Hi ikusteko bozkarioaren aiduru, adiskide amoltsua, hiri izkiriatzeko plazerrera emana naun; eta higan pentsaturik ematzen dinat higandik urrun egoteak sortzen didan tristura. Nire sentimenduak hiri irudikatzea, hireak oroitzea, zinezko gozamena dun nire bihotzarentzat; eta gozamen horri esker gabeziazko aldi honek berak neure amodioarentzat mila ontarte arras balios eskaintzen zizkidan oraino. Haatik, baldin sinetsi behar bahaut, ez dinat higandik erantzun gehiagorik hartuko: gutun hau bera azkena izanen dun; eta gabetuak izanen gaitun hire ustean arriskutsua den eta premiazkoa ez dugun harreman batez. Hain segur ere sinetsiko haut, horretan setaturik bahago: zeren hik zer nahi izan dezaken, arrazoi horregatik beretik nik ere nahi izanen ez dudanik? Baina delibero fermua har aitzin, ez ote didan horretaz elkarrekin solas egiteko baimena emanen?
Arriskuez den bezanbatean, deliberoa soilik hirea dun: ez zezakenat deus kalkula, eta nahi dinat berriz otoiztu kontu eman iezaion heure segurantzari, zeren ezin lasai egon ninteken hi kezkaturik bahago. Hori dela eta, ez gaitun gu biok soilik bat, hi baihaiz gu biok.
Ez dun gauza bera premiaz den bezanbatean; horretan ez zezakenagu pentsamendu bera baizik izan; eta baldin iritzi desberdinekoak bagara, ez dun agian elkarri azalpenak ematearen edo elkar aditzearen eskasez baizik. Horra beraz sentitu uste dudana.
Dudarik gabe, gutun batek ez zirudin premiazkoa, libroki elkar ikus dezakegularik. Zer erranen liken, ele batek, behako batek, edo isiltasunak berak ehun aldiz hobeki adieraziko ez lukeenik? Hori hain zaidan egia iruditzen, non elkarri gehiago ez izkiriatzeaz hitz egin hidanan unean, ideia hori aise lerratu baitzitzaidan arimara; agian gogaikarria izan zitzaionan, ez zionan batere eraginik egin ordea. Hala nola hire bihotzean musu bat eman nahirik, kausitzen dudalarik xingola bat edo gasa bat, soil-soilik baztertzen baitinat, eta ez dinat hargatik oztopo bat denik uste.
Baina geroztik, elkarrengandik bereizi gaitun; eta hi neure aurrean ez haudanez geroztik, gutunaren ideia hori berriz jin zaidan oinazetzera. Zergatik, egin dinat neure artean, bertze gabezia horren emendioa? Zer! Elkarrengandik urrun gaudelako, ez ote dugu deusik elkarri errateko? Demagun ezen, zernolakoak gure alde izanik, elkarrekin egiten dugula egun oso bat; solasean eman behar ote dugu denbora, gozamenetan eman ordez? Bai, gozamenetan, adiskide amoltsua; zeren hire ondoan, atseden uneek berek gozamen zoragarri bat ematen baitute. Finean, denbora zein ere den labur edo luze, berezi behar gaitun azkenik, eta gero, hain gauden bakarrik! Orduan izaten ditun gutunak arras baliosak; irakurri ezean, egoten ahal dun gutunari so... Ah! Dudarik gabe, egoten ahal dun gutun bati so gutuna irakurri gabe, hala nola uste baitut gauean izanen dudala oraino plazerrik hire potreta ukiturik...
Hire potreta erran dinat? Gutun bat arimaren potreta dun ordea. Ez din, irudi hotz baten gisara, amodiotik hain urrun den gelditasuna; bide ematen zien gure higidura guztiei: aldizka bizitasuna din hartzen, aldizka gozamen, aldizka atseden... Hire sentimenduak oro hain dira niretzat baliosak! Sentimenduok biltzeko baliabide bat didan edekiko?
Segurki ote dakin bada niri izkiriatzeko premiak sekula ez hauela oinazetuko? Baldin bakardadean, hire bihotza hedatzen edo hertsatzen bada, baldin bozkariozko bultzada bat arimaraino barneratzen bazain, baldin hire gogoaz bertzerako halako tristura batek une batez arima durduzatzen badin; ez ote dun bada adiskidea baitan isuriko heure bozkarioa edo heure malura? Izanen dun beraz hark beretuko ez duen sentimendurik? Sentimendu hori heuregandik urruntzera utziko dun, ametsari emana eta bakarti? Adiskidea... Adiskide amoltsua! Baina deliberoa hiri dagokin. Soil-soilik nahi izan dinat eztabaidatu, eta ez ordea hi seduzitu; arrazoiak baizik ez ditinat eman, sinesten ere dinat arrenka ariz gero indar gehiago nukeela. Entseiatuko naun bada, hik hala nahi dunanez gero, ez atsekabetzera; ahaleginduko naun hik izkiriatuko hidaakena neure buruari nik erratera; baina horra, hik nik baino hobeki erranen huke; eta batez ere nik plazer gehiago niken hiri aditurik.
Adio, adiskide xarmanta; hurbil dinat azkenik ikusi ahalko haudan orena: fite uzten haut, are lasterrago higana biltzeko.
Parisen, 17**ko abenduaren 3an.
CLI. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK MERTEUILEKO MARKESARI
Dudarik gabe, markesa, ez duzu usteko hain esperientzia gutxikoa naizenik, eta ez duzu beraz pentsatuko ezen, gaur arratsean, elkar ikuste kuttun horretan, zu ustekabean kausitu izanaren eta orobat Danceny zure etxera eramana zuen halabehar harrigarriaren karietara tronparazi ahal izan nauzunik! Ez hain zuzen zeure hazpegi trebatuek lasaitasunaren eta soseguaren aurpegiera ezin hobeki irudikatzen jakin ez zutelako, ezta noizik behin asalduari edo damuari itzurtzen zaizkion ezein perpausez zeure burua traditu duzulako ere. Aitor ere dizut ezen zeure behako maltsoak ezinago bikain baliatu zaizkizula; eta baldin jakin izan balute sinetsarazten aditzera ematen dakiten bezain ontsa, ez nukeela orobat, denik eta susmorik ttipiena hartzetik edo gordetzetik urrun, instant batez dudatuko hirugarren desegoki horrek sortzen zizun atsekabe ezinago handiaz. Baina, hain dohain handiak alferretan ez baliatzeko, zeure buruari hitz emana zenion garaitia erdiesteko, sorrarazi nahi zenuen lilura bizteko azkenik, aldez aurretik behar zenukeen zeure maitale hasiberri hori ardura gehiagoz hezi.
Ikasleak hezten hasia zarenez, irakats iezaiezu trufarik ttipienaz ez ahalke gorritzen eta harritzen: irakats berebat ez hain biziro ukatzen, emakume bakar bati, bertze emakume guztiei arras moldakaizkiro defendatuz onartzen dizkieten gauza berberak. Irakats iezaiezu berebat beren maitalearen laudorioa aditzen ikasten, ordainetan hari goresmenak egitera behartuak izan daitezen gabe; eta baldin lagunartean zuri so egoteko baimena ematen badiezu, aldez aurretik jakin bezate bederen estaltzen jabe bati legokiokeen behako aise hautemangarri hori, amodiozko behakoarekin arras moldakaizkiro baitute nahasten. Orduan jendaurreko zeure ariketa horietan aurkezten ahalko dituzu, haien jokabideak haien irakasle jakintsuari kalte egin dakion gabe; eta nihaurk, zure ospea goratzen lagundu izanaz sobera bozkariatsua, hitz ematen dizut ikastetxe berri horren ikaskizunak egin eta argitaratuko ditudala.
Baina bizkitartean harriturik naiz, aitor dizut, ni izateaz zuk eskolume baten gisara tratatzera ausartu zarena. O! Bertze edozein emakumez zeinen bizkor mendekatua nintzatekeen! Zeinen plazer handia hartuko nukeen! Eta plazer horrek zeinen aise gaindituko zukeen hark ustez galarazia zidana! Bai, soilik zu zarelako nahiago dezaket konponbidea ezen ez mendekua; eta ez uste dudarik ttipienak, zalantzarik ttipienak, baratzen nauenik; oro dakit.
Lau egun baditu Parisen zarela; eta egun bakoitzean Danceny ikusi duzu, eta hura baizik ez duzu ikusi. Gaur bertan zeure atea hertsirik zenuen oraino; eta zure atezainari soil-soilik zurearen heineko segurantza falta izan zaio, ni zuganaino heltzera ez uzteko. Haatik ez nuen dudatu behar, hala mezutu zenidan, ni izanen nintzela lehena zure itzuleraren berri jakiten; oraino zer egunerako zehatz erraten ahal ez zenidan itzulera horren berri, nahiz partitzera zindoazen egunaren bezperan izkiriatu zenidan. Egintza horiek ukatuko dituzu, edo desenkusatzera entseiatuko zara? Bata nahiz bertzea orobat dira ezinkizun; eta haatik neure buruaren jabe nago! Zure nagusigoa ikus hor; baina sinets nazazu, hura jasan izana askietsirik, ez gehiago neurriz gain balia. Guk biok elkar ezagutzen dugu, markesa; hitz hori aski izan behar zenuke.
Erran didazu bihar kanpoan izanen zarela egun osoan? Beharrik, baldin egiazki kanpoan bazara; eta egizu kontu jakinen dudala. Baina azken finean, arratsean itzuliko zara; eta gure onezkoak egite zailerako ez dugu aski denbora izanen biharamuna arte. Jakinaraz iezadazu beraz non eginen ditugun, zure etxean edo han geure hoben ugarien ordainak. Batez ere, kitto Danceny. Zeure buru gaiztoa haren irudiaz betea zenuen; eta ni egon ninteke zure irudimenaren eldarnio horrez jeloskortu gabe: baina egizu kontu ezen liluraldi bat baizik ez zena, hobespen nabarmen bilakatuko litzatekeela hemendik aitzina. Ez dut uste umiliazio horretarako egina naizenik, eta ez dut igurikitzen umiliazio hori zugandik hartzerik.
Uste osoan naiz halaber ezen sakrifizio hori ez zaizula sakrifizioa irudituko. Baina zerbait gostako balitzaizu ere, iruditzen zait nik aski etsenplu eder bat eman dizudala! Iruditzen zait berebat nigatik baizik existitzen ez den eta une honetan berean agian amodioz eta damuz hiltzen ari den emakume sentikor eta eder batek balio dezakeela eskolume gazte batek baino gehiago, nork ere, hala nahi baduzu, ez baitu ez gorpuzkera ederraren ez adimen biziaren eskasik, baina ez du oraino ez usantzarik ez sendotasunik.
Adio, markesa; fitsik ere ez diotsut zugana ditudan sentimenduez. Neure bihotzean ez miatzea da une honetan egin dezakedan guztia. Erantzunaren zain naukazu. Kasu eman erantzunari, kasu emaiozu ezen zeure erantzunaren bidez zenbatenaz aiseago ahantzaraziko baitidazu egin didazun laidoa, hanbatenaz zure uko batek, luzamendu soil batek, ezin ezabatuzko erroz sustraituko lukeela nire bihotzean.
Parisen, 17**ko abenduaren 3an, gauean.
CLII. GUTUNA
MERTEUILEKO MARKESAK VALMONTEKO BIZKONDEARI
Kasu eman bada, bizkonde, eta ez ezazu gehiago bortxa nire herabetasun guztizkoa! Nola nahi duzu paira dezadan zure sumina biztu izanaren uste lehergarria, eta batez ere nola nahi duzu zure mendekuaren beldurrak mendean har ez nazan? Hanbatenaz non, dakizun bezala, baldin zuk belzkeria bat eginen bazenit, ezinen bainizuke itzuli. Alferrik nuke hitz egitea, zure biziera berdin litzateke dirdaitsua eta lasaia. Izan ere, zeren beldur zinateke? Partitzera behartua izateaz, baldin astirik emanen balizute. Baina atzerrian ez dea hemen bezala bizitzen? Eta azken finean, non ere Frantziako Auzitegiak finkatua zinatekeen lekuan lasai utziko baitzintu, garaipenen lekua aldatzea baizik ez litzateke zuretzat. Arrazoi moral horiez zure odol hotza zuri berriz bihurtzen saiatu ondoren, gatozen berriz geure aferetara.
Badakizu, bizkonde, zergatik ez naizen sekula berriz ezkondu? Ez hain segur ere aski senargai abantailatsu kausitu izanaren eskasez; da soil-soilik nehork izan ez dezan nire egintzak gaitzesteko eskubiderik. Ez da halaber neure borondatea gehiago egin ahal ez izateaz beldurrez nagoelako, zeren azken finean betiere eginen bainuke; baina nire borondatea egin izanaz nehork nitaz deitoratzeko eskubidea izateak berak gogaituko ninduke; zeren azken finean neure plazerrerako baizik ez bainuke tronpatu nahi, eta ez premiagatik. Eta nehon ikus litekeen gutunik senar baten gisarakoena horra non zuk didazun izkiriatu! Neure hutsegiteak eta zure ontasunak, ez didazu hor bertzerik aipatzen! Baina nola egin dakioke huts deusik ere zor ez zaionari? Ez nekike hori asmatzen!
Dugun ikus; zer kexakizun dituzu? Danceny nire etxean aurkitu duzu, eta horrek gogaitu zaitu? Beharrik: baina zer ondorio atera ahal izan duzu hortik? Edo izan zela asturuz, nik erran nizun bezala, edo izan zela nire borondatez, nik erran ez nizun bezala. Lehenengo kasuan, zure gutuna bidegabea da; bigarrenean, irrigarria: berdin zenuke ez izkiriatzea! Jeloskor zaude ordea, eta jelosia ez da arrazoizalea. Hots bada! Arrazoiak nik ditut zure ordez emanen.
Edo baduzu aurkaririk, edo ez duzu. Baldin aurkaririk bazeneza, begiko behar zara gertatu hobetsia izateko; baldin ez bazeneza, are begikoago behar duzu izan ezeinik ez izateko. Kasu guztietan, berbera da jokabidea: beraz, zergatik zeure burua oinazetu? Zergatik, batez ere, ni oinazetu? Ez ote dakizu jadanik gizonik atseginena izaten? Eta ez zaude dagoeneko garaipena erdiesteaz ziur? Hara bada, bizkonde, zeure buruaren kalte ari zara. Baina ez da hori; zera, erran nahi baita, nik ez dudala zure iritzian horrenbertze ahaleginik merezi. Ez dituzu nire ontasunak nahi, hainbat nola nahi baituzu nire nagusigoaz neurriz gain baliatu. Hara, eskergabea zara. Hori bai, nire ustez, sentimendua! Eta doi bat segi baneza, gutun hau arras amoltsu bihur liteke; baina ez duzu merezi.
Ez duzu are merezi nik neure burua zuritzea. Zure susmoen zigor, atxiki eginen dituzu: hala itzuli nintzen egunaz, nola Dancenyren ikustaldiez ez dizut fitsik erranen. Biziki ahalegindu zara jakitun egoteko, ez dea egia? Hots bada! Deusik aitzinatu zarea? Zeregin horretan plazer handia hartu izana opa dizut! Nitaz den bezanbatean, ez du horrek nirea gutxitu.
Zure gutun mehatxugarriari ihardets diezaiokedan guztia da ez duela izan ez niri laket izateko dohaina, ez ni beldurtzeko indarra; eta orobat erran dezaket ezin gutxiago prest naukazula oraingoz zure eskariak onartzeko.
Egia erran, egungo egunean agertzen zaren gisara zu onartzea, litzateke zurekin zinez desleial izatea. Ez bailitzateke nire maitale ohiarekin berriz harremanetan hastea; litzateke bertze bat hartzea, eta harako hark bezainbat urrundanik ere balio ez duena. Ez dut lehen maitale hura hainbertzeraino ahantzi, neure burua gisa horretan tronpatzeko. Nik maite nuen Valmont hura xarmanta zen. Orobat nahi dut aitortu ezen ez dudala hura baino gizon atseginagorik kausitu. Ah! Otoi, bizkonde, berriz kausi bazeneza, ekar iezadazu; hari beti eginen diot abegi on.
Egiozu haatik gaztigu ezen, ezein kasutan, ez litzatekeela ez gaurko ez etziko izanen. Haren Menechme-ak kalte pixka bat egin dio; eta sobera lehiatuz gero tronpatu beldur nintzateke; edo bertzela, menturaz Dancenyri emana diot bi egun horietan neure etxean hartzeko hitza? Eta zure gutunak irakatsi dit ez zarela zu txantxetan ibiltzen, nehork hitza janez gero. Ikusten duzu beraz behar duzula iguriki.
Zuri zer axola ordea? Aurkariari mendeku hartuko diozu haatik. Ez dio hark zure maitaleari, zuk harenari egin diozuna baino deus okerragorik eginen, eta azken finean emakume batek ez ote du bertze batek bezainbat balio? Horiek dira zure oinarrizko arauak. Emakume amoltsu eta sentikor hura, zugatik baizik existituko ez litzatekeena eta azkenik amodioz eta damuz hila litzatekeena ez litzateke lehen gutiziari, une batez trufa eginen ote dizuten beldurrari orobat sakrifikatua izanen; eta nahi duzu bertzeok beltzuri gaitezen? Ah! Hori ez da bidezkoa.
Adio, bizkonde; izan zaitez berriz gizon atsegina. Hara, xarmangarri nahi zaitut, ez dut bertzerik galdatzen; eta horretaz segurik naizen orduko, frogatuko dizudala hitz ematen dizut. Egiazki, sobera ona naiz.
Parisen, 17**ko abenduaren 4an.
CLIII. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK MERTEUILEKO MARKESARI
Berehala ihardesten diot zure gutunari, eta argi izatera entseiatuko naiz; zurekin ez baita erraza, hartua duzularik ez ulertzeko xedea.
Ez genuen solasaldi luzeen beharrik jakiteko ezen batbederak bertzea galarazteko behar duen guztia bere esku izaki, interes berbera dugula elkarri begirunea erakusteko: ez da hori hain zuzen ere gure solaspidea. Baina nork bere burua galtzeko xede bortitzaren eta orain arte egon garen bezala elkarturik jarraitzeko, eta gure lehen harremanari berriz loturik are elkartuago egoteko xede dudarik gabe hobearen artean, bi xede horien artean, diot, bertze mila har litezke. Ez zen beraz irrigarria zuri erratea, ezta orobat egun zuri errepikatzea ere, ezen, gaurdanik, zure maitalea edo zure etsaia izanen naizela.
Ontsa dakit hautu horrek gogaitzen zaituela, eta hinki-hanka ibiltzea gehiago komeniko litzaizukeela; eta badakit halaber nehoiz ez duzula maite izan baietzaren eta ezetzaren artean gisa horretan ezarria izatea: baina jakin behar zenuke halaber ez diezazukedala zirkulu estu horretarik jalgitzera utz, nihaur engainatua izateko arriskurik gabe; eta aldez aurretik sumatua behar duzu ez dudala engaina nazaten jasanen. Orain zuri dagokizu deliberatzea: hautua utz diezazuket baina ezin ezbaian egon ninteke.
Soil-soilik aldez aurretik jakinarazten dizut ezen ez zarela nitaz neurriz gain baliatuko zeure argudioez, direla on edo direla txar; ezen berebat ez nauzula are liluratuko zure ukoa apaintzeko xedez eginiko zenbait balakuz, eta ezen heldua dela, azkenik, egiaren unea. Zuri etsenplu ematea baizik ez dut galdatzen; eta atseginez diotsut bakea eta batasuna ditudala nahiago: baina bata zein bertzea behar badira hautsi, eskubidea eta baliabideak baditudala uste dut.
Orobat diotsut beraz ezen denik eta behaztoparik ttipiena ezartzen badidazu, behaztopa hori gerlarako deitzat zin-zinez dudala hartuko: ikusten duzunez galdatzen dizudan erantzunak ez du perpaus luze ederren beharrik. Aski dira bi hitz.
Parisen, 17**ko abenduaren 4an.
MERTEUILEKO MARKESAREN ERANTZUNA
gutun beraren azpian izkiriatua
Hots bada! Gerla.
CLIV. GUTUNA
VOLANGES ANDREAK ROSEMONDE ANDREARI
Albisteek nik baino hobeki ematen dizute, adiskide ederra, gure eriaren oinazezko egoeraren berri. Hura artatzera osoki emana bainago, ez dut zuri izkiriatzeko astirik hartzen, non ez den bertze gertakizunik eritasunaz bertzalde. Hona bada bat, hain segur ere igurikatzen ez nuena. Valmont jaunagandik hartu dudan gutun bat da, nahikatu baitu ni hautatzea isilmandatari, bai orobat bitarteko Tourvel andrearen aldera, eta halaber erantsi baitio nire gutunari bertze gutun bat harentzat. Bata itzuli diot bertzearen erantzunarekin batera. Helarazten dizut azken hau, eta uste dut bat etorriko zarela nirekin ezen hark eskatzen zidanetik ez nezakeela egin eta ez nuela egiten ahal deusik. Egin nahi izanagatik ere, gure adiskide dohakabea ez zatekeen niri aditzeko egoeran. Haren eldarnioa jarraikia da. Zer diozu ordea Valmont jaunaren etsipenaz? Hasteko, sinesgarria ote da, edo mundu guztia nahi ote du bukaera arte tronpatu? Baldin oraingo honetan egiaz mintzo bada, aise erran dezake bere malura hark berak sortua dela. Ez dut uste nire erantzunak plazer handirik emanen dionik: aitor dezadan ordea ezen zorigaiztoko gertakari honetaz zenbat ere nagoen jakitunago, haren egilearen kontra are naizela sumintzenago.
Adio, adiskide maitea; banoa hartzara eriari neure arta tristeak eskaintzera, niretzat baitira are tristeagoak bihurtuak, onerako diratekeela ikusteko kasik esperantzarik ezean. Ezagutzen dituzu zugana ditudan sentimenduak.
Parisen, 17**ko abenduaren 5ean.
CLV. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK DANCENY ZALDUNARI
Bi aldiz izana naiz zure etxean, zaldun maitea: baina maitalearen rola utzi eta gizon amodioaz dohatuarena hartu duzunez geroztik, nehork ez zaitzake nehon kausi, egoki den bezala. Zure gelazainak erran dit haatik arratsean itzuliko zarela etxera; zure zain egoteko manua omen du orobat: nik ordea, jakina bainaiz zeintzuk diren zure asmoak, ongi baino hobeki ulertu dut ez zarela une batez baizik etxeratuko, okasioari egoki dagozkion beztidurak janzteko, eta berehala joanen zarela zeure garaile ibileretan berriz ibiltzera. Zorionak, bihoazkizu ezinbertzean nire txaloak: baina agian, gaur gauean, ibilera horien norabidea aldatzeko tentatua izan zintezke. Zeure aferen erdia bertzerik ez dakizu oraino; bertze erdia behar zaizu jakinarazi, eta gero, zuk hautatuko duzu. Har ezazu bada nire gutuna irakurtzeko astia. Ez zaitu zeure plazerretarik zehartuko, ez baitu bertze xederik, aitzitik, plazer horien arteko hautua zuri eskaintzea baizik.
Nitaz guztiz fida izan bazina, zuhaurk erran izan bazenizkit zeure sekretu guztiak eta ez soilik sumatzera utzi didazuna, garaiz nengokeen jakitun; eta zure urratsa ez luke egun nire eginahalak oztopatuko, trebeago ari izana litzatekeelako. Gauden lekutik gaitezen ordea abia. Hartzen duzun xedea zeinahi ere den, izanagatik zuretzat kalte bertze norbaiti bozkarioa lekarkioke betiere.
Gaur arratsean norbait ikustera zoaz, ez dea egia? Biziki maite duzun emakume xarmant bat? Zeren eta zure adinean, zein emakume ez da biziki maite, lehen zortzi egunetan bederen! Gertalekuak zure plazerrak ditu gehituko. Etxe ttipi zoragarri zuretzat baizik baliatua izan ez den batek irritsa behar du edertu libertatearen xarmaz, eta misterioarenaz. Oro prest dago: norbait zain duzu: eta harengana biltzeko irrika bizian zaude! Horra guk biok dakiguna, nahiz zuk ez didazun fitsik erran. Orain, hona zuk ez dakizuna, eta nik erran behar dizudana.
Parisa itzuli nintzenez geroztik, zu Volanges andereñoagana hurrantzeko bideez arduratu izan naiz, eman nizun hitza betez; eta horretaz mintzatu nintzaizun azken aldian ere zure erantzunek, bai orobat zure gainezkaldiek, zure bozkarioaren alde ari nintzela aditzera eman zidaten. Zeregin aski zail horretan ez nezakeen nik bakarrik erdiets: baina baliabideak prestatu ondoren, gainerakoa zure maitale gaztearen arduraren gomendio utzi nuen. Kausitu du hark, bere amodioari esker, nire esperientziari itzuria zitzaion baliakizunik: finean zorigaitz zuretzat zeren erdietsi baitu. Baditu bi egun, gaur arratsaldean erran didanez, oztopo guztiak gaindituak direla, eta zure bozkarioa zuk duzu orain zeure esku.
Baditu orobat bi egun zure maitale gaztea irrika gorrian dela berri hori berak zuri noiz emango, eta nahiz ama ez den etxean, hartua izanen zinen; baina agertu bat ere ez diozu egin! Eta dena erran behar badizut, iruditu zait neskatxa ttipi hori beltzuri samar zela, arrazoiz edo gutiziaz, zuk erakusten diozun lehia gutxiaren karietara. Kausitu du, azkenik, ni harengana helarazteko baliabidea ere, eta hitz emanarazi dit ahalik lasterrena emanen nizula honekin batera igortzen dizudan gutuna. Hain du lehia sutsua agertu, non eginen nuke elkar ikuste bat proposatua zaizula hor gaur gauerako. Zernahi dela ere, ohoreagatik eta adiskidantzagatik hitz eman diot eskutitz ezti hori gaur bertan hartuko zenuela, eta neure hitza ez dezaket jan eta ez dut jan nahi.
Orain, gazte, nola jokatuko duzu? Pinpirintasunaren eta amodioaren artean, plazerraren eta zorionaren artean ezarria, zer hautatuko duzu? Baldin orain dela hiru hilabeteko Dancenyri, soil-soilik duela zortzi egunekoari, mintzatuko banintzaio, segurik nengoke haren bihotzaz, orobat haren urratsez: baina egungo eguneko Danceny emakoi, menturazale eta, ohi denez, doi bat gaiztatuak nahiago ote du neska gazte arrunt ahalketi bat, zeinak bere fabore ez baitu edertasuna, inozentzia eta amodioa baizik, emakume guztiz ohitu eta trebatu baten atsegintasunak baino?
Nitaz den bezanbatean, adiskide maitea, iruditzen zait ezen, nahiz oinarrizko arau berriei atxikia zaren, eta hein batean neureak ere badirela aitor dizut, zernolakoek maitale gaztea hautatzeko deliberoa harraraziko zidatela. Hasteko, bertze emakume bat gehiago da, eta berritasun bat da halaber, eta horrez gainera zeure ardura guztien fruitua galtzeko beldurrez behar zenuke egon, baldin fruitua biltzeaz ezaxolatuko bazina; zeren azken finean, alde horretarik, zinez okasio galdua litzateke, eta okasio hori ez ohi da beti itzultzen, batez ere lehenengo ahulkeria izan delarik: sarri, kasu horretan, garaitiarik ederrena eragozteko ez da behar izaten beltzuri une bat edo susmo jeloskor bat baizik, edo are gutxiago oraino. Noizik behin bertute ito hurrana abarrei tinko atxikitzen zaio; eta salburik den orduko, ondo begiratzen du bere burua, eta ez da jadanik ustekabean atzeman erraza.
Bertze aldetik, aitzitik, zer arriskatzen duzu? Harreman hausterik ez behinik behin; liskarren bat gehienez ere, zeinaren ondoren ardura pixka batez erosten baita onezkoak egin izanaren plazerra. Jadanik errendatua zaizun emakumeak har ote dezake bertze xederik bihozberatasuna ez denik? Zorrotz jokaturik zer irabaziko luke? Haren plazerrak galtzea, haren loriaren probetxurik gabe.
Baldin, uste dudan bezala, hartzen baduzu amodioaren xedea, zeina berebat arrazoiarena dela uste baitut, huts egindako elkar ikustearen karietara ez desenkusatzea iruditzen zait jokabide zuhurra; utz ezazu soil-soilik iguriki zaitzaten: baldin benturatzen bazara arrazoirik ematera, emakume hori entseiatuko da agian arrazoi hori ziurtatzera. Emakumeek jakinmin handia izaten dute eta setatsuak izaten dira; oro argitan jar liteke: ni izan berri naiz, dakizun bezala, horren etsenplu. Baldin emakume horri esperantzarik uzten badiozu ordea, nola harrokeria izanen baitu esperantzaren lagun, ez du esperantzarik galduko harik eta berri galdatzeko tenore egokia aspaldi iragana den arte: bihar izanen duzu beraz harengana joaterik utzi ez dizun behaztopa gaindiezinen bat kausitzeko tenorea; eri zinatekeen, hilik behar izanez gero, edo berdin etsiarazi zaituen bertze zernahi behaztopa, eta oro konpondua izanen da.
Bertzenaz, hartuko duzun deliberoa zernahi ere den, otoi arren jakinaraz iezadazu; eta ez baitut horretan interesik, betiere ongi jokatu duzula irudituko zait. Adio, adiskide maitea.
Ezin nagoke zuri halaber erran gabe ezen Tourvel andrea arras dolutzen zaidala; ezen etsi etsirik nagoela harengandik bereizirik egon beharrez; ezen neure bizitzaren erdiaz ordainduko nukeela bertze erdia hari eskaintzeko zoriona. Ah! Sinets nazazu, soilik amodioak gaitu zoriontsu egiten.
Parisen, 17**ko abenduaren 5ean.
CLVI. GUTUNA
CÉCILE VOLANGESEK DANCENY ZALDUNARI
(Aurrekoari atxikia)
Zergatik, adiskide maitea, ez zaitut jadanik ikusten, zu ikustea izanagatik nire nahi bakarra? Ez duzua elkar ikusteko nik bezainbat gogo? Ah! Oso triste nago orain! Guztiz bereizirik ginenean baino tristeago. Bertzeek sorrarazten zidaten xangrina, egungo egunean zuk didazu sorrarazten, eta hori are dolutzenago zait.
Baditu egun batzuk ama etxetik kanpo dabilela, ondo dakizunez; eta igurikitzen nuen libertatezko tenore horrez baliatzera entseiatuko zinela: ez duzu ordea nigan pentsatu ere egiten; o, nire dohakabea! Hain sarri erraten zenidan zuk ni baino gutxiago maite zintudala nik zu! Banekien aitzitik zela, eta hona hemen froga! Ni ikustera etorri izan bazina, hain segur elkar ikusiko genukeen: ni ez bainaiz zu bezalakoa; elkar gaitzakeena baizik ez darabilt gogoan. Merezi zenuke nik zuri fitsik ez erratea elkar ikusi ahal izateko ondo gostarik egin ditudan urrats guztiez: baina sobera maite zaitut, eta zu ikusteko hain nago irrika bizian, non ezin geldi ninteke hori dena zuri erratetik. Eta bertzenaz, gero ikusiko dugu ea benetan maite nauzun.
Hain ontsa ari izan naiz non atezaina geure alde baitugu, eta hitz eman baitit ezen etorriko zaren bakoitzean, sartzen utziko zaituela, ikusi ez bazintu bezala: eta guztiz fida ahal gakizkioke, arrunt gizon prestua baita. Aski duzu beraz etxe barnean ikus ez zaitzaten kasu ematea; eta hori aise egiten ahal duzu, gauez baizik ez etorriz, batere arriskurik ez dukegunean. Konparazione, ama egunoro jalgitzen denez geroztik, hamaika orenetan oheratzen da gauero; anitz denbora bagenuke beraz.
Atezainak erran dit ezen etorri nahi duzularik, aski omen duzula haren leihoan jotzea, atean jo ordez, eta berehala irekiko omen dizula; eta gero aise kausituko duzu harmaila ttipia; eta argirik ezin eramanen baituzu aldean, nik erdi zabalik utziko dut neure gelako atea, doi bat bederen argituko baitzaitu. Kasu emaiozu eta ez egin zaratarik; batez ere amaren gelako ate ttipiaren ondotik iragaiterakoan. Nire gelariarenaz den bezanbatean, berdin zaio, zeren hitz eman baitit ez dela iratzarriko; txit neska ona da hura ere! Eta alde egiteko, berdin berdin eginen duzu. Orain, ikusiko dugu ea etorriko zaren.
Ene Jainkoa, zuri izkiriatzean nire bihotzeko taupadak zergatik dira arras bortitzak? Zorigaitzen bat datorkit edo zu ikusteko esperantzak durduzatzen nau gisa horretan? Badakit ordea nehoiz ez zaitudala hainbertze maitatu, eta nehoiz ez dudala izan maite zaitudala zuri errateko hain gogo bizirik. Zatoz bada, adiskidea, adiskide maitea; ainiezazuket ehun aldiz errepika maite zaitudala, biziki zaitudala maite, eta zu izan ezik ez dudala nehor maiteko!
Kausitu dut Valmont jaunari zerbait erran behar niola jakinarazteko bidea; eta bihar jinen da segurki, hura adiskide ona baita, eta otoiztuko diot nire gutuna berehala eman diezazun. Beraz, bihar gauean zain edukiko nauzu, eta jinen zara, hutsik egin gabe, baldin ez baduzu zeure Cécile arras dohakabetu nahi.
Adio, adiskide maitea; musu bat bihotz-bihotzez.
Parisen, 17**ko abenduaren 4an, gauean.
CLVII. GUTUNA
DANCENY ZALDUNAK VALMONTEKO BIZKONDEARI
Ez dudarik izan, bizkonde maitea, ez nire bihotzaz, ez nire jokabideaz: nola aihertu nire Cécileren nahi bati? Ah! Hura baita maite dudan emakume bakarra, beti maiteko dudan emakume bakarra! Haren lañotasunak, haren eztitasunak nigan sortua duten lilura hain da handia non deusek ez baitu sekula ezabatuko, nahiz ahulkeriaz lilura horrez ezaxolatu ahal izan naizen. Bertze abentura batean sartua nintzelarik, demagun oharkabean, Cécileren oroitzapena sarri jin zait neure plazerrik eztienak durduzatzera; eta nire bihotzak ez dio menturaz hari desleial nintzaion unean berean baino goresmenezko eskaintza egiazkoagorik egin. Hala ere, adiskidea, ez diezaiogun begirunea gal, eta isilpean ditzagun gorde nire hutsegiteak; ez Cécile engainatzeko, atsekaberik har ez dezan baizik. Cécileren zoriona da hain zuzen ere nire nahirik sutsuena; neure buruari nehoiz ez nioke barkatuko hark malkoz ordaindu beharko lukeen hutsegiterik.
Badakit merezi ditudala zuk nire oinarrizko arau berriak deitzen diezun horien bizkar egin dizkidazun irriak: baina otoi sinets nazazu, une honetan ez nau jokabide horrek gidatzen; eta hartua dut bihartik aurrera hori frogatzeko deliberoa. Neure hobena aitortzera joanen naiz zoraldi hori sortu eta beretu duen emakumeagana; erranen diot: «Irakurri nire bihotzean; adiskidantzarik eztiena du zuretzat; adiskidantzari elkartua zaion desira hain da amodioaren antzekoa!... Gu biok tronpatu egin gara; baina okerrik egin ahal izan dudan arren, ez naiz fede gaiztoz jokatzeko gauza.» Ezagutzen dut neure adiskidea; zintzoa da bihozbera bezain; ez soilik ontzat hartuko du nire jokabidea, barkatu ere eginen dit. Bere buruari usu egiten zion hark liskar adiskidantza traditu zuelako; haren adeitasunak usu itotzen zuen haren amodioa: ni baino zintzoagoa baita, nire ariman du bortiztuko ni ausardiaren ausardiaz haren ariman itotzera entseiatzen nintzen beldur baliagarria. Hari zorko diot hobea izatea, zuri zorko dizudan bezala zoriontsuagoa izatea. O, adiskideok, har ezazue biok nire esker ona. Zoriona zuei zor dizuedala pentsatzeak balioa gehitzen dio nire esker onari.
Adio, bizkonde maitea. Sobera zoriontsu naizen arren, zure penak gogoan ditut, eta nigan barneratuak. Ezin zuri baliagarri izan! Tourvel andreak bere larrian dirau beraz? Eri etsia omen da. Ene Jainkoa, nola urriki zaitudan! Aileza osasuna eta bihozberatasuna aldi berean berriz har, betiko egin zaitzan zoriontsu! Horra adiskidantzaren nahia; zilegi izan bekit amodioak nahi horiek beteko dituela igurikatzea.
Luzaroago egonen nintzateke zurekin solasean; orenak hertsaturik nauka ordea, eta agian Cécile zain duket dagoeneko.
Parisen, 17**ko abenduaren 5ean.
CLVIII. GUTUNA
VALMONTEKO BIZKONDEAK MERTEUILEKO MARKESARI
(Iratzarri ondoren)
Beraz, markesa, zer moduz zaude bart gaueko plazerren ondoren? Ez zaude doi bat akitua? Onar ezazu bada Danceny xarmanta dela! Mutil horrek miragarriak egiten ditu. Ez zenuen harengandik halakorik igurikatzen, ez dea egia? Hots, izan nadin bidezko neure buruarekin, haren gisako aurkari batek merezi zuen ni hari sakrifikatua izatea. Serioski, dohain onez betea dago! Baina oroz gainetik amodioz, jarraikitasunez, eta adeitasunez gainezka dago! Ah! Egunen batean maiteko bazaitu bere Cécile maite duen bezala, ez zenuke orduan ezein aurkariren beldurrez egon beharko: bart gauean frogatu dizu hori. Agian bertze emakume batek kendu ahal izanen dizu une batez, pinpirintasunaren indarrez; gazteek ez dute jakiten zurikeria kilikagarriei uko egiten: baina bere maitearen ele bat bakarra aski dute, ikusten duzunez, lilura hori aienatzeko; beraz arras zoriontsua izateko ez zaizu haren maitea izatea baizik falta.
Ez zara hain segur tronpatuko; antze handia duzu, ez da beraz zertan beldurrik izan. Hala ere, elkartzen gaituen adiskidantza, nire partetik hain baita benetakoa nola baita zuretik onartua, izan da bartko froga zuri opatzeko desira biztu didana; froga hori nire eginahalaren ondorioa izan da; ongi heldu da: ez eskerrik eman ordea; ez da deus: ezinago erraza izan baita.
Izan ere, zer gostatu zait? Sakrifizio ttipi bat, eta trebetasun doi bat. Makurtu naiz haren maitalearen ontarteak gazte horrekin banatzera: nik bezainbat eskubide bazuen haatik; eta niri bost axola! Neskatxa gazte horrek izkiriatu dion gutuna, nik diktatu nion; soil-soilik denbora irabazteko, bai baikenuen zeregin hobeagorik. Gutun horri atxiki nion gutuna, o! ez zen deus, ia deus ere; adiskidantzaren gogoeta batzuk ziren maitale berriaren hautua gidatzeko: baina egiazki alferrikakoak ziren; egia behar da erran, mutil horrek ez du une batez ere dudatu.
Eta bertzalde, mutil hori hain da xaloa, non gaur zure etxera joanen baita zuri dena kontatzera; eta kontakizun horrek plazer handia emanen dizu segurki! Erranen dizu: Irakurri nire bihotzean; halaxe mezutu dit: eta ikusten duzunez, horrek dena konpontzen du. Haren bihotzean hark nahi duena irakurtzeaz gainera, agian irakurriko ahal duzu halaber ezen maitale arras gazteek badutela arriskurik, eta hobe dela orobat nire adiskide izatea, nire etsai izatea baino.
Adio, markesa; lehen okasioa arte.
Parisen, 17**ko abenduaren 6an.
CLIX. GUTUNA
MERTEUILEKO MARKESAK VALMONTEKO BIZKONDEARI
(Txartela)
Ez zait laket jokabide makurrei trufa makurrak gehitzea; ez dira horiek ez nire manerak, ez nire jaidurak. Norbaitez arrangura naizenean, ez diot iseka egiten; zerbait hobea egiten dut: mendekatzen naiz. Une honetan zeure buruarekin arras kontent bazara ere, ez ahantz ez litzatekeela zeure burua aldez aurretik goretsi duzun lehen aldia; bai halaber zuk bakarrik goretsi ere, zeure buruaren laudoriotan zinen instant berean itzuria litzaizukeen garaipen baten esperantzan. Adio.
Parisen, 17**ko abenduaren 6an.
CLX. GUTUNA
VOLANGES ANDREAK ROSEMONDE ANDREARI
Gure adiskide dohakabearen gelatik izkiriatzen dizut, eta haren egoerak berdintsu dirau. Gaur arratsaldean lau mediku bilduko dira beren iritzia emateko. Ondikotz, dakizun bezala, hori sarriago izaten da arriskuaren froga bat, eria sendatzeko baliabide bat baino.
Iduri du hala ere bart gauean eriak kordea doi bat berreskuratu duela. Gelariak gaur goizean jakinarazi didanez, etxekoandreak dei egin zion gauerdi inguruan; harekin bakarka egon nahi omen zuen, eta gutun aski luze bat diktatu zion. Juliek orobat erran duenez, gutunaren azala prestatzen ari zelarik, Tourvel andrea nahasturak jo zuen berriz: halako gisaz non neska horrek ez baitzuen jakin gutuna nori igorri. Harritu naiz hasieran gutuna bera aski ez izatea nori igorri jakiteko: baina hark ihardetsi baitit huts egiteko beldur zela, eta etxekoandreak haatik gutuna berehala igortzeko gomendioa eman ziola, neure gain hartu dut paket hori irekitzeko ardura.
Han kausitua naiz igortzen dizudan izkribua, zeina alabaina ez baita nehorentzat, izanagatik sobera jenderentzat. Uste dut haatik gure adiskide dohakabeak lehenik Valmont jaunari nahi izan diola izkiriatu, baina oharkabean men egin diola bere ideien desordenuari. Zernahi ere den, iruditu zait gutun hori ez zitzaiola nehori eman behar. Zuri igortzen dizut, zeren nik erran diezazukedan baino hobeki ikusiko baituzu hor zeintzuk diren gure eriak gogoan darabiltzan pentsamenduak. Gisa horretan biziki hunkitua jarraituko dueino, batere esperantzarik ez duket. Gorputza nekez zuzpertzen da, gogoak sosegurik ez duenean.
Adio, adiskide maite eta duina. Zorionekoa zu nik begien aurrean etengabe dudan ikuskari tristetik urrundua zarelako.
Parisen, 17**ko abenduaren 6an.
CLXI. GUTUNA
TOURVEL LEHENDAKARIAREN EMAZTEAK ...RI
(Hark diktatua eta haren gelariak izkiriatua)
Izaki krudel eta gaiztoa, sekula ez haiz niri esesteaz nekatuko? Ni oinazetu, beheititu, doilortu izana ez ote duk aski, hilobiko bakea ere nahi didak kendu? Zer! Itsuskeriak neure burua ehorztera behartu nauen egoitza ilunbetsu honetan, atsekabeak pausurik gabeak ote, esperantza ezezaguna ote? Ez dut galdatzen merezi ez dudan barkamenik: kexurik gabe sofritzeko, aski duket sofrimenduek nire indarrak ez gainditzea. Ez bihurtu ordea nire sofrikarioak pairagaitz. Oinazetan uzten naualarik, edeki iezadak ontasun galduen oroitzapen krudela. Kendu baitizkidak, ez nire begien aurrean berriz irudika haien irudi hondoragarria. Lañoa ninduan eta lasai bizi ninduan: hi ikustearekin lasaitasuna galdu nian; hiri aditzearekin gaizkile ninduan bihurtu. Nire hutsegiteen hutsegilea haizen hori, ba ote duk hutsegiteok zigortzeko eskubiderik?
Non dituk maite ninduten adiskideak, non? Nire zorigaitzak aienatu dizkik. Ezein ere ez duk ausartzen nigana hurbiltzera. Hertsatua nauk, eta laguntzarik gabe uzten naitek! Hiltzen ari nauk, eta nehor ez duk ari nigatik negarrez. Kontsolamendu oro ukatua zaidak. Urrikia baratua duk gaizkilea amiltzen ari den leizearen ertzetan. Kontzientziaren ausikiek urratua zeukatek, eta haren oihuak ez dituk entzunak!
Eta hi, laidotu haudan hori; hik, hire estimuaz oinazeak areagotzen dizkidaana; finean mendekatzeko eskubidea atxikia daukaan bakarra, zer ari haiz nigandik urrun? Hator emakume desleial bat zigortzera. Sofri ditzadan behingoz merezi ditudan hildurak. Hire mendekura makurtua nindukek jadanik: ez diat ordea neure ahalkea hiri aitortzeko kuraiarik izan. Ez hain zuzen itzalgaizka ibiltzeagatik, errespetuagatik baizik. Gutun honek emanen ahal dik bederen nire damuaren berri! Zeruak bere gomendio hartu dik hire auzia: hura ari duk hik ezagutu ez duan laido batez mendekatzen. Hark trabatu zidak mihia eta neurtarazi zizkidak hitzak; zigortu nahi zuen hutsegite bat hik barkatuko ote hidaan beldurrez baitzen. Hark itzurarazi naik hire bihozberatasunetik, haren justiziari min emanen ziolakoan.
Mendekari bihozgabea baita, galdu nauenaren beraren peko utzi naik. Harentzat eta harengatik ari nauk aldi berean sofritzen. Harengandik nahi diat ihes egin, alferretan, jarraika ari zaidak; hor zagok; etengabe hertsatzen naik. Baina hain duk bere buruaren desberdin! Haren begiek ez ditek jadanik herra eta erdeinua baizik adierazten. Haren ahoak ez dik iraina eta erasia baizik erraten. Haren besoek ni urratzeko baizik ez naitek inguratzen. Nork salbatuko naik haren sumin basatik?
Zer ordea? Hura duk... Ez nauk tronpatzen; huraxe duk berriz ikusten ari naizena. O! Adiskide atsegina! Har nazak heure besoetan; gorde nazak heure altzoan: bai, hi haiz, egiazki hi haiz! Zein lilura galgarriren kariaz ez ote haut ezagutu? Zenbatez ere sofritu dudan hire ausentzian! Elkarrengandik ez gaitezen gehiago bereiz, sekula ez gaitezen bereiz! Utz nazak hats hartzen. Senti ezak nire bihotza, nola ari den taupadaka! O! Ez jadanik beldurrez, amodioaren zirrara eztiaz baizik. Zergatik errefusatzen dituk nire fereku amoltsuak? Bihur niganantz heure behako eztiak! Zeintzuk dira haustera entseiatua haizen lotura horiek? Norentzat ari haiz heriozko tresna hori prestatzen? Nork alda litzake halatan hire hazpegiak? Zer ari haiz? Utz nazak: dardaraka ari nauk! Jainkoa! Mustro hori berriz! Adiskideok, ez ni abandona. Hari ihes egitera gonbidatzen ninduzuenok, lagundu hura gudukatzen; eta zu, bihozberagoa baitzara, neure oinazeak gutxituko zenizkidala hitz ematen zenidan horrek, zatoz bada nire ondora. Non zaudete zuek biok? Baldin zuek berriz ikustea ez bazait zilegi, erantzun bederen gutun honi; jakin dezadan maite nauzuela oraino.
Utz nazak bada, krudel horrek! Bertze zein suminek akuilatzen hau? Beldurrez hago sentimendu ezti bat arimaraino barneratuko ote zaidan? Oinazeak areagotzen dizkidak: hiri herra izatera behartzen nauk. O! Zeinen dolugarria den herra! Nola herdoiltzen duen bihotz herratsua! Zergatik esesten didazu? Ba ote duzu oraino deusik niri errateko? Ez ote nauzu ezindu, hala zuri aditzeko, nola zuri ihardesteko? Ez deusik iguriki nigandik. Adio, jauna.
Parisen, 17**ko abenduaren 5ean.
CLXII. GUTUNA
DANCENY ZALDUNAK VALMONTEKO BIZKONDEARI
Jakina naiz, jauna, nirekin izan duzun jokabidea nolakoa izan den. Badakit halaber ezen, ni itsuski engainatu izana ez askietsirik, beldurrik ez duzula karia horretara harrotzeko, zeure buruaz arras bozkariatzeko. Ikusi dut zure saldukeriaren froga, zure eskuz izkiriatua. Aitor dizut bihotza hautsi didala, eta ahalke poxi bat ere sentitu dudala zure gehiegikeria higuingarri horretan nihaurk, zuri itsuki fidaturik, horrenbertze lagundu izanaz; ez nago haatik abantaila ahalkegarri horren bekaitzez: soil-soilik nago abantaila hori nire gainean osoki atxikiko duzun jakiteko irrikan. Jakinen dut baldin, igurikitzen dudan bezala, bihar, goizeko zortzi orenen eta bederatzi orenen artean, Vincennes basoaren atean, Saint-Mandéko herrian, agertuko bazina. Ni arduratuko naiz zugandik hartu behar ditudan argitasunetarako behar den guztia han prestaturik izateaz.
DANCENY ZALDUNA
Parisen, 17**ko abenduaren 6an, gauean.
CLXIII. GUTUNA
BERTRAND JAUNAK ROSEMONDE ANDREARI
ANDREA,
Damuz beterik betetzen dut ankerki goibelduko zaituen berri bat zuri emateko eginkizun tristea. Lehenik otoi arren makur zaitez batbederak zugan hain sarri miretsi izan duen eraman handi errukitsura, hura baita geure ondikozko bizitzan erein ditugun nahigabeak jasanarazten dizkigun bakarra.
Zure iloba jaunak... Ala Jainkoa! Honenbertzeraino behar ote dut dama arras agurgarri bat atsekabetu! Ondikotz zure iloba jaunak fin gaitz egin du Danceny jaun zaldunarekin gaur goizean buruz buru egin guduan. Fitsik ere ez dakit haien arteko liskarbideaz: baina iduri du jaun bizkondearen sakelan kausitu eta ohorez igortzen dizudan txartelaren arabera, iduri du, diot, ez dela bera izan jazarlea. Eta zeruak nahi izan du hark egin zezan fin gaitz!
Jaun bizkondearen etxean nengoen haren zain, bere egoitzara ekarri duten orenean berean. Egizu kontu nola laztu naizen, ikusirik haren bi sehik zekartela zure iloba jauna, gorputz osoa odoletan blai. Bi ezpata ukaldi zituen gorputzean, eta arrunt ahuldua zekarten jadanik. Danceny jauna ere han zen, negarrez hura ere. Ah! Dudarik gabe, negar egin beharko du: alferrik du ordea negar malkoak isurtzea, egin duen gaitzak dagoeneko erremediorik ez duenean.
Nitaz den bezanbatean, ez nengoen neure buruaren jabe; eta naizen gutxia naizela ere, jakinarazi diot hargatik neure pentsaera. Baina horra non jaun bizkondea zin-zinez handi agertu den. Isiltzeko manatu dit; eta heldu dio eskua bere hiltzaile zuen gizon hari berari, adiskide deitu dio, besarkatu du gu guztion aurrean, eta erran digu: «Manatzen dizuet izan dezazuen jaun honentzat gizon galai eta bipilari zor zaizkion begirune guztiak.» Emanarazi dio orobat, nire aitzinean, paper sorta aski lodi bat, nik ezagutzen ez nuena, nahiz jakin badakidan garrantzi handikoa zela harentzat. Nahi izan du gero utz genitzan une batez bakarrik. Bitartean sehiak berehala nituen igorriak arimako zein gorputzeko laguntza bila: baina, ondikotz! gaitzak ez zuen erremediorik. Oren erdi baino gutxiago barru, galdua zuen jaun bizkondeak konortea. Oliadura baizik ezin izan du hartu; eta zeremonia doi-doia finiturik azken hatsa eman du.
Jainko Jauna! Jaio berritan hartu nuelarik neure besoetan etxe txit goren bateko berme eder hura, aldez aurretik ikus ahal nezakeen neure besoetan zenduko zela, eta haren heriotza beharko nuela deitoratu? Heriotza hain goiztiar eta hain ondikozkoa! Negar malkoak gogoz kontra zaizkit isurtzen; barkamena eskatzen dizut, andrea, nire oinazeak zureekin gisa horretan nahastera ausartzeagatik: baina egoera nolakoa izan, bihotza eta sentikortasuna izaten baita halakoa; eta arras eskergabea nintzateke, ez banu bizitza osoan auhendatuko nigana hainbertze ontasun izan dituen eta bere fidantzia osoaz ohoratu izan nauen nagusia.
Bihar, hilotza eraman ondoren, oro zigilaraziko dut; ardura guztiak nire gain uzten ahal dituzu. Jakitun zaude, andrea, ezen zorigaiztoko gertakari horrekin ordaingoa finitua dela, eta zeure deliberoak halatan libro har ditzakezula. Zernahitan lagun ahal badiezazuket, mezutu otoi arren zeure manuak: arretaz eta arduraz zehatz beteko baititut.
Errespeturik handienaz naiz, andrea, zure zerbitzaririk apalena, etab.
BERTRAND
Parisen, 17**ko abenduaren 7an.
CLXIV. GUTUNA
ROSEMONDE ANDREAK BERTRAND JAUNARI
Orain berean hartu dut zure gutuna, Bertrand maitea, eta hark jakinarazi dit neure iloba dohakabeari kalte eragin dion gertakari lazgarria. Bai, dudarik gabe izanen dut manurik zuri emateko; eta soilik haiengatik ardura ahal naiteke nire bihozmin heriogarria ez den bertze zerbaitez.
Igorri didazun Danceny jaunaren txartelak argi eta garbi frogatzen du borroka hark sortua izan dela, eta nire xedea da auzitara eraman dezazun berehala, eta nire izenean. Bere etsaiari, bere hiltzaileari barkaturik, nire ilobak amore eman ahal izan dio bere eskuzabaltasun naturalari; nik ordea aldi berean behar ditut mendekatu haren heriotza, gizadia eta erlijioa. Ez dugu legeen zorroztasuna nehoiz aski akuilatuko oraino gure azturak usteltzen dituen basakeria hondar horren kontra; eta ez dut uste kasu honetan laidoen barkamena manatua zaigunik. Igurikitzen dut beraz afera hau segituko duzula gai zarela badakidan eta nire ilobaren oroitzapenari zor diozun lehia eta bizkortasun guztiaz.
Har ezazu, lehen lehenik, ***ko jaun lehendakaria nire izenean ikustera joateko ardura, eta mintza zakizkio. Ez diot izkiriatuko, neure oinazeari guztiz amore emateko presatua bainaiz. Desenkusa zaitez nire izenean eta emaiozu gutun honen berri.
Adio, Bertrand maitea; goresmenak zuri eta eskerrak zure onberatasunagatik, zuri nago bizitza osoko.
...ko gaztelutik, 17**ko abenduaren 8an.
CLXV. GUTUNA
VOLANGES ANDREAK ROSEMONDE ANDREARI
Badakit jakitun zaudela, adiskide maite eta duina, egin berri duzun galeraz; ezagutzen nuen Valmont jaunari diozun amoltsutasuna, eta zinez neure egiten dut zuk orain sentitu behar duzun atsekabea. Arras doluturik naiz zu dagoeneko sentitzen ari zaren nahigabeei bertze bat gehiago gehitu beharraz: baina ondikotz! gure adiskide dohakabeari malkoak baizik ez diezazkiokezu jadanik eskain. Galdua dugu, atzo, gaueko hamaika orenetan. Haren halabeharrari lotua zaion eta iduriz gizonen zuhurtzia orori trufa egiten dion zoriaz, Valmont jauna hilez geroztik hark bizirik iraun duen bitarte labur hori aski izan du haren heriotzaren berri jakiteko; eta, gure adiskideak berak erran duen bezala, haren maluren zama azpian fin gaitz ez egin ahal izateko orobat harik eta maluren neurria mukurutua zen arte.
Jakina zara, alabaina, azken bi egunak guztiz kordea galdurik eman zituela; eta atzo goizean berean ere, medikua heldu zenean, eta haren ohera hurbildu ginelarik, ez gintuen ezagutu ez bata ez bertzea, eta harengandik ez genuen erdietsi ahal izan ez elerik, ez imintziorik den mendrena ere. Hots bada! Supazterrera bildu ginen orduko, eta medikuak Valmont jaunaren heriotzaren gertakari tristea jakinarazten zidan bitartean, emakume dohakabe horri kordea berriz etorri zitzaion, dela iraultza hori naturak soilik sortu zuelako, dela Valmont jauna eta heriotza hitzen errepikazioen eraginez, oroitarazi ahal izan baitizkiote eriari aspaldi honetan buruan zerabiltzan ideia bakarrak.
Zernahi ere den, oheko oihalak itsumustuan ireki zituen eta oihukatu zuen: «Zer! Zer diozu? Valmont jauna hil dea?» Tronpatua zela sinetsaraziko niola uste izan nuen, eta gaizki aditu zuela segurtatu nion hasieran: baina gisa horretan bildua izatetik urrun, medikuari hertsiki galdetu zion has zezala berriz kontakizun krudel hura; eta asmo hura hari kentzera entseiatu nahi izan nintzenez, deitu ninduen eta ahapetik erran zidan: «Zergatik nahi nauzu engainatu? Niretzat ez ote zen dagoeneko hila?» Amore eman behar izan genuen beraz.
Gure adiskide dohakabeak itxura aski lasaiaz entzun zuen hasieran, baina berehala, medikuari solasa eten zion, erranez: «Aski, aski dut.» Oheko oihalak herstea eskatu zuen berehala eta medikuak eman nahi izan zizkiolarik orduan haren egoerari dagozkion artak, hurbiltzera ere ez zion utzi.
Medikua jalgi zen orduko, bidali zituen gisa berean begiraleak eta gelaria; eta bakarrik gelditu ginenean, ohean belauniko jartzen lagun niezaiola eta euts niezaiola otoiztu ninduen. Isilik eman zuen zerbait denbora, eta ez zuen bertze keinurik egin, sarri isurtzen zitzaizkion malkoez bertzalde. Azkenean, eskuak bilduz eta zerura buruz igoz, boz ahul baina kartsuz erran zuen: «Jainko ahalguztiduna, men dagiot zeure justiziari: barkatu ordea Valmonti. Nire malurak, merezi ditudala aitortzen dudan arren, ez dakizkion liskarbide gerta, eta zure miserikordia dut bedeinkatuko!» Zilegi izan bekit, adiskide maite eta duina, oinazeak areagotu eta larrituko dizkizula badakidan sujet horrez xehetasunetan sartzea, zeren eta ez baitut dudarik egiten Tourvel andrearen otoitz horrek ez duenik haatik kontsolamendu handia ekarriko zure arimara.
Ele bakan horiek erran ondoren, gure adiskidea berriz erori zen nire besoetara; eta ohean berriz etzan zen orduko, horra non ahuleziak jo zuen, luzaz jo ere, baina ohiko sendabideei amore eman zion haatik. Kordea etorri zitzaion orduko, galdegin zidan igor nezala norbait aita Anselmeren bila, eta erran zuen gero: «Hura dut orain behar dudan mediku bakarra; badakit nahigabeak aurki bukatuko zaizkidala.» Kexu zen arras hertsatua zelako, eta nekez hitz egin zezakeen.
Handik gutxira, emanarazi zidan kutxa txiki bat gelariaren bitartez, zeina igortzen baitizut, zeinak hark erran didanez haren paperak omen ditu gordeak, eta zeina manatu baitit hilik den orduko berehala zuri helaraztea. Mintzatu zitzaidan gero zutaz eta hari diozun adiskidantzaz, egoerak uzten zion heinean, eta arras hunkiturik.
Aita Anselme lau orenen inguruan heldu zen, eta ordu bete inguru eman zuen Tourvel andrearekin bakarka. Sartu ginelarik, eriaren begitartea lasai eta bare zegoen: baina aise ikus zitekeen aita Anselme anitz negar egina zela. Elizako azken zeremoniarako gelditu zen. Ikuskari hori, hain baita betiere hunkigarria eta dolugarria, are hunkigarriagoa eta dolugarriagoa bihurtua zuen eriaren eraman handi lasaiaren eta negarrez urturik haren ondoan zegoen kofesor agurgarriaren oinaze sakonaren arteko alde nabarmenak. Zirrara handia hartu genuen guztiok; eta mundu guztiak negartzen zuen huraxe izan zen negar egin ez zuen bakarra.
Gainerakoan eguna ohiko otoitzetan eman genuen, soil-soilik eriaren ahulezia sarritakoak etenik. Azkenik, gaueko hamaika orenen inguruan, Tourvel andrea hertsatuago eta larriago zegoela iruditu zitzaidan. Eskua luzatu nuen haren besoaren bila; nire eskua hartzeko adina indar izan zuen oraino, eta bere bihotzaren gainean ezarri zuen. Taupadarik ez nuen jadanik sumatzen; eta izan ere, gure adiskide dohakabea une hartan berean zendu zen.
Oroitzen duzu, adiskide maitea, ez du oraindik urte bat, gure etxean azkenekoz egin zenuen egonaldian, elkarrekin solasean ari ginelarik gure irudiko zoriona hein batean ziurtatua zuten zenbait presunez, nola gogobeterik ohartu gintzaizkion egun malurak eta heriotza aldi berean deitoratzen dizkiogun emakume horren beraren asturuari? Hainbertze bertute, dohain goresgarri eta atsegintasun; izaera hain ezti eta hain xumea; oso maite zuen senar bat, hark ere biziki maite zuena; lagunarte bat hari arras laket zitzaiona, eta hura halaber ezin maiteago zuena; edertasuna, gaztetasuna eta fortuna; abantaila horiek guztiak zuhurtziagabekeria bakar batez galduak! O, probidentzia! Zure nahiak behar dira dudarik gabe bete; zenbatez ere diren ordea ulertezinak! Baratzen naiz, zure tristura gehitu beldur naiz, nireari amore emanez.
Uzten zaitut eta banoa neure alaba ikustera, alditxartuxe da eta. Gaur goizean jakin duelarik nigandik bi presuna ezagunen heriotza hain goiztiarra, ondoezak jo du, eta oherarazi dut. Nago haatik ezbehar arin horrek ez duela segidarik izanen. Adin horretan, ez da oraino atsekaberik hartzeko ohiturarik izaten, eta biziagoa eta bortitzagoa izaten da atsekabeen zirrara. Sentikortasun bizi hori dohain goresgarria da dudarik gabe; baina egunoro ikusten dugun guztiak zenbatez ere irakasten digun dohain horri beldur izaten! Adio, adiskide maite eta duina.
Parisen, 17**ko abenduaren 9an.
CLXVI. GUTUNA
BERTRAND JAUNAK ROSEMONDE ANDREARI
ANDREA,
Ohore handiz mezutu dizkidazun manuen ondorioz, ***ko jaun lehendakaria ikustera joateko ohorea izan dut, eta zure gutunaren berri eman diot, bai aldez aurretik gaztigatu ere ezen, zure nahiak betez, deusik ere ez dudala eginen haren kontseiluz ez bada. Legegizon agurgarri horrek gaztigatu dit ohartaraz diezazudala ezen Danceny jaun zaldunaren kontra ezartzeko asmoz zabiltzan salaketa horrek gisa berean konprometatuko lukeela zure iloba jaunaren omena, eta auzitegiaren erabakiak halabeharrez beztuko lukeela orobat haren ohorea, malura handia litzatekeena dudarik gabe. Haren iritzian, ongi begiratu behar zara beraz ezein urrats egitetik; eta urratsik eginez gero, egin behar lirateke aitzitik sobera eskandalu sortua duen zorigaiztoko abentura horren berri aginteak jakin ez dezan saiatzeko.
Ohar horiek zuhurtziaz beteak iruditu zaizkit, eta deliberatu dut zure manu berrien zain egotea.
Erregutzen dizut otoi arren, andrea, manu horiek jakinaraztearekin batera, igor diezadazun ele bat zeure osagarriaren egoeraz, arrunt izutua bainaukate hainbertze atsekabek eragin liezazkiokeen ondorio tristeek. Barkatuko ahal didazu nire atxikimenduari eta eginahalari zor zaion libertate hori!
Errespetuz naiz, andrea, zure, etab.
Parisen, 17**ko abenduaren 10ean.
CLXVII. GUTUNA
GUTUN IZENGABEA DANCENY JAUN ZALDUNARI
JAUNA,
Ohore handiz gaztigatzen dizut ezen gaur goizean, auzitegian, jaun akusatzaileak Valmonteko jaun bizkondearekin azken egun hauetan izan duzun aferaz mintzatu direla, eta beldur izatekoa dela berebat agintariek ez ote zaituzten auzitara eramanen. Iruditu zait gaztigu hau baliagarri izan zekizukeela, dela babesa har ahal izan dezazun, ondorio gogaikarri horiek baratzeko; dela, babesik erdietsi ezean, zuhauren segurantza berma ahal izan dezazun.
Baldin uzten badidazu zuri kontseilu bat ematen, uste dut hobe duzula jendaurrean duela egun batzuk hona agertu izan zaren baino gutxiago agertzea bolada batean. Nahiz gisa horretako aferak jendeek bihozberatasunez hartzen dituzten, legeari haatik errespetua zor zaio beti.
Zuhurtziazko izari hori hanbatenaz da beharrezkoagoa, non jakina bainaiz Rosemonde delako andre batek, zeina erran didatenez Valmont jaunaren izeba baita, auzia jarri nahi omen dizula; eta orduan ez liokete akusatzaileek emakume horri auzi galde hori ukatzen ahalko. Komenigarria litzaizuke agian andre horrekin mintzatu ahal izatea.
Arrazoi partikularren karietara ez dezaket gutun hau sina. Baina uste osoan naiz ezen, nork igortzen dizun ez jakinagatik, gutun hau diktatu duen sentimendua hargatik aintzat duzula hartuko.
Ohorez bainaiz, etab.
Parisen, 17**ko abenduaren 10ean.
CLXVIII. GUTUNA
VOLANGES ANDREAK ROSEMONDE ANDREARI
Erran-merran aski bitxi eta higuingarriak ari dira hemen barreiatzen, adiskide maite eta duina, Merteuil andrearen bizkar. Hain segur, ez ditut urrundanik ere sinesten, eta egingo nuke gezur beltz izugarri bat baizik ez direla: sobera dakit ordea gaiztakeriak, baita egiantzekotasun handirik ez dutenak ere, zenbatez indartzen eta bizkortzen diren, eta zenbatez ere den orobat ezabagaitz uzten duten zirrara; beraz honako hauek arras kezkatzen naute, nahiz aise suntsitzen ahal direla iruditzen zaidan. Nahi nuke, oroz gainetik, tenorez eta gehiago barreiatu baino lehen baratuak izan ahal daitezen. Baina ez nuen atzo arte jakin, beranduegi alabaina, hedatzen hasi baizik ez diren izugarrikeria horien berri; eta gaur goizean igorri dudalarik sehi bat Merteuil andrearen etxera, hura landaldera partitu berri zen bi eguneko egonaldi bat egitera. Ez didate erran ahal izan noren etxera joana den. Ordezko gelariak erran didanez, nirekin mintzatzera etorrarazi baitut, bere etxekoandreak soilik eman dio hurrengo ortzegunean haren zain egoteko manua; eta hemen utzi dituen sehietarik ezeinek ez zekien gehiagorik. Nihaurk ere ez dut sumatzen Merteuil andrea non egon daitekeen; ez naiz oroitzen landaldean hain berandu gelditzen den haren ezein ezagunez.
Zernahi ere den, zuk ematen ahalko didazu, hala igurikitzen dut, baliagarria izan ahal dakion argitasunik, hura etorri bitartean, zeren eta kontu ikaragarri horiek Valmont jaunaren heriotzaren zernolakoetan funtsatuak baitira, eta baldin egia badira, zu ustez jakitun egonen zara, edo bederen aise galdatzen ahalko duzu haien berri, eta hori egin dezazun dizut otoi arren eskatzen. Horra beraz zertan diren argitara eman dituzten horiek, edo, hobeki erran, oraingoz behintzat murmurikatzen hasi baizik ez baina segurki luze gabe eskandalu handia sortuko duten horiek.
Valmont jaunak eta Danceny zaldunak izan zuten liskarra Merteuil andreak sortua omen da beraz, orobat engainatzen baitzituen bi-biak; bi aurkariak halaber lehenik borrokan hasi omen dira, ia beti gertatzen den bezala, eta borroka bukatu arte ez omen dira argibidetan hasi; argibide horiek egiazko adiskidetzea ekarri omen dute; eta Danceny zaldunak osoki ezagut zezan Merteuil andrea, eta bere burua halaber osoki zuri zezan, Valmont jaunak gehitu omen die bere eleei gutun parrasta bat, emakume horrek eta berak egunean-egunean elkarri izkiriatuak zizkioten gutun multzo bat osatzen zutenak, eta non Merteuil andreak kontatzen omen baititu bere buruaz, eta estilorik libroenean, gertaerarik eskandalugarrienak.
Diote orobat ezen Dancenyk, hasierako suminaldian, eman dizkiola gutun horiek ikusi nahi zituen orori, eta egungo egunean, Parisen barna hedatuak omen direla. Bi gutun badira bereziki aipatuak: batean Merteuil andreak egiten omen du bere bizitzaren eta bere oinarrizko arauen historia, eta izugarrikeriez mukuru betea omen da; bertzeak arras zuritzen omen du Prévan jauna, zeinaren historia oroituko baituzu, zeren frogatzen baitu ez omen zela aitzitik Merteuil andrearen aitzinamendu nabarmenei makurtu baizik egin, eta elkar ikuste hura harekin adostua omen zuela.
Zorionez baditut arrazoi arras bortitzak salaketa horiek gezurrezkoak bezain higuingarriak direla uste izateko. Hasteko, guk biok badakigu Valmont jauna ez zela segur aski Merteuil andreaz arduratua, eta guztiz ere sinestekoa da Danceny ez zela emakume horrez hura baino arduratuago; halatan, aski frogatua iruditzen zait Merteuil andrea ezin izan daitekeela ez liskar horren kausa, ezta eragilea ere. Ez dut halaber ulertzen Merteuil andreak zein interes izan zezakeen, Prévan jauna eta bera ustez elkar adituak baitziren, sortu behar zuen eskandaluagatik beragatik gogaikarria baizik ezin izan zitekeen gertaldi bat eragitera, eta berarentzat oso arriskutsua gerta ahal zitekeena, gisa horretan ezin adiskidetuzko arerio bat eginen baitzuen, bere sekretuaren zati baten jakinaren gainean zegoen gizon bat hain zuzen, aldi hartan jarraitzaile asko zituena. Hala ere, ohartarazi behar da nola, abentura horrez geroztik, Prévanen alde ez den aditu hitzik, eta nola hark ezein erreklamaziorik ez duen orobat egin.
Gogoeta horiek ninderamateke egun barreiatuak diren erran-merranak hark sortuak direla susmatzera, eta uste izatera orobat belzkeria horiek bere burua galdutzat duen eta bide horrez bederen dudak sorraraztea eta agian libertimendu baliagarri bat sortzea igurikitzen duen gizon baten herrak eta mendekuak asmatuak direla. Baina gaiztakeria horiek nondik ere baitatoz, suntsitzea da orain premiazkoena. Bere kabuz desagertuko lirateke, baldin, uste izatekoa den bezala, Valmont eta Danceny jaunak beren afera zorigaiztokoaren ondoren elkarrekin mintzatu izan ez balira, eta batak bertzeari ezein paperik eman izan ez balio.
Egintza horiek ziurtatzeko ezinegonak bultzaturik, sehi bat igorri dut gaur goizean Danceny jaunaren etxera; Parisetik kanpo da hura ere. Haren sehiek nire mirabeari erran diotenez, bart gauean partitua da, atzo hartu zuen gaztigu baten karietara, eta ezin jakin omen daiteke non finkatua den. Bere aferaren ondorioen beldur bide da. Beraz zugandik baizik ez ditzaket jakin, adiskide maite eta duina, interesatzen zaizkidan xehetasun horiek, Merteuil andreari guztiz ere premiazkoak gerta dakizkiokeenak. Bihoakizu berriz ahalik lasterrena helaraziko dizkidazulako erregua.
P.S.— Nire alabaren ondoezak ez du ezein segidarik izan; goraintziak haren partetik.
Parisen, 17**ko abenduaren 11n.
CLXIX. GUTUNA
DANCENY ZALDUNAK ROSEMONDE ANDREARI
ANDREA,
Aski bitxia irudituko zaizu agian gaur egiten ari naizen urratsa: baina, otoi arren, jujatu baino lehen entzun iezadazu, eta ez ezazu ez ausardiarik ez ausarkeriarik ikus errespetua eta fidantzia baizik ez den lekuan. Ez dizkiot neure buruari ezkutatzen zuri egin dizkizudan hutsegiteak; eta ez nioke neure buruari sekula barkatuko zuk une batez pentsa ahal izan zenezan hutsegiteok saihestu ahal izan nituela. Zin-zinez sinets nazazu halaber, andrea, ezen erantzukietarik salbuetsia naizen arren, ez naizela damuetarik salbuetsia; eta egiaz eta benaz halaber erran dezaket ezen sortu dizkizudan atsekabe horiek zerikusi handia dutela ni sentitzen ari naizenekin. Zuri seguratzera ausartu naizen sentimendu horiek sinesteko, aski izan behar zenuke zeure buruarekin bidezko izatea, eta jakitea orobat ezen, nahiz zuk ni ezagutzeko ohorea ez dudan, nik badudala haatik zu ezagutzekoa.
Hargatik, zure xangrinak eta nire malurak eragin dituen asturugaitza auhendatzen ari naizelarik, nahi naute beldurrarazi ari omen zarelako, zure mendeku goseari osoki emana, hura asetzeko bitartekoen bila, are legeen zorroztasunean ere.
Utz nazazu lehenik sujet horrez den bezanbatean zuri ohartarazten ezen zeure oinazeak nahasirik zauzkala, zeren puntu horri buruz dudan interesa Valmont jaunarenari hertsiki lotua baita, eta hura ere tarteko gertatuko bailitzateke zuk nire kontra sorrarazia zenukeen kondenazioan. Uste dut bada, andrea, zure partetik iguriki ahal nezakeela laguntzarik jasotzea trabak kausitzea bainoago, zorigaiztoko gertakari hori isiltasunean bildua geldi dadin hartzera behartua egon nintekeen deliberoetan.
Baina kidegoaz halatan baliatu nahi izana, errudunari eta errugabeari berdin komeni zaiona, nire begiruneak ez dezake askiets: auzilari gisa zu nahirik baztertu, jujetzat zaitut hartzen. Errespetatzen ditugun presunen estimua sobera baliosa da eta ez dut beraz defendatu gabe zurea ken diezadaten utziko, eta eduki uste ditut defendatzeko baliabideak.
Alabaina, baldin onartzen baduzu mendekua zilegia dela, hobeki erran, amodioan, adiskidantzan eta, batez ere, fidantzian traditua izan denari mendekua zor zaiola; baldin hori onartzen baduzu, nire hutsegiteak desagertuak dirateke zuretzat. Ez sinetsi nire hitzak, irakur ezazu ordea, kuraia baldin baduzu, zure eskuetan ezartzen dudan gutun multzoa. Jatorrizko gutunak hain dira ugariak non ustez pentsa bailiteke kopiatuak baizik ez direnak egiazkoak direla. Bertzenaz, paper horiek, ohorez zuri igortzen dizkizudanak bezala, Valmont jaunagandik beragandik hartu nituen. Ez dut fitsik gehitu, eta ez ditut neuretu argitaratzea bidezko iruditu zaizkidan bi gutun baizik.
Bata beharrezkoa zen nire eta Valmont jaunaren mendeku komuna asetzeko; biok baikenuen mendekatzeko eskubidea, eta hark berariaz eman baitzidan ardura hori. Horrez gainera, uste izan dut gizarteari zerbitzu egitea zela den bezala agerraraztea Merteuil andrea izatez den bezain emakume zinez arriskutsu bat, hura baita, ikusi ahal izanen duzun bezala, Valmont jaunaren eta nire artean gertatu den guztiaren benetako kausa, kausa bakarra.
Halaber bidezkotasunezko sentimendu batek eraman nau bigarrena argitaratzera kasik ezagutzen ez dudan Prévan jaunaren jokabidea zuritzeko, ez baitzuen nehola ere merezi jasan berri duen tratamendu zorrotza, ezta jendeen jujamenduen zorroztasuna ere, askoz beldurgarriagoa dena, eta harrezkero Prévan jauna haren peko auhenka eduki duena, bere burua defendatzeko deusik izan gabe.
Ez duzu beraz bi gutun horien kopia baizik kausituko, jatorrizko gutunak nik gorde behar baititut. Gainerako guztiaz den bezanbatean, ez dut uste esku seguragoetan jar nezakeenik suntsitua ez izatea agian axola zaidan baina neurriz gain baliatzeak ahalke gorrituko nindukeen gordailurik. Paper horiek zure gomendio utzirik, uste dut, andrea, gutun horietan zerikusia duten presunak zerbitzen ditudala paper horiek presuna horiei berei emanez bezain ongi; eta begiratzen ditut orobat nigandik jasotzeak eta dudarik gabe ororentzat isilean gorde nahiko dituzten abenturen berri badudala jakiteak sor liezaiekeen asaldutik.
Sujet horren karietara uste dut gaztigatu behar dizudala ezen gutun honi atxikia doan gutun bilduma askoz bilduma lodiago baten parte bat baizik ez dela, Valmont jaunak nire aurrean aterea, eta zigiluak kendu ondoren zuk kausituko duzuna nihaurk ikusi dudan honako izenburuaz: Merteuileko markesak eta Valmonteko bizkondeak elkarri kitatu gabekoak. Horri buruz har ezazu zeure zuhurtziak kontseilatuko dizun xedea.
Errespetuz naiz, andrea, etab.
P.S.— Eman dizkidaten iritzi batzuek, eta nire adiskideen kontseiluek, Parisetik bolada batez lekutzeko deliberoa harrarazi didate: baina nire bazterraldiaren lekua, mundu guztiarentzat sekretuan gordea izan dena, zuretzat ez da sekretua izanen. Baldin erantzun batez ohoratzen banauzu, erantzun hori otoi arren igor ezazu ...ko komandante egoitzara, P...ren bidez, eta ***ko komandantearen izena kartazalean ezar. Haren etxetik baitizut ohore handiz izkiriatzen.
Parisen, 17**ko abenduaren 12an.
CLXX. GUTUNA
VOLANGES ANDREAK ROSEMONDE ANDREARI
Ustekabetik ustekabera, eta nahigabetik nahigabera nabil, adiskide maitea. Ama behar da izan atzo goiz osoan zenbat sofritu nuen jakin ahal izateko; eta nire kezkarik krudelenak geroztik ematuak izan diren arren, badut oraino bihozmin handi bat, noiz bukatuko den aldez aurretik ikus ez dezakedana.
Atzo, goizeko hamar orenen inguruan, alaba oraino ez ikusi izanaz harritua, neure gelaria igorri nuen berandutze hori zergatik izan zitekeen jakitera. Berehala etorri zen ikara bizian, eta are ikaratu ninduen ni, nire alaba bere gelan ez zela niri iragarririk; eta orobat erranez haren gelariak ez zuela egunsentiaz geroztik nehon kausitu. Egizu kontu nolako egoeran nintzen! Sehi guztiak etorrarazi nituen, eta batez ere atezaina: denek zin egin zidaten deus ez zekitela eta ezin deusik erran ziezadaketela gertakari horrez. Alabaren gelara joan nintzen berehala. Hango nahaspilak jakinarazi zidan neure alaba ustez ez zela goizean goiz arte jalgi: baina horretaz bertzalde ez nuen ezein argitasunik han kausitu. Miatu nituen haren armairuak, miatu nuen haren idazmahaia; oro bere lekuan aurkitu nuen, baita haren soineko guztiak ere, kalera joateko jantzi zuen gona salbu. Ez zuen gelan zeukan diru poxia ere hartu.
Nola atzo arte ez baitzuen jakin Merteuil andreaz erraten ari diren guztia, eta hari hain dio atxikimendu handia, non afalondo osoan ez baitu negarra baizik egin; nola gogoan bainuen halaber ezen nire alabak ez zekiela Merteuil andrea landaldean zenik, bururatu zitzaidan lehen gauza izan zen bere adiskidea ikusi nahi izan zuela, eta ergelki bakarrik joana zela. Baina denboraren iragaitean nire alaba ez etorri izanak kezka guztiak berretu zizkidan. Unetik unera are nahigabetuago nintzen, eta jakinminez irrika bizian nintzen arren, ez nintzen ausartzen ezein albisteren galdea egitera, gero agian mundu guztiari gorde ahal izan nahiko nion urratsa eskandalubide gerta zedin beldurrez. Ez, bizitza osoan ez dut hainbertze sofritu!
Azkenik, bi orenak jo zutelarik, nire alabaren gutun bat eta ...ko komentuko mojaburuaren bertze gutun bat aldi berean hartu nituen. Nire alabaren gutunak soil-soilik zioen moja sartzeko zuen bokazioari gogor eginen niolako beldurra izan zuela, eta ez zela bokazio hori niri jakinaraztera ausartu: gainerakoak desenkusak baizik ez ziren xede hura nire baimenik gabe hartu zuelako, eta orobat zioen ez nuela segurki xede hura gaitzetsiko, baldin haren arrazoiak jakin banitza, nahiz haatik ziostan ez egiteko arren arrazoi horien galderik.
Mojaburuak mezutzen zidan ezen neska gazte bat bakarrik heltzen ikusirik, uko egin ziola hasieran hura han hartzeari; baina galdekatu zuelarik, eta nor zen jakinik, uste izan zuela niri zerbitzu egiten zidala, lehen lehenik ostatu emanez nire alabari, bertze ibileratan ibil ez zedin, ustez deliberatua zuen bezala. Mojaburuak, nire alaba nigana berriz ekartzera arrazoi den bezala eskainirik, baldin nik ekar zezala galdatzen banion, gomitatzen ninduen, haren egoerari jarraiki, hark arras deliberatua deitzen dion bokazio bati ez aihertzera; erraten zidan berebat ezin izan zidala lehenago mezutu deusik, asko gosta izan zitzaiolako nire alaba niri izkiriatzera behartzea, haren xedea baitzen nora bazterreratua zen nehork jakin ez zezan. Hain da gauza krudela seme-alaben desarrazoia!
Berehala joan nintzen komentu horretara; eta mojaburua ikusi ondoren, alaba ikustea galdatu nuen; ondo gostarik baizik ez zen etorri, eta dardara bizian. Mojen aurrean mintzatu nintzaion eta bakarrik nintzaion mintzatu; eta malko anitzen artean atera ahal izan nion gauza bakarra izan zen komentuan baizik ezin zitekeela izan zoriontsua; hartu nuen komentuan gelditzera hari uzteko xedea, baina egon gabe oraino, hark galdatzen zuen bezala, mojagaien mailan. Beldur naiz Tourvel andrearen eta Valmont jaunaren heriotzak ez ote duten eragin biziegia izan buru gazte horretan. Handia izanik ere bokazio erlijiosoari diodan errespetua, ez dezaket nahigaberik gabe, eta are beldurrik gabe, neure alaba erlijioan sartzen ikus. Uste dut aski betebehar badugula dagoeneko, geure buruari betebehar berririk sortu gabe; eta uste dut orobat adin horretan ez dugula jakiten zer komeni zaigun.
Nire kezka areagotua du Gercourt jaunaren etorrera hurran-hurranak; hain ezkontza abantailatsua beharko dut bada hautsi? Nola egin bada seme-alabak zoriontsu, baldin nahi izatea eta zeregin horretan artoski ahalegintzea ez bada aski? Biziki eskertuko nizuke nire lekuan egonez gero zuk zer eginen zenukeen erranen bazenit; ez dezaket ezein xede hartzea delibera; ez dezaket suma bertzeren asturua erabakitzea baino deus izugarriagorik, eta berdin izutzen nau juje bat bezain zorrotz eta ama bat bezain ahul okasio honetan jokatzea.
Etengabe egiten diot liskar neure buruari zure malurak gehitu izanaz, nireez zuri mintzaturik; baina ezagutzen dut zure bihotza: bertzeei eman zeniezaiekeen kontsolamendua izanen da zuretzat har zenezakeen kontsolamendurik handiena.
Adio, adiskide maite eta duina: ezinegonik naukazu zeure bi erantzunen zain.
Parisen, 17**ko abenduaren 13an.
CLXXI. GUTUNA
ROSEMONDE ANDREAK DANCENY ZALDUNARI
Jakinarazi didazunaren ondoren, jauna, negar egin eta isildu, bertzerik ezin da egin. Batbedera dolutzen da bizirik jarraitzeaz, gisa horretako lazkeriak jakiten dituelarik; ahalke gorritzen da emakume izateaz, horrelako gehiegikeriak egiteko gauza den emakume bat ikusirik.
Gogo onez onartuko dut, jauna, niri dagokidanez, gertakari triste horiekin zerikusia dukeen eta haiei segida eman diezaiekeen oro isiltasunean eta ahanzturan uztea. Nahi dut orobat gertakari horiek ez diezazuten sekula bertze xangrinik zuri sor, nire ilobaren gainean hartua duzun zorigaiztoko abantailak bere baitan ezin bereizirik dakartzan xangrinez bertzalde. Nire ilobaren hutsegite, nik halabeharrez aitortu behar ditudanak gorabehera, hura galdu izanaz sekula kontsolatuko ez naizela sentitzen dut: baina nire malura eternala izanen da neure buruari zutaz den bezanbatean zilegituko diodan mendeku bakarra; zure bihotzari dagokio mendeku horren hedadura estimatzea.
Baldin uzten badidazu neure adinean egiten zurean egiten ez den gogoeta bat, erranen dizut ezen batbedera argitua baledi bere egiazko zorionaz, ez lukeela sekula bilatuko legeek eta erlijioak manatu mugez haraindi.
Egon zaitezke segur fidelki eta gogo onez gordeko dudala zuk fidatu didazun gordailua; egiten dizut ordea gordailu hori nehori ez emateko baimenaren galdea, ezta zuri ere, jauna, non ez zaizun zeure burua zuritzeko beharrezkoa gertatuko. Zilegi izan bekit uste izatea ezen ez diozula erregu horri uko eginen eta dagoeneko ulertuko zenuela batbederak sarri duela auhendatzen mendekurik bidezkoenari ere men egin izana.
Ez naiz gelditzen zuri galdeak egitetik, uste osoa baitut zure eskuzabaltasunean eta zure adeitasunean; eskuzabaltasun eta adeitasun horren gai litzateke Volanges andereñoaren gutunak ere nire eskuetan jartzea, ustez zuk gorde baitituzu, eta dudarik gabe dagoeneko ez baitzaizkizu interesatzen. Badakit neska gazte horrek hutsegin handiak dituela zure kontra: baina ez dut uste hari zigorra emateko asmorik duzunik; eta zeure buruari zor diozun errespetuagatik ez bada ere, ez duzu horrenbertze maite izan duzun emakumea laidotuko. Ez dut beraz erantsi beharrik ezen alabak merezi ez duen begirunea zor zaiola bederen amari, emakume agurgarri horri, zeinaren aldera ez baitzaude gauza anitz konpontzeko premiarik gabe: zeren azken finean, zein ere baita batbederak bere buruari sorrarazi nahi dion lilura sentimenduz ustez fina izan nahiaren estakuruan, bihotz oraino onest eta laño bat seduzitzera entseiatzen den lehena horregatik beretik bihurtzen da bihotz horren ustelduraren lehen eragilea, eta sekula betiko beharko du izan usteldura horrek dakartzan gehiegikerien eta nahasmenduen erantzulea.
Ez harritu, jauna, ni zuri hain zorrotz mintzatu izanaz; zorroztasun hori baita zuri dizudan estimu osoaz eman diezazukedan frogarik handiena. Are eskubide gehiago zeureganatuko dituzu oraino, amore emanik, nik nahi bezala, sekretua segurki gordetzeari, zeren sekretu hori argitara ateratzeak zuhauri eginen bailizuke kalte, eta heriotza lekarke zuk dagoeneko zauritua duzun ama baten bihotzera. Azkenik, jauna, zerbitzu hori nahi diot egin neure adiskideari; eta zuk kontsolamendu hori ukatuko bazenit, galdatuko nizuke aldez aurretik gogoeta dezazun ezen hori dela utzi didazun kontsolamendu bakarra.
Ohorez bainaiz, etab.
...ko gaztelutik, 17**ko abenduaren 15ean.
CLXXII. GUTUNA
ROSEMONDE ANDREAK VOLANGES ANDREARI
Baldin, adiskide maitea, zuk galdatu dizkidazun argibide Merteuil andreari dagozkionak Parisetik etorrarazi behar izan banitu eta handik etorri zain egon behar izan banu, oraino ezinen nizkizuke eman; eta dudarik gabe, ez nuke dudazko eta ziurtasunik gabeko argibiderik baizik hartuko: heldu zaizkit ordea igurikitzen ez nituen, ezin iguriki nitzakeen argibide batzuk; eta horiek ez dute sobera ziurtasun baizik. O, adiskidea, emakume horrek zenbatez ere zaituen tronpatu!
Higuin dut lazkeria mukuru horren ezein xehetasunetan sartzea; baina zernahi ere dela erran-merranek diotena, zaude ziur oso urrun direla oraino egiatik. Igurikitzen dut, adiskide maitea, nire hitzari sinesteko bezainbat ezagutzen nauzula, eta ez duzula nigandik ezein frogarik galdatuko. Aski izan bekizu jakitea anitz froga badela, eta froga horiek esku artean ditudala une honetan.
Ez dizut pena ezinago handi bat gabe erregu berbera egiten zuk galdatu didazun kontseiluaz, Volanges andereñoari dagokionaz. Gomendatzen dizut hark darakusan bokazioari ukorik ez egitea. Ezein arrazoik ez dezake hain segur erlijioan sartzera behartzea zilegitu, batbedera izan ez delarik bokazio horretara deitua; baina batzuetan Jainkoaren deia hartu izana zorion handia izaten da; eta ikusten duzu zeure alabak berak diotsula ezen bokazio hori ez zenukeela gaitzetsiko, baldin haren arrazoiak jakin bazenitza. Gure sentimenduak sorrarazten dizkigun hark gure jakintza alferrikakoak baino hobeki daki zer komeni zaion batbederari; eta, maiz, haren zorroztasunaren egintza dirudiena izaten da aitzitik haren urrikiaren egintza.
Beraz, hona nire iritzia, nahiz badakidan atsekabetuko zaituela, eta horregatik beretik sinetsi behar didazu iritzi hori ez dizudala anitz gogoeta egin gabe ematen: utz ezazu Volanges andereñoa komentuan, hori baita hark egin duen hautua; bihotz emaiozu, aihertu bainoago, hartu bide duen xedean; eta xede hori bete bitartean, ezbairik gabe hauts ezazu deliberatua zenuen ezkontza.
Adiskidantzaren betebehar mingarri horiek bete ondoren, eta ezein kontsolamendurik gehitu ezinik, soil-soilik gelditzen zait ontarte bat zuri galdatzea, adiskide ederra, eta da ez nazazula sekula gehiago galdeka gertakari triste horiekin zerikusia dukeen deusi buruz: utz ditzagun gertakariok komeni zaien ahanzturan; eta alferrikako argitasun dolugarririk bilatu gabe, egin diezaiegun men Probidentziaren asmoei, eta dugun sinets haren xedeen jakindurian, ulertzen uzten ez dizkigularik ere. Adio, adiskide maitea.
...ko gaztelutik, 17**ko abenduaren 15ean.
CLXXIII. GUTUNA
VOLANGES ANDREAK ROSEMONDE ANDREARI
O! Adiskidea! Zeinen oihal izugarrian biltzen duzun nire alabaren asturua! Eta oihal hori altxatzen saiatuko naizen beldur dirudizu! Zer ezkutatzen dit bada, zuk barnatzera utzi dizkidazun susmo lazgarriek bainoago dolu dezakeenik ama baten bihotza? Zure adiskidantza, zure bihozberatasuna zenbatenaz ezagutzen dudan, hanbatenaz dira nire oinazeak areagotuak: hogei aldiz, atzodanik, nahi izan dut duda krudel horretarik jalgi, eta begirunerik eta itzulingururik gabe jakinaren gainean jar nazazun zuri galdetu; eta aldi bakoitzean izu-ikaraz egin dut dardara, zuri galderik ez egiteko egin didazun erreguan pentsaturik. Hartu dut, azkenik, esperantza doi bat uzten didan xede bat; eta zure adiskidantzagandik igurikitzen dut ez diozula uko eginen nire nahiari: zeina baita ihardets diezadazun ea gutxi gora behera ulertu dudan zuk erran behar zenidan guztia; eta ez ezazula orobat beldurrik izan ama baten bihozberatasunak estal dezakeen eta ezin konponduzkoa ez den oro niri jakinarazteko. Baldin nire malurek izari hori mukurutzen badute, orduan onartuko dut isiltasuna izan dadin emanen didazun argibide bakarra: hona beraz dagoeneko badakidana, eta noraino hel daitezkeen nire beldurrak.
Nire alabak zerbait jaidura erakutsi zuen Danceny zaldunaren alde, eta ni jakina nintzen jaidura hura heldua zela harengandik gutunak hartzeko heineraino, bai eta hari erantzuteraino ere; baina uste nuen erdietsia nuela haur baten hutsegite horrek ezein ondorio arriskutsurik izan zezan eragoztea: gaur, ororen beldur bainaiz, onartzen dut balitekeela nire alaba nire zaintzari itzuria izana, eta beldur naiz nire alabak, seduziturik, ez ote dituen haren nahasdurak mukurutu.
Gogoan ditut oraino beldur hori indar dezaketen zernolako batzuk. Mezutu dizut nola nire alabari ondoeza egin zitzaion Valmont jaunari gertatu zitzaion zorigaitzaren berri jakin zuenean; beharbada sentiberatasun hark Danceny jaunak borroka hartan jasan zituen arriskuen ideian zuen sorburua. Geroztik hainbertze negar egina delarik Merteuil andreaz erraten zuten guztia jakinik, nik adiskidantzaren oinazea zela uste nuena ez zen agian jelosiaren edo bere maitaleari desleial iritzi izanaren dolua baizik. Haren azken urratsa bera ere, nire ustez, arrazoi berberaz azal liteke. Sarri Jainkoaren deia aditu uste izaten da, nork bere burua gizonen kontra oldartua sentitzeagatik soilik. Azken buruan, zuri ere jakinarazi dizkizuten gertakari horiek egia direla uste izanik, askietsi ahal izan dituzu, dudarik gabe, niri eman didazun kontseilu zorrotza zilegitzeko.
Haatik, hori horrela balitz, gaitzetsirik nire alaba, hura bokazio lilurazko eta iragankor baten hildura eta arriskuetarik salbatzeko baliabide guztiak baliatzera entseiatzea zorko niola usteko nuke hala ere. Baldin Danceny jaunak ez badu sentimendu onest oro galdu, ez dio uko eginen berak baizik sortu ez zuen hutsegite bat konpontzeari, eta azken buruan sinets dezaket nire alabaren ezkontza aski abantailatsua dela haren gogoa eta haren familiarena ere betetzeko.
Horra, adiskide maite eta duina, gelditzen zaidan esperantza bakarra; lehia zaitez hura baieztera, baldin ahal bazeneza. Sumatuko duzu zenbatez ere nahi dudan erantzun diezadazun, eta zure isiltasuna zein ukaldi latza litzatekeen niretzat.
Gutun hau herstera nindoalarik, nire ezagun bat ni ikustera etorri da, eta kontatu dit Merteuil andreak herenegun pairatu behar izan zuen gertaldi krudela. Azken egunotan ez baitut nehor ikusi, ez dut fitsik jakin gertakari horretaz; hona bada kontakizuna, han egona zen lekuko batengandik jaso dudan bezala.
Heldurik landaldetik, herenegun, ortzegunez, Merteuil andreak Italiar Komediara eraman zezatela manatu zuen, han palko bat baitu; bakarrik zen, eta, arras harrigarria iruditu behar izan zitzaiona, ezein gizon ez zitzaion hara bildu ikuskari osoa bitartean. Handik jalgirik, sartu zen, ohi duen bezala, areto ttipian, jendez jadanik mukuru betean; berehala marmarra goratu zen, hari ordea ustez ez zitzaion iruditu bera zenik marmarrararen xedea. Leku huts bat hauteman zuen eserleku batean, eta han esertzera joan zen; baina bertatik han eserita zeuden emakume guztiak aho batez bezala zutitu ziren, eta bakar bakarrik utzi zuten han. Ororen sumina adierazten zuen urrats nabarmen hark gizon guztien txaloa jaso zuen, eta areagotu zituen marmarrak, diotenez, oihuak eta zalaparta sorrarazteraino.
Haren umiliazioari deusik falta ez zekion, haren zoritxarrak nahikatu zuen Prévan jauna, haren abenturaz geroztik nehon agertu ez zena, une hartan berean sar zedin areto ttipian. Hari ohartu zitzaizkion orduko, mundu guztiak, gizon eta emakume, inguratu zuen eta txalotu; eta ohartu zen nola inguruan zeuzkan jendeek eramaten zuten, nolabait errateagatik, Merteuil andrearen aitzinera. Diotenez emakume hori deus ez ikusi ez aditzeko itxurari atxikia zen, eta aurpegiera ez omen zitzaion aldatu! Baina hori gehiegikeriak erratea iruditzen zait. Zernahi dela ere, Merteuil andrearentzat zinez laidogarria zen egoera hark haren zalgurdia iragarri zuten arte iraun omen zuen; eta bazihoalarik, eskandaluzko oihuak areago ziren gehitu. Izugarria da emakume horren ahaidea izan beharra. Gau hartan berean, Prévan jaunari abegi arras ona egin zioten bere guda taldetik han gertatu ziren ofizialek, eta nehork ez du dudarik egiten sarri bihurtuko ez diotenik bere lanbidea eta maila.
Xehetasun horiek kontatu dizkidan presunak berak erran didanez, Merteuil andreak sukar handia hartu zuen, eta hasieran uste izan zuten jasana zuen egoera bortitz haren ondorioa zela; baina atzodanik jakin denez baztanga beltzak jo omen du, eta iduriz oso larriki. Egiazki, nire ustean, harentzat zorionekoa litzateke hiltzea. Erraten dute berebat gertakari horiek guztiek agian kalte handia eginen diotela jujatu hurrana den eta irabazi ahal izateko, ustez, laguntza handia beharko duen haren auziari.
Adio, adiskide maite eta duina. Argi dakusat horretan guztian gaiztoen zigorra; baina ez dut ezein kontsolamendurik kausitzen kaltea hartu duten dohakabeentzat.
Parisen, 17**ko abenduaren 18an.
CLXXIV. GUTUNA
DANCENY ZALDUNAK ROSEMONDE ANDREARI
Arrazoi duzu, andrea, eta hain segur ez dizut deusik ukatuko nire esku dagokeenik, eta zuk zerbait balioetsia dukezunik. Ohore handiz igortzen dizudan paketean Volanges andereñoaren gutun guztiak bilduak dira. Baldin irakurtzen badituzu, ez duzu agian harridurarik gabe ikusiko horrenbertze lañotasun eta horrenbertze bilaukeria elkar litezkeenik. Hori da, bederen, gehien hunkitu nauena gutun horiek azken aldiz irakurri berri ditudalarik.
Baina, batez ere, batbedera begira ahal liteke Merteuil andrearen kontrako suminik bizienetik, gogoan hartzen duelarik zer nolako plazer izugarriaz artoski arduratu den hainbertzeko inozentziaz eta xalotasunaz neurriz gain baliatzera?
Ez, ez naiz jadanik amoros. Ez dut deusik gorde hain bidegabeki tratatua izan den sentimendu batetik; eta ez da amodioa Volanges andereñoaren jokabidea zuritzera entseiatzera naramana. Baina haatik, bihotz hain laño hori, izaera hain ezti eta erraz hori, ez lirateke aiseago ongira emanak, gaizkira lerraraziak izan diren baino? Zein neska gazte, komentutik jalgirik, ohiturarik gabe eta kasik ideiarik gabe, eta ez dakarrelarik mundura, halakoetan ia beti gertatzen den bezala, ongiaren eta gaizkiaren ezjakin berdin bat baizik; zein neska gazte, diot, aiher ahal zitzaiokeen gisa horretako jukutria errudunei? Ah! Bihozbera izateko, aski da gogoetatzea gure sentimenduen adeitasunaren edo gaiztotasunaren aukera ikaragarrian, eta gogoetatzea orobat aukera hori gugandik bereiz dauden zenbat zernolakoen mende dagoen. Zuzen eta bidezkoa zara beraz nirekin, andrea, uste izanik ezen Volanges andereñoaren hutsegiteek, nik biziki sentitu ditudanak, ez didatela ezein mendeku goserik bizten. Aski eta sobera baita hura maitatzeari uko egin beharra! Sobera gostako litzaidake hari herra izatea.
Ez dut ezein gogoetarik behar izan hari dagokion guztia, eta berebat kaltea lekarkiokeena, mundu guztiarentzat sekula betiko ezkutuan geldi dadin nahi izateko. Baldin iruditu bazaizu aldi batez gibelatu naizela zuk karia horretara dituzun nahiak betetzetik, uste dut gibelatze horren arrazoia zuri ezkutuan gorde gabe eduki ahal dezadala; aldez aurretik nahi nuen segurik egon nire zorigaiztoko aferaren ondorioez sekula gehiago kezkarazia ez izateaz. Zure bihozberatasuna galdatzen nuen garai hartan, bihozberatasun hori erdiesteko eskubiderik ere banuela uste izatera ausartzen nintzen garai hartan, beldurrez nengokeen bihozberatasun hori nolarebait amore emanez erosten nuela iduri izateaz; eta, neure arrazoien araztasunaz segur izan naizelarik, izan dut, aitor dizut, zuk araztasun horrez dudarik egin ahal izan ez zenezan desiratzeko urguilua. Zuk sorrarazten didazun gurtzak, zure estimuari diodan atxikimenduak, barkatuko ahal dit begirune agian sentikorregi hori!
Sentimendu horrek berak galdarazten dit, azken ontarte gisa, arren otoi jakinaraz diezadazun ea zure iritzian bete ote ditudan murgildua izan naizen zorigaiztoko zernolakoek behartu ahal izan dizkidaten betebehar guztiak. Puntu horri buruz lasai nagokeen orduko, neure xedea hartua dut; Maltara partituko naiz: hara joanen naiz, dagoeneko hain gaiztea naizen arren zer deitoraturik anitz eman didan mundutik bereiziko nauten erlijiozko zinak atseginez egitera eta betetzera; hara joanen naiz azkenik horrenbertze laztura metatuen irudia, zeru arrotz baten pean, galtzen saiatzera, laztura horien oroitzapenak ez bailuke nire arima tristetu eta ximeldu baizik eginen.
Errespetuz naiz, andrea, zure zerbitzaririk apalena, etab.
Parisen, 17**ko abenduaren 26an.
CLXXV. GUTUNA
VOLANGES ANDREAK ROSEMONDE ANDREARI
Merteuil andrearen halabeharra bete bide da azkenik, adiskide maite eta duina, eta halakoa da non haren etsairik amorratuenak zalantzan baitaude andre horrek merezi duen haserre biziaren eta sorrarazten duen urrikiaren artean. Arrazoi nuen erran nuenean menturaz zorion handia zatekeela harentzat baztanga beltzaz hiltzea. Sendatu zaio, egia da, baina aurpegia lazki desitxuratua du; eta bereziki galdu du begi bat. Sumatuko zenuen ez dudala berriz ikusi: erran didate ordea itxura zinez izugarria omen zuela.
***ko jaun markesak, ez baitu itsuskeria bat errateko aukera galtzen, Merteuil andreaz ari zelarik, erran zuen atzo ezen eritasunak andre hura irauli zuela, eta orain arima aurpegian duela: zoritxarrez adierazte hori mundu guztiari zuzena iruditu zitzaion.
Bertze gertakari batek gehitu ditu haren malurak eta hutsegiteak. Haren auzia herenegun jujatu zuten, eta aho batez du galdu. Auzi kostuak, kalte eta damuak, ondasunen bihurtzea, adinik gabeak izendatu dituzte ororen hartzaile: halako gisaz non auzi horretan hitz emana ez zegoen haren diru guztia gastuak ordaintzeko behar izan baitute, sobera ere, baliatu.
Berri hori jakin eta berehala, nahiz eri zen oraino, Merteuil andreak prestakizunak egin zituen, eta bakarrik partitu zen gauez eta postako orgaz. Haren sehiek gaur diote haietarik nehork ez zuela bere etxekoandrearekin joan nahi izan. Holandako bidea hartu omen du.
Partitze horrek bertze guztiak baino kalapita handiagoa sorrarazi du; zeren eraman baititu bere diamanteak, balio handikoak, eta bere senarraren ondareari zegozkionak; bere zilarrak, bere bitxiak; eraman ahal izan duen guztia azken batean; eta gibelean utzi baitu berebat 50.000 libera inguruko zorra. Porrot zinez erabatekoa da.
Familia bihar biltzekoa da hartzekodunekin abeniko bat egitera entseiatzeko. Nahiz ahaide hurbila ez naizen, joateko eskaintza egin dut: baina ez naiz bilkura horretan izanen, zeremonia are tristeago batera joan beharrez. Nire alabak bihar hartuko ditu mojagai jantziak. Ez ahal duzu ahantziko, adiskide maitea, egiten ari naizen sakrifizio hori egitera neure burua behartua ikusteko, ez dudala bertze arrazoirik, non ez baita nigana gorde duzun isiltasuna!
Danceny jauna Parisetik joana da, baditu hamabortz bat egun. Maltara omen doa, eta han finkatzeko asmoa omen du. Menturaz garaiz ginateke oraino hura hemen atxikitzeko?... Adiskidea!... Nire alaba zinez erruduna da beraz?... Dudarik gabe barkatuko diozu ama bati ondo gostarik baizik ez men egitea ziurtasun izugarri horri.
Zein asturugaitz ihaurri da nire inguruan duela zenbait denboraz geroztik, eta kolpatu nau neure xederik maiteenetan! Nire alabagan, eta nire adiskideagan!
Nor egon liteke izutu gabe pentsaturik harreman arriskutsu batek bakarrak ekar ditzakeen maluretan! Eta zein atsekabe ez lirateke saihestuko aldez aurretik gogoeta eginik! Zein emakumek ez lioke ihes eginen seduktore baten lehen proposamenari? Zein amak ikus ahal lezake, dardaraka hasi gabe, bera ez den norbait bere alabari mintzatzen? Baina gogoeta berankor horiek sekula ez dira gertatu beharrekoak gertatu arte heltzen; eta egiarik garrantzitsuenetako bat, bai halaber agian sarriena onartua izaten dena, itorik eta baliatu gaberik da gelditzen gure segidarik gabeko ohituren zurrunbiloan.
Adio, adiskide maite eta duina; une honetan ari naiz sentitzen gure arrazoia zein eskasa den gure maluretarik aldez aurretik begiratzeko, eta zenbatez eskasagoa oraino malura horietan kontsolatzeko.
Parisen, 17**ko urtarrilaren 14an.