Mikel Strogoff beldur zen parte txarreko topaketaren bat ez ote zuen izango Barabako zingirez harantzago luzatzen diren lautadetan; eta zuzen zebilen. Soroek, zaldien apoez zanpa-zanpa eginda, tatariarrak han barrena pasa zirela erakusten zuten, eta barbaro horiez esan daiteke turkoez esan ohi dena: «Turkoa pasatzen den lekuan, belarra ez da berriz sortzen sekula!».
Mikel Strogoffek, hortaz, kontu handiz ibili behar zuen eskualde hura zeharkatzean. Ke adar zenbaitek, zeru ertzetik gora kiribilka, herrixkak eta baserriak oraindik erretzen ari zirela adierazten zuten. Tatariarren abangoardiak su eman ote zien, edo emirraren armada probintziaren azken mugetaraino aurreratua ote zen dagoeneko? Feofar Khan bera ote zegoen Jeniseisk probintzian? Mikel Strogoffek ez zekien, eta ezin zuen deus erabaki puntu horri buruzko albiste zehatzik bereganatu arte. Hain inor gabe ote zegoen herrialdea? Siberiar bakar bat ere ez ote zuen topatuko horren berri emateko?
Mikel Strogoffek bi versta egin zituen arima bakar bat ere agertzen ez zuen bide hartan. Begiz bilatzen zituen ezker-eskuin ea etxeren batean norbait geratzen zen. Hutsik zeuden bisitatu zituen guztiak.
Txabola bat sumatu zuen zuhaitzen artean, oraindik kea zeriola. Gerturatu eta agure bat ikusi zuen etxearen hondakinetatik hainbat urratsetara, eta haurrak negarrez haren inguruan. Emakume bat, gaztea artean, haren alaba inondik ere, haur haien ama, hondamendi hari begira zegoen, lurrean belauniko, ikara begietan. Hilabete gutxiko ume bati bularra ematen zion. Esne gabe geratuko zen berehala. Estutasuna eta nahigabea besterik ez zen familia hartan!
Mikel Strogoffek agurearengana jo zuen.
—Erantzuteko moduan zaude? —esan zion ahots larriaz.
—Hitz egin ezak —ihardetsi zion gizon zaharrak.
—Tatariarrak pasa dira hemen barrena?
—Bai, nire etxea sutan zagok eta!
—Armada osoa zen edo destakamendu bat?
—Armada osoa, gure soroak hondatuta zaudek-eta ikusmira guztian!
—Emirrak egiten zuen buru?
—Emirrak, Obi ibaiaren urak gorri jaisten dituk eta!
—Eta Feofar Khan Tomsken sartu da?
—Bai, Tomsken.
—Badakizu tatariarrek Kolivan hartu ote duten?
—Ez, Kolivan ez zagok-eta oraindik sutan!
—Eskerrik asko, adiskidea. Ezer egin dezaket zure alde eta zure familiaren alde?
—Ezer ez.
—Adio.
—Adio.
Eta Mikel Strogoffek, emakume gaixoaren magalean hogeita bost errublo utzi eta gero, zaldia ezproiez jo eta ibilaldiari ekin zion berriro ere, geldialdi labur horren ondotik. Emakumeak indarrik ez zuen izan ezta eskerrak emateko ere.
Orain zerbait bazekien, behinik behin: Tomsk alde batera utzi beharra zuela kosta ahala kosta. Kolivanera joan zitekeen, han tatariarrak ez zeudenez gero. Hiri horretara sartu eta bidai aldi luze baterako hornitu; horixe egin behar zuen. Lehenbizi Obi gurutzatu, gero Kolivanera, handik Tomsk inguratu Irkutskeko bidea utziz, eta, Jeniseisk probintziara iristean, bide nagusia hartu berriz ere, inbaditzaileek ez baitzuten eskualde hori mendean. Beste irtenbiderik ez zeukan.
Ibilbidea erabakita, Mikel Strogoff ezin duda-mudatan denborarik galdu. Ez zuen egin, eta, zaldiari ibilera arin beti-berdina eraginez, Obi ibaiaren eskuineko ertzera zeraman bide zuzenari jarraitu zion. Berrogei versta baizik ez zeuden hartaraino. Aurkituko zuen txalupa bat beste aldera igarotzeko, edo, ibai ontziak tatariarrek suntsiturik, igerian pasa beharko zuen? Ikusiko.
Zaldia ahul-ahula zegoen eta erabat akiturik, geratzen zitzaion indar apurra azken tartean ahitu ondoren. Mikel Strogoffek beste batekin aldatzen saiatu beharko zuen Kolivanen. Ohartzen zen abere errukarria behea jotzeko zorian zegoela. Kolivan, bada, abiapuntu berria balitz bezala ikusten zuen, hiri horretatik aurrera bidaia beste egoera batzuetan egin beharko baitzuen. Errausturiko lurraldean zebilen bitartean, zailtasunak handiak izango ziren oraindik, baina, Tomsk saihestu eta Irkutskeko bidea berriz hartzen bazuen, egun batzuetan erdietsiko zuen bere helburua.
Arratsaldea gautu zuen, egun bero baten ondotik. Iluntasun beltzak bildu zuen estepa gauerdian. Haizea osorik baretu zen eguzkia sartzearekin batera, eta eguratsa apal-apal ageri zen. Zaldiaren ibilera besterik ez zen aditzen bide inor gabean, eta bizkortu nahian zaldizkoak esaten zizkion berba zenbait. Ilunpe horietan, arretarik handienaz ibili beharra zegoen bidetik ez ateratzeko, bide bazterrak Obira zihoazen errekasto eta urmaelez beterik baitzeuden.
Mikel Strogoff aurrera zihoan ahalik agudoena, baina arretatsu. Iluna zulatzen zuen bere begi bikainekin, baina konfiantza handia zeukan baita zaldiaren ernetasunean ere, ongi baitzekien zuhurra baino zuhurrago ibiltzen zela beti.
Halako batean, Mikel Strogoff zaldi gainetik jaitsi eta bidearen nondik norakoa aztertzen ari zenean, mendebaldetik marmar nahasi bat zetorrela iruditu zitzaion. Zamalkatze urrun baten hotsa zen, lur idor baten gainean. Zalantzarik ez. Versta bat edo bi atzerago, urrats segida batek jotzen zuen lurzorua erregulartasunez.
Adiago entzun zuen, belarria bidearen erdian bertan ipinita.
«Zalditeriako destakamendu bat duk, Omsk aldetik datorrena —esan zuen bere artean—. Arin zatozak, hotsa gero eta ozenagoa heltzen duk eta. Errusiarrak ala tatariarrak ote?»
Entzuteari ekin zion berriz ere.
«Bai —esan zuen—, zaldizko horiek trosta bizian zatozak! Hamar minutu gabe, hemen dituk! Nire zaldiak ezin ditik atzean utzi. Errusiarrak badira, haiekin joango nauk. Eta tatariarrak badira, alde egin behar zaiek! Baina nola? Non ezkutatuko naiz estepa honetan?»
Mikel Strogoffek ingurura begiratu eta haren begi sarkorrak masa lauso bat aurkitu zuen itzaletan, ehun bat pauso aurrerago, bidearen ezker aldean.
«Bazagok han oihantxo bat. Hor bilatuko diat aterpea. Atzemango naitek, arakatzen badute, baina ez zagok aukerarik! Hemen dituk! hemen dituk!»
Handik gutxira, Mikel Strogoff, zaldia uhaletik herrestan eramanez, alertzezko baso txiki batera iritsi zen. Bidetik beretik heltzen zen haraino. Basatza eta urmaelen artean zegoen, haraindian eta honaindian zuhaitzez soil-soildua. Otea eta txilarra hazten ziren ur istilen arteko sastraketan. Bi alboetatik, beraz, ezin ibil zitekeen, eta destakamenduak oihantxo haren aurretik pasa beharko derrigorrean, Irkutskeko bide nagusian zehar zetozenez gero.
Mikel Strogoff alertzeen babesera sartu, eta, berrogei bat pausoz barneratzean, erreka batek geldiarazi zuen. Urak zirkulu erdi itxurako barruti batean ixten zuen oihan txikia.
Baina itzala hain zen iluna, non arriskurik batere ez zen Mikel Strogoff ikusia izateko, basotxoa xehe-xehe miatzen ez bazuten, behintzat. Zaldia ur bazterrera eraman eta zuhaitz batean lotu zuen. Gero, oihanaren ertzera itzuli eta etzanda jarri zen, afera norekin izango zuen ikusteko asmoz.
Alertze multzo baten atzean ipini orduko, argi zirriborrotsu bat agertu zen. Han-hemenka puntu dirdaitsu batzuk dantzan zebiltzan iluntasunean.
«Zuziak!», esan zuen berekiko.
Eta atzera egin zuen bizi-bizi, basati bat bezala narrasean, alertzeen arteko alderik trinkoenerantz.
Oihantxora hurbiltzerakoan, zaldien ibilera mantsotzen hasi zen. Bidearen zoko-moko guztiak aztertzeko ari ote ziren zaldizko haiek argi ematen?
Mikel Strogoffek halaxe uste izan zuen, nonbait, eta, senari jarraituz, errekaren hegiraino atzeratu zen, uretan murgiltzeko prest, beharrezkoa bazen.
Destakamendua gelditu egin zen baso txikiaren parera iristean. Zaldizkoak lurrera jaitsi ziren zaldi gainetik. Berrogeita hamar inguru ziren. Hamar batek zuziak zeramatzaten, bidea eremu handian argitzen zutela.
Prestamenak egiten hasi, eta Mikel Strogoff konturatu zen ustekabeko zorteari esker destakamenduak ez zuela inola ere pentsatzen basoa bisitatzea, leku hartan geldialdi txiki bat egitea baizik, zaldiek arnasa hartzeko eta gizonek jakiren bat sabeleratzeko.
Izan ere, zaldiak, bridak kenduta, bazkatzen hasi ziren lurzorua estaltzen zuen belardi sarrian. Eta zaldizkoak bidearen luzeran etzanda jarri eta zakutoetatik ateratako janariak banatzeari ekin zioten.
Mikel Strogoffek odol hotzari eutsi zion, eta, belar handien artean narrastuz, zerbait ikusten eta entzuten saiatu zen.
Omsketik zetorren destakamendua. Zaldizkoak uzbekak ziren, Tatarian nagusi den arrazakoak eta mongoliarrekin antza handia dutenak. Gizon horiek, lerdenak eta sendoak, batez besteko garaiera baino altuagoak, aurpegiera basati zakarrekoak, talpak izeneko txanoa janzten zuten buruan, arkume beltzaren larruz egina, eta orpo luzeko bota larru-horiak oinetan, punta-muturra gora altxatuta zeukatenak, erdi aroko zapaten irudira. Zamarrak, oihal indianoz eginak eta kotoi gordinez estaliak, gerrian estutzen zituzten, tatxet gorriz apainduriko gerriko baten bitartez. Ongi armaturik zihoazen. Defentsarako, ezkutua, eta, erasorako, sable gakoa, ganibet luzea eta suharriaz pizten zen fusila, zelatik zintzilik. Feltrozko kapa bana zeramaten, kolore bizikoa, sorbaldetan bildurik.
Zaldiak, bazkan aske basoaren mugan, arraza uzbekekoak ziren, gizonak bezala. Ederki nabaritzen zen hori zuzien dirdaipean, argi bizia jaurtitzen baitzuten alertzeen adarren azpian. Abere horiek, zaldi turkomanak baino txikixeagoak baina indar bikaina dutenak, oso egokiak dira bidaia luzeetarako, eta lauoinka baino ez dakite ibiltzen.
Destakamenduko burua pendjabaschi bat zen, berrogeita hamar soldaduren komandante bat, alegia, eta deh-baschi bat zuen laguntzaile, hamar soldaduren komandante soila. Bi ofizial horiek kaskoa zeukaten buruan eta erdi sare-kota bat soinean; turuta txiki batzuk zeramatzaten zaldi zelaren aurrealdeari loturik, haien graduaren ezaugarri.
Pendjabaschiak atseden hartzen utzi behar izan zien gizonei, neka-neka eginda baitzeuden tarte handia ibili ondoren. Solasean ziharduen bigarren ofizialarekin, beng erretzen ari zirela, hau da, haxix egiteko oinarria den kalamu indiarra, Asia aldean hain estimu handia duena. Hara eta hona zebiltzan basoan barrena, eta Mikel Strogoffek, ikusezina bere gordelekuan, elkarrizketa guztia entzun zuen, eta baita ulertu ere, tatarieraz mintzo zirenez gero.
Mikel Strogoffen arreta guztiz asaldatu zen solasaldiaren lehenengo hitzetatik.
Izan ere, hartaz ari ziren hizketan.
—Mandatari horrek ezin izan ziguk honenbesteko aldea kendu —zioen pendjabaschiak—, eta, bestalde, erabat ezinezkoa duk Barabako bideaz kanpo ibiltzea.
—Nork daki atera ote den Omsketik? —erantzun zion deh-baschiak—. Ez da beharbada oraindik gordea egongo hiriko etxeren batean?
—Hobe horrela, alajaina! Ogareff koronelak beldurrik ez likek izan behar mandatari horren mezuak helmugara iristen diren ala ez!
—Bertakoa omen duk —gehitu zuen deh-baschiak—. Hala izatera, lurraldea ongi ezagutuko dik, eta balitekek Irkutskeko bidea nonbait uztea, aurrerago berriz ere horretara itzultzeko!
—Baina haren aurretik joango gintuzkek orduan —erantzun zion pendjabaschiak—, ordubete pasa gabe abiatu gaituk-eta Omsketik, eta biderik laburrena egin diagu eta zaldien ahalegin guztiaz. Hortaz, edo Omsken gelditu duk, edo hura baino lehen iritsiko gaituk Tomskera eta bidea moztuko zioagu. Kasu batean zein bestean, ez duk Irkutskera sartuko.
—Emakume gogorra, atso siberiar hori! —esan zuen deh-baschiak—. Haren ama duk, dudarik gabe, esanak esan!
Esaldi hori entzun eta Mikel Strogoffen bihotza taupadaka hasi zen ia lehertzeraino.
—Bai —erantzun zion pendjabaschiak—, esan eta esan aritu duk delako merkatari hori ez dela bere semea, baina beranduegi. Ogareff koronelari ez ziok ziririk sartu, eta, esan duen bezala, mintzaraziko dik sorgin zahar hori, garaia datorrenean.
Zenbat hitz, hainbat sastada Mikel Strogoffentzat! Bazekiten tsarraren mandataria zena! Zaldizkoen destakamendu bat bidali zuten haren atzetik, eta bidea galaraziko zioten edonola! Eta, oinazearen bizia!, haren ama tatariarren atzaparretan, eta Ogareff krudelak nahi zuenean mintzaraziko zuela adierazi zuen ozen!
Mikel Strogoffek bazekien emakume siberiar kementsuak ez zuela hitzik esango, eta hori biziaz ordainduko zuela!...
Mikel Strogoffek ez zuen uste Ivan Ogareff ordu arte gorrotatzen zuena baino gehiago gorrota zezakeenik, eta, hala ere, gaizkinahizko olatu bat igo zitzaion bihotzeraino. Doilor horrek bere herria saldu, eta orain haren ama torturatzearekin mehatxu egiten zuen!
Solasean segitu zuten bi ofizialek, eta, Mikel Strogoffek entzun uste zuenez, borrokaldia izango zen berehala iparraldetik zetozen tropa moskutarren eta tropa tatariarren artean. Bi mila laguneko armada talde errusiar txiki bat, Obi ibaiaren behealdean ikusita, eginahalean zetorren Tomsk aldera. Hala bazen, talde horrek Feofar Khanen armada nagusiarekin topo egingo zuen aurrez aurre, eta deuseztaturik geldituko zen ezinbestez. Irkutskeko bidea inbaditzaileen esku geratuko zen oso-osorik.
Berari zegokionez, Mikel Strogoffen buruari prezioa ezarri ziotela jakin zuen, pendjabaschiaren hitz batzuk zirela medio, bai eta bizirik edo hilik atzemateko agindu zutela ere.
Gauzak horrela, lehenbailehen aurre hartu behar zien zaldizko uzbekei Irkutskeko bidean eta Obi ibaia paratu haien eta bere artean. Baina, horretarako, ihes egin behar zuen destakamendua abian jarri aurretik.
Erabakia harturik, Mikel Strogoff asmo hura betearazteko prestatu zen.
Geldialdiak, izan ere, ezin zuen luzaro iraun, eta pendjabaschiak ez zuen pentsatzen beren gizonei ordubeteko atsedena baino gehiago ematerik, nahiz zaldiak aldatu ezin izan beste zaldi fresko batzuekin Omsk ezkero eta Mikel Strogoffena bezain nekatuak egon arrazoi berberengatik.
Begira egoteko betarik ez zegoen. Goizeko ordu bata zen. Iluntasunaz baliatu behar, egunsentiak urratu aurretik, oihan txikitik atera eta bidean aurrera oldartzeko; baina, gaua aldeko izan arren, horrelako ihesaldia arrakastaz egitea ezinezkoa zen kasik.
Mikel Strogoffek ez zuen ezer ere utzi nahi patuaren esku, eta tarte bat hartu zuen hausnartzeko eta aldeko eta kontrako ahalbideak neurtzeko, abagunerik egokiena erabili nahian.
Lekua aztertu eta ondorio hauxe atera zuen: basoaren atzeko aldetik ihes egiterik ez zeukala. Han alertzeek arku bat marrazten zuten, bide nagusiak haren sokarena egiten zuela. Arku horren kanpo aldean erreka bat zegoen, aski zabala eta oso lohitsua. Ote landare handiek itxi egiten zuten zeharo handik pasatzea. Ur arre horren azpian, lokatzezko basatza nabari zen, non oinak ezin ziren finkatu. Horretaz gain, errekaren beste aldean, sasiek betetzen zuten lurzorua, eta nekez ihes egin zitekeen agudo oztopoz jositako paraje horretan zehar. Han zegoela ohartu orduko, amorruz jazarri, berehala inguratu, eta Mikel Strogoff zaldizko tatariarren atzaparretan eroriko zen nahitaez.
Aukera bakarra zegoen, beraz, aukera bakar-bakarra: bide nagusian barrena joatea. Baso izkinari jarraituz bideraino ailegatu, eta, arreta bereganatzeke, versta laurden bat egin soldaduak ezertaz konturatu aurretik, gero zaldiari azken indarrak eskatu, hilik eroriko balitz ere Obiko ibai bazterrera iristean, eta, azkenik, zela igerian, zela gabarraz, beste erarik ezean, ibai garrantzizko hori zeharkatu; horixe egiten saiatu behar zuen Mikel Strogoffek.
Haren kemena, haren adorea hamar aldiz handitu zen arriskuaren aurrean. Bizitza bera zuen jokoan, eta bere eginkizuna, eta bere herriaren ohorea, eta bere amaren salbamena beharbada. Ezin zalantzatan ibili eta egitekoari ekin zion.
Astirik ez zuen alferrik galtzeko. Halako mugimendua sumatu zuen destakamenduko gizonen artean. Zaldizko batzuk atzera eta aurrera zebiltzan bidearen ezpondan, basoaren mugaren aurretik. Gainerakoak etzanda zeuden oraindik zuhaitzen oinetan, baina zaldiak biltzen ari ziren pixkaka-pixkaka basoaren erdialdera.
Mikel Strogoffek zaldi horietako batez jabetzeko burutazioa izan zuen lehenik, baina berea bezain nekatuak egongo zirela pentsatu zuen ondotik, arrazoi osoz. Hobe zuen, bada, berearekin fidatzen segitzea, lan ederra egin baitzion ordu arte. Abere bihoztun hori txilarrezko sasi handi baten atzean zegoen ezkutaturik, uzbeken begiradetatik kanpo. Soldaduak, bestalde, ez ziren basoan hondoratu atze-atzeraino.
Mikel Strogoff, belar gainean narrasean, zaldiarengana hurbildu zen. Lurrean etzanda zegoen. Eskuz laztandu zuen, goxo-goxo hitz egin, eta altxaraztea lortu zuen hotsik atera gabe.
Une hartan, zuziak itzali ziren, osorik ahiturik, eta iluntasuna beltz samarra zen artean, alertzeen aterpean, behinik behin.
Mikel Strogoffek zaldiari aho-burdina jarri, zelako zingila tenkatu, estribuen uhalak aztertu, eta emeki-emeki hasi zitzaion tiraka bridatik. Abere burutsua, bere aldetik, zer egin behar zuen ulertu balu bezala, otzan joan zen nagusiaren atzetik, irrintzi txikienik ere egin gabe.
Alabaina, zaldi uzbek batzuek burua tentetu eta baso izkina aldera jo zuten poliki-poliki.
Mikel Strogoffek errebolberra zeukan eskuineko eskuan, hurreratzen zitzaion lehenengo zaldiko uzbekari burua lehertarazteko prest. Baina, zorionez, alarmarik ez zuten jo, eta oihantxoak eta bideak eskuin aldean eratzen zuten angeluraino iristeko modua izan zuen.
Ahalik beranduena igo nahi zuen zela gainera, destakamendukoek ikus ez zezaten, eta basotik berrehun pausora zegoen bihurgunea pasa arte ez zuen asmorik zaldiz ibiltzen hasteko.
Damurik, basoaren muga zeharkatu behar zuen unean, uzbek baten zaldiak usain egin, irrintzia bota eta bidera irten zen antxintxika.
Nagusia zaldiarengana joan da korrika, berreskuratu nahian, baina, egunsentiaren lehen argitan irudi bat nabarmentzen dela ikusirik:
—Nor da hor? —oihu egin du.
Garrasia entzun, eta kanpamentuko gizon guztiak altxatu dira eta bide aldera egin.
Mikel Strogoffek zaldi gainera igo eta lauoinka ihesi joatea beste aukerarik ez du.
Destakamenduko bi ofizialak aurrera etorri dira eta beren gizonak akuilatzen hasi.
Baina Mikel Strogoff zaldi zelan eserita dago jadanik.
Orduan tiro baten eztanda hotsa entzun, eta bala batek zamarra zulatzen diola sentitu du.
Burua biratu gabe, erasoari erantzun gabe, zaldia ezproiez jo, eta, oihantxoaren muga jauzi izugarri batez gurutzaturik, Obi aldera oldartzen da lasterka bizi-bizian.
Zaldi uzbekak ez zeuden prestaturik, eta Mikel Strogoffek alde pixka bat kendu zien destakamenduko zaldizkoei; baina luze gabe abiatuko ziren haren arrastoaren atzetik, eta, izan ere, ez ziren joan bi minutu basotik irten zenetik, eta hainbat zaldiren hotsa entzun zuen pixkaka-pixkaka beregana hurbiltzen.
Eguna argitzen hasi zen orduan, eta gauzak inguru zabalago batean ari ziren bistara azaltzen.
Mikel Strogoffek burua biratu eta zaldizko bat agudo hurbiltzen ari zaiola ikusi du.
Deh-baschia da. Ofizial hura, zaldi bikain baten gainean, lehen-lehena dator, eta iheslaria harrapatzeko ez du asko falta.
Gelditu gabe, Mikel Strogoffek errebolberra harengana luzatu, eta, dardararik ez eskuan, destatu da istant batez. Tiroak bular betean jo, eta ofizial uzbeka zaldi gainetik erori eta pirripitaka dabil lurrean.
Baina gainerakoek hurbiletik jarraitzen zioten, eta, deh-baschiren ondoan atzeratu gabe, oihuka elkar suspertuz, zaldien saihetsetan ezproia sartuz, murrizten ari ziren gutxika-gutxika Mikel Strogoffenganainoko tartea.
Ordu erdi batean, ordea, arma tatariarren tiro bidetik kanpo iraun zuen, baina zaldia ahultzen ari zela ohartu, eta beldurrez zegoen une oro trabaren batean estropezu egin eta lurrera jausiko ote zen sekula ez altxatzeko.
Argitu samartua zen eguna ordurako, zerumugatik gora eguzkia oraindik agertu ez arren.
Handik bi verstara gehienez ere, lerro hits bat luzatzen zen, ertzean han-hemenka zuhaitz batzuk zeuzkana.
Obi ibaia zen. Hego ekialdetik ipar ekialdera zihoan lur arrasetik ia nabarmendu gabe, estepa bera zuela haran bakar.
Zenbait aldiz tiro egin zioten fusilekin, baina asmatu gabe, eta, zenbaitetan ere, errebolberra hustu behar izan zuen hurbil-hurbil jartzen zitzaizkion zaldizkoen gainera. Aldi oro, soldadu uzbek bat pirripitaka zihoan lurrean barrena, lagunen amorraziozko garrasien artean.
Baina jazarpen hura ezin ongi bukatu Mikel Strogoffentzat. Haren zaldia den-dena emanda zegoen, eta, hala ere, ibaiaren hegiraino eraman ahal izan zuen.
Uzbeken destakamendua berrogeita hamar pausora baizik ez zegoen harengandik, une hartan.
Obi ibaian, arimarik ez, txaluparik ez, ontzirik ez, beste aldera pasatzeko.
—Adore hartu, zaldi paregabe hori! —oihu egin zuen Mikel Strogoffek—. Aurrera! Azken ahalegina!
Eta ibaira bota du bere burua.
Leku hartan, ibaia versta erdi zen zabal. Ur lasterrari eustea zaila zen oso, eta Mikel Strogoffen zaldiak ezin zuen hanka inon paratu. Batere bermerik gabe, hortaz, igerian zeharkatu behar ur bizi-bizi haiek, mendiko uharren parekoak. Aurre egiten saiatzeari berari kemenezko miraria irizten zion Mikel Strogoffek. Zaldi hura aparta zen benetan.
Zaldizko tatariarrak ibai ertzean gelditu eta zalantzan zeuden uretara jauzi egin edo ez.
Baina, memento horretan, pendja-baschiak fusila hartu du eta iheslariaren aldera destatu kontu handiz. Tiroa bota, eta Mikel Strogoffen zaldia, saihetsean zauriturik, hondora joan da nagusiaren azpian.
Mikel Strogoffek estribuak arin askatu ditu, aberea ibaiko uretan desagertzen den unean. Gero, murgiltzera egin du bala andana baten erdian, eta, ur azpitik ibaiaren eskuineko ertzera iritsita, Obiko hegia betetzen duten kanaberen artean galdu da.
 
XVII
BIBLIA-TXATALAK ETA ABESTIAK
       Mikel Strogoff leku seguruan zegoen nolabait ere. Alabaina, haren egoera ikaragarria zen oraindik.
Hain adore handiz zerbitzatu eta gero, zaldi zintzoa hilik zegoen ibaiko uretan, eta, hura gabe, nola segituko aurrera?
Oinez joan behar, jakirik gabe, inbasioak errausturiko lurralde batean zehar, emirraren armadako lehenengo taldeak saihestuz, eta arrunt urruti zegoela oraindik, lortu behar zuen helburutik.
«Iritsi egingo nauk, handik edo hemendik! —oihu egin zuen, istant batez kikiltzeko agertu zitzaizkion arrazoi guztiei erantzuna emanez—. Jainkoak gorde dezala Errusia santua!»
Mikel Strogoff zaldizko uzbeken eskumenetik at zegoen. Soldadu horiek ez ziren ausartu haren atzetik ibaira sartzen, eta, gainera, zaldiarekin batera ito zela usteko zuten, ezinezkoa izan baitzitzaien Obiko eskuineko hegira nola iritsi zen ikustea, uretan desagertu ondoren.
Baina Mikel Strogoff, ibai ertzeko kanabera itzelen artetik iraganez, ur bazterreko alderdi garaiago batera igo zen, eragozpen handiz, ur goraldiaren sasoian lokatza lodia pilatzen baitzen ibai ertz hartan.
Behin lurzoru gogorragoan, Mikel Strogoffek ea zer komeni zitzaion pentsatu zuen. Tomsk alde batera utzi nahi zuen batez ere, tatariarren tropen mendean egonik. Baina derrigorrean herrixkaren batera joan beharra zeukan, edo posta etxe batera, zaldi bat eskuratzeko. Zaldia aurkitu ondoren, bide urratuetatik kanpo ibiliko zen, eta Krasnoiarsk parean egon arte ez zuen Irkutskeko bidea hartuko berriro. Hortik aurrera, oztoporik ez topatzea espero zuen, eta hego-ekialderantz joan ahalko zen, Baikal aintzirako probintzietarantz.
Lehenengo eta behin, Mikel Strogoffek orientatzeari ekin zion.
Bi versta aurrerago, Obi ibairen ibilbideari jarraituz, hiri txiki ikusgarri bat ageri zen, tontor apal batean. Etxeak mailaz maila igotzen ziren gain horretarantz, eta zenbait eliza eta haien kupula bizantziarrak, berdez eta urrez koloreztatuak, nabari ziren zeruaren atzealde grisean.
Kolivan zen hiri hori. Hara biltzen dira udan Kamskeko eta beste hirietako funtzionario eta enplegatuak Barabako eguraldi osasun-galgarriaren ihesi. Tsarraren mandatariak jasotako berrien arabera, Kolivan ez zegoen oraindik inbaditzaileen esku. Tropa tatariarrek, bi zutabetan zatiturik, ezkerretara jo zuten Omsk aldera, eta eskuinetara, Tomsk aldera, erdiko eskualdeari jaramonik egiteke.
Mikel Strogoffek egitasmo erraz eta logikoa erabaki zuen. Kolivanera iritsi nahi zuen zaldizko uzbekak baino lehen, zeintzuk Obi ibaian gora zihoazen ezkerreko aldean barrena. Hiri horretan, hamar aldiz garestiago ordainduta ere, jantziak eta zaldia bereganatuko zituen, eta Irkutskeko bidea hartuko zuen berriz hegoaldeko estepan zehar.
Goizeko hirurak ziren. Kolivan hiriaren ingurumaria lasai-lasai zegoen, erabat abandonaturik, antza. Baserriko jendea, jakina, inbasiotik ihesi, hari kontra egin ezinean, iparrera joana zen, Jeniseisk aldeko probintzietara.
Mikel Strogoff Kolivanerantz zihoan urrats biziz, eta, bat-batean, urruneko eztanda batzuen hotsa iritsi zen harengana.
Gelditu egin zen eta burrunba isil bat eguratsa astintzen ari zela entzun zuen argiro, eta beste soinu lehorrago bat bereizi zuen haren gainetik, txinpartena bezalakoa. Ongi zekien zein zen haien jatorria.
—Kanoia duk! Fusilen desarra! —esan zuen bere artean—. Soldadu talde errusiar txikia borrokan ari duk, hortaz, armada tatariarrarekin! A! Zeru goiak nahiko ahal dik ni Kolivanera horiek baino lehen iristea!
Mikel Strogoff zuzen zebilen. Berehala eztandak ozenago bihurtzen hasi ziren, eta, atzeko aldean, Kolivan hiriaren ezkerrean, lurrunak metatu ziren zerumugaren gainean. Ez ziren ke hodeiak, artilleriaren desarrek zeruan sortzen zituzten kiribil zurixkak baizik.
Obi ibaiaren ezker aldean, zaldizko uzbekak geldirik zeuden gatazkan garaile nor gertatuko zain.
Alde horretatik, Mikel Strogoffek deusen beldurrik ez zuen izango aurrerantzean. Halatan, lehen baino bizkorrago segitu zuen hiri aldera.
Eztandak, ordea, areagotzen ari ziren eta hurbiltzen. Ez zen jadanik orro nahaspilatsu bat, kanoikada garbien sail bat baizik. Horrekin batera, kea, haizearen bultzaz, zeruan gora zihoan, eta borrokalariak hegoaldera agudo mugitzen ari zirela adierazten zuen nabarmen. Kolivani iparraldetik egin behar zioten eraso inondik ere. Baina errusiarrek defentsan ziharduten Feofar Khanen soldadu tatariarren aurka, edo hiria berreskuratu nahian? Ezin jakin. Eta biziki atsekabetzen zuen horrek Mikel Strogoff.
Kolivanetik versta erdira baino ez zegoela, sugar handi bat lehertu zen hiriko etxeen artean, eta eliza bateko kanpandorrea lurrera erori zen hauts eta garrezko luizien erdian.
Kolivanen bertan ari ziren, bada, borrokan? Baietz pentsatu zuen Mikel Strogoffek, eta, hala izatera, errusiarrak eta tatariarrak karriketan ariko ziren gudukan noski. Hirian babesa bilatzeko une egokia ote zen? Harrapatua izateko arriskuan ez zen, bada, jarriko, eta lortuko al zuen Kolivanetik ihes egitea, Omsketik egin zuen bezala?
Galdera horiek guztiak etorri zitzaizkion gogora. Duda egin zuen, gelditu egin zen lipar batean. Ez zuen merezi hegoaldera edo ekialdera egin eta herrixkaren batera sartzea, Diatxinskera edo beste batera, eta han zaldi bat eskuratzea kosta ahala kosta?
Ezin besterik erabaki, eta, Obi ibaiaren ibilbidea atzean utzirik, Kolivan hiriaren eskuinetarantz jo zuen segituan.
Une hartan, eztandak arras bortitzak eta gogorrak ziren. Hiriaren ezker aldean sugarrak sortu ziren berehala. Sutea Kolivango auzune oso bat erretzen ari zen.
Mikel Strogoff lasterka zihoan estepan barrena, babes bila han-hemenka barreiaturik zeuden zuhaitzetan, eta, halako batean, tatariarren zalditeriako destakamendu bat agertu zen eskuin aldean.
Ezin, jakina, alde horretara ihesi segitu. Zaldizkoak arin zihoazen hirirantz, eta Mikel Strogoffek nekez egingo zuen hanka haiengandik, ikusten bazuten.
Behingoan, zuhaitz multzo sarri baten aldamenean, etxe isolatu bat begiztatu zuen, eta soldaduak ohartu aurretik bertara iristen ahalko zela bururatu zitzaion.
Harantz korrika joan, bertan ezkutatu, eta zerbait eskatu edo hartu, indarrak berritzeko, neka-neka eginda baitzegoen eta goseak amorratzen, horixe Mikel Strogoffek egin zezakeen gauza bakarra.
Oldartu egin zen, beraz, etxe hartarantz. Versta erdira zegoen, gehienez ere. Hurbildu ahala, etxea telegrafo bulego bat zela konturatu zen. Hari bat irteten zen handik mendebaldera, beste bat ekialdera, eta hirugarren bat Kolivanerantz luzatzen zen.
Telegrafo etxe hura bertan behera utzirik egongo zen egoera honetan, pentsatzekoa zenez, baina, zegoen moduan zegoela, Mikel Strogoff bertan gorde zitekeen azkenik, eta gauera arte han itxaron, estepan aurrera ihesi segitu baino lehen, besterik ezin-eta tatariarren esploratzaileak nonahi egonik.
Mikel Strogoffek etxeko ate aldera jo zuen berandu gabe eta ireki egin zuen kolpe batez.
Lagun bakar bat zegoen mezu telegrafikoak bidaltzeko aretoan.
Enplegatu bat zen, lasaia, patxadatsua. Bost axola hari kanpoan zer gertatzen zen. Tinko bere postuan, leihatilaren atzean zegoen eserita, bezeroek bere zerbitzuak noiz eskatuko.
Mikel Strogoffek arineketan egin zuen harengana, eta nekearen nekez hautsitako ahotsez:
—Zer dakizu? —galdetu zion.
—Ezer ez —erantzun zion enplegatuak irribarretsu.
—Errusiarrak eta tatariarrak ari dira borrokan?
—Hala omen.
—Baina nor dira garaileak?
—Ez dakit.
Halako patxada gertaera izugarri haien erdian, halako axolagabekeria, zaila zen sinestea.
—Eta haria ez dago etena? —galdetu zion Mikel Strogoffek.
—Kolivandik Krasnoiarskera bai, etena dago, baina badabil oraindik Kolivandik Errusiako mugara.
—Gobernuarentzat?
—Gobernuarentzat, komenigarria irizten dionean. Jendearentzat, ordaintzen duenean. Hamar kopek hitzeko. Nahi duzunean, jauna!
Bidaltzeko mezurik ez zuela erantzun behar zion Mikel Strogoffek enplegatu bitxi hari, ogia eta ura besterik ez zuela nahi, baina, hartan, etxeko atea zabaldu zuten supituki.
Tatariarrak telegrafo bulegoa inbaditzen ari zirelakoan, leihotik kanpora jauzi egiteko prestatu zen Mikel Strogoff, baina aretoan bi lagun baino sartu ez zirela ohartu zen, eta haiek ez zuten batere antzik soldadu tatariarrekin.
Haietako batek mezu bat zeukan eskuan, arkatzez idatzirik, eta, besteari aurre hartuz, korrika joan zen enplegatu sorgorraren leihatilara.
Mikel Strogoffek, harriduraren harriduraz, aise uler daitekeenez, nor topatu kinka hartan, eta zeharo ahaztuta zeuzkan bi pertsonaia, inondik inora berriro ikustea espero ez zituen bi gizon ezagutu zituen bi lagun haiengan.
Harry Blount eta Alcide Jolivet berriemaileak ziren. Ez ziren jada bidelagunak, kontrarioak baizik, edo, are gehiago, etsaiak, gerraren jokalekuan zeudenez gero.
Mikel Strogoff baino ordu batzuk geroago atera ziren Ixin hiritik, eta, Kolivanera hura baino lehen iritsi baziren, bide berari jarraiturik aurre ere hartu bazioten, Mikel Strogoffek hiru egun galdu zituelako izan zen, Irtish ibaiaren bazterretan zauritu zutenean. Errusiarrek eta tatariarrek Kolivan aurrean izandako borrokak ikusi zituzten, eta, ospa egin zuten hiritik, liskarrak karriketaraino zabaldu zirelarik.
Eta orain, telegrafo etxera inguratu ziren biak, Europara beren kontrako mezuak bidaltzeko asmotan, azken gertaerei buruzko lehen berriak bata bestearen aurretik eman nahirik.
Mikel Strogoff zoko batean geratu zen, itzaletan, eta handik dena ikusi eta entzun zezakeen, han zegoela inor jabetu gabe. Azken albisteak entzuteko parada izango zuen —interes handikoak beretzat—, eta Kolivanen sartu behar zuen ala ez jakingo.
Harry Blountek, bere lankide frantsesa baino biziago ibiliz, leihatila bere egin eta mezua luzatu zion funtzionarioari. Alcide Jolivetek, bitartean, ostikoka ziharduen lurraren kontra, pazientzia galdua, bere ohituren kontra.
—Hamar kopek hitzeko, jauna —esan zion enplegatuak, mezua hartzen ziola.
Harry Blountek errublo pila bat laga zuen leihatilaren aurreko apalean, eta haiei begira geratu zen haren lankidea txunditu samar.
—Ongi —esan zion enplegatuak.
Eta, lur bira guztiko odol hotzik handienaz, mezu hau telegrafiatzeari ekin zion:
«Daily Telegraph, Londres
Kolivan, Omsk probintzia, Siberia, abuztuak 6.
Borroka latza tropa errusiarren eta tatariarren artean...»
Enplegatua mezua bidali ahala ahots ozenez irakurtzen ari zen, eta, hortaz, Mikel Strogoffek kazetari ingelesak bere egunkarira igorritako guztia entzuten zuen.
«Tropa errusiarrek atzera egin galera handiekin. Tatariarrak gaur bertan sartuko Kolivanen...»
Hitz horiekin amaitzen zen mezua.
—Nire txanda da orain! —oihu egin zuen Alcide Jolivetek, Montmartre auzoko bere lehengusinari zuzenduriko mezua funtzionarioari eman nahi izan ziola.
Baina hori ez zen komenigarria kazetari ingelesarentzat, eta batere asmorik ez zuen azaldu leihatila libre uzteko. Horrela beti izango zuen egokiera albisteak gertatu bezain laster egunkarira bidaltzeko. Leihatilan iraun zuen, bada, bere lankideari lekua utzi gabe.
—Baina zuk bukatu duzu! —esan zion garrasika.
—Ez dut bukatu —bota zion motz Harry Blountek.
Eta hitz sorta bat idazten jarraitu zuen. Gero, enplegatuari eman eta honek ozen irakurri zituen ahots lasaiaz:
«Hasieran, Jainkoak zeru-lurrak egin zituen...»
Bibliaren txatalak ari zen Harry Blount telegrafiatzen, denbora pasatzen utzi eta bere lankideak lekua ken ez ziezaion. Errublo mila batzuk kostako zitzaizkion beharbada bere egunkariari, baina bere egunkaria izango zen lehenengoa berriak jasotzen. Frantziak zain egon behar!
Amorru biziak astindu zuen Alcide Jolivet, aise asma daitekeenez. Bestelako egoera batean bidezkoa begitanduko zitzaion horrela jokatzea, baina hartan ezin eraman, eta enplegatua bere mezua hartzera eta bere lankidearena bazter uztera behartzen ere saiatu zen.
—Jaun honek eskubidea du —erantzun zion lasai enplegatuak, irribarre atsegina eskainiz, eta Harry Blount seinalatzen ziola.
Eta liburu santuaren lehenengo txatala Daily Telegraphera zintzo bidaltzen segitu zuen.
Horretan ziharduen bitartean, Harry Blount leihora joan zen patxada ederrean, eta, largabista begietan jarririk, Kolivan inguruan zer gertatzen ari zen begiratu zuen, bere albisteak osatzeko asmoz.
Handik pixka batera, leihatilara itzuli eta hauxe gehitu zion bere telegramari:
«Bi eliza garretan. Sutea eskuinetara zabaltzen. Lurra nahas-mahas hutsa zen: leize handiaren gain ilunpea...»
Alcide Jolivetek Daily Telegrapheko berriemaile ohoragarriari lepoa bihurritzeko gogo basatia izan zuen, sinpleki.
Beste behin argibideak eskatu zizkion enplegatuari, baina horrek, trankil eta bare beti, hau erantzun zion huts-hutsik:
—Eskubidea du, jaun hori, eskubidea du... hamar kopek hitzeko.
Eta Harry Blountek emandako berri hau telegrafiatu zuen:
«Errusiarrak hiritik ihesi doaz. Eta Jainkoak esan zuen: “Izan bedi argia”. Eta izan zen argia...»
Alcide Jolivet sumindu zen erabat.
Bien bitartean, Harry Blount leiho ondoan zegoen barrukoei bizkar emanez, baina, aldi honetan, begien aurreko ikuskizun interesgarriak arreta guztia bereganatu eta apur bat luzatu zen behaketan. Halatan, enplegatuak Bibliaren hirugarren txatala telegrafiatzetik bukatu zuenean, Alcide Jolivetek haren lekua hartu zuen leihatilaren aurrean soinurik atera gabe, eta, bere lankideak egin zuen legez, errublo pila eder bat apal gainean leun-leun ipini, eta bere mezua eman zion enplegatuari. Horrek ahots ozenez irakurri zuen:
«Madeleine Jolivet
Montmartre auzoa 10 (Paris).
Kolivan, Omsk probintzia, Siberia, abuztuak 6.
Soldaduak hiritik ihesi. Errusiarrak galtzaile. Jazarpen ankerra tatariarren zalditeriaren aldetik...»
Harry Blount itzuli zelarik, Alcide Jolivet isekazko ahotsez kantuan ari zela entzun zuen. Bere telegrama osatzen ari zen abesti batekin.
Badago Parisen
gizon txiki bat
grisez jantzia!...
Gauza sakratuak sakratu ez direnekin nahastea egokia ez zelakoan, Alcide Jolivet ez zen ausartu, Harry Blountek egin bezala, Bibliaren txatalak bidaltzera, eta Bérangerren lelo alai bat aukeratu zuen telegrama luzatzeko.
—Hara! —garrasi egin zuen Harry Blountek.
—Horrelaxe dira kontuak —erantzun zion Alcide Jolivetek.
Egoera, bitartean, larriagotzen ari zen Kolivan inguruetan. Borroka gero eta hurbilago zegoen, eta eztandak bortitz lehertzen ziren handik ez oso urruti.
Une hartan, astinaldi batek telegrafo etxea dardarazi zuen.
Obus batek pareta zulatu, eta hauts hodei bat hedatu zen transmisio aretoan, den-dena lausotuz.
Alcide Jolivet bertso hau bukatzen ari zen orduan:
Masailak sagarra bezain gorri
sosik batere gabe...
Baina, gelditu, obus aldera lasterka joan, bi eskuekin hartu, leihotik kanpora bota eta leihatilara itzultzea dena bat izan zen.
Bost segundo geroago, obusak eztanda egin zuen kanpo aldean.
Eta Alcide Jolivetek odol hotzik handienaz telegrama osatzen segitu zuen, hauxe idatziz:
«Sei hazbeteko obusak telegrafo bulegoko pareta suntsitu du. Kalibre bereko beste batzuen zain...»
Mikel Strogoffentzat ez zen zalantzazkoa errusiarrek Kolivan galdu behar zutela. Hegoaldeko estepan zehar abiatu beharko zukeen ezinbestez.
Baina orduan fusil desarra ikaragarri bat lehertu da telegrafo bulegotik hurbil, eta bala zaparrada batek leihoetako kristalak txikitu ditu.
Harry Blount, sorbaldan zauriturik, lurrera erori da.
Alcide Jolivetek mezu gehigarri hau bidaltzera doa:
«Harry Blount, Daily Telegrapheko berriemailea, nire ondoan erori da, metraila puska batek jota...»
Baina enplegatu sorgorrak zera esan dio betiko lasaitasunez:
—Jauna, haria etenda dago.
Eta, leihatila utzirik, kapelua patxadaz hartu, ukondoz garbitu, eta, irribarrea ezpainetan, Mikel Strogoffek ordu arte ikusi ez duen ate txiki batetik irten da.
Soldadu tatariarrek inbaditu dute bulegoa, eta ez Mikel Strogoffek, ez kazetariek, ezin dute deus egin atzera joateko.
Alcide Jolivetek, alferreko mezua eskuan, Harry Blounten aldera jo du, eta, bihotz bipila erakutsiz, lurretik altxatu eta lepoan kargatu du, bizkarrean eramanda ihesi joateko... Beranduegi, ordea!
Preso hartu dituzte bi kazetariak, eta, haiekin batera, Mikel Strogoff, ustekabean harrapatua, tatariarren atzaparretan erortzen da, leihotik jauzi egin behar duen mementoan.
 
BIGARREN ZATIA
 
I
KANPAMENTU TATARIAR BAT
       Kolivandik egun beteko bidean, Diatxinsk herrixkatik versta batzuk aurrerago, lautada zabal bat hedatzen da, non zuhaitz handi batzuk nagusi ageri diren, pinuak eta zedroak batik bat.
Esteparen alderdi horretan artzain siberiarrak ibiltzen ohi dira urtaro beroan, nahiko larre baitago han haien abere talde ugarientzat. Baina garai hartan alferrik bilatuko zenuen artzain nomada horietako bakar bat ere. Eta ez lautadan inor ez zegoelako. Aitzitik, jendea erruz bildua zen ordoki hartara.
Izan ere, bertan altxatzen ziren tatariarren dendak, hantxe zegoen kanpatua Feofar Khan, Bukharako emir ankerra, eta hara eraman zituzten biharamunean, abuztuaren 7an, Kolivanen harrapaturiko gatibuak, armada errusiarraren talde txikia birrindu ondoren. Bi mila gizon haiek etsaien bi zutabeen artera sartu ziren, eta, tatariarrek, bai Omsk bai Tomsk bereganatuta, erdira egin eta suntsitu eta azpiratu egin zituzten, bizirik laurehun edo bostehun soldadu errusiar baino gelditzen ez zirela. Gertaerak itxura txarra hartzen ari ziren, eta gobernu inperiala Uraleko mugaz harantz arriskuan zegoela zirudien, oraingoz behinik behin, zeren errusiarrek lehenago eta geroago atzeraraziko zituzten inbaditzaileen osteak. Baina inbasioa Siberiako erdialdera iritsia zen azkenik, eta matxinaturiko herrialdean zehar hedatu egingo zen, mendebaldeko probintzietarantz ez bazen, ekialdekoetarantz. Irkutsk hiriak ez zuen komunikaziorik Europarekin une hartan. Amurreko tropak eta Jakutsk probintziakoak garaiz iritsi ezean, Asia aldeko Errusiako hiriburua tatariarren eskuetan geratuko zen, bertako soldaduak ez baitziren aski Feofar Khanen armadari aurre egiteko. Eta, horrela gertatuz gero, hiria berreskuratu baino lehen, Ivan Ogareffek ase egingo zuen duke handiaren kontra, enperadorearen anaiaren kontra itotzen zuen mendeku egarria.
Zer egingo zuen Mikel Strogoffek? Kikildu egingo zen azkenean, horrenbeste ezbehar ezin pairaturik? Amore emango zuen Ixingo abenturaren ondotik nozituriko zoritxar sorta gero eta latzagoa zela bide? Jokoa galdua zuela pentsatuko zuen, bere zeregina ezin burutuz, eman zioten agindua ezin betez?
Mikel Strogoff hilik erori arte gelditzen ez diren gizon horietakoa zen. Eta bizirik zegoen, zauririk ere ez zeukan, tsarraren gutuna aldean zeraman artean, eta han inork ez zekien egiatan nor zen. Beste gatibu bat zen, tatariarrek basapiztia okerren gisan herrestan zeramatzaten milaka eta milaka koitaduren artean; baina, Tomskera hurbildu ahala, Irkutskera hurbiltzen ari zen. Batera edo bestera, Ivan Ogareffen aurretik zihoan oraindik ere.
«Iritsi egingo nauk!» —errepikatzen zion bere buruari.
Eta, Kolivanen jazotakoaren ostean, haren bizitza guztia pentsamendu bakar horretan bildu zen: askatasuna lortzea! Nola ihes egin, ordea, emirraren soldaduei? Ikusiko zuen abagunea egokitzerakoan.
Feofar Khanen kanpamentuak ikuskizun paregabea eskaintzen zuen. Ezin konta ahala dendak, larruz, feltroz edo zeta oihalez eginak, dirdai egiten zuten eguzki printzen argitan. Haien goiko mutur konikoetatik mortxilak eta borlak kulunkatzen ziren banderatxo, gidoin eta estandarte koloretsuen erdian. Dendarik aberatsenak seida eta khodja agintarienak ziren, khanerriko jaun nagusienak, alegia. Bandera berezi batek, zaldi isats batez apaindurik, buruzagi tatariar horien goiko maila adierazten zuen, eta banderaren tantaia gailen ageri zen batzuk besteekin trebeki loturiko makila zuri-gorrien multzo batetik gora. Aurrerago, karaoi izeneko denda turkoman milaka batzuk hedatzen ziren ordokian azkengabe, gameluen bizkarrean haraino garraiatuak izan eta gero.
Ehun eta berrogeita hamar mila soldadu baziren gutxienez kanpamentu hartan, oinezkoak nahiz zaldizkoak, denak alaman deituraren pean hara elkarturik. Haien artean, eta Turkestanen herri nagusia izanik, tadjikak nabarmentzen ziren lehenengo. Hazpegiak neurrizkoak zituzten, azala zuria, begiak eta ilea beltza, gorputza lerdena. Armada tatariarraren zati handiena osatzen zuten, eta kasik Bukharako khanerriak bezainbeste bidali zituzten Kokand eta Kunduzekoak ere. Tadjik haiekin beste leinuetako jendeak nahasten ziren, Turkestandik edo hurbileko herrietatik etorriak. Baziren uzbekak, garaiera txikikoak, bizar-gorriak, Mikel Strogoffen atzetik oldartu zirenen antzekoak. Baziren kirgizak, begitartea laua zutenak, kalmukak bezala, sare-kotaz estalirik, batzuek lantza, arkua eta gezi asiarrak aldean, eta beste batzuek sablea, metxako fusila eta txakana, gider laburreko aizkora txikia, zauri hilgarriak baino egiten ez dituena. Baziren mongoliarrak, ez txiki ez handi, ile beltza mototsean bildu eta bizkarrean zintzilik zeramatenak. Aurpegia biribila zuten, larruazala beltzarana, begiak zuloan sartuak eta bizi-biziak, bizarra bakana. Soinean, nankin urdinezko jantzi luzeak zituzten jantzirik, peluxe beltzez edertuak eta larruzko gerrikoez gerruntzean estutuak; oinetan, txirikorda ikusgarriez apaindutako botak; eta, buruan, zetazko txanoak, larruzko ertzarekin eta haizeak dantzarazten zituen hiru xingolekin. Baziren, azkenik, afgano azal-ilunak, arabiar ederrak, arraza semitikoen eite antzinakoari eusten ziotenak, eta turkoman begi-zabalak, betazal gabeak ziruditenak. Eta den-denak emirraren banderapean elkarturik, su emaile eta bazter suntsitzaileen bandera haren azpian bat eginik.
Soldadu aske horien ondoan, hainbat soldadu esklabo zebiltzan, persiarrak batez ere, jatorri bereko ofizialen aginduetara; eta gerlari jopu haiek ez ziren inondik ere estimu gutxienekoak Feofar Khanen armadan.
Gehi diezazkiogun zerrenda horri juduak, morroi lanetan zihardutenak, tunika soinean, soka batez gerrian estutua, oihal ilunezko txano txikerra buruan, durbantea debekatua baitute; nahas ditzagun talde horiekin kalender ehunka batzuk, eskeko fraide antzekoak, zarpail jantziak, lehoinabarraren larruaz estaliak; eta zelai zabal haietako tribu eta jende samalda ikaragarri handi haien irudi osatu samarra begiztatuko dugu. Haiek guztiek osatzen zituzten armada tatariarrak zeritzatenak.
Berrogeita hamar mila gerlari zalditeriakoak ziren, eta haien zaldietan mota askotakoak zeuden, gizonetan arraza adina. Abere horiek hamarnaka zeuden jarriak, bi soka paralelotan loturik; isatsa korapilo eginda zuten, eta bizkar atzea zeta beltzezko saretxo batekin babestuta. Haien artetik, turkomanak bereizten ziren, hanka finak, gorputz luzea, larru dirdaitsua, lepo bikaina; uzbekak, iraupen handi-handikoak; kokandarrak, zaldizkoaz gain, bi denda eta sukaldeko tresneria guztia eramateko gauza direnak; kirgizak, ile-argiak, Enba ibaiaren bazterretatik ekarriak, non arkan izeneko lakio tatariarrez harrapatzen diren; eta arraza gurutzatuko beste anitz, kalitate eskasagokoak.
Zamariak ugari baino ugariagoak ziren. Milaka gamelu txiki zeuden, ongi osatuak, ile luzea gorputzean, zurda lodiak lepagainean, abere otzanak, eta dromedarioa baino errazago prestatzen direnak; konkor bakarreko nar izenekoak ageri ziren, ilajea gorria kiribiletan kizkurtua zutenak, sugarren pare; eta mandoak, lanerako gogorrak bezain okela gozokoak, tatariarrek gustura jaten zituztenak.
Gizon eta animalien multzo haren guztiaren gainean, sekulako denda pilaketa haren gainean, zedroek eta pinuek, talde trinkoetan bildurik, itzal atsegina ematen zuten, han eta hemen eguzki printzez zulatua. Deus ez ikusgarriagorik margolan hura baino. Bere paletako kolore guztiak agortuko zituen koloristarik kartsuenak, hura islatu nahian.
Kolivango gatibuak Feofar eta khanerriko agintari handien denden parera iritsi zirelarik, danborrak eta turutak jo zituzten, eta soinu ikaragarri horiekin mosketeen tiro zoliak nahasi ziren, bai eta emirraren artilleria osatzen zuten seiko eta lauko kanoien eztanda hots apalagoak ere.
Feofar Khanen kanpamentua militarra zen huts-hutsik. Etxe zibila dei zitekeena, bere harema eta bere aliatuena Tomsken zeuden, tatariarren mendean ordurako.
Kanpamentua jasotzean, Tomsk izango zen emirraren egoitza, handik ekialdeko Siberiako hiriburura eraman bitartean.
Feofarren denda nabarmen azaltzen zen inguruko denden artetik. Zetazko mihise handi dirdaitsuak zeuzkan estalgarri, eta urrezko ertzekoak ziren mihiseak gora altxatzen zituzten lokarriak. Goi aldean borla lodi batzuk haizeak jo eta paumaren isatsaren antzera geratzen ziren zabalik. Dendak soilgune nasai baten erdi-erdia hartzen zuen, urki zoragarriak eta pinu eskergak inguruan. Aurrealdean, harribitxiz txertaturiko mahai lakatu baten gainean, Koran liburu sakratua zegoen zabal-zabal. Orrialdeak meheak zituen, urrezkoak, eta xaloki grabatuak. Gain-gainean, tatariarren bandera mugitzen zen haizearen indarraz, emirraren armarria erakusten zuela.
Soilgunearen jiran Bukharako goi funtzionarioen dendak eraikiak zeuden erdi zirkuluan. Han bizi ziren agintari handiak: zalditegiko burua, emirraren jauregiko patioraino joan daitekeena zaldi gainetik jaitsi gabe; belatz-zain nagusia; husch-beguia, errege zigiluaren eramailea; toptschi-baschia, artilleriako maisu nagusia; khodja, kontseiluko burua, printzeak musu ematen diona eta haren aurrean gerrikoa estutu gabe aurkez daitekeena; ulemen buruzagia, apaizen ordezkaria; cazi-askeva, militarren arteko tirabira guztien epailea, emirra kanpoan dagoenean; eta, azkenik, aztien burua, zeinaren zeregin handia izarrak aztertzea den Feofar Khanek norabait joan nahi duen aldi bakoitzean.
Emirra denda barruan zegoen gatibuak kanpamentura garraiatu zituztenean. Ez zen agertu. Eta zorionean, zeren hark keinu bat egin, hitz bat esan eta presoak akabatzen hasiko ziren haren gerlariak, sarraski odoltsu batean. Baina isolamendu horretan babestu zen, bakardade hori baita sortaldeko erregeen handitasunaren parte handi bat. Agerian ez dagoenak mirespena sortzen du, eta, bereziki, beldurra eragin.
Gatibuei zegokienez, itxitura batean sartu zituzten, eta hantxe egon behar, zaindari ugarien begiradapean, gupidarik gabe trataturik, ia janaririk ez, estalperik ere ez eguraldi txarretik gordetzeko, Feofarrek haiekin zer egin gura zuen agindu arte.
Denetan esanekoena, jasankorrena Mikel Strogoff zen, dudarik gabe. Eraman zezaten uzten zuen, nahi zuen lekura zeramatelako; eta aske ibilita baino hobeki zihoan, gainera, halako segurtasuna ez baitzuen aurkituko Kolivandik Tomskera bakarrik joanez gero. Ez zuen merezi ihes egitea hiri honetara iritsi aurretik. Esploratzaileak zebiltzan estepa arakatuz, eta haien eskuetan eror zitekeen berriz ere. Tropa tatariarrek ekialdean hartua zuten punturik urrunena ez zegoen laurogeita hamabigarren meridianotik hara. Tomsk dago meridiano horretan, hain zuzen; eta, beraz, hiri hori atzean uztean etsaien eremutik kanpo izango zela pentsatzen zuen Mikel Strogoffek. Hartara, Jenisei ibaia arriskurik gabe zeharkatu eta Krasnoiarskera helduko zen, Feofar Khanek probintzia konkistatu aurretik.
«Behin Tomsken —esan eta esan ari zen bere artean, zenbaitetan gainezka egiten zion ezinegonari eutsi nahirik—, minutu gutxi batzuetan abangoardiako postuetatik harago izango nauk, eta hamabi ordu kendu Feofarri, hamabi ordu kendu Ogareffi, eta nahikoa izango diat haien aurretik Irkutskera sartzeko!»
Ivan Ogareff kanpamentuan egoteak beldurtzen zuen Mikel Strogoff denaren gainetik. Benetan nor zen agerrarazteko arriskuaz gain, batez ere traidore horri aurre hartu behar ziola sentitzen zuen, halako sen berezi batengatik. Ivan Ogareffen soldadu osteak Feofarren tropekin bat egin eta armada inbaditzailea osaturik geldituko zela ohartzen zen, eta, batu eta gero, armada horrek ekialdeko Siberiako hiribururantz joko zuela oso-osorik. Horrela bada, alde horretatik zetozkion beldur guztiak, eta, une oro, belarria luzatzen zuen ea doinu militarren batek iragartzen zuen emirraren gudalburua zetorrela.
Gogoeta horri amaren oroitza elkartzen zitzaion, bai eta Nadiarena ere, bata Omsken atxikia, bestea Irtisheko txalupetan bahitua, eta gatibu, inondik ere, Marfa zegoen bezala! Deus egiterik ez haien alde! Ikusiko ote zituen inoiz? Bihotza izugarri estutzen zion galdera horrek, erantzuna ematen ausartzeke.
Mikel Strogoffekin eta beste hainbat gatiburekin batera, Harry Blount eta Alcide Jolivet eraman zituzten halaber kanpamentu tatariarrera. Bazekien haien bidelaguna izandakoak itxitura hartan zeudela preso, batera atzeman zituzten-eta telegrafo bulegoan, baina, hala ere, ahaleginak egin zituen haiengana ez hurbiltzeko. Bost axola hari, memento hartan behinik behin, berari buruz zer usteko zuten Ixingo gertakizunaren ondotik. Eta, bestalde, bakarrik egon nahi zuen, bakarrik jarduteko, egokiera suertatuz gero. Bazter batera geratu zen, bada.
Alcide Jolivetek, bere lankidea ondoan erori zitzaionetik, kontu handiz zaindu zuen, ardurarik saihestu gabe. Kolivandik kanpamentura, hau da, ordu batzuetako bidean, Harry Blountek bere aurkariaren besoan berme hartuz jarraitu ahal izan zion gatibuen ilarari. Bera herritar ingelesa zela aldarrikatu zuen, baina alferrik. Ezertarako ez zion balio izan barbaro haien aurrean, lantza edo sable ukaldiz baino ez baitzekiten erantzuten. Daily Telegrapheko kazetariak, beraz, gainerakoak bezala sufritu behar. Saiatuko zen aurrerago horrelako tratu txarraren ordaina eskatzen, bai eta eskuratzen ere. Baina ibilbide hura ez zen batere samurra izan harentzat. Zauriak min ematen zion, eta, Alcide Joliveten laguntzarik gabe, ez zen beharbada kanpamenturaino iritsiko.
Alcide Jolivetek ez zuen sekula galtzen bere filosofia praktikoa, eta eskueran zeuzkan modu guztiak baliatu zituen bere lankidearen gorputza zein gogoa suspertzeko. Itxituraren barruan behin betiko utzi zituztela ikustean, Harry Blounten zauria aztertzeko ardura hartu zuen lehen-lehenik. Gerritik gora eranztea lortu zuen antze handiz eta, beharrik, metraila puskak sorbalda ukitu besterik ez ziola egin ikusi zuen.
—Hau ez da ezer —esan zion—. Urratu txiki bat besterik ez! Bizpahiru aldiz sendaketa egin eta arrastorik ere ez, nire lankide maite hori!
—Baina sendaketa horiek?... —galdetu zuen Harry Blountek.
—Neuk egingo dizkizut!
—Medikuntzaz ere zerbait badakizu, hortaz?
—Frantses guztiok dakigu mekikuntzaz zerbait!
Eta hori esanik, Alcide Jolivetek musuzapia tarratatu, zati batetik hariak atera, beste batekin puskak egin, ura hartu barruti erdian zulatutako putzu batetik, zauri arin hura garbitu, eta zapi puska bustiak ipini zituen trebeki Harry Blounten sorbaldan.
—Urarekin egingo dizut tratamentua —esan zion—. Ez dago ura bezalakorik zauriak gozatzeko, sendabide eraginkorrena da eta gaur egun gehien erabiltzen dena. Medikuek sei mila urte eman dituzte aurkitu arte! Bai! Sei mila urte, zenbakiak biribilduz!
—Estimatzen dizut, Jolivet jauna —erantzun zuen Harry Blountek, lankideak urki baten gerizpean prestaturiko orbel iharraren gainean etzanda jarririk.
—Bo! Ez da zerik! Gauza bera egingo zenuke nire tokian bazeunde!
—Ez dakit, bada... —erantzun zion Harry Blountek on-onez.
—Bai zera, ez adarrik jo! Ingeles guztiak dira eskuzabalak!
—Dudarik gabe, baina frantsesak...?
—Frantsesak? Frantsesak onak dira, baita inozoak ere, nahi baduzu! Baina frantses izanda barkatuta daude! Eta ez dezagun horretaz hitz egin, eta, are gehiago, ez dezagun ezertaz ere hitz egin. Atseden hartu behar duzu.
Harry Blountek, ostera, batere gogorik ez zuen isilik egoteko. Zaurituak, zuhurtziaz, atsedena eduki behar du buruan, baina Daily Telegrapheko berriemailea ez zen gai bere buruari baizik ez entzuteko.
—Jolivet jauna —galdetu zion—, gure azken mezuek Errusiako muga pasatuko zutela uste duzu?
—Eta zergatik ez? —ihardetsi zion Alcide Jolivetek—. Ziur nago tenore honetan nire zorioneko lehengusinak badakiela zertan den Kolivango auzia!
—Zenbat aletan inprimatzen ditu berriak zure lehengusina horrek? —bota zion Harry Blountek, galdera hori zuzen-zuzen lehenengo aldiz bere lankideari eginez.
—Tira, tira! —erantzun zion Alcide Jolivetek barrez—. Nire lehengusina hori oso pertsona zuhurra da; ez zaio atsegin jendeak bera ahotan hartzea, eta etsipenak joko luke behar duzun loaldia aztoratuko balizu.
—Ez dut lo egin nahi —erantzun zion ingelesak—. Zer pentsatuko du zure lehengusinak Errusiako auzi hauetaz?
—Oraingoz bide txarrean doazela, antza denez! Baina, ba! Moskuko gobernua ahaltsua da, ezin da egiatan asaldatu barbaroen inbasio bat dela-eta, Siberiari eutsiko diote.
—Gehiegizko askonahiak galdu ditu beti inperiorik handienak! —esan zuen Harry Blountek, halako jelosia «ingelesa» alde batera utzi ezinik Errusiak Asiaren erdialdean zituen asmoen aurrean.
—Oi! Politika ez, mesedez —garrasi egin zuen Alcide Jolivetek—. Debekatua dago medikuaren aginduz! Ez dago ezer txarragorik sorbaldako zaurietarako!... Lokartzeko ez bada, behintzat!
—Hitz egin dezagun, bada, hemendik aurrera egiteko dugunaz —esan zion Harry Blountek—. Jolivet jauna, ez dut inolako gogorik tatariarren gatibu behin betiko izateko.
—Ezta nik ere, alajaina!
—Ihes egingo dugu lehenengo egokieran?
—Bai, beste biderik ez bada askatasuna berreskuratzeko.
—Badakizu beste bat? —galdetu zuen Harry Blountek, lagunari begira-begira.
—Bai, noski! Gu ez gara ez alderdi batekoak ez bestekoak, neutralak gara, eta protesta egingo dugu!
—Feofar Khan basati horren aurrean?
—Ez! Hark ez luke ulertuko —esan zuen Alcide Jolivetek—, baina bai Ivan Ogareff haren gudalburuak.
—Gizatxar zital halakoa!
—Zalantzarik gabe, baina gizatxar zital errusiarra. Badaki ez dela jolasean ibili behar jende-zuzenbidearekin, eta ez du inongo interesik gu atxikitzeko, bestetara baizik. Ez dut oso gogoko, ordea, jaun horri ezer eskatzea!
—Baina jaun hori ez dago kanpamentuan. Nik, behintzat, ez dut ikusi —ohartarazi zuen Harry Blountek.
—Etorriko da! Ezin hutsik egin. Beharrezkoa da emirra eta hura elkartzea. Siberia bitan moztuta dago orain, eta, ziur egon zaitez, haren zain baino ez dago hemen Feofarren armada, Irkutski erasotzeko.
—Eta askatu eta gero, zer egingo dugu?
—Askatu eta gero, tatariarrei jarraituko diegu, gertakizunek beste aldera pasatzen uzten diguten arte. Ez da amore eman behar, zer arraio! Hasi besterik ez dugu egin eta. Zuk, lankide maitea, Daily Telegraphen zerbitzuan zauritua izateko zortea izan duzu dagoeneko, eta nik, berriz, ez dut ezer ere izan nire lehengusinaren zerbitzuan. Tira, tira! —esan zuen Alcide Jolivetek berekiko xuxurla batean—. Lokartzen ari da. Ordu batzuk lotan eman eta ur hotzezko zapi batzuk sorbaldan, hori baizik ez da behar ingeles bat zutik jartzeko. Jende horiek burdina galdatuez eginak daude!
Eta Harry Blountek atseden hartzen zuen bitartean, Alcide Jolivetek gaua beilan eman zuen haren aldamenean. Koadernoa atera eta oharrak eta oharrak idatzi zituen, berriak bere lankidearekin partekatzera guztiz erabakirik, Daily Telegrapheko irakurleen poztasunerako. Gertaerek elkarganatu zituzten. Jelosia gehiagorik ez aurrerantzean.
Hortaz, bada, Mikel Strogoff gehien beldurtzen zuena, hain zuzen ere, irrikaz desiratzen zuten bi kazetariek. Ivan Ogareffen etorrera onuragarria izan zitekeen haientzat, aske utziko zituzten-eta ia seguru, berriemaile atzerritarrak zirela agerian jarritakoan. Emirraren gudalburuak jakingo zuen Feofar ezagueran sarrarazten, honek, bestela, espioi gisa tratatuko baitzituen bi berriemaileak. Alcide Joliveten eta Harry Blounten interesa Mikel Strogoffenaren kontrakoa zen, beraz. Ongi ulertu zuen honek zein atakatan zegoen, eta hori beste arrazoi bat izan zuen, hainbaten artean, bere bideko lagun zaharrengana ez inguratzeko. Moldatu egin zen, bada, han zegoela kontura ez zitezen.
Lau egun joan ziren, eta gauzek zeuden zeudenean segitu zuten. Gatibuek deus ez zuten entzun tatariarrak kanpamentua lekuz aldatzeko asmotan zeudela pentsarazteko. Zorrotz zaintzen zituzten gau eta egun. Ezinezkoa zitzaien soldaduek oinez eta zaldiz osatzen zuten lerroa gainditzea. Jatekorik ozta-ozta ematen zieten. Hogeita lau orduan bi aldiz, ahuntz heste puska bat botatzen zieten, ikatz gainean errea, edo ardi esne garratzez egindako krut gazta pixka bat, zeinarekin kumis izeneko platera prestatzen duten kirgizek, behor esnetan beratzen ipinita. Eta besterik ez. Eguraldia, gainera, gaiztotu zen erabat. Zerua belztu zen, eta haizeak eta euriak astindu zituzten bazterrak. Dohakabeek, aterperik gabe, aire zabalean nozitu behar ekaitz zitala. Ezer ere ez zieten eman beren zoritxarra arintzeko. Zauritutako batzuk hil ziren, emakume eta haur batzuk ere bai, eta gatibuek berek lurperatu zituzten gorpuak, haien zaindariek ez baitzieten lur eman nahi.
Egoera latz hartan, Alcide Jolivet eta Mikel Strogoff eginahal guztian aritu ziren, nor bere aldetik, honi eta hari laguntzen etengabean. Askok eta askok baino jipoi txikiagoa harturik, osasuntsu eta kementsu, hobeki eutsi behar zioten ezbeharrari, eta aholkuak emanez eta sendaketak eginez, mesede handiak egin zizkieten hainbeste sufrimenduz itxaropena galdua zutenei.
Gauzek horrela iraun behar zuten? Feofar Khanek, pozik lehenengo garaipenekin, nahiago zuen aldi batez itxarotea Irkutsk aldera joan baino lehen? Beldur izatekoa zen, baina ez zen hala jazo. Alcide Jolivetek eta Harry Blountek irrikitzen zutena, Mikel Strogoff beldurrez betetzen zuena, abuztuaren 12ko goizean gertatu zen.
Egun hartan, turutek soinua jo zuten, danborrek arrada egin, mosketeek tiro bota. Hauts hodei ikaragarri bat hedatzen zen Kolivango bidean.
Ivan Ogareff kanpamentu tatariarrera sartu zen, gizon milaka batzuk atzetik zituela.
 
II
ALCIDE JOLIVETEN MUZINA
       Armada sail oso bat zekarkion Ivan Ogareffek emirrari. Omsk hiriaz jabetuak ziren zaldizko eta oinezko gerlari haiek. Ivan Ogareffek ezin izan zuen goiko hiria azpian hartu, non, ez da ahaztu behar, gobernadorea eta goarnizioa babestu ziren, baina, hala ere, aurrera jarraitzera deliberatu zuen, ez baitzuen nahi ekialdeko Siberia konkistatzeko egin beharreko lanak atzeratzerik. Omsken soldadu talde nahiko ugaria utzi zuen, hortaz. Eta gero, bere tropak atzean zituela, bidean Kolivango garaileekin elkarturik, Feofarren armadarekin bat egitera zetorren.
Ivan Ogareffen soldaduak kanpamentuko aurre-postuetan gelditu ziren. Dendak eraikitzeko agindurik ez zuten jaso. Haien buruzagiaren asmoa ez zen han gelditzea, bistan zenez, aurrera egitea baizik, Tomskera lehenbailehen iristeko. Tomsk hiri garrantzitsua da, eta, noski, hura bihurtu nahi zuen hurrengo erasoak antolatzeko gune.
Bere soldaduekin batera, Ivan Ogareffek gatibu errusiar eta siberiar multzo bat zekarren, Omsken zein Kolivanen atzemanak. Zoritxarreko horiek ez zituzten itxituran sartu, txikiegia baitzen baita bertan zeudenentzat ere, eta aurre-postuetan geratu behar izan zuten, aterperik gabe, kasik mantenurik gabe. Zer gordeko zien Feofar Khanek koitadu horiei? Tomskera eramango zituen ala bertan hilko triskantza odoltsu batean, buruzagi tatariarren artean ohikoa zenez? Emir apetatsuaren sekretua zen.
Armada sail hura ez zen etorri Omsk eta Kolivandik segizio moduan hamaika eskale, litxarrero, salerosle eta buhame ekarri gabe, bidean dabilen armada baten atzealdea osatzen ohi dutenak. Zeharkatzen zituzten lurraldeetatik ateratzen zuen bizimodua jende mordo hark eta lapurtzeko gutxi uzten zuten beren atzetik. Hori dela-eta, aurrera segi behar, tropa konkistatzaileen hornikuntza ziurtatzeko, behinik behin. Ixin eta Obi ibaien arteko eskualde osoa hondatu eta erraustua zegoen erabat, bitarteko bat ere eskaintzen ez zuela. Tatariarrak igaro eta basamortua baizik ez atzean. Errusiarrek neke latza hartu behar, gurutzatuko bazuten.
Mendebaldeko buhame ugari horien artean, Permeraino Mikel Strogoffekin batera joandako ijito taldea zegoen. Han zen Sangarre. Espioi basatia, Ivan Ogareffekin hezur eta mami uztartua, beti bere nagusiaren aldamenean. Errusian bertan ikusi ditugu biak, Nijni Novgorod probintzian, azpijokoak prestatzen. Ural mendiak zeharkatu ondoren, bereizi egin ziren, baina egun batzuetan baino ez. Ivan Ogareff Ixinera sartu zen agudo-agudo, eta Sangarrek eta haren taldeak Omsk aldera jo zuten probintziaren hego aldean barrena.
Aise ulertuko da emakume horrek nolako laguntza ematen zion Ivan Ogareffi. Haren buhame dantzariak leku guztietara barneratu, dena entzun eta dena kontatu egiten zioten. Ivan Ogareff jakitun zegoen baita probintzia inbaditutako bazterrik ezkutuenean zer gertatzen ari zen ere. Ehun begi ziren, ehun belarri, beti erne, beti adi, beren xedearen alde. Eta, gainera, eskuzabal ordaintzen zien espioitza lan hori, hain etekin ederra ematen ziona.
Sangarre auzi larri-larri batean nahasia egon zen aspaldi, eta ofizial errusiarrak salbatu zuen. Mesede hori ez zitzaion ahaztu eta haren alde jarri zen gorputz eta arima, Siberian erbesteratua eman zuen garaitik. Ivan Ogareff okerbidean abiatu eta berehala ohartu zen nolako onura atera zezakeen emakume harengandik. Edozein agindu eman, eta Sangarrek bete egiten zuen. Sen ulertezin batek, esker ona baino biziagoak, bultzatu egiten zuen traidorearen esklabo izatera. Isilmandatari eta gaizkide, Sangarre, aberririk gabe, familiarik gabe, bere bizitza noragabea eskaintzen zuen atseginez Ivan Ogareffek Siberiara bidali behar zituen inbaditzaileen zerbitzuan. Haren arrazakoek berezkoa duten azerikeria liluragarriaz gain, adore hezigabeaz horniturik zegoen. Ez zekien zer zen barkamena edo errukia. Basatia zen, apatxe baten wigwamean edo andamandar baten txabolan bizi zitekeena.
Sangarre Ivan Ogareffen ondoan zegoen aldendu gabe Omskera iritsi zenez geroztik, non bere dantzari taldearekin elkartu zen berriro ere. Bazekien Mikel Strogoff eta Marfa Strogoff elkarren aurrean suertatu zirela. Ivan Ogareffen beldurren berri ere bazuen, tsarrak mandatari bat bidali ote zuen; eta uste horretan zegoen hura ere. Indio larrugorriak bezain trebea zen torturatzen, eta gogoa zuen Marfa Strogoff gatibuari haren sekretua barrutik erauzteko. Baina tenorea ez zen iritsia. Ivan Ogareffek ez zuen nahi oraindik andre zahar siberiarra mintzarazi. Sangarrek zain egon behar, eta zain zegoen, emakume hura begien aurretik galdu gabe, haren atzetik ezkutuka, imintziorik txikienak eta berbarik ñimiñoenak zelatatuz, gau eta egun hari so, ea «seme» hitza ezpainetaratzen zitzaion, baina esku hutsik ordu arte, ezerk ez baitzuen asaldatzen Marfa Strogoffen sorgortasuna.
Bien bitartean, doinu militarren lehenengo notekin batera, artilleriako maisu handia eta emirraren zalditegiko burua, zaldizko uzbeken segizio bikaina atzetik zeramatela, kanpamentuko aurrealdera joan ziren Ivan Ogareffi harrera egiteko asmotan.
Harengana heldu zirenean, eman ahala ohore eskaini zioten eta Feofar Khanen dendara joateko gonbidatu.
Ivan Ogareffek, sor eta gor beti bezala, hoztasunez erantzun zien haren bila bidalitako goi funtzionarioen adeitasunei. Txit apal zegoen jantzirik, baina, halako harrokeria zantarrez, soinean ofizial errusiarraren uniformea zeraman artean.
Zaldiari brida laxatu zion kanpamentuko sarrera gurutzatzeko, eta, une horretantxe, Sangarre, segizioko zaldizkoen artetik igaroz, harengana hurbildu eta geldirik geratu zitzaion alboan.
—Ezer ez? —galdetu zion Ivan Ogareffek.
—Ezer ez.
—Hago, Sangarre!
—Hurbil dago atsoa mintzarazteko tenorea?
—Hurbil zagon.
—Noiz mintzatuko da?
—Tomsken gaudenean.
—Eta noiz egongo gara han?
—Hiru egunen buruan.
Distira izugarria piztu zen haren begi beltz handietan, eta lasai-lasai alde egin zuen handik.
Ivan Ogareffek zaldiari saihetsak estutu, eta emirraren denda aldera egin zuen, ofizial tatariarrez osaturiko bere buruzagitza nagusiak atzetik jarraitzen ziola.
Feofar Khan bere gudalburuaren zain zegoen. Errege zigiluaren eramaileak, khodjak, eta kontseiluko beste goi funtzionarioek beren lekuak hartuak zituzten dendaren barruan.
Ivan Ogareff zaldi gainetik jaitsi, sartu, eta emirraren aurrean aurkitu zen.
Feofar Khan berrogei urteko gizasemea zen, garaia, aurpegiera zurbil samarrekoa. Begiak asmo gaiztokoak zituen, eitea bihozgabea. Bizarraren kizkur txiki beltzak mailaka-mailaka jaisten zitzaizkion bularreraino. Guda janzkera zeraman. Urrezko eta zilarrezko sare-kota soinean; sable kakotua, jataganaren antzekoa, harri biziz jositako galtzarbe-uhal liluragarri batetik zintzilik, bitxi preziatuzko zorro dirdaitsu baten barruan; urrezko ezproiak bota orpoetan; diamantez jositako gandorra kaskoan ñir-ñir. Haren itxura xelebrea zen, ikaragarria baino gehiago. Sardanapalo tatariar baten irudia ageri zuen, goien-goieneko subiranoa, gauza guztien gainekoa, bere mendekoen bizitzak eta ondasunak bere erara erabiltzen dituena, ahalguztiduna, eta Bukharan pribilejio bereziaz emir izendatzen dutena.
Ivan Ogareff denda barruan azaldu zenean, agintari handiek eserita segitu zuten beren kuxin urrez oxkarratuetan, baina Feofar dendaren atzealdeko diban aberats batetik jaiki eta, Bukharako alfonbra baten moketa lodia zapalduz, Ivan Ogareffengana gerturatu zen. Musu bat eman zion, eta han ziren guztiek ulertu zuten haren esanahia. Musu hark traidorea kontseiluko buru bihurtu zuen, khodja bera baino gorago jarriz aldi baterako.
Gero, Feofarrek honela hitz egin zion Ivan Ogareffi:
—Galdetzekorik ez diat batere. Hitz egin ezak, Ivan. Hemen belarri guztiak prest zaudek esan behar duana entzuteko.
—Takhsir —erantzun zion Ivan Ogareffek—, hona zer jakinarazi behar diadan.
Ivan Ogareff tatarieraz mintzo zen, eta ekialdeko jendeen hizketak bereizgarri duen molde adierazkorra ematen zien bere esaldiei.
—Takhsir, ez gaudek alferrik hitz egiteko sasoian. Hire tropen burutzan egin dudana badakik. Ishim eta Irtish ibaien lerroak gure esku zaudek gaur egun, eta zaldizko turkomanek tatariar bilakaturiko ur horietan edanaraz zitzaketek zaldiak. Kirgizen leinuak altxatu egin dituk Feofar Khanen esanera, eta Siberiako bide nagusia hirea duk Ixindik Tomskeraino. Heure armada sailak bai ekialderantz bai mendebalderantz bidal ditzakek, bai eguzkiaren sorlekura, bai haren etzatokira.
—Eta neure bidea eguzkiarekin batera egiten badut? —galdetu zuen emirrak, belarria erne, baina begitarteak zer pentsatzen zuen agertu gaberik.
—Eguzkiarekin batera joanda —ihardetsi zion Ivan Ogareffek—, Europa aldera oldartuko haiz, eta agudo konkistatuko dituk Tobolskeko probintzia siberiarrak Ural mendietaraino.
—Eta zeruko suaren bila joanez gero?
—Irkutsk jarriko duk tatariarren mende, bai eta Asiaren erdialdeko eskualderik oparoenak ere.
—Baina, Petersburgeko sultanaren armadak? —esan zuen Feofar Khanek, titulu bitxi horren bidez Errusiako enperadorea izendatzen zuela.
—Ez duk zertan beldurturik harengatik, ez sortaldean ez sartaldean —erantzun zion Ivan Ogareffek—. Inbasioa berehalako batean hedatu duk, eta, armada errusiarrak laguntzeko aukera izan aurretik, hire eskura eta hire oinpera izango dituk Irkutsk edo Tobolsk. Tsarraren tropak azpiratuak izan dituk Kolivanen, eta hala izango dituk mendebaldeko soldadu burugabe horiek hire tropekin borrokan egiten duten alderdi guztietan.
—Eta zer aholku iradokitzen dik kausa tatariarren alde azaltzen duan atxikimendu sutsuak? —galdetu zion emirrak, une batez isilean egon eta gero.
—Nire aholkua —erantzun zion bizi Ivan Ogareffek— eguzki aldera joatea duk! Ekialdeko estepetako belarra irents dezatela zaldi turkomanek! Irkutsk hartzea duk nire aholkua, eta, sortaldeko probintzien hiriburuarekin batera, duke handia bahitzea, lurralde oso batek baino gehiago balio baitu. Tsarra atzeman ezinean, haren anaiak erori behar dik gure eskuetan.
Horixe zen Ivan Ogareffek bilatzen zuen xede gorena. Hari entzuterakoan, Stepan Razine pirata ospetsuaren ondorengotzat jotzea bazegoen, den-dena txikitu nahi baitzuen, gaizkile hark XVIII. mendean Errusiaren hego aldea txikitu zuen legez. Duke handia harrapatu eta erruki gabe jipoitu arteko onik ez zuen izango! Horrela baizik ezin ase osoki haren gorrotoa! Eta, bestalde, Irkutsk hartu bezain laster, ekialdeko Siberia osoa geldituko zen tatariarren mendean.
—Horrela egingo diagu, Ivan —izan zen Feofarren erantzuna.
—Zein dira hire aginduak, Takhsir?
—Gaur bertan Tomskera eramango diagu kuartel nagusia.
Ivan Ogareffek burua makurtu eta, husch-beguia atzetik zuela, dendatik irten zen emirraren aginduak betearaztera.
Zaldi gainera igotzekotan zegoela kanpamentuko aurre-postuetara itzultzeko, iskanbila sortu zen handik ez oso urruti, gatibuak zeuden aldean. Garrasiak entzun ziren eta bizpahiru tiro bota zituzten. Errebolta edo ihes saio bat ote zen, laster baino lasterrago zapalduko zutena?
Ivan Ogareffek eta husch-beguiak urrats batzuk egin zituzten aitzina, eta, behingo batean, bi gizon agertu ziren haien aurrean, soldaduen zainketatik ospa eginda.
Husch-beguiak, gehiago jakin gabe, biak bertan hiltzeko agindu zuen keinu batez, eta, bi presoen buruak lurrera erortzeko zorian zeudela, Ivan Ogareffek hitz batzuk esan eta gelditu egin zen sablea, haien gainera erori baino lehen.
Errusiarra gatibu haiek atzerritarrak zirela konturatu, eta beregana ekartzeko agindu zuen.
Harry Blount eta Alcide Jolivet ziren.
Ivan Ogareff kanpamentura iritsi zenez geroztik, eskatu eta eskatu aritu ziren haren aurrera eraman zitzaten. Soldaduek ezetza eman, ordea. Hargatik, borroka, ihes saioa eta fusil tiroak, zorionez jomugan asmatu ez zutenak. Baina ber-bertatik hilko zituzten bi kazetariak, emirraren gudalburuak esku hartu izan ez balu.
Labur aztertu zituen, baina ez zituen inondik inora ezagutzen. Biak egon ziren Ixingo posta etxean Ivan Ogareffek Mikel Strogoff jo zuenean, baina bidazti ankerrak jaramonik batere ez zien egin areto hartan zeuden lagunei.
Harry Blountek eta Alcide Jolivetek, berriz, ederki ezagutu zuten, eta azken honek zera esan zuen ahopetik:
—Hara! Agi danean, bat bera dira Ogareff koronela eta Ixingo pertsonaia zakar hura.
Gero, lankidearen belarrira urreratu eta gehitu zuen:
—Azal ezazu zuk gure auzia, Blount. Mesede egingo didazu. Nazka ematen dit koronel errusiar bat kanpamentu tatariarraren erdian ikusteak, eta, hari esker burua sorbalda gainean eduki arren, begirada bestera kenduko nuke mesprezioz, begiz begi so egin aurretik.
Eta hori esanik, Alcide Jolivet harro-harro jarri zen, batere kasurik ematen ez ziola.
Ulertu ote zuen Ivan Ogareffek zer iraingarria zen harentzat gatibu haren jarrera? Nolanahi ere, ez zuen deus aditzera eman.
—Nor zarete zuek, jaunak? —galdetu zien errusieraz hotz-hotzik, baina ohiko zakarkeriarik gabe.
—Bi berriemaile, ingelesa bata eta frantsesa bestea —erantzun zion Harry Blountek motzean.
—Paperak izango dituzue noski zuen nortasuna egiaztatzeko?
—Hona gure frogagiriak, kantzelaritza ingelesak eta frantsesak emanak.
Harry Blountek eskuratu zizkion agiriak hartu eta arretaz irakurri zituen. Gero:
—Baimena eskatzen duzue —galdetu zien— Siberian egiten ari garen erasoaldiaren lekuko izateko?
—Aske uzteko eskatzen dugu, besterik ez —erantzun zuen gordin kazetari ingelesak.
—Hala zaudete, jaunak —jaulki zien Ivan Ogareffek—. Gogoa dut zuen kronikak Daily Telegraphen irakurtzeko.
—Jaun hori —esan zion Harry Blountek patxadarik aztoragaitzenaz—, sei penny dira aleko, posta gastuak aparte.
Eta, segidan, bere lankidearengana bihurtu zen. Egokia begitandu zitzaion hari azken erantzuna, irudi zuenez.
Ivan Ogareffi gihar bakar bat ere ez zitzaion mugitu. Zaldi gainera igo, bere segizioaren buruan jarri, eta aurki galdu zen hautsezko hodei batean.
—Eta, Jolivet jauna, zer deritzozu Ivan Ogareff koronelari, tropa tatariarren gudalburu nagusiari? —galdetu zion Harry Blountek.
—Lankide maite hori —esan zion Alcide Jolivetek irribarrea ahoan—, oso ederra deritzat husch-begui horrek burua moztu diezagutela agintzeko egin duen keinuari!
Nolanahi ere, eta Ivan Ogareffek bi kazetariekin zergatik jardun zuen horrela alde batera utzirik, aske zeuden biak eta beren gogara ibil zitezkeen gerraren jokalekuan zehar. Noski, jokoa bertan behera uzteko asmorik ez zuten inola ere. Hasieran halako ezinikusi moduko bat sentitu zuten bata bestearekiko, baina hura aspaldiko kontua zen, eta orain egiazko adiskidetasunak lotzen zituen. Gertaerek elkarrengana bildu, eta gogorik ez orain elkarrengandik bereizteko. Norgehiagoka kontu doilor haiek itzali ziren behin betiko. Harry Blountek ezin ahaztuko zuen inoiz zenbat zor zion bere lagunari. Hark, ordea, ez zuen inolako ahaleginik egiten hura oroitarazteko, eta, azken batean, elkarganatze horrek kazetaritza lana erraztu eta haien irakurleen mesederako izango zen.
—Eta orain —galdetu zuen Harry Blountek—, zer egingo dugu geure askatasun honekin?
—Neurriz kanpo erabili, jakina! —erantzun zion Alcide Jolivetek—. Tomskera joango gara lasai-lasai, han zer gertatzen ari den ikustera.
—Eta espero dezagun laster topo egitea soldadu errusiarrekin!
—Arrazoi duzu, Blount maitea! Ez da komeni gehiegi tatariartzea! Armak zibilizatzeko darabiltenei dagokie oraindik ere egiteko ederrena, eta nabaria da Asiaren erdialdeko herriek dena galtzeko dutela eta deus ez irabazteko, inbasio honekin. Azpian hartzen asmatuko dute errusiarrek. Zain egon behar, besterik ez!
Baina Ivan Ogareffen etorrerak, hain bozkariozkoa bi kazetari askatu berrientzat, arrisku handia zekarkion Mikel Strogoffi. Patuak tsarraren mandataria eta Ivan Ogareff aurrez aurre ipiniz gero, honek inondik ere ezagutu egingo zuen harengan Ixin-go posta etxean hain anker tratatu zuen bidaztia, eta, Mikel Strogoffek irainari bestelako kasuetan bezala erantzun ez bazion ere, arreta hartuko zion, eta horrela zaildu egingo zen haren egitasmoak betetzea.
Kalterako zitzaion Ivan Ogareff han egotea, alde horretatik. Baina, hala eta guztiz, ondorio mesedegarria ere izan zuen haren etorrerak, kanpamentua egun hartan bertan jaso eta kuartel nagusia Tomskera aldatzeko agindu baitzuten.
Hori besterik ez zuen desiratzen Mikel Strogoffek grina biziz. Haren asmoa, dakigunez, Tomskera iristea zen beste gatibuen artean nahasirik, horrela hiri garrantzitsu horretara sartuko baitzen haren alderrietan hara eta hona zebiltzan aitzindari tatariarren atzaparretan erortzeko arriskutan jarri gabe. Hala ere, Ivan Ogareff bertan egonik, ezagutuko zuen beldurrez, bere buruari galdetu behar izan zion ea ez zuen hobe bidaian ihes egiteko egitasmo hura ez bazterreratzea.
Ihesaldia geroko uztea ala ez gogoetan ari zela, Feofar Khan eta Ivan Ogareff, zaldizko milaka batzuen buru jarririk, hiri aldera abiatuak zirela jakin zuen.
—Zain egongo nauk, bada —esan zuen bere artean—, ihesi joateko parada aparta aurkezten ez bazait, behintzat. Aukera handirik ez Tomsketik hona, baina Tomsketik ekialdera, berriz, ez diat egokiera faltarik izango. Ordu batzuk aski izango ditiat tatariarren posturik aurreratuenak atzean uzteko. Beste hiru egun eraman isil-isilik, eta Jainkoak lagun nazala!
Izan ere, hiru eguneko bidaia egin behar zuten gatibuek estepan barrena, makina bat soldadu tatariarren begiradapean. Ehun eta berrogeita hamar versta zeuden kanpamentutik hirira. Txango samurra emirraren soldaduentzat, deusen gabeziarik gabe, baina nekeza estutasunek ahuldutako preso zorigaiztoko haientzat. Gorpu batek baino gehiagok mugarriztatuko zuen Siberiako bidearen tarte hura.
Abuztuaren 12an, arratsaldeko ordu bietan, toptschi-baschiak abian jartzeko agindua eman zuen. Eguna bero samarra zen eta oskarbi zegoen zerua erabat.
Alcide Jolivet eta Harry Blount zaldiak erosi eta Tomskeko bideari lotuak ziren ordurako. Hiri horretara bultzatzen zituen gertaeren logikak istorio honen pertsonaia nagusiak.
Ivan Ogareffek kanpamentu tatariarrera ekarritako gatibu talde handian bazen andre zahar bat bere atsekabeko lagunen artetik bereiz irudi zuena bere goibeltasun isilarengatik. Ez kexarik ez aienerik ez zen irteten haren ezpainetatik. Oinazezko estatua bat ematen zuen. Geldi-geldirik zegoen ia beti, eta beste gatibuak baino zorrotzago zaintzen zuten. Sangarre buhameak begirik ez zion kentzen, baina ez zuen irudi ezer susmatzen zuenik edo hargatik kezkatzen zenik. Bere zahar guztian, oinez joan behar beste gatibuekin batera, zoritxarra eztitzekorik inon aurkitu gabe.
Dena dela, goikoaren burubideren batek izaki eskuzabal adoretsua, ongi ulertzen eta artaz laguntzen ziona, ekarri zion aldamenera. Ezbeharreko lagun haien artetik, neska gazte batek hura zaintzeko ardura hartu zuela zirudien. Eder-ederra zen eta siberiar zaharra bezain jasankorra eta izukaitza. Hitzik ez zen trukatu bi gatibuen artean, baina gaztea behar orduan beti agertzen zen zaharraren ondoan, laguntza premian zegoelarik. Honek hasieran mesfidati baino ez zituen onartu ezezagun mutu haren zainketak. Pixkaka-pixkaka, ordea, neska gazte haren begirada zuzen garbiak, gauzak ganoraz eta nabarmendu gabe egiteko zuen erak, oinazez berdindutakoen artean sortzen den begikotasun harrigarriak urtu eta leundu egin zioten Marfa Strogoffi bere hoztasun harroa. Nadiak —hura baitzen neska gaztea— amari itzultzen ahal zizkion horrela, ezagutu gabe baina, semeak berari eskainitako ardurak. Haren berezko onberatasunak bi aldetik gidatu zuen ongi. Hari zerbitzatuz, Nadiak gatibu zaharraren babes adintsua jasotzen zuen bere gaztetasun eta edertasunerako. Bi emakume isil haiek, amona-bilobak irudi, halako errespetua ematen zuten sufrikarioak saminduriko dohakabe saldo haren erdian.
Nadia, esploratzaile tatariarrek Irtish ibaiko txalupetan bahitu ondoren, Omskera eraman zuten. Hiri horretan gatibu, Ivan Ogareffen soldaduek ordu arte atxilotutako guztien zori gogorra nozitu zuen, eta, beraz, baita Marfa Strogoffena ere.
Nadia makalagoa izatera, etsi egingo zuen halako bi kolpe hartuta. Bidaia bertan behera utzi behar, eta Mikel Strogoff hilik. Batean itxaropenik gabe sentitzen zen, bestean suak iraultzen zion barrena. Aitarengandik betiko urrundurik beharbada, harengana hurbiltzeko hainbeste ahalegin ongi burutu eta gero, eta, zorigaitz horretaz gain, bere bidelagun kementsuaren ondotik bereizirik. Den-dena galdu zuen batera, kolpe bakar batez. Ezin ezabatu gogotik Mikel Strogoffen irudia, nola jo zuen lantzak haren begien aurrean eta nola galdu zen Irtish ibaiaren uretan. Jainkoak haren bidean ipini zuela irudi zuen, helburua onik erdiets zezan, eta orain hila zegoen. Era horretan hil zitekeen horrelako gizon bat? Norentzat gordetzen ditu Jainkoak mirariak, gizon zintzo hori, xede handi batek bultzatzen zuena, bidean hain modu ziztrinean geldiarazi bazen? Amorruak oinazea garaitzen zion zenbaitetan. Ixingo posta etxeko iraina etorri zitzaion burura, eta nola bere bidelaguna geldirik geratu zen harrigarriro, ordaina eman beharrean. Odola irakitan jartzen zitzaion hartaz oroiturik.
—Nork mendekatuko du hildako hori, berak ezin-eta? —zioen bere artean.
Eta bihotz-bihotzetik oihu egiten zion Jainkoari berari:
—Jauna, ni izan nadila haren mendekatzailea!
Baldin, hil aurretik, bere sekretua kontatu izan balio! Baldin, emakume izanda ere, neska izanda ere, haren nebaren egiteko amaitu gabeari buru emateko aukera izan balu! Zertarako eman zion Jainkoak neba hura, hain laster kendu behar bazion?
Gogoeta horietan murgildurik, ulertzeko da Nadia sorgor agertzea gatibutasunaren ezbeharrekiko.
Eta orduan patuak Marfa Strogoffekin elkartu zuen, susmorik mendreena ere izan gabe. Nola pentsatuko zuen Nadiak andre zahar hura, bera bezala preso zegoena, ama izango zuela bere bidelagun jatorrak, beretzat Nikolas Korpanoff merkataria baizik izan ez zen hark? Eta, beste aldetik, nola asmatuko zuen Marfak esker oneko lokarri batek estekatzen zituela bere semea eta gazte ezezagun hura?
Marfa Strogoff ikusi zuenean, haren egonarriak hunkitu zuen lehenik Nadiaren bihotza. Nor bere aldetik, berdintsu zeramaten biek egoera latz hura, halako adostasun ezkutuko batengatik edo. Andre zahar hark axolagabetasun estoikoz erantzuten zien eguneroko bizimoduen nahigabe materialei. Gorputzeko mina arbuiatzen zuen, eta erdeinu horretarako indarra barneko min batetik baino ezin zuen atera Marfa zaharrak, berea bezalako min moral batetik baino ez. Horretan zegoen Nadia, eta ez zebilen oker. Atsekabeturik bizi ziren, baina atsekabe agertu gabe. Jarrera horrek berezko begikotasuna piztu zion Nadiari eta harengana bultzatu. Gaitzari aurre egiteko modu hori gogoko zuen gaztearen arima harroak. Ez zion laguntza eskaini, eman egin zion. Marfak ez zuen adierazi behar izan uko egiten zion ala onartzen zuen. Bideko pasabide zailetan, neskatxa han zegoen eta besoa jartzen zuen, berme har zezan. Mantenua banatzeko tenorean, zaharra ez zen mugitzen, baina Nadiak harekin partekatzen zituen bere jaki urriak, eta horrelaxe egin zuten bidaia nekoso hura bata bestearekin. Bidelagun gazte hari esker, Marfa Strogoffek gatibu taldearen zaindariei jarraitzen ahal izan zien, eta ez zuten herrestan eraman zaldi zelaren atzealdeari loturik, oinaze bide hartan beste andre errukarri askorekin egin zuten legez.
—Jainkoak zeru zabalean hartuko ahal hau, alaba, nire urte zaharren alde egiten dunan guztiarengatik! —esan zion behin Marfa Strogoffek, eta horixe izan zen bi emakume gaixoen artean ahoskaturiko esaldi bakarra aldi batez.
Mendeak bezain luze iraun zuten egun labur haiek, eta, andre zaharra eta neska gaztea elkarrekin hitz egiten hasi zirenean, batak besteari bere egoeraren zergatia kontatuko ziola irudi zuen. Baina Marfa Strogoff, mesfidantza handiz, aise uler daitekeenez, bere buruaz baino ez zen mintzatzen, eta motzean. Ez zuen inola ere aipatu ez semea, ezta ere biak aurrez aurre jarri zituen topaketa malapartatu hura.
Nadia ere luzaro, mutu ez, baina bai hitz alferretan urri agertu zen guztiz. Hala ere, egun batean, arima xume eta jaso baten aurrean zegoela igarririk, bihotzak gainezka egin zion, eta gertatutako guztia kontatu zion, deus gorde gabe, Vladimirren trenera igo zenetik Nikolas Korpanoff hil zen arte. Haren bidelagun gazteaz esandakoak siberiar zaharraren interesa piztu zuen biziki.
—Nikolas Korpanoff! —esan zuen—. Hitz egin iezadan Nikolas horretaz! Harritzekoa dun horrela jokatzea garai hauetako gazteen artean. Gizon bat besterik ez dinat ezagutzen, gizon bakar bat baino ez, horrelakoak egiteko gauza dena. Nikolas Korpanoff, hori zuen izena? Ziur hago, alaba?
—Zergatik sartuko zidan ziria izenarekin —erantzun zuen Nadiak—, bestelakoetan hain jator jardun zuenak?
Baina Marfa Strogoffek galdera galderaren hurren egiten zion Nadiari, halako bihozkada batek eraginik.
—Ausarta zela esan didan, alaba! Eta frogatu egin didan halakoa zela! —esan zuen.
—Bai, ausarta! —erantzun zion Nadiak.
—Horrelakoa izango zen bai nire semea —errepikatzen zuen Marfa Strogoffek berekiko.
Eta beste galdera bat.
—Esan didan baita ere ezerk ere ez zuela gerarazten, ezerk ere ez zuela harritzen, nebaz gain ahizpa ere izan huela harengan eta ama batek bezala zaindu hinduela!
—Bai, bai! —zioen Nadiak—. Neba, ahizpa, ama, hori guztia izan da niretzat!
—Bai eta lehoia ere hi defendatzeko?
—Lehoia, zinez! —ihardetsi zion Nadiak—. Bai, lehoia, heroi bikaina!
—Nire semea, nire semea! —pentsatzen zuen andre zahar siberiarrak—. Baina esan dun, hala ere, irain latza egin ziotela Ixingo posta etxe hartan eta ez zuela erantzun?
—Ez zuen erantzun! —esan zion Nadiak burua makurtzen zuela.
—Ez zuen erantzun? —xuxurlatu zuen Marfa Strogoffek dardara batean.
—Ama! ama! —garrasi egin zuen Nadiak—. Ez kondenatu. Ezkutuko zerbait gordetzen zuen! Jainkoak baino ezin epaitu haren sekretua une honetan!
—Eta irain egin ziotenean —galdetu zion Marfak, burua goratuz eta Nadiari begira-begira, haren arimaren sakonean irakurri nahi izan balu bezala—, arbuiatu egin huen Nikolas Korpanoff hura?
—Miretsi egin nuen, zergatik ez nekiela! —erantzun zion neskatxak—. Inoizko errespeturik handiena sentitu nuen harenganako!
Andre zaharra isildu zen istant batean.
—Handia zen? —galdetu zion Nadiari.
—Oso handia.
—Eta eder-ederra, ezta? Ea, esan, alaba nirea.
—Oso ederra zen —erantzun zion, koloreak gorritzen zitzaizkiola.
—Neure semea zunan! Esaten dinat neure semea zela! —esan zuen oihuka andre zaharrak, Nadia besarkaturik.
—Zure semea! —erantzun zion Nadiak harri eta zur—. Zure semea!
—Ea, neskatxa nirea! —bota zuen Marfak—. Segi bukaeraino. Hire bidelagunak, hire adiskideak, hire babesleak, bazinan ama! Ez zinan sekula bere amaz hitz egin?
—Bere amaz? Bere amaz hitz egin zidan nik hari neure aitaz bezala, oso maiz, beti! Arras maite zuen bere ama!
—Nadia, Nadia! Nire semeari gertatutakoak kontatu berri dizkidan —esan zion andre zaharrak.
Eta zera gehitu zuen oldarka:
—Omsken barrena igarotzean ez zuen bere ama ikusi behar, hain biziki maite zuena?
—Ez —erantzun zion Nadiak—, ez zuen ikusi behar.
—Ez? Ezetz esatera ausartzen haiz?
—Egia da, baina gehiago esan behar dizut. Gauza ororen gainetik zeuden arrazoiengatik, nik ez dakizkidan motiboengatik, Nikolas Korpanoffek guztiz ezkutuan egin behar zuen bidaia. Hil edo bizikoa zen harentzat, eta, are gehiago, eginbeharra eta ohorezko auzia.
—Eginbeharra, hori dun, premia larriko eginbeharra, beste guztia bazterrera utzarazten duena, gainerako denari uko egitera behartzen duena, amari musu ematea ere, ama zaharrari beharbada azken musua ematea ere galarazten duena! Hik ez dakinan guztia, Nadia, nik neuk ere ez nekiena, ulertu dinat une honetan! Hik jarri naun jakinaren gainean! Argia jaurti dun nire bihotzeko ilunpe sakonetara! Nik, berriz, ezin dinat argi hori hirera eman! Nire semearen sekretua, Nadia, hark esan ez eta, nik ere gorde beharra dinat! Barka nazan, Nadia! Ezin dinat itzuli eman didanan poza!
—Ama, ez dizut ezer eskatzen —erantzun zion Nadiak.
Den-dena zegoen argi zahar siberiarrarentzat, den-dena, baita semeak Omskeko ostatuan haren aurrean eta lekuko ugariekin izan zuen jokaera ulergaitza ere. Zalantzarik ez zegoen. Neskatxaren bidelaguna Mikel Strogoff zen eta isileko egitekoren batek, lurralde inbadituetan zehar eraman beharreko mezu garrantzizkoren batek eragozten zion tsarraren mandataria zela esatea.
—A! Nire seme bipila —pentsatu zuen Marfa Strogoffek—. Ez! Ez haut galduko, eta torturak ez zidak sekula aitorraraziko hi hintzela Omsken benetan ikusi nuena!
Marfa Strogoffek hitz bat esanez ordaina eman ziezaiokeen Nadiari bere aldeko ardura guztiengatik. Aski zuen esatea haren bidelaguna, Nikolas Korpanoff, edo Mikel Strogoff, hobeki esanda, ez zela hil Irtish ibaiaren uretan, handik egun batzuetara harekin topo egin zuela Omsken, eta hitz egin ziola!...
Baina eutsi egin zion mingainari, eta hauxe besterik ez zuen esan:
—Hago, ume hori! Ez haute beti joko zoritxarrak eta atsekabeak. Hire aita ikusiko dun, bihotzak ziostan, eta, beharbada, arreba deitzen zinan hori ez zagon hila! Jainkoak ezin din onartu hire lagun kementsua hiltzea!... Hago, alaba! Hago! Egin ezan nik bezala! Ez zaramatzanat semearengatik doluzko jantzi hauek!
 
III
HAR EZAK ORDAINA
       Horretan zeuden Marfa Strogoff eta Nadia bata bestearen aurrean. Siberiar zaharrak dena ulertu zuen, eta neska gazteak bere lagun maitagarria artean bizirik zegoela ez bazekien ere, bazekien, behinik behin, gizon zintzo hura bere amatzakoaren semea zela, eta eskerrak ematen zizkion Jainkoari andre gatibu haren ondoan seme galdua ordezkatzeko poza eman ziolako.
Baina ez batak eta ez besteak ezin jakin zezakeen Mikel Strogoff, Kolivanen atzemanda, haien preso talde berean zegoela eta haiek bezala Tomskera zihoala.
Gatibu guztiak multzo berean elkartu zituzten, bai Ivan Ogareffek ekarritakoak, bai emirrak kanpamentu tatariarrean zaintzen zituenak. Zorigaiztoko haiek, errusiarrak edo siberiarrak, militarrak edo zibilak, milaka batzuk ziren, eta osatzen zuten andanak hainbat verstako luzera zeukan. Haien arteko arriskutsuenak katea bati girgiluz loturik zihoazen. Baziren emakumeak, baziren umeak, zaldi zelatik zintzilik edo loturik, gupida gabe herrestan eramanak bideetan barrena! Bultzaka zerabiltzaten guztiak, giza azienda balira bezala. Zaindariek eta gidariek nolabaiteko ordenaz ibiltzera behartzen zituzten zaldi gainetik, eta inor ez zen atzean geratzen, lurrera erori eta berriz altxatzen ez zirenak izan ezik.
Modu hartan, Mikel Strogoff, kanpamentu tatariarretik irtendako presoen lehenbiziko lerroetan kokatua, hau da, Kolivango gatibuen artean zihoala, ezin zen nahasirik agertu azken orduan Omsketik ekarritakoekin. Ezin, beraz, susmatu konboi hartan bere ama eta Nadia zeudela, haiek bera zegoela susmatu ezin zuten era berean.
Kanpamentutik Tomskerako bidaia latza izan zen denentzat, hilgarria asko eta askorentzat. Estepan barrena zihoazen, soldaduen zartailuen pean, bide zikin batean aurrera, emirrak eta haren abangoardiak harrotutako hautsa arnastuz. Agudo ibiltzeko agindua emana zuten. Gutxitan gelditzen ziren, eta aldi labur-laburrez baino ez. Ehun eta berrogeita hamar versta eguzki galdatan, amaiezinak iruditu behar, ahalik lasterrena eginda ere!
Eskualde antzua da Obi ibaiaren eskuinetik ekialdera zabaltzen dena, lur elkorrak Saian mendietatik iparrera ateratzen den gailur segidaren oinetara iritsi artekoak. Lautada mugagabearen monotonia sasi banaka batzuek ozta-ozta hausten dute, iharrak, kiskaliak. Han ez dago sororik, urik ez baitago, eta uraren falta zen gatibuek gehien nozitzen zutena, ibilaldi nekezak egarriturik. Erreka bat aurkitzeko, berrogeita hamar bat versta ekialdera ibili behar, urak Obi eta Jenisei arroen artean banatzen dituen gailur segidaraino. Han, hegotik iparrera doazen mendi horien oinetan, Tom ibaia ageri da, Obiko adar txikia, Tomsk zeharkatzen duena Siberiako ur lasterrik handienetako batean isuri eta galdu baino lehen. Han, ura nasai da nonahi, estepa hezeagoa, tenperatura epelagoa. Baina agindu zorrotzak emanak zizkieten konboiko buruei Tomskera biderik laburrenez joateko, arriskua baitzegoen beti ere errusiarrak iparraldeko probintzietatik jaitsi, albo batetik eraso egin eta emirraren armada bitan zatiturik geratzeko. Eta Siberiako bide nagusiak Tom ibaiaren bazter urtsuak alde batera uzten bazituen ere, bai behintzat Kolivandik Zabediero izeneko herrixkaraino, bide nagusi horri jarraitu beharra zuten.
Alferrik da hainbeste gatibu urrikalgarriren sufrikarioa behin eta berriz aipatzea. Ehunka batzuk lurrera erori ziren, eta hantxe gelditu gorpu, negua etorri eta otsoek haien azken hezurrak irentsi arte.
Nadia, esan bezala, prest zegoen beti andre siberiar zaharrari laguntza emateko, eta horrelaxe jokatzen zuen Mikel Strogoffek ere bere zorigaitzeko lagunekin. Ez zeramaten loturik, eta ahal zuen guztian laguntzen zien ingurukoei, bera baino ahulagoak izaki. Hangoei bihotz ematen zien, hemengoei eutsi egiten zien eror ez zitezen, hara eta hona zebilen giza ilara luze hartan atsedenik hartu gabe, harik eta zaldizko baten lantzak bere lekura itzularazi zuen arte.
Zergatik ez zuen ihes egiten? Bada, asmo sendoa hartua zuelako ihesa segurua ez zen bitartean estepan barrena ez saiatzeko. Setati zegoen Tomskeraino «emirraren bizkar» joateko, eta, arrazoi zuen, azken batean. Destakamendu ugari zebilen lautada arakatzen konboiaren bi aldeetan, orain hegoaldean, orain iparraldean, eta hura ikusita garbi zegoen ezin zirela bi versta egin berriz ere harrapatua izan gabe. Zaldizko tatariarrez josia zegoen alderdi osoa, eta, batzuetan, lur azpitik sortzen zirela zirudien, euri erauntsiak lur azalera erruz ateratzen dituen zomorro kaltegarrien pare. Beraz, gauzak zeuden bezala, ihesa zaila zen oso, ezinezkoa ez bazen. Eskoltako soldaduak adi eta zurt zebiltzan, presoei begirik kendu gabe, burua galduko baitzuten zainketa lanean huts eginez gero.
Azkenik, abuztuaren 15ean, arrats apalean, konboia Zabedieroko herrixkara iritsi zen, Tomsketik hogeita hamar bat verstara. Toki hartan, bideak eta Tom ibaiak bat egiten zuten.
Gatibuak ibai hartako uretara joango ziren lasterka lehen-lehenik; baina zaindariek ez zieten utzi errenkadak desegiten geldialdia antolatu arte. Tom ibaiko urak mendiko errekasto bizia zirudien urtaro hartan, jauzika eta bortxaz aurrera zihoala, baina gatiburen batek ihesari eman ziezaiokeen, ausardiaz edo etsi gaiztoz, eta zainketa neurri gogorrak hartu beharrean zeuden aurrena. Zabedieron txalupak konfiskatu eta finko jarri zituzten bata bestearekin amarratuz, gainditu ezineko oztopo pila eratzen zutela. Eta kanpamentuko muga, herri txikiaren lehenengo etxeetan berme harturik, eten ezineko zaintzaile lerro baten ardurapean gelditu zen.
Mikel Strogoffek estepan zehar abiatzea pentsa zezakeen une hartatik aurrera, baina, egoera zertan zen ongi begiztatu ondoren, handik ihesi joatea ezinezkoa zela ulertu zuen, eta, inolako estutasunean gertatzeko gogorik gabe, zain geratu zen.
Presoek gau osoa Tom ibaiaren ur ertzetan eman behar zuten. Emirrak, izan ere, hurrengo egunerako atzeratu zuen tropak Tomsken sartzea. Jaialdi militar bat antolatu zuten hiri garrantzizko hartan tatariarren kuartel nagusia inauguratuko zela ospatzeko. Feofar Khan gotorlekuan kokatua zen bezperatik jada, baina armada gehien-gehiena harresietatik kanpo zegoen, ospe handiz noiz sartuko zain.
Ivan Ogareff, emirra Tomsken utzirik, Zabedieroko kanpamentura itzuli zen. Handik abiatzekoa zen biharamunean armada tatariarraren atzealdearekin. Etxe bat atondu zioten, bertan gaua igarotzeko. Egunsentian, zaldizkoak eta oinezko soldaduak, haren buruzagitzapean, Tomsk aldera irtengo ziren, non emirrak ekialdeko subiranoen ohiko hotsandiaz egin nahi zien harrera.
Geldilekua antolatu eta gero, gatibuek, hiru eguneko bidaiarengatik leher eginak, egarriz erretako eztarria busti ahal izan zuten azkenean eta atseden pittin bat hartu.
Eguzkia sartua zen ordurako, baina zerumuga argitsu zegoen artean ilunabarreko azken printzekin, Nadia Tom ibaiaren ertzera iritsi zenean, Marfa Strogoffi eutsika. Ordu arte ezin uretara hurbildu ibai bazterra mukuru betetzen zuten preso lerroak zirela-eta, eta orain edateko txanda iritsi zitzaien azkenik.
Andre zaharra ibai ertzerantz makurtu, eta Nadiak eskua ur fresko hartan sartu zuen eta Marfaren ezpainetara eraman. Gero, bere burua freskatzeari ekin zion. Bizia berreskuratu zuten zaharrak eta gazteak ur onuragarri haiek edanda.
Halako batean, ur ertza uztera doazelarik, Nadia tente-tente jarri da. Garrasi bat ihesi joan berri zaio nahi gabe.
Mikel Strogoff dago hantxe, pauso batzuk harago!... Bera da!... Eguneko azken izpiek argitzen dute oraindik!
Nadiaren oihua entzunik, bihotza dardaraz ipini zaio Mikel Strogoffi... Baina bere buruaren jabetza erabat galdu ez, eta mingainari eutsi dio estualdian jarriko duen hitzik ez ahoskatzeko.
Eta, halere, Nadiarekin batera, bere ama ere ikusi du!...
Mikel Strogoff, ezusteko topaketak eraginda eta senetik kanpo sentitzen dela, eskua begietara eraman eta segituan urrundu da handik.
Nadia harengana oldartu da barruak agindurik, baina siberiar zaharrak belarrira hitz egin dio xuxurla batean:
—Geldi, alaba!
—Bera da! —erantzun dio Nadiak, bihotzeko zartadak hitzak etenaraziz—. Bizirik dago, ama! Bera da!
—Neure semea dun —esan dio Marfa Strogoffek—, Mikel Strogoff dun, eta ez dun ikusten pausorik ez dudala ematen haren aldera? Alaba, egin ezan nik bezala!
Gizon batek har dezakeenik eta zirrara ikaragarrienak astindu berri zuen Mikel Strogoff goitik behera. Ama eta Nadia han ziren. Bi gatibu haiek, bihotzean kasik nahasi egiten zitzaizkion bi emakume haiek, bata bestearengana bultzatu zituen Jainkoak ezbehar hartan! Nadiak jakingo ote nor zen zinez? Ez, argi ikusi zuen nola Marfa Strogoffek geldiarazi zuen keinu batez harengana abiatzekotan zela. Marfa Strogoffek bazekien guztiaren berri eta gorde egiten zuen bere sekretua.
Gau hartan, Mikel Strogoff hogei aldiz egon zen bere amaren bila joateko zorian, baina ongi baino hobeki ulertu zuen eutsi egin behar ziola ama besoetan hartzeko grina biziari, lagun gaztearen eskua berriz estutzeko gogo bortitzari. Arinkeriarik txikienak ere galbidean jar zezakeen. Gainera, ama ez ikustea zin egin zuen... eta ez zuen ikusiko, ez nahita, bederen. Behin Tomskera iritsita, gau hartan bertan ezin eta, ihesi joango zen estepan aurrera bi gizaki haiek besarkatu ere egin gabe, hantxe utziko zituen arrisku larrien mende bere bihotz guztia hartzen zioten bi emakumeak!
Mikel Strogoffek arrazoiz pentsa zezakeen Zabedieroko kanpamentuko topaketa hark ondorio txarrik ez zuela izango ez bere amarentzat, ezta beretzat ere. Ez zekien, ordea, Sangarre, Ivan Ogareffen espioia, eszena haren xehetasun batzuez ohartu zela, dena aitaren batean gertatu bazen ere.
Buhamea han zegoen, ur bazterrean, siberiar zaharra aldetik aldera zelatatzen betiko antzera, hura konturatu gabe. Ez zuen Mikel Strogoff ikusi, jendearen artean aienatua baitzen burua alde hartara jiratu zuenerako; baina bai erreparatu zion amak Nadia geldiarazteko eginiko keinuari, eta Marfaren begien distirak dena ulertarazi zion.
Zalantza izpirik gabe, Marfa Strogoffen semea, tsarraren mandataria, Zabedieron zegoen une hartan, Ivan Ogareffen gatibu ugarien artean!
Sangarrek ez zuen ezagutzen, baina han zela bazekien! Haren bila ez zen saiatu, ordea, alferrik izango zen-eta hango itzaletan eta jendetza handi haren erdian.
Eta alferrik izango zen, era berean, Nadia eta Marfa Strogoff zelatatzen segitzea ere. Nabaria zen bi emakumeek begiak zabalik egongo zirela eta inola ere ez zutela esango edo egingo ezer tsarraren mandataria arriskuan jartzeko modukorik.
Beraz, pentsamendu bakar batek bete zuen buhamearen gogoa: Ivan Ogareffi ohartaraztea. Horretarako irten zen kanpamentutik berehalako batean.
Ordu laurden bat geroago, Zabedierora iritsi eta emirraren gudalburuaren etxera eraman zuten.
Ivan Ogareffek etxean sartu orduko hartu zuen.
—Zer behar dun, Sangarre? —galdetu zion.
—Marfa Strogoffen semea kanpamentuan zagok —erantzun zion.
—Preso?
—Preso!
—Ez da izango? —oihu egin zuen Ivan Ogareffek—. Jakingo dinat...
—Ezin duk ezer ere egin —esan zion buhameak—, ez baituk ezagutzen!
—Baina hik bai, hik ezagutzen dun! Ikusi egin dun, Sangarre!
—Ez diat hura ikusi. Haren amak egindako keinu bat ikusi diat, eta horrek azaldu zidak guztia.
—Begiak ez din huts eman?
—Ez zidak huts eman.
—Hik badakin nolako garrantzia ematen diodan mandatari horren atxiloketari —esan zuen Ivan Ogareffek—. Moskun eman dioten gutuna Irkutskera iritsiz gero, duke handiaren eskuetan utziz gero, zain eta erne jarriko dun, eta ezin izango naun harenganaino heldu! Gutun hori kosta ahala kosta eskuratu behar dinat! Eta hi etorri, eta gutun horren eramailea nire mende daukadala esaten didan! Berriz esango dinat, Sangarre, begiak ez din huts eman?
Ivan Ogareffek bihotza pilpilka egin zuen berba. Gutuna bereganatzeari sekulako garrantzia ematen ziola adierazten zuen haren zirrarak. Sangarre ez zen batere artegatu Ivan Ogareffek galdera berriro ere errepikatu ziolako.
—Begiak ez zidak huts eman, Ivan —erantzun zion.
—Baina, Sangarre, milaka gatibu zauden kanpamentuan, eta Mikel Strogoff ezagutzen ez dunala esaten dun!
—Ez —esan zion buhameak, begietara poztasun basatia ageri zitzaiola—, ez diat ezagutzen, baina bere amak bai! Ivan, haren ama mintzarazi beharra zagok!
—Bihar mintzatuko dun! —esan zuen Ivan Ogareffek garrasi eginez.
Buhameari eskua luzatu, eta hark muin eman zion, ezer umiliagarririk ez zegoela iparraldeko leinuen artean hain arrunta den begirunezko ekintza horretan.
Sangarre kanpamentura itzuli zen. Nadia eta Marfa Strogoff non zeuden aurkitu, eta haiei begira igaro zuen gaua. Andre zaharra eta neska gaztea ez ziren lokartu, birrin-birrin eginda egon arren. Kezka larregi loa ez galtzeko. Mikel Strogoff bizirik, baina gatibu, haiek bezala! Ba ote zekien Ivan Ogareffek, eta, jakin ezean, ez zuen ikasiko azkenean? Nadiak pentsamendu bakarra zuen, hildakotzat hartutako bere bidelaguna bizirik zegoela! Baina Marfa Strogoff harantzago zegoen begira, etorkizunerantz, eta, bere buruaz ardura gutxi izanik ere, beldur zen, arrazoi handiz, semeari zer gertatuko.
Sangarre, ezari-ezarian bi emakumeengana joana zen ilunpetan, eta haien aldamenean gelditu hainbat orduz, belarria adi... Baina ezin deus ere entzun. Barrenak zuhurtzia eskatu, eta Nadiak eta Marfa Strogoffek hitzik ez zioten egin elkarri.
Biharamunean, abuztuak 16, goizeko hamarrak inguruan, turuta zaratatsu batzuk durundi egin zuten kanpamentuko mugan. Soldadu tatariarrak prest agertu ziren segituan, armak eskuetan.
Ivan Ogareff, Zabedierotik atera ondoren, kanpamentura iristen ari zen bere buruzagitza nagusiko ofizial tatariar ugarien erdian. Begitartea inoiz baino ilunagoa zeukan, eta amorru ito batek osoki hartua zuela adierazten zuten haren hazpegi uzkurtuek. Lehenbiziko egokieran bortxaz lehertuko zitzaion haserre bizi hura.
Mikel Strogoffek, gatibu talde batean galdurik, gizon hura pasatzen ikusi zuen. Zerbait ikaragarria gertatzekotan zegoela eman zion bihotzak, Ivan Ogareffek ongi baitzekien Marfa Strogoff Mikel Strogoffen ama zela eta Mikel Strogoff tsarraren mandatarigoaren kapitaina.
Ivan Ogareff kanpamentuko erdigunera ailegatu zen. Zaldi gainetik jaitsi eta haren eskoltako zaldizkoek zirkulu handi bat osatu zuten haren jiran.
Orduan Sangarre hurreratu eta hauxe esan zion:
—Zaharrak berri, Ivan!
Ivan Ogareffek ofizialetako bati agindu motz bat emanez erantzun zuen.
Berehalakoan, soldaduek gatibuen taldeak miatu zituzten zakarkeriaz. Dohakabe haiek, zartailu kolpez akuilaturik edo lantzen makilaz bultzaturik, arin bai arin altxatu eta kanpamentuko bueltan paratu ziren. Lau lerro soldadu, zutik edo zaldi gainean, atzean jarri zitzaizkien, ihesaldia guztiz oztopatzeko.
Isiltasuna nagusitu zen, eta, Ivan Ogareffek keinu bat egin zionean, Sangarrek Marfa Strogoff zegoen taldera jo zuen.
Siberiar zaharrak nola zetorren ikusi eta zer gertatuko zen ulertu zuen. Mespreziozko irribarrea ezpainetaratu zitzaion. Gero, Nadiarenganatz makurtuz, ahopeka hitz egin zion:
—Alaba, hemendik aurrera hik ez naun ezagutzen! Gertatzen dena gertatzen dela, eta den gogorrena izanda ere, hitzik ez, keinurik ez! Hura salbatzea dun kontua, eta ez ni.
Une hartan, lipar batez begiratu eta gero, Sangarrek eskua jarri zuen siberiar zaharraren sorbaldan.
—Zer nahi naun? —galdetu zion Marfa Strogoffek.
—Hator! —erantzun zion Sangarrek.
Eta zirkuluaren erdira eraman zuen bultzaka, Ivan Ogareffen aurrera.
Mikel Strogoffek betazalak ia itxian zeuzkan, haren begien distira inork ez ikusteko.
Marfa Strogoff, Ivan Ogareffen parera iristean, gorputza tentetu, besoak gurutzatu eta zain gelditu zen.
—Zu zara Marfa Strogoff? —bota zion Ivan Ogareffek.
—Bai —erantzun zion siberiar zaharrak patxadaz.
—Atzera egiten duzu ala orain dela hiru egun Omsken esandakoari eusten diozu?
—Esandakoari eusten diot.
—Beraz, ez dakizu zure semea, Mikel Strogoff, tsarraren mandataria, Omsken izan zela?
—Ez dakit.
—Eta posta etxean semetzat hartu zenuen gizona, ez zen benetan zeure semea?
—Ez zen neure semea.
—Eta gero, ez duzu ikusi preso hauen artean?
—Ez.
—Eta erakutsiz gero, ezagutuko zenuke?
—Ez.
Erantzunak deus ez aitortzeko erabaki irmoa hartua zuela frogatzen zuen, eta marmar bat sortu zen jendearen artetik.
Ivan Ogareffek ezin eutsi zion mehatxuzko imintzio bati.
—Entzun ezazu —esan zion Marfa Strogoffi—, zure semea hemen dago, eta zuk oraintxe bertan hatza luzatu eta nor den esango diguzu.
—Ez.
—Omsken eta Kolivanen atzemandako gizon hauek guztiak zure begien aurrean pasako dira, eta Mikel Strogoff nor den esaten ez baduzu, zure aurretik pasa diren gizonak adina kolpe hartuko dituzu knutez jota!
Ivan Ogareff konturatuta zegoen, mehatxuak mehatxu, torturak tortura, andre siberiar hezigaitz hura ez zela mintzatuko. Jai zuen harekin, tsarraren mandataria nor zen aurkitzeko, baina Mikel Strogoffek berak bere buruari traizio egingo ziola espero zuen. Barne indar batek biak galduko zituelakoan zegoen, ama-semeak bata bestearen aurrean egoterakoan. Jakina, gutun inperialaz jabetu besterik nahi izan ez balu, gatibu guztiak arakatzeko agindua emango zuen eta kito; baina gutuna irakurri eta mila zatitan puskaturik bazterren batera botea egon zitekeen ordurako. Estalkia kendu behar zioten Mikel Strogoffi, bestela Irkutskera iritsiko zen, eta Ivan Ogareffen asmoak huts emango. Gutuna ez ezik, haren eramailea ere harrapatu behar zuen traidoreak, beraz.
Nadiak guztia entzun eta Mikel Strogoff egiatan nor zen jakin zuen, nor zen eta zergatik nahi zituen Siberiako probintzia inbadituak gezurrezko nortasunaz zeharkatu!
Ivan Ogareffek agindua eman eta gatibuak banan-banan pasa ziren Marfa Strogoffen aurretik. Andre zaharrak estatua bat bezain geldirik so egiten zien, erabateko axolagabekeria begiradan.
Haren semea azkenekoen artean zegoen. Txanda iritsi eta bere amaren aurretik pasa zenean, Nadiak begiak itxi zituen ez ikusteko!
Mikel Strogoff sentimendurik azaleratu gabe igaro zen, itxuraz, baina esku azpiak odoletan zituen, azazkalak haragian sartu-sarturik.
Porrot eginda geratu ziren Ivan Ogareffen asmoak!
Sangarrek, haren alboan ipinita, hitz bakar bat baino ez zuen jaulki:
—Knuta!
—Bai! —garrasi egin zuen Ivan Ogareffek senetik aterea—. Knuta atso alproja honentzat, eta jo ezazue hil arte!
Soldadu tatariar bat Marfa Strogoffengana inguratu da, tortura tresna ikaragarri hori eskuan daramala.
Knutak hainbat uhal dauzka, larruzkoak, eta, haien muturretan loturik, burdin hari bihurritu bana. Ehun eta hogei kolpeko zigorrak heriotza omen dakar. Marfak badaki hori, baina badaki orobat inolako torturak ez duela mintzaraziko, eta bere burua eskaintzeko gertu dago.
Bi soldaduk oratu eta lurrera bota dute, belauniko jarraraziz. Soinekoa urratu eta bizkar biluzia agerian geratu da. Sable bat ipini diote bularraren aurrean, oso hurbil. Mina ezin pairaturik etsiz gero, erdiz erdi zeharkatuko lioke bihotza punta zorrotz horrek.
Tatariarra zutik geratu da.
Zain dago.
—Hasi! —esan du Ivan Ogareffek.
Zartailuak txistu egin du airean...
Baina, bizkarra jo aurretik, esku batek kendu egin dio tatariarrari indarrez.
Hantxe zegoen Mikel Strogoff! Ezin geldirik egon eszena lazgarri hura ikusita, eta jauzi egin zuen aurrera! Ixingo posta etxean eutsi egin zion bere buruari, Ivan Ogareffen zartailuak jo zuelarik; baina, hantxe, haren amari kolpea eman beharrean zeudela, ezin bere burua mendean eduki.
Ivan Ogareff zen garailea.
—Mikel Strogoff! —oihu egin du.
Gero, aurrera eginez:
—A! Ixingo gizona? —galdetu du.
—Hura bera! —esan dio Mikel Strogoffek.
Eta, knuta gora altxaturik, urratu egiten dio aurpegia Ivan Ogareffi alderik alde.
—Har ezak ordaina! —esan dio. Eta deiadar bat irten zaio Ivan Ogareffi eztarritik, oinazez eta amorruz betea.
—Ongi emana! —garrasi egin zuen ikusleren batek, eta hango jendetzan galdu zen, zorionez.
Hogei soldadu oldartu ziren Mikel Strogoffengana, eta hiltzekotan zeuden.
Baina Ivan Ogareffek geldiarazi zituen keinu batez.
—Emirraren justiziak zigortuko du —esan zuen—. Araka ezazue!
Arma inperialez zigilaturiko gutuna aurkitu zuten Mikel Strogoffen bularraldean, suntsitzeko betarik ez baitzuen izan, eta Ivan Ogareffi eskuratu zioten.
«Ongi emana» garrasi hura nork botako zuen, eta Alcide Jolivet kazetariak. Bi berriemaileak Zabedieroko kanpamentuan gelditu eta hantxe zeuden ikuskizunari begira.
—Alajaina! —esan zion Harry Blounti— Iparraldeko jende hauek ongi gizon gogorrak dira! Aitor ezazu azalpenen bat zor diogula geure bidelagunari! Korpanoff edo Strogoff, batek hainbat balio du besteak! Ederra ordaina Ixingo auzian!
—Bai, ongi halere —erantzun zion Harry Blountek—, baina horrenak egin du. Hobe zuen Strogoffek hartaz oraindik oroitu ez izana.
—Eta bere ama knutaren kolpez hiltzen utzi?
—Zorte hobea eman al die amari eta arrebari beroaldi horrekin? Horretan zaude?
—Ni ez nago ezertan, nik ez dakit ezer —erantzun zion Alcide Jolivetek—, baina nik gauza bera egingo nuen haren lekuan izanez gero! Hura sastakoa! Eta, zer arraio! Odola irakitan utzi behar noizean behin! Ura jarriko zigun Jainkoak zainetan odolaren ordez, beti eta nonahi lasai eta bare nahi izan bagintu!
—Pasadizo ederra kronika baterako! —esan zuen Harry Blountek—. Ivan Ogareffek gutunean zer jartzen duen esango baligu, besterik ez bada!...
Gutun horren zigilu lakratua hautsi berria zuen Ivan Ogareffek, aurpegia zikintzen zion odol jarioa geldiarazi ondoren. Irakurri eta irakurri jardun zuen luzaro, haren eduki guzti-guztia barrendu nahi izan balu bezala.
Gero, aginduak eman zituen Mikel Strogoff estu lotzeko eta gainerako gatibuekin Tomskera bidaltzeko, eta, Zabedieroko tropen buru jarririk, hiri aldera abiatu zen, danbor eta turuten soinu burrunbatsuaz lagundurik, emirra haren zain zegoen eta.
 
IV
GARAIPENA OSPATZEN
       Tomsk 1604an sortu zuten, Siberiako probintzien muin-muinean ia. Garrantzi handiko hiria da, eta Tobolsk, 60. paralelotik gora kokatua, Irkutsk, 100. meridianotik hara eraikia, eta Errusia asiarreko gainerako biziguneek handitzen ikusi dute beren kaltean.
Hala eta guztiz, Tomsk ez da probintzia zabal horretako hiriburua, gorago esan legez. Omsken bizi da probintziako gobernadore nagusia eta hara biltzen da mundu ofiziala. Tomsk da, ordea, lurralde honetako hiririk behinena. Hurbil ditu Altai mendiak eta khalkhen herrialdea, Txinako muga, alegia. Eta mendi horietan barrena gurdiak etengabe doaz mazelaz mazela Tom ibaiaren haran aldera, platinoa, urrea, zilarra, kobrea eta berun urreduna garraiatuz. Eskualdea aberatsa da, eta hiria ere bai, ustiategi oparoen erdigunean egonda. Hango etxeen luxua, hango altzariena, hango zalgurdiena, Europako hiri handien parekoa duzu. Dirudunak bizi dira hiri horretan, pikotx eta palarekin aberastutakoak, eta, tsarraren ordezkariaren bizileku izateko ohorea ez izan arren, beren artean daukate hiriko merkatarien burua, behintzat, zeina gobernu inperialeko meategien emakidadun nagusia den.
Behinola, Tomsk munduaren azkenean zegoela irudi zuen. Haraino joan nahi zuenak bidaia luzea egiteko prestatu beharra zeukan. Orain, aitzitik, ibilalditxo bat besterik ez da, bidea inbaditzaileen oinpean ez dagoenean, behinik behin. Eta laster burdinbidea egingo dute Permekin lotzeko, Ural mendikatea gurutzatuz.
Hiri polita ote da Tomsk? Horretaz bidaztiak bat ez datozela aitortu behar. Bourboulon andreak egun batzuk eman zituen bertan, Shanghaitik Moskura egin zuen bidaian, eta ez zitzaion oso ikusgarria iruditu. Haren deskripzioa ontzat hartuz gero, hiri kaskar bat baino ez da. Harrizko eta adreiluzko etxeak, karrika meharrak, eta guztiz bestelakoak Siberiako hiri handietan zabaltzen direnen aldean, auzune zikinak, gehienbat tatariarrez mukuru, eta mozkorrak erruz han eta hemen lasai-lasai, «zeinen mozkorkeria bera geldoa eta epela den, iparraldeko herri guztietan bezala!».
Henry Russel-Killough bidaztia, berriz, miretsirik eta liluraturik utzi zuen Tomskek. Negu gorrian atorra zuria jantzirik ikusi zuelako ote, Bourboulon andreak udan baizik bisitatu ez zuen bitartean? Baliteke, eta gainera halako uste hedatua berrestera letorke, zenbait herrialde hotz sasoi hotzean ikustekoak direla, zenbait herrialde bero sasoi beroan ikustekoak diren gisan.
Dena dela, Russel-Killough jaunak dioenez, Tomsk Siberiako hiririk politena ez ezik, munduko politenetako bat ere bada. Zutabez eta peristiloz apainduriko etxeak, egurrezko espaloiak, karrika zabal erregularrak, hamabost eliza, bikain-bikainak, Tom ibaiaren uretan islaturik, zeinaren zabalerak parerik ez duen Frantziako ibaien artean.
Egia bi iritzi horien artekoa da. Tomsk, hogeita bost mila lagunen bizilekua, modu ikusgarrian hedatzen da mailaka-mailaka hegal aldapatsu samarreko mendixka batean gora.
Baina munduko hiririk politena hiririk zatarrena bihurtzen da, inbaditzaileek hartzen dutelarik. Nork nahiko zuen miretsi garai hartan? Goarnizio finkoko soldaduak defendatzen saiatu ziren, baina zaldirik gabeko kosako batailoi gutxi haiek ezin inola ere aurre egin emirraren soldadu sailen erasoari. Jatorri tatariarreko biztanleek ez zieten batere abegi txarrik egin soldadu andanei, haiek bezala tatariarrak izanik, eta, denbora hartan, Tomsk hiria Kokand edo Bukharako khanerrien bihotzera aldatua zela ematen zuen, Errusian edo Siberian egon beharrean.
Tomsken egin behar zien harrera emirrak bere tropa garaileei. Jai handia antolatua zuten haren omenez; kantariak, dantzariak, zaldi lasterketa iskanbilatsuak izango ziren, eta jarraian orgia eta zalaparta.
Goi lautada zabal bat hautatu zuten ospakizun horretarako, eta gustu asiarraren arabera prestatu. Mendixkaren zati horretatik ehun bat oineko jauzia zegoen Tom ibairaino. Ikuspegi aparta ageri zen gain hartatik. Bistara azaltzen zen lurralde eremu hartan etxe dotoreak eta eliz dorreko kupula sabel-handiak nabarmentzen ziren aurrena; harago, ibaiaren jira-bira ugariak, eta, eszenaren atzealdean, lanbro beroaz bustitako oihanak. Pinu eta zedro erraldoiek, multzo zoragarrietan baturik, berdetasun marko xarmantean biltzen zuten ikuskizun hura guztia.
Goi lautadaren ezker aldean, halako dekoratu liluragarri bat eraikia zegoen terraza handi batzuetan. Arkitektura bitxiko jauregi bat irudikatzen zuen, Bukharako monumentu erdi-mairu erdi-tatariar horietako bat, inondik ere. Jauregi horretatik gora, haren gain guztiak betetzen zituzten minareteen muturretan, lautadari itzala ematen zioten adar garaien artean, amiamoko bezatuak pilatzen ziren ehunka. Armada tatariarrarekin batera etorri ziren Bukharatik, eta bata bestearen kontra estutzen ziren, mugitzeari utzi gabe.
Terraza haietan emirraren gortea kokatuko zen, eta, haren ondoan, khan aliatuak, khanerrietako goi agintariak eta Turkestango subiranoen haremak.
Sultanen emazte haietatik gehienak Transkaukasiako eta Persiako merkatuetan erositako esklaboak baino ez ziren. Batzuek aurpegia agerian zeukaten, eta beste batzuek, aldiz, belo batez estalia, begiradetatik ezkutatzeko. Guzti-guztiak sekulako luxuaz zeuden jantzirik. Soingaineko dotore finak zeramatzaten, mahukak atzera jasoak eta polisoi europarraren antzera lotuak, beso biluziak agertzen zituztela. Haietan, besokoak ugari, bata bestearekin harribitxizko kateen bidez elkarturik, eta, esku txikien hatzetan, henna zukuz tindatutako azazkalak nabarmen. Soingaineko batzuek zetazko forradura zuten, armiarma sarea bezain fina, eta beste batzuk aladja leunaz eginak ziren, marra txikiko kotoi ehun horretaz. Soingainekoak apur bat mugitu eta fru-fru hots alai hori sortzen zuten, hain atsegina ekialdekoen belarrirako. Lehenengo jantzi horren azpian, brokatuzko gona dirdaitsuak, zetazko galtzen estalgarri. Galtzek, bota finetatik pixka bat gora loturik, oinetakoen irekidura airosak eta perlaz jositako brodatuak ikusten uzten zituzten. Eder-ederrak ziren beloz gorderik ez zeuden emakumeen begitarteak. Txirikorda luzeak zihoazkien ihesi durbante kolore-anitzetatik, begiak zoragarriak zeuzkaten, hortzak paregabeak, larruazala liluragarria. Bekain beltz-beltzak batzen zizkien ukendu batez eginiko marra arinak, eta betazalak grafito pittin bat emanda lausotuak zituzten, berezko edertasuna areagotuz.
Estandarte eta bandera esekiek babesten zituzten terrazak, eta haien oinetan emirraren zaindari bereziak zebiltzan batetik bestera, sable bikoitz gakotua aldean, labana gerrikoan, hamar oineko lantza eskuan. Tatariar haietako batzuek makila zuri bana zeramaten, eta alabarda itzel bana beste batzuek, zilarrezko eta urrezko hariz egindako borlekin apainduak.
Inguru osoan, goi lautada zabalaren atzealdetik Tom ibaian amaitzen ziren ezponda malkartsuetaraino, kolore eta itxura askotako jendetza pilatzen zen, Asiaren erdialdeko herri guztietatik etorria. Baziren han uzbekak, txano handiak buruan, arkume beltzaren larruz eginak, bizarrak gorri, begiak gris, tatariarren moldean jositako tunika antzeko bat jantzita, arlakuk izenekoa. Hara metatu ziren turkomanak ere, jantzi nazionala soinean, galtza luze koloretsua, gamelu zurdez ehunduriko jaka eta zamarra, txano gorri konikoak edo kanpai formakoak, bota altuak, Errusiako larruaz eginak, eta sable laburra eta ganibeta gerrikoan, uhal batetik zintzilik. Harago, haien jaunengandik hurbil, emakume turkomanak ageri ziren, ileetatik dilindan ahuntz ile txirikordatuak zeramatzatela adats luzagarri, soinean mantarra zabalik, urdinez, purpuraz edo berdez marraturiko djuba baten azpian, hanketan bildurik koloretako xingola gurutzatuak goitik behera, eta larruzko oskiak oinetan. Eta hantxe mantxuak ere, Errusiaren eta Txinaren arteko mugako herri guztiak emirraren esanetara altxatu izan balira bezala, kopeta eta lokiak ile-moztuak, adatsa zintzilik mototsean bildua, tunika luzea, gerrikoa zetazko atorraren gainean gerruntzea estutzen, txano arrautza formakoa, gerezi-koloreko satinez egina, ertzak beltz, zerrenda gorri. Eta haien alboan Mantxuriako emakume eredu miragarriak zebiltzan, apain-apain orraztuak, lore artifizialak jarriaz, urrezko orratzekin josirik, eta pinpilinpauxak xamur tartekatuaz ile beltzen artean. Eta, azkenik, mongoliarrek, bukhararrek, persiarrek, Turkestango txinatarrek osatzen zuten festa tatariar hartara gonbidatutako jendetza ikaragarri hura.
Siberiarrak baizik ez ziren falta, inbaditzaileen ongi etorrian. Ihesi joateko aukerarik izan ez zutenak etxean sarturik zeuden, beldurrez, Feofar Khanek ez ote zuen aginduko haien ondasunak arpilatu eta errausteko, garaipenaren ospakizunari bukaera duina eman nahian.
Laurak arte ez zen emirra plazan sartu, turuten eta dunbalen zalapartaren erdian, kanoien eta mosketeen desarraren artean.
Feofar Khan bere zaldi kuttunaren gainean zetorren, aberearen burua diamantezko gandorrez apaindurik. Emirrak gudako janzkera zeraman artean. Haren alboetan Kokand eta Kunduzeko khanak zihoazen, bai eta khanerrietako goi agintariak ere, eta atzean haren buruzagitzako ofizial ugariak.
Hartan, Feofarren lehenengo emaztea agertu zen terrazan, erregina, halako izendapena ematea balego Bukharako estatuetako sultanen andreei. Baina, erregina edo esklabo, jatorri persiarreko emakume hura eder-ederra zen. Musulmanen ohituraren kontra eta emirraren apetaz dudarik gabe, ez zuen ezkutatzen aurpegia. Adatsa lau txirikordetan jaitsi eta ferekatu egiten zion sorbalda ezinago zuria, zetazko oihal batek ozta-ozta estalia. Urrez ehundutako oihal hori txanoan sartzen zen atzealdetik, zeina harri bizi garestienez izarturik zegoen. Gona zeta urdinezkoa zeukan, kolore ilunagoko marra zabalekin. Haren azpian, zir-djameh zeraman, zetazko gazaz egina, eta gerruntze gainean pirahn izeneko mantarra, oihal berekoa, ireki egiten zitzaiona alai lepo aldera igo ahala. Baina, burutik oinetara, txanotik txinal persiarretara, hainbeste bitxi zeuzkan, hainbeste urrezko txanpon, zilarrezko harian sartuak, hainbeste katea ttiki, turkesez eginak, hainbeste firuzeh, Elburzeko meategi entzutetsuetatik atereak, hainbeste lepoko, kornalinez, agatez, esmeraldez, opaloez, zafiroez bete-beteak, ezen haren blusa eta gona harribitxiz ehunduak zeudela zirudien. Eta milaka eta milaka ziren haren lepoan, haren beso eta eskuetan, haren gerrian, haren oinetan ñir-ñir egiten zuten diamanteak. Milioika errublo emanda ere doi-doia ordainduko zenuen haien balioa, eta, jaurtitzen zuten distira biziari begira, uste izatekoa zen argindarren batek eguzki printzez egindako arku voltaiko bana pizten ziela barrualdean.
Emirra eta khanak zaldi gainetik jaitsi ziren, bai eta haien segizioko jaun gorenak ere. Horiek guztiak lehenengo terrazara joan eta han altxatua zegoen denda bikain baten azpian jarri ziren eserita. Dendaren aitzinaldean, beti bezala, Koran liburua ipinia zuten mahai sakratu baten gainean.
Feofarren gudalburuak ez zien luzaro itxaronarazi, eta, bostak baino lehen, turuta zoliek iristen ari zela iragarri zuten.
Ivan Ogareff, —masaila-urratua deitua ordurako—, ofizial tatariarren uniformeaz jantzirik oraingo honetan, zaldiz inguratu zen emirraren dendaraino. Zabedieroko kanpamentuko soldadu sail bat harekin batera etorri eta plazaren bi aieketan hedatu ziren lerroz lerro, jostaketa lekua baino utzi ez zutela erdialdean. Urradura baten orbain zabalak ebakitzen zion begitartea zeihar.
Ivan Ogareffek bere ofizial nagusiak aurkeztu zizkion emirrari, eta Feofar Khanek, hoztasunez, bere gorentasunari datxekion gisan, harrera egin zien pozik uzteko moduan.
Horrela ulertu zuten, behintzat, Harry Blountek eta Alcide Jolivetek, bata bestearen ondoan beti, albiste ehizan elkar harturik, lehen ez bezala. Zabedierotik irten eta Tomskera sartuak ziren agudo. Asmo sendoa hartua zuten tatariarren ondotik alde egiteko agurrik esan gabe, lehenbailehen soldadu errusiarrekin biltzeko, eta, ahal izanez gero, haiekin Irkutskera joateko. Inbasioaren suteak, arpilatzeak eta hilketak ikusiak zituzten nazkaz eta gorrotoz, eta presa zuten armada siberiarraren lerroen artean egoteko.
Hala ere, Alcide Jolivetek ez zuen Tomsk utzi nahi tropa tatariarren garaipen sarrera hura zenbait marrazkitan jaso gabe, bere lehengusinaren jakin-mina asetzeko besterik ez bazen ere, eta hala ulertarazi zion bere lankideari. Harry Blount bat etorri zen ordu batzuk han ematearekin. Baina Irkutskeko bideari lotuko zitzaizkion biak arratsalde hartan bertan, eta, zaldi egokien gainean zamalkatuz, emirraren esploratzaileak atzean uztea espero zuten.
Alcide Jolivet eta Harry Blount, beraz, jendearen artean zebiltzan hara eta hona denari begira, jaialdiaren xehetasun bakar bat ere galdu gabe, ehun bat lerro eder emango baitzien beren kroniketarako. Feofar miretsi zuten bere handitasunean, eta miraz ikusi zituzten haren emazteak, haren ofizial eta zaindariak, eta ekialdeko arrandia hura guztia, zerikusirik batere ez duena Europako ospakizunetan agertzen denarekin. Baina mesprezioz biratu zuten burua Ivan Ogareff emirraren aurrera etorri zelarik; eta zain geratu ziren festa noiz hasiko, halako ezinegon baten mende.
—Ikusten, Blount maitea? —esan zuen Alcide Jolivetek—. Goixko etorri gara! Burges zintzoak ematen dugu, sarrera-txartelaren diruari probetxu guztia atera nahian! Oraingo hau atarikoa besterik ez da, eta baleta hasi aurretik ez iristea eskatzen du gizalegeak.
—Zein balet, ordea? —galdetu zion Harry Blountek.
—Derrigorrezko baleta, arraioa! Baina antzerki oihala gora doala uste dut.
Alcide Jolivet operan balego bezala hitz egiten ari zen, eta, largabistak zorrotik aterata, «Feofarren konpainiako lehenengo aktoreak» ikusteko prest jarri zen, zale aditu gisa.
Baina usadio atsekabetsu batek aurre hartuko zien jostaketei.
Izan ere, irabazlearen garaipena ezin oso-osoa izan garaituak plaza agerian makurrarazi gabe. Hori dela-eta, gatibu ehunka batzuk eraman zituzten soldaduek zartailupean. Feofar Khanen eta haren aliatuen aurretik desfilatu behar, gainerako presoekin hiriko espetxeetan pilatu baino lehen.
Gatibu horien artean Mikel Strogoff zegoen aurreneko errenkadan. Ivan Ogareffen aginduak betez, soldadu pelotoi batek zaintzen zuen bereziki. Hantxe ziren haren ama eta Nadia ere.
Siberiar zaharra, kementsua beti, kontuak berari zegozkionean, begitartea zurbil-zurbila zuen, ikara emateko modukoa. Gertakizun latza espero zuen. Bazen nahiko arrazoi haren semea emirraren aurrera eramateko. Dar-dar egiten zuen harengatik. Ivan Ogareffek ez zuen barkatuko andre zaharraren kontra altxatutako knut harekin jendaurrean hartutako kolpea, eta haren mendekua gupidarik gabekoa izango zen. Asiaren erdialdeko barbaroek gustuko duten tormentu izugarri horietako batek egiten zion mehatxu Mikel Strogoffi inondik ere. Ivan Ogareffek ongi baino hobeki zekien zertan ari zen harengana oldartu ziren soldaduak geldiarazi eta emirraren justiziarako gorde zuenean.
Gainera, ama-semeek ezin izan zuten elkarrekin hitz egin Zabedieroko kanpamentuko eszena zoritxarrekoaren ondotik. Errukirik gabe bereizi zituzten bata bestearengandik. Hura zen ezbeharraren larriagotzea, penak elkarri arindu ezinean gatibu eman zuten egun haietan! Barkamena eskatu nahi zion Marfa Strogoffek semeari, nahi gabe sorturiko kaltearengatik, errua bere buruari egozten baitzion bere ama sentimenduak mendean hartu ez zituelako! Harengana joateko grinari eutsi izan balio Omskeko posta etxe hartan, aurrez aurre topatu zuelarik, Mikel Strogoffek aurrera segituko zuen inor konturatu gabe, eta zenbat nahigabe ez ziren saihestuko!
Eta Mikel Strogoffek, bere aldetik, biei tormentu bera jasanaraziko zietela pentsatzen zuen; horregatik zegoen han bere ama, horregatik jarri zuen Ivan Ogareffek bere aurrean. Tormentu bera, eta beharbada heriotza lazgarri bera ere eman nahi zien traidore horrek nola amari hala semeari.
Nadia, berriz, bere buruari galdezka ari zen ea zer egin zezakeen bata zein bestea salbatzeko, ea nola laguntza eman ama-semeei. Ezin deus ere asmatu! Baina halako sentimendu zehazgabe batek inoren arretarik ez bereganatzeko eskatzen zion, ezer nabarmentzekorik ez egiteko, txiki-txikia bihurtzeko, ikusezina izateraino! Horrela beharbada aukera izango zuen lehoia ixten zuen kaiola marraskatzeko. Nolanahi ere, jarduteko egokiera etorriz gero, jardungo zuen, nahiz bere bizitza eskaini behar Marfa Strogoffen semearenaren truke.
Bien bitartean, preso gehienak igaro ziren emirraren aurretik, eta, haren parera iristean, ahuspez jarri behar izan zuten, kopeta lurrean, morrontzaren seinale. Era umiliagarri horretan hasten zen haientzat esklabotasuna. Koitadu haiek burua motelegi makurtzen bazuten, zaindarien esku zakarrak lurrera botatzen zituen bortizki.
Alcide Jolivet eta haren laguna ezin egon ikuskizun hari begira guztiz haserretu gabe.
—Doilorkeria hutsa da! Goazen! —esan zuen Alcide Jolivetek.
—Ez! —erantzun zion Harry Blountek—. Den-dena ikusi beharra dago!
—Den-dena ikusi!... A! —oihu egin zuen bat-batean Alcide Jolivetek, lagunari besotik oratzen ziola.
—Zer duzu? —galdetu zion.
—Begira, Blount, nor dagoen han!
—Nor?
—Gure bidelagunaren arreba! Bakarrik eta gatibu! Zer edo zer egin behar dugu...
—Lasai egon zaitez —esan zion Harry Blountek hotz—. Haren alde zerbait egiten saiatu eta kalte gehiago ekartzen ahal diogu mesede baino.
Alcide Jolivet aurrera jotzeko prest zegoen, baina gelditu egin zen, eta Nadia, ezertaz ohartzeke, bere ileak aurpegi erdia estaltzen baitzion belo baten antzera, emirraren aurretik pasa zen txanda etorri zitzaionean, arretarik bereganatu gabe.
Gero, Nadiaren ondotik, Marfa Strogoff iritsi zen. Bere burua lurrera azkar bota ez, eta zaindariek basakeriaz bultzatu zuten.
Marfa Strogoff erori egin zen.
Haren semeak suminaldi ikaragarria izan zuen, soldadu zaindariek kasik ezin menderatzekoa.
Baina Marfa zaharra jaiki zen, eta handik zeramatenean, Ivan Ogareffek esku hartu zuen.
—Gera bedi hemen andre hori! —esan zuen.
Nadia, aldiz, beste gatibuen artera bota zuten. Ivan Ogareffen begiak ez zion erreparatu.
Mikel Strogoff emirraren aurrera ekarri zuten orduan, eta hantxe geratu zen zutik, begiak apaldu gabe.
—Kopeta lurrera! —oihu egin zion Ivan Ogareffek.
—Ez! —erantzun zion Mikel Strogoffek.
Bi zaindarik makurrarazi nahi izan zuten, baina haiek erorarazi zituen lurrera gizon gazte indartsuaren eskuak.
Ivan Ogareff harengana aurreratu da.
—Hiltzera hoa! —esan dio.
—Hilko nauk —ihardetsi dio harro Mikel Strogoffek—, baina hiri sekula ez zaik joango traidore aurpegi horretatik knutaren seinale laidogarria!
Ivan Ogareff zurbildu da modu beldurgarrian, erantzuna entzutearekin batera.
—Nor da gatibu hori? —galdetu du emirrak ahots lasai bezain mehatxagarriz.
—Errusiarren espioi bat —esan dio Ivan Ogareffek.
Mikel Strogoffi espioi lana leporaturik, bazekien haren kontrako epaia izugarria izango zela.
Mikel Strogoff Ivan Ogareffenganantz joan zen.
Soldaduek geldiarazi zuten, ordea.
Emirrak keinu bat egin eta jendetzak bizkarra okertu zuen. Gero, Koran liburua eskuz seinalatu eta ekarri egin zioten. Liburu sakratua zabaldu eta hatza ipini zuen haien orrialderen batean.
Halabeharrak erabakiko zuen Mikel Strogoffen etorkizuna; halabeharrak edo Jainkoak, hobeki esanda, ekialdekoen pentsamoldeari jarraituz. Asiaren erdialdeko herriek fal esaten diote ohitura horri. Epailearen hatzak ukituriko txatalaren esanahia argitu eta epaia betearazten dute, edozein izanik ere.
Emirrak hatza Koranen orrialde batean ipinia zuen. Ulemen burua hurreratu eta ahots goraz irakurri zuen txatala, honelako hitzekin amaitzen zena:
—Eta ez du berriro ikusiko lurreko gauzarik.
—Errusiarren espioia —esan zuen Feofar Khanek—, tatariarren kanpamentuan zer gertatzen den ikusteko asmoz etorri haiz! Begira, bada, begira ezak begiak zabal-zabalik! Begira!
 
V
BEGIRA EZAK, BEGIRA,
BEGIAK ZABAL-ZABALIK
       Mikel Strogoff emirraren tronuaren parean eduki zuten, terrazaren oinetan, eskuak loturik.
Haren ama, hainbeste tortura fisiko eta moralek azpiratua azkenik, lurrera eroria zen, begiratzera ausartu gabe, entzutera ere ausartu gabe.
—Begira ezak, begira, begiak zabal-zabalik! —esan zion Feofar Khanek, eskua Mikel Strogoffengana luzatuz mehatxuka.
Zalantzarik gabe, Ivan Ogareffek, tatariarren azturen jakitun, esaldi haren edukia ulertu zuen, ezpainak laxatu baitzitzaizkion istant batean irribarre anker bat agertuz. Gero, Feofar Khanen aldamenean paratu zen.
Tronpetek deia jo zuten segidan. Jostaketak hasteko seinalea zen.
—Hona baleta —esan zion Alcide Jolivetek Harry Blounti—, baina, usadio guztien kontra, dramaren aurretik taularatu behar dute barbaro hauek!
Begiratzeko agindu zioten Mikel Strogoffi. Eta begira zegoen.
Neska dantzari tropel bat sartu zen orduan plazara. Eta musikari taldeak lanari ekin zion. Batzuek dutara jotzen zuten, masustondozko gider luzeko mandolina, zeta bihurrituzko bi hari besterik ez duena eta tonu laurdenetan gozatua dagoena; beste batzuek kobiza, biolontxelo antzekoa, irekia aurrealdean, zaldi zurdez hornitua eta arku batez igurtzitzen dena; besteek tschibizga, kanaberazko txirula luzea; eta gainerakoek tronpetak, danborrak, dunbalak. Instrumentu tatariar haien hotsak eta abeslariek eztarriz kantatzen zituzten doinuek harmonia bitxia osatzen zuten. Eta aire orkestra baten akordeak ere gehitu behar, hamabi bat kometari, erdialdetik sokez tenkatuta, haize leunak durundi eragiten baitzien harpa eolikoak balira bezala.
Berehala hasi ziren dantzan.
Dantzari haiek jatorri persiarrekoak ziren guztiak. Eta ez ziren esklaboak; askatasunez ziharduten beren lanbidean. Behinola, Teherango gortearen ospakizunetan parte hartzen zuten modu ofizialean; baina, azken errege familia tronura iritsi zelarik, erresumatik deserritu zituzten kasik, eta beste leku batzuetara joan behar irabazpide bila. Janzkera nazionala zeramaten, eta bitxiz apaintzen ziren erruz. Urrezko hiruki txikiak eta arrakada luzeak belarrietatik dilindan, zilarrezko uztai nielatuak lepoaren bueltan, harribitxizko katea bikoitzak beso-hanken inguruan, perlez, turkesez eta kornalinez nahasitako zintzilikario aberatsak txirikorda luzeen muturretan dar-dar. Gerrikoa kisketa dirdaitsu batek ixten zuen gerruntzearen jiran estu, Europako ordena handien domina baten pare.
Emakume persiar haiek grazia handiz dantzatu ziren, bakarka batzuetan, taldean besteetan. Begitartea agerian zuten, baina, noizean behin, belo arin bat zekarten aurpegi aldera, eta haien begi bizien aurretik gasazko hodei bat pasatzen zela esan zitekeen, zeru izartsuaren aurretik lurruna pasatzen den legez. Dantzari batzuek perlez brodaturiko galtzarbe-uhal larruzko bana zeramaten bularrean zeharka, eta handik zintzilik hiruki-formako xorro bat, punta beherantz zuena. Xorroak urrezko filigranaz ehunduta zeuden, eta une batean ireki eta zeta gorri-bizizko zerrenda luze meharrak atera zituzten, Koranaren txatalekin brodatuak. Beren artean zabaldu ziren zerrendak, esparru bat osatuz, non beste dantzariak lerratzen ziren pausoa gelditu gabe, eta, txatalen aurrean igarotzean, zein zen haietan jasotzen zen araua, edo ahuspez jartzen ziren lurrean, edo hegan zihoazen jauzi txiki batez, Mahomaren paradisuko hurien artean leku hartu nahian bezala.
Baina aipagarriena, Alcide Jolivet gehien harritu zuena, dantzari persiar haiek odolgabe aritzea zen, eta ez kartsu. Grina falta zuten, furia, eta bai dantzen motagatik bai dantzatzeko eragatik, Indiako baiadera lasai zintzoak oroitarazten zituzten, eta ez Egiptoko almea sutsuak.
Lehenengo jostaketa amaitu eta ahots lodi bat entzun zen:
—Begira ezak, begira, begiak zabal-zabalik!
Tatariar handi batek errepikatzen zituen emirraren berbak. Feofar Khanen borreroa zen, haren epaiak betearazteko ardura zuena. Mikel Strogoffen atzean paratu zen, xafla zabaleko sable kako bat eskuan, arma zuri damaskinatu horietako bat, Karxiko eta Hissarreko armagin entzute handikoek gogor-malgutua.
Handik hurbil, zaindariek hiru oineko sutontzi bat laga zuten, non ikatz koskor gori batzuk erretzen ari ziren batere kerik atera gabe. Lurrun arin bat zerien, baina ikatz gainera gai erretxinatsu eta usaintsu bat botatzen zutelako, intsentsua eta benjuia nahasiz sortutakoa.
Bien bitartean, persiarrak joan eta beste dantzari talde bat sartu zen plazara, arraza oso desberdinekoa. Mikel Strogoffek berehala ezagutu zituen.
Eta pentsatu beharra dago bi berriemaileek ere ezagutu zituztela, Harry Blountek hauxe esan baitzion bere lankideari:
—Nijni Novgorodeko buhameak dira!
—Haiexek berak! —garrasi egin zuen Alcide Jolivetek—. Begiek diru gehiago emango diete espioi hauei hankek baino!
Eta badakigu Alcide Jolivet ez zela tronpatu emirraren soldatakotzat hartu zituenean.
Buhameen aurreneko ilaran Sangarre ageri zen, soineko bitxi ikusgarri bat jantzita, haren edertasuna handiagotzen zuena.
Sangarre ez zebilen dantzan, baina mimo bat bezala jarri zen bere dantzarien erdian, eta pauso zoragarriak egin zituzten haren inguruan, Bohemia, Egipto, Italia, Espainia eta Europan bisitatzen zituzten beste herrialdeetako dantzetatik ikasiak. Beren burua berotu egiten zuten eskuetako zinbalekin kriskitinak joz eta pandero moduko batzuk, daire izenekoak, hatz puntaz astinduz.
Sangarrek ere daire horietako bati dar-dar eragiten zion eskuen artean, egiazko koribante talde hura suspertu gurarik.
Orduan mutil buhame gaztetxo bat aurreratu zen. Hamabost urte zituen gehienez, eta dutara bat zeraman eskuan, laute itxurako instrumentua. Azazkalez doi-doia ukiturik dardarazten zituen haren hariak, eta kantuan hasi zen. Arras erritmo xelebreko abesti haren kopletan dantzari bat zetorkion ondora eta hantxe geratzen zen geldi-geldirik, entzuten; baina, kopla bukatu eta leloa berriz errepikatzean, dantzan hasten zen berriro, dairea mutilaren ondo-ondoan astinduz eta zinbalen kriskitinekin gortzen zuela.
Gero, azken leloaren ondotik, dantzariek mutila korapilatu zuten beren dantzen mila jira-birekin.
Une hartan, urre zaparrada bat erori zen emirraren eta haren aliatuen eskuetatik, armadako ofizial maila guztietakoen poltsetatik, eta txanponek dantzarien zinbalak jotzean sortzen zuten soinuarekin nahasten ziren oraindik ere dutara eta panderoen azken marmarrak.
—Eskuzabalak lapurrak bezala! —esan zion Alcide Jolivetek bere lagunari ahotik belarrira.
Eta ebatsitako dirua zen, izan ere, barra-barra erortzen zena, toman eta sekin txanpon tatariarrekin batera, dukat eta errublo moskutarrak ere amiltzen baitziren dantzarien gainera.
Gero denak isildu ziren istant batean, eta borreroak, Mikel Strogoffen sorbaldan eskua ipinita, betiko hitzak errepikatu zituen ahots gero eta maltzurragoaz:
—Begira ezak, begira, begiak zabal-zabalik!
Baina, aldi honetan, Alcide Jolivetek ez zuen ikusi sable biluzia borreroaren eskuan.
Bitartean, eguzkia zeru ertzetik behera abiatu eta erdi iluntasun bat hasia zen estepaz jabetzen. Zedro eta pinuen multzoa gero eta beltzagoa zen, eta Tom ibaiko urak, itzalpetan jadanik urrutian, gauaren lehenengo lanbroekin nahasten ari ziren. Itzala berandu gabe labainduko zen hiriaren gaineko goi lautadarantz.
Baina, memento hartan, esklabo ehunka batzuek plaza hartu zuten zuzi piztuak eskuetan zituztela. Sangarrek gidaturik, dantzari buhame eta persiarrak azaldu ziren berriz emirraren tronuaren aurrean eta beren dantzen berezitasunak nabarmendu ziren elkarren arteko berdin-ezaz. Orkestra tatariarraren instrumentuek harmonia basatiagoa atera zuten, kantarien eztarrizko oihuen laguntzaz. Kometak, lurrera jaitsiak ordurako, hegan aireratu ziren berriro, argi koloreanitz pila bat gora altxatuz, eta, haize hotzagoak eraginda, haien harpek indar handiagoz egin zuten durundi aireko argitzapen haren erdian.
Gero, eskuadroi tatariar bat etorri, gudako janzkerarekin, eta dantzarien artean nahasi zen. Dantzen grina gero eta biziagoa zen, eta orduan eskuadroiak lasterketa iskanbilatsu bati ekin zion, zaldiz egiten ohi dutenen irudira, ondorio ezin bitxiagoa sortuz.
Soldadu haiek, sable biluzia esku batean, pistola luzea bestean, akrobazietan aritzen ziren, eta, batera, sekulako burrunba egiten zuten airean, eztanda eta tiro zaratatsuak etengabe boteaz, danborren arrada, daireen orroa eta dutaren kurrinka itzaltzeraino. Haien armek, bolbora koloreztatuaz kargaturik txinatarren eran, turrusta gorri, berde, urdin handiak jaurtitzen zituzten zeru aldera, eta talde haiek guztiak su artifizial baten erdian inarrosten ari zirela irudi zuen orduan. Alde batzuetatik, jostaketa hark antzinakoen zibistika zekarren gogora, dantza militar moduko bat, ezpata eta labanen punten artean egiten dena; eta baliteke tradizio hura Asiaren erdialdeko herriek jaso izana. Baina zibistika tatariarra apartagoa zen, kolorezko suak dantzarien gainean kurubilka, eta soinekoen xafla txikiek milaka gar ñimiñoetan islatuz. Txinpartezko kaleidoskopio bat ematen zuen, ezin konta ahala konbinazio eskaintzen zituena dantzarien higitze bakoitzarekin.
Kazetari paristar batek zeharo jarria egon behar eszenografia modernoaren trikimailu guztietara, baina Alcide Jolivetek ezin izan zion eutsi buruko mugimendu bati, zeinak, Montmartreko bulebarraren eta Madeleine elizaren artean eginez gero, «ez dago gaizki! ez dago batere gaizki!» esan nahiko zukeen.
Gero, bat-batean, agindu izan balie bezala, soldaduen suak itzali, dantzak gelditu eta dantzariak aienatu ziren. Ospakizuna amaitua zen, eta zuziek baino ez zuten lautada argitzen, arestiko txinpart eta distira guztiak desagerturik.
Emirrak keinu bat egin eta Mikel Strogoff eraman zuten plazaren erdira.
—Blount —esan zion Alcide Jolivetek lagunari—, baduzu gogorik honen bukaera ikusteko?
—Ezta inondik inora ere —erantzun zion Harry Blountek.
—Daily Telegrapheko zure irakurleei, espero dut, ez zaizkie atsegin izango hilketa tatariar baten xehetasunak, ezta?
—Ez zure lehengusinari baino gehiago.
—Mutil gizajoa! —gehitu zuen Alcide Jolivetek, Mikel Strogoffi so—. Guda zelaian hiltzea merezi du soldadu ausartak!
—Zer edo zer egin dezakegu salbatzeko? —galdetu zuen Harry Blountek.
—Ezer ere ezin dugu egin.
Gogoan zuten bi berriemaileek nolako eskuzabaltasunez jokatu zuen Mikel Strogoffek berekin, orain bazekiten zer-nolako probak gainditu behar izan zituen, haren betebeharraren esklabo, eta ezin zuten ezer ere egin haren alde, errukia ezagutzen ez zuten tatariar haien erdian.
Zoritxarreko harentzat zer tortura gordea zuten ikusteko gogorik gabe, hirira itzuli ziren.
Handik ordubetera, lasterka zihoazen Irkutskeko bidean aurrera, Alcide Jolivetek aurretiaz «errebantxaren kanpaina» deitzen zuena errusiarren artean segitzeko asmotan.
Bien bitartean, Mikel Strogoffek, zutik, harrotasunez begiratzen zion emirrari, mesprezioz Ivan Ogareffi. Heriotzaren zain zegoen, eta, hala ere, nekez aurki zitekeen harengan ahulezi zantzurik.
Plaza inguruetan gelditutako ikusleak, bai eta Feofar Khanen buruzagitza nagusiko agintariak ere, hilketaren esperoan zeuden, haientzat beste jostaketa bat besterik ez baitzen tortura hura. Gero, jakin-mina aserik, mozkorkerian murgilduko zen samalda basati hura guztia.
Emirrak keinu bat egin zuen. Mikel Strogoff terrazara hurbildu zen zaindarien bultzakadaz, eta orduan, ongi ulertzen zuen hizkuntza tatariar hartaz, Feofar Khanek hitz egin zion:
—Ikustera etorri haiz, errusiarren espioi hori. Ikusi duk ba azkeneko aldiz. Berehala argitasunerako betiko itxita geratuko dituk hire begiak!
Ez zen heriotza izango, itsutasuna baizik, Mikel Strogoffen kondenazioa. Ikusmena galtzea, heriotza bera galtzea baino izugarriagoa beharbada! Itsutu egin behar zuten gizajo hura.
Hala eta guztiz, emirrak ezarritako zigorra entzun zuelarik, Mikel Strogoff ez zen kikildu. Sor eta gor geratu zen, begi handiak zabalik, bere bizitza osoa azken begirada batera bildu nahi izan balu bezala. Alferrik zen gizon anker haiei erreguka hastea, eta ezta duina ere, gainera. Burutik pasa ere ez! Pentsamendura haren egitekoa etorri zitzaion, erremediorik gabe huts egina; ama etorri zitzaion, eta Nadia; ez bata eta ez bestea berriz ikusiko ez zituena! Baina ez zuen utzi batere azaleratzen sentitzen zuen zirrara hori.
Gero, ase gabeko mendeku baten sentimenduak hartu zuen goitik behera. Ivan Ogareffengana itzuli zen.
—Ivan —esan zuen mehatxuka—. Ivan traidorea, nire begien azken mehatxua hiretzat izango duk!
Ivan Ogareffek sorbaldak jaso zituen.
Baina oker zegoen Mikel Strogoff. Bere begiak ez zitzaizkion betiko itzaliko Ivan Ogareffi begira zegoela.
Marfa Strogoff zutitu zen haren aurrean.
—Ama! —oihu egin zuen—. Bai! bai! Zuretzat nire azken begirada eta ez madarikatu horrentzat! Geldi zaitez hortxe, nire aurrean! Ikus dezadala oraindik zure aurpegi maitea! Zuri begira itxi daitezela nire begiak!
Siberiar zaharra hurbildu zen, deus esan gabe...
—Bota hemendik andre hori! —agindu zuen Ivan Ogareffek.
Bi soldaduk bultzatu eta Marfa Strogoffek atzera egin zuen, baina zutik iraun zuen, bere semearengandik hurbil.
Borreroa agertu da. Aldi honetan, sable biluzia darama eskuan, eta sable gori-gori hura ikatz usaintsuak erretzen diren sutontzitik hartu berria du.
Ohitura tatariarrari jarraituz itsutu behar dute Mikel Strogoff, galda-galdan dagoen sable bat begien aurrean pasatuz!
Mikel Strogoff ez da saiatu kontra egiten. Bere ama baizik ez du begietan, eta irentsi egiten du begiradaz. Haren bizitza osoa dago azken ikuskari honetan!
Marfa Strogoffek, begiak ezin irekiagoak, besoak harengana luzatuak, so egiten dio!...
Sablearen xafla goria Mikel Strogoffen begien aurrean pasatzen da.
Etsipenezko garrasi bat egin dute. Marfa zaharra lurrera erori da korderik gabe.
Mikel Strogoff itsu dago.
Aginduak beterik, emirrak alde egin zuen bere segizio guztiarekin. Segituan Ivan Ogareff eta eskuan zuzi bana zeukaten soldadu batzuk baizik ez zeuden plaza hartan.
Zer nahi zuen gizon zital hark? Bere biktima berriz ere iraindu eta borreroaren ondotik azken kolpea eman?
Ivan Ogareff pixkaka-pixkaka urreratu zen Mikel Strogoffen aldera. Hau, bazetorrela sentiturik, tente jarri zen.
Ivan Ogareffek gutun inperiala atera zuen sakelatik, ireki, eta, isekarik krudelena eginez, begi itzalien aurrean ipini zion tsarraren mandatariari.
—Irakur ezak orain, Mikel Strogoff, irakur ezak eta segi Irkutskera zer irakurri duan kontatzera! Tsarraren egiazko mandataria Ivan Ogareff duk!
Hori esanik, traidoreak gutuna bularrean gorde eta, burua atzera itzuli gabe, plaza utzi zuen, zuzidun soldaduak berekin eramanez.
Mikel Strogoff bakarrik gelditu zen, bere amarengandik urrats batzuetara. Ama korderik gabe zegoen, hilik agian.
Urrunean deiadarrak, kantuak, orgiaren zarata guztiak aditzen ziren. Tomskek festetan dagoen hiri baten pare distiratzen zuen, argiz bete-beterik.
Mikel Strogoffek belarria ernatu zuen. Plaza isilik zegoen eta inor gabe.
Bere ama jausi zen lekurantz joan zen narrasean, haztamuka. Eskuarekin aurkitu zuen. Harengana makurtu, aurpegia hurbildu eta haren bihotzaren taupadak entzun zituen. Gero, apal-apal hitz egiten ziola esan zitekeen.
Bizirik ote oraindik Marfa zaharra? Entzuten al zituen bere semeak esaten zizkionak?
Nolanahi ere, zirkinik ez zuen egin.
Mikel Strogoffek musu eman zion kopetan eta ile zurietan. Gero, jaiki eta, oinekin haztamuka, eskuak aurrera luzatzen saiatuz non zen jakiteko, plazaren muturrera joan zen astiro-astiro.
Nadia agertu zen supituki.
Bere bidelagunarengana jo zuen zuzen. Aldean zeraman labana batez baliatu zen Mikel Strogoffen besoetako sokak ebakitzeko.
Honek, itsuturik, ez zekien nork jaregin zuen, Nadiak ez baitzuen tutik ere esan.
Baina loturak askatu ondoren:
—Neba! —esan zion.
—Nadia! —xuxurlatu zuen Mikel Strogoffek—. Nadia!
—Hator, neba! —erantzun zion—. Nire begiak izango dituk ikusteko hemendik aurrera, eta neuk eramango haut Irkutskeraino!
 
VI
LAGUN BAT BIDE NAGUSIAN
       Ordu erdi bat geroago, Mikel Strogoff eta Nadia Tomsketik irten ziren.
Gau hartan, ofizialak eta soldaduak gehiago zein gutxiago denak mozkortu ziren orgia zela-eta, eta gatibu dezente, egokiera hartaz baliaturik, Zabedieroko kanpamentuan nahiz konboien ibilaldietan ez bezala, tatariarren ihesi joan ziren azkenean. Nadia herrestan atera zuten plazatik beste presoekin batera, jostaketei ekin zietelarik, baina ihes egin eta goi lautadara itzultzea lortu zuen, Mikel Strogoff emirraren aurrera eraman zuten unean.
Han, jendetzaren artetik, dena ikusi zuen. Oihurik ez zitzaion jalgi, sable goriaren xafla haren lagunaren begien aurretik pasatu zutenean. Aski indarra izan zuen geldirik eta mutu irauteko. Zorioneko sen batek itxaroteko esan zion, aske izanik helbururaino gidatu ahalko zuela Marfa Strogoffen semea eta lagundu bere zina betetzen. Taupadarik ez zuen egin haren bihotzak une batean, siberiar zaharra korderik gabe erori zenean, baina pentsamendu batek bere kemen guztia berreskuratu zion.
—Itsu aurreko txakurra izango naiz! —esan zuen bere artean.
Ivan Ogareff joan eta gero, itzalpean ezkutatu zen Nadia. Plaza jendez hustu arte egon zen bazterrean. Mikel Strogoff bakarrik zegoen, inor beldurtzeko gai ez den izaki ziztrin bat bezala abandonaturik. Nola hurbildu zen amarengana ikusi zuen, nola makurtu zen haren aldera, nola musu eman zion, eta nola altxatu zen, haztamuka ihesi joateko...
Handik pixka batera, elkarri eskutik oraturik, ezponda malkartsuan behera jaitsi ziren, eta, Tom ibaiaren ertzean barrena hiriaren mugaraino joanda, harresiaren zulo bat zeharkatzeko zoria izan zuten.
Irkutskeko bidea baizik ez zegoen ekialdean barneratzeko. Ezin huts egin. Nadiak bizi-bizi gidatu zuen Mikel Strogoff. Bazitekeen biharamunean, orgian ordu batzuk eman eta gero, emirraren aitzindariak estepan barrena zabaldu eta komunikazio guztiak etetea. Haiei aurre hartu behar, bada, derrigorrean; lehenago iritsi behar Krasnoiarskera, Tomsketik hara dauden bostehun verstak eginda (533 kilometro), bide nagusitik kanpo ahalik beranduena abiatzeko. Urratutako bidea uztea segurtasuna eza zen, ezustekoen lurraldean sartzea, heriotza epe laburrean.
Nolatan pairatu zituen Nadiak abuztuaren 16tik 17rako gau hartako nekeak? Non aurkitu zuen halako tarte luzea egiteko behar zen indar fisikoa? Nola eraman zuten haraino bere oinek, odoletan atsedenik gabe ibiltzeagatik? Gaitza da ulertzen. Baina kontua da hurrengo goizean, Tomsketik atera eta hamabi ordu geroago, Mikel Strogoff eta Nadia Semilowskoeko herrian sartu zirela, berrogeita hamar verstako bidea ibili ondoren.
Mikel Strogoffek ez zuen hitzik esan. Bidean hark eraman zuen Nadiaren eskua, eta ez Nadiak harena. Baina esku txiki haren dardarek gidatu zuten aurrera, eta bere betiko abiadan ibili zen hari esker.
Semilowskoe huts-hutsik zegoen kasik. Bertakoak Jeniseisk probintziara itzuri joan ziren tatariarren beldurrez. Bizpahiru etxetan izan ezik, ez zen inor han bizi. Erabilgarria zen guztia, baliotsua zen guztia gurdietan kargatu eta herritik garraiatu zuten.
Nadiak, ordea, ordu batzuetan han geratzeko premia zeukan. Jana eta atsedena behar zuten biek.
Neska gazteak, beraz, herriaren beste aldera gidatu zuen bere laguna. Han bazen etxe huts bat, atea zabalik. Sartu ziren. Egurrezko banku kaskar bat zegoen gelaren erdian, Siberiako etxe guztietan aurkitzen den berogailu handiaren ondoan. Eseri egin ziren.
Nadiak aurrez aurre begiratu zion orduan bere lagun itsuari, ordu arte inoiz begiratu ez zion bezala. Bazen zerbait begirada hartan estimazioaz harago, errukiaz harago. Mikel Strogoffek ikusteko aukera izanez gero, haren atxikimendua eta samurtasuna azkengabeak zirela irakurriko zuen begirada eder hartan.
Itsuaren betazalek, xafla goriaz gorriturik, erdizka baino ez zituzten estaltzen haren begi lehor-lehorrak. Esklerotika apur bat zimurtua zegoen, eta gogortua, antza; ninia nabarmen zabaldua; irisaren urdina lehen baino ilunagoa; betileak eta bekainak pixka bat erreak; baina, itxuraz behinik behin, gizon gaztearen begirada sarkor hura ez zela batere aldatu zirudien. Erretinaren eta begiko nerbioaren sentsibilitatea, ordea, errotik suntsitu zituen altzairu galdatuaren beroak, eta horregatik ez zen deus ikusteko gauza, horregatik zegoen erabat itsu.
Memento hartan, Mikel Strogoffek eskuak luzatu zituen.
—Hor hago, Nadia? —galdetu zuen.
—Bai —erantzun zion neskatxak—, hire ondoan nagok eta ez haut bakarrik utziko sekula, Mikel.
Bere izena Nadiaren ahoan lehenengo aldiz entzutean, Mikel Strogoff asaldatu egin zen. Bere lagunak denaren berri bazekiela ulertu zuen. Bazekien nor zen eta zer lotura zuen Marfa zaharrarekin.
—Nadia —esan zion—, banandu beharra zaukanagu!
—Banandu? Zergatik, bada, Mikel?
—Ez dinat oztopo izan nahi hire bidaian! Aita zain daukan Irkutsken! Harekin elkartu behar dun!
—Aitak madarikatu egingo nindikek, Mikel, bertan behera utziko bahindut, niregatik egin duana egin eta gero!
—Nadia, Nadia! —erantzun zion Mikel Strogoffek, neska gazteak haren eskuaren gainean jarritako eskua estutzen zuela—. Hire aitarengan baino ez dun pentsatu behar!
—Mikel, hik behar nauk aitak baino gehiago! Alde batera utzi behar duk Irkutskera joateko asmoa?
—Inola ere ez! —oihu egin zuen Mikel Strogoffek, batere adorerik ez zuela galdu erakutsiaz.
—Hala ere, gutun hori ez duk aldean!...
—Gutun hori Ivan Ogareffek lapurtu zidan!... Ongi dun! Hura gabe moldatuko naun, Nadia! Espioitzat hartu naiten! Espioi ibiliko naun! Irkutskera joango naun ikusi dudan guztia, entzun dudan guztia kontatzera, eta, Jainkoa zeruan dagoen bezala, traidore hori topatuko dinat berriz ere bekoz beko! Baina, horretarako, hura baino lehen iritsi behar dinat Irkutskera.
—Eta banantzeaz hitz egiten duk, Mikel?
—Nadia, den-dena kendu zidaten malapartatu horiek!
—Niri, berriz, errublo batzuk eta begiak gelditzen zaizkidak! Nik ikusiko diat hire partez, Mikel, eta nik eramango haut bakarrik joan ezin haizen lekura!
—Eta nola joango gara?
—Oinez.
—Eta nola biziko gara?
—Eskean.
—Goazen, Nadia!
—Hator, Mikel.