Bi gazteek ez zioten neba eta arreba izena eman elkarri gehiagotan. Atsekabea erdibanaturik, are eta estuago lotuak sentitzen ziren bata bestearekin. Ordubeteko atsedena hartu eta etxetik irten ziren. Nadiak, karrikaz karrika ibilita, tchornekheleb puska batzuk bildu zituen, bai eta Errusian meod deitzen duten ezti ur horretatik pixka bat ere. Ezer ere ez zioten kostatu, eskale lanbide berrian hasia baitzen. Tchornekheleb hori garagarrez egindako ogi moduko bat da, eta hura janez eta ezti ura edanez, nola edo hala ase ziren Mikel Strogoffen gose-egarriak. Nadiak harentzat gorde zuen mantenu urri hartatik gehiena. Neskak banan-banan ematen zizkion ogi puskak eta hark jaten. Ezpainetara hurbiltzen zion ur ontzia eta hark edaten.
—Jaten ari haiz, Nadia? —galdetu zion behin baino gehiagotan.
—Bai, Mikel —erantzuten zion beti neska gazteak, bere lagunaren hondarrekin askietsita.
Mikel eta Nadia Semilowskoetik atera eta Irkutskeko bide nekosoari lotu zitzaizkion berriro. Neskatxak adoretsu eusten zion nekeari. Mikel Strogoffek ikusi izan balu, urrutiago joateko bihotzik ez zuen izango beharbada. Baina Nadiak ez zuen kexarik ematen, eta Mikel Strogoff, hasperenik ere ez baitzen entzuten, menderatu ezineko presaz zebilen aurrera. Eta zergatik? Espero ote zuen, beraz, tatariarrei aurre hartzea? Oinez zihoazen, dirurik ez zuten, itsu zegoen, eta Nadia gabe, bere gidari bakarra gabe, bide bazter batean etzan eta itxuratxarki hil besterik ezin egin! Baina kemenaren kemenaz Krasnoiarskera iritsiz gero, beharbada ez zen oro galdua izango: gobernadorearengana joan, nor zen azaldu, eta Irkutskera joateko baliabideak eskuratuko zizkion dudarik gabe.
Mikel Strogoff aurrera zihoan, bada, ia berbarik esan gabe, bere pentsakizunetan murgildurik. Nadiaren eskua zeraman. Etengabe zeuden biak harremanetan. Hitzik ez zutela behar irudi zuen, pentsamenduak elkarren artean trukatzeko. Noizean behin, Mikel Strogoffek esaten zion:
—Hitz egidan, Nadia.
—Zertarako, Mikel? Biok berdin eta batera pentsatzen diagu! —erantzun zion neska gazteak ahots sendoz, akitua zegoela ez sumarazteko.
Baina, zenbaitetan, bihotzak lipar batean taupadak emateari utzi izan balio bezala, belaunak makurtzen zitzaizkion, ibilera mantsotzen, eta atzean gelditzen zen, besoa luzaturik. Orduan Mikel Strogoff gelditu eta begiz begi so egiten zion neskari, barruan zeukan iluntasun horretan zehar ikusteko ahaleginetan, nonbait. Birikak puztu, eta gero, bere lagunari irmoago eusten ziola, bidean aurrera segitzen zuen.
Hala ere, amaierarik gabeko nahigabe haien guztien erdian, egun hartan zorioneko gertaera bat jazoko zen, biei neke handiak kenduko zizkiena.
Bi ordu inguru paseak ziren Semilowskoetik atera zirenez geroztik, eta, bat-batean, Mikel Strogoff gelditu egin zen.
—Ez dago inor bidean? —galdetu zuen.
—Ezta inor ere —erantzun zion Nadiak.
—Ez dun soinuren bat entzuten?
—Bai, entzuten diat.
—Tatariarrak baldin badira, ezkutatu egin behar dinagu. Begira ongi.
—Hago, Mikel! —esan zion Nadiak, bidean eskuinetara zegoen bihurgune hurbilerantz igotzen ari zela.
Mikel Strogoff bakarrik geratu zen une batean, belarria adi.
Berehala bueltatu eta esan zion:
—Gurdi bat duk. Gizon gazte batek gidatzen dik.
—Bakarrik dator?
—Bakar-bakarrik.
Mikel Strogoff zalantzan egon zen istant batez. Bere burua ezkutatu behar zuen? Edo, aitzitik, saiatu behar zuen ibilgailu hartan lekurik bilatzen, beretzat ez bazen, Nadiarentzat gutxienez? Berak aski zuen esku bat gurdian jartzea, eta, are gehiago, gurdia bultzatu ere egingo zuen, beharrean izanez gero, hankek ez baitzioten huts egingo; baina ongi zekien Nadia, oinez Obi ibaitik hona etorria, hau da, zortzi egun jarraian ibilita, indarrez husteko zorian zegoela.
Zain geratu zen.
Gurdia laster iritsi zen bidearen bihurgunera. Ibilgailu zahar hondatu bat zen, gehienez hiru lagun eraman zitzakeena, eta bertakoek kibitka izendatzen dutena.
Hiru zaldikoa izaten da kibitka eskuarki, baina honek bat bakarra zeukan, ile-luze, isats-luze, indar eta adore handikoa odol mongoliarraren kariaz.
Gizon gazte bat zuen gidari, eta txakurra zebilkion ondoan.
Gazte hura errusiarra zela ohartu zen Nadia. Begitarte gozoa zuen eta patxadatsua, fidatzeko modukoa. Gainera, ez zirudien inolako presarik zuenik. Lasai zebilen, zaldia ez behartzeko, eta, hura ikusirik, inork ez zuen sinetsiko bide hura tatariarrek noiz baino noiz mozteko beldurrez egoteko motiborik bazegoela.
Nadiak, Mikel Strogoffi eskutik oraturik, bide bazterrera egin zuen.
Kibitka gelditu zen, eta gidariak neskari begiratu zion irribarretsu.
—Baina nora zoazte, gisa horretan? —galdetu zien, samur so egiten ziela begiak biribil-biribil.
Ahots hura aditu eta Mikel Strogoffek nonbait entzuna zuela pentsatu zuen bere artean. Eta nahiko izan zitzaion inondik ere kibitkaren gidaria ezagutzeko, haren kopeta baretu baitzen bertatik.
—Baina nora zoazte, bada? —errepikatu zuen gizon gazteak, Mikel Strogoffi zuzenduz oraingo honetan.
—Irkutskera goazak —erantzun zion honek.
—Ene, aita txiki hori! Ez dakik verstak eta verstak eta versta gehiago daudela hemendik Irkutskeraino?
—Bazakiat.
—Eta oinez hoa?
—Oinez.
—Hi, tira! baina andereñoa?...
—Nire arreba duk —esan zuen Mikel Strogoffek, zuhurtziaz Nadiari berriz horrela deituta.
—Bai, hire arreba, aita txiki hori! Baina, sinets iezadak, inoiz ez duk Irkutskera iritsiko!
—Lagun hori —erantzun zion Mikel Strogoff harengana gerturatzen zela—, tatariarrek ezer gabe utzi gaitiztek, kopek bakar bat ere ez diat eskaintzeko; baina nire arreba hire ondoan hartzen baduk, ni oinez joango nauk gurdiaren atzetik, lasterka, behar baldin bada, ez haut atzeratuko ezta ordubetez ere.
—Neba! —esan zuen Nadiak aho goraz—... Ez diat nahi... ez diat nahi! Jauna, nire neba itsua duzu!
—Itsua! —erantzun zion gidari gazteak hunkiturik.
—Tatariarrek begiak erre dizkiote! —azaldu zuen Nadiak, eskuak harengana luzatuz, erruki eske edo.
—Begiak erre? Ene, nire aita txiki gizajoa! Ni Krasnoiarskera niak. Tira, zergatik ez zarete igoko hi eta hire arreba kibitkara? Hirurak sartuko gaituk, pixka bat estutuz gero. Gainera, txakurra ez duk kexatuko oinez joan behar badu. Agudo ez noak, hori bakarra; ez diat nahi zaldia gehiegi nekatzea.
—Lagun hori, nola duk izena? —galdetu zion Mikel Strogoffek.
—Nikolas Pigassof.
—Sekula ez diat izen hori ahaztuko —erantzun zion Mikel Strogoffek.
—Ongi, bada. Igo hadi, nire aita txiki itsua. Hi eta arreba bata bestearen ondoan joango zarete gurdiaren atzean, eta ni aurrean, gidari lana egiteko. Urki azal ederra eta garagar lastoa baduzue atze alde horretan. Habia ematen dik. Ea, Serko, utz ezak tokia!
Txakurra gurditik jaitsi zen, erreguka ibili gabe. Arraza siberiarrekoa zen, ile grisekoa, tamaina erdikoa. Burua handia zuen, laztantzeko modukoa, eta bere jabeari oso atxikia zegoela irudi zuen.
Mikel Strogoff eta Nadia istant batean kokatu ziren kibitkaren barruan. Mikel Strogoffek eskuak luzatu zituen Nikolas Pigassofenenak bilatu nahian, antza.
—Nire eskuak hartu nahi dituk! —esan zuen Nikolasek—. Hona hemen, aita txiki hori! Har itzak atsegin zaian guztian!
Kibitkak bideari ekin zion berriro. Zaldiak ibilera berezia zeukan, lehenbizi eskuin aldeko bi hankak aurrera, gero ezker aldekoak. Nikolasek behin ere ez zuen jotzen. Mikel Strogoff oinez baino agudoago ez zebilen, baina akabo oraingoz, behinik behin, Nadiaren nekeak.
Neskatxa lur jota zegoen erabat, eta, kibitkaren mugimendu beti-berdinak kulunkaturik, loak laster hartu zuen eta zerraldo utzi. Mikel Strogoffek eta Nikolasek etzanda ipini zuten urki orbelaren gainean, ahal zutenik eta ongien. Gazte errukiorra hunkiturik zegoen arras, eta, Mikel Strogoffen masailean behera malko tantorik isuri ez bazen, burdina goriak azken-azkeneraino idortu zizkiolako baizik ez zen izan.
—Polita duk! —esan zuen Nikolasek.
—Bai —ihardetsi Mikel Strogoffek.
—Indartsu izan nahi ditek, aita txiki nirea, eta kementsuak dituk, baina baita ahulak ere, neska pinpirin hauek! Urrutitik zatozte?
—Urruti-urrutitik.
—Zoritxarrekoak! Oinaze handia emango ziaten, begiak erre zizkiatenean!
—Handia —erantzun zion Mikel Strogoffek, Nikolasenganarantz eginez, ikusi izan balu bezala.
—Negar egin huen?
—Bai.
—Nik ere negar egingo nian. Maite dituanak ezin ikusi sekula! Pentsatze hutsarekin! Baina tira, haiek ikusten haute. Kontsolatzeko balio dik beharbada!
—Bai, beharbada! —erantzun zuen Mikel Strogoffek, eta ondotik galdetu—. Esaidak, lagun hori, ez nauk inon ikusi orain baino lehen?
—Hi ikusi, aita txiki hori? Ez, inoiz ez.
—Bada, niri ezaguna egiten zaidak hire ahotsaren soinua.
—Hara bestea berriz! —esan zion Nikolas Pigassofek irribarrea ezpainetan—. Ahotsaren soinua dela-eta ez nauk, bada, ezagutzen! Beharbada nondik natorren jakiteko galdetu didak hori. Ederki! Esango diat. Kolivandik natorrek.
—Kolivandik? —esan zuen Mikel Strogoffek—. Bada, orduan, hantxe egin nian topo hirekin. Ez hengoen telegrafo etxean?
—Balitekek —erantzun zion Nikolasek—. Han bizi ninduan eta lan egin. Transmisioen arduraduna ninduan.
—Eta azken unera arte gelditu hintzen heure postuan?
—Jakina! Batez ere une horretan egon beharra zagok!
—Egun hartan ingeles bat eta frantses bat ez ziren, bada, borrokan ibili hire leihatilaren aurrean, errubloak eskutan, eta ingelesak ez zituen, bada, Bibliaren lehenengo txatalak telegrafiatu?
—Balitekek, aita txiki hori, balitekek, baina ez nauk oroitzen!
—Halakorik! Ez haiz oroitzen?
—Inoiz ez zieat jaramonik egiten bidaltzen ditudan mezuei. Nire betebeharra ahaztea duk, eta batere kasurik ez egitea duk errazena.
Ongi margotzen zuen erantzun hark Nikolas Pigassofen izaera.
Bitartean, kibitka poliki-poliki zihoan aurrera, Mikel Strogoffek aukeran biziago joatea nahiago bazuen ere. Baina Nikolas eta zaldia abiadura horretara jarriak zeuden, eta ez batak ez besteak ezin zuten utzi ibilera patxadatsu hura. Zaldiak, hiru orduz ibili ondoren, ordubetez atseden hartzen zuen, gau eta egun. Geldialdietan, aberea bazkan aritzen zen, eta kibitkaren bidaztiek mokadu bat jaten zuten Serko txakur leiala ondoan zeukatela. Kibitkan hogei lagunentzat adina janari bazen gutxienez, eta Nikolasek eskuzabal jarri zituen elikagaiak bere gurdian apopilo hartutako bi neba-arreben eskura.
Egun oso batean atseden harturik, Nadia indarrak berreskuratzen hasia zen. Nikolas arta handiaz saiatzen zen ahal zen hobekien egon zedin. Bidaia ez zen oso gogorra; poliki zihoazen, dudarik gabe, baina erritmo jarraian. Batzuetan, lozorroak hartzen zuen Nikolas gauetan, gidari zihoala, eta haren zurrunga beteek kontzientzia lasaia zuela ematen zuten aditzera. Horrelakoetan adi begiratuz gero, bazegoen ikustea nola Mikel Strogoffen eskuak zaldiaren gidak bilatzen zituen eta nola azkarrago ibilarazten zuen, Serkoren harridurarako, ezer esan ez arren, hala ere. Gero, trosta hori ohiko ibilerara itzultzen zen, Nikolas itzartzen zelarik, baina kibitka versta batzuk aurreratua zen bere arauzko lastertasunaren gainetik.
Horrela ibiliz, Ishimsk ibaia zeharkatu zuten, eta Ishimskoe, Berikylskoe eta Kuskoe herrixkak, eta Mariinsk ibaia, izen bereko herria, Bogostowlskoe, eta Txula erreka, azkenean, mendebaldeko Siberia eta ekialdekoa bereizten dituena. Bidea zelai neurrigabeetan aurrera hedatzen zen batzuetan, begiari ikuspegi zabal irekia eskainiz, eta pinu oihan mugagabeen azpitik, beste batzuetan, itzalpetik behin ere ez zirela aterako pentsatzen zutela.
Lurralde mortua zen. Inor ez inon. Herrixkak huts-hutsik ia. Nekazariak Jeniseiz bestaldera joanak ziren ihesi, ibaiaren zabalerak beharbada tatariarrak geldiaraziko zituelakoan.
Abuztuaren 22an, kibitka Atxinsk herrira heldu zen, Tomsketik hirurehun eta laurogei verstara. Ehun eta hogei verstako tartea oraindik Krasnoiarskeraino. Ezbeharrik ez zuten izan bidaia horretan. Elkarrekin igarotako sei egunean, Nikolasek, Mikel Strogoffek eta Nadiak nor berean segitu zuten, patxada asaldakaitzean babestua lehenengoa, urduri beste biak, eta zain, lagun zintzo hura noiz berengandik aldenduko.
Esan liteke Mikel Strogoffek eskualde haiek guztiak ikusi egiten zituela Nikolasen eta neska gaztearen begien bitartez. Txandaka ziharduten biek inguruko parajeak harentzat margotzen, kibitka pasatu ahala. Jakinaren gainean zegoen beti oihanean ote zeuden ala zelaian, txabolarik ageri ote zen estepan, siberiarrik azaltzen ote zen zerumugan. Nikolas ez zen isiltzen. Gustuko zuen berba egitea, eta, gauzak begiratzeko zerabilen ikuspegia hau zela edo hura zela, atseginez entzuten zitzaion beti.
Egun batean, Mikel Strogoffek zer eguraldi modu zen galdetu zion.
—Hainbestekoa, aita txiki —erantzun zion—, baina udako azken egunak ditiagu hauek. Udazkena laburra duk Siberian, eta laster dituk sumatzekoak neguko lehen hotzak. Tatariarrek urtaro hotza kanpamentuetatik atera gabe emateko asmoa ote dute?
Mikel Strogoffek burua astindu zuen zalantza adieraziz.
—Ez hago horretan, aita bitxi hori —segitu zuen Nikolasek—. Irkutskera joango direlakoan hago?
—Horren beldur nauk.
—Bai... arrazoi duk. Baditek beren artean gizon maltzur bat bidean hozten utziko ez dituena. Ivan Ogareff izena entzun duk inoiz?
—Bai.
—Badakik norbere herria saltzea ez dagoela ongi?
—Ez... ez zagok ongi... —erantzun zion Mikel Strogoffek, sentimenduei eusteko ahaleginetan.
—Aita txiki hori —jaulki zion Nikolasek—, ez haiz aski haserretzen Ivan Ogareffez hire aurrean hitz egiten denean! Bihotz errusiar guztiek salto egin behar ditek izen hori entzutean!
—Sinets iezadak, lagun hori, gorroto diat hik sekula gorrotatuko ez duan eran —esan zion Mikel Strogoffek.
—Ezin litekek —kontra egin zion Nikolasek—, ez, ezin litekek! Ivan Ogareff gogora etorri, gure Errusia santuari sortzen dion kaltea gogora etorri, eta amorruak hartzen naik, eta harrapatuko banu...
—Harrapatuko bahu?
—Hilko nukeela uste diat.
—Bada, ni, berriz, ziur nagok, guztiz ziur, egon ere —erantzun zion lasai-lasai Mikel Strogoffek.
 
VII
JENISEI IBAIAREN IGAROALDIA
       Abuztuaren 25ean, ilunabarrean, kibiktaren ikusmiran jarri zen Krasnoiarsk herria. Zortzi egun joanak ziren Tomsketik atera zirenez geroztik. Lehenago iritsi ez baziren, Mikel Strogoffen ahaleginak gorabehera, Nikolasek lo gutxi egin zuelako izan zen. Hori zela-eta, ezin zaldiaren ibilera biziagotu eta tarte hura hirurogei bat orduan egin, beste gidari baten eskuetan gertatuko zen legez.
Beharrik, arazo gehiago ez zuten izan tatariarrekin. Ez zen esploratzailerik edo aitzindaririk agertu kibiktaren bidean. Ulertezin samarra zen hori, eta zerbait larria baino ezin izan emirraren tropak Irkutsk aldera berandu gabe oldartzea galarazten zuena.
Eta zerbait larria jazo zen, izan ere. Armada sail bat osatu zuen arrapatakan Jeniseiskeko gobernuak eta Tomskera bidali, hiria berreskuratzeko asmotan. Baina, ahulegia izanik emirraren tropei aurka egiteko, denak elkarturik baitzeuden oraindik, atzera egin behar izan zuen. Feofar Khanek berrehun eta berrogeita hamar mila gizon zituen agindupean, bere soldaduak eta Kokand eta Kunduzeko khanerrietakoak kontaturik, eta gobernu errusiarrak ezin bildu oraindik nahikoa indar haiei aurre egiteko. Ez zirudien inbasioa berehalako batean geldiaraz zitekeenik, eta tatariarren olde guztiak oztoporik ez zeukan Irkutsk aldera abiatzeko.
Tomskeko guda abuztuaren 22an izan zen —horixe ez zekien Mikel Strogoffek—, eta horrek azaltzen zuen zergatik emirraren abangoardia ez zen agertu oraindik Krasnoiarsken hilaren 25ean.
Hala eta guztiz, eta Mikel Strogoffek bere irteeraren ondotik gertatu zenaren berri ez bazuen ere, zerbait bazekien behintzat: hainbat egunetako aldea kentzen ziela tatariarrei, eta ez zuela etsi behar, oraindik ere Irkutskera haien aurretik iristeko abagunea zuen-eta, zortziehun eta berrogeita hamar versta falta baziren ere (900 kilometro).
Gainera, Krasnoiarsken, hamabi mila arima inguruko hiri horretan, ibilgailuak erruz izango ziren, haren ustez. Nikolas Pigassofek hantxe geratzeko asmoa zuenez gero, beharrezkoa zen haren ordez beste gidari bat bilatzea, eta haren kibitkaren ordez beste ibilgailu arinago bat lortzea. Mikel Strogoffek, hiriko gobernadorearengana joan, nor zen eta zertan ari zen azaldu —aise egingo zuena—, eta zalantzarik ez zeukan Irkutskera eperik laburrenean iristeko baliabideak eskura jarriko zizkiotela. Orduan Nikolas Pigassof prestuari eskerrak eman eta lehenbailehen abiatu besterik ez zuen egin beharko, Nadia berekin eramanez, noski, ez baitzuen harengandik bereizi nahi haren aitaren besoetan utzi arte.
Dena dela, Nikolasek Krasnoiarsken gelditzea erabaki zuen, baina «bertan enplegu bat aurkitzeko baldintzapean», haren hitzez esateko.
Izan ere, funtzionario eredugarri hark, azkeneko minutura arte Kolivango posta etxean iraun eta gero, administrazioaren zerbitzuan jarri nahi zuen bere burua atzera ere.
—Zer dela-eta jaso behar dut soldata bat, irabazteko lanik egin ezean? —errepikatzen zuen.
Hortaz, bada, Krasnoiarsken haren zerbitzuez ezin baziren baliatu, nahiz eta hiri hori Irkutskekin telegrafoz komunikaturik egon segur aski, asmoa hartua zuen sendo: Udinskeko posturaino joango zen, edo baita Siberiako hiribururaino bertaraino ere. Kasu horretan, beraz, neba-arrebekin jarraituko zuen bidaian, eta nor topatuko zuten haiek hura baino gidari zuhurragorik, nor hura baino lagun arduratsuagorik?
Krasnoiarsketik versta erdira baino ez zegoen kibitka. Eskuin-ezkerretan egurrezko gurutzeak ageri ziren ugari, aldirietako bide bazterrean tente ipinita. Arratsaldeko zazpiak ziren. Zeru garbian elizen eta etxeen soslaiak marrazten ziren, Jenisei ibaitik gora altxatzen zen amildegiaren ertzean. Ibaiko urek dir-dir egiten zuten eguratsean barreiaturiko azken printzen argipean.
Kibitka gelditu egin zen.
—Arreba, non gaude? —galdetu zuen Mikel Strogoffek.
—Lehenengo etxeetatik versta erdira, gehienez jota —erantzun zion Nadiak.
—Hiri lokartua ote da? —bota zuen Mikel Strogoffek—. Soinurik ez dun iristen nire belarrietara.
—Eta nik ez diat ikusten argirik itzaletan, ezta kerik ere airean gora igotzen —gehitu zuen Nadiak.
—Aparteko hiria! —esan zuen Nikolasek—. Inork ez dik zaratarik ateratzen eta denak goiz oheratzen dituk!
Parte gaiztoko bihozkada batek erdirik erdi zeharkatu zuen Mikel Strogoff. Deus ez zion esan Nadiari Krasnoiarsken jarrita zituen itxaropenez. Han espero zuen bidaia segurtasunez bukatzeko eskuarteak aurkitzea. Beldur handia zuen bere esperantza ez ote zen berriz ere zapuztuko! Nadiak, ordea, pentsamendua igarri zion, nahiz ez ulertu zergatik bere lagunak presa zuen Irkutskera iristeko, gutun inperiala kendu ziotenez geroztik. Egun batean, horretaz galdetu ere egin zion zeharka.
—Irkutskera iritsiko naizela zin egin dinat —besterik ez zion erantzun.
Baina, bere eginkizuna betetzeko, lokomozio modu arin bat bereganatu behar zuen Krasnoiarsken.
—Tira, lagun —esan zion Nikolasi—, zergatik ez goaz aurrera?
—Beldurrak nagok ez ote ditudan hiriko biztanleak iratzarriko neure gurdiaren kirrinkarekin!
Eta zartailu ukaldi txiki bat jota, Nikolasek zaldiari eragin zion. Serkok zaunka egin zuen pixka batean, eta kibitka trosta txikian jaitsi zen Krasnoiarskeko bidean behera. Handik hamar minutura karrika nagusian sartu ziren.
Krasnoiarsk huts-hutsik zegoen! Atenastarrik ez zegoen «Iparraldeko Atenas» hartan, Bourboulon andreak deitu zion bezala. Zalgurdirik ez zebilen, zaldi ederrez horniturik, karrika garbi zabal haietan. Oinezkorik ez zen igarotzen espaloietan barrena, egurrezko etxe handi zoragarri haien oinetan. Andre siberiar dotorerik, Frantziako azken modaren arabera jantzirik, ez zen paseatzen Jeniseiko hegietaraino, urkidi baten erdian moldaturiko parke miragarri hartan zehar. Katedralaren kanpai handiak mutu zirauen, elizetako ezkila multzoak isilik zeuden; eta oso bitxia zen, alajaina, Errusiako hiri bat kanpai soinuaz beterik ez izatea! Baina, hemen, mortua zen nagusi. Bat ere bizidunik ez zen hiri honetan, hain bizia oraindik orain!
Tsarraren kabinetetik haria moztu aurretik bidalitako azken telegramak agindua eman zien gobernadoreari, goarnizioari eta biztanleei, zirenak zirela, Krasnoiarsk bertan behera utzi, gauza baliotsuak edo tatariarrentzat onuragarriak izan zitezkeenak eraman, eta Irkutsken babesa hartzeko. Eta manu bera eman zieten probintziaren herrietako biztanleei. Basamortua utzi nahi zuen gobernu moskutarrak inbaditzaileen aurrean. Rostoptxinen irudira emandako agindu haiek inork ez zituen eztabaidatu, ezta unetxo batean ere. Konplitu egin zituzten, eta horregatik ez zegoen izaki bizidun bakar bat ere Krasnoiarsken.
Mikel Strogoff, Nadia eta Nikolas isilean ibili ziren hiriko karriketan barrena, harridurazko zirrara bat nabaritzen zutela nahi gabe ere. Haiek sortua zen hiri hil hartan entzun zitekeen hots bakarra. Mikel Strogoffek sentimendurik azaleratu ez bazuen ere, amorru gorriak beteko zion bihotza beti atzetik zuen zoritxarraren kontra, haren itxaropenak hutsean gelditu baitziren berriz ere.
—Alajainkoa! —oihu egin zuen Nikolasek—. Soldata gutxi irabaziko diat basamortu honetan!
—Lagun hori —esan zion Nadiak adiskidantzaz—, Irkutskeko bidea hartu beharko duk berriz ere gurekin.
—Beharko, bai, benetan! —erantzun zion—. Haria ibiliko dun oraindik Udinsketik Irkutskera, eta hantxe... Zer, aita txiki hori, abiatuko gara?
—Egon gaitezen bihar arte —erantzun zuen Mikel Strogoffek.
—Arrazoi duk —esan zion Nikolasek—. Jenisei zeharkatu behar diagu, eta argia beharko, ikusi nahi badugu!...
—Ikusi nahi! —xuxurlatu zuen Nadiak, bere lagun itsua buruan.
Nikolasek entzun, eta, Mikel Strogoffen aldera eginez, esan zion:
—Barka ezak, aita txiki! Ai! Eguna eta gaua biak dituk ilunak hiretzat!
—Ez zagok zer barkaturik, lagun hori —ihardetsi zion Mikel Strogoffek, eskua begietatik pasatzen zuela—. Hi haut gidari, eta aurrera segitzen ahal diat horrela. Atseden har ezak ordu batzuetan. Eta Nadiak ere har dezala atseden. Bihar ere argituko dik eguna!
Mikel Strogoffek, Nadiak eta Nikolasek ez zuten luzaro bilatu behar izan, gaua emateko leku bat aurkitu arte. Parean gertatu zitzaien lehenengo etxeko atea bultzatu eta barrura. Hutsik zegoen, gainerako guztiak bezala. Orbel sorta batzuk besterik ez zeuden. Hoberik ezean, zaldiak bazka urri horrekin etsi behar. Kibitkaren elikagaiak ez ziren ahitu oraindik, eta nork bere partea hartu zuen. Gero, paretan zintzilik zegoen Panaghiaren irudi xumearen aurrean belaunikatu, eta Nikolas eta neska gaztea lokartu ziren, Mikel Strogoff beilan zegoen bitartean, lo egin ezinik.
Biharamunean, abuztuak 26, egunak argia eman baino lehen, kibitkari zaldia lotu eta urkidiaren parkea gurutzatu zuten Jenisei ibaiaren ertzera ailegatzeko.
Mikel Strogoff kezka bizitan zegoen. Nola egingo zuen ibaia gurutzatzeko, txalupa eta gabarra guztiak, itxura zuen bezala, puskatu eta suntsitu egin bazituzten tatariarren ibilia atzeratzeko? Mikel Strogoffek bazuen Jeniseiren berri, hainbatetan zeharkatua baitzuen ordurako. Bazekien zabala dela oso, eta ur laster bortitzak dituela uharteen artean zulatutako ibilgu bikoitzean. Egoera normalean, eta bidaztiak, zalgurdiak eta abereak garraiatzeko gabarra berezien bidez, hiru ordu behar dira Jenisei ibaiaz bestaldera pasatzeko, eta zailtasun handiak gaindituz baizik ez dute lortzen gabarrek eskuineko hegira heltzea. Ontzi bat ere gabe, beraz, nola joango zen kibitka ertz batetik bestera?
—Pasako nauk edonola ere! —esaten zuen Mikel Strogoffek behin eta berriz.
Eguna zabaltzen ari zelarik, kibitka ezkerreko ibai ertzera iritsi zen, parkearen ibiltoki ederretako bat amaitzen zen lekura. Toki hartatik, ibaiaren ibilbidea ageri zen ehun bat oineko distantzian, eta, hortaz, ikuspegia zabal-zabala zen guztiz.
—Gabarrarik ikusten duzue? —galdetu zien Mikel Strogoffek, ohartu gabe begiak alde batetik bestera zeramatzala, bera ere ikusteko gai izan balitz bezala.
—Ozta-ozta hasi dik argia urratzen —erantzun zuen Nadiak—. Lanbro lodia zagok oraindik ibaiaren gainean eta ezinezkoa duk ura bereiztea.
—Haren orroa entzuten dinat, ordea! —esan zuen Mikel Strogoffek.
Izan ere, lanbroaren beheko geruzetatik marru gor iskanbilatsua ateratzen zen korronteek eta kontrakorronteek elkar jotzean sortua. Ibaiak ur handia zekarren urte sasoi hartan, eta mendiko uhar baten indarrez isurtzen ari zen, nonbait. Hirurak entzuteari lotu ziren, lanbrozko errezel hura noiz altxatuko zain. Eguzkia arin zihoan zerumugatik gora, eta lehenbiziko izpiek berandu gabe uxatuko zituzten lurrunak.
—Eta zer? —galdetu zuen Mikel Strogoffek.
—Eguzkia lanbroa uxatzen hasi duk, neba —erantzun zion Nadiak—, gero eta zulo gehiago zaudek.
—Ibaiaren maila ez dun ikusten oraindik, arreba?
—Oraindik ez.
—Epe pixkatxo bat har ezak, aita txiki hori —esan zion Nikolasek—. Ezereztu egingo duk-eta laino hori guztia! Begira! Puzka hasi duk haizea! Zuhaitz lerroak agertzen hasi dituk beste hegiko laino altuetan! Dena airean doak! Eguzki errainu ongileek ur bihurtu ditek lurrun pila hori! A! Zein ederra den, nire itsu gizajoa, eta zer zoritxarra hiretzat ezin begiztatzea honelako ikuskizuna!
—Ikusten duk ontzirik? —galdetu zion Mikel Strogoffek.
—Ezta alerik ere —erantzun zion Nikolasek.
—Begira ezak ongi, lagun hori, ibai bazter honetan eta beste aldekoan, begia iristen zaianik eta urrutienera! Ontzi bat, txalupa bat, enbor azalez egindako kanoa bat!
Nikolasek eta Nadiak, amildegiko azken urkietan berme harturik, ibaiaren gainetik atera zuten gorputza, hobeki begiratzeko. Ikusmira izugarri handia agertu zitzaien begien bistan. Jenisei ibaia versta eta erdi zabal da leku hartan, eta bi adar nagusi ditu, bata bestea baino handiagoa. Urak bizi-bizi zihoazen bi adar horietatik aurrera, haltz, sahats eta makalen artetik, eta hainbat uharte inguratzen zituzten, beste hainbeste itsasontzi berdexka irudi zutenak, ibaian ainguraturik. Harago, ekialdeko hegiaren muino altuak nabarmentzen ziren mailaka, oihanez koroatuak. Zuhaitz lerden haien adaburuak gorriz koloreztatuak zeuden orduko argia zela-bide. Uretan gora eta uretan behera, Jenisei ibaia begietatik galtzen zen urrunean.
Baina ontzirik ez, ez ezkerreko ibai ertzean, ez eskuinekoan, ezta uharteen hegietan ere. Den-denak eraman zituzten edo suntsitu, agindutakoa betez. Ezbairik gabe, tatariarrek puska batean gelditu beharko zuten Jenisei ibaiaren hesian Irkutskera hurbildu ezinik, txalupa zubi bat egiteko materiala hegoaldetik ekartzen ez bazuten, behinik behin.
—Oraintxe gogoratu zaidak —esan zuen Mikel Strogoffek—. Gorago bazagok portu txiki bat, Krasnoiarskeko azken etxeetan. Hor lehorreratzen dituk gabarrak. Lagun hori, goazen ibaian gora eta begira ezak ez ote duten txaluparen bat ahaztuta utzi ur izkinan.
Nikolas arin abiatu zen esandako lekurantz. Nadiak Mikel Strogoffi eskutik oratu eta pauso azkarrez gidatu zuen haren atzetik. Txalupa bat, txanel xume bat, zernahi, kibitka sartzeko adinakoa edo, bestela, gurdian haraino iritsitakoak eramateko tamainakoa, eta Mikel Strogoff beste aldera pasatzen saiatuko zen zalantzarik gabe!
Hogei minutu geroago, portu txiki hartara iritsi ziren hirurak. Herritxo bat ematen zuen, Krasnoiarsk azpian kokatua, eta haren azken etxeak ibaiaren mailaraino beheratzen ziren.
Baina ez zegoen ontzirik hondar gainean, ezta txanelik ere ontziralekuaren oholetan. Deus erabilgarririk ez, hiru lagunentzako almadia bat egiten ahalegintzeko.
Mikel Strogoffek Nikolasi itaundu zion, eta honek gogoa kentzeko moduko erantzuna eman zion. Haren ustez, ibaia ezin zen inola ere zeharkatu.
—Pasako gaituk! —ihardetsi zion Mikel Strogoffek, ordea.
Eta bilatzen segitu zuten. Ibai ertzeko etxe batzuk miatu zituzten. Aski zen ateari bultza egitea. Jende apalen txabolak ziren, eta Krasnoiarskeko guztiak bezain huts eta ezer-gabe zeuden. Nikolasek hau aztertzen zuen, Nadiak beste hura arakatzen. Mikel Strogoff bera ere honetan eta hartan sartzen zen, eta zerbait baliagarria aurkitzen saiatzen zen bere eskuez dena ukituta.
Nikolasek eta neskatxak, nork bere aldetik, alferrik zokomiratu zituzten txabola guztiak, eta bilaketa bertan behera uztekotan zeudela, Mikel Strogoff haiei deika zegoela aditu zuten.
Ur izkinara itzuli eta Mikel Strogoff ikusi zuten ate baten alartzean.
—Zatozte! —garrasi egin zien.
Nikolas eta Nadia berehala bertaratu eta txabolan sartu ziren haren atzetik.
—Zer da hau? —galdetu zuen Mikel Strogoffek, biltegi baten bazterrean pilaturiko gauza handi batzuk eskuez ukitzen zituela.
—Zagiak dituk —erantzun zion Nikolasek—, eta dozena-erdia bazagok, alafede!
—Beteak daude?...
—Bai, kumyssez bete-beteak, eta zeinen ederki etorriko zaigun geure elikagaiak berritzeko!
Kumyss hori behor eta gamelu esnez egindako edari bat da, edari bizigarria, baita mozkorgarria ere, eta Nikolas biziki poztu zen aurkikuntzarekin.
—Zagi bat gorde ezak —esan zion Mikel Strogoffek—, baina hustu itzak gainerakoak.
—Oraintxe bertan, aita txiki.
—Ibaia zeharkatzen lagunduko zigutek.
—Eta ontzia?
—Kibitka bera izango duk, nahikoa arina duk-eta ez hondoratzeko. Gainera, eutsi egingo zioagu zagi hauen bidez, eta baita zaldiari ere.
—Ongi pentsatua, aita txiki —esan zuen Nikolasek oihuka—, eta, Jainkoa lagun, osorik iritsiko gaituk portura... nahiz eta beharbada zuzen-zuzen ez joan, ur lasterra hain bortitza izaki!
—Bost axola! —erantzun zuen Mikel Strogoffek—. Pasa egingo gaituk lehenik; eta gero asmatuko diagu Irkutskeko bidea aurkitzen ibaiaren beste aldean.
—Ekin diezaiogun lanari! —esan zuen Nikolasek, eta segituan hasi zen zagiak husten eta kibitkara garraiatzen.
Zagi bat kumyss gorde, eta besteak airez puztu zituzten eta arduraz itxi, flotagailu gisa erabiltzeko. Haietako bi zaldiaren saihetsetan lotu zituzten, zaldia ibai azalean urpera gabe eduki zezaten, eta beste bi kibitkaren endaitzetan ipini, gurpilen artean, gurtetxearen flotazio marrari eusteko.
Gurdia txalupa bihurtu zuten laster batean.
—Beldurrez hago, Nadia? —galdetu zion Mikel Strogoffek.
—Ez, neba —erantzun neskatxak.
—Eta hi, lagun?
—Ni? —oihu egin zuen Nikolasek—. Neure ametsetako bat burutuko diat azkenean: gurdiaz nabigatzea!
Leku hura egokia zen kibitka uretaratzeko, ibai bazterra aldapatsu samarra izanik. Zaldiak herrestan eraman zuen uren ertzeraino, eta aurki zeuden aparailua eta haren motorea ibai azalean igeri. Serko ondoan zihoan, igerian ausart.
Hiru bidaztiak zutik zihoazen gurtetxean. Oinetakoak erantzi zituzten badaezbada, baina, zagiei esker, urak orkatilak ere ez zizkien busti.
Mikel Strogoffek zaldiaren gidak zeramatzan, eta, Nikolasek egiten zizkion oharren arabera, zeihar gidatzen zuen zaldia, baina behartu gabe, ez baitzuen nahi erabat nekatzea, korrontearen kontra egin beharrez. Kibitka uren bideari jarraitzen zion bitartean, dena ongi zihoan, eta, minutu batzuen buruan, Krasnoiarskeko kaiak utzi zituen atzean. Ipar aldera lerratzen zen, eta nabarmena zen beste aldean ez zela lehorreratuko hiriaren parean, askozaz ere beherago baizik. Baina axola gutxi horrek.
Jenisei zailtasun handirik gabe pasatuko zuten, baita ontzi xelebre hartan ere, ur lasterra erregularra izanez gero, baina, zoritxarrez, hainbat zurrunbilok ur zalapartatsu haien azala zulatzen zuten, eta, kibitka laster harrapatu zuen inbutu haietako baten eraginak, Mikel Strogoffek handik urruntzeko erakutsitako adore guztia gorabehera.
Arriskua latza zen. Kibitka ez zihoan jada ekialdeko ur bazterrerantz, aurrera ere ez zihoan; biraka ziharduen berebiziko abiaduraz, zurrunbiloaren erdigunera makurtuz, zaldiko bat zirkuaren pistan bezala, gero eta agudoago. Zaldia zurrunbiloan itotzeko zorian zegoen, burua uretatik kanpo ezin edukiz. Serkok euskarri bat bilatu zuen kibitkan.
Mikel Strogoffek zer ari zen gertatzen ulertu zuen. Lerro biribil batek nola erakartzen zituen senti zezakeen, eta nola lerro hori kiribil gero eta txikiagoetan biltzen ari zen. Hitzik ez zuen esan. Haren begiek arriskua ikusi nahi zuten, hobekiago saihesteko... baina ezin!
Nadia ere isilik. Eskuak gurtesietan ipinita, ontziaren mugimendu bihurriei eusten zien, baina gurdia gero eta gehiago makurtzen ari zen enbutuaren erdira.
Eta Nikolas? Ohartzen ote zen egoeraren larriaz? Lasaitasunez jokatzen ote zuen, ala arriskuarekiko mesprezioz, kemenez ala axolagabekeriaz? Bizitza zer ote zen haren begietan, hutsaren hurrengoa, edo «bost eguneko ostatua», ekialdeko jendeek diotenez, seigarrenean utzi behar duzuna nahi eta nahi ez? Nolanahi ere, istant batean ere ez zitzaion ilundu bere begitarte irribarretsua.
Kibitkak zurrunbiloaren mende segitzen zuen, eta zaldiak ezin gehiago iraun. Tupustean, Mikel Strogoffek, enbarazu egingo dioten arropak erantzi, eta uretara bota du bere burua; gero, zaldi izutuaren brida ukabilaz hartuta, tiraldi ikaragarria eman dio eta erakarpen eremutik askatzea lortu. Kibitka, berriz ere korronte biziak bultzaturik, ibaian behera doa arin bai arin.
—Hori duk eta! —bota zuen Nikolasek.
Bi ordu besterik ez ziren igaro ontziralekua utzi zutenetik, eta kibitka, ibaiaren adar nagusia zeharkaturik, uharte baten hegian lehorreratu zen, uretan behera sei versta baino gehiago egin eta gero.
Hantxe, zaldiak uretatik atera zuen gurdia, eta ordubeteko atsedenaldia eman zioten abere bihoztunari. Gero, urki bikainen itzalpean uharte osoa gurutzatu eta Jenisei ibaiaren adar txikira heldu ziren.
Errazago zeharkatu zuten bigarren ur adar hori. Zurrunbilorik ez zegoen horretan, baina ur lasterra oso-oso azkarra zen, eta kibitka eskuineko aldera iritsi zenerako, beste bost versta eginak zituzten ibaian behera. Urak hamaika verstaz eraman zituen herrestan, guztira.
Siberiako ibai handi hauek, gaurdaino inolako zubirik ezagutu ez dutenak, oztopo latzak dira batetik bestera aise mugitzeko. Adur txarrekoak izan ziren guztiak Mikel Strogoffentzat. Irtishen, tatariarrek haren gabarrari eraso egin eta lantza kolpe batez zauritu zuten. Obin, bala batek zaldi gabe utzi ondoren, mirariz baino ez zien ihes egin atzetik zetozkion zaldizko uzbekei. Labur esateko, Jeniseiren igaroaldi hau izan zen denetan samurrena.
—Ez zuan hain jostagarria izango —jaulki zuen Nikolasek, eskuak bataz bestea igurtzika, ibaiaren eskuin aldean lehorreratu zelarik—, hain zaila gertatu izan ez balitz!
—Ea guretzat zaila baino izan ez den hori —erantzun zion Mikel Strogoffek—, guztiz ezinezkoa den tatariarrentzat.
 
VIII
ERBI BATEK ZEHARKATU DU BIDEA
       Irkutskeraino bidea libre zuela pentsa zezakeen azkenik Mikel Strogoffek. Tatariarrei aurre hartu zien, Tomsken geldiaraziak baitzeuden, eta, emirraren soldaduak Krasnoiarskera iristen zirelarik, hiri abandonatu bat baizik ez zuten aurkituko. Han ez zegoen inolako modurik Jenisei ibaiaren alde batetik bestera laster batean igarotzeko. Beraz, egun batzuetako atzerapena izango zuten, harik eta txalupa zubi batek igarotzen uzten zien arte, eta horrelako lanak kostata baino ezin ziren egin.
Lehenengo aldiz, Ivan Ogareffekin topaketa gaizto hura izan zuenetik, tsarraren mandataria lasaiago zegoen eta helmugaren eta bere artean traba gehiagorik ez zela sortuko espero zezakeen.
Kibitka, hego-ekialderantz hamabost bat versta atzera egin ondoren, estepan barrena urratutako bide luzera iritsi eta hari ekin zion.
Bidea ona zen, ordu arteko onena. Halakotzat jotzen dute, behintzat, Krasnoiarsk eta Irkutsk lotzen dituen tarte hau. Zulo gutxiago lurrean eta astinaldi gutxiago bidaztientzat, itzalgune zabalak eguzki galdatik babesteko, zenbaitetan pinu edo zedro oihan itzelak, ehun versta luze. Akabo zen estepa mugagabe hura, etengabea, zeruarekin bat egiten zuena. Baina huts-hutsik agertzen zen orduan lurralde oparo hura. Herriak bertan behera utziak nonahi; nekazari siberiar bakar bat ere, zeinen artetik arraza eslabiarra nagusi den. Mortua zen hura, baina ez berezko mortua, dakigunez, agindu bidez egindakoa baizik.
Eguraldi ederra zegoen, baina haize hotza zebilen gauean, eta eguzkiak nekez lortzen zuen giroa berotzea. Izan ere, irailaren atarian zeuden, eta latitude altuko eskualde hartan nabarmena da eguzkiak egunez egiten duen arkua gero eta hurbilago igarotzen dela zeru ertzetik. Udazkena laburra da alderdi haietan, nahiz Siberiako eskualde hori ez egon berrogeita hamabosgarren paralelotik gora, hau da, ez Edinburgo eta Kopenhage baino garaiago. Eta, gainera, zenbaitetan uda bukatu orduko hasten da negua, bitartekorik gabe. Goiztiarrak bide dira Asia aldeko Errusiako neguak, eta arras hotzak ere bai, maiz jaisten baita termometroaren hodia merkurioaren izozte punturaino, eta eramateko moduko tenperaturatzat hartzen baitira zero azpitik hogei gradu zentigraduko batez bestekoak.
Eguraldiak, hortaz, bidaztien alde jokatzen zuen. Ez ekaitzik, ez euririk. Beroa neurrikoa, gauak hozkirriak. Nadiaren osasunak eta Mikel Strogoffenak sendo zirauten, eta, Tomsketik irten zirenez geroztik, indarberritzen ari ziren pixkaka-pixkaka lehengo nekeak ahazturik.
Nikolas Pigassof, aldiz, sekula baino sasoi hobean zegoen. Paseo bat zen harentzat bidaia hura, txango atsegin bat. Ezin bururatu zeregin hoberik funtzio gabeko funtzionario hari opor egunak emateko.
—Dudarik gabe —zioen—, nahiago diat bizimodu hau egunean hamabi orduz aulki batean pausatu eta traste txiki bati eragin eta eragin jardun baino!
Bien bitartean, Nikolasek zaldiaren ibilera azkartu zuen. Hori erdiesteko, Mikel Strogoffek Nadia eta bera aitarekin elkartzera zihoazela esan zion. Irkutsken atzerriraturik zegoela eta presa handia zutela haraino iristeko. Ezta pentsatu ere zaldia behartzea, esan zion orobat, zaila baino zailagoa baitzen beste batekin aldatzea; baina, sarritan gelditzen utziz gero, hamabost versta egin aldi oro, esate baterako, aise egingo zituzten hirurogei versta hogeita lau orduko. Gainera, zaldi hark indar handia zuen eta, haren arrazagatik beragatik, gauza zen inondik ere neke handiak pairatzeko. Bidea ez zen larre ederrik gabekoa; belar ugari eta hezea izango zuen bazkatzeko. Horrela bada, lan gehixeago eskatzea bazegoen.
Nikolasek amore eman zuen arrazoi haiek entzunda. Biziki hunkitu zuen aitaren erbestealdia partekatzera zihoazen bi gazte haien egoerak. Deus gutxi, hura baino zirraragarriagorik. Bihotza samur-samur eginik, Nadiari hitz egin zion irribarretsu:
—Zeruko loria! Zer poza hartuko duen Korpanoff jaunak bere begien aurrean ikusten zaituztenean, nolako alaitasunez zabalduko dituen besoak zuek biok besarkatzeko! Irkutskera baldin banoa, eta hala egingo dudala iruditzen zaidan orain, utziko didazue ikusten nola elkartzen zareten aitarekin? Bai, ezta?
Baina gero, kopetan kolpea jo, eta gehitu zuen:
—Baina, bestalde, zer-nolako oinazea bere seme gizajoa itsu dagoela konturatzean! Ai ene! Nolako nahasmendua mundu honetakoa!
Horren guztiaren ondorioa kibitka agudoago ibiltzea izan zen, eta, Mikel Strogoffen kalkuluen arabera, hamar-hamabi versta orduko egiten zuen orain.
Hortaz, bada, abuztuaren 28an Balaiskeko herria igaro zuten bidaztiek, Krasnoiarsketik laurogei verstara; eta 29an, Ribinsk, Balaisketik berrogei verstara.
Biharamunean, hogeita hamabost versta aurrerago, Kamskera iritsi ziren. Aurreko herriak baino handiagoa da, eta izen bereko ibaiak zeharkatzen du Saian mendietatik jaitsi eta Jeniseira isuri baino lehen. Hiri txiki bat besterik ez da. Ikusgarri margotutako etxe zurezkoak, plaza baten inguruan pilaturik, eta, goian gailen, katedralaren kanpandorre garaia, gurutze urreztatua ñir-ñir eguzkipean.
Etxeak hutsak, eliza inor-gabe. Posta etxerik ez, ostatu irekirik ere ez. Zaldi bakar bat ere ez ukuiluetan. Abere bakar bat ere ez estepan. Moskuko gobernuaren aginduak zorrotz-zorrotz bete zituzten. Eraman ezin zena suntsiturik zegoen.
Kamsketik irten eta Irkutskera baino lehen garrantzizko herri bakarra aurkituko zutela jakinarazi zien Mikel Strogoffek bere lagunei, Nijneudinsk izeneko hiri txikia. Nikolasek bazuen haren berri, telegrafo etxea baitzegoen bertan. Eta Kamsk bezain hutsik baldin bazegoen, ekialdeko Siberiako hiribururaino joan beharra izango zuen zeregin bila.
Kibitkak ibi bat igaro zuen erraz aski, Kamsketik harago bidea mozten zuen ibaia zeharkatzeko. Beste alde batetik, ur bide handien beldur ez zuten izan behar Jeniseitik aurrera. Nekeza izan zitekeen Dinka igarotzea, beharbada, baina beste eragozpenik ez zegoen Angara ibairaino iritsi arte, eta Irkutsk hiria Jeniseiren ibaiadar horren eskuin hegian zegoen, hain zuzen.
Ibilaldi luzea izan zen oso Kamsketik hurrengo herrixkaraino, ehun eta hogeita hamar versta ingurukoa. Esan beharrik ez da arauzko geldialdiak egin egin zirela, zeren «horrela egin ezean —Nikolasek zioenez—, zaldiak bidezko erreklamazioren bat aurkezteko eskubidea zuen». Hamabost versta ibili ondoren, atsedena. Akordio hori adostu zuten abere adoretsuarekin, eta, kontratu bat egiten denean, animaliekin izanik ere, kontratuaren klausulak betetzera behartzen du zuzentasunak.
Biriusa erreka gurutzatu eta gero, kibitka Biriusinsken sartu zen, irailaren 4ko goizean.
Han, zorion handiz, Nikolasek dozena bat pogatxa aurkitu zuen labe abandonatu batean, bai eta uretan egositako arroz pila bat ere. Pogatxa pastel antzeko bat da, arkume koipez prestatzen dena, eta, dozena hura, arrozarekin batera, bidaiaren hasierako elikagai kasik ahituak ordezkatzeko gorde zuten gurdian, Krasnoiarsken harturiko zagi kumyssaren ondoan.
Indarrak berritzeko geldialdi luze bat egin ondoren, bideari lotu zitzaizkion irailaren 5ean, afal ondoan. Bostehun versta baizik ez ziren falta Irkutskera iristeko. Tatariarren abangoardiaren arrastorik ez zegoen haien gibelean. Bere bidaian traba gehiagorik ez zuela izango pentsa zezakeen azkenik Mikel Strogoffek funtsez. Zortzi egunean, hamar egunean gehienez ere, duke handiaren aurrean egongo zen.
Biriusinsketik irtetean, erbi batek zeharkatu zuen bidea, kibitkatik hogeita hamar pausora.
—Ai ene! —oihu egin zuen Nikolasek.
—Zer duk, lagun hori? —galdetu zion bizi Mikel Strogoffek, soinurik txikienak ere erne ipintzen zuela, itsu guztiak bezala.
—Ez duk ikusi?... —esan zion Nikolasek, begitarte irribarretsua supituki goibeldurik.
Eta gehitu zuen:
—Ez, bada! Ez! Ezin izan duk ikusi, eta zorionekoa haiz horregatik, aita txiki hori!
—Baina nik ere ez diat ezer ikusi —esan zuen Nadiak.
—Hainbat hobe, hainbat hobe! Baina, neuk bai ikusi dinat!...
—Zer ikusi duk, ordea! —galdetu zion Mikel Strogoffek.
—Erbi bat, gure bidean gurutzatu dena! —erantzun zion Nikolasek.
Errusian, erbi bat bidazti baten bidean gurutzatzea ezbeharren bat hurbil dagoen seinale da, herri sineste baten arabera.
Nikolasek, sineskeriatsua errusiar gehienen antzera, kibitka gelditu zuen.
Mikel Strogoffek bere lagunaren duda-muda ulertu zuen, nahiz haren sinesberatasunarekin bat ez egin inola ere pasatzen diren erbiak direla-eta, eta lasaitzen saiatu zen.
—Hor ez zagok ezer beldur izatekorik, adiskidea —esan zion.
—Ez, hiretzat ez, ezta Nadiarentzat ere, bazakiat, aita txiki —erantzun zuen Nikolasek—, baina bai niretzat!
Gero gaineratu zuen:
—Halabeharra duk...
Eta zaldia trostan jarri zuen berriro ere.
Hala eta guztiz, eguna ezustekorik gabe joan zen, zantzu gaiztoaren kontra.
Biharamunean, irailaren 6an, eguerdian, kibitka Alsalevskeko herrian gelditu zen. Inguruko eskualde osoa bezain inor-gabe zegoen.
Han, etxe baten alartzean, Nadiak xafla gogorreko bi ganibet aurkitu zituen, ehiztari siberiarrek erabiltzen ohi dituztenetakoak. Bat Mikel Strogoffi eman eta hark arropen artean ezkutatu zuen, eta bestea beretzat gorde zuen. Kibitkari hirurogeita hamabost versta baizik ez zitzaizkion falta Nijneudinskera iristeko.
Nikolasek ezin izan zuen bere betiko umore ona berreskuratu bi egun haietan. Parte txarreko seinale hark lur jota utzi zuen, ez sinesteko moduan, eta haraino ordubete isilik egoteko gauza izan ez zena mututurik geratzen zen luzaro, Nadiak ahaleginez hitz eragiten zion arte. Haren jokamolde guztiak bihotzean zirrara larria hartua zuela azaltzen zuen, eta hori ez da harritzekoa iparraldeko arrazako gizonengan, haien arbaso aztikeri zaleek sortu baitzuten mitologia hiperboreala.
Jekaterinburgetik aitzina, Irkutskeko bideak latitudeko 55. graduari jarraitzen dio ia paraleloan, baina, Biriusinsk pasata, hego-ekialdera jaisten da nabarmen, eta zeharka ebakitzen du 100. meridianoa. Erarik laburrena hartzen du sortaldeko Siberiako hiriburura iristeko, Saian mendien azken maldak gaindituz. Mendi horiek Altai katea handiaren adarrak baino ez dira, zeina berrehun verstako distantziatik ageri den begien bistan.
Kibitka lasterka zihoan, bada, bide hartan aurrera. Lasterka, bai! Nabari zen Nikolasek ez zuela zaldia zaintzen lehen bezala eta hark ere presa zuela lehenbailehen heltzeko. Patua aldatzea gaitza zela etsita egon arren, Irkutskeko harresi barruan baizik ez zuen bere burua segurutzat jotzen. Errusiar anitzek hark bezala pentsatuko zuten, eta batek baino gehiagok zaldiaren gidei tira egin eta atzera buelta emango zuen, erbia bere bidea gurutzatzen ikusi orduko!
Bien bitartean, han eta hemen gertatzen ari ziren zenbait xehetasunez ohartu, eta zuzen-zuzenak zirela frogatu zen Nadiak Mikel Strogoff jakinaren gainean jarri zuenean. Nahigabeen saila beharbada ez zen haientzat bukatu.
Izan ere, Krasnoiarsketik hona lurraldearen ondasun naturalak beren horretan bazeuden ere, orain oihanek suaren eta burdinaren arrastoa erakusten zuten, bidearen bi aldeetako zelaiak hondatuta zeuden, eta ezagun-ezagun zen tropa handiren bat igaro zela han barrena.
Nijneudinsk baino hogeita hamar versta lehenago, berriki egindako hondamendiaren aztarnak garbi-garbiak ziren, eta tatariarrei baino ezin leporatu.
Orain ez ziren soilik zaldien apoez zanpa-zanpa egindako zelaiak edo aizkoraz zauritutako oihanak. Bidean zehar sakabanaturiko etxe urriak hutsik ez ezik, batzuk erdi eroriak zeuden, beste batzuk erdi erreak. Bala zuloak ikus zitezkeen haien paretetan.
Aise ulertzekoa da Mikel Strogoffen larritasuna. Zalantzarik ez zegoen, tatariarren andana bat berriki igaro zen bidearen alderdi hartan aurrera, eta, hala ere, ezin inola ere izan emirraren soldaduak, ez baitzen posible hari aurreratzea konturatu gabe. Baina, orduan, zein ziren, bada, beste inbaditzaile hauek, eta esteparen zein bide ezkututan barrena iritsi ziren Irkutskeko bide nagusira? Zein etsai mota berriri aurre egin beharko zion oraindik ere tsarraren mandatariak?
Errezelo horien berri Mikel Strogoffek ez zien eman ez Nikolasi ez Nadiari, kezkatu ez zitezen. Bestalde, bere bidaia segitzea erabakia zuen, oztopo gaindiezin batek geldiarazten ez bazuen, behinik behin. Geroago ikusiko zer komeni zen.
Hurrengo egunean gero eta nabariago zen zaldizkoen eta oinezkoen tropa handi bat igaro berria zela. Kea agertu zen han-hemenka zeru ertzean. Kibitka kontuz aurreratzen zen. Herri abandonatuetako etxe batzuk sutan zeuden oraindik, eta sute haiek azken hogeita lau orduen barruan piztuak ziren inondik ere.
Azkenean, irailaren 8an, kibitka gelditu egin zen. Zaldiak ez zuen aurrera jarraitu nahi. Serko intzirika hasi zen.
—Zer dugu? —galdetu zuen Mikel Strogoffek.
—Hildako bat! —erantzun zuen Nikolasek, kibitkatik behera jauzi egiten zuela.
Mujik baten gorpua zen. Hotza zegoen, eta moztua eta zauritua ikaratzeko moduan.
Nikolasek aitaren egin zuen. Gero, Mikel Strogoffen laguntzaz, bidearen erlaizera baztertu zuten gorpua. Behar bezala ehortzi nahiko zuen, zulo sakon batean lurperaturik, esteparen sarraskijaleek haren hezur dohakabeak grinaz irents ez zitzaten, baina Mikel Strogoffek ez zion betarik eman.
—Goazen, adiskidea, goazen! —oihu egin zion—. Ezin gaituk atzeratu ezta ordubetez ere!
Eta kibitka abian jarri zen berriz ere.
Dena den, Nikolasek ez zuen behin ere aski egingo, ordutik aurrera Siberiako bide nagusian topatu behar zituzten hildako guztiekin azken egitekoak bete nahi izatera. Nijneudinskeko aldirietan hogeinaka zeuden lurrean barreiaturik.
Bide horri jarraitu behar zioten, harik eta erabat ezinezkoa gertatu arte, inbaditzaileen atzaparretan erori gabe. Ez zuten, bada, ibilbidea aldatu, eta hondamenak eta hondakinak pilatzen ikusi zuten herri orotan. Bizigune haiek guztiak, atzerritar poloniarrek sortuak haien izenei erreparatuz gero, arpilatu eta erraustu egin zituzten gupidarik gabe. Hildakoen odola guztiz gatzatu gabe zegoen oraindik. Eta zoritxarreko gertakari horiek nola jazo ziren jakin nahi izanez gero, erantzunik ezin inon aurkitu, ez baitzen inor bizirik gelditzen galdera egiteko.
Egun hartan, arratsaldeko laurak aldean, Nikolasek Nijneudinskeko elizen kanpandorre garaiak erakutsi zituen hatzez. Haien gainak lurrun kiribil lodiek estaltzen zituzten, eta ez zuen ematen hodeiak zirenik.
Nikolasek eta Nadiak so egin eta ikusitakoaren berri ematen zioten Mikel Strogoffi. Erabakia hartu beharra zeukaten. Hirian inor ez baldin bazegoen, arriskurik gabe zeharka zezaketen, baina, tropa mugimendu ulergaitz batengatik, tatariarrak bertan baldin bazeuden, inguratu egin behar zuten kosta ahala kosta.
—Goazen aurrera! —esan zuen Mikel Strogoffek—. Kontu handiz, baina aurrera!
Beste versta bat egin zuten.
—Ez dituk hodeiak, kea baizik! —esan zuen Nadiak garrasi batean—. Neba, hiria erretzen ari dituk!
Izan ere, begi bistakoa zen. Kedar distiratsuak ageri ziren lurrun haien erdian. Ke zurrunbilo haiek gero eta lodiago bihurtzen ari ziren, eta gora zihoazen zeruan. Bestalde, iheslaririk ez. Beharbada su emaileek hiria hutsik aurkitu eta erretzen ari ziren. Baina, tatariarrak ote horrela jokatzen zutenak? Errusiarrak ote, duke handiaren aginduetara? Tsarraren gobernuak erabaki ote zuen Krasnoiarsketik aurrera, Jeniseitik aurrera ez hiririk ez herrixkarik ez uztea emirraren soldaduek aterpe hartzeko modukorik? Eta Mikel Strogoffek zer egin behar zuen? Bertan gelditu ala bidean jarraitu?
Zalantzan zegoen. Hala eta guztiz, aldekoak eta kontrakoak aztertu ondoren, gogoeta bat nagusitu zitzaion. Estepan bidaiatzea neketsua izango zen oso, urratu gabeko bideetan barrena ibiliz gero, baina aukeran nahiago hori tatariarren eskuetan bigarrenez erortzeko arriskuan jartzea baino. Beraz, bide nagusitik ateratzeko proposatu behar zion Nikolasi, eta, bestela ezin bazen, Nijneudinsk atzean utzi arte hartara berriz ez itzultzeko; baina, behingoan, tiro baten desarra entzun dute eskuin aldean. Bala batek txistu egin eta kibitkaren zaldia zerraldo erori da, buruan joa.
Une hartan bertan, hamabi bat zaldizkok bidera oldartu eta kibitka inguratu dute. Mikel Strogoff, Nikolas eta Nadia atzeman eta herrestan daramatzate Nijneudinsk aldera.
Mikel Strogoffek ez zuen batere galdu bere odol hotza, bat-bateko eraso hartan. Etsaiak ikusi ezinean, pentsatu ere ez bere burua defendatzea. Begien ikusmena galdu gabe ere, ez zen saiatuko. Sarraskia sustatzea izango zatekeen. Baina, ikusi ez arren, entzun eta ulertu egiten zuen zer esaten ari ziren.
Hizkuntzarengatik soldadu haiek tatariarrak zirela ezagutu zuen, eta, berbengatik, armada inbaditzailearen aurretik zihoazela.
Horretaz gain, hona zer jakin zuen Mikel Strogoffek, bai haren aurrean memento hartan esandakoarengatik, bai geroago ustekabean aditutako elkarrizketa zatiengatik.
Soldadu haiek ez zeuden zuzenean emirraren aginduetara, hura Jenisei ibaiaren atzean gelditua baitzen oraindik. Hirugarren zutabe batekoak ziren, Kokand eta Kunduzeko khanerrietako tatariarrek osatzen zutena gehienbat, eta Irkutskeko inguruetan bat egitekoak ziren Feofarraren armadarekin.
Ivan Ogareffen aholkuz, eta inbasioak ekialdeko probintzietan arrakasta izan zezan ziurtatzeko, armadaren zutabe hau Semipalatinsk probintziaren muga zeharkatu, Balkash aintziraren hegoaldean barrena igaro, Altai mendien oinen ertzetik pasa eta Jenisei ibaiaren goiko aldera iritsi zen, bazter guztiak arpilatzen eta errausten zituela. Kunduzeko khanerriko ofizial batek egiten zuen buru, eta hark, tsarraren aginduz Krasnoiarsken gertatutakoa ez berritzeko eta emirraren tropek ibaia erraz gurutzatzeko, txalupa pila bat uretaratu eta ibaian behera jitoan joaten utzi zuen. Haiekin aise igaroko ziren ibaiaren eskuin aldera, bai ontzi gisa erabiliz, bai zubi bat eginda. Gero, hirugarren zutabe hark, mendien oinak inguraturik, Jenisei ibarrean behera jo eta bide nagusia hartu zuen Alsalevsk parean. Hori zela-eta, hondamendi ikaragarria ageri zen nonahi hiri txiki horretatik aurrera, tatariarrek gerra egiteko eraren ezaugarri. Nijneudinsk hiriak jasan berri zuen haien suntsitzeko grina, eta, erraustu ondoren, berrogeita hamar mila tatariarrek hiria bertan behera utzi eta Irkutsk aldera egin zuten, haren aurrean lehenengo tokiak hartzeko. Luzaro gabe, emirraren tropak haiekin batuko ziren.
Halakoa zen egoera garai hartan. Egoera latza ekialdeko Siberiako alderdi hartarako, zeharo isolatua baitzegoen, bai eta haren hiriburuaren defendatzaileentzat ere, banaka batzuk baino ez baitziren.
Hona, bada, laburturik Mikel Strogoffek zeren berri jaso zuen: tatariarren hirugarren zutabea Irkutskeko ateetan zegoela eta berandu gabe emirraren eta Ivan Ogareffen armada eta hura elkargana bilduko zirela. Horren ondorioz, Irkutsken setioa eta errendizioa denbora kontua besterik ez zen, eta denbora laburreko kontua beharbada.
Erraz asmatzekoa da nolako gogoetak zetozkion burura Mikel Strogoffi! Nor harrituko baldin eta ataka hartan adoreaz erabat gabetzen bazen, itxaropena guztiz galtzen bazuen? Baina ez zen horrela izan, ordea, eta haren ezpainek hitz hauek baizik ez zituzten xuxurlatu:
—Iritsi egingo nauk!
Zaldizko tatariarrek eraso egin eta handik ordu erdira, Mikel Strogoff, Nikolas eta Nadia Nijneudinsken sartu ziren. Txakur leiala atzetik joan zitzaien, baina urrutixko, badaezpada ere. Gaua ez zuten bertan eman behar, hiriari sua eta garra zerion-eta, eta azken taldeak handik irteteko zorian zeuden.
Gatibuak zaldi gainera igoarazi eta agudo eraman zituzten indarrez. Nikolas, etsi-etsian zihoan, beti bezala; Nadia, Mikel Strogoffenganako fede dudagabea galtzeke; eta Mikel Strogoff, arduragabe itxuraz, baina ihes egiteko aukerez baliatzeko prest.
Tatariarrak gatibuetako bat itsua zela konturatu orduko, haren bizkar barre egiteko gogoa piztu zien beren basakeria berezkoak. Arin zebiltzan. Mikel Strogoffen zaldia, gidaririk gabe nora ezean, orain hona orain hara egiten zuen eta destakamendu osoa nahasten. Eta iraindu egiten zuten; zakarkeriaz bultzatzen. Nadiari bihotza erditzen zitzaion, Nikolas sutan jartzen zen. Baina zer egin zezaketen? Ez zekiten tatariarren hizkuntzan, eta batere errukirik gabe erabiliko zituzten zerbaitetan saiatuz gero.
Segidan, gainera, soldadu haiek, beren basakeria zorroztuz, Mikel Strogoffen zaldia zaldi itsu batekin aldatzeko burutazioa izan zuten. Zaldizko baten hausnarketak ekarri zuen aldaketa. Honela zioela entzun zuen Mikel Strogoffek:
—Baina ikusi egingo dik beharbada errusiar honek!
Nijneudinsketik hirurogei verstara gertatzen zen hura, Tatan eta Txibarlinskoe herrixken artean. Zaldi itsuaren gainean ipini zuten, bada, Mikel Strogoff, eta bridak eskuratu zizkioten adarra joz. Gero, zartailu kolpeka, harrika, garrasika, ahalik lasterrena korrika eragin zioten zaldiari.
Aberea, haren zaldizko itsuak zuzen ezin gidaturik, noiz zuhaitz bat jotzen zuen, noiz bidetik kanpo oldartzen zen. Talkak, baita erorikoak ere, izan zituzten, arras zorigaiztoko ondorioak izan zitzaketenak.
Mikel Strogoffek, ordea, kexarik ez. Saminik agertu ez. Zaldia lurrera erori, eta zain egoten zen noiz altxatuko zuten. Eta altxatu egiten zuten, izan ere, baina jolasarekin segitzeko.
Nikolas, tratu txar haiek ikusita, amorruari ezin eutsirik zegoen. Bere adiskideari laguntzera joan nahi zuen. Baina geldiarazi egiten zuten, eta jipoitu.
Jostaketa hark luzaro iraungo zuen noski, tatariarren gozamenerako, istripu larriago batek bukatu izan ez balu.
Halako batean, irailaren 10ean, zaldi itsua zoratu egin zen. Bide bazterrera atera eta zuzen-zuzen jo zuen lasterka bizian hogeita hamar-berrogei oineko zokogune baterantz
Nikolasek atzetik joan nahi izan zuen! Gelditu zuten. Zaldia, gidaririk gabe, zokogunean behera erori zen bere zaldizkoarekin.
Nadiak eta Nikolasek ikarazko oihua bota zuten!... Horrela erorita, beren laguna jo eta txikitua geratuko zela uste zuten, antza.
Baina Mikel Strogoffek salto egin zuen zelatik eta ez zuen zauririk. Zaldia, berriz, bi hanka hautsiak zituela ikusi zuten, altxatzera joan zirenean. Ez zen ibiltzeko gauza.
Hantxe hiltzen utzi zuten, azken tiroa ere eman gabe, eta Mikel Strogoffek, tatariar baten zelatik loturik, oinez jarraitu behar izan zion destakamenduari.
Arrankurarik ez, ordea, kexa bakar bat ere ez! Ibilera arinez zebilen, estekatzen zuen sokak ia tiratzen ez ziola. «Burdinazko gizona» beti ere, Kissoff jeneralak tsarrari esan legez!
Biharamunean, irailak 11, destakamenduak Txibarlinskoe herri txikia igaro zuen.
Orduan oso ondorio larriko gertakari bat izan zen.
Eguna gautu zuen. Zaldizko tatariarrek geldialdi bat egin, eta batzuk gehiago besteak gutxiago, denak mozkortu dira. Bideari berriz ekiteko agindu diete.
Ordu arte soldaduek Nadia errespetatu dute, mirariz, egia esateko. Baina hartan soldadu batek irain egin dio.
Mikel Strogoffek ez du ez iraina ez iraintzailea ikusi, baina Nikolasek bai.
Orduan, lasai-lasai, batere pentsatu gabe, zertan ari zen jabetu gabe agian, Nikolas soldadu horrengana joan, eta, geldiarazteko mugimendurik egin aurretik, haren zelako zorrotik pistola bat atera eta tiro egiten dio bularrean bete-betean.
Destakamenduko burua berehala etorri zen, tiro hotsa entzutean.
Zaldizkoek txiki-txiki egin behar zuten Nikolas dohakabea, baina, ofizialak keinua egin, eta, ongi lotu ondoren, zaldi baten gainean ezarri zuten trabeska. Gero, lauoinka abiatu zen destakamendua.
Mikel Strogoffen lokarria, hark berak marraskatua ordurako, hautsi egin zen zaldiak ezustean tenk egin zuelarik, eta zaldizkoa, mozkorturik, deusi ere ez zion erreparatu, lasterka bizi-bizian handik abiatuta.
Mikel Strogoff eta Nadia bakar-bakarrik gelditu ziren bidean.
 
IX
ESTEPAN
       Mikel Strogoff eta Nadia aske zeuden berriro ere, Permetik Irtish ibaiaren ur ertzeraino egon ziren gisan. Baina bai bestelakoak oraingo eta orduko egoerak! Orduan tarantas bat zuten, erosoa, zaldiak maiz aldatzen zituzten, eta ongi hornituriko posta etxe batetik bestera zebiltzan, bidaia azkar eta seguru eginez. Orain, oinez joan behar, lokomozio moduren bat lortu ezinik, eskuarterik gabe, eguneroko premiei nola aurpegi eman jakiteke, eta laurehun versta zituzten oraindik egiteko! Eta, gainera, Mikel Strogoffek ez zuen ikusten Nadiaren begien bitartez ez bazen.
Patuak emandako lagun horri dagokionez, kinka gaiztoan galdu berria zuten.
Mikel Strogoff bidearen erlaiz aldera oldartu zen. Nadia, zutik, haren hitz baten esperoan zegoen bideari berriz lotzeko.
Gaueko hamarrak ziren. Hiru ordu eta erdi lehenago sartua zen eguzkia zerumugaren atzealdean. Begi bistan ez etxerik, ezta txabolarik ere. Azkeneko tatariarrak galtzen ari ziren urrun-urrunean. Mikel Strogoff eta Nadia bakar-bakarrik zeuden.
—Zer egingo diote gure lagunari? —deiadar egin zuen neskatxak—. Nikolas gizajoa! Zorigaitzera eraman dik gurekin topo egin izanak!
Mikel Strogoffek ez zuen erantzun.
—Mikel —jarraitu zuen Nadiak—, ez dakik hire defentsan atera dela tatariarren jostailu hintzenean, niregatik jarri duela bizitza arriskuan?
Mikel Strogoff isilik beti. Geldi-geldirik, burua eskuen artean, zer zerabilen buruan? Nadiari ez zion erantzuten, baina entzun egin zion berba egiten zionean?
Bai! Entzuten zion, zeren neskak beste galdera bat egitean:
—Nora eramango haut, Mikel?
—Irkutskera —erantzun zuen.
—Bide nagusian barrena?
—Bai, Nadia!
Mikel Strogoff helburura edonola ere iritsiko zela zin egindako gizon berbera zen oraindik ere. Bide nagusian barrena joatea biderik laburrena hartzea zen. Feofar Khanen armadaren aitzindariak agertuz gero, garaia izango zen bidetik kanpo saiatzeko.
Nadiak Mikel Strogoffi eskutik berriro oratu eta abian jarri ziren.
Biharamunean, irailaren 12an, hogei versta urrunago, Tulunovskoeko herrian, geldialdi txiki bat egin zuten biek. Errea zegoen, eta inor ere gabe. Gauean, Nikolasen gorpua bidean utzi ote zuten bilatu zuen Nadiak, baina alferrik miatu zituen hondakinak, alferrik begiratu hildakoen artean. Ordu arte Nikolas bizirik zegoela zirudien. Baina, ez ote zeukaten horrela, Irkutskeko kanpamentura iristean tormentu ankerra noziarazteko?
Biak goseak zeuden. Mikel Strogoffi urdailak gogor estutzen zion, eta Nadia akiturik zegoen ahora zer eraman gabe. Baina zoria aldekoa izan zuen, eta okela lehor pixka bat aurkitu zuen herriko etxe batean, bai eta sukari batzuk ere, lurruntzez idorturiko ogi zatiak, elikadura gaitasuna behin ere galtzen ez dutenak. Mikel Strogoffek eta neskatxak eraman ahal guztia hartu zuten. Jana ziurtatua zeukaten, behintzat, hainbat egunetarako; eta, ura zela-eta, faltarik ez zen izango Angara ibaiaren mila adar txikiek ureztatutako eskualde hartan.
Bidean berriz ere. Mikel Strogoff urrats ziurrez zebilen eta bere bidelagunarengatik baino ez zuen ibilera moteltzen. Nadiak atzean gelditu nahi ez eta ahalegin handiak egiten zituen. Beharrik, haren lagunak ezin zuen ikusi nolako egoera tamalgarrian ipini zuen nekeak.
Mikel Strogoff ohartu egiten zen, hala ere.
—Leher eginda hoa, ume gaixo hori —esaten zion noizetik noizera.
—Ez —arrapostu eman hark.
—Ibiltzeko gai ez bahaiz, nik eramango haut, Nadia.
—Bai, Mikel.
Egun hartan Oka erreka zeharkatu behar izan zuten, baina ibi eroso bat aurkitu eta zailtasunik batere ez zien eman.
Goi estalia zegoen, tenperatura epela. Beldur izatekoa zen, hala ere, eguraldiak ez zuen euritara egingo, zorigaitza areagotuz. Zaparrada batzuk ere bota zituen, baina ez zuten luze iraun.
Aurrera zihoazen beti, eskua elkarri oraturik, ia mintzatu gabe, Nadia aitzina eta gibelera begira. Egunean bi aldiz gelditzen ziren. Gauean sei orduz hartzen zuten atseden. Txabola batzuetan, Nadiak arkume okela apur bat aurkitu zuen. Oso okela arrunta zen alderdi haietan, eta librak ez zuen balio bi kopek eta erdi baino gehiago.
Baina, beharbada Mikel Strogoffek espero zuenaren kontra, zamari bakar bat ere ez zegoen eskualde guztian. Zaldiak, gameluak, denak akabatuak edo lapurtuak. Oinez segi behar derrigorrean estepa amaigabe hartan aurrera.
Hirugarren zutabe tatariarraren arrastoak ez ziren falta. Hemen zaldi bat hila, han gurdi bat bazterrean botea! Irkutsk aldera zihoan soldadu andana, eta zoritxarreko siberiar ugariren gorpuek markatzen zuten haien bidea. Herrien sarreretan pilatzen ziren hildakoak batez ere. Nadiak, nazkari gaina harturik, hilotz haiek guztiak begiratzen zituen!...
Labur esanda, arriskua ez zegoen aurrean, atzean baizik. Emirraren armada nagusiaren abangoardia noiznahi ager zitekeen, Ivan Ogareffen buruzagitzapean. Jenisei ibaiaren goialdetik bidalitako txalupak Krasnoiarsken egongo ziren horrezkero, eta segidan igaroko zuten ibaia, haiek erabiliz. Bidea libre zegoen inbaditzaileentzat. Errusiarren armadak ezin ezer egin haien ibilaldia eteteko Krasnoiarsketik Baikal aintziraraino. Lehenengo esploratzaile tatariarrak noiz baino noiz agertuko zirela espero zuen, beraz, Mikel Strogoffek.
Hortaz, bada, geldialdi guztietan Nadia gainen batera igo eta adi-adi begiratzen zuen mendebaldera, baina inolako hauts hodeirik ez zen agertzen zaldizko tropak hurbiltzen ari zirela iragartzeko.
Gero, bidean jartzen ziren berriro, eta Mikel Strogoffek, Nadia gaixoa herrestan zeramala sentitzen zuenean, ibilera mantsotzen zuen pixka bat. Gutxitan mintzatzen ziren, eta Nikolasez baizik ez. Neska gazteak ongi itsatsita zuen gogoan egun batzuetako lagun hark beren alde egindako guztia.
Erantzuterakoan, Mikel Strogoff saiatzen zen Nadiari itxaropen pittin bat ematen, berak ñimiñoena ere ez bazuen ere, ongi baino hobeki baitzekien koitadu hura ez zela heriotzatik libratuko.
Egun batez, Mikel Strogoffek zera esan zion neska gazteari:
—Ez didan sekula hitz egiten neure amaz, Nadia?
Haren amaz! Nadiak ez zuen nahi. Zertarako biziagotu oinazea? Hilik ez zegoen bada siberiar zahar hura? Semeak ez zion bada azken musua eman Tomskeko goi lautadan etzanik zegoen amaren gorpuari?
—Hitz egin iezadan amaz, Nadia —esan zuen Mikel Strogoffek, ordea—. Hitz egin! Atsegin emango didan!
Eta orduan Nadiak ordu arte egin ez zuena egin zuen. Marfaren eta bere artean gertaturiko guztia kontatu zion. Nola egin zuten topo Omsken lehenengo aldiz. Nola sen ulertezin batek bultzatu zuen gatibu zahar harengana inondik inora ezagutu gabe. Nola zaindu zuen, eta nolako adorea jasotzen zuen trukean. Garai hartan, Mikel Strogoffen azpian Nikolas Korpanoff baino ez zegoen harentzat.
—Hobe niken hala segitu izan banu! —erantzun zuen Mikel Strogoffek, kopeta ilun.
Geroago gehitu zuen:
—Ez dinat nire zina bete, Nadia. Ama ez ikusteko zina egin ninan!
—Baina hi ez hintzen haren bila joan, Mikel! —esan zion Nadiak—. Halabeharrak baino ez hinduen jarri haren aurrean!
—Neure nortasuna ez nuela agertuko zin egin ninan, gertatzen zena gertatzen zela!
—Mikel, Mikel! Zartailua hire amaren kontra nola altxatzen zuten ikusi eta geldirik egongo hintzen? Ez! Inolako zinak ezin dik galarazi semeak amari laguntzea!
—Ez dinat neure zina bete, Nadia —berriz Mikel Strogoffek—. Barka nazatela Jainkoak eta Aitak!
—Mikel —esan zion Nadiak orduan—, badiat galdera bat egiteko. Ez erantzun, hala egin behar duala uste baduk. Ez diat minik hartuko, hiregandik etorriz gero.
—Esan ezan, Nadia.
—Zergatik duk orain horrenbesteko presa Irkutskera iristeko, tsarraren gutuna kendu badiate?
Mikel Strogoffek indartsu estutu zuen bere bidelagunaren eskua, baina erantzunik ez zion eman.
—Bahekien, bada, zer jartzen zuen gutun horretan Moskutik atera baino lehen? —itaundu zion Nadiak.
—Ez, ez nekinan.
—Pentsatu behar dut, Mikel, nire aitaren besoetan utzi nahi naualako bahoala Irkutskera, beste arrazoirik gabe?
—Ez, Nadia —erantzun zion Mikel Strogoffek serio—. Iruzur egingo ninake horrelakorik sinesten utziko banin. Betebeharrak agintzen didan tokira noan! Eta hi Irkutskera eramateaz, Nadia, orain ez haiz heu ni naramana? Ez dut ikusten hire begien bitartez, ez nau hire eskuak gidatzen? Ez dizkidan ehun aldiz itzuli hiregatik egin bide nituenak? Ez zakinat zoritxarrak inoiz utziko gaituen bakean, baina hire aitaren besoetan utzi izana eskertzen didanan egunean, nik Irkutskera eraman izana eskertuko dinat!
—Mikel gizajoa! —esan zion Nadiak hunkiturik—. Ez hitz egin horrela! Ez duk hori eskatzen diadan erantzuna. Mikel, zergatik duk orain horrenbesteko presa Irkutskera iristeko?
—Ivan Ogareff baino lehen iritsi behar dudalako! —garrasi egin zuen Mikel Strogoffek.
—Baita orain ere?
—Baita orain ere. Eta iritsi egingo naun!
Eta, hitz horiek ahoskatzerakoan, Mikel Strogoff ez zen mintzo traidorearekiko gorrotoz bakarrik. Nadiak ulertu zuen bere lagunak ez ziola den-dena esaten, bai eta den-dena ezin ziola esan ere
Handik hiru egunera, irailaren 15ean, Kuitunskoeko herrixkan sartu ziren, Tulunovskoetik hirurogeita hamar verstara. Neska gaztea ahiturik zebilen. Bere oin minberatuek ozta-ozta eusten zioten zutik. Baina aurrera egiten zuen, nekearen aurka borrokan, eta hauxe zuen pentsamendu bakarra:
«Ikusi ezin nauenez, aurrera segituko dinat erortzen naizen arte!»
Beste alde batetik, trabarik ez zegoen bat ere bidearen tarte hartan, arriskurik ere ez, tatariarrak joan zirenetik. Nekea nekearen gainean besterik ez.
Hurrengo hiru egunean, horrela izan zen. Nabarmena zen inbaditzaileen hirugarren zutabea gero eta urrunago zegoela ekialdean. Atzean lagatako hondakinetan ezagun zen hori: kerik ez zerien errautsei, jada ustelduak zeuden lurrean zeutzan gorpuak.
Mendebaldean ere, deus ez. Emirraren abangoardia ez zen ageri. Mikel Strogoffek aierurik sinesgaitzenak zerabiltzan buruan atzerapen hura azaltzeko. Errusiarrek mehatxu egiten ote zieten tatariarrei Tomsken edo Krasnoiarsken zuzenean eta nahiko kopuruan? Arriskua ote zuen hirugarren zutabeak beste bietatik bakarturik gelditzeko? Horrela izatera, aise defendatuko zuen duke handiak Irkutsk, eta, inbasio baten kontra irabazitako denbora lehenengo urratsa da hura behin-betiko azpian hartzeko.
Mikel Strogoffek batzuetan itxaropen horiek bere burua kulunka zezaten uzten zuen, baina segituan konturatzen zen ameskeriak baino ez zirela, eta bere buruarengan baizik ez zuen konfiantzarik ezartzen, duke handiaren salbazioa haren eskuetan baino egon izan ez balitz bezala.
Hirurogei versta zeuden Kuitunskoetik Kimilteiskoeko herrixkara, eta handik oso hurbil igarotzen da Dinka ibaia, Angararen adarra. Mikel Strogoffek errezelo txarra hartzen zuen ur bide handi samar horrek bidean jartzen zien eragozpenaz pentsatzen zuela. Ez gabarrarik ezta txaluparik ere ezin inola ere aurkitu, eta gurutzatzeko ibirik apenas zuela oroitzen zen, sasoi zoriontsuagoetan zeharkatua baitzuen zenbaitetan. Baina, ibai horren beste aldera pasaturik, ez ibairik ez errekarik ez zuen topatuko handik Irkutskeraino falta ziren berrehun eta hogeita hamar verstako bidean.
Hiru egun eman behar Kimilteiskoera iritsi arte. Nadia arrastaka zebilen. Gogoa kementsua zuen, izan ere, baina gorputza nekepean. Mikel Strogoff ederki jabetzen zen haren egoeraz.
Itsu egon ez balitz, Nadiak esango zion:
—Segi, Mikel, utz nazak txabolaren batean! Irits hadi Irkutskera! Bete ezak heure egitekoa! Ikus ezak nire aita! Esaiok non nagoen! Esaiok haren zain nagoela, eta bien artean jakingo duzue ni aurkitzen! Segi! Ez nauk beldur! Tatariarrek ez naitek harrapatuko! Aitarentzat gordeko nauk; hiretzat! Segi, Mikel! Ezin diat gehiago!...
Behin baino gehiagotan, Nadiak gelditu behar izan zuen. Orduan besoetan hartzen zuen Mikel Strogoffek, eta, berak eramanda neskatxaren nekeaz arduratu beharrik gabe, agudoago ibiltzen zen, bere pauso nekagaitzaz.
Irailaren 18an, gaueko hamarretan, Kimilteiskoera heldu ziren azkenean. Muino baten gainetik, Nadiak lerro argixeagoa begiztatu zuen zeru ertzean. Dinka ibaia zen. Tximista batzuk islatzen ziren uretan, trumoirik gabe, eta eguratsa argiztatzen.
Nadiak bere laguna gidatu zuen herrixkaren hondakinen artetik. Suteen errautsak hotz zeuden. Bospasei egun joanak ziren gutxienez azken tatariarrak han barrena pasa zirenez geroztik.
Herriko azken etxeetara iristean, Nadiak harrizko banku batean bota zuen bere burua.
—Geldituko gara pixka batean? —galdetu zion Mikel Strogoffek.
—Gaua duk, Mikel —erantzun zion Nadiak—. Ez duk atseden hartu nahi ordu batzuetan?
—Dinka igaro nahi ninan. Ibaia emirraren abangoardiaren eta gure artean jartzea nahi ninan. Baina hi ezin haiz ezta arrastaka ere ibili, Nadia gaixoa!
—Hator, Mikel —erantzun zion Nadiak, bere lagunari eskutik oratu eta aurrera eramanez.
Handik bizpahiru verstara mozten zuen Dinka ibaiak Irkutskeko bidea. Bere bidelagunak eskaturiko azken ahalegina egin nahi izan zuen neska gazteak. Hara abiatu ziren, bada, tximisten argipean. Basamortu azkengabean zihoazen aurrera, non erreka hura erdi galduan isurtzen zen. Zuhaitzik ez, tontorrik ez, lautada zabal hartan gailen. Han hasten zen berriz ere Siberiako estepa. Haize zantzurik ez eguratsean. Giroa bare-bare, soinurik txikiena lau aldetara hedatuko zen oztoporik gabe.
Bat-batean, Mikel Strogoff eta Nadia bertan gelditu ziren, hankak lurreko pitzadura batean sartu eta ezin atera balituzte bezala.
Zaunka batek zeharkatu berri du estepa.
—Entzun duk? —esan zuen Nadiak.
Gero, intziri bat, atsekabezko txilio bat, hil hurren dagoen gizaki baten azken deia irudi.
—Nikolas, Nikolas! —oihu egin du neska gazteak, bihozkada makur batek eraginda.
Mikel Strogoffek, belarria erne, burua astindu du.
—Hator, Mikel, hator —esan dio Nadiak.
Arestian pausorik ezin egin bazuen ere, neskak indarrak bildu ditu supituki, asalda-asalda eginda.
—Bidetik atera gara? —galdetu dio Mikel Strogoffek, hautsez beteriko zoruaren ordez belar motza zapaltzen ari dela oharturik.
—Bai... beharrezkoa duk!... —erantzun Nadiak—. Handik, eskuin alde horretatik etorri duk garrasia!
Minutu batzuk geroago, ibaitik versta erdira baino hurbilago daude biak.
Beste zaunka bat entzun da, baina, ahulagoa izan arren, hurbilagotik dator inondik ere.
Nadia gelditu egin da.
—Bai! —esan du Mikelek—. Serko ari dun zaunkaka!... Nagusiari jarraitu zion!
—Nikolas! —oihu egin du neskatxak.
Baina erantzunik ez.
Hegazti harrapari batzuk aireratu dira bakarrik, eta zeru goietan galdu.
Mikel Strogoffek belarria zorroztu du. Nadia lautada hartara begira dago. Argizko isuriak nonahi ageri dira dir-dir, ispilu batean legez, baina ez du ezer ikusi.
Baina ahots bat goratu da berriz ere, eta doinu urrikalgarriaz xuxurlatu:
—Mikel!
Gero, txakur batek jauzi egin du Nadiarengana, guztiz odoldurik. Serko da.
Nikolas bertan egon behar! Hark baizik ezin xuxurlatu Mikelen izena! Non dago? Deitzeko indarrik ere ez du Nadiak.
Mikel Strogoff eskuaz bilatzen ari da, narrasean.
Halako batean, Serkok zaunka egin eta lur arrasetik hegan doan hegazti erraldoi baten kontra oldartu da.
Putre bat da. Serkok haren kontra egitean, gora joan da hegan, baina, atzera itzuli eta txakurra zauritu du! Honek jauzi berriz putrearengana!... Baina mokokada izugarri batek buruan jo eta Serko hilik erori da lurrera.
Horrekin batera, oihu lazgarri bat atera da Nadiaren eztarritik.
—Hortxe... hortxe! —esan du.
Buru bat irteten da lur arrasetik! Harekin estropezu egingo zuen, zeruak esteparen gainera jaurtitzen duen argitasun biziarengatik ez balitz.
Nadia belauniko jarri da buru haren aldamenean.
Nikolas leporaino lurperatua dago, tatariarren usadio basatiari jarraituz. Esteparen erdian utzi zuten, goseak eta egarriak hiltzeko, edo otsoen letaginek eta hegazti harraparien mokoek akaba zezaten. Tortura ikaragarria zoruan sartua dagoen errukarriarentzat, lurrak sakaturik, askatu ezinean, besoak gorputzean lotuta, gorpua hilkutxan bezala! Torturatuak, bizirik buztinezko molde hautsezin horren barruan, herioa lehenbailehen etortzeko eskatu besterik ezin egin, baina beti iristen da motelegi!
Hantxe lurperatu zuten tatariarrek beren presoa hiru egun lehenago!... Hantxe eman zituen Nikolasek hiru egun laguntza zain, baina beranduegi iritsi zitzaion!
Putreek lur arraseko buru hari erreparatu, eta ordu batzuk paseak ziren txakurra bere nagusia hegazti anker haien kontra defendatzen hasi zenetik!
Mikel Strogoffek lurra zulatu zuen ganibetarekin izaki bizi hura hobitik ateratzeko.
Nikolasen begiak, itxiak ordu arte, ireki egin ziren berriz ere.
Mikel eta Nadia ezagutu zituen. Gero:
—Adio, lagunak —xuxurlatu zuen—. Pozik nago zuek berriz ikusita! Otoitz egin nire alde!
Eta horiek izan ziren haren azkeneko hitzak.
Mikel Strogoffek lurra zulatzen segitu zuen. Zanpa-zanpa eginda zegoen, harkaitza bezain gogor. Hala ere, koitadu haren gorputza ateratzea lortu zuen azkenik. Bihotzak taupada egiten ote zuen entzun... baina bat ere soinurik ez zen bular hartan!
Ehortzi nahi izan zuen orduan, estepan ageriz egon ez zedin, eta Nikolas bizirik lurperatzeko egindako zulo hura bera zabaldu eta handitu egin zuen hilik etzanda jartzeko! Eta haren ondoan Serko txakur leiala kokatuko zuen!
Une hartan, iskanbila handia izan zen bidean, handik versta erdira gehienez ere.
Mikel Strogoffek entzun egin zuen.
Zaldizkoen destakamendu bat bazetorren Dinka aldera.
—Nadia! Nadia! —deitu zion ahopean.
Nadia otoitzean zegoen, eta haren ahotsa entzutean, tente jarri zen.
—Begira ezan! begira ezan! —esan zion.
—Tatariarrak! —erantzun zion xuxurla batean.
Emirraren abangoardia zen, izan ere, eta bizi-bizi zihoan Irkutskeko bidean aurrera.
—Ehortzi egingo dinat! Ez zidaten eragotziko! —esan zuen Mikel Strogoffek.
Eta lanean segitu zuen.
Nikolasen gorputza, eskuak bularrean bata bestearen gainean, etzanda gelditu zen hilobi hartan. Mikel Strogoffek eta Nadiak, belauniko, otoitz egin zuten azken aldiz izaki dohakabe, bakezale eta on haren alde, zeinak bizitzaz ordaindu zuen haienganako atxikimendua.
—Eta orain —esan zuen Mikel Strogoffek, lurra botatzen zuela—, estepako otsoek ezin izango diten irentsi!
Gero, eskua mehatxuka luzatu zuen igarotzen ari ziren zaldizkoen troparantz.
—Aurrera, Nadia! —esan zuen.
Mikel Strogoffek ezin bideari jarraitu, tatariarrek hartzen baitzuten. Estepan barrena oldartu behar eta Irkutskera itzulinguruka iritsi. Kezkatu beharrik ez, beraz, Dinka zeharkatzeagatik.
Nadia arrastaka ere ez zen gauza ibiltzeko, baina ikusi egiten zuen haren partez. Besoetan hartu zuen eta probintziaren hego-mendebaldean barneratu zen.
Ehun verstatik gora gelditzen zitzaion ibiltzeko. Nola egin ote zuen? Nola ez zuen nekeak abaildu? Nola elikatu zen ibilaldi hartan? Nondik bildu zuen halako kemen egundokoa Saian mendien lehenbiziko maldak gainditzeko? Ez Nadiak ez berak ezin esango zizuten!
Eta, hala eta guztiz, hamabi egun geroago, urriaren 2an, arratsaldeko seietan, urezko hedadura mugagabe bat zabaltzen zen Mikel Strogoffen oinetan.
Baikal aintzira zen.
 
X
BAIKAL ETA ANGARA
       Baikal aintzira mila eta zazpiehun oineko garaieran dago itsas mailatik gora. Bederatziehun bat versta da luze eta ehun bat zabal. Zenbateko sakonera duen inork ez daki. Bourboulon andreak kontatzen duenez, hango marinelen arabera, «itsaso amandrea» dei diezaioten nahi du. «Aintzira jauna» deituz gero, ernegatu egiten da berehala. Hala ere, elezaharrak dioenez, sekula ez da bertan errusiarrik ito.
Ur gezazko putzu izugarri handi horri mendi bolkaniko sorta aparta batek jartzen dio markoa. Hirurehun ibaik baino gehiagok hornitzen dute aintzira, eta gainezkabide bakarra du, Angara ibaia, zeina, Irkutsk gurutzatu eta gero, Jeniseira isurtzen den. Tunguz mendien adar bat eratzen dute inguruko tontorrek, Altai sistema orografiko zabalaren parte bat osatzen dutela.
Jadanik sasoi hartan eguraldia hotzetik zen. Eskualde hartan gertatzen ohi denez, negu goiztiarrak udazkena beretzat hartu behar zuela irudi zuen, hango giro berezia zela bide. Urriaren lehenengo egunak ziren. Eguzkia arratsaldeko bostetan sartzen zen zerumugan eta gau luzeek zero azpitik jaitsarazten zuten termometroen tenperatura. Lehenengo elurrek zurituak zituzten ordurako Baikal ondoko mendi gailurrak, udara arte horrela iraungo zutenak. Negu siberiarrean, lerek eta karabanek zeharkatzen dute lehorreko itsaso hori, hainbat oinetako izotz geruzaren gainean ibiliz.
Dela norbaitek gizalegea ahaztu eta «aintzira jauna» deitzen diolako, dela arrazoi meteorologikoago batengatik, Baikalen ekaitzak bortitzak izaten dira. Haren olatuak laburrak dira mediterraneo guztietan bezala, eta beldurra sortarazten diete udan nabigatzen duten almadia, txalupa eta steam-boatei.
Aintziraren hego-mendebaldeko muturrera iritsi zen Mikel Strogoff, Nadia besoetan zeramala. Neskaren bizitasun osoa begietan bildurik zegoen, nolabait esateko. Zer espero zezaketen biek probintziaren paraje basa hartan, nekez eta gosez hiltzea besterik? Eta, bestalde, zenbateko tartea falta zitzaion tsarraren mandatariari helmugara iristeko sei mila verstako ibilbide luze hartatik? Hirurogei baino ez, aintziraren ertzean barrena Angarako ahoraino, eta beste laurogei, Angarako ahotik Irkutskeraino: guztira, ehun eta berrogei versta, hau da, hiru eguneko bidaia, gizon indartsu sasoiko batentzat, oinez joanda ere.
Mikel Strogoff, ordea, gizon hori izan zitekeen oraindik?
Zeruak, inondik ere, ez zion proba hori pasarazi nahi izan. Behingoz samur tratatu zuen harekin ordu arte hain anker jokatu zuen halabeharrak. Baikaleko mutur hura, inor gabe zegoela uste zuen estepa alde hura, ez zegoen hutsik une hartan.
Berrogeita hamar bat laguneko talde bat zegoen aintziraren hego-mendebaldeko punta eratzen duen angeluan.
Nadiak talde hura ikusi zuen lehenengoz, Mikel Strogoff, neskatxa besoetan, mendien arteko mehakatik irten zelarik.
Neska gaztea izutu egin zen istant batean, talde hura ez ote zen destakamendu tatariar bat, Baikaleko ur izkinak miatzeko bidalia. Hala izatera, ezin ihesi joan.
Baina Nadia segituan lasaitu zen hori zela-eta.
—Errusiarrak! —garrasi egin zuen.
Eta, azken ahalegin horren ondotik, betazalak itxi eta burua erori zitzaion Mikel Strogoffen bularraren gainera.
Baina errusiarrek ikusi zituzten. Haietako batzuk haiengana lasterka joan ziren eta hondartza txiki baten ertzeraino eraman. Almadia bat zegoen han amarratua.
Abiatzeko prest zeuden.
Errusiar haiek iheslariak ziren, mota desberdinetakoak, Baikaleko puntu hartara bildu zirenak interes berberak bultzaturik. Tatariarren esploratzaileek atzera eragin eta Irkutsken babesa bilatu nahi zuten. Lehorrez, ostera, ezin joan, inbaditzaileek Angarako bi ur bazterrak hartuak baitzituzten, eta urez iristea espero zuten, hiria zeharkatzen duen ibaian behera eginez.
Asmo hark taupadak azkartu zizkion Mikel Strogoffen bihotzari. Azken aukera sortu zen haren jokoan. Baina itxura egiteko indarra izan zuen, egiatan nor zen inoiz baino gehiago ezkutuan eduki nahirik.
Iheslarien asmoa oso erraza zen. Baikal aintzirak badu ur korronte bat goiko hegia inguratu eta Angarako ahoraino doana. Korronte horretaz baliatu nahi zuten lehenik, Baikaleko gainezkabidera iristeko. Gero, ibaiaren ur lasterrek puntu horretatik Irkutskera eramango zuten berekin, hamar-hamabi versta orduko. Egun eta erdian hiria begien bistan izan behar.
Leku hartan ontzirik ez zegoenez, ordezkoa asmatu behar izan zuten. Almadia bat osatu zuten, Siberiako ibaietan behera jaisten ohi direnen gisara. Ur bazterreko mendi kasko batean pinudia zegoen eta hark hornitu zien ur gainean irauteko materiala. Enborrek, batzuk besteekin zumez loturik, gainazal handi bat eratzen zuten ehun lagun aise hartzeko modukoa.
Almadia horren gainera eraman zituzten Mikel Strogoff eta Nadia. Neska gaztea bere senera etorria zen. Zerbait jateko eman zioten, bere lagunari bezala. Gero, orbelezko ohatze batean etzan eta aurki zegoen lo zerraldo.
Galdekatu ziotenei Mikel Strogoffek ez zien deus ere azaldu Tomsken gertatutakoez. Krasnoiarskeko biztanlea zela esan zien, eta ezin izan zela Irkutsken babestu emirraren tropak Dinka ibaiaren ezker hegira iritsi aurretik. Eta gehitu zien tatariarren armada Siberiako hiriburuaren aurrean finkaturik egongo zela segur aski.
Alferrik galtzeko astirik ez, beraz. Gainera, giroa gero eta hotzago zegoen. Tenperatura zero azpira jaitsi zen gauean. Izotz puska batzuk sortuak ziren Baikaleko ur gainean. Almadia bat erraz mugitzen da aintziran hara eta hona, baina ezin era berean egin Angararen ur ertzen artean, izotz puska horiek bidea oztopatuz gero.
Arrazoi horiengatik guztiengatik, bada, lehenbailehen abiatu behar zuten iheslariek.
Gaueko zortzietan amarrak askatu eta, ur korrontearen eraginez, almadia ur izkinatik hurbil hasi zen nabigatzen. Zenbait mujik mardulek haga handi bana zuten eskuetan, eta hura aski zen norabidea zuzentzeko.
Baikaleko marinel zahar batek hartu zuen almadiaren agintea. Hirurogeita bost urte inguruko gizona zen, aintzirako haizeak beltzarandua. Bizar zuri itxi-itxia bularrean behera jaisten zitzaion. Larruzko txanoak burua estaltzen. Itxura latza zuen eta serioa. Bere hupelanda zabal luzea, gerruntzean estuturik, orpoetaraino ailegatzen zitzaion. Agure uzkur hark, txopan eserita, keinuka agintzen zuen eta hamar ordutan hamar hitz baino gehiago ez zuen esaten. Beste alde batetik, zeregin xumea zen, almadia kosta ondoko korrontearen barruan edukitzea, besterik ez, aintziraren erdi aldera joaten utzi gabe.
Mota desberdinetako errusiarrak aurkitzen ziren almadian, arestian esan bezala. Gehienak bertako mujikak ziren, gizonak, andreak, zaharrak eta haurrak, baina bizpahiru erromes elkartu zitzaizkien, inbasioak beren erromesbidean harrapatuak, bai eta fraide batzuk eta pope bat ere. Erromesak kantari zihoazen, bidai makila eskuan, ur ontzia gerritik zintzilik. Bat Ukraniatik zetorren, beste bat Itsaso Horitik eta hirugarrena Finlandiako probintzietatik. Azken hori adin handiko gizona zen, eta limosna ontzi bat zeraman gerrian giltzarrapoz itxia, elizetako pilareetan esekita daudenak bezalakoa. Ezer ez zen harentzat bidaia luze neketsu hartan biltzen zituen sosetatik, eta katea haien giltza ere ez zeukan. Abiapuntura itzultzean baizik ez zen berriz irekiko.
Fraideak inperioaren ipar aldetik zetozen. Hiru hilabete aurretik irten ziren Arkhangelsketik, non zenbait bidaztik ekialdeko hiri baten itxura sumatu duten arrazoi osoz. Uharte santuak bisitatu zituzten, Kareliako itsasaldetik hurbil, eta Solovetskeko komentua, Troitsakoa, Kieveko San Antonio eta Santa Teodosiarenak, azken hau Jagellontarren kutunena izandakoa, Moskuko Simeonofeko monasterioa, Kazangoa, bai eta Sinestun Zaharren eliza ere; eta orain Irkutskera zihoazen, artile zakarrez egindako abitu, txano eta arropekin jantzirik.
Popea, berriz, herriko apaiz xume bat zen, inperio errusiarrak dauzkan seiehun mila horietako bat. Mujikak bezain zirtzil jantzita zegoen, eta ez zen haiek baino gehiago, egia esateko, ez baitzuen ez kargurik ez aginpiderik elizaren barruan eta bere lursaila lantzen baitzuen nekazari bat bezala, bataioak, ezkontzak eta hiletak egiten zituen bitartean. Seme-alabak eta emaztea tatariarren ankerkerietatik urrun jarri zituen, iparraldeko probintzietara bidaliz. Bera, ostera, parrokian geratu zen azken unera arte. Gero, ihesari eman, eta, Irkutskeko bidea itxita egonik, Baikal aintziraraino egin behar izan zuen.
Elizgizon horiek almadiaren brankara bildu eta errezoan ari ziren, tarteka-marteka ahotsa goratuz gau isil haren erdian, eta «Slava Bogu», Aintza Jaunari, irteten zitzaiela ezpainetatik, otoitzaren txatal bat amaitzen zuten guztietan.
Ezbeharrik ez zen izan nabigazio horretan. Nadia lozorro gogorrean zetzan. Mikel Strogoffek beilan eman zuen gaua haren alboan. Loak noizik behinka hartu zuen bakarrik, eta tarte labur horietan ere haren burua esna-esna egon zen.
Egunsentian, almadia Angarako ahotik berrogei verstara zegoen oraindik. Haize bihurriak kontra egiten zion korrontearen eraginari, eta bazitekeen arratsaldeko hirurak edo laurak baino lehen ezin iristea. Baina hori ez zen eragozpena, alderantziz baizik, zeren iheslariak gauez jaitsiko baitziren ibaian behera, eta ilunpeak lagundu baino ez zien egingo hirira sartzeko mementoan.
Marinel zaharrak beldur bakarra adierazi zuen behin baino gehiagotan: izotzak ez ote zuen ur azala estaliko. Gaua hotz-hotza izan zen. Izotz puskak labaintzen ziren ugari mendebaldera, haizearen bultzaz. Ardura gutxi haiengatik, ezin baitziren Angaran sartu, ibaiaren ahoa atzean utzia zutenez gero. Baina pentsatzekoa zen aintziraren ekialdeko aldeetatik zetozenak korronteak erakarri eta ibaiaren bi hegien artean sartuko zirela. Horiek bai zaildu zezaketen ibilera, atzerapenak sortu, bai eta beharbada almadia geldiarazi ere, gainditu ezineko oztoporen bat ur bidean ezarriz.
Mikel Strogoffek, hortaz, interes itzela zuen aintzira nola zegoen eta izotz puskak kopuru handitan agertzen ote ziren jakiteko. Nadia esnatu ondoren, maiz galdetzen zion, eta neskak jakinaren gainean jartzen zuen, uren azalean gertatzen zen guztiaren berri emanez.
Izotz puskak horrela lerratzen ziren bitartean, natur gertakari bitxiak izaten ziren Baikal aintziraren gainazalean. Ur irakinezko iturburu bikainak sortzen ziren han-hemenka, izadiak aintziraren hondoan zulatutako putzu artesiar batzuetatik, eguzki printzek ortzadar txiki banaz apaintzen zituztela. Zurruta haiek ur beroa oso gora jaurti, lurrunetan barreiatu, eta unean bertan tanta txikitan kondentsatzen ziren. Ikuskizun ez ohiko hark liluratu egingo zituen segur aski turista baten begiak, bake-bakean eta gogara bidaiatzen ari bazen Siberiako itsaso hartan barrena.
Arratsaldeko lauretan, Angarako ahoa seinalatu zuen marinel zaharrak kostaldeko haitz handi granitozkoen artean. Eskuineko hegian, Livenitxnaiako portu txikiko eliza eta etxe urriak nabari ziren, ur izkinan eraikiak.
Baina lehenengo izotz puskak ekialdetik etorri, Angararen bi hegien artetik sartu eta Irkutsk aldera jaisten ari ziren, egoera larriagotuz. Oraingoz, hala ere, ez ziren ibaia trabatzeko adina, eta hotza ere ez zen batzuk besteekin elkartzeko bezain handia.
Almadiak portutxora hurbildu eta bertan atrakatu zuen. Marinel zaharrak ordubetez gelditzea erabaki zuen, ezinbesteko konponketa batzuk egiteko. Lokarri batzuk askatu eta enborrak bereizteko arriskuan zeuden. Tinko lotu behar ziren berriz ere, Angara ibaiaren ur laster bizi-biziari eutsiko bazioten.
Urtaro onean, Livenitxnaiako portua ontziratzeko edo lehorreratzeko gunea da Baikal aintzirako bidaztientzat, bai Kiaktara doazenentzat, hau da, Errusiaren eta Txinako mugaren azken hiria jomuga dutenentzat, bai handik datozenentzat. Beraz, sarritan ibiltzen dira han steam-boatak eta aintzirako kabotaje ontzi txiki guztiak.
Baina, une hartan, Livenitxnaia abandonaturik zegoen. Hango biztanleak ezin gelditu tatariarren harrapaketen zain, Angarako bi ur bazterretan baitzebiltzan gora eta behera. Irkutskera bidali zituzten negualdia portutxoan igarotzen zuten ontziak oro, eta, eraman ahal guztia harturik, garaiz babestu ziren ekialdeko Siberiaren hiriburuan.
Marinel zaharrak, beraz, ez zuen espero iheslari gehiago hartzea Livenitxnaiako portu hartan, eta, hala ere, almadia kaian ertzeratzen zelarik, bi bidazti etxe batetik atera eta ur izkinara jo zuten ziztu biziz.
Nadia, txopan eserita, begira zegoen ganora gabe.
Oihu bat atera zitzaion ia. Mikel Strogoffen eskua hartu zuen, eta honek burua altxatu zuen sentitu zuenean.
—Zer dun, Nadia? —galdetu zion.
—Gure bidelagunak, Mikel.
—Nortzuk, Uraleko haitzarteetan topatu genituen frantses eta ingeles haiek?
—Bai.
Mikel Strogoffek dar-dar egin zuen. Zorrotz eusten zion bere nortasun ezkutukoari; ez zion uko egin nahi, baina arriskua zegoen argitara agertzeko.
Izan ere, ez zen Nikolas Korpanoff izango Alcide Jolivetek eta Harry Blountek orain harengan ikusiko zutena, Mikel Strogoff tsarraren mandataria baizik. Bitan jadanik egin zuten topo harekin bi berriemaileek Ixingo posta etxean banandu zirenez geroztik; lehenengoa, Zabedieroko kanpamentuan, Ivan Ogareffen aurpegia knut kolpe batez ebaki zuenean, eta bigarrena, emirrak kondenatu zuenean. Ongi zekiten, bada, zertan ari zen eta nor zen egiatan.
Mikel Strogoffek erabaki bat hartu zuen agudo.
—Nadia —esan zion—, frantses eta ingeles horiek ontziratu bezain laster, eska iezaien niregana etortzeko!
Eta bai, Harry Blount eta Alcide Jolivet ziren, hain zuzen ere, ez patuak, gertakizunen segidak baizik Livenitxnaiako portura eraman zituenak, Mikel Strogoffekin egin bezala.
Jakina da tatariarrak Tomsken nola sartu ziren ikusi zutela, bai eta jaialdiaren bukaerako zigor basatiaren aurretik abiatu zirela hiri hartatik. Ezin jakin, beraz, haien bidelagun zaharra ez zegoela hilik, eta itsutu baizik ez zutela egin emirraren aginduz.
Arratsalde hartan bertan irten ziren Tomsketik, zaldi bana eskuratu ondoren, eta handik aurrera beren kronikak ekialdeko Siberiako kanpamentu errusiarretan idazteko asmo sendo-sendoa harturik.
Alcide Jolivet eta Harry Blount Irkutsk aldera joan ziren, ahal zen agudoen. Feofar Khani aurre hartzea espero zuten, eta hala egingo zuten, hirugarren zutabe hori bat-batean agertu izan ez balitz hegoaldetik Jeniseiko ibarrean zehar. Mikel Strogoffi legez, bidea moztu zien Dinkara heldu baino lehen, eta Baikal aintziraraino jaitsi behar derrigorrean.
Livenitxnaiara iritsi zirelarik, portuan ez zuten inor aurkitu. Baina, bestalde, ezin ziren Irkutsken sartu, armada tatariarrek setiatua baitzuten. Hiru egun eman zituzten han, eta oso larri zeuden almadia bertaratu zenean.
Iheslariek beren asmoaren berri eman zieten. Aukera handia zegoen benetan gauez oharkabean pasa eta Irkutsken sartzeko. Haiekin batera ahalegintzera deliberatu zuten.
Alcide Jolivet berehala hasi zen marinel zaharrarekin solasean, eta bai bera bai bere laguna almadian eraman zitzan erregutu zion. Nahi zuen prezioa jartzeko, ordaindu egingo ziotela, eskatzen ziena eskatzen ziela.
—Hemen ez zagok ordaindu beharrik —erantzun zion serio marinel zaharrak—, hemen bizitza zagok jokoan, horra guztia.
Bi kazetariak ontzira igo eta brankan nola eseri ziren ikusi zuen Nadiak.
Harry Blount beti bezalako ingeles hotza agertzen zen, Ural mendien zeharkaldi osoan hari apenas hitzik egin ez zion berbera.
Alcide Jolivetek, aldiz, ohi baino serioago zirudien, eta, aitortu behar, egoerak aski ongi azaltzen zuela seriotasun haren zergatia.
Alcide Jolivet almadiaren brankan eseri berria zen, bada; eta, supituki, esku batek besoa hartzen ziola sumatu zuen. Atzera biratu eta Nadia ikusi zuen, Mikel Strogoff tsarraren mandatariaren arreba, eta ez gezurrezko Nikolas Korpanoff harena.
Harridurazko garrasi bat egin zuen ia, baina neska gazteak hatza ezpainetara zeramala ikusi zuen.
—Zatoz nirekin —esan zion Nadiak.
Alcide Jolivetek harekin joateko adierazi zion Harry Blounti keinu batez eta neskatxaren atzetik joan zen, axolarik ez balio bezala.
Baina, ezuste handia izan bazen berriemaileentzat Nadia almadia hartan topatzea, askozaz handiagoa Mikel Strogoff ere han ikustea, ez baitzuten uste bizirik zegoenik.
Hurbildu zirenean, Mikel Strogoff ez zen mugitu.
Alcide Jolivet neskarengana bihurtu zen.
—Ezin zaituzte ikusi, jaunak —esan zien—. Tatariarrek begiak erre dizkiote! Nire neba gizajoa itsu dago!
Erruki sentimendu bizia marraztu zitzaien Alcide Joliveti eta haren lagunari begitarteetan.
Geroxeago, biak ala biak Mikel Strogoffen ondoan eserita jarririk, bostekoa eman zioten eta zain gelditu ziren hark zer esango.
—Jaunak —hasi zen Mikel Strogoff ahopeka—, zuek ez duzue jakin behar ez nor naizen, ez zertara etorri naizen Siberiara. Nire sekretua gordetzeko eskatzen dizuet. Agintzen didazue?
—Nire ohorezko hitza duzu —erantzun zion Alcide Jolivetek.
—Bai eta nire gentleman hitza ere —gehitu zuen Harry Blountek.
—Ongi da, jaunak.
—Ezer behar duzu guregandik? —galdetu zion Harry Blountek—. Gure laguntza nahi duzu zure eginkizuna burutzeko?
—Nahiago bakarrik jardutea —erantzun zien Mikel Strogo-ffek.
—Baina ikusmena erre dizute doilor horiek —esan zion Alcide Jolivetek.
—Nadia daukat eta aski dut haren begiekin!
Handik ordu erdira, almadia ibaian sartu zen, Livenitxnaiako portutxoa utzi ondoren. Arratsaldeko bostak ziren. Iluntzen ari zuen. Gaua beltz-beltza izango zen eta baita hotz-hotza ere, tenperatura jadanik zero azpitik zegoen eta.
Alcide Jolivet eta Harry Blount, sekretua gordeko ziotela agindu eta gero, Mikel Strogoffen ondoan gelditu ziren. Ahopean mintzatu ziren elkarrekin, eta itsuak, ordu arte zekiena orduan kontatu ziotenarekin osaturik, gauzak zertan ziren zehatz-mehatz ikasi ahal izan zuen.
Dudarik ez zen, tatariarrak Irkutsk setiatzen ari ziren une hartan, eta haien armadaren hiru zutabeak elkarganaturik zeuden ordurako. Emirra eta Ivan Ogareff hiriburuaren aurrean zeudela ezin zalantzan jarri.
Baina zergatik erakusten zuen tsarraren mandatariak hirira iristeko presa hori, gutun inperiala ezin bazion duke handiari eman eta gutunean zer jartzen zuen ez bazekien? Alcide Jolivetek eta Harry Blountek ez zuten ulertu, Nadiak lehenago ulertu ez zuen era berean.
Beste alde batetik, behin baino ez zuten hitz egin iraganaz. Alcide Jolivetek bere burua behartuta ikusten zuen Mikel Strogoffi zerbait esatera:
—Gure jokaera zuritu beharrean gaude, Ixingo posta etxetik bostekoa eman gabe joan ginelako.
—Ez, eskubidea zenuten koldarra nintzela pentsatzeko!
—Dena dela —gehitu zuen Alcide Jolivetek—, knut kolpe ederra eman zenion madarikatu hari aurpegi betean! Luzaro eramango du marka hura!
—Ez, luzaro ez! —erantzun zuen motz Mikel Strogoffek.
Livenitxnaiatik atera eta ordu erdira, Alcide Jolivet eta haren laguna jakinean jarrita zeuden Mikel Strogoffek eta neska gazteak nolako proba latzak gainditu behar izan zituzten bidean. Zabal-zabal miresten zuten neskaren adorea, bai eta neba itsuarekiko agertzen zuen atxikimendu berdingabea ere. Eta Mikel Strogoffi dagokionez, tsarrak Moskun esandako berbera gogoratu zitzaien: «Gizona da bai, gizonik bada!».
Azkar-azkar zihoan almadia, Angarako ur lasterrak herrestan zeramatzan izotz pusken artean. Ikuspegi aldakorra hedatzen zen ibaiaren bi aldeetan, eta, ikusmenak iruzur eginda, ontzia geldirik zegoela zirudien, eta paisaia ikusgarri haiek mugitzen ari zirela bata bestearen ondotik. Hemen, granitozko amildegi altuak, ertz berezi-berezikoak; han, mendi zintzur basak, errekasto zalapartatsuen pasabideak; noizean behin, ibar zabal bat, herri ketsu baten kokaleku; gero, pinudi sarriak, sugar itsugarriak islatzen. Baina tatariarren arrastoak nonahi ageri baziren ere, ezin haiek ikusi, Irkutskeko inguruetan elkargana bilduak baitziren bereziki.
Bien bitartean, erromesek ahots goraz segitzen zuten otoitzean, eta marinel zaharrak, gehiegi hurbiltzen ziren izotz puskak saihestuz, almadiari Angarako ur laster biziaren erdian eusten zion patxada osoan.
 
XI
BI UR ERTZEN ARTEAN
       Arratseko zortzietan, zeruaren tankerak susmarazi bezala, iluntasun beltzak estali zuen eskualde guztia. Ilargi berria zen, eta haren argiak ez zuen gaua urratuko. Ibaiaren erditik ur ertzak ikusezinak ziren. Amildegiak segituan nahasten ziren doi-doia mugituz zihoazen hodei astunekin. Tarteka, mendebalak bolada batzuk bidali eta Angarako ibar mehar hartan ahitzen zirela zirudien.
Iluntasuna beren asmoen alde izango zuten iheslariek neurri handi batean. Izan ere, tatariarren aurre-postuak bi hegietan mailakatuak egon arren, almadiak aukera handia zuen oharkabean pasatzeko. Eta ez zen uste izatekoa setiatzaileek ibaia trabatua izango zutela Irkutsketik gora, ongi baitzekiten errusiarrek ezin zutela laguntzarik jaso probintziaren hegoaldetik. Laster, gainera, naturak berak ezarriko zuen traba hori, hotzak bi ur ertzen artean pilatzen ari ziren izotz puskak trinko batzen zituenean.
Almadian isiltasuna erabatekoa zen. Ibaian behera abiatu zenetik, erromesen ahotsa ez zen aditzen. Otoitzean ari ziren oraindik, baina haien otoitza marmar bat besterik ez zen, ur bazterretik ezin entzun zitekeena. Iheslariak enbor gainean etzanda zeuden, eta ozta-ozta hausten zuten uraren lerro horizontala beren gorputzen irudiekin. Marinel zaharrak, brankan etzanda bere gizonekin, izotz puskak alboratzea beste zereginik ez zeukan, eta hotsik atera gabe ari zen horretan.
Izotz pusken jitoa ere aldekoa zuten, aurrerago oztopo gaindiezina eratzen ez bazuen, behinik behin. Ez zen zaila izango enborrezko ontzi hari erreparatzea, ibaiaren ur libreetan bakarrik egonez gero, baita itzal ilunetan ere, baina nekez bereiz zitekeen neurri eta itxura guztietako jela pilo mugikor haien artetik, eta, gainera, izotz puskek elkar jotzean sortutako burrunbak estali egiten zituen bestelako soinu susmagarri guztiak.
Hotz sarkorra zabaltzen zen eguratsean zehar. Iheslariek krudelkeriaz nozitzen zuten, han urki adar batzuk besterik ez baitzeukaten aterpe. Batzuk besteen kontra estutzen ziren, tenperaturaren jaitsiera hobeki eramateko. Gau hartan hamar graduraino beheratuko zen zero azpitik. Haize pizar bat bazetorkien mendebaldetik, alde hartako mendi elur zurituak axaletik ukitu ondoren, eta orratzak izan balitu bezala ziztatzen zituen almadiako bidaztiak.
Mikel Strogoffek eta Nadiak, txopan etzanda jarririk, kexarik gabe jasaten zuten gehituriko sufrikario hura. Alcide Jolivetek eta Harry Blountek, haien ondoan paratuta, ahal bezala eusten zieten negu siberiarraren lehenengo eraso haiei. Ez batzuek ez besteek ez zuten hitzik esaten, ezta ahopeka ere. Kinka larri hark hartzen zien arreta oso-osoa. Une oro zerbait gerta zitekeen, arriskuren bat, istripuren bat, eta handik ez zegoen kalterik gabe irteterik.
Mikel Strogoffek lasai-lasai zirudien, jomugara iristekotan egonda ere. Gainera, gertakizunik larrienetan ere ez zen kemenez gabetu. Azkenean bere amaz, Nadiaz, bere buruaz pentsatzeko mementoa hurbiltzen ari zela ikusten hasia zen! Deusen beldur ez zen, azken ezbehar gaizto batena izan ezik: izotz hesi batek ez ote zuen utziko almadia aurrera joan ezinean Irkutskera ailegatu aurretik. Besterik ez zuen buruan; eta azken kolpe ausart bat saiatzeko erabakia hartua zuen, beharrezkoa izanez gero.
Nadia bizkortu egin zen atseden ordu batzuen ondotik. Zorigaitzek zenbaitetan indar fisikoa urratu zioten, baina indar morala sekula ez zioten hondatu. Hark ere erabaki sendoa hartua zuen. Mikel Strogoffek azken ahalegin bat egin behar bazuen helmugara iristeko, ondoan izango zuen gidari. Baina, Irkutskera hurbildu ahala, bere aitaren irudia marrazten zitzaion gogoan gero eta argiago. Setiaturiko hiriaren barruan ikusten zuen, maite zituenetatik urrun, baina borrokan inbaditzaileen kontra inondik ere, bere herriarenganako grinak bultzaturik. Ordu batzuen buruan, zeruak azkenik hala nahi bazuen, amaren azken hitzak esango zizkion, eta ezerk ere ez zituen bananduko. Vasili Fedorren erbesteak bukatzerik ez bazuen, alaba ere erbestean geldituko zen haren ondoan. Gero, berezko joera batengatik, aita berriz ikustea zor zion lagunarengana itzuli ziren haren gogoetak, bidelagun eskuzabal harengana, haren «nebarengana», tatariarrak menderaturik Moskuko bidea hartu eta beharbada berriz ikusiko ez zuen harengana!...
Alcide Joliveti eta Harry Blounti zegokienez, pentsamendu berbera eta bakarra zerabilten biek buruan: egoera larri-larria zela, eta, behar bezala aurkezturik, oso kronika interesgarria idazteko egokieran zeudela. Ingelesak Daily Telegrapheko irakurleak zituen gogoan, eta frantsesak Madeleine lehengusinarenak. Baina halako zirrara ere sentitzen zuten biek ala biek bihotzeko txokoan.
—E! Hainbat hobe! —zioen Alcide Jolivetek bere artean—. Zirrararik sentitu gabe ez dago zirrara sentiarazterik! Eta nago badagoela bertso lerro famaturen bat horrelako zerbait aipatzen duena, baina, zer arraio! nik ez dakit nola den...
Eta ibaia inguratzen zuen itzal lodia zulatzen saiatzen zen bere begi trebatu-trebatuekin.
Bitartean, argi distira handiek ilunpeak urratzen zituzten behin edo behin, eta ur izkinetako zuhaitz multzoen profilak markatzen, ikuskari fantastikoa sortuz. Oihanen bat garretan zegoen, herriren bat erretzen oraindik; eguneko irudien kopia makurra zen, gauaren ilunak izugarriago bihurturik. Angara alde batetik bestera argitzen zen orduan. Izotz puskak ispiluak ziren, eta sugarrak islatzen zituzten angelu guztietatik, kolore guztiekin. Ur lasterrak nahierara bultzatzen zituen jelak, eta almadia, ur gaineko horma puska haien erdian nahasita, oharkabe zihoan aurrera.
Arriskurik ez zegoen artean alde horretatik.
Baina bestelako kontu batek mehatxu egiten zien iheslariei. Ezin aurretik jakin eta ezin inola ere saihestu. Alcide Jolivet hartaz ohartzea nahi izan zuen patuak, eta hona nola konturatu zen.
Almadiaren istriborrean zegoen etzanda, eskua zintzilik uraren mailan ia-ia. Bat-batean, eskua uretan sartu zitzaion apur bat, eta harriturik gelditu zen haren ukituaz. Loditasun lirdingatsua zuela irudi zuen, olio mineral batez osatua edo.
Alcide Jolivetek, ukitu eta gero usaindu egin zuen eta susmoa egiaztatu zitzaion. Ezin zen tronpatu. Nafta likidozko geruza bat zen, Angarako uren gainazala hartzen zuena eta harekin batera zihoana.
Almadia hain erraz su hartzen duen gai horren gainean ari zen nabigatzen egiatan? Nondik zetorren nafta hura? Naturaren gertakari batek jaurti zuen Angararen ur azalera ala tatariarren asmazio suntzitzaile bat ote zen? Sutea Irkutskeraino eraman nahi zuten hauek, gerra zuzenbideak nazio zibilizatuen artean inola ere justifikatzen ez duen modu horren bidez?
Galdera horiek egiten zizkion Alcide Jolivetek bere buruari, baina Harry Blount baino ez zuela jakinaren gainean jarri behar pentsatu zuen, eta bi kazetariak ados etorri ziren beren lagunak ez asaldatzeko beste arrisku horren berri emanez.
Jakina da Asiaren erdialdeko lurra belaki bat bezalakoa dela, hidrogeno karburo isurkariz blaitua. Bakuko portuan, Persiako mugaren ondoan, Abtxerongo penintsulan, itsaso kaspiarraren kostaldean, Asia Txikian, Txinan, Yug-Hianen, Birmanian, olio mineralen iturriak milaka sortzen dira lurraren gainazalean. «Olioaren lurraldea» da, Ipar Amerikan izen hori bera duen eskualdearen antzera.
Hainbat jaialdi erlijiosotan, Bakuko portuan ospatzen direnetan batez ere, bertako jendeek, suaren gurtzaile direnek, nafta likidoa botatzen dute itsasora, eta isurkari hori gainean geratzen da, urak baino dentsitate txikiagoa izanik. Gero, eguzkia sartzen denean eta olio mineralaren geruza itsaso kaspiarrean zehar hedatu delarik, su eman eta ikuskizun paregabeak eskaintzen ditu suzko ozeano hark, olatuak eta sugarrak izurtzen eta lehertzen direla haizearen eraginez.
Baina Bakuko festetan ospakizun baizik ez dena, hondamen izango zen Angarako uretan. Gogo gaiztoz edo arduragabekeriaz sua pizten bazen, begi itxi-ireki batean hedatuko zen sutea Irkutskeraino eta baita handik urrunago ere.
Nolanahi ere, almadian arduragabekeriarik ez zuen inork egingo, baina bai ziren beldurtzekoak Angarako bi ur ertzetako suteak, aski baitzen txinpart edo ilaun bat ibaian erortzea naftazko korronte hura guztia suak har zezan.
Alcide Joliveten eta Harry Blounten errezeloak aise uler ditzakegu, zehatz azaltzea zaila izanik ere. Ez ote zen hobe, arrisku horren aurrean, ur ertzera joan, lehorreratu eta zain gelditzea? Galdera hori zerabilten gogoan.
—Dena dela —esan zuen Alcide Jolivetek—, arriskuak arrisku, nik dakidan bat ez litzateke lehorreratuko!
Eta Mikel Strogoff zeukan buruan.
Bien bitartean, almadia agudo lerratzen zen izotz pusken artetik, batzuen eta besteen arteko tarteak gero eta txikiagoak baziren ere.
Ordu arte, destakamendu tatariarrik ez zen agertu Angarako hegietan, eta, horrek adierazten zuenez, almadia ez zen oraindik iritsi lehenengo aurre-postuen parera. Hala ere, gaueko zortzietan, Harry Blountek gorputz beltz ugari ikusi zuen izotzen gainetan mugitzen. Itzal haiek ziztu bizian urreratzen ari ziren saltoka.
—Tatariarrak! —pentsatu zuen.
Eta brankara herrestan joan eta marinel zaharrari erakutsi zizkion mugimendu susmagarri haiek.
Marinel zaharrak erne begiratu zuen.
—Otsoak besterik ez dituk —esan zion—. Nahiago horiek tatariarrak baino. Baina defendatu beharra zagok, eta hotsik atera gabe.
Izan ere, iheslariek borrokan egin behar izan zuten piztia odolzale haien kontra. Goseak eta hotzak probintzian zehar ibiltzera akuilatu zituzten, eta, almadia usaindu bezain laster, eraso egin zioten. Hortaz, bada, iheslariek borrokari lotu behar, baina su armarik erabili gabe, ezin baitziren urruti egon tatariarren postuetatik. Emakumeak eta haurrak almadiaren erdira bildu ziren, eta gizonak, batzuek hagak eskuetan, beste batzuek ganibetak eta gehienek makilak, erasotzaileei aurka egiten hasi ziren. Garrasi bakar bat ere ez zuten egiten, baina otsoen uluek airea urratzen zuten.
Mikel Strogoffek ez zuen ezer egin gabe egon nahi. Etzanda jarri zen pizti taldea erasoka ari zen aldean. Ganibeta atera, eta, otso bat bere eskumenean pasatzen zen guztian, haren eskuak bazekien eztarrian hondoraino sartzen. Harry Blount eta Alcide Jolivet ere ez ziren geldirik egotekoak, eta gogor jardun zuten. Gainerako guztiak ere ausardia handiz eta erabateko isiltasunaz borrokatzen ziren, batek baino gehiagok hozkada galantak jasan zituzten arren.
Hala eta guztiz, ez zirudien borroka agudo bukatuko zenik. Otsoen taldea berritu egiten zen etengabe, eta Angarako eskuineko aldeak otsoez mukuru egon behar.
—Ez da behin ere bukatuko! —zioen Alcide Jolivetek, odolez gorrituriko labana eskuan dantzatzen zuela.
Eta, izan ere, erasoa hasi eta ordu erdia joana zenean ere, otsoak ehunka zebiltzan oraindik hara-hona korrika izotzen artean.
Iheslariak, neka-neka eginda, etsitzen ari ziren nabarmen. Borrokak itxura onik ez zeukan. Orduan, hamar otso larriren talde batek, goseak amorraturik, begiak dirdai jarioka txingarren pare, almadiaren barrura egin zuen jauzi. Alcide Jolivet eta haren laguna animalia izugarri haien erdira oldartu ziren, eta Mikel Strogoff haiengana zihoan arrastaka, baina, halako batean, dena aldatu zen goitik behera.
Segundo batzuetan, otsoek almadia ez ezik, ibai gaineko izotz puskak ere utzi zituzten. Gorputz beltz haiek sakabanatu ziren guztiak, eta berehala nabaria izan zen eskuineko ur ertzeraino iritsi zirela lasterka bizian.
Otso haiek ilunpea behar zuten beren lana egiteko, eta une hartan distira bizi bat Angararen zabalera guztia argitzen ari zen.
Sekulako sute baten argia zen. Poshkavsk herria erretzen ari zen oso-osorik. Hantxe zeuden tatariarrak azkenean, beren zeregina betetzen. Puntu horretatik behera bi ur ertzak hartuak zituzten Irkutskeraino eta baita Irkutsk pasata ere. Iheslariak nabigazioaren tarterik arriskutsuenera iristen ari ziren, beraz; eta hiriburutik hogeita hamar verstara zeuden oraindik.
Gaueko hamaika eta erdiak ziren. Almadiak aurrera jarraitzen zuen itzalpean, izotzen artean ikusezina; baina batzuetan argi pirrinta handiak ailegatzen ziren haraino. Gauzak horrela, iheslariek, enborren gainean etzanik, zirkinik ere ez zuten egiten, ikusiko zituzten beldurrez.
Herrixkaren sutea gogorra eta bortitza zen. Pinuz egindako etxeak garretan zeuden. Ehun eta berrogeita hamar erretzen ari ziren batera, erretxina bezala. Suaren txinpart hotsari tatariarren alarauak gehitzen zitzaizkien. Marinel zaharrak, almadia ondoko izotz pusketan hagak bermaturik, eskuineko hegi aldera hurbiltzea lortu zuen, eta hirurehun-laurehun oineko aldea bazegoen almadiatik Poshkavsk herriaren sugarretara.
Hala ere, iheslariei erreparatuko zieten dudarik gabe, argiak tarteka jotzen baitzien, su emaileak hain lanpeturik egon izan ez balira herrixkaren suntsiketan. Baina aise ulertzekoak dira Alcide Joliveten eta Harry Blounten beldurrak, almadiaren inguruko isurkari sukoi hura gogoratzen zitzaielarik.
Izan ere, txinpart sorta handiak ihesi zihoazen guztiz sutan zeuden etxe haietatik, eta, kearen kiribilen artetik, zeruan gora egiten zuten bostehun-seiehun oineko garaiera bateraino. Eskuineko ur bazterrean, sutea parez pare izanik, zuhaitzak eta amildegiak suak hartuak zeudela ematen zuen. Hortaz, aski zen txinpart bat Angararen ur azalera erortzea, sutea ur arrasetik zabaldu eta hegi batetik bestera hondamena eramateko. Berehalako batean, almadia galdu egingo zen, bai eta bertan bidaiatzen ziren guztiak ere.
Baina, zorionez, gaueko haize leunak ez zuen alde hartarantz jotzen. Ekialdetik zetorren oraindik ere eta sugarrak ezker aldera bultzatzen zituen. Bazitekeen, beraz, iheslariak arrisku horretatik ere libratzea.
Eta hala izan zen, atzean utzi baitzuten azkenik kiskaltzen ari zen herri txiki hura. Pixkaka-pixkaka, sutearen distira ahulduz joan zen, garren soinua urrunduz, eta azken argiak desagertu ziren Angarako bihurgune zorrotz bateko amildegiak pasatzean.
Gauerdi ingurua zen. Itzal lodiak babesten zuen almadia berriz ere. Tatariarrak hantxe zeuden, atzera eta aurrera bi ur ertzetan barrena. Ezin ikusi, baina ederki entzuten zitzaien. Aurre-postuetako suek ñir-ñir egiten zuten bizi-bizi.
Beste alde batetik, gero eta kontu handiagoz ibili beharra zegoen izotz pusken artean, igarobideak estutzen ari zirelako.
Marinel zaharra zutitu, eta mujikek lanari ekin zioten hagak eskuetan. Den-denek bazuten zeregina, baina almadia gidatzen gero eta zailagoa zen, ibai bidea ixten ari baitzen begien bistan.
Mikel Strogoff brankaraino joan zen narrasean.
Alcide Jolivetek jarraitu zion.
Marinel zaharraren eta haren gizonen esanak entzuten zituzten biek.
—Adi eskuin aldean!
—Kontuz ezkerreko izotz horiekin!
—Eutsi gogor! Eragiok hagari!
—Ordu baten buruan, trabaturik geratuko gaituk!...
—Jainkoak hala nahi badu! —erantzun zuen marinel zaharrak—. Haren nahiaren kontra ez zagok ezer egiterik.
—Entzuten diezu —esan zuen Alcide Jolivetek.
—Bai —erantzun Mikel Strogoffek—, baina jainkoa gurekin dago!
Alabaina, egoera larriagotzen ari zen unerik une. Almadiaren ibilia geldituz gero, iheslariak ez ziren noski Irkutskera iritsiko, baina, horretaz gain, beren ontzia bertan behera utzi beharko zuten, izotzak zanpatu eta birrindu egingo zuen eta. Zumezko lokarriak hautsiko ziren orduan, pinuen enborrak bortxaz banandu eta hormazko geruza gogortuaren azpian hondoratuko ziren, eta zorigabeko haiek beste aterperik ez zuten izango izotz puskak berak baino. Beraz, eguna argitzean, tatariarrek ikusi eta akabatu egingo zituzten gupidarik gabe.
Mikel Strogoff txopara itzuli zen. Nadia zain zeukan. Neskarengana itzuli, eskua hartu eta betiko galdera egin zion:
—Nadia, prest hago?
Eta Nadiak betiko erantzuna eman zion:
—Prest nagok!
Beste versta batzuetan aurrera segitu zuen almadiak ur gaineko izotzen erditik. Jelak ibaia estutzen bazuen, hesia sortuko zen, eta, ondorioz, ezin inola ere ur lasterrari jarraitu. Ordurako askozaz motelago lerratzen ari ziren. Memento oro, danbatekoa edo itzulingurua. Hemen, abordatzea saihestu behar, han, igarobide batera sartu behar. Atzerapen kezkagarriak oso.
Gauak ez zuen luzaro iraungo. Iheslariak goizeko bostak baino lehen Irkutsken ez bazeuden, hirian inoiz sartzeko itxaropena galdu beharko.
Eta ordu bat eta erdian, ahaleginak ahalegin, almadiak hesi trinko bat jo eta gelditu egin zen behin betiko. Ibaian behera zetozen izotzek kolpekatzen zuten, sakatzen zuten oztopoaren kontra eta erabat ibilgetzen, itsasoko uharri batean hondoa jo izan balu bezala.
Paraje hartan, Angara mehartu egiten zen eta haren ibilgu zabala erdira murrizten. Hori dela-eta pilatzen ziren han izotz puskak. Ezari-ezarian bat egiten zuten batzuek besteekin. Iristen ziren puskek aurrekoak sakatzen zituzten, eta hotzaren eragin gero eta gogorragoak junturak iltzatzen. Bostehun oin beherago, ibaiaren ibilgua zabaltzen zen berriro ere, eta izotz puskak jela banku haren beheko ertzetik bereizi eta aurrera segitzen zuten Irkutskeraino. Ur ertzen estugune hori gabe segur aski jelazko hesirik ez zen sortuko, eta almadiak bidea libre izango zuen uretan behera jarraitzeko. Baina konponbiderik ez, eta iheslariek alde batera utzi behar zuten beren helmuga erdiesteko itxaropen guztia.
Eskura izanez gero balea arrantzaleek ice-fielden artetik ubideak urratzeko erabiltzen dituzten lanabesak, izotz banku hura ebakitzeko modurik izanez gero ibaia berriz zabaltzen zen lekuraino, ez zuten betarik izango beharbada? Baina zerrarik ez, pikotxik ez, deus ez azal hari erasotzeko, hotzaren hotzaz granitoa baino gogorrago bihurturiko gain hura apurtzeko.
Zer egin?
Une hartan, tiro hotsa entzun zen Angararen eskuineko hegitik eta bala zaparrada bat erori zen almadiaren gainera. Tatariarrek ikusi zituzten? Bai horixe, zeren desarra gehiagok eztanda egin zuten ezkerreko hegian ere. Bi aldeen erdian harrapaturik, tiratzaile tatariarren jomuga bilakatu ziren. Balek batzuk zauritu zituzten, nahiz tiroa itsu-itsuan baino ez egin iluntasun haren barruan.
—Hator, Nadia —xuxurlatu zion Mikel Strogoffek neska gazteari belarrian.
Ohar bakar bat ere egin gabe, «denetarako prest», Nadiak Mikel Strogoffen eskua hartu zuen.
—Jelazko hesia zeharkatu behar dinagu —esan zion ahopean—. Gida nazan, baina inork ez dezala ikus almadiatik bagoazela!
Nadiak obeditu egin zuen. Mikel Strogoff eta biak azkar lerratu ziren izotz bankuaren gainazalean aurrera, tiroen argiek han-hemenka baizik apurtzen ez zuten iluntasun beltz haren erdian.
Nadia Mikel Strogoffen aurretik zihoan narrasean. Balak inguruan jausten zitzaizkien, kazkabar erauntsiaren irudira, hormaren gainean zirtaka. Jelazko hesia latza zen eta ertz-zorrotza, eta eskuak odoldu zitzaizkien. Baina aurrera segitzen zuten, ordea.
Hamar minutu geroago hesiaren beheko ertzera iritsi ziren. Han, Angarako urak libre zeuden berriro ere. Izotz puska batzuk poliki-poliki bereizten ziren jela pila hartatik. Ur lasterrera itzuli eta behera zihoazen hirirantz.
Mikel Strogoffek zer egin nahi zuen ulertu zuen Nadiak. Puska bat ikusi zuen jelazko hesiari ozta-ozta itsatsita.
—Hator —esan zion Nadiak.
Etzanda jarri ziren biak jela zati haren gainean, eta zatia kulunka txiki batez hesitik aldendu zen.
Izotz puska uretan behera abiatu zen. Bidean oztoporik ez, ibaiaren ibilgua zabaldurik.
Mikel Strogoffek eta Nadiak desarrak entzuten zituzten, garrasiak, laguntza eske, tatariarren alarauak ibaian gora... Baina gero eta soinu gutxiago aditzen ziren, eta azkenean estutasunezko intziriak eta poz basatizko deiadarrak erabat itzali ziren urrunean.
—Gure lagun gaixoak! —esan zuen Nadiak xuxurla batean.
Ordu erdi batez, ur lasterrak bizi-bizi eraman zuen Mikel Strogoffen eta Nadiaren izotz puska. Noiznahi hondoratu zitekeen haien hanka azpian. Uren korrontean harturik, ibaiaren erditik zihoan, eta ez zen beharrezkoa albora eragitea, Irkutskeko kaietara hurbiltzeko tenorea iritsi artean.
Mikel Strogoffek, hortzak estuturik eta belarria erne, hitzik ez zuen esaten. Behin ere ez zen egon bere helmugatik horren hurbil. Lortuko zuela sentitzen zuen bihotzean!...
Goizeko ordu bietan, bi argi lerro piztu ziren zerumuga itzaltsuan, Angararen bi ur ertzek bat egiten zuten lekuan.
Eskuin aldean Irkutskeko argiak zeuden. Ezker aldean, tatariarren kanpamentuko suak.
Mikel Strogoff hiritik versta erdira baino ez zegoen.
—Azkenean! —murmurikatu zuen.
Baina, bat-batean, Nadiak garrasi egin zuen.
Garrasia entzutean, Mikel Strogoff zutitu egin zen izotz puska kolokaren gainean. Haren eskua Angararen goi alderantz luzatu zen. Haren begitartea, isla urdinez guztiz argiturik, izu-ikara emateko modukoa bihurtu zen, eta orduan, haren begiak argitara berriz zabaldu izan balira bezala:
—A! —oihu egin zuen—. Jainkoa bera dago gure kontra!
 
XII
IRKUTSK
Irkutsk da ekialdeko Siberiako hiriburua. Bertan hogeita hamar mila lagun bizi dira eskuarki. Muino altu samar batean dago, Angara ibaiaren eskuineko hegian. Mendixka horretan dituzte oinarriak hiriko elizek eta haien gaineko katedral handiak; gain horretan dituzte zimentuak etxeek eta beste eraikuntzek, nahas-mahas kokaturik ikusgarriro.
Urruntxotik ikusita, Siberiako bide nagusian hogei versta harago dagoen menditik, esaterako, ekialdeko hirien tankera hartzen du nolabait; kupulak eta kanpandorre txikiak ageri dira, puntetan orratz segailak zerura, minareteen antzekoak, eta domo sabel-handiak apaingarri, potiz japoniarrak irudi dutenak. Baina itxura hori galtzen da bidaztiaren begietatik, hirira barneratzen denean. Erdi bizantziarra, erdi txinatarra zirudiena europar bilakatzen da berehalaxe. Karrikak, harri zapalduez eginak, espaloiak alboetan, ubideak zeharka, urki erraldoien itzalpean. Etxeak, adreiluz eta zurez eraikiak, eta hainbat solairutakoak bat baino gehiago. Zalgurdiak ugari hara-hona, eta tarantas eta telegak ez ezik, baita kupeak eta kalesak ere. Eta hango jendeak, zibilizazioaren garapenetan hain aurreratuak, Parisko azken modak zeintzuk diren beti ongi dakitenak.
Garai hartan, Irkutsk, probintziako siberiarren aterpe, jendez gainezka zegoen. Mota guztietako baliabide eta eskuarteak oparo zeuden han. Irkutsk biltegi handi bat da, non Txinaren, erdialdeko Asiaren eta Europaren artean trukatzen diren salgai zenbatezinak pilatzen diren. Beldurrik gabe, Angarako ibarreko nekazariak, mongol-khalkhak, tunguzak eta buretak, erakarri zituzten hirira, eta mortua zabaldu inbaditzaileen eta hiriaren artean.
Irkutsken du egoitza ekialdeko Siberiako gobernadore nagusiak. Haren agindupean gobernadore zibil bat badago, probintziaren administrazioaren ardura bere gain duena, polizi buru bat, oso lanpetua beti hainbeste atzerriratu dituen hiri honetan, eta alkate bat, merkatarien buru, pertsonaia garrantzitsua oso, bai sekulako aberastasunen jabe delako, bai bere administratuen gain eragin handia duelako.
Irkutskeko goarnizioan une hartan kosakoen errejimentu bat zegoen, bi mila soldadu oinezko guztira, bai eta bertako jendarme saila ere, kaskoa buruan eta uniforme urdina soinean, zilarrez galoitua.
Bestalde, jakina denez, eta arrazoi bereziengatik, duke handia hiriaren barruan zegoen inbasioaren hasieratik.
Argibideren bat eman behar hori dela-eta.
Garrantzi politiko handiko bidaia batek eraman zuen tsarraren anaia ekialdeko Asiako probintzia urrun haietara.
Duke handiak Siberiako hiri nagusiak bisitatu zituen, baina militar gisa eta printzeen arrandiari uko eginez, segizioan bere ofizialak eta kosako talde bat baizik ez zeramala. Bidaiaren azken aldian, Transbaikaliako eskualdeetaraino iritsi zen, eta Nikolaievsk, Errusiako azken hiria, Okhotskeko itsasoaren ertzean kokatua, ohoratu egin zen hain pertsonaia handiari harrera eginda.
Inperio moskutar ikaragarriaren mugaraino heldu eta Irkutskera itzultzen ari zen duke handia. Handik Europako bidea hartzeko asmoa zuen, baina orduan inbasio arriskutsu bezain bat-bateko haren berri eman zioten. Agudo baino agudoago sartu zen hiriburuan. Iritsi zenerako, Errusiarekiko komunikazioak eteteko zorian zeuden. Telegrama batzuk jaso zituen, hala ere, Petersburgetik eta Moskutik, eta erantzuteko aukera ere izan zuen. Baina, gero, haria etenda geratu zen, dakigunez.
Irkutsk isolaturik gelditu zen, munduko bazter guztietatik bakartua.
Duke handiak defentsa antolatu besterik ezin egin, eta horretan jardun zuen tinko eta odol hotzean, bestelako estutasunetan erakutsia zuen legez.
Albiste txarrak banan-banan ailegatu ziren Irkutskera. Tatariarrek Ixin hartua zuten. Omsk azpiratua. Tomsk menderatua. Siberiako hiriburua kosta ahala kosta salbatu behar okupaziotik. Laguntzarik ez zuten izango, ez aurki, behinik behin. Amur eta Jakutsk probintzietan barreiaturik zeuden tropa urriak ez ziren tatariarren oldeei eusteko gauza izango. Beraz, Irkutsk setiatu egingo zuten nahitaez, eta garrantzizkoena oroz gain hiria setio luze samarrari eusteko eran ezartzea zen.
Tomsk tatariarren atzaparretan jausi zen egunean ekin zieten lanei. Azken albiste horrekin batera, duke handiak jakin zuen armada inbaditzailearen buru Bukharako emirrak berak egiten zuela bere khan aliatuen laguntzarekin, baina ez zuen jakin, ordea, buruzagi barbaro haien gudalburua Ivan Ogareff zela, ezagutzen ez zuen ofizial errusiar bat, dukeak berak behinola degradatu zuena.
Lehenengo eta behin, gorago ikusi den bezala, Irkutsk probintziaren biztanleei hiriak eta herriak uzteko eskatu zieten. Hiriburuan babestu ez zirenek harago joan behar izan zuten, Baikal aintziraz bestaldera, tatariarrek ez baitzituzten bere txikizioak alderdi haietaraino eramango segur aski. Gari eta zuhain uztak hirirako konfiskatu zituzten eta botere moskutarrak ekialde urrunean zeukan azkeneko gotorleku hura prest gelditu zen tatariarren aurka denboraldi batez borrokatzeko.
Irkutsk hiria, 1611n sortua, Irkut eta Angara ibaiak batzen diren lekuan kokaturik dago, azken honen eskuineko ur bazterrean. Zurezko bi zubi dauzka, pilote gainean eraikiak, ubidearen zabalera osoa nabigaziorako libre uzteko moduan jarriak, eta haien bidez elkartzen dira hiria eta ezker aldean hedatzen diren auzuneak. Alde horretatik defentsa erraza zen. Auzuneak abandonatu zituzten, eta etxe guztiak lurrera bota, duke handiaren artilleriak, eskasa zoritxarrez, trabarik izan ez zezan. Bi zubiak suntsitu zituzten. Angara zabal-zabala da leku hartan, eta ezin inola ere handik igaro setiatuen desarren azpian.
Baina ibaia uretan gorago eta beherago zeharka zitekeen, eta, beraz, arriskua zegoen Irkutsk ekialdetik ere erasotzeko, han harresirik edo bestelako babesik ez zegoenez gero.
Gotortze lanetan jardun zuten, bada, beso guztiek lehenbizi; bai eta gau eta egun jardun ere. Biztanleria gogor saiatzen zen lanean, aurrerago borrokan egingo zuen legez. Soldaduak, merkatariak, atzerriratuak, nekazariak, den-denak hiriaren salbazioaren alde aritu ziren eginahalean. Tatariarrak Angaran agertu baino zortzi egun lehenago, lurrezko hesiak eraikiak zeuden. Erreten bat zulatu zuten hesiaren ezpondaren eta kontraezpondaren artean, eta Angararen urez bete zuten. Ezin hiria hartu erasoaldi bakar batean. Inguratu eta setiatu behar, derrigorrean.
Tatariarren hirugarren zutabea, Jeniseiko ibarrean gora egin zuena, irailaren 24an agertu zen Irkutsk aurrean, eta segituan jabetu ziren auzune abandonatuez.
Tatariarrak antolatzen hasi ziren, bada, emirraren eta haren aliatuen zutabeak iristen ziren bitartean.
Eta irailaren 25ean elkarganatu ziren armadako hiru sailak Angarako kanpamentuan. Soldadu guztiak, konkistaturiko hirietan utzitako goarnizioak izan ezik, Feofar Khanen agintepean gelditu ziren bat eginak.
Ivan Ogareff laster ohartu zen Angara ezin zela zeharkatu Irkutsken parean, eta tropa kopuru handi bat zenbait versta ibaian behera bidali eta beste aldera igaro ziren berariaz moldaturiko txalupa zubi batzuen bidez. Duke handia ez zen saiatu igarotze hori eragozten. Atzeratu baizik ez zuen egingo, baina ez inola ere erabat galarazi, gudako artilleriarik eskuartean izan gabe; eta Irkutsk barruan geratu zen arrazoi horregatik.
Tatariarrek ibaiaren eskuineko hegia hartu zuten; gero, hiri aldera igo ziren Angara gaineko oihanetan zehar. Gobernadore nagusiak haietan zeukan udako etxea erre zuten bidean, eta, Irkutsk oso-osorik inguratu eta gero, behin betiko kokatu ziren setiorako.
Ivan Ogareff, ingeniari iaioa, ongi prestatua zegoen erazko setio baten lanak zuzentzeko; baina baliabide materialak falta zituen azkar jarduteko. Gainera, Irkutsk, haren ahalegin ororen helburua, ezustean harrapatzea espero zuen.
Ezagun da gauzak ez zirela joan hark nahi izan zuen bezala. Batetik, armada tatariarra atzeratu egin zen Tomskeko guda zela bide; bestetik, duke handiak oso agudo burutu zituen defentsako lanak. Bi gertaera horiek aski izan ziren haren asmoak ustel irteteko. Erazko setio bati aurre egiteko beharrean aurkitzen zen, hortaz.
Hala eta guztiz, haren aholkuari jarraituz, emirra bitan ahalegindu zen hiria bereganatzen, odoletan prezio oso handia ordaindurik ere. Lurrezko hesietarantz bidali zituen soldaduak, puntu batzuk ahulagoak irudi baitzuten; baina bi erasoaldiak atzera bota zituzten defendatzaileek ausardia biziaz. Duke handia eta haren ofizialak ez ziren atzean gelditu aldi hartan. Borroka lekuan agertu ziren, eta populazio zibila haien atzetik joan zen babeskietara. Burgesek eta nekazariek gogor bete zuten beren eginkizuna. Bigarren erasoaldian, tatariarrek harresiko ate bat bortxatzea lortu zuten. Borroka latza izan zen Boltxaiako hiribidearen beheko muturrean. Baina kosakoek, jendarmeek eta herritarrek bortitz egin zieten aurka, eta tatariarrek kanpamentuetara itzuli behar izan zuten.
Ivan Ogareffek azpikeriaz baliatzea pentsatu zuen orduan, indarrez ezin-eta. Haren asmoa, dakigunez, hirian sartu, duke handiarengana joan, haren uste onaz jabetu, eta, memento egokian, harresiko ate bat setiatzaileei zabaltzea zen; eta, hori egindakoan, asebeteko zuen tsarraren anaiarekiko mendekua.
Asmo hartan saiatzeko berotu zuen Sangarrek ere, Angarako kanpamentura harekin etorri baitzen.
Izan ere, berandu gabe ekin beharra zegoen. Jakutsk probintziako tropa errusiarrak Irkutsk hirirantz zetozen. Lena ibaiaren goi aldean bildu ziren eta ibar horretan gora abiatu. Sei egun igaro aurretik, hantxe izango ziren. Sei egun igaro aurretik, hortaz, Irkutsk tatariarren mende utzi behar traizioak.
Ivan Ogareffek ez zuen zalantza gehiago egin.
Arratsalde batez, urriaren 2an, gerra kontseilua izan zen gobernadore nagusiaren jauregiko areto handian. Hantxe bizi zen duke handia ere.
Jauregia Boltxaiako hiribidean zegoen. Karrika hori bi verstaz luzatzen da Angarako ur izkinetaraino. Jauregia mutur batean zegoen, eta handik ibaiaren zati oso handia ageri zen bistara azpi-azpian. Fatxada nagusiaren leihoetatik tatariarren kanpamentua ikusten zen, eta, setiatzaileen artilleriak tiramen handiagoa izatera, bertan ezin izango zen bizi.
Bilera hartan duke handia, Voranzoff jenerala eta hiriko gobernadorea zeuden, goi ofizialen kopuru handi samarrarekin batera. Hainbat erabaki hartu berri zituzten.
—Jaunak —mintzatu zen duke handia—, badakizue zehatz-mehatz zein den gure egoera. Itxaropen osoa dut eutsi egingo diogula Jakutskeko tropak iristen diren bitartean. Orduan jakingo dugu ederki horda tatariar horiek uxatzen, eta nik, behintzat, ez dut galaraziko barbaro horiei garesti ordainaraztea lurralde moskutarraren inbasio honegatik.
—Berorren gorentasunak badaki Irkutskeko biztanle guztiak berorrekin daudela —erantzun zion Voranzoff jeneralak.
—Bai, jenerala —esan zion duke handiak—, eta gorazarre egiten diot haien atxikimenduari. Jainkoari esker, izurriterik edo goseterik nozitu beharrik ez dute izan orain arte, eta arrazoiak baditut horrelakorik izango ez dela pentsatzeko; gainera, borroketan ikusi eta miretsi egin dut haien kemena. Nire hitzak entzuten ari zara, merkatarien buru jauna, eta haiei helaraz diezazkiezula erregutzen dizut.
—Eskerrak ematen dizkiot berorri hiriaren izenean —erantzun zion hiriko gobernadoreak, merkatarien buru ere egiten zuenak—. Ausartuko al naiz galdetzera ea berorren ustean zein den eperik luzeena laguntzako armada guregana iristeko?
—Sei egunen buruan, gehienez ere, hemen izango dira, jauna —ihardetsi zion duke handiak—. Mezulari trebe eta adoretsu batek hirian sartzea lortu du gaur goizean, eta berrogeita hamar mila errusiar hona datozela jakinarazi dit, Kisselef jeneralaren aginduetara. Duela bi egun, Lenako ibai bazterretan zeuden, eta, orain, ez hotzak ez elurrak ez die galaraziko honaino iristea. Berrogeita hamar mila soldaduko tropak tatariarrei alboetatik eraso eginez berehala askatuko gaitu.
—Gaineratu nahi dut —esan zuen merkatarien buruak— berorren gorentasunak hiritik atera eta kanpoan erasotzeko agintzen duenean, prest egongo garela berorren aginduak betetzeko.
—Ongi da, jauna —erantzun zion duke handiak—. Zain egongo gara geure armada-sailen buruak muinoetan agertu arte, eta orduan azpiratu egingo ditugu inbaditzaileak.
Gero, Voranzoff jeneralarengana biratuz:
—Bihar eskuin aldeko ur ertzaren lanak bisitatuko ditugu —esan zuen—. Izotz puska ugari dakar Angarak, laster jelatuko da, eta, hala gertatuz gero, tatariarrek zeharkatzea edukiko dute beharbada.
—Berorren gorentasunak utziko al dit ohar bat egiten? —galdetu zion merkatarien buruak.
—Egin ezazu, jauna.
—Behin baino gehiagotan ikusi dut tenperatura hogeita hamar gradu zero azpitik jaisten, bai eta berrogei gradu ere, eta Angarak isuri eta isuri segitu du beti erabat jelatu gabe. Ur lasterraren abiadurarengatik inondik ere. Tatariarrek urak zeharkatzeko beste modurik ez badute, berorren gorentasunari ziurtatzen diot horrela behintzat ez direla Irkutsken sartuko.
Gobernadore nagusiak berretsi egin zuen merkatarien buruaren baieztapena.
—Gure alde jokatuko du horrek dudarik gabe —erantzun zuen duke handiak—. Hala ere, prest egon behar edozein gorabeherari aurre egiteko.
Eta polizi buruarengana itzuliz:
—Niri esateko ezer ez duzu, jauna? —galdetu zion.
—Erregu baten berri eman behar diot berorren gorentasunari —erantzun zion polizi buruak—, hala eskatu didate eta.
—Norena da, bada?
—Siberiako erbesteratuena. Berorren gorentasunak dakienez, bostehun bat dira hiri honetan.
Atzerriratu politikoak probintzia guztian sakabanaturik bizi ziren. Beren ogibideetan jardunez ateratzen zuten bizimodua. Batzuk sendagile ziren; beste batzuk irakasle, zela bigarren mailako ikastetxetan, zela eskola japoniarrean, zela nabigazio eskolan. Baina, inbasioa hasi zelarik, Irkutskera biltzeko agindua eman zieten, eta, beren herriak utziaz, hara jo zuten agindua beterik. Hasiera-hasieratik, duke handiak uste ona agertu zuen haiekiko, Errusia biziki maite zutelakoan baitzegoen, tsarra bezala. Armak eman eta soldadu sutsuak zirela ikusi ahal izan zuen.
—Zer eskatzen dute, bada, erbesteratuek? —itaundu zuen duke handiak.
—Berorren gorentasunari baimena eskatzen diote —hasi zen polizi burua— soldadu sail berezi bat osatzeko eta borroka guztietan defendatzaileen buru jartzeko.
—Bai —erantzun zuen duke handiak, bihotzeko zirrara gordetzen saiatu gabe—, erbesteratu horiek errusiarrak dira eta eskubidea dute beren herriaren alde borrokan egiteko!
—Soldadu hoberik ez du berorren gorentasunak inon aurkituko —esan zuen gobernadore nagusiak—, ziur nago ni horretaz.
—Baina buru bat behar dute —erantzun zuen duke handiak—. Nor izango da?
—Haietako bat hainbat alditan nabarmendu da —esan zuen polizi buruak—, eta hura nahiko lukete buru, berorren gorentasunari ongi irudituz gero.
—Errusiarra da?
—Bai, probintzia baltikoetako errusiarra.
—Nola du izena?
—Vasili Fedor.
Atzerriratu hura Nadiaren aita zen.
Vasili Fedor, jakina dugunez, sendagilea zen Irkutsken. Gizon eskolatua zen eta errukitsua, eta baita kemen handikoa eta herrizaletasun zintzokoa ere. Bere gaixoei eskaintzen ez zien denbora guztia erresistentzia antolatzen ematen zuen. Hark elkartu zituen erbesteko lagun guztiak eta batera jardutera bultzatu. Atzerriratuek, bertakoen ilaretan nahasirik ordu arte, ausardia handiz jokatu zuten, duke handiaren arreta berenganatzeraino. Hainbat irteeratan, odolez ordaindu zuten Errusia santuarekin zuten zorra —santua, zinez, eta bere seme-alabek gurtua!—. Vasili Fedor heroi baten irudira aritu zen. Haren izena behin eta berriz goraipatu zuten, baina sekula ez zuen ez mesederik ez abantailarik eskatu, eta, Irkutskeko erbesteratuek soldadu sail berezia osatzea pentsatu zutenean, hark ez zekien bera buru izendatzeko asmoa zutela.
Polizi buruak Vasili Fedor duke handiaren aurrean ahotan hartu, eta honek izen horren aditzea bazuela erantzun zion.
—Izan ere —Voranzoff jenerala hasi zen hizketan—, Vasili Fedor kementsua da eta ausarta. Eta eragin nabaria izan du bere lagunengan.
—Noiztik dago Irkutsken? —galdetu zuen duke handiak.
—Bi urtetik hona.
—Eta haren jokamoldea...?
—Haren jokamoldea —arrapostu eman zion polizi buruak— erbesteratuen lege bereziei beti men egiten dien gizonarena da.
—Jenerala —eskatu zion duke handiak—, jenerala, aurkez iezadazu gizon hori berehala, arren.
Duke handiaren aginduak bete ziren, eta, ordu erdia joan gabe, Vasili Fedor aretoan sartu eta haren aurrean jarri zuten.
Itxura gogor eta tristeko gizon bat zen, berrogei bat urtekoa edo zaharragoa. Ezagun zen haren bizitza osoa hitz bakar batean laburbiltzen zela: borroka. Asko borrokatua zen, eta asko sufritutakoa. Aitaren hazpegiek haren alaba Nadia Fedor gogorarazten zuten biziki.
Besteri baino gehiago, hari jo zion tatariarren inbasioak barne-muinetan, eta hari kamustu bere aita-itxaropenik biziena, sorterritik zortzi mila verstara atzerriraturik. Gutun baten bidez ikasi zuen bere emaztea hil zela, eta, horrekin batera, bere alaba bidaian abiatu zela, Irkutsken berekin elkartzeko baimena gobernutik lortu ondoren.
Nadia uztailaren 10ean atera bide zen Rigatik. Inbasioa uztailaren 15ean hasi zen. Nadiak ordurako muga pasea baldin bazuen, zer gertatu ote zitzaion inbaditzaileen erdian? Ulertzekoa zen zorigaitzeko aita hark kezka txarrak eta nahigabe saminak edukitzea, bere alabaren inolako berririk ez baitzuen orduz geroztik.
Vasili Fedor duke handiaren aurrean makurtu, eta zain gelditu zen zer galdetuko.
—Vasili Fedor —esan zion duke handiak—, zure lagun erbesteratuek armada-sail berezi bat osatzeko eskatu dute. Ez dakite horrelako sailetan azken-azkenekoa erori arte egin behar dela borrokan?
—Badakite —erantzun zion Vasili Fedorrek.
—Zeu nahi zaituzte buru.
—Ni, jauna?
—Onartzen duzu haien buru jartzea?
—Bai, Errusiaren onerako bada.
—Fedor komandantea —esan zion duke handiak—, hemendik aurrera ez zara erbesteratua.
—Eskerrik asko, jauna, baina nola izango naiz buruzagia hala izaten segitzen dutenena?
—Haiek ere ez dira!
Indultua zen hura, indultua, tsarraren anaiak emana, haren lehengo erbeste kideentzat, haren oraingo arma lagunentzat!
Vasili Fedorrek hunkiturik estutu zuen duke handiak luzaturiko eskua eta aretotik irten zen.
Duke handiak bere ofizialengana biratu eta irribarrez esan zien:
—Tsarrak ez dio uko egingo haren izenean ematen dudan indultu agiria onartzeari! Heroiak behar ditugu Siberiako hiriburua defendatzeko, eta oraintxe aurkitu ditut.
Izan ere, Irkutskeko atzerriratuei hain eskuzabal emandako indultu hura ekintza egokia zen oso justiziaren eta politikaren ikuspuntutik.
Gaua gainera etorria zen ordurako. Jauregiko leihoetatik zehar ñir-ñir egiten zuten tatariarren kanpamentuko suek Angaraz beste aldera. Ibaiak izotz puskak zekartzan ugari, eta haietako batzuk gelditu egiten ziren lehengo zubi zurezkoen aurreneko piloteetan. Ur lasterraren erdian zeudenak azkar eta laster igarotzen ziren. Nabaria zen Angararen ur azal osoa nekez baino nekezago jelatuko zela, merkatarien buruak adierazi legez. Hortaz, alde hartatik erasoren bat izateko arriskua ez zen Irkutskeko defendatzaileak kezkatzeko adinakoa.
Gaueko hamarrak jo berriak ziren. Duke handia ofizialak agurtu eta bere geletara joateko zorian zegoen, baina, tupustean, halako istilua sortu zen jauregitik landa.
Iskanbila entzun bezain laster, aretoko atea zabaldu eta kanpo laguntzaile bat sartu zen. Duke handiarengana joan eta zera esan zuen:
—Jauna, tsarraren mandatari bat!
 
XIII
TSARRAREN MANDATARI BAT
       Kontseiluko kide guztiak aldi berean itzuli ziren ate erdi-irekirantz. Tsarraren mandatari bat iritsia zen Irkutskera! Ofizialek apur batez gogoeta egin izan balute hori gertatzearen aukeraz, ezinezkoa zela erabakiko zuten inondik ere.
Duke handia bizi-bizi joan zen bere kanpo laguntzailearengana.
—Datorrela! —agindu zuen.
Gizon bat sartu zen. Ahuldua zirudien nekearen nekeaz. Nekazari siberiarren janzkera zuen. Haren arropa higatua zegoen, piltzartua kasik, eta bala zulo batzuk ageri zitzaizkion. Buruan txano moskutarra. Gaizki orbainduriko ebaki bat zeukan begitartean, alderik alde. Gizon hark bide luze neketsua ibilia zuela begi bistakoa zen. Oinez ere egin behar izan zuen bidai tarteren bat, haren zapata urratuek erakusten zuten bezala.
—Duke handia? —esan zuen ahots goraz.
Duke handia harengana joan zen:
—Tsarraren mandataria haiz? —galdetu zion.
—Bai, jauna.
—Nondik hator?
—Moskutik.
—Noiz atera hintzen handik?
—Uztailaren 16an.
—Nola duk izena?
—Mikel Strogoff.
Ivan Ogarref zen, ordea. Mikel Strogoff ezinean utzi eta haren izena eta nortasuna hartuak zituen. Ez duke handiak, ez bestek, ez zuten ezagutzen Irkutsken, eta ez zuen beharrik izan bere itxura mozorro janzteko ere. Nortasun faltsu hura egiaztatzeko modua bazuen, eta inork ez zuen zalantzan jarriko. Traizioaz eta hilketaz inbasioaren dramaren bukaera aurreratzera zetorren, burdinazko borondate batek bultzaturik.
Ivan Ogareffen erantzunaren ondotik, duke handiak keinu bat egin eta ofizial guztiak aretotik irten ziren.
Gezurrezko Mikel Strogoff eta duke handia gelditu ziren aretoan, beste inor ez.
Duke handiak Ivan Ogareffi begiratu zion pixka batean, arreta handiz. Gero:
—Uztailaren 16an Moskun hengoen, ezta? —galdetu zion.
—Bai, jauna, eta 15etik 16rako gauean tsarra ikusi nuen jauregi berrian.
—Tsarraren gutun bat daukak?
—Hona hemen.
Eta Ivan Ogareffek paper tolestu-tolestu bat, mikroskopikoa ia, eman zion duke handiari. Hura zen gutun inperiala.
—Honela eman ziaten gutuna? —galdetu zion duke handiak.
—Ez, jauna, baina gutunazala apurtu behar izan nuen, ongi ezkutatzeko eta emirraren soldaduek ez aurkitzeko.
—Tatariarren preso egon haiz?
—Bai, jauna, egun batzuetan —erantzun zion Ivan Ogareffek—. Horregatik, nahiz Moskutik uztailaren 16an atera, gutunaren datan agertu bezala, ez naiz urriaren 2ra arte iritsi Irkutskera, hirurogeita hemezortzi egun bidean eman eta gero.
Duke handiak gutuna hartu eta haren tolesak zabaldu zituen. Tsarrak bere eskuz emandako sinadura ezagutu zuen, sakramentu formularen ondotik. Beraz, dudarik ez gutunaren egiazkotasuna zela-eta, eta ezta ere mandatariaren nortasuna zela-eta. Gizon haren itxura bihozgabeak mesfidantza piztu zion hasiera batean, horretaz deus aditzera eman ez bazuen ere, baina orain zeharo desagertu zitzaion susmo hura.
Duke handiak isilik eman zuen une bat. Gutuna astiro irakurtzen ari zen, haren esanahi osoaz jabetu nahirik.
Hitza hartu zuen berriz ere segituan:
—Mikel Strogoff, badakik gutunak zer dioen? —itaundu zion.
—Bai, jauna. Gutuna suntsitu beharra izan nezakeen, tatariarren atzaparretan ez erortzeko, eta, hala gertatuz gero, testua zehatz-mehatz errepikatu nahi nion berorren gorentasunari.
—Badakik gutun honek hiria defendatzeko agintzen digula, eta hiltzeraino, beharrezkoa bada
—Badakit.
—Badakik, beraz, nolako tropa mugimenduak antolatu diren inbasioari kontra egiteko?
—Bai, jauna, baina mugimendu horiek ez dute arrakastarik izan.
—Zer esan nahi duk?
—Esan nahi dut Ixin, Omsk eta Tomsk hartu dituztela banan-banan Feofar Khanen soldaduek, eta hori bi Siberietako hiri txikiak alde batera utzita.
—Baina borrokan egin dute? Gure kosakoek aurka egin diete tatariarrei?
—Behin baino gehiagotan.
—Eta garaitu egin dituzte?
—Ez ziren aurre egiteko adina.
—Non izan dira aipatzen dituan borroka horiek?
—Kolivanen, Tomsken...
Ordu arte, Ivan Ogareffek egia baizik ez zuen esan; baina, Irkutskeko defendatzaileen adorea ahultzeko asmotan, emirraren tropen garaipenak puzten eta harrotzen hasi zen.
—Eta hirugarren aldian Krasnoiarsk hiriaren aurrean.
—Eta azken borroka hori?... —galdetu zion duke handiak, ezpainak estuturik, hitzak ozta-ozta ateratzen zitzaizkiola.
—Borroka baino gehiago izan zen, jauna —erantzun zion Ivan Ogareffek—, bataila bat lege-legera.
—Bataila bat?
—Hogei mila errusiarrek, Tobolskeko eta mugako probintzietatik etorriek, ehun eta berrogeita hamar mila tatariarri aurre egin zieten. Amorruz eta gogoz aritu ziren, baina suntsitu egin zituzten.
—Gezurretan ari haiz! —garrasi egin zuen duke handiak, haserrea bigundu nahi eta ezin.
—Egia da, jauna —erantzun zion hotz Ivan Ogareffek—. Krasnoiarskeko batailan izan nintzen, eta hantxe hartu ninduten preso!
Duke handia lasaitu egin zen, eta, imintzio batez sinesten ziola adierazi zion Ivan Ogareffi.
—Noiz izan zen Krasnoiarskeko bataila hori? —galdetu zion.
—Irailaren 2an.
—Eta orain tatariarren tropa guztiak daude Irkutsken inguruan?
—Guzti-guztiak.
—Eta zenbatsu dira, hire ustez?
—Laurehun mila gizon inguru.
Berriz ere handitu egin zuen Ivan Ogareffek armada tatariarren soldadu kopurua, beti helburu bera gogoan.
—Eta ez zaigu laguntzarik etorriko mendebaldeko probintzietatik? —galdetu zion duke handiak.
—Batere ez, jauna, ez negua pasa arte, behintzat.
—Bada, entzun ezak ongi, Mikel Strogoff. Nahiz batere laguntzarik ez eduki ez mendebaldetik, ezta ekialdetik ere, nahiz barbaro horiek seiehun mila izan, sekula ez diat Irkutsk haien eskuetan utziko!
Ivan Ogareffen begi gaiztoa zimurtu zen apur bat. Tsarraren anaiak traiziorik espero ez zuela adierazi nahi zuen traidoreak horrela, antza.
Duke handiak, urduria izaeraz, nekez eusten zion lasaitasunari, horren berri txarrak entzunda. Hara-hona zebilen aretoan, Ivan Ogareffen begien aurrean, zeinak piztiak harrapakinari bezala so egiten zion mendeku gosez. Leihoen parean gelditzen zen, tatariarren kanpamentuko suei begiratzen zien, soinuak hauteman nahi zituen, eta Angarako izotz pusken arteko talka hotsa entzutea ia besterik ez zuen lortzen.
Ordu laurden bat joan zen, bat ere galderarik egin gabe. Gero, gutuna hartu, pasarte bat berriz irakurri eta mandatariari hitz egin zion.
—Badakik, Mikel Strogoff, gutunean traidore bat aipatzen dela eta harekin kontuz ibili behar dudala?
—Bai, jauna.
—Mozorro jantzita Irkutsken sartzen saiatuko duk, nire uste ona bereganatzen saiatuko duk, eta, gero, une egokian, hiria tatariarrei emango ziek.
—Badakit hori dena, jauna, eta baita Ivan Ogareffek berorren kontra mendeku hartzea zin egin duela ere.
—Zergatik?
—Duke handiak degradazio iraingarriaz zigortu omen zuen ofizial hori.
—Bai... gogoan diat... Baina merezi zian, bai, doilor zikin hark. Eta orain bere herriaren kontra altxatu duk, barbaroen inbasio baten buru.
—Tsarrak Ivan Ogareffen asmo zitalen berri berorrek jakitea nahi zuen batez ere —esan zion Ivan Ogareffek.
—Bai... gutunak aipatu egiten dik.
—Eta tsarrak berak esan zidan, eta ohartarazi zidan gainera Siberia zeharkatzean batez ere traidore horrekin ibili behar nuela kontu handiz.
—Eta topatu duk?
—Bai, jauna, Krasnoiarskeko batailaren ondotik. Susmatu izan balu berorrentzako gutun bat nekarrela eta hartan haren asmoak agerian jartzen zirela, ez zen nitaz errukituko.
—Bai, hireak egingo zian! —erantzun zion duke handiak—.Eta nola egin huen ihesi?
—Irtish ibaira bota nuen neure burua.
—Eta nola sartu haiz Irkutsken?
—Arratsalde honetan bertan sartu naiz. Irteera bat egin duzue destakamendu tatariar bati kontra egiteko. Soldadu defendatzaileekin nahasi naiz, nor naizen esan eta berehala ekarri naute berorren gorentasunarengana.
—Ongi duk, Mikel Strogoff —esan zion duke handiak—, adoretsua eta saiatua haizela erakutsi duk egiteko honetan. Gogoan hartuko diat. Mesederen bat eskatu nahi didak?
—Ez, jauna, berorren gorentasunaren ondoan borrokan egitea, besterik ez —erantzun zuen Ivan Ogareffek.
—Hala bedi, Mikel Strogoff. Neure zerbitzuan hartuko haut, eta jauregian biziko haiz.
—Eta Ivan Ogareff izen faltsuarekin agertzen bada berorren gorentasunaren aurrean, bere asmo zital hori burutu nahirik?
—Mozorroa kenduko zioagu hiri eskerrak, nor den badakik-eta, eta knut kolpez hilaraziko diat. Orain segi hemendik.
Ivan Ogareffek agur militarra egin, tsarraren mandatarigoko kapitaina zela ahaztu gabe, eta alde egin zuen.
Traidoreak oso-osoan bete zuen bere burubide zitala. Erabat eta aitzakiarik gabe bereganatua zuen duke handiaren uste ona. Komeni zitzaion tenorean eta tokian erabiltzen ahal zuen. Jauregian bertan biziko zen. Defentsa lanen berri izango zuen. Mendean zeukan egoera, beraz. Inork ez zuen ezagutzen Irkutsken, inork ezin zion mozorroa kendu. Berandu gabe lanari ekitea erabaki zuen, bada.
Izan ere, denborak estutu egiten zuen. Iparretik eta ekialdetik errusiarrak iritsi baino lehen hartu behar hiria, eta egun gutxi batzuen kontua zen hori. Behin tatariarrak Irkutskez jabeturik, ez zen samurra izango handik botatzea. Dena dela, geroago hiria utzi beharrean suertatuz gero, ez zuten egingo goitik behera birrindu gabe, eta duke handiaren burua Feofar Khanen oinetara jira-biraka erorarazi gabe.
Ivan Ogareffek erraztasun guztiak zituen nahi zuena ikusi, aztertu edo egiteko, eta biharamunean hiriaren babeskiak bisitatu zituen. Pozik hartu zuten leku guztietan, eta zorionik beroenak eman zizkioten ofizialek, soldaduek eta herritar guztiek ere. Tsarraren mandatari hark inperioarekin lotuta zeudela sentiarazten zien berriro ere. Ivan Ogareffek, bada, bidaiaren gezurrezko pasadizoak kontatzen zizkien, ziurtasun osoz eta batere kontraesanik gabe. Gero, trebetasun handiz, hasieran gehiegi azpimarratu gabe, egoeraren larriaz mintzatzen zen, askozaz ere beltzago ipiniz, tatariarren garaipenak hartzen zituen ahotan, duke handiaren aurrean egin legez, eta barbaroen kopurua kontaezina zela esaten zien. Hark zioenez, espero zituzten laguntzak ez ziren aski izango, iristea lortzen bazuten, gainera; eta beldur izatekoa zen Irkutskeko harresi azpian bataila bat eginez gero Kolivanen, Tomsken eta Krasnoiarsken bezain amaiera zorigaiztokoa izatea.
Halako aieru ustelik, hala ere, ez zuen sarri zabaltzen Ivan Ogareffek. Zuhurtziaz botatzen zituen bere iritziak han-hemenka, Irkutskeko defendatzaileen gogoetan pixkaka-pixkaka barnera zitezen. Ez zuela hitz egin nahi irudi zuen, galdezka eta galdezka ito arte ez baitzen hasten erantzunak ematen, eta derrigortuaren plantan egiten zuen beti ere. Dena den, azken gizona erori arte defendatu beharra zegoela gehitzen zuen, eta hiria tatariarrei utzi aurretik lehertarazi behar zutela!
Kalte gehiago egingo zuen, egokiera izanez gero. Baina Irkutskeko goarnizioak eta biztanleriak biziki maite zuten beren herria eta ez ziren aise kikiltzekoak. Soldadu eta herritar haietatik bakar bati ere ez zitzaion bururatuko errenditzeaz hitz egiterik, Asiako azken bazterreko hiri isolatu baten barruan atera ezinik egon arren.
Dena den, inork ez zuen susmatu ere egin Ivan Ogareff rol gorrotogarria jokatzen ari zela, inork ezin zuen igarri tsarraren mandatari ustezko hori traidore bat besterik ez zela.
Ivan Ogareffek maiz izan zituen harremanak hiriaren defendatzailerik sutsuenetariko batekin, Vasili Fedorrekin, Irkutskera iritsi zen mementotik. Berez etorritako arrazoi batek hurbilarazi zituen.
Jakina da nolako kezkek erretzen zizkioten barrenak aita koitaduari. Haren alabari, Nadia Fedorri, zer gertatu ote zitzaion, Errusiatik atera baldin bazen Rigatik bidalitako azken gutunak aipatzen zuen egunean? Inbadituriko probintziak zeharkatu nahian segituko zuen oraindik, edo tatariarren preso izango zen aspalditik? Vasili Fedorrek tatariarrekin borrokan eginez baizik ez zuen arintzen bere oinazea, eta tamalez oso gutxitan egokitzen zitzaion horrelako aukera.
Hortaz, bada, Vasili Fedorrek tsarraren mandatari bat ustekabean iritsi zela jakin zuenean, usteak jo zion mandatari hark alabaren berri emango ziola. Ameskeria besterik ez zen, segur aski, baina hari eutsi zion gogor. Mandatari hori ez zen, bada, gatibu egon, eta Nadia ez zen beharbada hala egongo une honetan?
Ivan Ogareffen bila joan zen Vasili Fedor, eta traidorea abagune hartaz baliatu zen komandantearekin egunero elkartzeko. Etekina atera nahi ote zuen harreman hartatik? Gizon guztiak bera bezalakoak zirelakoan ote zegoen? Uste ote zuen errusiar bat, erbesteraturik ere, bere herria saltzeko bezain lotsagaldua izan zitekeenik?
Nolanahi ere, Ivan Ogareffek itxura ederki egin zuen eta ardura handiz erantzun zituen Nadiaren aitak egindako galderak. Azken honek ustezko mandataria iritsi eta biharamunean bertan jo zuen gobernadore nagusiaren jauregira, Ivan Ogareffekin berba egitera. Bere alaba beharbada Europa aldeko Errusiatik irten eta tatariarren mendeko lurraldean barneratu zela jakinarazi zion, eta horrek kezka gorria ematen ziola gehitu zuen.
Ivan Ogareffek ez zuen Nadia ezagutzen, nahiz eta neska Ixingo posta etxean egon Mikel Strogoffekin, zaldiak nork eramango eztabaidatu zuten egunean. Baina batere jaramonik ez zion egin hari, han zeuden bi kazetariei egin ez zien gisan. Ezin, bada, alabaren inolako berririk eman Vasili Fedorreri.
—Baina noiztsu atera zen zure alaba Errusiako lurraldetik? —galdetu zion Ivan Ogareffek.
—Zu atera zinenean, gutxi gorabehera —erantzun Vasili Fedorrek.
—Ni uztailaren 16an atera nintzen Moskutik.
—Nadia ere orduan-edo aterako zen Moskutik, gutunean idatzi zidanaren arabera.
—Moskun zegoen uztailaren 16an? —galdetu Ivan Ogareffek.
—Bai, egun horretan hantxe zegoen, ziur nago.
—Bada, orduan!... —hasi zen Ivan Ogareff.
Baina atzera egin zuen eta beste zerbait esan:
—Ez, ba; ez, ba...; gaizki ari naiz. Egunak nahasten ari naiz —gehitu zuen—. Zoritxarrez, zure alaba Moskutik aterako zen segur aski, eta itxaropen bakarra eduki dezakezu, tatariarren inbasioaren berri izan eta nonbait geldituko zela!
Vasili Fedorrek burua makurtu zuen! Nadia ongi ezagutzen zuen, eta bazekien deusek ere ez zuela geldiaraziko.
Ivan Ogareffek krudelkeria handia egin berri zuen zergatiko gabe. Vasili Fedor hitz batez lasaitu zezakeen. Haren alaba Ivan Ogareffekin batera irten baldin bazen Moskutik, harekin batera egongo zen Nijni Novgoroden ere, eta han zeudela debekatu zuen gobernadoreak dekretu baten bidez errusiarrak probintziatik kanpo joatea. Ondorio garbia aterako zuen Vasili Fedorrek: Nadia ezin zela egon inbasioaren arriskupean, eta, haren nahiaren kontra, inperioaren lurralde europarretik ez zela irten.
Ivan Ogareffek, bere izaerari men eginez, besteren sufrikarioak hunkitzen ez duen gizona izaki, hitz hori esan zezakeen... Baina ez zuen esan.
Vasili Fedor bihotza bi puska eginda joan zen jauregitik. Elkarrizketa haren ondotik, bere azken itxaropena zapuztu zitzaion.