, bihotz-gogorrak eta zorrotzak izatetik urrun, bihozberatasunaren ohiturak, giza ahuleziaz egiten dituzten gogoeta luzeek, eta batez ere gaztaroko oroitzapenek, soilik horiengatik baitira oraino bizitzari atxikiak, erraztasunetik are hurbilago ezarriko lituzkete agian.
Ororen buruan erran diezazukedana da ezen emakume zaharren bila ari izan naizelarik beti, garaiz ohartu bainintzaion haien onespenen baliagarritasunari, haien artean anitz kausitu izan ditudala jaiduraz bezainbat interesaz erakartzen nindutenak. Hor baratzen naiz; zeren orain nola hain fite eta moraltasunaz hain beterik suhartzen baitzara, beldur nintzateke ez ote zinatekeen zeure izeba xaharraz bet-betan amorostuko, eta ez ote zenukeen zeure burua harekin batera ehortziko aspaldidanik egoitza hartua duzun hilobi horretan. Natorren bada harira.
Zure eskolume ttipi horrek zugan nire ustez eragin duen liluraldia gorabehera, ez dezaket sinets hura zeure xedeetan deusetarako har dezakezunik. Eskura kausitu duzu, hartu duzu: ordu onean! Ez dezakezu ordea gostukoa izan. Ez dezakezu, egia erran, gozamen erabatekorik ere izan: haren gorputza baizik ez da osoki zurea! Ez naiz haren bihotzaz mintzo, duda egiten baitut fitsik ere ardura zaizunik: ordea ez duzu haren burua ere betetzen. Ez dakit ohartu zaren, baina nik badut horren froga hark izkiriatu didan azken gutunean; igortzen dizut juja dezazun. Ikus ezazu bada zutaz mintzo delarik, Valmont jaunaz ari dela betiere; ikus orobat haren ideia guztiek, baita zuk sorrarazi dizkiozunak ere, Danceny dutela xede bakarra; eta hari, neskak ez dio jauna deitzen, betiere soilik Danceny baizik. Halatan, bertze guztiengandik bereizia du; eta bere gorputza zuri ematen dizularik ere, harekin baizik ez da kidetzen. Baldin gisa horretako konkista liluragarria iruditzen bazaizu, baldin ematen dizkizun plazerrek atxikia bazaituzte, zinez xaloa zara eta ez batere kontentagaitza! Neska hori nahi baduzu gorde, ni ados; xede hori bat dator nire asmoekin. Iruditzen zait ordea ezen neska horrek ez duela oren laurden bateko nekea ere balio; ezen doi bat nagusitu behar zintzaizkiokeela orobat, eta ez zeniokeela, konparazione, Dancenygana hurbiltzen utzi behar harik eta ahantzixeago dukeen arte.
Zutaz hitz egitetik gelditu baino lehen, nigana etortzeko, erran nahi dizut oraino ezen erabiltzeko asmotan zarela iragarri didazun eritasunaren baliabide hori aski ezaguna eta oso erabilia dela. Zinez, bizkonde, ez duzu asmamen handirik! Ni ere errepikaziora emana naiz batzuetan, ikusiko duzun bezala; saiatzen naiz ordea xehetasunen bitartez salbatzen, eta batez ere erdietsi izanak justifikatzen nau. Berriz noa erdiestera entseiatzera, eta bertze abentura bati orobat lotzera. Aitor dut abentura horrek ez dukeela zailtasunaren merezimendua; baina distrakzio bat izanen da bederen, asper-asper eginik bainago.
Nik ahal dakit zergatik, Prévanen abenturaz geroztik, Belleroche ezin jasanezkoa bihurtua zait. Hanbatenaz aniztu ditu nireganako adeiak, amoltsutasuna, begirunea, non ez baitezaket gehiago paira. Haren sumina jostagarria iruditu zitzaidan hasieran; ematu behar izan nion haatik, zeren egiten utzi izan banio, neure burua arriskutan nukeen: eta ez zegoen hura arrazoira biltzerik. Hartu dut bada haren amorosago agertzeko asmoa, nire xedea aiseago bete ahal izateko: hark ordea serioski hartu du; eta harrezkeroztik haren zoramen eternalak neure onetik ateratzen nau. Nabaritzen dut batez ere nolako fidantzia iraingarria duen nigan, eta nolako segurantzaz behatzen didan sekula betiko harentzat banindu bezala. Zinez nauka umiliaturik. Gogotik apalesten nau bada, baldin ni estekatzeko bezainbat balio duela uste badu! Azkenaldi honetan ez dit bada erran nehoiz ez dudala bera ez den gizonik maitatu? O! Hain zuzen ere, neure zuhurtzia guztia behar izan nuen, hari berehala begiak ez irekitzeko, nor zen hari erranik. Horra, hain segur, jaun bitxia, eskubidea soil-soilik berarentzat nahirik atxiki. Aitor dut lerdena dela eta aski aurpegi ederra duela: baina, asko jota, ez da, azken finean, amodioaren besakari bat baizik. Heldu da azkenik unea, elkarrengandik bereizi behar gara.
Hamabortz egun baditu eginahal horretan ari naizela, eta aldizka baliatu ditut hoztasuna, nahikeria, beltzuria, aharrak; baina gizon tematsu horrek ez du harrapakina erraz uzten: xede bortitzago bat behar dut bada hartu; neure landalde hartara daramat beraz. Etzi joanen gara. Zenbait presuna ezaxolatu eta begi laburren lagunartea baizik ez dugu izanen, eta kasik bakarrik bagina bezainbat libertate izanen dugu. Han, hain du amodiozko eta laztanezko zama handia jasan beharko, hain ontsa biziko gara soilik bata bertzearentzat, non baietz hark nik baino irrika gehiagoz desiratu bidaldi hori finitzea, nahiz bidaldia egiteko bozkariotan den; eta itzul ez badadi nitaz asperturik ni harez naizen bainoago, errazu, on deritzot, ez naizela zu baino jakintsuago.
Bazterraldi gisako horrek nire auzi handiaz serioski arduratzea du estakuru, alabaina neguaren hastapenetan jujatuko baita azkenik. Karia horretara poz-pozik nago; zeren zinez higuingarria baita batbederaren fortuna osoa gisa horretara airean izatea. Ez uste gertakari horrek kezkatzen nauenik; lehenik arrazoi dut, neure abokatu guztiek hori ziurtatzen didate; eta arrazoi ez banu ere, zinez moldakaitza nintzateke bada, baldin ez baneki auzi bat irabazten aurkaritzat ez izaki adin gabeko bi ume kozkor eta haien tutore zaharra baizik! Hain afera garrantzitsu batean ez baita haatik deusez ezaxolatu behar, bi abokatu izanen ditut hain zuzen ere nihaurekin. Bidaldi hori ez zaizua pozgarria iruditzen? Guztiarekin ere, baldin auzia irabaz baneza eta gal baneza Belleroche, ez nuke asti hori alferretsiko.
Orain, bizkonde, asma ezazu nor den haren ondorengoa; ezetz asma. Zer diot ordea! Ez ote dakit nehoiz ez duzula deusik asmatzen? Hots bada, Danceny da. Harriturik zaude, ezta? Zeren azken finean ez bainaiz oraino haurrak heztera beheititua! Mutil horrek ordea merezi du salbuetsia izatea; ez ditu gazteen dohainak baizik, eta ez gazteen arinkeria. Jendartean darakusan neurritasuna egokia da oso susmo oro aldentzeko, eta harekin bakarka egonik barnea zabaltzen dizularik, orduan ez da atseginago baizik gertatzen. Ez uste harekin dagoeneko buruz buru egin dudanik, haren isilmandataria baizik ez naiz oraino; baina adiskidantzaren estalki horren azpian, ikusi uste diot nihaurenganako jaidura oso bizi bat, eta sumatzen dut ari zaidala niri ere jaidura handi bat bizten harengana. Deitoragarria litzateke hain adimen bizia eta hain adeitasun handia Volanges ergel ttipi horren ondoan sakrifikatzea eta aberetzea! Tronpatuko ahal da neska hori maite duela uste izanik: hain baita mutil hori merezitzetik urrun! Ez pentsa haren jeloskor naizenik; baina makurkeria doilorra litzateke, eta Danceny nahi dut kalte horretarik salbatu. Otoi, bizkonde, ardura zaitez Dancenyk bere Cécilegana hurbiltzerik izan ez dezan (halaxe baitu oraino aztura gaiztoz neska hori izendatzen). Lehenengo jaidurak uste baino nagusigo handiagoa izaten du beti eta Dancenyk egun neskatxa hori berriz ikus baleza ez nengoke segurik; nire ausentzia bitartean ikus baleza batez ere. Itzultzen naizenean, ni arduratuko naiz guztiaz eta nik hartuko dut ororen erantzukizuna.
Gogoeta egina naiz gazte hori nirekin eraman edo ez: baina sakrifizio hori eskaini diot neure ohiko zuhurtziari; eta bertzalde, beldur nintzateke Bellerocheren eta nire artean hark zer edo zer sumatuko ote, eta etsiak hartuko ninduke gertatzen ari denaz den gutxiena ere jakitera helduko balitz. Haren irudimenari garbi eta zikinik gabe nahi natzaio bederen eskaini; azkenaz goiti zinez haren gai izateko izan beharko nukeen gisara.
Parisen, 17**ko urriaren 15ean.
CXIV. GUTUNA
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEAK
ROSEMONDE ANDREARI
Adiskide maitea, amore ematen diot neure kezka biziari; eta nahiz ez dakidan ihardesteko tenorean izanen zaren, ezin itzur natzaio zu galdekatzeari. Valmont jaunaren egoerak, zure ustean arriskurik gabea omen denak, ez dit ematen zuri eman bide dizun bezainbat segurantza. Malenkonia eta munduaren higuina sarri izan ohi dira eritasun larriren baten sintoma aitzindariak; gorputzeko sofrimenduek, arimarenak bezala, bakardadea desirarazten dute; eta maiz beltzuria egozten zaio oinazetan delako urrikaldu baizik egin behar ez litzaigukeen hari.
Iruditzen zait norbaiti kontseilu galdea egin behar liokeela bederen. Nola, zuhaur eri egonik, ez duzu medikurik zeure ondoan? Nireak, gaur goizean ikusi baitut, eta ez dizut ezkutatzen zeharka kontseilu galdatu diodala, uste du ezen, berez biziak diren presunetan, ez dela halako soraiotasun bet-betako horrez sekula ezaxolatu behar; eta, hark orobat erran didanez, ez diote eritasunek sendabideari amore ematen, non ez diren garaiz hartuak izaten. Arras begiko duzun norbait zergatik arrisku horretan ezar?
Nire kezka areagotua da, zeren bai baititu lau egun ez dudala haren berririk jaso. Ene Jainkoa! Ez ote nauzu haren egoeraz engainatzen? Zergatik niri izkiriatzetik bet-betan behar zen gelditu? Baldin ez baledi haren gutunak hari berriz igortzen agertu dudan setaren ondorioa baizik, uste dut lehenago hartuko zuela xede hori. Finean, susmoak ez sinetsiagatik, baditu egun batzuk izuturik naukan tristura halako batek hartua naukala. Ah! Menturaz zorigaitzik handienaren bezperan nago!
Ez zenuke sinetsiko, eta ahalke naiz zuri erranik, zenbatez atsekabetzen nauen hala eta guztiz ere irakurriko ez nituzkeen gutun horiek berak jadanik ez hartzeak. Nitaz arduratua zelako segurantza banuen bederen! Eta harengandik zetorkidan zerbait ikusten nuen. Gutun horiek ez nituen irekitzen, baina negar egiten nuen haiei so: nire malkoak eztiagoak eta aiseagoak ziren; eta soilik haiek iraungitzen zidaten, aldez, hona itzuliz geroztik sentitzen dudan herstura. Arren otoi, adiskide bihozbera, izkiria iezadazu, zuhaurk, ahal dezazun bezain sarri, eta horren goaitan, emaidazu egun oroz zeure eta haren berri.
Ohartu naiz ezen doi-doia erran dizudala zeuretzat elerik: ezagutzen dituzu ordea nire sentimenduak, nire atxikimendu mugarik gabea, zure adiskidantza sentikorrari diodan esker on amoltsua; barka iezazkidazu bizi dudan durduzaldia, neure atsekabe hilgarriak, menturaz nihaurk sortu ditudan gaitzen beldurrak eragiten didan oinaze lazgarria. Jainko Jauna! Ideia etsipengarri horrek darrait eta urratzen dit bihotza; zorigaitz hori eskas nuen, eta zorigaitzak oro pairatzeko sortua naizela sumatzen dut.
Adio, adiskide maitea, maita nazazu, deitora nazazu. Hartuko ote dut gaur zure gutunik?
Parisen, 17**ko urriaren 16an.
CXV. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK MERTEUILEKO MARKESARI
Ezin asmatuzko gauza da, adiskide ederra, nola elkarrengandik urrundu garen bezain sarri, aise baratzen garen elkar aditzetik. Zure ondoan nintzen bitartean, ez genuen beti sentimendu bakar bat, ikuskera bakar bat baizik; eta zeren, duela hiru bat hilabetez geroztik, ez baitzaitut gehiago ikusten, ez dugu hargatik iritzi bera deusez. Bietarik nor dabil oker? Hain segur zuk ez zenuke erantzunaz dudarik eginen: nik ordea, zuhurragoa edo adeitsuagoa, ez dut erabakitzen. Soil-soilik noa zure gutunari ihardestera, eta neure jokabidea zuri orobat adierazten jarraitzera.
Hasteko, har ezazu nire esker ona niri buruz barreiatu diren erran-merranez eman didazun iritziagatik; baina horrek ez nau oraino arranguratzen: uste osoan naiz sarri izanen dudala horiek zerekin baratua. Zaude lasai, ez naiz munduan berragertuko, ez bada nehoiz baino ospetsuago eta betiere zure merezidunago.
Igurikitzen dut Volanges ttipiarekin izan dudan abentura bera doi bat balioetsiko didatela, nahiz zuk ustez apalesten duzun: ez ote da bada deus, neskatila gazte bat haren maitale guztiz maitatuari gau batez kentzea, hura baliatzea gero nahi hainbat eta nirea balitz bezala, eta ezein trabarik gabe; erdiestea orobat harengandik ofiziokoak diren neska guztiei eskatzera menturatzen ere ez garen huraxe; eta hori guztia, haren amodio amoltsuari ezein neke eman gabe; neska hori aldakor edo are gutxiago desleial bihurtu gabe: zeren, alabaina, haren burua ere ez baitut ordea betetzen! Hala non nire gutizia hori iragana den ondoren, neskatxa hori berriz utziko baitut, nolabait errateko, haren maitalearen besoetan, deusi ohartu ere ez zaiola. Hain urrats arrunta dea hori? Eta gero, sinets nazazu, nire eskuetarik jalgia den orduko, irakatsi dizkiodan oinarrizko arauak ez zaizkio gutxiago ernalduko; eta iragartzen dut eskolume herabeti horrek sarri iritsiko duela bere maisua handizki ohoratzeko heineko gorentasuna.
Baldin haatik molde heroikoa nahiago badute, lehendakariaren emaztea erakutsiko diet, bertute guztien eredu sarri aipatua! Gutarik libertinenek ere errespetatua! Halako gisaz non hari erasotzeko asmoa ere bazter utzia duten! Erakutsiko diet, diot, betebeharrak eta bertuteak ahantzirik, omena eta bi urte zintzotasunezko niri sakrifikaturik, niri laketzeko bozkarioaren atzetik korrika etortzeko, ni maitatzearen bozkarioaz horditzeko, askietsirik hainbat eta hainbat sakrifizioren ordaina hala ere sekula erdietsiko ere ez duen ele batean, behako batean. Are gehiago eginen dut, bazter utziko dut; eta ez dut emakume hori ezagutzen, edo ez dut ordezkorik izanen. Aihertuko zaio kontsolatzeko premiari, plazerraren azturari, mendekuaren desirari berari ere. Azken buruan, niretzat baizik ez date existitu; eta haren ibilera izan laburra edo izan luzea, soilik nik ireki eta hertsia duket hesia. Garaipen hori iritsia dudan orduko, erranen diet neure aurkariei: «Horra nire egintza, eta bila ezazue gizaldi honetan gisa bereko bertze etsenplu bat!»
Galdetuko didazu nondik datorkidan egungo egunean fidantzia sobera hori? Zortzi egun baditu alabaina neure eder horren isilgordeen jakitun naizela; ez dizkit haren sekretuak erraten, nik ordea ustekabean dizkiot atzematen. Rosemonde andreari igorri dizkion bi gutunek aski jakinarazi didate, eta ez ditut bertzeak irakurriko jakinmin hutsez ez bada. Ez dut neholaz ere bertze premiarik, erdiets ahal izateko, emakume horrengana hurbiltzea izan ezik, eta kausituak ditut hurbilbideak. Bertatik bertara ditut baliatuko.
Jakinminez zaude, ezta?... Ez ordea, nire asmazioak ez sinetsi izana zigortzeko, ez dituzu jakinen. Zinez merezi zenuke neure fidantzia uka niezazun, abentura honetarako bederen; alabaina, zuk erdieste honi ezarri diozun sari eztia gabe, aipatu ere ez nizuke eginen. Ikusten duzu haserre nagoela. Haatik, zentzatuko zarelako esperantzan, zigor arin horri nahi natzaio atxiki; eta bihozberatasunera berriz etorriz, ahanzten ditut une batez neure xede handiak, zeureez zurekin gogoetatzeko.
Landan zaude beraz, sentimendua bezain asper, eta fidelitatea bezain triste! Eta Belleroche gaixo hori! Ez duzu aski ahanzturaren ura hari edanaraztea, oinaztatzen duzu berebat! Zer moduz dago? Ontsa pairatzen ditua amodioaren goitikak? Arras bozkariatuko nintzateke halatan gertatuko balitz zutaz are amorosago; jakinminez nago zein bide eraginkorragorik baliatzera helduko zinatekeen orduan. Urrikal zaitut, zinez, bide horrez baliatu behar izana. Ez dut behin baizik egin, neure bizitzan, amodioa prozeduraz. Banuen hain segur arrazoi handi bat, zeren ***ko kondesarekin baitzen; eta hogei aldiz, haren besoetan, izan nintzen tentatua hari errateko: «Andrea, uko egiten diot galdatzen dudan lekuari, eta utz nazazu hartua dudan lekutik joaten.» Halatan, neuretu ditudan emakume guztien artean, hura da gaitzerratea zinez atsegin dudan bakarra.
Zure xede horrez den bezanbatean, irrigarrikeria bitxia iruditzen zait, egia erran; eta arrazoi zenuen ondorengoa nor zen asmatuko ez nuela uste izanik. Zer! Dancenygatik hartzen duzu bada neke hori guztia! E! Adiskide maitea, utz ezazu bere Cécile bertutetsua biziki maitatzen, eta ez zaitez haur jolas horietan tarteko sar. Utzi eskolumeak hezi daitezen neskameen ondoan, edo ari izan daitezen egoiliarrekin hobenik gabeko jolas xumeetan. Zertan arduratu behar zara ez zu hartzen ez zu uzten jakinen duen eta oro zuri eginaraztera behartuko zaituen hasiberri batez? Serioski diotsut, hautu hori gaitzesten dut, eta sekretuan geldi baledi ere, nire aitzinean eta zure kontzientzia baitan umiliatuko zintuzke bederen.
Harengana, diozunez, jaidura handia ari zara hartzen: hara bada, hain segur oker zabiltza, eta aurkitu uste ere dut zure okerraren kausa. Bellerochek sortua dizun higuin hori eskastean jin zaizu, eta Parisek ez baitizu hauturik eskaini, zure ideiak, betiere sobera biziak, kausitu duzun lehenengo xedean pausatu dira. Egizu kontu ordea ezen, itzultzen zarelarik, mila gizonen artean hautatzen ahalko duzula; eta baldin gibelatzeak dakarkeen ihardun ezaren beldur bazara azken finean, nik neure burua dizut eskaintzen zeure aisian liberti zaitezen.
Itzultzen zareneko, nire afera handiak finituak dirateke molde batera edo bertzera; eta hain segur, ez Volanges ttipiak, ez lehendakariaren emazteak berak ere, ez didate orduan gogoa aski hartuko non ez naizen zuk nahi hainbat zurea izanen. Ausaz ere, ordurako, berriz utzia duket neska ttipi hori bere maitale zuhurraren eskuetan. Harreman hori gozamen erakargarri bat ez denik onartu gabe, zuk zernahi diozula ere, nola deliberatu baitut ezen gorde dezan nitaz bizitza osoko bertze gizon guztiez baino uste goragokoa, alditxartu gabe luzaroan ezin euts diezaiokedan heinean ari naiz harekin; eta une honetatik beretik, familiako aferei zor zaien ardurak baizik ez nau hari atxikitzen...
Ez didazu ulertzen? Hots, bigarren aro baten zain nago neure esperantza berresteko, eta neure xedeak osoki bete ditudala ziurtatzeko. Bai, adiskide ederra, badut nire eskolume horren senarrak oinordekorik gabe hiltzeko arriskurik ez dukeelako lehen zantzua; eta orobat Gercourteko etxeko premua etorkizunean Valmonteko etxeko seme gazteago bat baizik izanen ez delakoa. Utz nazazu ordea neure gogara finitzen zure erreguz baizik hasi ez nuen abentura hau. Egizu kontu ezen Danceny aldakor bihurtzen baduzu, bizitasun guztia edekitzen diozula historia honi. Gogoan izan finean ezen, neure burua haren ordez zuri eskainiz, badudala, nire iduriko, hobetsia izateko eskubidea.
Horretan hain dut segurantza handia, non ez baitut zure xedeei uko egiteko beldurrik, nihaur ahalegindurik maitale zuhur horrek bere lehen hautu arras duinari dion jaidura amoltsua areagotzera. Kausiturik bada atzo zure ikaslea bere maitaleari izkiriatzen, eta lehenik hura jalgiarazi nuelarik bere zeregin eztitik bertze zeregin are eztiago bati lotzeko, egin nion, gero, bere gutuna ikusteko galdea; eta nola hotza eta hertsatua kausitu bainuen, ohartarazi nion ez zuela bere maitalea gisa horretan kontsolatuko, eta harrarazi nion bertze gutun bat nik diktatua izkiriatzeko deliberoa, non, haren berritsukeria ahalik hobekiena imitatuz, entseiatu nintzen gazte horren amodioa esperantza ziurrago batez elikatzera. Neskatxa hori bozkariotan zen, hala erran zidan, hain ontsa mintzatu izanaz; eta aurrerantzean, ni arduratuko naiz haren gutunez. Zer ez ote dut egin Danceny horren alde? Aldi berean naukake adiskide, isilmandatari, aurkari eta maitale! Oraino, une honetan, zure lotura arriskutsuetarik begiratzeko zerbitzua egiten diot; bai, arriskutsuak, dudarik gabe, zeren zu hartu eta zu galtzea bozkariozko une bat erostea baita damuzko eternitate baten truk.
Adio, adiskide ederra; har ezazu Belleroche ahalik lasterrena aienatzeko kuraia. Utzi bazter Danceny, eta presta zaitez gure lehen harreman hartako plazer zoragarriak berriz kausitu eta niri itzultzera.
P. S.- Har itzazu nire konplimenduak auzi handiaren jujamendu hurbilaren karietara. Arras laket nuke zorioneko gertakari hori nire erresumapean gerta dadin.
...ko gaztelutik, 17**ko urriaren 19an.
CXVI. GUTUNA
DANCENY ZALDUNAK CÉCILE VOLANGESI
Merteuil andrea gaur goizean partitu da landara; hala, Cécile xarmanta, horra non gabetua naizen zure ausentzia bitartean gelditzen zitzaidan plazer bakarraz, zure eta neure adiskidearekin zutaz mintzatzeaz. Badu zenbait denbora gisa horretan izendatzeko baimena eman didala; eta zenbatenaz lehiatu naiz baimen horrez baliatzera, hanbatenaz iruditu baitzait, gisa horretan, zugana are gehiago hurbiltzen nintzela. Ene Jainkoa! Emakume hori zeinen atsegina den, eta adiskidantzari zer nolako xarma lausengaria ematen dakien! Iduri du sentimendu ezti hori edertzen eta bortizten dela haren baitan, amodioari ukatzen dion guztiaz. Jakinen bazenu zenbat maite zaituen, zenbat gogobetetzen den zutaz mintzatzen ni aditurik... Hori da dudarik gabe hari hain atxikia naukana. Zer bozkarioa soilik zuentzat bientzat bizi ahal izatea, amodioaren gozamenetarik adiskidantzaren eztitasunetara etengabe iragaitea, amodioari zein adiskidantzari neure bizitza osoa eskaintzea, elkarri diozuen atxikimenduaren topaleku nolabait izatea; eta sentitzea beti bataren zorionaz arduraturik, berdin ari naizela bertzearenaren alde! Maita ezazu, biziki maita, adiskide xarmant horrek, emakume agurgarri hori. Hari diodan atxikimendua are gehiago balioets ezazu, zeure eginez. Adiskidantzaren xarma dastatu dudanez geroztik, nahi dut zuk orobat goza dezazun. Zurekin batera gozatzen ez ditudan plazerrak, erdizka baizik gozatzen ez ditudala iruditzen zait. Bai, Cécile, zure bihotza nahi nuke sentimendu ezinago ezti guztiez inguratu; nahi nuke haren higidura bakoitzak jasanaraz diezazun bozkariozko sentipen bat; eta usteko nuke haatik zugandik hartuko nukeen zorionaren zati bat baizik ez nizukeela bihurtzen ahalko.
Asmo xarmangarri horiek zergatik behar dute izan nire irudimenaren ameskeria hutsa, eta errealitateak zergatik ez dit eskaintzen aitzitik dolorezko gabezia lausorik baizik? Zu landalde horretan ikusteko esperantza zuhaurk emanari, ohartu naiz uko egin behar diodala. Ez dut bertze kontsolamendurik, alabaina, ez bada hori ezinezkoa zaizula neure buruari sinetsaraztea. Eta ezaxolatu zara ezin ikusi nauzula niri errateaz, karia horretara nirekin batera atsekabetzeaz! Dagoeneko, bi aldiz, sujet horri buruz egin ditudan deitoreak erantzun gabe gelditu dira. Ah! Cécile! Cécile, zeure arimaren dohain guztiez maite nauzula uste dut, zure arima ordea ez da kiskalgarria nola baita nirea! Nire esku egon ahal baledi trabak gainditzea! Neure interesez ardura ahal banendi, zureez arduratu ordez! Banekike sarri zuri frogatzen ezen amodioak ez duela ezinik.
Ez didazu halaber mezutzen ausentzia krudel hori noiz finituko den: hemen, bederen, menturaz ikusiko zintuzket. Zure behako xarmantek nire arima beheititua bizkortuko lukete; behako horien hunkigarriak sosegua lekarke nire bihotzera, aldian behin soseguaren premian baita. Barka, Cécile; beldur hori ez da susmo. Sinesten dut zure amodioan, zure jarraikitasunean. Ah! Zalantzan jarriko banitu, sobera maluros nintzateke. Horrenbertze oztopo ordea! Eta betiere eraberrituak! Adiskidea, triste nago, oso triste. Merteuil andrearen partitze horrek nire malura guztien sentimena berpiztu bide du nigan.
Adio, Cécile; adio, maitea. Egizu kontu zeure maitalea atsekabetan daukazula, eta soilik zuk itzul diezaiokezula zoriona.
Parisen, 17**ko urriaren 17an.
CXVII. GUTUNA
CÉCILE VOLANGESEK DANCENY ZALDUNARI
(Valmontek diktatua.)
Uste duzu beraz, adiskide on horrek, triste egoteko liskartua izateko premian naizela, zu atsekabetan zaudela jakinik? Eta duda egiten duzu zure samin guztiek zeuri bezainbat sofriarazten ez didatenik? Nahita sortzen dizkizudanak ere neuretzen ditut; eta nire saminak zureak baino bortitzagoak dira bidezko eta zuzen ez zarela ikusirik. O! Hori ez dago ongi. Aise ikusten dut zerk haserretzen zaituen; hona etortzeko galdea egin didazun azken bi alditan nik horri ez erantzun izanak: erantzun hori ordea hain aise egin liteke? Uste duzu ez dakidala zuk nahi duzun hori gaizki egina dela? Eta haatik, baldin urrundanik gosta ahala gosta egiten badizut uko, zer gertatuko litzateke bada zu hemen bazina? Eta bertzenaz, zu une batez kontsolatu nahi izateagatik, bizitza osoa atsekabetan emanen nuke.