Nikolai Gogol

Arima hilak

euskaratzailea: Jose Morales Belda

Fitxategi hau “liburu-e” bildumako alea da,
liburu elektronikoen irakurgailurako prestatua.
 
Liburu gehiago eskuratzeko:
              http://armiarma.com/liburu-e

Itzulpena: Jose Morales Belda

Euskarazko edizioa: Literatura unibertsala, 1998

Jatorrizkoaren data: 1842

Nikolai Gogol euskaraz:

       http://ekarriak.armiarma.com/?i=59

Informazio gehiago:

       http://armiarma.com/emailuok/?p=1432

HITZAURREA

       Nikolai Vasilievitx Gogol 1809an jaio zen, Ukrainako Sorotxinski herrian, eta 1852an hil, Moskun. Errusiako idazlerik gogoangarrienetako bat da eta, Lermontovekin eta Pushkinekin batera, hasiera eman zion Errusiako literaturaren loraldiari. Hain zuzen ere, troika paregabe horrek ezarri zituen errusierazko prosa modernoaren oinarri eta zutabeak. Hala Lermontovek nola Gogolek maisutzat eta gidaritzat zeukaten Pushkin handia. Gogol eta Pushkin, gainera, adiskide minak izan ziren, Gogolek lan ugari argitaratu zituen Pushkinek zuzentzen zuen Garaikidea literatur aldizkarian, eta Pushkinek, berriz, Ikuskatzailea komediaren eta Arima hilak eleberriaren gaiak iradoki zizkion Gogoli. Gogol eleberrigile eta antzerkigile paregabea izan zen, eta berebiziko eragina izan zuen Errusiako literaturan. «Longainetik sortu gara denok», esan zuen Turgenievek, eta Dostoievskik bat egin zuen iritzi horrekin. Hasieran, eskola errealistaren aitalehentzat hartu zuten denek. Hainbat belaunaldi geroago ohartzen hasi ziren oker zeudela: Gogolek ez du errealitatea bere horretan jasotzen; aitzitik, bere kezka existentzialen talaiatik begiratzen dio, eta zeharo antzaldatzen du bere ikuspegien arragoan. Hain zuzen ere, errealitatearen eta ametsen arteko gatazka dugu Gogolen obraren gai nagusietako bat. Kritikari askok erromantikotzat jotzen dute, eta biziki miresten dute amets eta ikuskari fantastikoen sortzaile gisa, fantasiaz eta misterioz oparo hornituriko istorioen narratzaile mistiko gisa.

       Euskal irakurleak, Xabier Mendiguren Bereziartu itzultzailearen lanari esker, aukera du Gogolen obrarik onenetako bi euskaraz irakurtzeko: Longaina eta Sudurra, hain zuzen ere. Idazlearen bizitzari eta obrari buruzko datu ugari eta zehatzak aurkituko ditu bi argitalpen horietan, baita, besteak beste, Juan Kruz Igerabidek «Longainapetik jaioak» izenburuarekin Longaina obrari eginiko hitzaurre ederra ere. Labur beharrez, beraz, eta kontuan izanik Lermontovek esan zuela irakurleek ez dituztela hitzaurreak irakurtzen, horra igortzen dut irakurle jakingura, bi maisulan zoragarri horietaz gozatzeaz gain bere egarria iturri horretan ase dezan, horri esker Arima hilak obrari buruz luzeago jarduteko aukera izango baitugu orriotan.

       Gogolek hamazazpi urte eman zituen Arima hilak idazten. Erditze mingarria izan zen, eta, gainera, elbarri jaio zen haurra. 1835ean ekin zion lanari, eta 1841ean amaitu zuen lehen tomoa, Erroman bizi zelarik. 1842an argitaratu zuten, Errusian. Zentsurak pasarte batzuk eta izenburua bera aldarazi zizkion, eta, horrenbestez, Txitxikoven abenturak, edo Arima hilak izenburuarekin kaleratu zen. Lehen tomo hori lurrikara baten antzekoa izan zen, bortizki inarrosi zuen errusiarren gogoa, ordu arte sekula ez baitzen idatzi Errusiako gizartearen hain kritika zorrotz, gordin eta mingarririk. Garai hartako intelektual aurrerazale guztiek sutsuki goraipatu zuten Gogol, eta beren «buruzagi»tzat hartu zuten. Hala ere, 1839tik aurrera bi krisi gero eta larriagok astindu zuten behin eta berriro Gogolen barrena: sormenaren krisiak eta arimaren krisiak. Lehen aipatu dugun hitzaurre horretan Juan Kruz Igerabidek dioen bezala, «sormena Gogolentzat obsesioa izan zen bere bizitza literarioan; eta obsesio horrek gogoa jan zion pittinka». Erabateko mistizismoan eta erlijiozkotasun sakon batean murgildu zen, bizitzaren zentzua aurkitu ezinik, eta oso jarrera kontserbadoreak hartu zituen. Bere ondasun eta etxalde guztiak eman zizkien amari eta arrebei, bere diru guztia banatu zuen Erromako eskaleen artean, ez zuen bizitzeko gogo-izpirik ere, bere burua zaintzeari utzi zion eta baraualdi luzeak egiten zituen. Agonia luze baten modukoa izan zen. Eta barru-barruko aldaketa horrek, jakina, eragina izan zuen haren obran. 1845ean, lana aurrera eraman ezinik, behar zituen pertsonaia «positiboak» sortu ezinik, kapituluak behin eta berriro berridatzi eta aldatu ondoren, etsia harturik, gogo-erorita eta gaixorik, bigarren tomoaren eskuizkribua erre zuen. Dena dela, urte horren amaieran hobera egin zuen haren osasunak —hala gorputzarenak nola arimarenak— eta berrio ekin zion lanari. 1847an Adiskideei idatziriko gutunetako pasarte hautatuak liburua argitaratu zuen eta, saiakera politiko eta filosofikoen bilduma horretan, Ikuskatzailea-n eta Arima hilak-en salatu zuen guztia aldeztu zuen: autokrazia, joputasuna, heriotza-zigorra, Eliza ortodoxoa, otzantasuna, esanekotasuna, morroitasuna... Hori ikusirik, Errusiako intelektual aurrerazaleek zorrotz kritikatu zuten, eta, besteak beste, «zartailuaren predikaria eta buru-iluntasunaren apostolua» deitu zion Belinski literatur kritikari ospetsuak. 1848an erromes joan zen Jerusalemera. Moskura itzulitakoan, Arima hilak-en bigarren tomoa idazten jarraitu zuen, baina sormen-krisi latz batean hondoratu zen berriro, idatzitakoak ez zuen gogobeterik uzten eta hainbat aldiz berridatzi zituen atzera bigarren tomoko kapituluak. Gero eta goibelago zegoen, haren mistizismoa gero eta sakonagoa zen, eta depresioak, berriz, etengabeak. Gogoaren beheraldi hondogabe horietako batean, 1852ko otsailaren 11tik 12ra bitarteko gauean, Arima hilak-en bigarren tomoaren eskuizkribua erre zuen, eta hamar egun geroago hil zen (1852ko otsailaren 21ean), baraualdi luzeak ahiturik, erlijio-estasi atergabe batean murgildurik, mundu honetan irauteko gogorik gabe.

       Gogolek bere bizitzako lan nagusitzat zeukan Arima hilak. «Errusia osoa egongo da ordezkaturik liburu horretan», esan zuen. Hiru tomo idazteko asmoa zuen: lehen tomoan, Errusiako errealitatearen infernua erakutsi nahi zuen; bigarrenean, berriz, purgatorioa; eta hirugarrenean, azkenik, paradisua (Danteren Jainkotiar Komedia errusiar erara, nolabait esatearren). Baina ez zuen bere helburua erdietsi. Irten zen infernutik, saiatu zen purgatorioa igarotzen, baina bere barruko infernuko sugar ikaragarrietan erre zen, paradisura iritsi gabe. Lehen tomoa bakarrik amaitu zuen. Eta, hain zuzen ere, Gogolen asmoen arabera, lehen tomo hori sarrera-moduko bat baino ez zen. Beste bi tomoak izango ziren obraren atal nagusia. Gogolek esan zuenez, lehen tomoa «jauregiko zurubia» baizik ez zen, eta «jauregi erraldoia» eraiki nahi zuen.

       Liburua argitaratu zenean, orduko Errusiaren «entziklopedia»tzat hartu zuten askok, batez ere atzerrian. 1846an, esaterako, obraren alemanierazko itzulpena argitaratu zen, eta itzultzaileak Herri-liburu errusiarra jarri zion izenburu. Baina, irakurle arretatsua aise ohartuko denez, liburu honek errealitatearen isla zehatzarena bainoago amesgaizto batena du antza. Gogolek errealitatea itxuragabetzen du etengabe, hiperboleen bidez, gorabehera xeheei eta denetariko bitxikeriei berebiziko pisua emanez, zeharo zentzugabeak diruditen deskribapenak eginez, errealitatea esperpentoraino eramanez. Pavel Ivanovitx Txitxikov, obrako protagonista, herriz herri dabil bere «negozio» bitxia egiten, eta, bidaia horretaz baliaturik, askotariko pertsonaiak erakusten dizkigu Gogolek. Gizakiaren estereotipoak dira, oso ironia zorrotzez eta gupidarik gabe begiratuak; hor aurkituko dugu lurjabe zabar arduragabea, etxekoandre goganbehartsua, gazte festazale txoriburua, lurjabe zekena, administratzaile alferra, funtzionario ustela, agintari zorrotz errukigabea, aberats okitua, burokrata grisa... Gogolek ez digu bere horretan erakutsi nahi garai hartan zertan zen Errusia, errusiarrak, landako bizimodua, hiriko bizitza, burokrazia... Pertsonaien izaerari begiratzen dio, eta izaera hori unibertsala da, beste edozein herritan eta beste edozein garaitan aurki genezake horrelakorik.

       Vladimir Nabokovek esan zuenez, Arima hilak poema epiko izugarria da, eta, hain zuzen ere, horrelaxe deitu zion Gogolek liburuari, «poema» alegia. (Navokovek hirurogei orrialdeko saiakera luze bezain interesgarria idatzi zuen obra honi buruz, eta sutsuki gomendatzen diot irakurle jakingurari. Curso de literatura rusa. Ediciones Grupo Z. Madril. 1997.)

       Lehentxeago esan dugunez, Gogolek hainbat bider berridatzi zituen bigarren tomoko kapituluak. Diotenez, gogoko ez zituen aldaerak soilik erre nahi zituen, baina, ohartu gabe, orijinala ere bota omen zuen sutara. Kontua da bost kapitulu bakarrik geratu zirela, bost kapitulu horien aldaera edo zirriborro desberdinak. Hori gutxi balitz, zirriborroak zirenez, zuzendu gabe zeuden, hainbat hitz irakurtezinak edo irakurgaitzak ziren, orriak falta ziren, hainbat esaldi amaitu gabe zeuden... Horrek, nola ez, buruhauste handiak eman zizkien argitaratzaileei. Errusian, bost kapitulu horien lehen aldaera («goiztarrena», alegia) hobetsi dute, hango adituen ustez aldaera hori baita osoena eta egokiena, eta hori hartu dute eskuizkributzat. Bigarren tomoa 1855ean argitaratu zen lehen aldiz, eta, harrezkeroztik, «lehen aldaera» hori argitaratu dute beti, hala idazlan guztien bilduman, nola idazlan hautatuen bilduman zein Arima hilak-en banako argitalpenetan. Guk, bada, «lehen aldaera» hori euskaratu dugu, Khudojestvenaia Literatura argitaletxeak 1993an Moskun plazaraturiko argitalpenetik. «Eskuizkribuan» hitz asko irakurgaitzak edo irakurtezinak zirenez, adituek Gogolek zer idatzi zuen «asmatu», eta argitaletxeek taket artean ipini dituzte hitz horiek. Halaxe egin dugu guk ere, ulergarritasunaren mesedetan.

Jose Morales Belda

LEHEN TOMOA

Lehen kapitulua

       NN probintzi hiriburuko ostatuko gurdi-atetik zaldi-kotxe txiki eta nahikoa polit bat sartu zen, baleztaduna eta arina, mutilzaharrek, hala nola teniente koronel erretiratuek, kapitainordeek edo nekazari-lanetan ehun arima inguru dituzten lurjabeek, hitz gutxitan, erdi-mailako jaunak deritzetenek erabili ohi dituzten britxka horietako bat. Britxkaren barruan jaun bat zegoen, ez ederra, baina eite itsusikoa ere ez, ez lodiegia, ez argalegia; ezin esan zaharra zenik, ezta gazteegia zenik ere. Haren iristeak ez zuen inolako oihartzunik izan hirian; ez zen ezer berezirik gertatu; soilik bi mujik errusiarrek, ostatuaren aurrez aurreko tabernako atean baitzeuden, zertxobait esan zuten kotxeaz, hitz-erdirik ez, ordea, barruan zihoanaz.

       — Begira nolako gurpilak! —esan zion batak besteari—. Zer uste duk?, behar izanez gero, Moskuraino iritsiko lirateke?

       — Bai —erantzun zuen besteak.

       — Eta Kazan-eraino? Ezetz uste diat nik.

       — Ez, Kazaneraino ez lituzkek iritsiko —erantzun zuen besteak.

       Horrelaxe amaitu zen elkarrizketa. Eta geroxeago, ostatura hurbildu zenean, britxkak mutil gazte batekin egin zuen topo. Kotoizko galtza zuriak zeramatzan, oso estuak eta laburrak, eta frak moda-usteko bat, zeinaren azpian alkandoraren paparrekoa ikus baitzitekeen, brontzezko pistola baten irudia zeukan orratz Tulako batez loturik. Atzerantz jiratu zen mutil gaztea; kotxeari begiratu, eskuaz kapeluari heldu, haize-bolada baten eraginez galtzeko zorian egon baitzen, eta bere bideari jarraitu zion.

       Kotxea patioan sartu eta batera, ostatuko morroia —edo polovoia, Errusian horrela deitzen baitiete ostatuetako zerbitzariei— jaunari harrera egitera irten zen. Hain zen bizia eta ipurtarina mutila, ezen ez baitzegoen aurpegia nolakoa zuen atzematerik ere. Lasterka hurbildu zen, ezpainzapia eskuan. Luzea zen oso, eta lihozko jaka luze bat zeukan jantzirik, bizkarraldea ia garondoraino bertaraino iristen zitzaiola. Ilea inarrosi, eta bizkor eraman zuen jauna zurezko mailadian gora, berarentzat bereizia zuten gela erakustera. Gela hura tankera jakin batekoa zen, zeren ostatua bera ere tankera jakin batekoa zen, probintzi hiriburuetako ostatu guztien molde berekoa alegia. Horrelako ostatuetan, eguneko bi errublo ordaindurik, gela erosoa ematen diote bidaiariari; hori bai, aranpasa adinako labezomorroak azaltzen dira zoko-bazter guztietan, eta, komodak bidea ixten badu ere, beti egoten da aldameneko gelara ematen duen ate bat, eta gela horretan ostatu hartu duen gizona isila eta lasaia izan ohi da, baina izugarri ikusnahia, eta berebiziko interesa erakusten du bidaiariaren gaineko xehetasun guztiak jakiteko. Ostatuaren kanpoko aldea barrukoaren tankera berekoa zen. Oso fatxada luzea eta bi solairu zituen; behekoa ez zegoen kareztaturik, eta, halatan, agerian zituen adreilu gorri ilunak, berez zikin samarrak eta eguraldi-aldaketa latzek areago ilunduak; goiko solairua, berriz, ohiko kolore horiaz margoturik zegoen. Ostatuaren beheko aldean denda txiki batzuk zeuden, non sokak, uztai-formako ogitxoak eta zamarientzako lepokoak saltzen baitzituzten. Kantoiko dendatxoan, edo, zehatzago esanik, dendatxoko leihoan, sbiten-saltzailea jarri ohi zen, kobre gorrizko samovarra aldamenean zeukala. Saltzailearen aurpegia samovarra bezain gorria zen, hainbesteraino, ezen, bi samovar haietako batek bizar bikea bezain beltza izan ez balu, urrunetik ikusirik edonork pentsa baitzezakeen leihoan bi samovar zeudela.

       Jaun iritsi berriak gela aztertzen zuen bitartean, bere puskak igo zizkioten: aurrena, larruzko maleta zuri bat, higatuxea, erabiltzen zuen lehenbiziko aldia ez zelako seinale. Selifan kotxezainak eta Petrushka lekaioak igo zioten maleta. Selifan moztaka zen eta ahari-larruzko beroki luze batez jantzirik zegoen. Petrushkak, berriz, hogeita hamar urte inguru zituen eta soinean jaka lasai bat zeraman, maiztua, behinola nagusi jaunak erabilia noski; sudur handia eta ezpain lodiak zituen, eta zakar samarra ematen zuen lehen begiratuan. Maletaren ondotik, gainerako puskak igo zizkioten: kaobazko kutxa bat Kareliako urki-zurezko apaingarriz edertua, zapata-orkoiak eta paper urdinean bilduriko oilo erre bat hurrenez hurren. Hori guztia nagusi jaunaren gelan utzitakoan, Selifan kotxezaina ukuilura joan zen zaldiez arduratzera, eta Petrushka lekaioak bere gauzak antolatzeari ekin zion ate ondoko gela txiki, oso ilunean. Ordurako, hara eramana zuen bere longaina eta, harekin batera, bere usain berezia, lekaio-jantziak gordetzeko erabiltzen zuen fardelari ere itsatsirik. Gela ziztrin horretan, hiru hankako ohe estu bat hormara hurbildu, eta lastaira-antzeko bigungarri txiki bat ipini zuen gainean, taloa bezain zapal eta mehea, eta, nonbait, eske eta eske ibilita ostatuaren jabearengandik lortu zuen opila bezain koipetsua.

       Bi zerbitzariek dena antolatu eta beren zereginak egiten zituzten bitartean, areto nagusira jaitsi zen jauna. Bidaiariek ondo asko dakite nolakoak izaten diren ostatuetako areto horiek: guztietan horma berdinak, olioz margotuak, goialdean pipen keak belztuak eta behealdean, berriz, distiratsuak hala bidaiarien nola, batez ere, bertako merkatarien bizkarrek egiten dizkieten igurtzien ondorioz, zeren eta, azoka-egunetan, hara biltzen dira merkatariak, zazpinaka edo zortzinaka, ohiturari jarraiki bina katilu te edatera; guztietan keak belzturiko sabai berdina; guztietan argi-armiarma kedartu berdina, eta, handik goitik zintzilik, beiraki ugari, zeinak dardaraz eta tintinka hasten baitira ostatuko morroia linoliozko zoru higatutik lasterka igarotzen den bakoitzean, itsasertzean txori den adina te-kikaraz beteriko erretiluari trebetasun handiz eusten diola; hormetan margolan berdinak beti, olioz pintatuak. Hitz batean, aretoa beste edozein ostatutakoa bezalakoxea zen; desberdintasun bakarra zegoen: margolanetako batean ninfa bat ageri zen, eta hain bular handiak zituen, ezen irakurleak, inondik ere, sekula ez baitu horrelakorik ikusi. Dena dela, historiako irudiak agertzen dituzten hainbat margolanetan ikus daiteke naturaren bitxikeria hori. Ez dago jakiterik margolan horiek noiz, nondik eta nork ekarririk iritsi ziren Errusiara; haietako batzuk gure handikiek ekarriak dira: artezaleak izaki, Italian erosten zituzten hango gidarien aholkuei jarraiki. Jaunak, kapelua erantzi, eta lepo inguruan bildurik zeraman artilezko zapi ñabarra askatu zuen. Gizon ezkonduari emazteak josten dio horrelako zapia, eta, gainera, zehatz-mehatz erakusten dio nola jantzi behar duen; ezkongabeari, ordea, ezin asma dezaket nork egiten dion, batek daki, nik ez dut-eta horrelakorik erabili inoiz. Lepozapia askatutakoan, bazkaria ekartzeko agindu zuen jaunak. Ostatuetan zerbitzatu ohi dituzten jakiak ekartzen hasi ziren: aza-zopa eta hostorezko pasteltxoak —zenbait astez bidarientzat bereziki gorderik izaten baitituzte—, garunak ilarrekin, saltxitxak azalorearekin, labean erretako oilanda galkatua, luzoker gaziak eta, beti bezala, hostorezko gozopila —zerbitzatzeko prest edukitzen baitute gau eta egun. Berriz beroturik edo besterik gabe hotz jaki horiek guztiak zerbitzatzen zizkioten bitartean, jaunak ostatuaren gaineko gorabehera guztien berri jakinaraztera behartu zuen zerbitzaria: nork gobernatzen zuen lehen eta nork orain, ea etekin handiak ematen zituen, ea jabea oso zitala zen. Morroiak, ohi denez, honela erantzun zion: «Bai, jauna, alproja galanta da». Nola Europa zibilizatuan hala Errusia zibilizatuan ere, gaur egun bada jende itzaltsu franko zerbitzariekin hizketan aritu ezean ostatuetan jateko gai ez dena; batzuetan, jostatze aldera, barre ere egiten dute haien lepotik. Hala ere, iritsi berriaren galdera guztiak ez ziren hain funsgabeak izan; berebiziko zehaztasunez galdetu zuen nor zen hiriko gobernadorea, nor Ganberako burua, nor prokuradorea; labur esanik, ez zuen aipatu gabe utzi funtzionario nagusietako bat bera ere; baina are zehaztasun handiagoz eta interes bizia erakutsiz egin zuen lurjabe garrantzitsu guztien galdea: bakoitza zenbat arimaren jabe zen, hiritik urrun ala hurbil bizi zen, nolako aiurria zuen eta ea sarritan inguratzen zen hirira; jakinminez galdetu zuen nolakoa zen lurraldeko egoera: ea probintzia hartan bazegoen gaitzen bat zabaldurik, hala nola sukar-epidemiaren bat, edonolako sukar hilgarririk, nafarreria edo bestelako eritasunik. Hain zorrotz eta zehatz egin zuen horren guztiaren galdea, ezen jakinmin hutsa baino zerbait gehiago erakusten baitzuen. Jaun hura zorrotza zen bere maneretan, eta izugarri ozenki zintz egiten zuen. Ez dago jakiterik nola moldatzen zen, baina sudurraz ateratzen zuen zaratak turutaren hotsa ekartzen zuen gogora. Antza, guztiz berezkoa eta xaloa zuen berezitasun hori, baina, hala ere, begirune handia pizten zion ostatuko morroiari, zeren, hots hori entzuten zuen bakoitzean, ilea inarrosi, are gizabidetsuago tente jarri, eta, bere luzean burua makurturik, ea zerbait behar zuen galdetzen zion. Bazkaldu eta gero, katilu bete kafe edan, eta dibanean eseri zen jauna. Bizkarraren atzean bigungarri bat ipini zuen, barruan artile harroa eduki beharrean Errusiako ostatuetan adreiluaren edo harri-koskorraren antz ikaragarria duen gai batez beterik egon ohi diren kuxin horietako bat, hain zuzen. Aharrausika hasi zen berehala, eta agindu zuen bere gelara lagun ziezaiotela; ohean etzan, eta bi orduko loaldia egin zuen. Atseden hartutakoan, eta ostatuko morroiak hala eskaturik, gizarte-maila eta izen-deiturak idatzi zituen paper-puska batean, poliziari horren berri jakinarazi beharra zegoen eta. Morroiak, zurubian behera zihoala, honakoa irakurri zuen, silabak ondo ebakiz: «Pavel Ivanovitx Txitxikov, kolejio-kontseilaria, lurjabea, neure zereginetarako etorria». Artean ere morroia paperean idatzitakoa silabaz silaba irakurtzen ari zela, Pavel Ivanovitx Txitxikov bera hiria ikustera joan zen. Itxuraz, gogobeterik utzi zuen ordu arte ikusitakoak, probintzietako beste edozein hiribururen pareko iritzi zion eta: harrizko etxeetako pintura horiak biziki minberatzen zituen begiak, eta zurezkoen kolore grisak apaltasunez agertzen zituen bere tonu ilunak. Etxeak solairu batekoak, bikoak zein bat eta erdikoak ziren, eta guztiek, ohi bezala, ganbara zuten, polit-polita probintziako arkitektoen iritziz. Leku batzuetan, bazirudien etxeak galdurik zeudela zelaia adinako kale zabalaren eta zurezko hesi azkengabearen artean; beste toki batzuetan, ordea, estu-estu pilaturik zeuden, eta bizitasun handiagoa eta jende-mugimendu gehiago atzematen ziren han. Euriak ia ezabaturiko horma-irudiak ikus zitezkeen nonahi: hemen, botak eta zortzi-itxurako opilak zeuzkaten pintaturik; hor, berriz, galtza urdinak Arshoviako jostun baten sinaduraren alboan; han, kapeluak eta txanoak saltzen zituen denda bat ageri zen, idazpuru honekin: «Vasili Fiodorov, atzerritarra»; harago, billar bat zegoen pintaturik, eta bi jokalari, gure herrialdeko antzokietan azken ekitaldian eszenatokira igo ohi diren gonbidatuek soinean eramaten dituzten frak horietakoak jantzirik. Irudiko jokalariek bola jotzeko prest zeuzkaten billar-makilak, apur bat atzeraturik besoak eta okerka hankak, airean entrechat bat markatu berri balute bezala. Irudiaren azpian honakoa zegoen idatzirik: «Hau toki ederra!». Han-hemenka, mahaiak zeuden kalean bertan zabaldurik, intxaurrekin, xaboiarekin eta xaboiaren antzeko gozopiltxoekin; bazter batean jatetxe merke bat zegoen, sarreran arrain handi bat eta, arrainean iltzaturik, sardexka bat pintaturik zeuzkana. Beste edozer baino sarriago, bazter guztietan ageri ziren, belzturik, buru biko arranoak, Estatuaren ikurra. Gaur egun, idazkun labur hau dago haien tokian: «Edaritegia». Galtzada kaskarra zen leku guztietan. Txitxikovek, orobat, sartu-irten bat egin zuen hiriko lorategian. Hango zuhaitzak meheak ziren, txarto erroturik zeuden eta beheko aldean triangelu-formako euskarriak zituzten, oso ederki margotuak olio berdez. Dena dela, nahiz eta zuhaitz gazte haiek kanabera baino garaiagoak ez izan, honela mintzatu ziren haietaz egunkarietan, kaleko argiztapena deskribatzen ari zirela: «Alkatearen ardurari esker, bero sargoriko egunetan itzal hozkirria egingo duten zuhaitz mardul eta hostotsuz jantziriko lorategia ezarri digute hiriaren edergarri», eta erantsi: «Oso hunkigarria izan da ikustea nola hiritarren bihotzek dar-dar egiten zuten esker onez gainezka, eta nola jendea malkotan urtzen zen hiriko gobernadore jaunaren alderako ezagutza erakusteko». Txitxikov, kalezain bati zehatz-mehatz galdeturik hara behar izanez gero zein zen biderik laburrena katedralera, Estatuaren bulegoetara eta gobernadorearen egoitzara joateko, ibaiari begiratu bat ematera joan zen, erdi-erditik zeharkatzen baitzuen hiria; bidean zihoala, zutabe batean iltzaturik zegoen afixa bat hartu zuen, ostatura iritsitakoan patxadaz irakurtzeko; soinean librea militarra eta eskuan fardel txiki bat zeraman mutiko bat atzetik jarraika zuela zurezko espaloitik zihoan dama itxura polit samarreko bati adi-adi so egin, eta, leku hartako xehetasun guztiak gogoan ondo gorde nahi balitu bezala, inguru osoa arakatu zuen berriro begiekin; gero, ostatura itzuli, eta zuzenean igo zen bere gelara, zurubian gora ostatuko morroiak besotik leunki eusten ziola. Ase arte tea edan ondoren, mahaiaren aurrean eseri zen; kandela bat emateko agindu, afixa sakelatik atera, kandelara hurbildu, eta irakurtzen hasi zen, eskuineko begia apur bat txiloturik. Afixan, ordea, ez zegoen gauza ohargarri askorik: Kotzebue jaunaren drama bat antzezten zuten, Popliovin jaunak Roll-en papera jokatzen zuen eta Ziablova andereñoak, berriz, Kora-rena; gainerako aktoreak are ospe apalagokoak ziren; hala ere, guztien izenak irakurri zituen, plateako aulkien prezioraino iritsi zen, eta iragarkia probintziako administrazioaren tipografian inprimatu zutela jakin zuen; gero, atzezkoz aurrera jarri zuen orria, ifrentzuan ezer idatzirik ba ote zegoen ikustearren, baina, ez zuenez ezer aurkitu, begiak igurtzi, papera txukun-txukun biribilkatu, eta kutxan sartu zuen, kausitzen zituen bitxikeria guztiak hor gordetzeko ohitura zuen eta. Eguna amaitzeko, txahalki-puska hotz bat eta litro erdi aza-zopa mikatz zerbitzatu zizkioten; eta gero, lo astun batek hartu zuen, edo, Errusia zabaleko alderdi batzuetan esan ohi dutenez, harriak bezala lo egin zuen.

       Biharamunean, bisitaz bisita eman zuen egun osoa; iritsi berriak hirian ziren goi-mailako funtzionario guztiei egin zien bisita. Aurrena, gobernadorearen etxera joan zen gizalegezko diosalak egitera. Txitxikov bezala, gobernadorea ez zen ez lodia eta ez argala, Santa Anaren ordenako gurutzea zeraman lepoan eta, ziotenez, izarra ere ematekotan zeuden; bestetik, on hutsa zen, eta, batzuetan, brodatuak egiten zituen tulean. Hurrena, gobernadoreordea agurtzera joan zen, eta gero, prokuradorea, ganberaburua, poliziaburua, zerga-biltzailea, Estatuaren fabriken zuzendaria..., tamalez, zail samarra da mundu honetako handi-mandi guztiak gogoan gordetzea; baina aski izango da esatea iritsi berriak egundainoko ganora erakutsi zuela bisitak egiteko orduan: osasun-batzordeko ikuskatzailearenera eta udal-arkitektoarenera era joan zen gizalegezko diosalak egitera. Eta gero, denbora luzea eman zuen britxkan eseririk, hausnarrean, ea beste inor ikustera joan behar ote zuen, baina hirian ez zen beste funtzionariorik. Handiki haiekin guztiekin izaniko elkarrizketetan, trebetasun handiz asmatu zuen haietako bakoitza balakatzeko modua. Gobernadoreari, iragaitzaz bezala adierazi zion beraren probintziara iristea paradisuan sartzearen pareko zela, bideek belusezkoak ematen zutela, eta hain agintari zentzudunak hautatzen zituzten gobernuek laudoriorik handienak merezi zituztela. Poliziaburuari, berriz, oso gauza lausengarriak esan zizkion hiriko kalezainen gainean; eta gobernadoreordearekin eta ganberaburuarekin mintzatzean, okertu eta, artean estatu-kontseilariak besterik ez baziren ere, «Jaun Goren hori» esan zien bi aldiz, eta haiek oso ondo hartu zuten hanka-sartzea. Horren ondorioz, egun hartan bertan haren etxean izango zen gau-jaira gonbidatu zuen gobernadoreak; eta gainerako funtzionarioek ere, nork bere aldetik, antzeko gonbitak egin zizkioten: bazkaltzekoa batek, bostonean jokatzekoa beste batek, tea hartzekoa hirugarren batek.

       Iritsi berriak saihestu egiten zuen bere buruaz luze mintzatzea, eta, hitz eginez gero, zuhurtasun nabarmenez jokatzen zuen, betiko leloak soilik esanez. Halakoetan, liburuetatik hartuak ziruditen esaldiez hornitzen zuen bere jarduna: mundu honetako har herrestatu bat baizik ez zela eta ez zuela merezi jendeak beraren alderako ardura handirik erakustea, denetarik gertatu zitzaiola bizitzan, gorriak ikusi zituela justiziaren zerbitzuan aritzeagatik, etsai asko zituela eta bizia kentzen saiatu zirela behin baino gehiagotan, eta orain, azkenean, lasaitasuna nahi zuela eta leku egoki baten bila zebilela bertan bizitzen jartzeko, eta, hiri horretara iritsirik, ezin baztertuzko betebehartzat jo zuela bertako handiki guztiei gizalegezko diosalak egitera joatea. Horra hor heldu eta berehala gobernadorearen jaira agertzeko aukera alferrik galduko ez zuen jaun berri horretaz hirian jakin ahal izan zuten guztia. Iritsi berriak bi ordu pasatxo eman zituen gau-jairako prestatzen, eta gutxitan ikusi bezalako ardura erakutsi zuen bere burua apaintze horretan ere. Bazkalosteko lo-kuluxka egin ondoren, ura eskatu zuen, eta oso denbora luzean aritu zen bi masailak xaboiz igurtzitzen, barruko aldetik mihiaz gogorturik eusten ziela; hurrena, ostatuko morroiaren besaburutik eskuoihala hartu, eta alderik alde xukatu zuen bere aurpegi guria, belarrien atzetik hasirik eta morroiaren aurpegira bertara bi hats-bafada bota ondoren. Gero, ispiluaren aurrean alkandoraren paparrekoa jantzi, sudurzuloetatik ateratzen zitzaizkion bi iletxo kendu, eta, aitaren egin orduko, txilar koloreko frak izpildun baten barruan sarturik zegoen. Horrela jantzirik, bere kotxera igo, eta han joan zen, eta hor-hemenka ageri ziren leiho bakanetako distira motelak argituriko kale izugarri zabaletan barrena. Gobernadorearen etxea, ordea, oso ondo argiztaturik zegoen, dantzaldi handi baterako bezala. Argiontziekiko zaldi-kotxeak, bi jendarme sarreran, zaldizainen oihuak urrun; hitz batean, behar bezala zegoen dena. Aretoan sartutakoan, Txitxikovek begiak txilotu behar izan zituen lipar batez, hain zen itsugarria hango argizarien, lanpen eta damen soinekoen distira. Argitasunak dena biltzen zuen. Frak beltzak nonahi ageri ziren, bakarka zein taldeka batetik bestera joan-etorrian, hala nola euliak azukre zuri distiratsuaren gainean uztaileko egun sargorietan, etxeko giltzain zaharrak azukrea mokor dizdizarietan zatitzen duenean leiho irekiaren aurrean; haurrek so egiten diote inguruan bildurik, ikusminez jarraitzen diete emakumearen esku latzen mugimenduei mailua jasotzen duen bakoitzean, eta haize mehe batek altxaturiko euli-eskuadroiak airean hegaz sartzen dira etxera, ausart, hango nagusiak balira bezala, eta, giltzain zaharra erdi itsua dela eta eguzkiak begiak nekarazten dizkiola baliatuz, azukre-koskor gozoetan pausatzen dira, banaka zein mordoka. Udako oparotasunak asebeterik —urtaro horrek jaki gozo ugari eskaintzen baitizkie berez—, ez dira jatera inguratzen, ezpada beren burua erakustera: aurrera eta atzera ibiltzen dira azukre-mokorren gainean, ukitutxoak egiten dizkiote elkarri aurreko zein atzeko hankatxoekin, edo hazka aritzen dira hegaltxoen azpian, edo —aurreko bi zangoak luzaturik— buru gaina igurtzitzen dute, jiratu eta hegaz alde egiten dute, eta atzera itzultzen dira gero eskuadroi gogaikarri gehiagok lagundurik. Ingurukoa aztertzen ari zela, gobernadoreak Txitxikovi besotik heldu, eta, luzamendutan ibili gabe, emaztea aurkeztu zion. Gonbidatu iritsi berriak zuzen jokatzen jakin zuen abagune horretan ere: halako konplimendu bat esan zuen, aukera-aukerakoa gizarte-mailari dagokionez ez goikoegia ez behekoegia den gizabanako tarteko adineko batentzat. Dantza-saioari ekiteko prest zeuden bikoteek gainerako gonbidatuak hormaraino bultzatu zituztenean, Txitxikov, eskuak bizkarraren atzean uztarturik, adi-adi so geratu zitzaien pare bat minutuz. Dametako asko dotore eta modaren arabera jantzirik zeuden; gainerakoek, ordea, probintzi hiriburu batean lortu ahal ziren jantziak zeramatzaten soinean. Gizonezkoak, beste edonon bezala, bi motatakoak ziren: argalak eta lodiak. Argalak damen inguruan ibiltzen ziren denbora guztian; zaila zen haietako batzuk Petersburg-eko argalengandik bereiztea, hain ziren haien antzekoak; Petersburgekoek bezala, oso txukun eta gustu onez orrazturik zeuzkaten belarrondoko bizarrak, edo, besterik gabe, azal-huts aurpegiaren obaloa; haiek bezain zabarki esertzen ziren damen aldamenean; haien antzera, frantsesez hitz egiten zuten, eta Petersburgen bezalaxe barre eragiten zieten damei. Gizonezkoen beste saila lodiek osatzen zuten, lodiek edo Txitxikoven tankerakoek, hau da, lodiegiak izan gabe ere argaltzak ezin jo zitezkeenek. Lodiek, argalek ez bezala, muzin egiten zieten damei, haiengandik aldentzen ziren, eta alboetara soilik begiratzen zuten, gobernadorearen zerbitzariek whistean jokatzeko mahai berdea non jarriko. Haien aurpegiak mamitsuak eta biribilak ziren, hainbatek garatxoak zituzten, eta naparbantzuren bat edo beste ere bazen haien artean; buruan ez zuten ez kalparrik ez ile-kizkurrik, eta ez ziren —frantsesek esan ohi duten bezala— deabruak naramala erara orrazten: ilea, edo oso labur mozturik edo leun-leun orrazturik zeukaten, eta haien hazpegiak biribilagoak eta mardulagoak ziren. Haiexek ziren hiriko funtzionario gorenak. Ai!, mundu honetan, lodiak argalak baino askoz hobeto moldatzen dira beren eginkizunetan. Argalek, batez ere, norberaren zereginetan jarduten dute, edo, besterik gabe, hor daude eta batetik bestera ibiltzen dira ganorazko lanik egin gabe; haien bizitza, nolabait, azalekoegia da, mami gutxikoa eta sustrai sendorik gabea. Lodiek, ordea, toki nagusiak hartzen dituzte beti, sekula ez maila apalekorik, eta, nonbait jartzen direnean, irmo eta tinko esertzen dira, hainbesteraino, ezen jarlekua behera egin eta kirrinka hasten baita berehala haien azpian, eta harrezkeroztik sekula ez dute harturiko lekua utziko. Ez dute gogoko azaleko distira; haien frakak ez dira argalenak bezain dotoreak, baina oparo horniturik edukitzen dituzte diru-kutxak. Argalari, hiru urteren buruan ez zaio arima bat bera ere eskumendean geratzen, bahitura-etxera eraman baititu guzti-guztiak; lodiak, ordea, patxadaz jokatzen du, eta, konturatzerako, etxe bat erosi du hiriaren mutur batean, emaztearen izenean, eta gero beste etxe bat hiriaren beste muturrean, eta gero herrixka bat hiritik hurbil, eta hurrena herri bat bere lur-sail guztiekin. Azkenik, lodiak, Jainkoa eta Erregea zerbitzatu ondoren, guztien begiramena irabazirik, erretiroa hartu, egoitzaz aldatu, eta lurjabe bihurtzen dira, Errusiako handiki itzaltsu eta abegi oneko jaun, eta bizi egiten dira, ondo bizi ere. Eta gero, Errusiako ohiturei jarraiki, oinordeko argalek berehala xahutzen dituzte berriro aitaren ondasun guztiak. Ezin isilean gorde Txitxikovek tankera horretako gogoetak zerabiltzala buruan gau-jaira bildurikoak aztertzen zituen bitartean eta, oldozpen horien ondorioz, lodiekin bat egitea erabaki zuela azkenean, haien artean aurkitu baitzituen ezagunak zituen ia aurpegi guztiak: han zen prokuradorea bere bekain iletsu ikaragarri beltzekin, ezkerreko begia noizean behin berez kliskatzen zitzaiola, honela jardungo balu bezala: «Goazen aldameneko gelara, adiskidea, zerbait esan behar dizut han», gizona, ordea, serioa eta hitz gutxikoa zen; han zen postaburua ere, zeharo arrunta bera, baina zirtolaria eta filosofoa; han zen, orobat, ganberaburua, oso gizon zentzuzkoa eta atsegina. Aspaldiko laguna balute bezala agurtu zuten denek Txitxikov, eta berak, bere aldetik, burua makurtzeko imintzioa egin zien, ez oso nabarmenki baina bai gogo onez. Hantxe ezagutu zituen Manilov —lurjabe guztiz jator eta gizabidetsua bera— eta Sobakevitx —gizaseme moldakaitz samarra itxuraz—. Izan ere, azken horrek, Txitxikov berarengana hurbildu bezain laster, oina zapaldu zion, eta esan: «Barkatu, mesedez!». Luze gabe, whistean jokatzeko kartak eman zizkioten Txitxikovi, eta gizalegezko buru-makurtua eginez hartu zituen. Mahai berdearen inguruan eseri ziren denak, eta ez ziren handik altxatuko afaltzeko ordua jo arte. Jendeak zeregin gogoko bati buru-belarri ekiten dionean gertatu ohi denez, bertantxe eten ziren elkarrizketa guztiak. Postaburuak berak, oso berritsua izanik ere, begitarte gogoetatsua jarri zuen kartak eskuan hartu bezain laster; goiko ezpaina behekoaz bildu, eta horrelaxe egon zen jokoak iraun zuen bitarte guztian. Beltz bat botatzen zuen bakoitzean, eskuaz mahai gainean zartako gogorra jo, eta honela esaten zuen dama bazen: «Horra popearen emazte zaharra!», eta honela, berriz, erregea bazen: «Horra Tambov-eko nekazaria!». Eta ganberaburuak honela erantzuten zion: «Bibotetik helduko diot nik nekazari horri, bibotetik!». Batzuetan, kartaz mahaia jotzean, honelakoak esaten zituzten: «Hara! Datorrena datorrela, besterik ez daukat eta, hona diamanteak!». Edo, besterik gabe, oihuka esaten zuten: «Bihotzak! Pipi-jana! Pikotxak!», edo: «Pikortak, pikatxoak!», eta, batzuetan, soil-soilik: «Pikak!». Horrela esaten zieten lagunartean karta-sortako koloreei. Jokoa amaitutakoan, ohikoa denez, eztabaida sutsu samarra piztu zen. Txitxikovek ere esku hartu zuen eztabaidan, baina hain trebetasun handiz jardun zuen, ezen denak konturatu baitziren oso gizon adeitsua zela eztabaidatzeko orduan ere. Inoiz ez zuen esango «Zuk zera bota duzu», ezpada «Zuk egoki iritzi diozu zera botatzeari» edo «Zure bikoari irabazteko ohorea izan dut» eta tankera horretako esaldiak. Aurkariak lasterrago adiskidetze aldera, Txitxikovek behin eta berriro eskaini zien guztiei bere toxa esmaltatu zilarrezkoa, zeinaren hondoan bi bioleta ageri baitziren, berariaz jarriak hor tabakoari usain gozoa emateko. Bereziki, Manilov eta Sobakevitx lurjabeek erakarri zuten kanpotarraren arreta. Ganberako eta postako buruei deitu, taldetik apur bat bereizi, eta lurjabe haien gaineko argibideak eskatzen hasi zitzaien. Egin zizkien galderetako batzuek, jakinmin hutsaz gain, ezkutuko asmo zehatzen bat ere bazerabilela salatzen zuten. Izan ere, zenbana arimaren jabe ziren eta haien lur-sailak nolako egoeran zeuden galdetu zuen aurrena, eta azkenean soilik egin zien bakoitzaren izenaren eta patronimikoaren galdea. Denbora laburrean, bi lurjabeak guztiz liluraturik uztea lortu zuen. Manilov gizaseme sasoikoa zen artean, haren begiak azukrea bezain gozoak ziren eta erdi ixten zituen barre egiten zuen bakoitzean. Txitxikovekin erabat txoraturik, oso luzaz estutu zion eskua, eta sutsuki eskatu herrira bisita egitera joateko ohorea egin ziezaiola, zeren, esan zionez, hamabost versta besterik ez zegoen hiritik herrira. Txitxikovek, gizalege handiz buru-makurtua egin, eskua zintzoki tinkatu, eta erantzun zion oso gogo onez beteko zuela beraren nahia eta, gainera, eginbehar sakratutzat jotzen zuela. Sobakevitxek, berriz, begirunea adierazteko orpoez takateko arina jorik, antzeko gonbita egin zion, baina hitz gutxiago erabiliz: «Arren, etorri nire etxera ere». Haren botak ikaragarri handiak ziren, hainbesteraino, ezen, gaur egun, Rus-en bogatirak desagertzen hasi diren garai honetan batik bat, nekez aurki bailiteke haien neurriko oinik.

       Biharamunean, poliziaburuaren etxera joan zen Txitxikov, bazkaltzera eta arratsaldea igarotzera. Bazkalostean whistean hasi, eta jokoan aritu ziren arratsaldeko hiruretatik gaueko ordu biak arte. Han, bidenabar, Nozdriov lurjabearen ezaupidea egin zuen. Hogeita hamar urte inguruko gazte bizkorra zen, eta, hiruzpalau hitz esan orduko, hika hasi zitzaion. Nozdriovek hika egiten zien poliziaburuari eta prokuradoreari ere, eta adiskidetsuki mintzatzen zitzaien, baina, jokoan diru-alde handiak jartzen hasi orduko, hala poliziaburuak nola prokuradoreak adi-adi begiratzen zieten haren jokaldiei, eta erne zelatatzen zuten, zein karta botako. Biharamunean, ganberaburuaren etxean eman zuen Txitxikovek arratsa. Soinean mantal zikin samar bat zeukala hartu zituen gonbidatu guztiak, haien artean bi dama ere bazirela. Ondorengo egunetan, hurrenez hurren, gobernadoreordearen etxera joan zen arratsaldea igarotzera; zerga-biltzailearenean izan zen oturuntza handi batean; prokuradoreak berera gonbidatu zuen bazkari-legea egitera, eta bazkari-legea oturuntza handi baten parekoa izan zen; eta, azkenik, hiriko alkateak mezaren ostean eman zituen zizka-mizketara joan zen, eta zizka-mizkak ere bazkari baten heinekoa gertatu ziren. Hitz batean, Txitxikov lo egitera soilik joaten zen ostatura, eta egunez ez zuen ordu bat bera ere ematen bere bizitegian. Bazekien leku guztietan ganoraz jokatzen, eta asko ikusiriko gizon saiatua zela erakusten zuen edonon. Mintzagaia edozein zela ere, ondo asko heltzen zion beti elkarrizketaren hariari: solaskideek zaldi-haztegiei buruz hitz egiten bazuten, zaldi-haztegiez aritzen zen bera ere; arraza oneko zakurren gainean mintzatzen baziren, oso ohar taxuzkoak egiten zituen arraza oneko zakurrez; zerga-bilketarako bulegoak bideraturiko auziren bat aztertzen bazuten, epaileen trikimailuak ere oso ondo menderatzen zituela erakusten zuen; solasgaia billar-joka bazen, sekula ez zuen jokaldi ustelik egiten; bertuteez jarduten bazuten, oso ondo arrazoitzen zuen bertuteez, begietatik malkoak zerizkiola; pontxeak prestatzeko moduaz eztabaidatzen baziren, pontxe kontuetan ere aditua zela agertzen zuen; aduanako ikuskatzaile eta funtzionarioez aritzen baziren, bera noizbait ikuskatzaile eta funtzionarioa izan balitz bezala jarduten zuen haien gainean. Dena dela, nabarmendu beharra dago bazekiela hori guztia benetasunez janzten eta egokiro gobernatzen zela une orotan. Ez zen ez ozenki ez apalki mintzatzen, gisakoa zen tonuan baizik. Hitz batean, edonondik begiraturik ere, kanpotarra akatsik gabeko gizon prestua zen, eta gogobeterik utzi zituen hiriko funtzionario guztiak. Gobernadoreak adierazi zuen asmo oneko gizona zela; prokuradoreak, berriz, zentzuzkoa zela; jendarme-koronelak esan zuen gizon jakintsua zela; ganberaburuak, ikasia eta itzaltsua zela; poliziaburuak, itzaltsua eta atsegina; poliziaburuaren emazteak, berriz, oso atsegina eta oso adeitsua zela. Sobakevitxek berak ere, nahiz eta sekula ez zuen inoren alde onik aipatzen, hiritik berandu samar itzulirik etxera, eta ordurako jantziak erantzirik eta emazte zimelaren aldamenean ohean etzanda zegoela, honela esan zuen: «Laztana, gobernadorearen etxeko gau-jaian izan naiz, eta poliziaburuarenean bazkaldu dut, eta Pavel Ivanovitx Txitxikov kolejio-kontseilariaren ezaupidea egin dut. Bai gizon jatorra!». Emazteak, «Jum!» batez erantzun, eta hankaz bultzatu zuen.

       Iritsi berriari buruzko uste hori —oso balakagarria berarentzat— bazter guztietara zabaldu zen hirian, eta bere horretan iraun zuen harik eta kanpotarraren berezitasun bitxi batek eta irakurleak laster jakingo duen ezusteko gertakari gogaikarri batek ia hiri osoa zur eta lur eginik utzi zuten arte.

Bigarren kapitulua

       Aste bete baino gehiago zen kanpotarra hirian bizi zela, jairik jai eta bazkariz bazkari, eta, esan ohi denez, oso modu atseginean eramanez denbora. Azkenean, bisitak hiriaren aldirietara aldatzea eta Manilov eta Sobakevitx lurjabeak ikustera joatea erabaki zuen, hala egingo zuela hitzeman baitzien biei. Baina, nonbait, beste zio batek bultzatu zuen hori egitera, arrazoi larriago batek, eginkizun ganorazkoago eta garrantzi handiagoko batek... Baina irakurleak ezari-ezarian eta bere denboran jakingo du horren guztiaren berri, baldin eta amaierara hurbildu ahala gero eta hedadura handiagoa eta zabalagoa hartuko duen liburu luze hau irakurtzeko adinako eroapena badu. Selifan kotxezainak goizean goiz zaldiak kotxeari lotzeko agindua zeukan; Petrushka, berriz, ostatuan geratuko zen, gela eta puskak zaintzen. Komeniko litzaioke irakurleari gure protagonistaren bi zerbitzariak hobeto ezagutzea. Pertsonaia horiek, jakina, ez dira beste batzuk bezain gogoangarriak, bigarren edo, areago, hirugarren mailakotzat jotzen diren horietakoak dira, poemako gertaera eta gorabehera nagusiak ez dira haien inguruan harilkatzen eta noizean behin soilik ukitzen dituzte, azaletik eta iragaitzaz beti; nolanahi ere, autoreari ikaragarri atsegin zaio gauza guztietan zehatza izatea, eta, halatan, errusiarra bada ere, alemaniarrak bezain zorrotza izan nahi du. Dena dela, horrek ez digu ez denbora luzerik ez toki handirik kenduko, ez dago-eta gauza askorik gehitzerik irakurleak dagoeneko dakienari, alegia, Petrushkak nagusi jaunak behinola erabilitako jaka gaztainkara lasai samar bat eraman ohi zuela soinean eta —beraren gizarte-maila bereko jendeak ohi duenez— sudur handia eta oso ezpain lodiak zituela. Areago zen hitz gutxikoa ezen ez berritsua; bestetik, ikasteko joera laudagarria erakusten zuen, hau da, liburuak irakurtzen zituen, nahiz eta haien edukiak bost axola zion: esku artean zeukana abezea, otoitz-liburua zein heroi maitemindu baten abenturak izan, berari berdin, arreta berberaz irakurtzen baitzuen dena; kimika-liburu bat emango baliote ere, ez lioke ukorik egingo. Irakurgaia barik, irakurtzea bera atsegin zitzaion, edo, hobeto esan, irakurtzearen prozesua: nola, letrak elkarturik, hitz bat sortzen den beti, nahiz eta batzuetan deabruak soilik jakin haren esanahia. Ate ondoko gelan irakurri ohi zuen, ohean etzanda, eta, jarduera horren eraginez, opila bezain zapal eta mehe zeukan lastaira. Irakurtzeko grinaz gain, beste ohitura bi ere bazituen, bere izaeraren ezaugarri berezi bi: oinetatik bururaino jantzirik lo egiten zuen, longaina bera ere erantzi gabe, eta halako usain berezi bat eramaten zuen beti gorputzari itsatsirik, logela batzuetan aditzen den kiratsaren antzekoa, eta hainbesterainokoa, ezen, edonora iritsirik, aski baitzuen longaina eta puska guztiak gela batera eramatea eta bere ohea zabaltzea usain berezi hura lekuaz jabe zedin, eta, ordu arte sekula inork erabili gabeko gela bazen ere, hamar urtean hor jendea bizi izana zela ematen zuen. Txitxikovek, gizon minbera eta, kasu batzuetan, oso estua izaki, goizean arnasa hartu, eta, Petrushkaren hatsa bere sudur marduletik biriketaratzen zitzaiola, begiak behin eta berriro kliskatu, buruari eragin, eta honela esaten zion: «Izerbera haiz ala zer demontre gertatzen zaik, motel? Arraioa, hoa gutxienez bainatzera!». Petrushkak ez zuen ezer erantzuten, eta edozein zeregini ekiten zion berehala; eskuila eskuan harturik nagusiaren frak esekira hurbiltzen zen, edo zernahi txukuntzen hasten zen besterik gabe. Zer pentsatzen zuen halakoetan, isilik zegoelarik? Agian, honela zioen bere artean: «Eta hi ez al hago gogaiturik lelo berbera hainbeste aldiz errepikatzeaz?». Batek daki, zail da asmatzen zerbitzariak zer darabilen buruan nagusiak kargu hartzen dionean. Eta hori da, oraingoz, Petrushkaren gainean esan dezakegun guztia. Selifan kotxezaina oso bestelakoa zen... Baina autoreari guztiz lotsagarri zaio irakurlea hain luzaz nekaraztea beheko klaseko jendeari buruzko kontuekin, arituaren arituaz ondo asko baitaki irakurleari ez zaiola batere atsegin jende arruntaren ezaupidea egitea. Horrelakoxea da errusiarra: berebiziko grina erakusten du gizartean bera baino gorago dagoen edonorekin harremanetan jartzeko, aldea txiki-txikia izanik ere; aukeran nahiago izaten du edozein konde edo printze azaletik ezagutu beste edonorekin adiskidetasun-harreman sakonak izan baino. Autoreari halako beldur bat sortzen dio bere protagonistaren patuak berak ere, kolejio-kontseilari hutsa baita. Zazpigarren mailako funtzionarioek, agian, gogo onez egingo dute haren ezaupidea, baina batek daki nola hartuko duten jeneral-mailara iritsi direnek: azpian duen orori gizakiak harrokeriaz zuzendu ohi dizkion destainazko begiratu horietako bat egotziko diote beharbada, edo, bestela, autorearen zoritxarrerako, ez diote inolako arretarik jarriko, eta hori askoz ere okerragoa litzateke. Dena dela, bi aukera horietako edozein mingarria izanik ere, gure protagonistarengana itzuli behar dugu ezinbestean. Esan bezala, gauean premiazko agindu guztiak emanik, oso goiz esnatu zen biharamunean; bere burua txukundu, igandeetan soilik egiten zuen legez oinetatik bururaino belaki heze batez gorputz osoa igurtzi (izan ere, igandea zen egun hura), leunaren leunaz eta distiraren distiraz masailak satenaren pareko utzi arte bizarra egin, txilar koloreko frak izpilduna eta otso-larruzko longaina jantzi, ostatuko morroiak tarteka alde batetik eta tarteka bestetik besotik heltzen ziola zurubian behera jaitsi, eta britxkara igo zen. Kotxea zalapartaka irten zen kalera ostatuko gurdi-atetik. Pope batek kapelua erantzi zuen haren aldamenetik igarotzean, eta alkandora zikinez jantziriko mutiko batzuek eskua luzatu zioten, esaka: «Jauna, limosnatxo bat umezurtz honentzat!». Gidariak, haur haietako batek kotxearen atzealdeko koxkara igotzeko gogo bizia erakusten zuela ikusirik, zigorraz jo zuen, eta britxkak aurrera jarraitu zuen kaleko harrien gainean jauzika. Pozarren begiztatu zuten han urrun langa marraduna, beste edozein oinaze bezala harrizko bidea ere laster amaituko zela esan nahi baitzuen horrek; eta, beste hainbat bider buruaz kotxearen sabaia gogor samar jo ondoren, lur bigunera iritsi zen Txitxikov. Gure herrialdean gertatu ohi denez, hiritik urrundu bezain laster gauzarik xelebreenak eta aldrebesenak agertzen hasi ziren, nahas-mahas, bidearen alde banatan: goroldioz estaliriko muino txikiak, izeidi bat, pinu gazte txikiz osaturiko sastraka ziztrinak, suak kiskalitako pinu-enbor zaharrak, basatxilarrak eta horrelako huskeriak. Ilaran eraikitako herrixkak agertzen ziren han-hemenka bidearen ertzean; etxeek antzinako egur-biltegien itxura zuten, teilatuak grisak ziren eta eskuoihaletan egin ohi diren brodatuen antzeko irudiak zeuzkaten hegal azpiko enborretan zizelaturik, etxearen apaingarri. Ohiturari jarraiki, hainbat mujik zeuden ate aurreko jarlekuetan eseririk, ikusmiran, ahari-larruzko beroki luzeetan bildurik. Goiko leihoetan emakume aurpegi-zabalak ikusten ziren, kalera begira, soinekoak bularrak estutzen zizkiela; beheko solairuetan, berriz, kanpora so egiten zuten zekorrek, edo beren mutur itsua ateratzen zuten zerriek. Hitz batean, betiko ikuspegia. Hamabosgarren versta egindakoan, Txitxikov gogoratu zen Manilovek esandakoaren arabera han egon behar zuela haren herrixkak, baina laster egingo zuten hamaseigarren versta, eta herrixkaren arrastorik ez; eta halako batean bi mujikekin topo egin ez balute, nekez lortuko zuten helmugara iristeko bidea aurkitzea. Zamanilovka herrixka urrun al zegoen galdeturik, txanoa erantzi zuten bi mujikek, eta bietako batek —bestea baino bizkorragoa eta bizar zorrotz mutur bakarrekoa— honela erantzun zuen:

       — Seguraski, Manilovka esan nahi duzu, ez Zamanilovka!

       — Bai, horixe, Manilovka.

       — Manilovka, jakina! Beste versta bat ibili behar duzu oraindik, daramazun bidetik, hau da, aurrera zuzen eta gero eskuinetara.

       — Eskuinetara? —galdetu zuen kotxezainak.

       — Eskuinetara, bai —esan zuen mujikak—. Hortxe aurkituko duzu Manilovkako bidea; Zamanilovkarik ez dago, ordea. Horrela deitzen da, Manilovka, horixe du izena; Zamanilovkarik ez dago inguru hauetan. Etxe bat ikusiko duzu muino baten tontorrean, harrizkoa eta bi solairukoa. Nagusi jaunaren etxea duzu, hau da, nagusi jauna hor bizi da. Manilovka du izena, baina inguru hauetan ez dakigu inolako Zamanilovkaren berririk.

       Aurrera jarraitu zuten, Manilovkaren bila. Bi versta egin zituzten, aurkitu zuten auzo-bidearen hasiera bihurgune batean, egin zituzten bi versta gehiago, eta hiru, eta lau, eta bi solairuko etxe harrizkoa ez zen inon ageri. Orduan, Txitxikov gogoratu zen adiskide batek bere herrira joateko gonbita egin eta hamabost verstara dagoela esaten badizu, gauza segurua dela hogeita hamar versta izango direla. Manilovka herrixkaren kokalekua inor gutxi erakartzeko modukoa zen. Jauretxea bakar-bakarrik zegoen muino baten tontorrean. Haizeak, edonondik jotzen zuela ere, ageri-agerian aurkitzen zituen etxearen alderdi guztiak. Muinoaren malda ondo berdinduriko belarrez jantzirik zegoen, eta Ingalaterrakoen erako bizpahiru lore-sail zituen, lilekin eta arkazia horiekin; bospasei urki txikik hosto txikiko adaburu bakanak agertzen zituzten hor-hemen. Haietako biren azpian kupula berde zapaleko pergola bat ikus zitekeen, zurezko zutabe urdinekin eta honako idazkun honekin: «Bakartasunean hausnartzeko tenplua». Beherago urmael bat zegoen, aingira-belarrez estalia, zeren hori, bestetik, ez da batere bitxia Errusiako lurjabeen lorategi ingelesetan. Muinoaren oinean —eta aldapan bertan ere bai— enborrezko izba grisak zeuden inguru guztian barreiaturik. Zergatik ez dakigula, gure protagonistak bertantxe ekin zion izbak kontatzeari, eta berrehun baino gehiago zenbatu zituen. Etxeen artean ez zegoen ez zuhaitzik ez bestelako landarerik, enborrak baino ez ziren ikusten, enborrak edonon. Bi emakumek bizitasuna ematen zioten paisajeari: oso modu pintoreskoan soinekoa gora jasorik eta gona-barrenak gerriaren jiran bildurik, ura belaunetaraino, astiro zebiltzan urmaelean, bi hagari loturiko sare urratu bat arrastaka zeramatela; bi karramarro eta zarbo distiratsu bat ikusten ziren sarean katramilaturik. Emakumeek, itxuraz, liskarren bat izan berria zuten, eta elkarri irainka ari ziren. Alde batean, ez oso urrun, pinudi urdinxka baten isla iluna atzematen zen. Eguraldia bera ere guztiz bat zetorren paisajearekin: eguna ez zen ez eguzkitsua ez goibela, ezpada gris argia, gure armadako soldaduen uniformeek soilik duten kolore gris horretakoa alegia; gure soldaduak, bidenabar esan dezadan, baketsuak dira, baina igandeetan mozkortzeko ohitura dute gehienek. Koadroa osatzeko, ez zen falta oilarra, eguraldi-aldaketen iragarle; oiloak gorteatzean beti gertatzen diren borroketan gainerako oilarren mokoek burua garunetaraino zulaturik bazeukan ere, oso ozenki jotzen zuen bere kukurrukua eta bizkor eragiten zien bere hego marrega zaharren antzera listuei. Hurbiltzean, Txitxikovek etxeko jauna ikusi zuen ate aurrean. Longain berde batez jantzirik zegoen, eta bekokian zeukan eskua, begien babesgarri, hurbiltzen ari zen zalgurdia hobeto ikusteko. Britxka ataurrera hurbiltzen zen neurrian, gero eta gehiago alaitzen zitzaizkion begiak, eta irribarrea, berriz, gero eta gehiago zabaltzen.

       — Pavel Ivanovitx! —egin zuen oihu azkenean, Txitxikov britxkatik jaitsi zenean—. Pentsatzen hasita nengoen gutaz ahazturik ote zeuden!

       Bi adiskideek elkar musukatu zuten bizitasun handiz. Gero, Manilovek egongelara eraman zuen bere gonbidatua. Denbora gutxi beharko dute atalondoa, salaurrea eta jangela zeharkatzeko, baina saia gaitezen tarte labur horretaz baliatzen zertxobait esateko etxeko nagusiaz. Eta, hona iritsirik, autoreak aitortu beharra dauka oso eginkizun zaila duela hori. Askoz errazagoa izaten da berdinik gabeko gizaki bakanak pintatzea: margoak hartu, eta oihalean hedatzea besterik ez duzu potreta egiteko; pintatu begi beltz kartsuak, bekain ile-sarriak, bekoki zimurtsua eta, sorbaldan, soingaineko beltza edo su-kolore gorriminekoa, eta prest daukazu potreta. Ikaragarri zaila da, ordea, mundu honetan hain ugariak diren gizaki arrunt horien potreta pintatzea: itxuraz oso antzekoak dira denak, eta adi-adi begiraturik soilik atzemango dizkiezu berez sumatzerik ez dagoen berezitasun ugari. Arreta handia jarri behar duzu bereizgarri xehe eta ia ikusezin horiek guztiak begien aurrera agerrarazteko, eta, oro har, sakon-sakonera zuzendu behar duzu begirada, lehenagotik ere arakatzearen antzean trebaturik daukazun arren.

        Jainkoak bakarrik esan lezake nolakoa zen Manilov. Munduan bada sailkatzen oso zaila den jendea: ez dira ez hori ez bestea, ez ur ez ardo. Beharbada, haien artean kokatu beharko genuke Manilov. Lehen begiratuan, itxura oneko gizona zen; haren hazpegiak atseginak ziren, atseginegiak aukeran, gozoegiak; halako adeitasun eta adiskidetasun gizabidetsuegia erakusten zuen bere maneretan. Xarmagarria zen haren irribarrea; horia zuen ilea, eta urdin argiak begiak. Harekin hizketan hasi, eta aurreneko minutuan solaskideak honela esaten zuen, ezinbestean, bere kolkorako: «Hau bai gizon atsegina eta jatorra!». Hurrengo minutuan, ordea, inork ez zuen ezer esaten; eta hirugarrenean denek pentsatzen zuten: «Deabruak zekik nondik atera den hau!», eta harengandik aldentzen ziren, eta aldentzen ez zena izugarri aspertzen zen. Ezin espero zitekeen harengandik inolako hitz sutsurik edo arrandiatsurik, gogoko dugun gai batean aurka egiten digutenean ia denok esaten ditugun hitz horietakorik alegia. Nor bere zoroak bizi du: bati izugarri gustatzen zaizkio erbi-zakurrak; beste bat musikazale amorratua da, eta uste du ahalmen harrigarria duela musikaren alderdirik ezkutuenak barru-barruan sentitzeko; hirugarren bat aditurik jakintsuena da janari-kontuetan; laugarrenak, berriz, aldea txiki-txikia izanik ere dagokiona baino maila goragoko batekoa delako itxurak egiten ditu; bosgarrenak —bere gurarietan apalago— lo egin eta, ametsetan, tsarraren jarraigoko ofizial batekin paseatzen ikusten du bere burua, harro-harro adiskideen, ezagunen eta, baita ere, ezezagunen aurrean; seigarrenaren eskuak naturaz haragoko gogoa nabaritzen du bateko edo biko diamanteari ertz batean koskatxo bat egiteko; zazpigarrenaren eskuak, aldiz, nonahi ordena ezartzeko eta kotxezainaren zein posta-geltokiko arduradunaren aurpegira hurbiltzeko joera bizia erakusten du; hitz gutxitan, nor bere zoroak bizi du, Manilov izan ezik. Etxean, oso gutxi hitz egiten zuen, eta hausnarrean edo bere gogoetetan murgildurik ematen zuen denbora gehiena, baina Jainkoak bakarrik daki zertan pentsatzen zuen. Ezin esan daiteke etxaldeaz arduratzen zenik, sekula ez zen joaten bere lurrak ikustera, eta etxaldea berez gobernatzen zen. Administratzaileak esaten zionean «Jauna, ondo legoke hau eta bestea egitea», «Bai, ez legoke txarto» erantzun ohi zion berak, pipa erretzeari utzi gabe. Armadan zerbitzatu zuenean hartu zuen erretzeko ohitura; han, bestetik, oso ofizial sentibera, apal eta ikasitzat zeukaten denek. «Bai, ez legoke batere txarto», errepikatzen zuen. Mujiken batek harengana jo eta, eskuaz garondoan hatz eginez, esaten bazion «Jauna, uztazu etxaldetik kanpora joaten lanera, ea diru pixka bat irabazten dudan urteko zerga ordaintzeko», «Zoaz, zoaz!» esaten zion berak, pipa erretzeari utzi gabe, eta bururatu ere ez zitzaion egiten mujik hura zertara eta mozkortzera joango zela. Batzuetan, ate aurrean etxeari eta urmaelari begira jarririk, bere artean esaten zuen ondo legokeela biak lurpeko igarobide baten bitartez lotzea, edo urmaelaren gainean harrizko zubi bat eraikitzea, eta zubiko alde banatan jarlekuak ipintzea, saltzaileak hor eser zitezen nekazariek behar izaten dituzten gauzatxoak saltzen. Halakoetan, gozotasun neurrigabea agertzen zuten haren begiek, eta aurpegiak gogobetetasunik handiena adierazten zuen; dena dela, egitasmo haiek guztiak ez ziren urrunago joaten, hitz hutsetan geratzen ziren. Liburu bat zeukan beti bere gelan, bi urte lehenago irakurtzen hasia eta xingola orri-bereizlea hamalaugarren orrialdean zeukana. Haren etxean zer edo zer falta zen beti: egongelan, esaterako, altzari ederrak zeuden, sedazko oihal dotore inondik ere garesti samar erositako batez tapizatuak, baina, nonbait, ez zen oihal nahikorik izan besaulki guztiak janzteko, eta haietako bi marrega hutsean geratu ziren; eta, urtetik urtera, etxeko nagusiak jakinaren gainean jartzen zituen beti gonbidatuak, honela gaztigatuz: «Ez eseri besaulki horietan, oraindik ez daude prest». Beste gela batean, berriz, ez zegoen inolako altzaririk, nahiz ezkondu eta biharamunean emazteari esan zion: «Laztana, bihar bertan egin beharrekoak egin behar ditugu gela hau altzariz hornitzeko, behin-behineko besterik ez bada ere». Iluntzean, brontzezko argimutil bat ipintzen zuten mahai gainean, oso dotorea, hiru grazia antigoalekoen irudiez apaindua eta nakarezko pantaila dotore askoa zeukana. Argimutilaren aldamenean kobrezko elbarri koloka bat jartzen zuten; albo batera okerturik zegoen, eta argizari guztia isurtzen zuen handik, ez etxeko jauna, ez etxekoandrea, ez zerbitzariak horretaz konturatzen ez zirela. Emaztea..., esan beharra dago senar-emazteen arteko harremanak ezin eztiagoak zirela. Zortzi urte baino gehiago ziren ezkondurik zeudela, eta, hala ere, oraindik gordetzen zuten noizean behin batak besteari sagar-zatitxo bat, gozoki bat edo intxaur txiki bat emateko ohitura, eta, halakoetan —erabateko maitasunaren adierazgarri—, edonor hunkitzeko moduko ahots samurrez esaten zuten: «Zabaldu ahotxo hori, laztana, puskatxo hau sartuko dizut eta». Esan gabe doa ahotxo hori zabaltzen zela hain eskaintza samurraren aurrean, oso modu lirainean zabaldu ere. Urtebetetze-egunean, opariak egiten zizkioten elkarri: adibidez, zotzak gordetzeko zorrotxo bat, beira-alez egina. Eta, sarri askotan, biak dibanean eseririk zeudela, bat-batean, horretarako arrazoi berezirik ez bazegoen ere, batak pipa utzi, besteak joste-lana baztertu —baldin eta une horretan eskuetan bazeukan—, eta musu motel bat ematen zioten elkarri, hain luzea, ezen bitarte horretan zigarrotxo bat patxadaz erretzeko adina denbora baitzegoen. Hitz batean, zoriontsuak ziren. Jakina, oharraraz geniezaieke etxe batean beste zeregin asko ere badirela, musu luzeez eta ustekabeko oparitxoez gain, eta askotariko galderak egin geniezazkieke, hala nola sukaldariek zergatik jokatzen zuten hain modu ergel eta zentzugabean, janaritegia zergatik zegoen beti erdi hutsik, giltzain andrea zergatik aritzen zen lapurretan, zerbitzariak zergatik ziren hain zikinak eta mozkortiak, neskame-morroiek zergatik lo egiten zuten nahi adina denbora eta esna zeudenean zergatik zeuden beti alferkerian. Baina arazo horiek guztiak huskeriak ziren, eta Manilova andrea ondo hezitako emakumea zen. Eta, gauza jakina denez, barnetegietan jasotzen da heziketa ona. Eta, gauza jakina denez, horrelako ikastetxeetan hiru ikasgai nagusi dira giza bertuteen oinarri: frantses hizkuntza —ezinbestekoa famili bizitza zoriontsurako—, pianoa —senarrari une atseginak gozaratzeko— eta etxeko lanak —zorrotxoak eta bestelako oparitxoak jostea, alegia. Bestetik, hainbat hobekuntza eta aldaketa gertatu dira irakasteko metodoetan, gaur egun batez ere; ikastetxe bakoitzeko zuzendari andrearen zentzu eta gaitasunaren araberakoa da hori. Ikastetxe batzuetan, esaterako, aurrena pianoa, hurrena frantsesa eta azkenik etxeko lanak irakasten dituzte. Beste batzuetan, ordea, nahiago izaten dute lehenik irakatsi etxeko lanak —oparitarako gauzatxoak josten, alegia—, bigarrenik frantsesa eta azkenik pianoa. Hainbat metodo dago. Ez legoke soberan oharraraztea ezen Manilova..., baina aitor dut beldur ikaragarria ematen didala damez mintzatzeak; gainera, gure protagonistengana itzultzeko tenorea da, zeren badira minutu batzuk egongelako atearen aurrean daudela, biak arrenka, batak besteari lehena sartzeko eskatzen.

       — Mesedez, ez hartu horrenbesterainoko ardurarik niregatik, ni sartuko naiz azkena —zioen Txitxikovek.

       — Ez, Pavel Ivanovitx, ez, zeu zara gonbidatua —zioen Manilovek, eskuaz atea seinalatuz.

       — Ez kezkatu nitaz, arren, ez kezkatu nitaz. Sar zaitez zu aurrena, mesedez —zioen Txitxikovek.

       — Ezta pentsatu ere, ez dut inola ere onartuko hain gonbidatu atsegin eta ikasia azkena sartzea.

       — Ikasia! Zergatik esan duzu hori?... Aurrera, mesedez.

       — Ez, sar zaitez zu lehenago, arren!

       — Zergatik?

       — Hargatik! —esan zuen Manilovek, irribarre gozoa eginez.

       Azkenean, batera sartu ziren biak, saiheska eta batak bestea apur bat estutuz.

       — Eta orain, emaztea aurkeztuko dizut —esan zuen Manilovek—. Laztana! Hona hemen Pavel Ivanovitx!

       Orduan, Txitxikovek, dama bat ikusi zuen, zeinari erreparatu ere ez baitzion egin Manilovekin ate aurrean tirabira adiskidetsuan egon zen bitartean. Nahikoa polita zen, itxura onekoa. Kolore argiko mantal bat zeukan soinean, sedazkoa, oso ondo ematen ziona; haren eskutxo meheak zerbait utzi zuen berehala mahai gainean, eta ertz brodatuekiko zapi batistazkoa estutu zuen gero. Jaiki zen dibanteik, hor eseririk baitzegoen; Txitxikov atsegin handiz hurbildu zitzaion eskuan muin egitera. Manilovak, apur bat totelka mintzatuz, adierazi zion poz handia ematen ziela beraren bisitak eta senarra egunero-egunero oroitzen zela beraz.

       — Bai, halaxe da —erantsi zuen Manilovek—, eta berak txitean-pitean galdetzen zidan: «Eta? Zure adiskide hori ez da inoiz etorriko?», «Egon, laztana, etorriko da». Eta, azkenean, zure bisitaren ohorea egin diguzu. Oso pozgarria da guretzat, benetan... maiatzeko egun bat... bihotzaren jaia...

       Txitxikov apur bat aztoratu zen gauzak bihotzaren jairaino iritsiak zirela entzun zuenean, eta apaltasunez erantzun zuen berak ez zuela ez deitura ospetsurik ez goiko gizarte-mailarik.

       — Zuk dena duzu —eten zion jarduna Manilovek, irribarre gozoa eginez—, dena eta gehiago.

       — Zer iruditu zaizu gure hiria? —galdetu zion Manilovak—. Gustura zaude han?

       — Oso hiri ederra da, hiri zoragarria —erantzun zuen Txitxikovek—; eta oso gustura nago: jendea ezin adeitsuagoa da.

       — Eta zer iruditu zaizu gure gobernadorea? —esan zuen Manilovak.

       — Ez al da egia oso gizon agurgarria eta txeratsua dela? —gaineratu zuen Manilovek.

       — Egia biribila —esan zuen Txitxikovek—, oso gizon agurgarria da. Eta zein ondo betetzen duen bere eginkizuna!, zein ondo hartu dion neurria karguari! Horrelako jende gehiago beharko genuke.

       — Zein ondo tratatzen duen mundu guztia!, nolako begirunez jokatzen duen beti! —erantsi zuen Manilovek, irribarretsu eta atseginaren atseginez begiak erabat itxiz, hala nola egin ohi baitu katuak belarrien atzealdea hatz-puntekin leunki igurtzitzen diotenean.

       — Oso adeitsua eta atsegina da —jarraitu zuen Txitxikovek—; eta esku-trebea, alajaina! Zeharo harriturik utzi nau. Zein brodatu politak egiten dituen tulean! Berak josiriko zorrotxo bat erakutsi dit: nekez aurkituko genuke hark bezain ondo josten duen emakumerik.

       — Eta gobernadoreordea?, ez al da egia oso gizabidetsua dela? —esan zuen Manilovek, berriro ere begiak apur bat txilotuz.

       — Oso gizon ohoragarria da, bai, oso ohoragarria —erantzun zuen Txitxikovek.

       — Hara!, eta zer deritzozu poliziaburuari?, ez al da egia oso gizon atsegina dela?

       — Ikaragarri atsegina; eta zein buruargia, zein jakintsua den! Lehengo egunean, goizaldea arte egon nintzen haren etxean whistean jokatzen prokuradorearekin eta ganberaburuarekin; oso gizon ohoragarria da, oso ohoragarria, benetan.

       — Eta zer iruditu zaizu poliziaburuaren emaztea? —gaineratu zuen Manilovak—. Ez al da egia oso emakume maitagarria dela?

       — Bai, ezagutzen dudan emakumerik ohoragarrienetako bat da —erantzun zuen Txitxikovek.

       Ez zituzten goraipatu gabe utzi Ganberako eta postako buruak; banan-banan ekarri zituzten hizpidera hiriko funtzionario gehienak, eta guztiak iruditu zitzaizkien gizonik ohoragarrienak.

       — Eta zuek beti zaudete hemen, herrian? —galdetu zuen azkenean Txitxikovek, abagunea egokitu zitzaionean.

       — Ia beti —erantzun zuen Manilovek—. Noizean behin, hirira joaten gara, baina jende ikasiarekin elkartzeko bakarrik. Badakizu?, jendearekin harremanik izan ezean, aberetu egiten da gizakia.

       — Hala da, bai, hala da —esan zuen Txitxikovek.

       — Jakina —jarraitu zuen Manilovek—, beste kuku batek joko liguke auzolagunak gisakoak balira, neurri batean behintzat haiekin gizalegeaz eta gizarteko jokabide zuzenaz hitz egiterik balego, zientziaren batez edo bestez jardun ahal izango bagenu, barrua kilikatzeko, arimak bere hegoak zabaldu eta hegan egin dezan, nolabait esateko...

       Horra iritsirik, zerbait gehiago esan nahi izan zuen, baina, lar luzatzen ari zela konturaturik, airean eskuari eragin, eta honela jarraitu zuen:

       — Auzolagunak horrelakoak balira, jakina, askoz ere eramangarriagoak lirateke herriko bizitza eta bakartasuna. Baina ez dago halakorik... Hemen, Sin Otetxestva besterik ez dugu irakurtzen, eta noizean behin soilik.

       Txitxikovek jakinarazi zion erabat ados zegoela berarekin, eta gaineratu zuen horixe dela munduko plazerrik handiena: bakartasunean bizitzea, naturaren ikuskariaz gozatzea eta noizean behin libururen bat edo beste irakurtzea...

       — Baina —erantsi zuen Manilovek— hori guztia norekin partekaturik ez baduzu...

       — Oh!, arrazoi duzu, arrazoi osoa duzu! —eten zion Txitxikovek—. Zer balio dute orduan munduko ondasun guztiek? Halako gizon argi batek esan zuenez, «Ez bilatu dirurik, bila itzazu adiskide onak».

       — Hortxe dago gakoa, Pavel Ivanovitx! —esan zuen Manilovek leunki, eta begitarte gozoa jarri zuen, gozoegia aukeran, hala nola izaten baita gozoegia mediku antzetsuak, gaixoari alaigarri izango zaiolakoan, neurririk gabe eztitzen duen edabea—. Halako plazer espirituzko bat sentitzen duzu orduan...; orain, esaterako, patuak zurekin hitz egiteko eta zure solas atseginaz gozatzeko aukera paregabea eman didan honetan...

       — Tira, tira!, nondik nora da atsegina nire solasa? Gizon hutsala nauzu, ezin arruntagoa —erantzun zuen Txitxikovek.

       — Oh!, Pavel Ivanovitx, argi eta garbi esango dizut: pozarren emango nituzke nire ondasunen erdiak zure dohain horietako batzuen jabe izateagatik!

       — Alderantziz, ohore handitzat hartuko nuke nik zure...

       Ez dakigu bi adiskideek noraino eramango zuketen beren sentimenduen isuria halako batean zerbitzariak agertu eta bazkaria prest zegoela esan ez balie.

       — Plazer baduzu... —esan zuen Manilovek—. Barkatuko diguzu, baina hemengo janaria ez da hiriburuetakoa bezalakoa; Errusian ohitura dugunez, aza-zopa dago jateko, baina, hori bai, bihotz-bihotzez eskaintzen dizugu. Plazer baduzu...

       Tirabiran aritu ziren puska batean, aurrena nor sartuko, eta azkenean Txitxikov saiheska sartu zen jangelan.

       Ordurako, bi mutil koxkor zeuden han. Maniloven semeak ziren, haurrek jadanik helduekin batera baina oraindik aulki garaietan eseririk jaten duten adin horretakoak biak. Mutilen aurrez aurre irakaslea zegoen, zeinak, irribarre zabala aurpegian eta gizalege handiz, buru-makurtua egin baitzuen. Etxekoandrea bere zopa-katiluaren aurrean eseri zen; gonbidatuari etxeko jaun-andreen erdian jartzeko eskatu zioten, eta zerbitzariak ezpainzapiak lotu zizkien haurrei lepo inguruan.

       — Bai ume politak! —esan zuen Txitxikovek, mutikoei begira—. Zenbana urte dituzte?

       — Nagusiak zortzi, eta txikiak sei bete zituen atzo —esan zuen Manilovak.

       — Temistoklius! —esan zion Manilovek seme nagusiari, kokotsa ezpainzapitik askatzeko ahaleginak egiten ari baitzen.

       Txitxikovek pittin bat jaso zuen bekaina itxura grekoko izen hori entzutean, zeinari —batek daki zergatik— Manilovek «ius» amaiera jarria baitzion, baina ohiko moldera itzuli zuen berehala aurpegia.

       — Temistoklius, esadazu zein den Frantziako hiri nagusia!

       Irakasleak Temistokliusengan bildu zuen arreta guztia, eta bazirudien begiekin jango zuela mutikoa, baina, azkenean, zeharo lasaitu eta buruaz baiezkoa egin zuen Temistokliusek esan zuenean: «Paris».

       — Eta zein da Errusiako hiri nagusia? —galdetu zuen ostera Manilovek.

       — Petersburg —erantzun zuen Temistokliusek.

       — Eta zein beste?

       — Mosku —erantzun zuen Temistokliusek.

       — Oso azkarra zara, maitea! —esan zion Txitxikovek—. Asko daki bere adinerako —jarraitu zuen, Manilovtarrei so eta harriturik zegoelako itxurak eginez—. Esan behar dizuet ume hau oso buru-jantzia izango dela etorkizunean.

       — Oh!, oraindik ez duzu ondo ezagutzen —erantzun zuen Manilovek—, oso burutsua da. Alkid, gazteena, ez da hain bizkorra; honek, ordea, zomorro bat ikusi bezain laster, begiak zorroztu, atzetik lasterka joan, eta adi-adi erreparatzen dio. Diplomatikoa izatea proposatu diot. Temistoklius —jarraitu zuen, berriro ere seme nagusiari begira—, enbaxadorea izan nahi duzu?

       — Bai —erantzun zuen Temistokliusek, ogia mastekatzeari utzi gabe eta buruari ezker-eskuin eraginez.

       Une horretan, atzean zeukan lekaioak sudurra xukatu zion enbaxadoreari, eta oso ondo egin zuen, zeren, bestela, platerean zegoenaren inolako antzik ez zuen tanta handi bat eroriko baitzatekeen zopara. Etxeko jauna eta gonbidatua bizimodu lasaiaren plazerrei buruz hitz egiten hasi ziren, eta etxekoandrea tartean sartzen zen noizean behin, antzerkiaren eta aktoreen gaineko iruzkinak eginez. Irakasleak adi-adi begiratzen zien berbetan ari zirenei, eta, irribarre egingo zutela igarri bezain laster, ahoa zabaldu eta gogotik egiten zuen barre. Inondik ere, esker oneko gizona zen, eta etxeko nagusiek ematen zioten tratu ona saritu nahi zuen horrela. Halako batean, ordea, begitartea laztu, eskuaz mahaia jo, eta begiratu zorrotza egotzi zien bi haurrei, aurrez aurre eseririk baitzeuzkan. Eta garaiz egin zuen hori, zeren Temistokliusek kosk egin berri zion Alkidi belarrian, eta Alkid, begiak itxirik eta ahoa zabal-zabalik, modurik errukigarrienean negar-garrasika hasteko zorian zegoen, baina, hala eginez gero jatekorik gabe gera zitekeela oharturik, ahoa lehengora itzuli eta, begiak malkotan, txahal-hezur bat marraskatzeari ekin zion, masailak koipez distiratsu. Etxekoandrea sarritan mintzatzen zitzaion Txitxikovi, honela esanez: «Ez duzu ezer jaten, oso gutxi hartu duzu». Eta Txitxikovek beti erantzuten zion: «Estimatzen dizut nitaz hainbeste arduratzea, baina ase naiz, elkarrizketa atsegina edozein jaki baino gozoagoa da».

       Mahaitik altxatu ziren. Poz-pozik zegoen Manilov, eta besoa sorbaldan jarririk gonbidatuari egongelaraino lagun egiteko gertu zegoela, gonbidatuak, bat-batean, garrantzi handiko gai bati buruz hitz egin nahi ziola jakinarazi zion, oso begirada adierazkorra egotziz.

       — Orduan, plazer baduzu, zatoz nire langelara —esan zion Manilovek, eta gela txiki batera eraman zuen. Gelako leihoek baso urdinkara batera ematen zuten—. Hona nire txokoa —esan zuen Manilovek.

       — Leku atsegina da —esan zuen Txitxikovek, begiekin gela azterturik.

       Izan ere, atsegina zen gela hura: hormak kolore urdin argi gris-antzeko batez pintaturik, lau aulki, besaulkia eta mahaia. Mahai gainean xingola orri-bereizlearekiko liburua zegoen —lehenago aipatu dugun hura bera—, paper idatzi batzuk eta, batez ere, tabakoa, tabakoa erruz eta era askotara: zorrotxoetan sarturik, toxa batean gorderik eta, azkenik, mahai gainean multzo txikietan bildurik besterik gabe. Bi leihoetan ere pipatik hustutako errauts-metatxoak ikus zitezkeen, ardura handiz antolatuak oso ilara txukunak osatuz. Nabari zenez, etxeko nagusiak horretan ematen zuen denbora batzuetan.

       — Mesedez, eser zaitez besaulkian —esan zuen Manilovek—. Erosoago egongo zara.

       — Eskerrik asko, baina aulki batean eseriko naiz.

       — Ezta pentsatu ere —esan zuen Manilovek, irribarretsu—. Hain zuzen ere, gonbidatuentzat daukat besaulkia. Nahi edo nahi ez, hor eseriko zara.

       Eseri zen Txitxikov.

       — Onartuko zenidake pipa baten eskaintza egitea?

       — Ez, ez dut erretzen —erantzun zuen Txitxikovek, xaloki eta nahigabetu-antzean.

       — Zer dela eta? —esan zuen Manilovek, xaloki eta nahigabetu-antzean berak ere.

       — Ez dut horrelako ohiturarik hartu, beldur naiz; diotenez, pipa erretzea osasunaren kaltegarri da.

       — Uztazu oharrarazten uste okerra dela hori. Gehiago esango dizut: nire iritziz, pipa erretzea tabakoa sudurretik hartzea baino askoz ere osasungarriagoa da. Gure errejimentuan bazen teniente bat, oso jatorra eta eskola handikoa bera, pipa ahotik sekula kentzen ez zuena, ez mahaian eta, barkatu esatea, beste leku batzuetan ere ez. Berrogei urte eta gehiago ditu orain, baina, Jainkoari eskerrak, ezin hobeto dabil osasunez.

       Txitxikovek oharrarazi zion batzuetan horrelako gauzak gertatzen direla, eta naturan badirela bururik argienak ere ezin azal ditzakeen fenomeno ugari.

       — Baina, beste ezer baino lehen, galdera bat egin nahi nizuke... —esan zuen gero, ahotsari halako doinu bitxia edo ia bitxia emanez; eta, hori esandakoan, atzera begiratu zuen, zergatik ez dakigula. Manilovek ere atzera begiratu zuen, zergatik ez zekiela—. Noiz aurkeztu duzu azken aldiz nekazarien errolda?

       — Aspaldi; edo, hobeto esan, ez naiz gogoratzen noiz.

       — Eta nekazari asko hil zaizkizu harrezkero?

       — Ez dakit; administratzaileari galdetu beharko nioke. Aizak, morroia, deitu administratzaileari!, gaur hemen behar dik.

       Agertu zen administratzailea. Berrogei urte inguruko gizona zen, bizar-moztua eta longainez jantzia. Aurpegi mardul beteak erakusten zuenez, oso bizimodu lasaia zeraman; begi txikiek eta azalmintzaren kolore horixkak, berriz, lumatxaren eta izaren lagun mina zela salatzen zuten. Behingoan antzematen zitzaion etxalde-administratzaile guztiek bezalaxe egin zuela gora: aurrena, idazten eta irakurtzen ozta-ozta zekien morroi arrunt bat besterik ez zen izan; hurrena, emaztetzat hartu zuen Agashka izeneko giltzainen bat, zeina etxekoandrearen kuttuna baitzen; gero, bera izan zen giltzaina; eta azkenean, administratzaile izendatu zuten. Eta, administratzaile zela, noski, administratzaile guztiek bezala jokatu zuen: herrixkako nekazaririk aberatsenen laguna egin zen, zergak igo zizkien pobreenei, goizeko bederatzietan esnatzen zen, samovarraren zain geratu, eta tea edaten zuen.

       — Esadazu, adiskidea, zenbat nekazari hil zaizkigu azken errolda aurkeztu genuenetik?

       — Zenbat? Asko hil dira ordutik hona —esan zuen administratzaileak, eta aho aurrean jarri zuen eskua, estalki gisa, zotinka ari zen eta.

       — Bai, horretan nengoen ni —esan zuen Manilovek—. Asko hil dira, asko! —Txitxikovenganantz jiratu, eta berriro esan zuen—: Horixe, asko.

       — Bai, baina zenbat? —galdetu zuen Txitxikovek.

       — Hori, zenbat? —errepikatu zuen Manilovek.

       — Nola esan zenbat! Ez dago jakiterik zenbat hil diren, inork ez ditu zenbatu.

       — Bai, hala da —esan zuen Manilovek, Txitxikovenganantz bihurturik—, horixe susmatzen nuen nik, mordoa hil direla; baina ez dago jakiterik zenbat.

       — Mesedez, hilak zenbatu eta zerrenda bat egin guztien izenekin —esan zion Txitxikovek administratzaileari.

       — Hori, guztien izenekin... —errepikatu zuen Manilovek.

       Administratzaileak «Bai, jauna» esan, eta han joan zen.

       — Eta zertarako behar duzu zerrenda hori? —galdetu zion Manilovek Txitxikovi administratzailea joan zenean.

       Galdera horrek, nonbait, ataka gaiztoan jarri zuen gonbidatua: gorriturik, haren aurpegiak halako larritasuna erakutsi zuen, zerbait azaldu nahi eta hitz egokiak aurkitzen ez dituenaren barrua estutzen duen larritasun hori alegia. Eta, izan ere, giza belarriek sekula aditu ez bezalako gauza bitxi eta harrigarriak entzun zituen Manilovek azkenean.

       — Zerrenda hori zertarako behar dudan jakin nahi duzu? Bada, zera, kontua da nekazariak erosi nahi ditudala, hau da, nekazari... —hasi zen Txitxikov, baina ez zuen esaldia bukatzeko adorerik izan.

       — Baina esadazu, mesedez, nola erosi nahi dituzu nekazariak?, lur eta guzti ala lurrik gabe? —galdetu zuen Manilovek.

       — Egia esan, ez dut nekazaririk nahi —esan zuen Txitxikovek—, zera, hilak nahi ditut...

       — Zer? Barkatu..., gor samarra naiz eta oso gauza bitxia entzun dudala iruditu zait...

       — Erroldaren arabera oraindik bizirik dauden nekazari hilak erosi nahi ditut —esan zuen Txitxikovek.

       Manilovek ahoa zabaldu eta pipa lurrera erortzen utzi zuen; eta aho zabalik geratu zen puska batean. Adiskidetasunean oinarrituriko bizitzaren plazerrez hizketan aritu ziren lehentxeago bi lagunak, eta geldi-geldirik zeuden orain biak, zirkinik egin gabe, bekoz beko elkarri so, antzina ispiluaren alde banatan aurrez aurre ipini ohi zituzten potret haiek bezala. Azkenean, Manilovek, pipa lurretik jasotzeko makurtu, eta behetik arakatu zuen Txitxikoven aurpegia, ezpainetan irribarre maltzurrik atzemango ote zion, adarra jotzen ari zelako seinale, baina ez zuen horrelakorik kausitu; aitzitik, Txitxikovek ohi baino serioago zeukan aurpegia; gero, pentsatu zuen gonbidatua erotu ote zen bat-batean, eta, izuturik, adi-adi begiratu zion, baina gonbidatuaren begietan baretasun erabatekoa zen nagusi, ez zitzaien igartzen zoroaren begiez jabetu ohi den su basati eta urduri horren arrastorik; ondo eta behar bezala zegoen dena. Manilov eginahalean saiatu zen zer egin eta nola jokatu behar zuen asmatzen, baina ahoan zeukan ke apurra oso hodei mehean kanporatzea besterik ez zitzaion bururatu.

       — Beraz, jakin nahi nuke ez prest zauden benetan hil diren baina legeari dagokionez oraindik bizirik dauden nekazari horiek niri saltzeko, uzteko edo egokien deritzozun moduan emateko.

       Baina Manilovek begiratu besterik ez zion egin, hain zegoen aztoraturik eta nahasirik.

       — Dirudienez, baduzu eragozpenen bat... —oharrarazi zion Txitxikovek.

       — Nik? Ez... bat ere ez —esan zuen Manilovek—, baina ez dizut ulertzen... barkatu... zu gizon ikasia zara, egiten dituzun gauza guztietan antzematen zaizu hori; nik, ordea, ez dut eskola handirik jaso, ez dut menderatzen txukun hitz egitearen antze zail hori... litekeena da horrek, esan berri duzun horrek alegia, zentzu ezkuturen bat izatea... Esaldia edertzeko mintzatu zara horrela, ezta?

       — Ez —esan zuen Txitxikovek—, ez, argi eta garbi hitz egin dut: dagoeneko hil diren arimez ari natzaizu.

       Zur eta lur zegoen Manilov. Sumatzen zuen zerbait egin behar zuela, galderaren bat egin behar zuela, baina deabruak zekien zer-nolako galdera. Azkenean, kea bota zuen berriro, baina ez ahotik, ezpada sudurzuloetatik.

       — Beraz, ondo baderitzozu, oraintxe bertan has gaitezke eroste-agiria prestatzen —esan zuen Txitxikovek.

       — Zer?, arima hilen eroste-agiria?

       — Ez! —esan zuen Txitxikovek—. Bizirik daudela idatziko dugu, nekazarien erroldaren arabera bizirik daude eta. Ni sekula ez naiz legearen bidetik baztertzen, nahiz eta horrek atsekabe franko ekarri dizkidan neure jardunean. Barkatuko didazu, baina betebeharra gauza sakratua da niretzat, men egiten diot beti legeari, aitzakiarik jarri gabe.

       Gustatu zitzaizkion azken hitz haiek Manilovi, baina artean ez zen jabetzen negozio haren benetako zentzuaz, eta, erantzun ordez, eginahalean ekin zion pipa xurgatzeari, hain kementsu, ezen pipa zurrungaka hasi baitzen azkenean, fagota bailitzan. Bazirudien egoera bitxi haren gaineko iritziren bat atera nahi ziola pipari, baina pipak zurrunga egiten zuen, besterik ez.

       — Beharbada, susmo txarra hartu didazu...

       — Oh, ez!, ez hurrik eman ere. Ez dizut inola ere pentsarazi nahi zure jokabidea gaitzesten dudanik. Baina, esadazu, egintza hori edo, beste era batera esanik, nolabait deitzearren, negozio hori, ez al da Errusiako legeen eta etorkizunaren kontrakoa?

       Hori esandakoan, batera eta bestera eragin zion Manilovek buruari; oso modu adierazkorrean begiratu zion Txitxikovi aurpegira, eta hain aire sakona agertu zuen hazpegi guztietan eta bere ezpain estutuetan, ezen sekula ez baita halakorik ikusi ezein gizakiren aurpegian, oso ministro buruargiren batenean ez bada, eta hori buruhauste larri baten aurrean aurkitzen denean soilik.

       Baina Txitxikovek erantzun zion egintza edo negozio hura ez zela inondik ere Errusiako legeen eta etorkizunaren kontrakoa, eta jarraian erantsi zuen herri-altxorrak berak etekina aterako zuela handik, legeak aginduriko zergak jasoko zituen eta.

       — Hala uste duzu?

       — Bai, uste dut zuzen jokatuko dugula.

       — Tira, hori besterik da: jokabidea zuzena izanik, ez dut ezer haren kontra —esan zuen Manilovek, lasaitu ederra harturik.

       — Orain, prezioaz hitz egin dezagun.

       — Prezioaz? —esan zuen Manilovek, eta isilik geratu zen lipar batez—. Zer uste duzu?, dirurik onartuko dizudala nolabait ere mundu honetako aldia egina duten arima batzuen aldera? Zuk gurari berezi hori duzunez, nik, neure aldetik, doan emango dizkizut arimak, eta, gainera, eroste-agiriaren gastuak ordainduko ditut.

       Kargu-hartze larria mereziko luke gertakarion berri ematen ari den historialariak, esan gabe utziko balu nolako poza jabetu zen gonbidatuaz Maniloven hitz haiek entzutean. Gizon serio eta zentzuduna bazen ere, ozta-ozta ez zen hasi ahuntzaren gisara jauzika —jendeak, denok dakigunez, pozez zoratzen dagoenean bakarrik egiten du hori. Hain bortizki jiratu zen besaulkian, ezen zarrastatu egin baitzen bigungarria biltzen zuen ehun artilezkoa; harrituxe begiratu zion Manilovek berak. Txitxikovek, esker onez gainezka, estimuzko hitzez josi zuen solaskidea, eta Manilov, gogoa zeharo nahasirik eta gorri-gorri jarririk, baiezko keinuak egiten hasi zen buruaz, eta azkenean esan zuen hori hutsaren hurrena zela, nahiago zukeela beste moduren batera erakutsi bihotzaren sakonean berarengana sentitzen zuen estimua, barru-barruko atxikimendua, eta arima hilen kontu hori, nolabait, huskeria zela.

       — Ez da inola ere huskeria —esan zuen Txitxikovek, eskua estutzen zion bitartean. Oso hasperen sakona egin zuen gero. Nonbait, bihotzeko samurtasun guztia husteko gogoa zuen; sentimendu handiz eta oso modu adierazkorrean esan zituen hurrengo hitzak—. Jakingo bazenu zuk huskeriatzat daukazun horrekin zer-nolako mesedea egin diozun ez egonlekurik ez familiarik ez duen gizon honi! Bai, gorriak ikusi ditut nik bizitzan! Itsasoko olatu zakarren artean dabilen txalupatxoaren antzekoa nauzu... Nola esetsi didaten, nola eraso didaten, zein estualdi latzak igaro ditudan! Zergatik, eta justizia maitatzeagatik, kontzientzia garbi edukitzeagatik, alargun babesgabeei eta umezurtz errukarriei eskua luzatzeagatik! —Horra iritsirik, malko bat xukatu zuen sudur-zapiaz.

       Manilov arras hunkiturik zegoen. Bi adiskideek luzaz estutu zizkioten eskuak batak besteari, eta luzaz begiratu zioten elkarri, isilik, begietatik malkoak zerizkiela. Manilovek ez zuen inolako asmorik gure protagonistaren eskuak askatzeko, eta hain sutsuki estutzen zizkion, ezen Txitxikovek ez baitzekien nola aterako zituen handik. Azkenean, poliki-poliki eskuak askaturik, esan zuen ez legokeela txarto eroste-agiria lehenbailehen sinatzea eta, horretarako, ondo legokeela Manilov bera hirira joatea. Gero, kapelua hartu, eta agurtzeko imintzioa egin zuen.

       — Nola?, bazoaz? —esan zuen Manilovek, bat-batean bere onera itzulirik eta ia izuturik.

       Une horretan, Manilova sartu zen gelan.

       — Lizanka —esan zion Manilovek, nahigabeturik—. Pavel Ivanovitx badoa!

       — Inondik ere, aspertu egin da gurekin Pavel Ivanovitx —erantzun zuen Manilovak.

       — Andrea!, hemen —esan zuen Txitxikovek—, hemen, bai, hementxe —bihotzean ipini zuen eskua—, hemen iraungo du zuekin igaro dudan denboraren oroitzapen gozoak! Eta, sinetsidazu, niretzat ez legoke zorion handiagorik zuekin batera bizitzea baino, etxe berean ez bada, ahalik eta hurbilen bai behintzat.

       — Bai horixe, Pavel Ivanovitx! —esan zuen Manilovek, ideia hori biziki gustatu baitzitzaion—. Oso ondo legoke elkarrekin bizitzea etxepe berean, edo zumar baten gerizpean eseririk edozein gairi buruz filosofatzea eta sakon mintzatzea!

       — Oh, bai!, zoragarria litzateke bizitza hori! —esan zuen Txitxikovek, hasperen eginez—. Agur, andrea! —gaineratu zuen, Manilovaren eskura hurbildurik—. Agur, lagun txit agurgarria! Ez ahaztu nire eskaria!

       — Oh!, ziur egon ez dudala ahaztuko! —erantzun zuen Manilovek—. Beranduenez, bi egun barru berriro izango naiz zurekin.

       Jangelara irten ziren denak.

       — Agur, ume maiteok! —esan zuen Txitxikovek, Alkid eta Temistoklius ikusirik. Zurezko husar besomotz eta sudurgabe batekin jolasean ari ziren biak—. Agur, ene laztanok! Barkatu oparirik ez ekarria, aitor dut ez nekiela zuen berririk. Baina hitzematen dizuet hurrengoan oparitxo bana ekarriko dizuedala, huts egin gabe. Zuri sable bat ekarriko dizut. Sablea nahi duzu?

       — Bai —erantzun zuen Temistokliusek.

       — Eta zuri, berriz, danbor bat. Danborra nahi duzu, bai? —jarraitu zuen, Alkiden aldera makurturik.

       — Tanporra —erantzun zuen Alkidek, xuxurlaka eta burua makurturik.

       — Ederto, danborra ekarriko dizut. Danbor polit bat, honela egingo duena: tarra-pata-tan... tarra-pata-tan, pata-tan-tan... Agur, poxpolinok, agur!

       Hori esandakoan, umetxoari buruan musu eman, eta Manilov senar-emazteenganantz jiratu zen irribarre txikia eginez, seme-alaben apeta xaloen berri jakinaraztean gurasoei zuzendu ohi zaizkien irribarre txiki horietako bat alegia.

       — Zinez diotsut, Pavel Ivanovitx, gera zaitez! —esan zuen Manilovek, ordurako ataurrean zeudela—. Begira nolako hodeiak.

       — Hodei txikiak dira —erantzun zuen Txitxikovek.

       — Badakizu Sobakevitxen etxeko bidea?

       — Hain zuzen ere, horixe galdetzekotan nengoen.

       — Oraintxe azalduko diot zure kotxezainari.

       Orduan, Manilovek, adeitasun handiz azaldu zion kotxezainari nondik jo behar zuen, eta «jauna» deitu zion behin.

       Kotxezainak, bidegurutze bi atzean utzi eta hirugarrena hartu behar zutela entzunik, esan zuen:

       — Oraingoan asmatuko dugu, jauna.

       Han joan zen Txitxikov, eta etxeko nagusiek, oin-puntetan jarririk, luzaz lagundu zioten beren diosalekin eta zapi-astinduekin.

       Manilov denbora luzea egon zen ataurrean zutik, begiekin britxkari jarraitzen ziola, urrunduz baitzihoan; eta begien bistatik erabat desagertu zelarik ere, hantxe geratu zen, pipa erretzen. Azkenean, etxean sartu zen; aulki batean eseri, eta gogoetetan murgildu zen, poz-pozik bere gonbidatuari atsegin txiki bat emateko aukera izan zuelako. Gero, konturatu gabe, haren pentsamenduek beste bide batzuk hartu zituzten, eta batek daki noraino iritsi ziren azkenean. Pentsatzen hasi zen zein zorionekoa zen adiskidetasunean oinarrituriko bizitza, zein ederra litzatekeen lagun batekin ibai ertzean bizitzea: zubi bat eraikiko zuen ibaiaren gainetik, eta hurrena etxe handi-handi bat, behatoki garai batekin, zeinetik Mosku bera ere ikusiko baitzen, eta arratsean tea hartuko zuten han, aire zabalean, eta gai atseginez mintzatuko ziren. Gero, Txitxikov eta biak, zaldi-kotxe dotore batean joango ziren goi-gizarteko bilera batera, eta liluraturik utziko zituzten denak beren jokabide xarmagarriarekin, eta tsarrak —haien adiskidetasunaren berri jakinik— jeneral izendatuz sarituko zituen; eta Jainkoak daki zer gertatuko zen gero, Manilovek behintzat erabat galdu baitzuen bere gogoeten haria. Txitxikoven eskari bitxiak ametsaldia eten zion bat-batean. Ez zen gauza haren asmoen benetako zentzuari antzemateko: buruan jira-biraka bazerabilen ere, ez zuen lortzen korapiloa askatzea; eta han geratu zen eseririk, pipa erretzen, afaltzeko ordua arte.

Hirugarren kapitulua

       Bitartean, Txitxikov gogo-aldarte oneko zegoen bere britxkan, zeina aspalditxo baitzen bide nagusitik zihoala. Aurreko kapituluan argi ikusi da zer zeukan Txitxikovek bere nahi eta gurarien jomuga nagusi, eta, espero izatekoa zenez, buru eta bihotz lotu zitzaion berehala bere ameskizunari. Antza, buruan zebilzkion asmoak, kalkuluak eta oldozpenak oso atseginak ziren, zeren irribarre gozo baten aztarna uzten baitzioten behin eta berriro aurpegian. Bere gogoetetan murgildurik, ez zion batere arretarik jartzen kotxezainari, zeinak, Maniloven etxeko zerbitzari-jendeak eginiko abegi onak alaiturik, oso oharpen zuhurrak egiten baitzizkion troikako laguntza-zaldi izpildunari. Zaldi hura troikaren eskuineko aldean zebilen, eta ikaragarri maltzurra zen: tiraka ari zelakoa egiten zuen, baina itxura hutsa zen, eta, bitartean, erdiko zuri-horixka eta ezkerreko gaztainkara argia —zeinari Kontseilari deitzen baitzioten, halako kontseilari bati erosi ziotelako— hanken eginahal guztian aritzen ziren, halako moldez, ezen begietan igartzen baitzitzaien zenbaterainoko plazerra eragiten zien horrek.

       — Amarruzale hori, oraintxe erakutsiko diat nor den hemen azkarrena! —ziotson Selifanek nagitzarrari, jarlekutik altxatuxe eta zigorrarekin joz—. Oraindik ez duk hire lana ikasi, alemaniar alfer horrek? Zuri-horixka zaldi jatorra duk, bere zeregina betetzen dik, eta gustura emango niokek bazka-neurri bikoitza; eta Kontseilari ere zaldi ona duk... Et, et, et!, zergatik eragiten diek horrela belarriei? Entzun ezak, ergel horrek, hirekin ari nauk eta! Ez diat gauza itsusirik irakatsiko, lotsagabea halakoa! Arraioa!, zertan habil, gero?

       Berriro jo zuen zigorraz, eta esan:

       — Kankailua galanta hi! Bonaparte madarikatua!

       Gero, oihuka guztiei:

       — Axa, axa, laztanok!

       Eta zigorra dantzatu zuen hiru zaldien bizkar gainean, pozik zegoela adierazi nahirik eta zigortzeko asmorik gabe. Halako atseginaldia emandakoan, ostera mintzatu zitzaion izpildunari:

       — Zer uste duk, gero?, ez naizela hire amarrukeriez konturatzen? Zintzo portatzen bahaiz, jendeak ondo tratatuko hau. Bisitatu berriak ditugun lurjabeen morroiak, esaterako, jende onak dituk. Nik gustura hitz egiten diat jende onarekin, ondo konpontzen nauk beti jende onarekin, gogoko diat jende onarekin tea hartzea edo mokadu bat jatea. Gizona ona bada, begirunez tratatzen dik mundu guztiak. Gure nagusia, esaterako, mundu guztiak errespetatzen dik, zeren, jakin ezak, Estatuaren zerbitzuan jardun dik lanean, kolejio-kontseilaria duk...

       Arrazoibide horrek abstrakziorik urrunenetaraino eraman zuen azkenean Selifan. Txitxikovek, arretarik jarri izan balio, bere buruaren gaineko xehetasun ugari jakingo zituzkeen, baina hain zegoen bere baitara bildurik, ezen trumoi baten dunbots ozenak soilik ekarri baitzuen bere zentzura. Ingurura begiratu zuen: zerua hodeitzarrez estalirik zegoen, eta euri-tantak postako bide hautsez betea bustitzen hasiak ziren. Beste trumoi-danbada bat entzun zen, hurbilago eta ozenago, eta, bat-batean, goian behean eraso zion euriari. Hasieran, zeharka erortzen zen, kibitkaren estalkia aurrena alde batetik eta hurrena bestetik joz; gero, eraso-modua aldaturik eta goitik behera zuzen-zuzen jausiz, zarta-zarta hasi zen estalkiaren gainaldean; azkenik, euri-tantak Txitxikoven aurpegia bustitzen hasi ziren. Horrek beharturik, larruzko errezelak hedatu zituen. Bi zulotxo biribil zeuden errezel bakoitzean, bidaldietan paisajea ikusi ahal izateko eginak. Gero, lasterrago joateko agindu zion Selifani. Kotxezaina —hura ere bere erretolikaren muinean etenik— berehala konturatu zen ez zegoela alferkerian ibiltzeko astirik; gida-aulkiaren azpitik oihal grisezko soingaineko zirtzil bat atera, gainetik jantzi, hedeei eragin, eta garrasika hasi zitzaion troikari, zaldiak ia geldirik baitzeuden, giharrak lasaiturik prediku mamitsuaren urruma gozoaren eraginez. Baina Selifanek ezin zuen inola ere gogoratu bi ala hiru bidegurutze igaroak zituzten. Horretaz jabeturik, eta eginiko bidea nola edo hala gogora ekarriz, konturatu zen bidegurutze mordoa utzia zutela atzean. Zirt edo zarteko kinketan errusiarrak ohi duenez, ez zen luzamendutan ibili, eta, tupustean, eskuinetara jo zuen aurreneko bidegurutzean, zaldiei garrasika: «Axa, lagun agurgarriok! Aurrera, maiteok!»; eta ziztu bizian jarraitu zuen aurrera, harturiko bideak nora ote zeraman pentsatu ere egin gabe.

       Itxuraz, euriak luzerako asmoa zekarren. Bideko hauts-zolda lokatz bihurtu zen berehala, eta zaldiei gero eta nekezagoa zitzaien kibitkatik tiratzea. Txitxikov oso urduri jartzen hasi zen hain denbora luzean Sobakevitxen herriaren arrastorik ikusi ez zutelako. Bere kontuen arabera, aspaldi iritsiak behar zuten. Ingurua arakatu zuen, baina begiek ez zuten deus ikusterik, hain zen beltza ilunpea.

       — Selifan! —esan zuen azkenean, burua kotxeko estalkitik aterata.

       — Bai, jauna? —erantzun zion Selifanek.

       — Ez duk herririk ikusten?

       — Ez, jauna, ez dut herririk ikusten inon!

       Hori esandakoan, zigorra airean dantzatu, eta kanta-moduko bati ekin zion; eta kanta edo dena delako hura hain zen luzea, ezen ez baitzuen amaierarik. Denetarik zegoen han: Errusiako luze-zabal osoan gurdizainek zaldiei egin ohi dizkieten garrasi bihotz-emaileak eta oihu kitzikatzaileak, eta mota guztietako adjektiboak, nolanahi josiak ezpainetara etorri bezala. Eta, halatan, hitza eta pitza zeriola, zaldiei zer eta «eskribau» deitzen hasi zitzaien azkenean.

       Txitxikov, bitartean, ohartzen hasia zen kotxea batera eta bestera zanbuluka zihoala eta oso astindu gogorrak ematen zizkiola; eta horrek pentsarazi zion bidetik saihestu zirela eta, seguraski, sororik soro zebiltzala. Selifan ere, antza, horretan zegoen, baina ez zuen txintik ateratzen.

       — Alproja hori, nondik arraio hoa? —esan zion Txitxikovek.

       — Eta zer egingo dut eguraldi honekin, jauna? Zigorra ere ez dut ikusten iluntasun honetan!

       Eta, hori esandakoan, hainbeste okerrarazi zuen britxka, ezen Txitxikovek bi eskuekin heldu behar izan baitzion. Orduan konturatu zen Selifan txolindurik zegoela.

       — Eutsi, eutsi, irauli egingo duk eta! —egiten zion oihu.

       — Irauli niri, jauna? Horrelakorik pentsatzea ere! —zioen Selifanek—. Gauza txarra litzateke iraultzea, badakit hori; baina niri ez zait sekula irauliko.

       Gero, britxka birarazten hasi zen, eta, birarazi eta birarazi, alde batera irauli zitzaion azkenean. Txitxikov luze-luze jausi zen lokatzetara. Selifanek zaldiak geldiarazi zituen, nahiz eta haiek bere kabuz geldituko ziren besterik gabe ere, leher eginik zeuden eta. Ustekabeko istripuak ahoa bete hortz utzi zuen kotxezaina. Gida-aulkitik jaitsi, besoak hazta eginik britxkaren aurrean paratu, eta, lokatzetan bihurka jaunak hanka gainean jartzeko ahaleginak egiten zituen bitartean, honela esan zuen pixka batean hausnartu ondoren: «Arranopola!, irauli ez da, ba!».

       — Mozkor-mozkor eginda hago! —esan zion Txitxikovek.

       — Mozkortuta ni, jauna? Horrelakorik esatea ere! Badakit mozkorra harrapatzea gauza txarra dela. Hizketan aritu naiz lagun batekin, zeren ondo dago jende onarekin hitz egitea, ez dago ezer txarrik horretan; eta mokadu bat jan dugu elkarrekin. Mokadu bat jatea ez da gauza itsusia; gauza ona da jende onarekin mokadu bat jatea.

       — Eta zer esan nian mozkortu hintzen azkenekoan? Ahaztu al zaik? —esan zion Txitxikovek.

       — Ahaztu niri, nagusi jauna? Horrelakorik pentsatzea ere! Badakit nire lana zein den. Badakit mozkorra harrapatzea gauza txarra dela. Hizketan aritu naiz lagun batekin, zeren ondo dago...

       — Jipoi ederra emango diat, eta segituan ikasiko duk zein ondo dagoen jende onarekin hitz egitea!

       — Nahi duzun bezala, nagusi jauna —erantzun zuen Selifanek, guztiarekin ados agertuz—, jipoitu behar banauzu, datorrela jipoia; ez dut ezer horren kontra. Morroiak jipoia merezi badu, nagusiak jotzeko eskubidea du. Mujikak okerra egiten badu, jipoia eman behar zaio, ordena zaindu beharra dago eta. Jipoia merezi badut, zergatik ez nauzu, bada, jipoituko?

       Horrelako arrazoinamenduen aurrean, zer erantzun ez zekiela geratu zen nagusi jauna. Baina une horretantxe, antza, patuak Txitxikovez errukitzea erabaki zuen. Zakur-zaunkak entzun ziren urrun. Alaiturik, zaldiak akuilatzeko agindu zuen Txitxikovek. Errusiako gurdizainak beren sen onaz baliatzen dira ikusmenak ezertarako balio ez dienean; horregatik, askotan, begiak txiloturik heriosuharrean aurrera jo, eta beti iristen dira nonbaitera. Selifanek, tutik ikusi gabe ere, hain zuzen bideratu zituen zaldiak herrixkarantz, ezen britxkaren arasak hesi baten kontra jo eta aurrera jarraitzerik ez zegoenean soilik gelditu baitziren. Txitxikovek ozta-ozta atzeman zuen teilatu baten antzeko zerbait euri-zaparrada loditik zehar. Sarreraren bila bidali zuen Selifan, eta, inondik ere, luze joko zion zeregin horrek, baldin eta Rusen gizakumeen ordez zakur kartsuak ez baleude ateetan jagole. Izan ere, etxe hartako zakurrak hain ozenki iragarri zuen bere presentzia, ezen Selifanek belarriak estali behar izan baitzituen hatzekin. Argi batek dir-dir egin zuen leiho txiki batean, eta motelki argitu zuen hesirainoko tartea, gure bidaiariei sarbidea erakutsiz. Selifan deika hasi zen, eta, luze gabe, atexka bat ireki, eta oihal latzezko beroki lodi batean bilduriko irudi bat agertu zen. Nagusi-morroiek emakume baten ahots zakarra entzun zuten:

       — Nor da? Zer dela eta hainbeste zarata?

       — Bidaiariak gaituzu, emakumea, gau honetarako ostatu eske etorriak zurera —esan zuen Txitxikovek.

       — Hara bestea! Zer uste duzu, gero? —esan zuen emakume zaharrak—. Hauek al dira ate joka etortzeko orduak? Gainera, hau ez da ostatua, andre lurjabe baten etxea baizik.

       — Zer egingo diogu, emakumea! Galdu egin gara, eta eguraldi honekin ezin dugu gaua esteparen erdian igaro.

       — Bai, eguraldi zakarra egiten du, eguraldi txarra —erantsi zuen Selifanek.

       — Isilik egon hadi, astakirten hori! —esan zuen Txitxikovek.

       — Eta nor zara zu? —galdetu zuen emakume zaharrak.

       — Aitoren seme bat.

       «Aitoren seme» hitzak zer pentsatua eman zion emakume zaharrari.

       — Egon apur batean, zure berri emango diot etxekoandreari —esan zuen, eta bi minutu geroago itzuli zen, eskuan argiontzia zekarrela.

       Ireki zen hesiko atea. Argitxo batek dir-dir egin zuen beste leiho batean. Britxka, esparruan sartu, eta ilunpe beltz hartan nekez bereiz zitekeen etxe txiki baten aurrean gelditu zen. Leihotik ateratzen zen argiak etxearen erdia bakarrik agerrarazten zuen begien bistan. Etxe aurrean zegoen istil bat ere ikus zitekeen, argiak bete-betean hartzen baitzuen. Euriak danba-danba jotzen zuen zurezko teilatua, eta ur-xirripak gurgurika isurtzen ziren behean jarritako upel batera. Bitartean, zaunka eta zaunka hasi ziren zakurrak, mota guztietako hotsak ateraz: batek, lepoa gorantz luzaturik, hain ulu zoli eta beti-batekoak egiten zituen, ezen bai baitzirudien sariren bat jaso behar zuela horren ordainez; beste baten zaunkak, berriz, etenak eta laburrak ziren, elizako sakristauaren kantuaren antzekoak; haien artean —postako kotxeetako txilina bailitzan— soprano baten soinu etengabea entzuten zen, inondik ere zakurkume baten eztarritik aterea; eta, azkenik, baxu bat gailentzen zitzaien beste guztiei, zakur zahar mardul bat seguraski, zeren oso tonu sakona baitzerabilen, kontrabaxuak kontzertuaren unerik bizienean bezala: tenoreek, oin-puntetan jarririk, goiko nota kantatzen dute gogo biziz, burua atzera eramanik eta elkarrekin lehian, tonurik zoliena nork emango, eta kontrabaxuak, aldiz, bere kokots bizartsua gorbatan sarturik daukala, kukubilko eta ia lurra ukitzeraino makurturik, bere nota jaulkitzen du handik, halako moldez, ezen kristalak dardaraz eta tintinka hasten baitira. Horrelako musikarien eztarrietatik ateratako zaunka-hots haiek argi erakusten zutenez, handi samarra zen herrixka hura; baina gure protagonistak, blai-blai eginik eta hotzez dardaraka, ohea beste pentsamendurik ez zuen buruan. Britxka guztiz gelditu arte itxaron gabe, jauzi batez jaitsi eta lasterka joan zen etxeko atarirantz; bidean irrist egin, eta erortzeko zorian egon zen. Beste emakume bat irten zen atarira, aurrekoa baino gaztexeagoa baina oso antzekoa. Barrura eraman zuen bisitaria. Txitxikovek gaingiroki aztertu zuen gela begirada arin batez: marradun paper zahartuxea hormetan; hainbat margolan, txori desberdinen irudiekin; antzinako ispilu txiki batzuk leihoen artean, hosto kiribilduen formako ertzinguru ilunekin; ispilu bakoitzaren atzean gutun bat, edo karta-sorta zahar bat, edo galtzerdi bat; horma-erloju bat, esferan pintaturik loreak zeuzkana... ezin izan zuen besterik atzeman. Sumatzen zuen betazalak elkarri itsasten ari zitzaizkiola, norbaitek eztiz igurtzi balizkio bezala. Handik gutxira, etxekoandrea sartu zen, presaka jantziriko lo-txano bat buruan eta flanelazko sorbalda-oihal bat lepo inguruan loturik. Adinean sarturiko emakumea zen, uzta txarrak ekarritako galerez kexatu eta burua alde batera pixka bat okertzen duten eta, aldi berean, txanponez txanpon dirua bildu eta komodako kaxoietan ezkutaturiko ehun latzezko zakutxoetan sartzen duten andre lurjabe txiki horietakoa. Zakutxoetako batean errubloak bakarrik sartzen dituzte, beste batean berrogeita hamar kopekeko txanponak, eta hirugarren batean hogeita bost kopekekoak, nahiz eta itxuraz badirudien komodan arropa zuria baino ez dagoela, eta ohe-atorrak, eta harilkoak, eta beroki sareturen bat...; jaiegunetako gozopilak egostean soineko zaharra erretzen bazaie edo, bestela, erabiliaren erabiliaz berez higatzen bazaie, soineko bihurtuko dute komodan gorderiko beroki saretu hori; baina, etxekoandrea oso begiratua izaki, soineko zaharra ez zaio sekula erreko ez berez higatuko, eta beroki saretuak denbora luzea egingo du komodan gorderik, eta, azkenean, testamentuan utziko dio ahizparen bilobari beste traste zahar batzuekin batera.

       Txitxikovek barkamena eskatu zion ustekabean iritsirik ematen zizkion nekeengatik.

       — Lasai, ez dago zer barkaturik —esan zuen etxekoandreak—. Nolako eguraldiarekin ekarri zaituen Jainkoak hona! Hau haizea, hau ekaitza... Gogo onez eskainiko nizuke jateko zerbait, baina gaueko ordu hauetan ez dago ezer prestatzerik.

       Txistu bitxi batek eten zuen etxekoandrearen hizketa. Txitxikov izutu egin zen halako txistua entzutean, zeren bai baitzirudien gela sugez bete zela bat-batean; baina gora begiratu, eta lasaitu ederra hartu zuen, horma-erlojuak une horretantxe ordua jotzea erabaki zuela konturaturik. Txistuaren ondotik, halako karranka bat entzun zen, eta azkenean erlojuak ordu biak jo zituen bere indar guztiekin, eta hain zalaparta handia atera zuen, ezen bai baitzirudien norbaitek eltze mailatu bat jo zuela makila batez. Gero, pendulua tiki-taka hasi zen berriro, ezker-eskuin astiro higituz.

       Txitxikovek eskerrak eman zizkion etxekoandreari, esanik ez zuela ezeren premiarik, ez zezala berarengatik inolako ardurarik har, ohea besterik ez zuela behar eta bakarrik gustatuko litzaiokeela jakitea nora iritsia zen eta ea Sobakevitxen herrixkako bidea handik urrun zegoen; eta etxekoandreak erantzun zion sekula ez zuela izen hori entzun eta inguru hartan ez zegoela horrela deitzen zen lurjaberik.

       — Baina, gutxienez, Manilov ezagutuko duzu, ezta? —esan zuen Txitxikovek.

       — Eta nor da Manilov hori?

       — Lurjabe bat.

       — Ez, ez dut haren aditzerik, ez dakit lurjabe horren berririk.

       — Nor dira inguru honetako lurjabeak, bada?

       — Bobrov, Svinin, Kanapatiev, Jarpakin, Trepakin, Pleshakov.

       — Aberatsak dira?

       — Ez, jauna, ez dira oso aberatsak. Batek hogei arima ditu, beste batek hogeita hamar; ehun baino gutxiago denek.

       Bazter leku batean zegoela konturatu zen Txitxikov.

       — Eta hiria hemendik urrun dago?

       — Hirurogei bat verstara. Tamalez, ezin dizut jatekorik eskaini! Terik nahi duzu, jauna?

       — Ez, eskerrik asko, andrea. Ohea besterik ez dut behar.

       — Arrazoi duzu, atseden-premia handia izango duzu hain bidaia nekagarriaren ondotik. Hortxe bertan lo egin dezakezu, jauna, diban horretan. Aizan, Fetinia, ekarri lumatxa, bururdia eta izarak. Nolako eguraldia ekarri digun Jainkoak!, hauek trumoiak! Kandela bat eduki dut gau osoan ikonoaren aurrean pizturik. Ene, bada!, lokatzez beterik dauzkazu bizkarra eta bi alboak, jauna; zerri-zerri eginda zaude. Non zikindu zara horrela?

       — Jainkoari eskerrak, zikindu besterik ez naiz egin, eta gaitz erdi saihets-hezur guztiak hautsi ez ditudanean.

       — Ene Jainko zeruetakoa! Ikaragarria! On egingo lizuke bizkarra zerbaitekin igurtzitzeak.

       — Mila esker, mila esker. Ez kezkatu; agindu neskameari nire arropak lehortzeko eta garbitzeko, besterik ez.

       — Aizan, Fetinia! —deitu zion etxekoandreak neskame zaharrari, une horretan atarirantz baitzihoan, kandela eskuan. Ordurako, ekarria zuen lumatxa, eta, eskuekin bi alboetan astindu on batzuk eman zizkiola, lumaz beterik utzia zuen gela osoa—. Hartu gizon honen berokia eta barruko arropak eta, lehenik, sutondoan lehortu, nagusi jaun zenduaren jantziekin egiten huen bezala, eta gero astindu eta ondo garbitu.

       — Bai, andrea! —esan zuen Fetiniak, lumatxaren gainean izarak hedatu eta bururdia bere tokian ipintzen zuen bitartean.

       — Horra, prest daukazu ohea —esan zuen etxekoandreak—. Gabon, jauna, ondo lo egin. Ez duzu besterik behar? Beharbada, lotaratu aurretik norbaitek orpoetan hatz egiteko ohitura duzu. Nire senarra zenak ezin izaten zuen hori gabe lorik hartu.

       Baina gonbidatuak uko egin zion orpoetan hatz egiteko eskaintzari ere. Joan zen etxekoandrea. Txitxikov aitaren batean biluzi zen, eta Fetiniari eman zizkion janzki guztiak, bai kanpokoak eta bai barrukoak, eta Fetiniak —berak ere gabonak emanik— han eraman zituen estalgarri busti haiek guztiak. Txitxikovek, bakarrik geratu zelarik, irrikaz begiratu zion etzalekuari, ia sabairaino bertaraino iristen baitzen. Nabaria zen Fetinia ikaragarri trebea zela lumatxak harrotzen. Aulki bat alboan ipinita etzalekura igo zenean, lumatxak behera egin zuen lurra ia ukitzeraino, eta lumak, gorputzaren zamak beren gordetegitik aterarazirik, hegan barreiatu ziren gelako zoko-bazter guztietara. Kandela itzali, kotoizko burusiaz oinetatik bururaino estali, eta, bil-bil eginik, berehala lokartu zen. Goiz beranduan esnatu zen biharamunean. Eguzkia dirdiratsu sartzen zen leihotik eta bete-betean jotzen zuen begietan, eta euliak, aurreko egunean hormetan eta sabaian lo gozoan egonak baitziren, denak batera oldartzen zitzaizkion orain: bat ezpainean pausatu zitzaion, beste bat belarrian, eta hirugarren batek begian eroso-eroso esertzeko ahaleginak egiten zituen; euli hori bera, batere zuhurtziarik gabe, sudurzulotik hurbil jarri zitzaion lehentxeago, eta Txitxikovek, ordurako esnatzen hasirik, sudur barrura ekarri zuen arnasa hartzean, eta usin bortitza egin zuen horren eraginez, eta, hain zuzen ere, horrek esnarazi zuen guztiz. Gela begiradaz arakaturik, ohartu zen margolan guztiak ez zirela txorienak: Kutuzov mariskalaren erretratu bat ere bazen haien artean, baita agure batena ere, olioz margotua; agureak mahukaburu gorriekiko uniformea zeukan soinean, Pavel Petrovitx-en garaian erabiltzen zituztenen tankerakoa. Erlojuak, berriro txistu egin, eta hamarrak jo zituen; emakume baten aurpegia azaldu zen atearen zirrituan, baina berehala desagertu zen, zeren Txitxikovek, erosoago lo egin nahirik, arropa guztiak erantziak baitzituen. Aurpegi hura nonbaitetik ezagutzen zuelako irudipena izan zuen. Nor ote zen gogoratzeko ahaleginak egiten hasirik, etxekoandrea bera zela konturatu zen azkenean. Alkandora jantzi zuen; aldamenean zeuzkan beste janzki guztiak ere, lehor eta garbi. Jantzi, ispilura hurbildu, eta usin egin zuen berriro, hain ozenki, ezen une horretan leihora inguratu berria zen indioilar batek —leihoa lurretik oso hurbil zegoen— zerbait murduskatu baitzion, hitzetik hortzera eta oso azkar, bere hizkuntza bitxian —«Egun on», seguraski—, eta Txitxikovek «Ergela halakoa!» erantzun zion. Leihora hurbildurik, aurrean zeukan ikuskaria arretaz aztertzeari ekin zion: leihoak ia oilategira bertara ematen zuen; behinik behin, eskorta estu bat zeukan aurrean, hegaztiz eta mota guztietako aberez mukuru betea. Ezin konta ahal indioilo eta oilar zegoen; indioilarra batera eta bestera zebilen haien artean, patxada ederrean eta urrats beti-berdinak eginez, noizean behin gandorrari leunki eraginka eta burua alde batera jiratuz, zerbaiti belarri emateko bezala; zerrama bat ere bazen han, bere zerrikumeekin; zerrama hark, hondakin-pila batean uxarka ari zela, txito bat irentsi zuen bidenabar, eta gero, horretaz konturatu gabe, angurri-azalak jaten jarraitu zuen ezer gertatu ez balitz bezala. Eskorta edo oilategi txiki hura oholesi batez inguraturik zegoen, eta oholesiaz bestaldean alor ikaragarri zabalak ikusten ziren, eta, han ereinda, azak, tipulak, patatak, erremolatxak eta bestelako barazkiak. Alorretan, sagarrondoak eta bestelako fruta-arbolak ikusten ziren hor-hemenka, sarez estalirik mika eta txolarreen erasoetatik babesteko, zeren txolarreak saldoka ibiltzen baitziren batera eta bestera joan-etorrian. Hainbat txorimalo zegoen, haga luzeetan jarririk eta besoak zabal-zabalik, txoriak uxatzeko hain zuzen ere. Haietako batek etxekoandrearen burukoa zeukan jantzirik. Alorrez harago nekazarien izbak ageri ziren. Nahas-mahas eraikita zeuden, behar bezalako kalerik eratu gabe; nolanahi ere, Txitxikoven irudiko, hango nekazariak esne-mamitan bizi zirela erakusten zuten, denak egoera onean zeuden eta: guzti-guztiek ohol berriak zeuzkaten teilatuko ohol zaharkituen ordez; ate guztiak beren erroetan ondo sarturik zeuden; eta ordezko orgak ikusi zituen nekazarien lehorpeetan gorderik, ia berriak, gehienetan bat eta batzuetan bi. «Hara!, ez da txikia, gero, honen herrixka!», esan zuen bere artean, eta etxekoandrearekin hitz egitera joan zen, hobeto ezagutzeko asmoz. Ate aldera begiratu zuen, lehentxeago etxekoandreak burua agertu zuen zirritura hain zuzen ere, eta, te-mahaitxoaren alboan eserita ikusirik, berarenganantz joan zen, irribarretsu eta losintxari.

       — Egun on, jauna. Ondo lo egin duzu? —esan zion etxekoandreak, zutitzeko keinua eginez. Bezperan baino hobeto jantzirik zegoen, soineko ilun batez eta lo-txanorik gabe, baina oraindik bazeukan zerbait loturik lepo inguruan.

       — Ondo, ondo —esan zuen Txitxikovek, besaulki batean esertzeaz batera—. Eta zu zer moduz zaude, andrea?

       — Txarto.

       — Zer dela eta?

       — Lo egin ezina. Minez ebakitzen daukat gerria, baita hanka ere, belauna baino apur bat gorago.

       — Joango zaizu, andrea, joango zaizunez. Ez horregatik kezkatu.

       — Jainkoari nahi dakiola mina joatea. Zerri-koipez gantzutu dut, baita trementinaz igurtzi ere. Zer hartu nahi duzu tearekin? Ontzi horretan frutazko gozagarria dago.

       — Ondo da, andrea, frutazko gozagarria hartuko dut.

       Nago irakurlea honezkero ohartuko zela ezen Txitxikovek, itxura losintxaria gorabehera, Manilovekin baino askatasun handiagoz eta batere zeremoniarik gabe hitz egiten zuela etxekoandrearekin. Beste arlo batzuetan Rusen oraindik ez gara iritsi atzerriko herrialdeen mailara, baina esan beharra dago atzean utzi ditugula tratamendu-kontuetan. Kontaezinak dira gure trataerak dituen ñabardurak eta berezitasunak. Frantsesek edo alemaniarrek sekula ez dituzte atzemango ez ulertuko xehetasun eta desberdintasun horiek guztiak; haiek, gutxi gorabehera, ahots-doinu berberaz eta hizkera berberaz mintzatzen dira milioidunarekin eta tabako-saltzaile arruntarekin, nahiz eta, jakina, barru-barruan doiki kikiltzen diren milioidunaren aurrean. Gurean ez da horrelakorik gertatzen: gurean badira gizaki argiak, zeinak ez baitira berdin mintzatzen berrehun arima dituen lurjabearekin eta hirurehun dituenarekin, zeinak ez baitira berdin mintzatzen hirurehun arima dituen lurjabearekin eta bostehun dituenarenekin, zeinak ez baitira berdin mintzatzen bostehun arima dituen lurjabearekin eta zortziehun dituenarenekin; hitz gutxitan, milioira hurbiltzen garen neurrian, ezin konta ahal ñabardura agertzen dira. Demagun, esaterako, badela bulego bat —ez hemen, herrialde urrun batean baizik—, eta demagun bulego horretan badela zuzendari bat. Orain, mesedez, errepara iezaiozu bere mendekoen artean eserita dagoelarik: ikararen ikaraz ez duzu txintik ere aterako!, harrotasuna, bihotzeko handitasuna... zer ez duen adierazten haren aurpegiak!, pintzela hartu eta haren potreta egiteko gogoa ematen du: horra hor Prometeo, benetako Prometeo bat! Arranoaren antzo begiratzen du, astiro ibiltzen da, pauso beti-berdinez. Eta arrano hori bera, bere gelatik irten eta —paperak besapean dauzkala— nagusiaren bulegora hurbildu bezain laster, arineketan hasten da hanken eginahal guztian, galeperraren antzera. Gizarteko bileretan eta gau-jaietan, beste gonbidatuak bera baino maila apalagokoak badira, gure Prometeok Prometeo izateari eutsiko dio; bera baino maila goragokoak badira, ordea, Ovidiok berak nekez irudikatuko zukeen itxuraldatzea jasango du: euli bihurtuko da, edo euli baino gutxiago, hondar-ale! «Baina hau ez da Ivan Petrovitx —esango duzu, berari so jarririk—. Ivan Petrovitx garaia da, eta hau, ordea, txikia eta argala; hura orroka mintzatzen da, baxu-ahotsez, eta sekula ez du barrerik egiten; honi, ordea, ez zaio tutik ulertzen: ahots zoliz hitz egiten du, txoriek bezala, eta barrez dago denbora guztian.» Hurbil zaitez gehiago, begira iezaiozu arretaz: Ivan Petrovitx da eta! «Hara!», esango duzu zeure artean... Baina, kontuak kontu, itzul gaitezen gure protagonistarengana. Txitxikovek, dagoeneko ikusi dugunez, batere zeremoniarik gabe jokatzea erabakia zuen, eta, halatan, katilu tea eskuan hartu, frutazko gozagarria isuri, eta honela mintzatu zen:

       — Herrixka ederra zurea, andrea. Zenbat arima dituzu?

       — Laurogei inguru, jauna —esan zuen etxekoandreak—. Baina, zoritxarrez, garai latzak bizi ditugu orain, iazko uzta oso txarra izan zen eta. Jainkoak gorde gaitzala!

       — Hala ere, itxuraz behintzat, nekazariak indartsuak dira, eta izbak sendoak... Baina esadazu, mesedez, zure abizena. Galdetzea ahaztu zitzaidan atzo... gau beranduan heldu nintzen eta...

       — Korobotxka, kolejio-idazkaria.

       — Mila esker. Eta izena eta patronimikoa?

       — Nastasia Petrovna.

       — Nastasia Petrovna? Izen polita Nastasia Petrovna. Nire izeba bat ere, amaren ahizpa bera, Nastasia Petrovna deitzen da.

       — Eta zuk nola duzu izena? —galdetu zion lurjabeak—. Inondik ere, aholkularia zara.

       — Ez, andrea —erantzun zuen Txitxikovek, irribarre txikia eginez—. Ez naiz inondik ere aholkularia, batetik bestera ibiltzen naiz negozio txikiak egiten.

       — Beraz, saleroslea zara! Tamalez, merke-merke saldu diet eztia merkatari batzuei, eta zuk, seguraski, erosiko zenidakeen.

       — Ez, nik ez nizukeen eztirik erosiko.

       — Zer orduan? Kalamua, beharbada? Bada, kalamu gutxi daukat orain: pud erdi besterik ez.

       — Ez, andrea, nik bestelako gauzak erosten ditut. Esadazu, nekazaririk hil zaizu?

       — Bai, jauna, hemezortzi! —esan zuen andreak, hasperen eginez—. Eta hildako guztiak on-onak ziren, langile finak denak. Egia esan, beste batzuk jaio dira, baina zertarako balio didate?: umegorriak dira oraindik; ikuskatzailea etorri zen eta esan zidan zergak ordaindu behar ditudala haiengatik. Hilik daude, eta bizirik baleude bezala ordaindu behar. Joan den astean, kiskalita hil zitzaidan arotza, eta oso gizon trebea zen, oso ondo menderatzen zuen bere lanbidea.

       — Sutea izan zen, ala?

       — Jainkoak gorde gaitzala horrelako ezbeharretik, sutea askoz okerragoa zatekeen: bere kabuz erre zen, jauna. Zerbait erretzen hasi zitzaion barruan, zeharo edanda zegoen, sugar urdinxka bat atera zitzaion barrutik, eta ahitu egin zen, ahitu eta belztu, ikatza bezala, eta arotz bikaina zen! Eta orain ezin dut gurdia erabili: ez daukat zaldiak nork ferratu.

       — Horixe izan da Jainkoaren borondatea, andrea! —esan zuen Txitxikovek, hasperen eginez—. Jainkoaren jakinduriaren aurrean ez dago ezer esatekorik... Emango zenizkidake, Nastasia Petrovna?

       — Eman zer, jauna?

       — Bada, hil horiek guztiak.

       — Baina nolatan emango dizkizut?

       — Bada, halaxe, eman eta kito. Edo, nahiago baduzu, saldu. Dirua emango dizut haien aldera.

       — Nolatan, gero? Egia esan, ez dizut ulertzen. Lurpetik atera nahi dituzu, ala?

       Txitxikov ohartu zen andre zaharra urrunegira joana zela eta ezinbesteko zuela eskaria argitzea. Hitz gutxitan azaldu zion eskualdaketa edo salerosketa paperean bakarrik egingo zutela eta bizirik baleude bezala errejistratuko zituztela nekazari hilak.

       — Baina zertarako nahi dituzu? —esan zuen andre zaharrak, begiak arranpalo.

       — Hori nire kontua da.

       — Baina hilik daude.

       — Eta nork esan du bizirik daudela? Hain zuzen ere, horrexegatik galtzen duzu dirua, hilik daudelako: zergak ordaintzen dituzu haiengatik; eta orain nik buruhauste horretatik eta ordaintzeko beharretik libratuko zaitut. Ulertzen duzu? Libratu egingo zaitut, eta gainera hamabost errublo emango dizkizut. Argi dago orain?

       — Egia esan, ez dakit —esan zuen etxekoandreak, pausatuki—. Kontua da sekula ez dudala hilik saldu.

       — Jakina! Benetan harritzekoa litzateke zuk inoiz baten bati hilik saldu izana. Edo uste duzu etekina aterako zeniekela?

       — Ez, ez dut horrelako usterik. Ez nieke inolako etekinik aterako, noski. Baina hilik daude, hori da nire kezka bakarra.

       «Bai burugogorra emakume hau!», pentsatu zuen Txitxikovek bere kolkorako.

       — Entzun, andrea. Pentsa ezazu ondo: bizirik baleude bezala ordaintzen duzu haiengatik, eta hondamena ekarriko dizu horrek.

       — Ai ene, jauna, ez ezazula horrelakorik aipatu ere egin! —moztu zion lurjabeak—. Orain dela hiru aste ehun eta berrogeita hamar errublo baino gehiago ordaindu nituen. Eta, gainera, eskupekoa eman behar izan nion ikuskatzaileari.

       — Ikusten? Orain, kontu egizu ez diozula ikuskatzaileari eskupeko gehiagorik eman beharrik izango, zeren aurrerantzean nik ordainduko ditut zerga horiek; nik, ez zuk; neure gain hartuko dut erantzukizun guztia. Gainera, neure diruarekin ordainduko ditut eroste-agiriaren gastuak, ulertzen duzu hori?

       Andre zaharra pentsakor geratu zen. Argi zekusan saleroste hark onura handia ekarriko ziola, baina ohiz kanpokoa zen, eta berriegia aukeran; eta izugarri beldurtzen hasi zen, erosle hark iruzur egingo ote zion, zeren auskalo nondik etorria zen, eta gau beranduan gainera.

       — Zer, andrea, ados zaude?

       — Egia esan, jauna, orain arte sekula ez didate hilak saltzeko proposamenik egin. Biziak bai, biziak saldu izan ditut; duela hiru urte, esaterako, bi neskagazte eman nizkion artzapezari, ehun errubloren truke bakoitza, eta artzapezak eskerrak eman zizkidan, oso langile finak atera zitzaizkion eta: ezpainzapiak eta guzti josten zituzten beren eskuekin.

       — Ondo da, baina biziek bost axola niri; Jainkoak babes ditzala. Hilez ari natzaizu.

       — Egia esan, beldurrak nago ez ote naizen nola edo hala galduan irtengo. Beharbada, jauna, ziria sartu nahi didazu, eta agian haiek, zera horiek... gehiago balio dute.

       — Tira, tira, emakumea, horrelakorik bururatzea ere! Nekazari hilek ez dute inolako baliorik! Hautsa baino ez dira. Ulertzen duzu?, hautsa, besterik ez. Hartzazu edozein traste zahar, edozein zabor, piltzar bat esaterako, eta piltzar horrek ere badu bere balioa: gutxienez, paper-fabrikan erosiko dizute. Hilek, ordea, ez dute ezertarako balio. Tira, esadazu, zertarako balio dute?

       — Arrazoi duzu, bai, ez dute ezertarako balio; baina kontua da hilik daudela, horrek bakarrik geldiarazten nau.

       «Egoskorra duk, gero! —esan zuen Txitxikovek bere artean, ernegatzen hasirik—. Honekin ez zegok ados jartzerik. Izerdia botaraziko zidak emakume madarikatu honek!» Orduan, sakelatik sudur-zapia atera, eta bekokia xukatu zuen, zeren, izan ere, izerditan baitzeukan. Bestetik, alferrikakoa zen Txitxikoven haserrea: batzuetan, gizon ohoragarrienek ere, estatu-gizonek berek ere, Korobotxka batek bezala jokatzen dute. Buruan zerbait sartzen bazaie, ez dago etsiarazteko modurik; eguna bezain argudio argiak eman arren, ez duzu ezer lortuko: nola hormak gomazko pilota itzularazten duen, halaxe itzularazten dituzte haiek argudio guztiak. Izerdia xukatutakoan, emakumea berera ekartzeko beste bide bat saiatzea erabaki zuen Txitxikovek.

       — Zuk, andrea —esan zion—, edo ez dituzu nire hitzak ulertu nahi, edo zerbait esate aldera soilik hitz egiten duzu... Dirua emango dizut: hamabost errublo, diru-paperetan. Ulertzen duzu? Dirua da. Ez duzu horrelakorik kale erdian topatuko. Tira, aitor ezazu, zenbatean saldu duzu eztia?

       — Hamabi errubloan pud bakoitza.

       — Bekatu txiki bat egin berri duzu, andrea. Ez duzu hamabi errubloan saldu.

       — Jainkoarren!, horixe saldu dudala prezio horretan!

       — Ondo da, ondo da! Baina eztia zen. Ikusten? Beharbada, urtebete behar izan duzu ezti hori biltzeko; gogotik lan egin duzu, arduratsu; makina bat buruhauste eman dizu zeregin horrek; hara eta hona ibili zara, erleek ziztadaz josi zaituzte, sotoan janaritu dituzu negu osoan zehar. Arima hilak, ordea, ez dira mundu honetakoak; zuk ez duzu inolako ahaleginik egin, Jainkoaren borondatez utzi dute mundu hau, zure etxaldearen kalterako. Eztiaren kasuan, hamabi errublo jaso dituzu zeure lanaren, zeure nekeen ordainez; eta nik ez dizut hamabi errublo emango, hamabost baizik, zuk ezertxo ere egin gabe, hutsaren truke; eta ez dizkizut zilarrezko txanponetan emango, diru-paperetan baizik.

       Hain arrazoi pisuzkoak emanik, Txitxikov ia etsirik zegoen andre zaharrak amore emango zuela azkenean.

       — Kontua da alargun eskarmenturik gabea nauzula gauza hauetan —erantzun zuen lurjabeak—. Hobe dut pixka batean itxaron, ea merkatariak datozen eta prezioak nondik nora dabiltzan esaten didaten.

       — Lotsagarria, andrea, lotsagarria! Hori bai lotsagarria! Baina nolatan esan dezakezu horrelakorik? Pentsa ezazu ondo! Nork erosiko dizu nekazari hilik? Zer egingo luke haiekin?

       — Agian, zeozertarako erabil nitzake nik etxaldean... —hasi zen andre zaharra, baina ez zuen esaldia bukatu; ahoa zabaldu, eta begira geratu zitzaion Txitxikovi, ia izuturik, horri zer erantzungo ote zion jakiteko irrikaz.

       — Nekazari hilak etxaldean! Horra noraino iritsi zaren! Eta zer egingo lukete?, gauean txolarreak soroetatik uxatu?

       — Jainkoak gorde gaitzala! Zein gauza ikaragarriak esaten dituzun! —esan zuen andre zaharrak, gurutzearen seinalea eginez.

       — Zertarako erabiliko zenituzke, bada? Eta gainera, hezurrak eta hilobiak berton geratuko dira, eskualdaketa paperean soilik egingo dugu. Tira, zer deritzozu? Ados zaude? Erantzun, gutxienez.

       Andre zaharra pentsakor geratu zen berriro.

       — Zer pentsatzen ari zara, Nastasia Petrovna?

       — Egia esan, erabaki ezinik nago; hobe kalamua saltzen badizut.

       — Eta zertarako nahi dut nik kalamua? Horrelakorik! Nik beste gauza bat eskatu, eta zuk kalamua eskaini! Kalamua kalamu da, beste egun batean etorriko naiz eta kalamua erosiko dizut. Tira, zer diozu, Nastasia Petrovna?

       — Jainkoarren!, hain da bitxia saleroskina, ohiz kanpokoa erabat...

       Horra iritsirik, Txitxikoven eroapenak hondoa jo zuen. Bere senetik aterata, haserre bizian aulki batez lurra jo, eta deabruetara bidali zuen Nastasia Petrovna.

       Etxekoandrea ikaragarri izutu zen deabruaren aipamena entzutean.

       — Jainkoaren izenean, etzazula deabrua aipatu ere egin! —egin zuen oihu, erabat zurbildurik—. Orain dela hiru egun, infernuko piztiarekin ametsetan eman nuen gau osoa. Otoitz egin ostean kartetan etorkizuna igartzea bururatu zitzaidan lotara joan aurretik, eta, antza, deabrua bidaliz zigortu ninduen Jainkoak. Nazkagarria zen, eta zezenak baino adar luzeagoak zituen.

       — Harritzekoa iruditzen zait, hala ere, deabruak ehunka ez agertzea zuri. Kristauok berezko dugun bihozberatasunak eraginik jokatu dut; hor ikusi zaitut: alargun errukarri bat, neketan, miseriak estuturik... zoazte pikutara zu eta zure herrixka!

       — Ene, zer-nolako biraoak botatzen dituzun! —esan zuen andre zaharrak, ikaraz begiratzen ziola.

       — Ez dago eta asmatzerik nola hitz egin behar den zurekin! Barkatuko didazu horrela mintzatzea, baina baratzezainaren zakurrak bezala jokatzen duzu: baratzekoa jan ez eta jaten utzi ere ez. Zure etxaldeko beste produktu batzuk ere erostekotan nengoen, zeren Estatuarentzako hainbat erosketa egiteko ardura ere badut...

       Bestela bezala bota zuen hori, nolako eragina izango zuen aurretiaz pentsatu gabe, baina ustekabeko arrakasta lortu zuen. Estatuarentzako erosketak egiten zituelako kontu horrek berebiziko eragina izan zuen Nastasia Petrovnarengan; behinik behin, honela mintzatu zitzaion, erregu-antzeko ahotsez:

       — Zergatik sumindu zara hainbeste? Aldez aurretik jakin izan banu hain erraz haserretzen zarela, ez nizun kontra egingo.

       — Badut zergatik haserreturik, gero! Kontu honek ez du piperrik balio, horra zergatik haserretu naizen hainbeste!

       — Tira, ondo da, prest nago hamabosna errubloan saltzeko! Baina entzun, jauna: Estatuarentzako erosketa horiek direla eta, zekale-irina behar baduzu, edo gari-irina, edo alea, edo okela, ez ahaztu nitaz, mesedez.

       — Ez, andrea, ez naiz zutaz ahaztuko —esan zuen Txitxikovek, eskuaz izerdia xukatzen zuen bitartean, zurrustaka lerratzen baitzitzaion aurpegian behera. Gero, galdetu zion ea bazuen eroste-agiria sinatzeaz eta gainerako eginbideez ardura zitekeen ahaldunik edo ezagunik hirian.

       — Bai noski, artzapeza, aita Kiril alegia; semeak Ganberan lan egiten du —esan zuen Korobotxkak.

       Gutun bat idazteko eskatu zion, artzapezari ordezkari gisa jarduteko ahalmena emanez, eta, etxekoandrea alferrik ez nekaraztearren, bere gain hartu zuen lan hori.

       «Ondo legoken gizon honek irina eta okela erostea niri —pentsatu zuen Korobotxkak bitartean—. Nireganatu egin behar dinat. Oraindik ez dun amaitu atzo arratseko orea; bliniak egiteko esango diot Fetiniari; ondo legoken arrautzazko pastel geza ere eskaintzea, nire sukaldariak ondo prestatzen din eta berehalako batean egiten dun.» Eta han joan zen etxekoandrea, pastelak prestatzeko burutapena gauzatzera eta, nonbait, jaki horri beste gozoki eta eltzekari batzuk gehitzeko asmoa ere bazuela. Txitxikov, berriz, behar zituen paperak bere kutxatik ateratzera itzuli zen harrera-gelara, non gaua igaro baitzuen. Harrera-gelan gauza bakoitza bere tokian zegoen berriro, lumatxa bikaina handik eramana zuten eta zamautxo batez jantziriko mahai bat zegoen dibanaren aurrean. Kutxa mahai gainean ipini, eta atsedenalditxoa hartu zuen, izerdi patsetan baitzegoen, goitik behera blai eginik, alkandoratik hasi eta galtzerdietaraino, errekara erori balitz bezala. «Leher eginik utzi naik atso zahar madarikatu horrek», esan zuen atsedenalditxoa hartutakoan; eta kutxa ireki zuen. Autorea ziur dago ezen irakurle batzuk —hain baitira jakingurak— irrikaz daudela jakiteko kutxa nolakoa zen barrutik eta nola zegoen antolaturik. Zergatik ez dut, bada, haien jakinmina aseko? Hona, beraz, kutxaren barruko antolamendua: erdi-erdian, xaboi-ontzia; xaboi-ontziaren atzean, sei edo zazpi oholtxo, batetik besterako hutsarte meharretan bizar-labanak sartzeko jarriak; harago, tokitxo karratu batzuk hondar-ontzia eta tintontzia gordetzeko, eta, haien artean, txalupa-formako hutsune bat idazlumarako, lakrerako eta, oro har, gauza luzangetarako; atzerago, kutxatila ugari —estalkidunak zein estalkigabeak—, gauza laburretarako, bisita-txartelez, hil-mezuz, antzerki-sarrerez eta Txitxikovek oroigarri gisa gordetzen zituen bestelako paperez beterik. Kutxaren goiko atal hori oso-osorik ateratzen zen, eta haren azpian leku bat zegoen, paper-sortez gainezka; dirua gordetzeko kutxatila ezkutu bat ere bazegoen, kanpotik antzik ematerik ez bazegoen ere kutxaren albo batetik irekitzen zena. Jabeak hain bizkor ireki eta ixten zuen beti, ezen ez baitago esaterik zenbat diru zegoen barruan. Txitxikov berehala hasi zen lanean, eta, idazluma zorrozturik, idazteari ekin zion. Une horretan, etxekoandrea sartu zen.

       — Zein kutxa polita daukazun, jauna —esan zion, aldamenean eseririk—. Seguraski, Moskun erosia.

       — Bai, Moskun —erantzun zuen Txitxikovek, idazteari utzi gabe.

       — Berehala igarri diot: oso onak izaten dira Moskun eginiko gauza guztiak. Orain dela hiru urte, ahizpak neguko botak ekarri zituen haurrentzat, oso sendoak, oraindik erabiltzen dituzte. Hara, zenbat paper zigiludun daukazun! —jarraitu zuen, kutxari begiratu bat emanik. Eta, izan ere, Txitxikovek paper zigiludun mordoa zeukan—. Emango zenidake orritxo bat? Nik ez daukat horrelakorik; batzuetan, epaileari eskabide-orri bat bidali behar, eta ez daukat non idatzi.

       Txitxikovek azaldu zion orri haiek ez zutela horretarako balio, hau da, eroste-agiriak egiteko orriak zirela, eta ez eskabideak idaztekoak. Hala ere, emakumea lasaitze aldera, errubloko orri bat eman zion. Gutuna idatzitakoan, etxekoandreari luzatu zion, sina zezan, eta mujik hilen zerrenda eskatu zion gero. Etxekoandreak, ordea, ez zeukan ez zerrendarik eta ez inolako errejistrorik, baina buruz zekizkien ia guztien izenak; halatan, gehiago luzatu gabe, diktarazi egin zizkion Txitxikovek. Nekazari batzuen izenek —eta batez ere ezizenek— harrituxe uzten zuten Txitxikov, eta, halako bat entzuten zuen bakoitzean, aurrena gelditu, eta gero hasten zen idazten. Batik bat, txunditurik utzi zuen Piotr Saveliev Zolda-jario zikina zelako batek, eta ezin izan zion eutsi «Bai izen luzea» esateko gogoari. Beste batek Behi-adreilua zeukan izenari erantsirik, eta beste bat, berriz, Ivan Gurpila soilik deitzen zen. Idazten amaitu zuenean, sudurretik airea biriketaratu, eta oliotan frijituriko zerbaiten usain erakargarria aditu zuen.

       — Onartuko zenidake mokadu bat jateko gonbit apala? —esan zion etxekoandreak.

       Txitxikovek, atzera begiratu, eta han ikusi zituen, ordurako mahai gainean prest, onddoak, opiltxoak, bizkotxoak, kauserak, gozopilak, bliniak eta denetariko gaiz beteriko pastelak: tipulaz, lo-belarraz, gaztanberaz, esne gaingabetuaz... Zer ez zegoen han!

       — Arrautzazko pastel geza! —eskaini zion etxekoandreak.

       Hurbildu egin zen Txitxikov arrautzazko pastel gezara, eta, erdia baino gehixeago jandakoan, goraipatu egin zuen. Eta, izan ere, gozoa zen pastela, eta are gozoagoa iruditu zitzaion etxekoandre zaharrarekin izaniko iskanbila eta tirabiraren ondotik.

       — Eta blinirik ez duzu nahi? —esan zion etxekoandreak.

       Txitxikovek, erantzun gisa, hiru blini bildu zituen batera, eta, gurin urtuan busti ondoren, ahora eraman zituen, eta gero ezpainzapiaz garbitu zituen eskuak eta ahoa. Ekintza hori hiru aldiz errepikatutakoan, britxka prestatzeko agin zezala eskatu zion etxekoandreari. Nastasia Petrovnak bertantxe bidali zuen Fetinia hori egitera, bide batez blini bero gehiago ekartzeko agindurik.

       — Oso gozoak dira zure bliniak, andrea —esan zuen Txitxikovek, blini ekarri berriei ekinez.

       — Bai, nire sukaldariak oso ondo prestatzen ditu —esan zuen etxekoandreak—. Zoritxarrez, uzta txarra izan dugu eta irina ez da oso ona... Baina zer dela eta horren presa handia, jauna? —esan zuen, Txitxikovek kapelua eskuan hartu zuela ikusirik—. Oraindik ez dizute britxka prestatu.

       — Prestatuko didate, andrea, prestatuko didate. Nire kotxezainak aitaren batean uztartzen ditu zaldiak.

       — Mesedez, ez ahaztu Estatuarentzako erosketen kontu hori.

       — Ez dut ahaztuko, ez dut ahaztuko —esan zuen Txitxikovek, atarirantz zihoala.

       — Zerri-gantza erosiko didazu? —galdetu zion etxekoandreak, atzetik segika.

       — Zergatik ez? Erosiko dizut, baina beste egun batean.

       — Aste Santurako zerri-gantza izango dut.

       — Erosiko dugu, erosiko dugu, denetarik erosiko dugu, zerri-gantza ere erosiko dugu.

       — Agian, txori-lumak beharko dituzu. Abenduko baraualdirako txori-lumak izango ditut.

       — Ondo da, ondo da —esan zuen Txitxikovek.

       — Hara!, begira, jauna, oraindik ez dizute britxka prestatu —esan zuen etxekoandreak atarira iritsi zirenean.

       — Prestatuko dute, prestatuko dute. Esadazu nola iritsi bide nagusira.

       — Nolatan egin nezake hori? —esan zuen etxekoandreak—. Zail da azaltzen, bidegurutze asko dago; neskatila bat utziko dizut, bidea erakusteko. Seguraski, egongo da lekutxoren bat berarentzat gidariaren jarlekuan.

       — Nola ez!

       — Neskatila bat utziko dizut orduan, berak badaki bidea; baina etzazula zeurekin eraman!, merkatari batzuek neskatila bat eraman zidaten behin.

       Txitxikovek hitzeman zion ez zuela berekin eramango, eta Korobotxka, lasaiturik, arretaz aztertzen hasi zen etxe inguruan zegoen guztia; aurrena, giltzain andrearengan josi zituen begiak —eztiz beteriko azpil zurezko bat ateratzen ari baitzen une horretantxe janaritegitik—, hesiko atean azaldu berria zen mujik bati begiratu zion gero, eta, horrela, arian-arian, buru eta bihotz murgildu zen berriro etxeko bizitzan. Baina zergatik jardun hain luzaz Korobotxkaz? Dela Korobotxka edo Manilova, dela etxeko bizitza edo etxetik kanpokoa, jo dezagun aurrera horri jaramonik egin gabe, zeren hor ez baitugu ezer miragarririk aurkituko: halako moldez dago antolaturik mundua, ezen atsegingarri zaiguna, haren aurrean denbora gehiegi egonez gero, tristura-iturri bilakatzen baita bat-batean, eta Jainkoak daki zer-nolako burutapenak jabetzen diren orduan gure gogoaz! Hausnarrean hasirik, litekeena da pentsatzea ea Korobotxka benetan dagoen hain behean giza hobekuntzaren mailadi azkengabean; eta ea benetan den hain sakona ahizparengandik bereizten duen amildegia, ahizpa bere etxe aristokratikoko hormen artean hesiturik bizi baita, iristezin, hango kobre distiratsuarekin, kaobarekin, tapizekin eta burdinurtuzko zurubi usaintsuekin, irakurtzen amaitu gabeko liburu baten aurrean aharrausika, zain, goi-gizarteko bisitari asmotsuren bat noiz etorriko ote zaion, horrek aukera paregabea emango baitio bere adimenaren ateak zabaltzeko eta argitara ateratzeko buruz ikasiriko gogoetak, modaren legeei jarraiki hirian aste betez nagusitzen diren gogoetak alegia, ez etxearekin eta gainerako ondasunekin gertatzen denari buruzkoak —etxaldea gobernatzen ez jakitearen kariaz, nahastearen eta lardaskaren mendean baitaude hala bata nola besteak—, ezpada Frantzian egosten ari den aldaketa politikoari buruzkoak edo zorioneko katolizismoak hartu duen norabidearen gainekoak. Baina jo dezagun aurrera, jo dezagun aurrera! Zergatik hitz egin horretaz? Buruan inolako kezkarik ez dugun une alai eta nagi horietako baten erdian, zergatik hedatzen da bat-batean gure baitan, guk nahi gabe ere, halako korronte bitxi bat?: irriak oraindik ez du aurpegitik erabat ezabatzeko astirik izan eta, tupustean, lehengo jende berberaren erdian dagoelarik ere, gizabanakoak bestelako itxura hartzen du, beste leinuru batek argitzen dio aurpegia...

       — Badator, badator britxka! —egin zuen oihu Txitxikovek, azkenean bere kotxea etxera hurbiltzen ikusirik—. Bazuan garaia! Zertan egon haiz, alfer hori? Antza, oraindik ez duk gainetik kendu atzoko mozkorra.

       Selifanek ez zion deus erantzun horri.

       — Agur, andrea! Eta?, non da zure neskatila?

       — Aizan, Pelageia! —deitu zion lurjabeak ataritik hurbil zegoen hamaika urte inguruko neskatxa bati. Etxean tindaturiko soineko bat zeukan jantzirik, eta oinutsik zegoen, nahiz eta urrunetik ikusirik bazirudien bota luzeak zituela hanketan, hain zeuzkan lokatz bigunez zikin—. Erakutsi bidea jaunari.

       Selifanek gida-aulkira igotzen lagundu zion neskatilari, zeinak, hanka bat jaunarentzako oin-oholean bermaturik, lokatzez zikindu baitzuen aurrena, eta gero goraino igo eta gidariaren alboan eseri baitzen. Neskatilaren ondotik, Txitxikovek berak ezarri zuen oina bermalekuan, eta, astun samarra zenez, eskuinalderantz makurrarazi zuen britxka. Azkenean, bere lekuan eseririk, esan zuen:

       — Tira, prest gaude! Agur, andrea!

       Abian jarri ziren zaldiak.

       Selifan zakarturik zegoen eta, aldi berean, arreta handia jartzen zion bere egitekoari. Beti jokatzen zuen horrela huts bat egin ondoren edo mozkortu ostean. Zaldiak txukun-txukun orrazturik zeuden. Haietako baten lepokoa —larruzko azalaren azpian iztupa agerian uzteraino urratua aspalditik— trebetasun handiz josirik zegoen. Isilik zihoan Selifan; zigorrari eragin besterik ez zuen egiten; ez zien inolako prediku mamitsurik zuzentzen zaldiei, nahiz eta izpildunak, noski, gogo onez entzungo zuen erretolika zentzagarri haietakoren bat, zeren, halakoetan, kotxezain berritsuaren eskuek zabarki eusten zieten hedeei, eta zigorra itxurak gordetzeko soilik dantzatzen zen bizkar gainean. Baina, egun hartan, garrasi beti-berdin gogaikarri bat besterik ez zen ateratzen kotxezainaren ezpain estutuetatik: «Ondo zegok, belabeltza, ondo zegok!, aharrausi egin nahi baduk, aharrausi egin!», eta besterik ez. Zuri-horixka eta Kontseilari ere ez zeuden batere pozik, behin ere ez zituzten-eta entzuten «laztanok», «lagun agurgarriok» eta horrelako hitzak. Izpildunak oso zartako gozakaitzak nabaritzen zituen bere gorputzaren atalik gurien eta zabalenetan. «Horra nola banatzen dituen kolpeak! —zioen bere artean, belarriak apur bat apaldurik—. Bazekik, gero, non jo! Ez naik zuzenean bizkarrean jotzen, ez, alderdirik minberenak aukeratzen ditik: belarriak edo sabelaldeak.»

       — Eskuinetara? —hain galdera idorraz zuzendu zitzaion Selifan aldamenean eseririk zeraman neskatilari, euriaren eraginez kolore berde biziko zelai ernaberrituen erdian beltz ageri zen bide bat zigorraz erakusten ziola.

       — Ez, ez, nik esango dizut norantz —erantzun zion neskatilak.

       — Nondik? —galdetu zuen Selifanek, bidera apur bat gehiago hurbildu zirenean.

       — Hortik —erantzun zuen neskatilak, besoa luzaturik.

       — Hara bestea! —esan zuen Selifanek—. Hain zuzen ere, eskuina da hori: neska honek ez daki non dagoen eskuina eta non ezkerra!

       Eguraldi ederra zegoen, baina hain zen lodia lokatza, ezen berehala itsatsi baitzitzaien gurpilei, feltrozko estalki bat balitz bezala, eta horrek ikaragarri astundu zuen kotxearen ibilera; hango lurra, gainera, ohi baino buztintsuagoa eta lohitsuagoa zen. Eragozpen haiek guztiak zirela eta, eguerdia arte ezin atera izan ziren auzo-bideetatik. Eta nekez lortuko zuten hori neskatilaren laguntzarik gabe, zeren bideak sigi-saga baitzihoazen norabide guztietan, saretik irten berritan karramarroek egiten duten bezalaxe, eta Selifan itzulinguruka ibiliko zen luzaz, eta oraingoan ez bere erruz. Handik gutxira, neskatilak eskuaz seinalatu zuen urrun atzematen zen eraikin ilun bat, esanik:

       — Horra bide nagusia!

       — Eta eraikin hori? —galdetu zion Selifanek.

       — Ostatua —esan zuen neskatilak.

       — Ondo dun, bakarrik jarraituko dinagu —esan zuen Selifanek—, hoa etxera.

       Gelditu, eta jaisten lagundu zion, hortz artetik honela zioela: «Alde, hanka-beltz!».

       Txitxikovek kobrezko txanpon txiki bat eman zion, eta neskatila etxera itzuli zen, lokatzetan nekez ibiliz baina pozarren gidariaren jarlekuan joan zelako.

Laugarren kapitulua

       Ostatura iritsirik, kotxea gelditzeko agindu zuen Txitxikovek, bi arrazoirengatik: batetik, zaldiei atseden emateko, eta bestetik, berak zerbait jateko eta indarrak berritzeko. Autoreak aitortu beharra dauka izugarri gustatuko litzaiokeela horrelako jendearen jangura eta urdaila edukitzea. Moskuko eta Petersburgeko handiki askok bihar zer jango duten eta etzi zer bazkalduko duten pentsatzen ematen dute denbora guztia, eta ez diote jateari ekingo aurretiaz pilularen bat hartu gabe; irrikaz irensten dituzte ostrak, karramarroak eta bestelako jaki bitxiak, eta Karlsbad-era edo Kaukasora joaten dira gero. Bada, goi-mailako jaun horiek guztiek bost axola diote autoreari, ez du haiek bezalakoa izateko gogo-izpirik ere sumatzen. Erdi-mailako jaunek, ordea, posta-geltoki batean urdaiazpikoa eskatzen dute, beste batean zerrikumea, hirugarren batean gaizkata-zerra edo zeinahi hestebete —egosirik eta tipularekin—, eta gero, ezer gertatu ez balitz bezala eta orduari erreparatu gabe, mahaira esertzen dira eta gaizkata-zopa hartzen dute, aholatzarekin eta hazi-guruinekin, eta gero pastel mordoa jaten dute, okelaz edo katuarrainez beteak, ikuste hutsarekin tripa-zorria esnatzen duten horietakoak. Erdi-mailako jaun horiek bai, horiek badute halako dohain irrikagarri bat, zeruaren opari! Goi-mailako jaun batek baino gehiagok bertantxe uko egingo lieke bere nekazarien erdiei eta bere ondasunen erdiei —bahituran jarritakoei nahiz jarri gabeei, atzerriko zein Errusiako joeren araberako hobekuntza guztiekin—, erdi-mailako jaunek daukaten urdaila edukitzeagatik; baina —haien zoritxarra!— ez diruarekin eta ez ondasun guztiekin —hobekuntza eta guzti edo batere hobekuntzarik gabe— ezin jabe daitezke erdi-mailako jaunen urdailaz.

       Zurezko ostatu denboraren joanak belztuak bere teilape abegitsu eta estuaren azpian hartu zuen Txitxikov, antzina elizetan egon ohi ziren argimutilen antzera landuriko bere zutabetxo zurezkoen artean. Ostatua izba baten antzekoa zen, baina handiagoa. Leihoen inguruko eta teilatu-hegalaren azpiko erlaitzek abarrak eta loreak zeuzkaten zizelaturik, eta, zura berria zenez, oso modu deigarrian nabarmentzen ziren horma ilunen aldean; leihotapetan lore-ontziak zeuden pintaturik.

       Zurezko mailadi meharrean gora igo, eta, bebarru zabalera iritsirik, irekitzean kirrinka egiten zuen ate bat aurkitu zuen Txitxikovek, eta, ateaz bestaldean, perkalezko soineko ñabar batez jantziriko emakume lodi adineko bat, zeinak «Mesedez, sartu barrura» esan baitzion. Bide-ertzeko zurezko ostatutxo ugarietan aurkitu ohi diren lagun zahar guztiak kausitu zituen Txitxikovek gela hartan ere, hau da: samovar intzigarrez estalia; pinuzko horma ondo leunduak; hiru ertzeko alasa zoko batean, teontzi eta katiluz beterik; portzelanazko arrautza urreztatuak ikonoen aurrean, ohiko xingola urdin eta gorrietatik zintzilik; katemea bere katakume jaio berriekin; bi begi barik lau eta aurpegia barik opilaren antzeko irudi biribil bat itzultzen dituen ispilua; eta, azkenik, azaoka bilduriko usain-belarrak eta krabelinak ikonoen alboan, hain zimelduak, non usaintzeko asmoz hurbiltzen zaienak usin besterik ez baitu egiten.

       — Badaukazu zerrikumerik?

       Galdera horrekin zuzendu zitzaion Txitxikov ostatuko emakume zaharrari.

       — Bai, badaukat.

       — Errefauekin eta esne-krema garratzarekin?

       — Bai, errefauekin eta esne-krema garratzarekin.

       — Ekartzazu, bada!

       Lanari ekin zion emakume zaharrak, eta berehala ekarri zituen platera, ezpainzapia —zuhaitz baten azal lehorra bezain zurruna, hain baitzegoen almidoiztaturik—, ganibet bat —idazlumak zorrozteko erabiltzen diren labanak bezain mehea eta hezurrezko kirtena horizkaturik zeukana—, bi hortzeko sardexka bat eta, azkenik, gatzontzia, zeina ez baitzegoen mahai gainean tente jartzerik.

       Gure protagonista, ohi zuenez, berehala hasi zen emakumearekin berbetan; galdetu zion ea ugazabarik zegoen edo berak gobernatzen zuen ostatua, ea etekin handiak ematen zizkion, ea seme-alabak ostatuan bertan bizi ziren gurasoekin batera eta ea seme nagusia ezkongabea ala ezkondua zen, ea norekin zegoen ezkondurik, ea ezkontsaria handia ala txikia izan zen, ea aitaginarreba pozik geratu zen ala haserretu egin zen ezkontzan opari gutxi jaso zituelako; hitz batean, ez zitzaion ahaztu ezertxo ere galdetzea. Beti bezala —esan beharrik ere ez dago— inguru hartako lurjabeen galdea ere egin zuen, eta jakin zuen bazela mordoxka bat: Blokhin, Potxitaiev, Milnoi, Txeprakov koronela, Sobakevitx. «Hara!, ezagutzen duzu Sobakevitx?», galdetu zuen, eta berehala entzun zuen ezen emakume zaharrak Sobakevitx ez ezik Manilov ere ezagutzen zuela, eta Manilov Sobakevitx baino eskuzabalagoa zela: heldu eta berehala, oilakia apailatzeko agintzen zuen beti, eta txahalkia ere eskatzen zuen, eta, ahari-gibela egonez gero, ahari-gibela ere galdegiten zuen, eta bakoitzetik apurtxo bat besterik ez zuen jaten, dastatzeko doia; Sobakevitxek, ordea, jaki bakarra eskatu ohi zuen, eta, platera husteaz gain, gehiago nahi izaten zuen beti, baina, hori bai, prezio berean.

       Horretan ari zela —hizketan eta, aldi berean, zerrikumea jaten, zeinaren azken hondarrak soilik geratzen baitzitzaizkion platerean— zalgurdi baten gurpil-hotsa entzun zen. Leihotik begiratu, eta hiru zaldi ederri loturiko britxka arin bat ikusi zuen ostatu aurrean geldirik. Bi gizon jaitsi ziren britxkatik. Bata ilehoria zen, eta garaia; bestea apur bat baxuagoa, eta ilebeltza. Ilehoriak kolore urdin iluneko husar-jaka dotore bat zeraman soinean; ilebeltzak, berriz, zamar arrunt bat, marraduna. Urruntxeago, kalesa txiki bat zetorren nekez eta astiro, hutsik, lau zaldi ile-luzek tiraturik; zaldien lepokoak zarrastaturik zeuden eta hedeak sokazkoak ziren. Ilehoria berehala igo zen zurubian gora; ilebeltza, aldiz, kanpoan geratu zen pixka batean oraindik, britxka barruan zegoen zerbait eskuaz ukitzen, horretan ari zela morroiarekin hizketan eta, aldi berean, atzetik zetorren kalesari keinuka. Haren ahotsa non edo non entzuna zuela iruditu zitzaion Txitxikovi. Ilebeltza aztertzen ari zen bitartean, ilehoriak gora iristeko eta atea irekitzeko denbora izan zuen. Garaia zen, bibotetxo ilegorria zuen, eta aurpegi iharra —edo zimeldua, hainbatek hala esaten diote eta. Aurpegi beltzaranak argi salatzen zuen ondo asko zekiela zer den kea, bolborarena ez bada, bai behintzat tabakoarena. Buru-markurtu adeitsua egin zion Txitxikovi, eta Txitxikovek modu berean erantzun zion. Seguraski, handik minutu gutxira hitz eta pitz arituko ziren biak, eta zehatz-mehatz jakingo zuten elkarren berri, zeren egina baitzuten aurreneko urratsa, eta, ia aho batez, zeinek bere poza agertuko zuen bezperako euriak bideko hautsa lurrari finko itsatsi ziolako eta, hozkirri egonik, atsegina zelako bidaiatzea; nolanahi ere, horretan hasteko zorian zeudela, ilehoriaren lagun ilebeltza sartu zen; kapelua erantzi, mahai gainera bota, eta adats beltz sarria harrotu zuen eskuaren mugimendu lirain batez. Oso gorpuzkera ederreko gaztea zen, goibehe ertainekoa; haren masailak mamitsuak eta zurigorriak ziren, hortzak elurra bezain zuriak eta belarrondoko bizarrak ikatza bezain beltzak. Aurpegiak —mardula eta gorrixka, sagar umoaren antzo— osasun gordina agertzen zuen.

       — Hara, hara, hara! —esan zuen hitzetik hortzera, besoak zabaldurik, Txitxikov ikusi zuenean—. Zer dela eta hi hemen?

       Txitxikov orduan ohartu zen Nozdriov zeukala aurrean, prokuradorearenean bazkalkide izan zuen hura bera, zeina orduko hartan hain sutsuki zaletu zitzaion minutu gutxiren buruan, non hika hasi baitzitzaion berehala, nahiz eta Txitxikovek, bere aldetik, ez zion horretarako biderik eman.

       — Non ibili haiz? —galdetu zion Nozdriovek, eta, erantzunari itxaron gabe, kontu-kontari hasi zen—: Ni, adiskidea, azokatik natorrek. Eta zorionak eman behar dizkidak: den-dena galdu diat jokoan. Sinetsidak, bizitza osoan sekula ez naitek horrela lumatu. Akurako kotxe batean etorri behar izan diat. Begira ezak leihotik!

       Berak makurtu zion burua Txitxikovi, hain bortizki, ezen erroa jotzeko zorian egon baitzen.

       — Ezin kaxkarragoa, ezta? Zaldi deabru horiek ozta-ozta heldu dituk honaino; honen britxkara pasatu nauk azkenean.

       Hori esanik, hatzaz seinalatu zuen laguna.

       — Oraindik ez duzue elkar ezagutzen? Nire koinatu Mijuiev! Goiz osoan aritu gaituk hitaz berbetan. «Ikusiko duk, esan zioat, han edo hemen topo egingo diagu Txitxikovekin.» Arranopola, motel, jakingo bahu nola lumatu nauten! Sinetsidak, lau zaldiak ez ezik, gainerako guztia ere galdu diat, ezer gabe geratu nauk. Dagoeneko ez zeukaat ez katetxorik ez erlojurik ez ezer...

       Txitxikovek begiratu, eta ikusi zuen hala zela, ez zeukala ez katetxorik ez erlojurik. Gainera, iruditu zitzaion belarrondoko bizarretako bat bestea baino laburrago eta ile-bakanago zeukala.

       — Poltsikoan hogei errublo eduki banitu —jarraitu zuen Nozdriovek—, gehiagorik ez, hogei bakarrik eduki banitu, galdutako guztia berreskuratuko nikean, eta, galdutakoa berreskuratzeaz gain, hitzematen diat orain hogeita hamar mila errublo edukiko nituela zorroan.

       — Baita zera ere!, gauza bera esan huen han —erantzun zion ilehoriak—, baina berrogeita hamar errublo utzi nizkian eta segituan galdu hituen.

       — Ez nitian galduko, aizak! Hitzematen diat ez nituela galduko! Lelokeriarik egin izan ez banu, ez nitian galduko, ziur! Apustua zazpiko madarikatu haren alde bikoiztu ez banu, bankako diru guztia eskuratuko nian.

       — Baina kontua duk ez huela eskuratu —esan zion ilehoriak.

       — Ez nian asmatu apustua noiz bikoiztu, horregatik ez nian eskuratu. Zer uste duk, gero?, hire komandante hori jokalari ona dela?

       — Jokalari ona zein txarra izan, irabazi egin dik.

       — Hori duk balentria, hori! —esan zuen Nozdriovek—. Horrela nik ere irabaziko nioan. Ausar dadila apustua bikoizten, eta orduan, orduan ikusiko diat zein jokalari ona den! Kontuak kontu, Txitxikov adiskidea, parranda itzela egin genian aurreneko egunetan. Azoka egundokoa izan duk. Merkatariek berek ziotenez, sekula ez duk hainbeste jende bildu. Oso prezio onean saldu diagu herritik eramandako guztia. Bai, adiskidea, parranda itzela egin diagu! Orain ere, gogoratzen naizenean... Mila deabru!, bai tamalgarria hi joan ez izana. Egin kontu hiritik hiru verstara dragoi-errejimentu bat zegoela; eta sinetsiko didak ofizial guzti-guztiak, berrogei inguru, hirian zebiltzala? Edaten hasi ginenean... Potseluiev kapitainordea... Bai gizon atsegina!, eta nolako bibotea zeukaan, motel! Bordeletxoa deitzen zioan Bordeleko ardoari: «Aizak, atera ezak bordeletxoa», esaten zian. Kuvshinnikov tenientea... Arraioa, adiskidea, hori gizon jatorra!, parrandazale porrokatua, festazalea festazalerik bada. Berarekin ibili gintuan denbora guztian. Nolako ardoa atera ziguan Ponomarievek! Tunante hutsa duk, beraren saltokian ezin duk ezer erosi, eta, gainera, denetariko zerrikeriak botatzen zizkiok ardoari: sandaloa, artelazki errea... intsusarekin ere nahasten dik alproja horrek!; baina atzeko gelatxotik (gordelekua esaten ziok berak) botilaren bat ateratzen badik, paradisuan hago, aizak. Zer-nolako xanpaina!, gobernadoraren etxekoa kvas hutsa duk horren aldean. Egin kontu ez zela Clicquot arrunta, ezpada matradura esaten dioten Clicquot bat, zera, Clicquot bi aldiz ona. Bon-bon izeneko edari frantses bat ere atera ziguan, botilatxo bat. Nolako usaina?: arrosatxoena eta hik nahi duan guztiarena. Parranda itzela, alajaina!... Gure ondotik halako printze bat iritsi zuan, eta dendara bidali zian morroia xanpaina bila, zeren hiri osoan ez zuan botila bat bera ere geratzen, ofizialek den-denak hustuak zitiztean eta. Sinetsiko didak bazkaritan hamazazpi botila xanpaina edan nituela nik bakarrik?

       — Bai zera!, hi ez haiz hamazazpi botila edateko gauza —oharrarazi zion ilehoriak.

       — Hitzematen diat hamazazpi edan nituela —erantzun zuen Nozdriovek.

       — Hik nahi duana esan dezakek, baina nik zioat ez haizela hamar ere edateko gauza.

       — Apustu egin nahi duk baietz edan?

       — Eta zer jokatuko genuke?

       — Hirian erosi duan fusil hori.

       — Ez diat nahi.

       — Joka ezak, gero!, proba egin!

       — Ez diat probarik egin nahi.

       — Jakina, fusila ere galduko huke, txanoa galdu duan bezala. Ai, Txitxikov adiskidea!, bai tamalgarria hi azokan ez izana. Ziur nagok ez hintzela Kuvshinnikov tenientearengandik urrunduko. Primeran konponduko hintzen berarekin! Ez duk prokuradorea eta probintziako funtzionario esku-labur zeken horiek bezalakoa, haiek kopek bakoitza begiratzen ditek eta. Kuvshinnikov horri edozertan jokatzeko proposatu, eta bera beti prest. Zergatik ez hintzen gurekin etorri? Merezi zian, bai horixe! Zerria galanta hi, zerrikumea galanta ez etortzeagatik! Eman musu pare bat, gizona, ikaragarri maite haut eta! Begira, Mijuiev, patuak elkartu gaitik: ez diagu inolako loturarik elkarrekin, bera auskalo nondik etorri den, eta ni berton bizi nauk... Eta zenbat zaldi-kotxe zebilen kalean!, mordoa, en gros! Joko-txirringan aritu ninduan: bi ukendu-pote, gitarra bat eta portzelanazko katilu bat irabazi nitian hasieran; gero, dena jokatu eta ezer gabe geratu ninduan, eta gainera sei errublo ordainarazi zizkidatean hango gizatxar haiek. Eta jakingo bahu zein gonazalea den Kuvshinnikov! Ia dantzaldi guztietan izan gintuan berarekin. Bazuan emakume bat oso apaina, dotore-dotore jantzirik, farfail, brodatu eta guzti, deabruak zekik zer ez zeukan aldean... nik neure artean «Mila deabru!» esan besterik ez nian egin. Baina Kuvshinnikov, ausarta bera, aldamenean eseri eta hitz gozoak esaten hasi zitzaioan frantsesez... Herrietatik inguratutako emakume arruntei ere ez ziean bakerik ematen, sinetsidak. Aukera alferrik ez galtzea esaten zioan horri. Arraina ere bazegoan salgai, gaizkata-bizkar gazitu ederrak. Bat ekarri diat; eskerrak diru guztia galdu aurretik erosi nuen. Eta hi nora joango haiz orain?

       — Lagun bat ikustera —esan zuen Txitxikovek.

       — Pikutara lagun hori! Hator nirekin!

       — Ezin diat, neure eginbeharrak ditiat.

       — Eginbeharrak! Oraintxe asmatu duk hori!

       — Ez, egia duk, ezin baztertuzko eginbeharrak ditiat.