Jules Verne

Michel Strogoff

euskaratzailea: Karlos Zabala

Fitxategi hau “liburu-e” bildumako alea da,
liburu elektronikoen irakurgailurako prestatua.
 
Liburu gehiago eskuratzeko:
              http://armiarma.com/liburu-e

Itzulpena: Karlos Zabala

Euskarazko edizioa: Literatura unibertsala, 2002

Jatorrizkoaren data: 1876

Jules Verne euskaraz:

       http://ekarriak.armiarma.com/?i=19

 

HITZAURREA

       «Gizona ozta-ozta ausartzen da Siberiako estepetan edo Asiaren erdialdeko lautadetan barneratzen; adoretsuenak ere atzera egiten du Afrikako basamortuetan, Amerikako zelaietan; bipilenak ere amore ematen du Australiako lurralde zabaletan, poloetako izotzezko eremuetan. Ezin da pasa. Garraio bideak ez dira nahikoak. Beroa, gaixotasunak, indigenen basakeria oztopo gaindiezinak dira, eta ez bakarrak.»

       Eta munduko azken bazter isolatu eta ezezagun haietara abiatu ziren esploratzaileak XIX. mendeko bigarren erdian. Eta halaxe egin zuen Jules Vernek ere bere pertsonaiekin: munduko alderdi arriskutsu haietara bidali, eta haien abenturak eskaini zizkien horrelako istorio bizien egarriz zeuden mendebaleko irakurleei.

       Hatteras kapitaina ipar polora joan zen, Paganel geografoak Amerika zeharkatu zuen Grant kapitainaren bila, bai eta Australia eta Zeelanda Berria ere. Fergusson Afrikan barrena ibili zen globoan bost astez, eta Mikel Strogoffek eta César Cascabelek Siberia gurutzatu zuten, nor bere bidetik. Baina harago ere badoaz Verneren pertsonaiak.

       Lidenbrock doktorea lurraren bihotzeraino jaitsi zen. Barbicane, Nicholl eta Ardan ilargira igo ziren. Aronax, Conseil eta Ned Land itsaspean ibili ziren hogei mila legoaz, Nemo kapitainaren Nautilus ontzian.

       Foiletoi gisa agertu ziren Verneren istorioak aldizkari eta egunkarietan, eta jendeak irrikaz itxaroten zuen hurrengo kapitulua, hurrengo eleberria. Nora eramango ote gaitu hurrengo bidaian? Lilura agudo hedatu zen. Telegrama ugari iritsi ziren Journal des Debats aldizkarira, guk ere ilargira joan nahi dugula esanez. Alderdi guztietako egunkarietan laburpenak argitaratu ziren Phileas Foggek eta Passepartoutek mundu osoan barrena egiten ari ziren bidaia kontatzeko, irakurleak ezin baitziren egon itzulpenen zain; eta diru pila galantak eskaini zizkioten Verneri nabigazio konpainiek bi pertsonaia horiek beren ontzietan itsasoratzearen truke.

       Erabateko arrakasta bildu zuen Jules Vernek bere eleberrietan geografia eta zientzia jorratuz; baina bide luzea ibili behar izan zuen horra iritsi aurretik.

* * *

       Izan ere, Jules Verne 1828ko otsailaren 8an Nantesen jaio zenean, ume hura bera bezala abokatua izango zela erabaki zuen haren aitak, Pierre Vernek. Kervegan kaleko balkoitik, ordea, bela ontziak ikusten zituen Jules txikiak, ibaian gora zihoazenak marearekin batera, eta portuan beste herrialde batzuen eta beste jende batzuen istorioak entzuten zituen elkarrizketetan.

       Erromantisizmo exotikoa pil-pilean zegoen garai hartan Frantzian, eta Chateaubrianden Atala, edo bi basatien maitasuna basamortuan, Bernardinen Paul et Virginieren amodio eztia, Fenimore Cooperren azken mohikanoaren istorioa irakurri zituen Vernek haurtzaroan.

       Hamaika urterekin, posta ontzi batean itsasoratu zen Indiara joateko. Ontziak Paimbœufen egiten zuen geldialdiari esker harrapatu zuen aitak, eta Vernek bidaiak ametsetan baino ez zituela egingo agindu behar izan zuen. Koralezko lepokoa ekarri nahi zion Caroline lehengusinari, aitortu zuenez, hartaz maitemindua baitzegoen, kasu gutxi egiten bazion ere.

       Vernek latina ikasi zuen eskolan, eta Robinson Crusoe irakurri. Zuzenbidea ikasi zuen Nantesen eta Parisen, eta lehenengo vaudeville lanak idatzi. Ikasketak bukatu zituen, baina hauxe idatzi zion aitari: «Letretako karrera da komeni zaidan bakarra. Zure abokatu bulegoa gaizki joango litzateke nire eskuetan balego, porrot egingo luke».

       Idazle izan nahi zuen, baina zer bide hartuko? Antzerkia? Eleberria? Zalantzan zegoela, Edgar Allan Poeren istorioak berriz irakurri eta erabaki bat hartu zuen: zientzia eta geografiaren eleberria egingo zuen. Jendea egunero harritzen zen asmakuntza berriekin: lurrun ontzia, trena, telegrafoa, argindarra, harako edo honako lurraldearen aurkikuntza... baina prentsa ilustratuan baizik ez zen haien berri zabaltzen.

       1857an ezkondu eta burtsako artekari lanetan hasi zen, bizimodua ateratzeko. 1861ean haren seme bakarra jaio zen, Michel. Erabakia hartua zegoen, ordea. Bostetan jaiki eta hamarrak arte irakurtzen, idazten, oharrak hartzen aritu zen egunero, hainbat urtetan, ia ezer idatzi gabe. Lehenengo saioekin, dokumentatu beharra zuela konturatu zen, eta ezaguera entziklopedikoak bereganatzeari ekin zion.

       Eta 1862an Bost aste globoan idatzi zuen. Argitaletxez argitaletxe ibili eta Pierre-Jules Hetzelekin egin zuen topo, etsitzekotan zegoela. Hetzelek eskuizkribua irakurri, eta harreman ezin oparoagoa abiatu zen idazlearen eta argitaratzailearen artean. Liburua egundoko arrakastaz argitaratu zen, eta Hetzelek kontratua eskaini zion Verneri: urtean bi liburu hogei urtean, edo berrogei liburu epe laburragoan, eta trukean hamar mila libera (mila eta bostehun euro, gutxi gorabehera) liburuko.

       Eleberri genero berri bat sortu da. Vernek eta Hetzelek urrezko zaina aurkitu dute letretako meategian. Abenturazko eleberriak dira. Globoak, kanibalak, mapak, haitzuloak, kriptogramak, ekaitzak, uharteak, hotza, sumendiak, piratak, itsasontziak. Bidaia harrigarriak. Harrigarriak baina oinarri zientifikoarekin. Afrika globoz zeharkatzeko, hango haizeek nondik jotzen duten jakin behar. Ezin dira alde batera utzi fisikaren eta mekanikaren legeak, eta horixe kritikatu zion hain zuzen Vernek Poeri.

       Verneren eleberrien irazkia bidaia harrigarria da ia beti, pertsonaia karikaturizatu batzuek egiten dutena. Vaudeville klasikoaren ildotik ez da aldentzen, alde horretatik. Istorio sinpleak, pertsonaia lauak, psikologia tolesgabeak. Kontaketa arinak, didaktikoak, baikorrak. Eta bilbea, berriz, deskribapen geografikoak, azalpen zientifikoak. Zenbat biztanle bizi diren halako hirian. Nolakoa den hango paisajea. Nola janzten diren harako herri hartakoak. Zenbateko indarra behar den bala erraldoi barne-huts bat Lurraren grabitatetik ateratzeko. Nondik eta noiz bota behar den. Vernek arazo teknikoei aurre egin eta erantzuna ematen die, garai hartako ezaguerez baliaturik.

       Laurogei bat literatur lan idatzi zituen Jules Vernek, eta hirurogei bat dira tankera horretako eleberriak, ospe handi-handikoak haietako asko: Lurretik ilargira, Hiru errusiar eta hiru ingelesen abenturak, Munduari itzulia laurogei egunetan, Uharte misteriotsua, Indieta beltzak, Hamabost urteko kapitaina, Bi urte oporretan, Urrezko sumendia, Munduaren azken muturreko faroa. Besteak antzerki lanak eta obra geografikoak dira gehienak: Frantziaren eta haren kolonien geografia ilustratua, Bidaia handien eta bidazti handien historia, Kristobal Kolon...

       Literaturak bete zuen Verneren bizitza, eta, are gehiago, lehenengo arrakasta horretatik aurrera. Burtsa utzi zuen. 1872an Amiensera joan zen bizitzera. Lan eta lan beti. Jaramon gutxi egiten omen zion Honorineri, bere emazteari. Aberastu egin zen, baina ez, ordea, eleberriengatik, antzerkirako bi egokitzapenengatik baizik: Munduari itzulia laurogei egunetan eta Mikel Strogoff. Arrakasta sekulakoa, Mikel Strogoffek batez ere. Parisen txano errusiarrak, kabiarra, eta Michel eta Nadia izenak moda-modan jarri ziren. Semearekin arazo latzak. Baina idazteari inoiz ez zion utzi. Ia urte berean Hetzel eta ama hil zitzaizkion, eta iloba batek tiro eman eta herren utzi zuen betiko. Halere, bi edo hiru liburu urtero-urtero. Gaztetako umore bizia ozpindu zitzaion pixkaka, isil eta malenkoniatsu bihurtu arte. «Lanean ari ez naizenean, ez naiz bizirik sentitzen» esaten zuen. Arte eta kulturako zinegotzia izan zen, Amienseko udalean. Paul anaia maitea hil zitzaion. Ikusmena galdu, baina idazten segitu zuen testuak ahoz esanda, 1905eko martxoaren 24an hil zen arte. Mundu guztia jarri zuen dolutan haren heriotzak. Bost mila lagun baino gehiago agertu ziren haren hiletetara, estatu askotako enbaxadoreak, haien artean. Ez zegoen munduan idazle herrikoiagorik une hartan.

* * *

       Bidaia harrigarriak Vernek eta Hetzelek bat egin zutenean sortu ziren. Hetzelek Verneren obra argitaratu baino askozaz gehiago egin zuen. Gidatu egin zuen, zuzendu, akuilatu, baita zentsuratu ere zenbaitetan. Mikel Strogoffen kasuan, esaterako, tsarraren izena (Alexandro II.a) ez aipatzeko eskatu zion, Verneren liburu asko errusierara itzuliak zeuden-eta ordurako, eta beharbada ez zuten ongi hartuko.

       Argitaratzailea hil ondorengo liburuetan bestelako ideiak agertzen dira: duda-mudan jartzen dira zientziaren eta teknikaren abantailak, ekologia goraipatzen da, kapitalismoa maiseatzen. Ideiak ez dira berriak, 1989. urtera arte argitaratu gabeko liburu batek adierazten duen bezala. Paris XX. mendean liburua 1863rako idatzia zuen Vernek. Nola irudikatu zuen Paris mende bat aurretik? Beiraz eta altzairuzko eraikin zeru-harraskariak, abiadura handiko trenak, errekuntzako motoredun ibilgailuak, ordenagailuak, fotokopiagailuak, mundu osoko komunikazio sarea. Eta gizona zorionaren bila eta materialismo ankerraren kontrako borrokan. Verneren mezuak asko eta asko ustekabean harrapatu zituen. Ez zituen bada sakontasunik gabeko istorioak idazten gazteentzat?

       1879an Begum andre alargunaren bostehun milioiak idatzi zuen. Sarrasin frantsesak eta Schultze alemaniarrak herentzia ikaragarria jaso eta hiri bana eraikitzeko erabiltzen dute. Frantsesak Franceville hiri lasai utopikoa egin du, baina alemaniarrak, berriz, armak fabrikatzeko lantegi erraldoi bat, Stahlstadt izenekoa (altzairuzko hiria). Eta bertan Franceville kolpe bakar batez erabat suntsitzeko arma fabrikatu dute. Nazismoa gogorarazten du Schultzek: arrazismoa, gizon-emakume ahulak akabatu nahia, agintari klase berria boterera. Hitlerrek debekatu egin zuen liburua, eta ez da harritzekoa.

       1896an Banderaren aurrean argitaratu zuen. Jakintsu ero batek bi elementu elkartuz mundua suntsitzeko adinako energia sor daitekeela aurkitu du.

       Horrelako istorioak ere idatzi zituen, baina ez dira horiek ospea eta itzala eman zizkiotenak.

* * *

       Izan ere, korapilo asko ageri zaizkigu Verneren pentsamolde eta nortasunaren inguruan.

       Anarkista ote zen galdetu izan du batek baino gehiagok Nemo kapitainaren bandera beltzari begira.

       «Itsas mailatik metro batzuk beherago ez dago giza araurik. Itsaspean baino ez dago independentzia! Han ez dago nagusirik! Han naiz ni libre!» diosku kapitainak, eta «independentzia» da haren azken hitza hil aurretik, Verneren eskuizkribuan, «Jainkoa eta aberria» agertu arren azkenik, Hetzelek argitaratutako liburuan. Eta hori ez zuten izan desadostasun bakarra idazleak eta argitaratzaileak Nemo kapitaina zela eta.

       Nemo, hasiera batean, poloniarra zen eta Errusiako tsarraren kontra egiten zuen borrokan, Poloniaren askatasunaren alde. Hetzelek, aldiz, esklabu salerosketaren kontra egin zezan nahi zuen, bestela Errusian liburua debekatuko baitzuten, eta beste liburuen salmentak jaitsiko. Azkenean, ezkutuan gelditu ziren Nemo kapitainaren motibazioak 20.000 legoa itsaspean liburuan, eta aurrerago baino ez zen sekretua agerian jarri, Uharte misteriotsua argitaratu zenean: Indiako printze bat da Ingalaterraren kontra borrokan diharduena eta laguntza eskaintzen diena askatasuna bilatzen duten herri guztiei.

       Baina Nemo kapitaina alde batera utzita, Jules Verne ez zuen inoiz politikan parte handirik hartu, Amienseko zinegotzia izan bazen ere. Eta aukera izan zuen horretarako, bai 1848ko iraultzan, bai Parisko komunan, 1871n, Parisen egon baitzen bietan, baina borroka lekuetatik urrun. Azken mugimendu hori zela-eta, gainera, hauxe idatzi zuen: «Errepublika da anarkistekin zorrotz jokatzeko eskubidea daukan gobernu bakarra, horixe baita herritar gehienek nahi duten gobernua».

       Ekologisten aitzindaritzat ere jo izan da. Eta egia da arrantzaleak kritikatu zituela beren basakeria arduragabeaz ozeanoko azken balea desagertaraziko baitzuten egunen batean. Eta kapitalismoa kritikatu zuen, axolarik ez ziolako munduaren parte bat arriskuan jartzea, irabaziak lortuz gero. Eta gobernuak kritikatu zituen, kapitalismoaren eromen suntsitzaile hori geldiarazteko gai ez zirelako. Petrolioaren industriaren kutsadura ere kritikatu zuen. Eta elefanteak hiltzea, marfila eskuratzeko... Baina Larruen lurraldean eleberrian, esaterako, mota guztietako animaliak hiltzen dituzte, beren larruak saltzeko.

       Zientzia fikzioaren aita dela esan izan dute hainbatek. Eta ezin ukatu asmakizun askori aurre hartu ziola. Baina zientzia fikzio zale askori irudimen estukoa iruditzen zaie. Hona zer dioen Vernek berak kazetari ingeles batek egindako elkarrizketa batean, Henry G. Wells dela eta:

       Badago idazle bat oso atsegin izan dudana irudimenaren ikuspuntutik. Interes handiz segitu izan ditut haren liburuak. H. G. Wells jaunaz ari naiz. Nire lagunetako batzuek iradoki dute haren lana nirearen ildo berean doala, baina horretan, nire iritziz, huts egiten dute. Irudimen hutseko idazle bezala, laudorio bizia merezi du, nire ustean, baina haren metodoa guztiz desberdina da nirearen aldean. Nire balizko asmakizunak egiazko egitateetan oinarritzen dira beti, eta neure eleberriak egitean erabili ditudan metodo edo materialak sekula ez dira erabat urrundu gure garaiko ahalbide eta ezagueretatik. (...)

       Wells jaunaren asmakizunak, aldiz, oso urruti daude gaur egun ditugun ezaguera zientifikoen mailatik, beste aro bati dagozkio, edo gertakizunaren mugatik harago daude. (...) Munduen arteko gerra liburuan, biziki miresten dudan obra horretan, ez dakigu ezer ere Marteko biztanle horiek zer izaki mota izan daitezkeen, edo nola egin daitekeen etsaien aurka borrokatzeko erabiltzen duten berozko izpi miragarri hori.

       Batzuek diotenez, deskribatu zituen herri guztiak bisitatu zituen, eta, beste batzuek, berriz, sekula ez zela atera bulegotik. Ez batzuek ez besteek ez dute arrazoirik. 1859an Eskoziara joan zen. 1861ean Norvegiara, baina, Danimarkan zegoela, bidaia utzi behar izan zuen, haren semea jaiotzekotan zegoelako. 1867an Amerikara joan zen anaiarekin «Greant Eastern» itsasontzian. Egun batzuk han eman, eta atzera Europara. 1880an itsas bidaia egin zuen Mediterraneon zehar, Saint Michel III bere ontziaz (lehenago beste bi izan zituen: Saint Michel eta Saint Michel II). 1881ean Ipar itsasoan eta Baltikoan barrena ibili zen, eta 1884an Mediterraneon berriz ere. Horra Verneren bidaia guztiak. Bizitzako azken hogei urtean behin baino ez zen Amiensetik atera, eta Pariseraino baino ez zen joan epaiketa batera. Eiffel dorrea ikusi ez zuen frantses bakarra zela esan ohi zuen txantxetan.

       Trebetasun aparta izan zuen paisajeak, hiriak, lurraldeak deskribatzeko, bertan egon gabe. Baina dokumentatzeko egiten zuen lana ere paregabea zen.

       Ivan Turguenev idazle errusiarrak, esaterako, deskribapenen zehaztasuna goraipatu omen zuen, Mikel Strogoff liburuaren eskuizkribua utzi ziotenean oharrak eta zuzenketak egiteko.

       Misoginoa omen zen. Eta egia da emakumeekin harreman handirik ez zuela izan, antza; eta haren liburuetan batzuen batzuk agertzea Hetzelen eraginari zor zaiola gehien bat. Les onze sans femme taldekoa izan zen, baina bi alaba zituen alargun batekin maitemindu eta ezkondu egin zen. Segituan aspertu omen zen, ordea, eta Honorine eta seme-alabak alde batera utzirik, buru-belarri lanari lotzen zitzaion. Hala ere, Mme. Duchesne izeneko emakume batekin harreman luze sakona bezain ezkutukoa izan zuen, zenbaiten ustez. Beste batzuek, aldiz, gaztetan Caroline lehengusinarekin izan zuen desengainuari egozten diote emakumeekiko geroko mesfidantza. Eta homosexuala eta beharbada pedofiloa ere bazela esaten digu Herbert. R. Lottmanek bere biografian.

       Egia esateko, ia ehun urte igaro dira Jules Verne hil zenez geroztik, baina oraindik ere haren liburuak argitaratu eta irakurri egiten dira hizkuntza askotan. Filmeak egiten dira. Ia astero agertzen da hemen edo han Verneri buruzko artikuluren bat, iruzkinen bat edo biografiaren bat. Eta maiz jartzen da abian bidaztiren bat haren pausoei jarraituz.

       Mikel Strogoffi dagokionez, esaterako, sei bat film egin dira orain arte, eta telebistako egokitzapenak, antzerki obrak, eta bidaia ugari. Bi, orain dela gutxi: Claude-Marie Vadrotena, 1993an argitaratutako Sur les pas de Michel Strogoff liburuan kontatua, eta Sur les traces de Michel Strogoff espedizioa, talde frantses-errusiar batek 2000ko udan 4x4 ibilgailuez egin zuena eleberriko datuak oraingo errealitatearekin alderatzeko asmoz.

Karlos Zabala

 

LEHENENGO ZATIA

 

I

JAUREGI BERRIKO JAIALDIA

       —Jauna, beste mezu bat.

       —Nondik dator?

       —Tomsk hiritik.

       —Handik aurrera telegrafo haria moztuta dago?

       —Bai jauna, atzodanik.

       —Agindu ezazu orduoro-orduoro Tomskera telegrama bat bidaltzeko, eta zer gertatzen ari den jakinaraz diezadatela.

       —Bai, jauna —erantzun zuen Kissoff jeneralak.

       Elkarrizketa hori goizeko ordu bietan gertatu zen, Jauregi Berrian ospatzen ari zen jaialdia pil-pilean zegoelarik.

       Gaueko dantzaldi osoan, Preobrajensyko eta Pavlowskyko errejimentuen musika bandak etengabe aritu ziren beren errepertoriotik hautatutako polka, mazurka, scottish eta baltsik ederrenak jo eta jo. Ezin konta ahala dantzari bikotek betetzen zituzten jauregiko areto ikusgarriak; eta handik hurbil zegoen «harrizko etxe zaharretik» behinola gertatutako drama izugarriak gau hartan berpiztu, eta haien oihartzunek durundi egin zuten dantzen soinu ederretan.

       Jaialdia atontzeko lan delikatua gorteko mariskal handiak egiten zuen, eta ez zuen laguntza faltarik eginkizun horretan. Duke handiek eta haien kanpo laguntzaileek, zerbitzuko xanbelanek eta jauregiko beste ofizialek zuzendu eta antolatzen zituzten dantzak, ardura hori beste inoren eskuetan utzi gabe. Dukesa handiek, diamantez estalirik, eta ganbarako damek, gala jantziz ederturik, beldurrik gabe erakusten zieten nola jokatu «harri zurizko hiri» zaharreko goi funtzionario zibil eta militarren emazteei. Halako batean, «polonesa» dantzatzeko deia jo zuten, eta maila guztietako gonbidatuak abiatu ziren horrelako ospakizunetan dantza nazionalaren garrantzia hartzen ohi duen ibilaldi kadentziatsuan parte hartzera. Mailaka-mailaka parpailez jositako soineko luzeak eta dominaz hornitutako uniformeak nahasi ziren batzuk besteekin, eta berebiziko ikuskizuna eman zuten, ispiluetan dirdizka mila islatan ugaltzen zen ehun lanpararen argipean.

       Liluragarria izan zen, guztiz.

       Gainera, goi pertsonaiez eta dotore apaindutako andreez osatutako segizio horri haien handitasunaren neurriko ingurunea eskaintzen zion areto nagusiak, Jauregi Berrian dagoenik eta ederrenak. Gangak dekorazio aberatsa zuen eta, denboraren joanaz jadanik leunduta ageri ziren haren apaindura urreztatuekin, argi puntuz izartuta zegoela irudi zuen. Errezelen eta ate-oihalen brokatuak, izur bikain-bikainekoak, gorrindolez koloreztaturik zeuden, eta haien tonu beroak bortizki hausten ziren oihal astunen angeluetan.

       Leihoak zabalak ziren eta erdi-puntuko arkuz biribilduak. Haien beiretan zehar aretoetako argitasuna kanporatzen zen, lurrun mehe batez baheturik, eta, sute baten isla bailitzan, gauaren kontra talka egiten zuen bortxa handiz. Ordu batzuk baziren gauak jauregi dirdaitsua bere baitan bildua zuela, eta barruko argiaren eta kanpoko ilunaren arteko kontrasteak arreta erakarri zien dantzan ari ez ziren gonbidatuei. Leiho zuloetan gelditzen zirelarik, hainbat kanpandorre suma zitzaketen, itzaletan lauso, han-hemenka beren silueta itzelak agertzen. Balkoi zizelatuen gainetik, zaindari ugari ikusten zituzten, isilean hara eta hona, fusila zut sorbaldaren kontra. Haien kasko puntadunen gandorrek sugarrezkoak ziruditen, jauregiari zerizkion argi izpien dirdaipean. Soldadu patruilen urratsak entzuten zituzten orobat, harlauzetan pausoa markatzen, beharbada dantzarien oinak aretoen solairuan baino zehatzago. Noizetik noizera, guardiako zaindarien deiadarra errepikatzen zen postuz postu, eta, batzuetan, tronpeta joaldi batek bere nota argiak jaregiten zituen nagusi zen harmoniaren erdian, orkestraren akordeekin nahasita.

       Are beherago, fatxadaren aurrean, irudi itzaltsuak nabari ziren Jauregi Berriko leihoetatik jaurtitako argizko kono eskergetan. Ontziak ziren, ibai batean behera; eta ibaiko urak, argiontzi batzuen ñirñir urduriaz pikardaturik, terrazen beheko zimentarriak bustitzeraino iristen ziren.

       Dantzaldiko pertsonaia nagusia, jaia eskaintzen zuena eta Kissoff jeneralak subiranoei dagokien begiruneaz tratatu zuena, xume jantzita zegoen, guardiako ehiztarien ofizialen uniforme arruntaz. Ez zen itxurakeriarengatik janzten horren apal, finezia nabarmenen batere zalea ez zelako baizik. Haren janzkera, bada, bereizi egiten zen inguruan zeuzkan arropa zoragarrien artetik, eta horrelaxe agertzen zen ia beti bere eskoltaren erdian ere, nahiz eta haren soldadu georgiar, kosako eta lesghiarrek beti bikain jantzita ibili, Kaukasoko uniforme paregabeak soinean.

       Pertsonaia hau gorpuzkeraz garaia zen, itxuraz xaloa, lasaia begitartez, baina kopeta kezkatsua zeukan, eta, talde batetik bestera bazebilen ere, hitz gutxi egiten zuen, eta bazirudien gainetik baino ez ziela jaramon egiten gonbidatu gazteen mintzo alaiei, goi funtzionarioen solas serioagoei, eta haren aurrean Europako Estatu nagusiak ordezkatzen zituzten diplomatikoen hizketa taxuzkoei. Politikari begi-zoli horietako bik edo hiruk, fisionomista onak izaki, larritasun zantzuren bat ikusi uste zuten beren gonbidatzailearen aurpegieran, haren zergatiaz tutik ere sumatu ez arren. Inor ez zen ausartu, ordea, gai hartaz itaunik egitera. Nolanahi ere, guardiako ehiztarien ofizialak ez zuen inola ere nahi bere ezkutuko kezkek jaialdia iluntzerik, eta, kasik herri oso batek are pentsamenduz obeditzen duen subirano bakan horietakoa zenez gero, dantzaren gozamena ez zen moteldu lipar batean ere.

       Bien bitartean, Kissoff jenerala handik alde egiteko aginduaren zain zegoen; baina Tomsketik bidalitako mezua hartu zuen ofiziala isilik zegoen artean. Telegrama irakurrita kopeta goibelago jarri zuen. Oharkabean, eskua ezpata-sagarraren babesera eraman zuen, eta handik begietarantz altxatu, begirada une batez ezkutatzen zuela. Agi danean, argien distirak mina eman eta iluntasun bila zebilen, bere baitan hobeki ikusteko.

       —Beraz, atzodanik ez dugu harremanetan jartzerik nire anaia duke handiarekin? —galdetu zion Kissoff jeneralari, leiho zulo bateraino eraman ondoren.

       —Ez, jauna, ezin harremanetan jarri; eta beldur gara ezin izango ote dugun mezu gehiagorik bidali Siberiako mugaz bestaldera.

       —Baina Amur eta Jakutsk probintzietako tropek eta Transbaikaliakoek agindua jasoko zuten Irkutsk hiria defendatzera berehala joateko, ezta?

       —Bai, jauna. Baikal aintziratik harantz bidali dugun azken telegramaren bidez eman zaie agindu hori.

       —Eta inbasioa hasi zenez geroztik, Jeniseisk, Omsk, Semipalatinsk eta Tobolsk probintziekin harremanetan gaude zuzenean eta etengabe, ezta?

       —Bai, jauna, gure mezuak iristen zaizkie, eta ziur gaude oraindaino tatariarrek ez dutela Irtish eta Obi ibaietatik aurrera egin.

       —Eta Ivan Ogareff traidoreaz bada berririk?

       —Ezta bat ere —erantzun zuen Kissoff jeneralak—. Polizi buru nagusiak ezin du ziurtatu muga pasa duen ala ez.

       —Berandu gabe bidal dezatela haren deskripzioa Nijni Novgorodera, Permera, Jekaterinburgera, Kasimovera, Tiumenera, Ixinera, Omskera, Elamskera, Kolivanera, Tomskera, eta haria moztuta ez daukaten postu telegrafiko guzti-guztietara!

       —Berorren maiestatearen aginduak berehalaxe beteko dira —erantzun zion Kissoff jeneralak.

       —Hitzik ez inorekin auzi honi buruz!

       Gero, jenerala, zeinu batekin begirunezko atxikimendua erakutsi, bizkarra makurtu, eta jendearen artean galdu zen. Segidan utzi zituen aretoak, inor ere ohartu gabe.

       Ofiziala, aldiz, pentsakor geratu zen istant batez; baina haren begitarteak arestian galdua zuen lasaitasuna berreskuratu zuen berriz ere, aretoetan hara-hona zebiltzan militarrez eta politikariz osatutako taldeekin elkartu bezain laster.

       Hala eta guztiz, agudo trukatutako hitz horien arrazoia, Siberiako gertaera latza, alegia, ez zen guardiako ehiztarien ofizialak eta Kissoff jeneralak uste zuten bezain ezkutukoa. Ez zen hartaz mintzatzen modu ofizialean, egia da hori, ezta modu ez ofizialean ere, mingainak «aginduz» baitzeuden zigilaturik, baina hainbat goi pertsonaiak bazekiten gutxi gorabehera zer gertatzen ari zen mugaz beste aldera. Dena den, diplomatikoek ere beharbada erdizka baino ez zekiten horretaz, behin ere elkarrizketa-gai izaten ez zuten horretaz, ahopean mintzatzen ari ziren bi gonbidatu, Jauregi Berriko gau jaialdi hartan ez uniformeengatik, ez dominengatik gailentzen ez zirenak, eta irudi zuen albiste aski zehatzen jabe zirela.

       Nolatan, zein bidez baliaturik, zein jendetasun molderi esker zekiten bi gizaki arrunt horiek garrantzi handiagoko hainbeste pertsonaiak nekez baizik susmatzen ez zutena? Ezin esan. Gauzak igarri eta asmatzeko dohainaz horniturik ote zeuden? Beste zentzumenen bat ote zuten giza begirada oro estutzen duen zeru ertz mugatu honetaz harantzago ikusten uzten ziena? Usna berezia ote zuten berririk sekretuenen arrastoei jarraitzeko? Aldatu ote zien berezko izaera informazioarengatik eta informaziorako bizitzeko ohiturak, bigarren izaera baten modura berenganatua zutenak? Baietz erantzun behar, antza denez.

       Bi gizon horietatik bata ingelesa zen, bestea frantsesa, biak ala biak tantai eta argalak, hau beltzarana, Probentzako hegoaldekoak bezala, hura, berriz, ilegorria, Lancashireko gentleman baten pare. Anglonormandiarra arautua zen, hotza, patxadatsua, mugimenduetan zein hitzetan urria, eta bazirudien berba eta imintziorik ez zuela egiten, tarte erregularrez ziharduen malguki baten eraginez baizik. Galoerromatarra, aldiz, bizia zen, eta handiustea; batera mintzatzen zen ezpainez, begiez eta eskuez, eta hamaika modu zituen pentsatzen zuena adierazteko, haren solaskidearen modu estereotipatu aldaezin bakarraren aldean.

       Horrelako desberdintasun fisikoek harritu egingo zuten baita xehetasunetan batere erreparatzeko gauza ez den pertsona ere; baina, fisionomista batek bi atzerritar horiek hurbilagotik aztertu izan balitu, haien arteko kontraste fisiologikoa eta haien bereizgarri nagusiak argi eta garbi zehaztuko zituen hauxe adieraziz: frantsesa «oro begi» zela eta ingelesa «oro belarri».

       Izan ere, frantsesaren ikusmen aparatuak zolitasun aparta lortua zuen erabileraren poderioz. Haren erretinak sentikortasun handikoa behar zuen, eskujokariena bezain bizkorra, kartak mugimendu azkar batez nola pikatzen dituzten edo nola dauden paratuta istant batez baino ikusi ez eta karta jakin bat asmatzen baitute, ingurukoak ezertaz ere ohartu gabe. Frantses honek, bada, «begiaren oroimena» delakoa zuen gain-gainetik.

       Ingelesa, aldiz, entzuteko eta aditzeko bereziki prestatuta zegoela zirudien. Haren entzumen aparatuak ahots baten soinua atzematen bazuen, ez zitzaion inoiz ahaztuko, eta hamar urteren buruan, hogei urteren buruan, mila ahotsen artetik ere bereiziko zuen. Ezin zituen, jakina, belarriak mugitu, entzuteko halako hegal itzelak dauzkaten animalien antzera; baina jakintsuek giza belarriak «kasik» mugiezinak direla egiaztatu dutenez gero, arrazoiz esan zitekeen ingeles horrenak, tente jartzen baitziren eta alde batera eta bestera biratzen, naturalistek apur bat nabarmentzat joko zuten modu batean saiatzen zirela hotsak hautematen.

       Aipagarria da, bestalde, bi gizon horien ikusmen eta entzumenaren bikaintasun hori ezin hobeki zetorkiela haien lanbiderako, ingelesa Daily Telegraph egunkariko berriemailea baitzen, eta frantsesa zerakoa... Ez zuen inoiz esaten, ordea, egunkari horretarako ala hartarako aritzen zen, eta galdetzen ziotenean, berriak «bere lehengusina Madeleineri» igortzen zizkiola erantzuten zuen txantxetan. Funtsean, frantses hori, bere kaskarin itxura gorabehera, oso zorrotza zen eta oso fina. Beti txoro-txoroan hitz eginik ere —gauzen berri jakiteko gogoa ezkutatzeko, beharbada—, ez zuen sekula ere bere burua agerian uzten. Hitz jarioak berak asmoa ezkutatzeko balio zion, eta apika sotilagoa, zuhurragoa zen Daily Telegrapheko laguna baino.

       Eta biak Jauregi Berrian uztailaren 15etik 16rako gauean ospatzen ari zen jai hartan baldin bazeuden, lan kontuarengatik zen, eta haien irakurleei jakinbide ederra eman nahian.

       Pentsatzekoa denez, bi gizon horiek mundu honetan zuten eginkizunera zeharo grinatuta zeuden, eta hudoen irudira atsegin zuten albisterik ustekabekoenen zantzuaren atzetik oldarrez abiatzea. Orobat, odol hotz izukaitza eta zinezko kemena erakusten zituzten beti lanean, eskarmentu handiko kazetari guztiek ohi bezala. Benetako jockeyak ziren informazio ehizaren steeple-chase honetan; hesien gainetik jauzi egiten zuten, ibaiak zeharkatzen, oztopoak gainditzen, zaldi odol-garbiaren adore paregabeaz, zeina «aurren-aurrena iritsi edo hil» lehiatzen baita lasterketan.

       Bestalde, beren egunkariek behar adina diru ematen zieten —eta horixe da gaurdaino ezagutzen den informazio iturririk ziurrena, azkarrena, onena—. Gainera, esan beharra dago, haien alde esan ere, ez batak ez besteak ez zutela behin ere ez begiratzen ez entzuten bizitza pribatuaren hormez beste aldera, eta jokoan interes politiko edo sozialak zeudenean baizik ez zihardutela. Hitz batean esateko, urte batzuetatik hona «erreportaje politiko militar gorenak» deitzen diren horietan aritzen ziren.

       Hala ere, hurbiletik jarraitzen bazaie, ikusiko da gehien-gehienetan ekintzak eta batez ere ondorioak era bitxian epaitzen zituztela eta nor bere molde bereziaz baliatzen zela gauzak ikusi eta neurtzeko. Baina, azken batean, joko garbia egiten zuten, diru garbiaz ordaindu, eta beti ere eginahal betean aritzen ziren; bidegabea litzateke, beraz, haiek maiseatzen jardutea.

       Kazetari frantsesak Alcide Jolivet zuen izena. Eta Harry Blount, kazetari ingelesak. Lehenengo aldiz egin zuten topo elkarrekin Jauregi Berriko jaialdi hartan, biek jaso baitzuten mandatua jaiaren kronika beren egunkarietarako egiteko. Haien izaera kontrajarriak eta nolabaiteko lanbide jelosia dezenteko arrazoi ziren elkarren gogoko inondik inora izango ez zirela uste izateko. Alabaina, ez zuten elkarrengandik alde egin eta, are gehiago, bata bestea galdekatzen saiatu ziren, eguneko berriei buruz besteak zer zekien jakiteko asmoz. Azken finean, bi ehiztari ziren, lurralde berean, erreserba berean, ehizan zebiltzanak. Batek huts egindakoa besteak bota zezakeen abantailaz, eta bi-bien interesak eskatzen zien beti elkar ikusi eta elkarri entzuteko paradan egoteko.

       Gau hartan, bada, zelatan zeuden biak. Izan ere, zerbait bazebilen airean.

       «Gezurrezko ahateak izan arren —esan zuen Alcide Jolivetek bere artean—, merezi du tiro egitea!»

       Bi berriemaileak elkarrekin solastatzera behartuak sentitu ziren dantzaldian, Kissoff jenerala joan eta pixka batera; eta besteak zekienaz sotilki jabetu nahian ekin zioten solasari.

       —Zin-zinez, jaialdi koskor hau xarmangarria da! —esan zuen Alcide Jolivetek atsegin antzean, elkarrizketari esaldi guztiz frantses horrekin ekin behar ziolakoan.

       —Dagoeneko nik zera telegrafiatu dut: bikaina! —erantzun zion Harry Blountek hotz, Erresuma Batuko herritarrek mirespena adierazteko bereziki bedeinkatua duten moldeaz baliaturik.

       —Hala ere —erantsi zuen Alcide Jolivetek—, pentsatu dut beste zerbait ere jakinarazi behar niola neure lehengusinari...

       —Zeure lehengusinari? —galdetu zuen Harry Blountek harriturik, solaskidearen hitz jarduna ebakiz.

       —Bai —jarraitu zuen Alcide Jolivetek—, nire lehengusina Madeleine... Hari igortzen dizkiot berriak! Azkar eta ongi jaso nahi ditu albisteak nire lehengusina horrek!... Horregatik pentsatu dut jakinarazi behar niola jai honetan subiranoaren kopeta halako hodei batek ilundu duela.

       —Niri, berriz, argi duela iruditu zait —erantzun zuen Harry Blountek, beharbada gai horretaz uste zuena ezkutuan gorde nahian.

       —Eta, jakina, «argitara» emanaraziko zenuen Daily Telegrapheko zutabeetan.

       —Bai, halaxe egin dut.

       —Oroitzen zara, Blount jauna, zer gertatu zen Zakreten 1812an?

       —Hantxe izan banintz bezala oroitzen naiz —erantzun zuen kazetari ingelesak.

       —Orduan —jarraitu zuen Alcide Jolivetek—, badakizu nola bere omenezko festa baten erdian esan zioten Alexandro enperadoreari Napoleonek Neman ibaia igaro berri zuela Frantziako armadaren abangoardiarekin. Eta, hala ere, enperadoreak ez zuen jaia bertan behera utzi, eta, berria larri-larria eta inperioa galbidean ipintzeko modukoa bazen ere, ez zuen kezkarik agertu...

       —Ez, behintzat, gure anfitrioiak arestian erakutsi duena baino handiagorik, Kissoff jeneralak esan dionean mugaren eta Irkutsk probintziaren artean telegrafo hariak moztu berri dituztela.

       —A! Jakinaren gainean zaude zu ere?

       —Bai, hala nago.

       —Nire kasuan, ez da zaila izan, bidali dudan azken telegrama Udinskeraino iritsi baita —ohartarazi zuen Alcide Jolivetek halako harrotasun doinu batez.

       —Eta nirea Krasnoiarskeraino baino ez —erantzun zion Harry Blountek ez harrotasun txikiagoz.

       —Orduan, Nikolaievskeko tropei aginduak igorri dizkietela ere jakingo duzu, ezta?

       —Bai jauna, bai eta Tobolsk probintziaren kosakoei telegrafiatu dietela ere, lehenbailehen bil daitezen.

       —Egia biribila, alajaina, Blount jauna, nik ere banuen neurri horien berri, eta, sinets iezadazu, nire lehengusina maiteak zer edo zer jakingo du bihar kontu horietaz.

       —Daily Telegrapheko irakurleek jakingo duten era berean, Jolivet jauna.

       —Horra! Ikusteko guztia ikusten bada!...

       —Eta entzuteko guztia entzuten bada!...

       —Kanpaina interesgarria, jarraitzeko modukoa, Blount jauna.

       —Jarraitzeko asmoa dut, Jolivet jauna.

       —Orduan, baliteke berriz elkar topatzea, beharbada, areto honen solairua bezain seguruak izango ez diren lurretan!

       —Honen segurua, ez, baina...

       —Baina horren irristakorra ere ez! —bukatu zuen Alcide Jolivetek, bere lagunari eusten ziola, brau atzera egin eta ia-ia lurrera erori baitzen.

       Horrela, bi berriemaileak banandu ziren elkarrengandik, nahiko pozik, azken batean ongi baitzekiten batak ez ziola besteari alderik kendu. Izan ere, berdinduta zeuden jokoan.

       Memento hartan, areto nagusiaren ondoko geletako ateak zabaldu zituzten. Hantxe zenbait mahai handi prestatuta zeuden, era ikusgarriaz horniturik eta portzelana baliosez eta urrezko baxeraz oparo-oparo beterik. Erdikoa printze, printzesa eta diplomaziako kideentzat zegoen atondua, eta haren gainean Londreseko oletatik ekarritako mahai erdiko apaingarri balio neurtezineko batek ñir-ñir egiten zuen. Bitxigintzako maisu lan horren inguruan Sèvreseko lantegietatik inoiz irten den mahai tresneriarik miresgarrieneko mila piezek distiratzen zuten lanparen argitan.

       Afaltokietarantz abiatu ziren Jauregi Berriko gonbidatuak.

       Une hartan Kissoff jenerala barrura sartu eta agudo hurbildu zen guardiako ehiztarien ofizialarengana.

       —Zer? —galdetu zion bortizki, lehenengo aldiz egin zuen legez.

       —Telegramak ez dira Tomskeraino iristen, jauna.

       —Mandatari bat oraintxe bertan!

       Ofiziala areto handitik atera zen eta alboko gela zabal batean sartu. Langela zen, haritz zaharrezko altzariez xalotasunez apaindua. Jauregi Berriko izkina batean kokaturik, gela hartan hainbat margolan zeuden hormetan zintzilik; Horace Vernetek sinatutako zenbait mihise, besteak beste.

       Ofizialak leihoa zabaldu zuen bizi-bizi, biriketan oxigenoa falta balu bezala, eta balkoi luze batera atera zen, uztaileko gau eder hartako aire garbia arnastera.

       Ilargiaren izpiek argiztaturik, haren begien aurrean barruti harresitu biribil bat ageri zen, bi katedral, hiru jauregi eta armategi bat barnean hartzen zituena. Harresiaren inguruan hiru hiri sumatzen ziren. Kitai-Gorod, Beloi-Gorod, Zemlianoi-Gorod izeneko auzune azkengabeak ziren, europarren, tatariarren edo txinatarren bizileku. Haietatik gailen, dorreak, kanpandorreak, minareteak, hirurehun elizaren kupulak nabari ziren, domo berdez estalirik eta erpinean zilarrezko gurutze bana zutela. Ibilera bihurriko ibai txiki batek ilargiaren izpiak islatzen zituen han-hemenka. Multzo horrek guztiak kolore anitzeko etxe-mosaiko ikusgarri bat osatzen zuen, hamar legoako esparru zabal batean txertatua.

       Ibai hori Moskova zen, hiri hori Mosku, barruti harresitu hori Kremlina, eta guardiako ehiztarien ofiziala Errusiako tsarra bera, zeina, besoak gurutzaturik eta kopeta gogoetatsu, Jauregi Berritik Moskuko hiri zaharrera barreiatzen zen marmar hots urruna entzuten ari baitzen.

 

II

ERRUSIARRAK ETA TATARIARRAK

       Latzak izan behar inondik ere Uraleko mugatik harantz jazotzen ari ziren gertaerek, tsarrak ez baitzituen bestela hain agudo utziko Jauregi Berriko aretoak Moskuko jaun-andre gorenei eta agintari zibil eta militarrei ematen zien jaia eder-ederrenean zegoelarik. Ezin jada ezbaian ipini, inbasio ikaragarri bat abian zen eta arrisku handia zegoen Siberiako probintziak Errusiako autonomiatik bereizteko.

       Errusia asiarrak edo Siberiak bostehun eta hirurogei mila legoa ditu eta bi milioi biztanle inguru. Ural mendiek banantzen dute Errusia europarretik, eta mendi horietatik Ozeano Barearen itsasertzeraino hedatzen da. Hegoaldean, Turkestan eta Txinako inperioa dauzka mugakide, muga horren lerroa nahiko lausoa izan arren; iparraldean, Izotz Ozeanoa, Karako itsasotik Beringeko itsasarteraino. Bost gobernutan edo probintziatan zatiturik dago: Tobolsk, Jeniseisk, Irkutsk, Omsk eta Jakutsk; bi barruti ditu: Okhotsk eta Kamtxatka; eta bi herri: kirgizak eta txuktxiak, biak Errusiaren menpe gaur egun.

       Estepa hedadura neurrigabe hura, mendebaldetik ekialdera ehun eta hamalau gradu baino gehiago hartzen dituena, erbesteratze eta atzerriratze lurra da gaizkileentzat eta baita ere ukase batek kanpora joatera behartu dituenentzat.

       Bi gobernadore nagusik ordezkatzen dute tsarraren agintaritza gorena lurralde zabal hartan. Bata Irkutsken bizi da, ekialdeko Siberiako hiriburuan; bestea, berriz, Tobolsken, mendebaldeko Siberiakoan. Txuna ibaiak banantzen ditu bi Siberiak, urak Jeniseira isuri aurretik.

       Burdinbiderik ez dago oraindik lautada mugagabe eta eskualde batzuetan zinez oparo-oparoak diren haiek zeharkatzeko. Trenbiderik ez dago harribitxizko meatzeetara iristeko, nahiz meatze horiengatik Siberiako alderdi handien lur azpia aberatsagoa izan lur gaina baino. Tarantas edo telega izeneko gurdiez bidaiatzen da han udan; leraz, neguan.

       Komunikazio elektrikoak baizik ez ditu lotzen Siberiako bi mugak, mendebaldekoa eta ekialdekoa, 8.000 versta luze baino gehiago den hari baten bidez (8.536 kilometro). Ural mendietatik hara herri hauetan barrena igarotzen da: Jekaterinburg, Kasimov, Tiumen, Ixin, Omsk, Elamsk, Kolivan, Tomsk, Krasnoiarsk, Nijneudinsk, Irkutsk, Verkne-Nertxinsk, Strelink, Albazine, Blagovestxensk, Radde, Orlovskaia, Alexandrovskoe, Nikolaievsk; eta sei errublo eta hemeretzi kopek kobratzen ditu beste muturreraino jaurtitzen den hitz bakoitzeko. Irkutsketik hariaren adar bat Kiatkara doa Mongoliako mugarekin elkartzera, eta handik Pekinera hamalau egunetan eramaten ditu mezuak posta zerbitzuak, hogeita hamar kopek hitzeko.

       Jekaterinburgetik Nikolaievskera doan haria da hain zuzen mozturik geratu zena, lehenbizi Tomsk pasata eta, ordu batzuk geroago, Kolivan eta Tomsk hirien artean.

       Arrazoi horregatik, tsarrak, Kissoff jeneralak eman berri zion bigarren gaztigua jaso ondoren, hitz hauez baino ez zuen erantzun: «Mandatari bat oraintxe bertan!».

       Artean tsarra bere kabinetearen leihoan zegoen geldirik. Atezainek berriz ere zabaldu zuten atea, eta polizi buru nagusia agertu zen alartzean.

       —Aurrera, jenerala —esan zion tsarrak hotz eta motz—. Esaidazu Ivan Ogareffez dakizun guztia.

       —Gizon ikaragarri arriskutsua da, jauna —erantzun zuen polizi buru nagusiak.

       —Koronel maila zuen?

       —Bai, jauna.

       —Ofizial buru argia zen?

       —Buru argia oso, baina menderatu ezinezkoa, eta haren handinahia itsua zen, atzera behin ere egiten ez zuena. Laster hasi zen azpi-lanean, eta orduan degradatu zuen duke handiak, zure anaiak, eta Siberiara bidali.

       —Noiz izan zen hori?

       —Orain dela bi urte. Sei hilabete atzerrialdian eman ondoren indultua jaso zuen berorren maiestateak emana eta Errusiara itzuli zen.

       —Eta orduz geroztik ez da Siberiara bueltatu?

       —Bai, jauna, bueltatu da, baina bere gogoz aldi honetan —erantzun zuen polizi buru nagusiak.

       Eta zera gehitu zuen, isilxeago hitz eginez:

       —Garai batean, jauna, Siberiara joaten zena ez zen handik itzultzen!

       —Bada, ni bizi naizen bitartean, Siberiatik itzuli egingo da!

       Tsarrak eskubidea zeukan hitz horiek harro-harro esateko, maiz erakutsi baitzuen bere bihozberatasunez Errusiako justiziak barkatzen bazekiela.

       Polizi buru nagusiak ez zuen ezer erantzun, baina ezagun zen ez zela gauzak erdizka egin zale. Haren iritziz, Ural mendiak ezin ziren bi aldiz zeharkatu; beste aldera jendarmeen artean igarotzen zenak ez zuen sekula itzuli behar alde honetara. Ez zen ordea horrela gertatzen erregealdi berrian, eta deitoragarri zitzaion bene-benetan polizi buruari! Nolatan! Biziarteko zigorrik ez, zuzenbide komuneko krimenengatik izan ezik! Nolatan! Atzerriratu politikoak itzuli egiten ziren Tobolsketik, Jakutsketik, Irkutsketik! Egia esateko, polizi burua jarria zegoen lehengo ukase haien erabaki autokratiko eta gupidagabeetara eta ezin zuen onartu gobernatzeko modu hau! Baina isildu egin zen, tsarrak berriro galdetu arte.

       Eta luzaro gabe etorri ziren itaunak.

       —Ivan Ogareff ez zen bigarrenez itzuli Errusiara, Siberiako probintzietan barrena helburu ezkutuez egindako bidaia egin ondoren?

       —Bai, itzuli zen.

       —Eta itzuleraren ondotik poliziak haren arrastoa galdu du?

       —Ez, jauna, zigortutako bat ez baita egiatan arriskutsu bihurtzen indultua ematen dioten arte!

       Tsarraren kopeta zimurtu zen une batez. Beharbada urrutiegi joan zela pentsatu zuen polizi buru nagusiak, nahiz bere usteetan agertzen zuen egosgogorkeria bezain handia izan, edo handiagoa, haren nagusiaren alde adierazten zuen atxikimendu mugagabea. Tsarrak, ostera, entzungor egin zien haren barne politikaren kontra zeharka azaldutako kexuei, eta galdezka jarraitu zuen laburki:

       —Non zegoen Ivan Ogareff azken aldian?

       —Perm probintzian.

       —Zein hiritan?

       —Permen bertan.

       —Zertan ari zen?

       —Zereginik gabe zirudien, eta haren jokabidean ez zegoen ezer susmagarririk.

       —Goi poliziak ez zuen haren ibilia zelatatzen?

       —Ez, jauna.

       —Noiz utzi zuen Perm?

       —Martxo aldean.

       —Nora joateko?

       —Ez dakigu.

       —Eta orduz geroztik ez da haren berririk inon?

       —Ezta bat ere.

       —Nik badakit, ordea —esan zuen tsarrak—. Zenbait ohar anonimo bidali dizkidate, poliziaren bulegoetatik igaro ez direnak, eta, mugaz bestaldera gertatzen ari direnak ikusita, arrazoirik aski badut egia ziotela pentsatzeko!

       —Esan nahi du berorrek —oihu egin zuen polizi buruak— Ivan Ogareff esku hartzen ari dela tatariarren inbasioan?

       —Bai, jenerala, eta ez dakizun zerbait jakinaraziko dizut. Ivan Ogareffek, Perm probintzia utzi ondoren, Ural mendiak zeharkatu ditu. Siberiarantz oldartu da, kirgizen estepetarantz, eta han saiatu da, eta ez arrakastarik gabe, herri nomadak altxatzen. Gero hegoalderago jaitsi da, Turkestan askeraino. Han, Bukhara, Kokand eta Kunduzeko khanerrietan buruzagiak aurkitu ditu beren tatariarren tropak Siberiako probintzietara jaurtitzeko prest eta Errusiak Asian duen inperioa osorik inbaditzeko gertu. Mugimendua isilgordeka antolatu da, baina tximista-kolpearen pare lehertu berri da, eta orain etenda daude mendebaldeko eta ekialdeko Siberien arteko bidea eta telegrafo haria! Eta gainera, Ivan Ogareff traidoreak, mendekua ase nahiz, nire anaiaren biziari eraso nahi dio!

       Tsarra berotua zen hizketan eta batetik bestera zebilen urduri. Polizi buru nagusiak ez zuen ezer erantzun, baina gogoetan ari zen bere artean: Errusiako enperadoreek atzerriratuei indulturik inoiz ematen ez zieten garaian, Ivan Ogareffek ez zituen bere asmoak beteko.

       Tsarra besaulki batean eseri zen ziplo. Polizi burua isilik egon zen pixka batean, baina gero tsarrarengana hurreratu eta zera galdetu zion:

       —Zalantzarik gabe berorrek aginduak eman ditu inbasio horren aurka lehenbailehen egiteko?

       —Bai —tsarraren arrapostua—. Nijneudinskeraino iritsi den azken telegramak martxan jarriko zituen Jeniseisk, Irkutsk eta Jakutskeko gobernuetako soldaduak, bai eta Amur probintziakoak eta Baikal aintzirakoak ere. Aldi berean, Perm eta Nijni Novgorodeko errejimentuak eta mugaldeko kosakoak Ural mendietara doaz atsedenik hartu gabe; baina, zoritxarrez, asteak beharko dituzte tatariarren tropei aurre egin ahal izateko.

       —Eta duke handiak, berorren maiestatearen anaiak, Irkutsk probintzian isolaturik, ez du jada harreman zuzenik Moskurekin?

       —Ez.

       —Baina azken mezuengatik jakingo du zein diren berorren maiestateak hartu dituen neurriak eta nolako laguntza iritsiko zaion Irkutsketik hurbilen dauden probintzietatik?

       —Hori badaki —erantzun zion tsarrak—, baina ez daki Ivan Ogareffek, erreboltari rola ez ezik, traidorearena ere jokatu behar duela, ez eta etsai amorratu hori bereziki bere kontra grinaturik dagoela ere. Duke handiaren zigorra izan zen haren lehenengo zorigaitza, eta, are larriagoa, nire anaiak ez du gizon hori ezagutzen. Ivan Ogareffen asmoa, beraz, Irkutskera joan eta han gezurrezko izenez duke handiari bere zerbitzuak eskaintzea da. Gero, haren uste onaz jabetu ondoren, tatariarrek Irkutsk inguratu eta haien esku utziko du hiria, eta duke handia harekin batera. Arrisku handian dago nire anaiaren bizia! Horixe duzu nire bitartekoei esker dakidana, horixe duzu duke handiak ez dakiena, eta horixe duzu jakin beharra duena!

       —Bada, jauna, mandatari argi bat, kementsua...

       —Baten zain nago.

       —Eta bizkor dabilela —gehitu zuen polizi buru nagusiak—, zeren, berorren baimenarekin jauna, Siberiako lurralde hori aukerako tokia da matxinadarako!

       —Esan nahi duzu, jenerala, atzerriratuak inbaditzaileekin elkartuko direla? —oihu egin zuen tsarrak, polizi buruaren aieru horrek senetik aterea.

       —Barka nazala berorren maiestateak!... —erantzun zuen polizi buruak zezelka, pentsamendu horixe iradoki baitzion hain zuzen ere bere buru mesfidati kezkatuak.

       —Atzerriratuek gure herria maiteago dutela nago! —jarraitu zuen tsarrak.

       —Badira bestelako kondenatuak Siberian, atzerriratu politikoez gain —esan zuen polizi buru nagusiak.

       —Gaizkileak! O, jenerala, horiek zuretzat uzten ditut! Gizateriaren zaborra dira. Ez dira inongoak. Baina altxamendua, edo inbasioa, hobeki esanda, ez dute enperadorearen kontra egiten, Errusiaren kontra baizik, eta atzerriratuek ez dute itxaropena erabat galdu herri hau inoiz ikusiko dutela atzera ere... eta ikusi egingo dute! Ez, errusiar batek ez du sekula elkar hartuko tatariar batekin Errusiaren indarra, ezta ordu batez ere, ahultzeko!

       Arrazoi zuen. Atzerriratuek Errusia maite zuten, tsarraren politikak aldi baterako erbestean bazeuzkan ere. Tsarra bihozbera zen justizia egiterakoan, ondorioak hark berak bideratzen zituenean, behintzat; eta leuntasun apartaz ematen zituen ukaseak, garai bateko ukase beldurgarriak ahaztaraziz. Bihozberatasun eta leuntasun horiek zuzen zegoela ziurtatzen zioten. Baina, inbasioak laguntza indartsu hori ez bazuen ere, kinka larrian zegoen inperioa, beldur izatekoa baitzen kirgizen artetik askok eta askok bat egingo ez ote zuten tatariarrekin.

       Kirgizak hiru leinutan bereizten dira: handia, txikia eta erdikoa. Laurehun mila «denda» dituzte gutxi gorabehera, edo, bestela esanda, bi milioi lagun inguru dira. Tribu horietatik batzuk askeak dira, eta beste batzuek subiranotasuna aitortzen diote edo Errusiari, edo Khiva, Kokand eta Bukharako khanerriei, hau da, Turkestango buruzagirik izugarrienei. Erdiko leinua, aberatsena ez ezik, ugariena ere bada aldi berean, eta haren kanpamentuek lurralde zabala hartzen dute: Sara-Su, Irtish eta goi-Ishim ibaien eta Hadisang eta Aksakal aintziren arteko eremu guztia. Leinu handia erdikoaren ekialdeko eskualdean bizi da, eta Omsk eta Tobolsk probintzietaraino hedaturik dago. Herri kirgiz horiek altxatuko balira, Asia aldeko Errusiaren inbasioa litzateke, eta, lehenik eta behin, Siberia zatitzea ekarriko luke, Jenisei ibaiaren ekialdean.

       Egia da kirgizak ez direla batere iaioak gerra kontuetan, gehiago direla gaueko lapurrak edo karabana erasotzaileak araupeko soldaduak baino. Levchine jaunak esan zuenez, «fronte itxi batek edo infanteria sail on batek aurre egiten dio kirgiz talde bati hamar aldiz gutxiago izanik ere, eta kanoi bakar batek sekulako triskantza eragin diezaieke».

       Ados, baina infanteria sail on horrek altxatutako herrialderaino iritsi behar horretarako, eta su-aho horiek probintzia errusiarretako kasernak utzi eta bi edo hiru mila verstako bidea egin. Eta gainera, Jekaterinburg eta Irkutsk zuzenean batzen dituen bidetik kanpo, estepak, zingira huts leku askotan, ez dira ibiltzeko modukoak, eta aste batzuk igaro beharko tropa errusiarrek tatariarrei aurka egiteko parada izan baino lehen.

        Omsk da mendebaldeko Siberiaren gune militar nagusia, eta kirgizen herriak neurri barruan edukitzea dute xede hango soldaduek. Bertako mugak behin baino gehiagotan bortxatzen dituzte jende ibiltari eta erabat menderaturik ez dauden horiek, eta gerra ministerioan arrazoi franko zuten Omsk ordurako arras mehatxatuta egongo zela uste izateko. Kolonia militarren lerroa, Omsketik Semipalatinskeraino tartetik tartera ezarrita zeuden kosakoen postuek osatzen zutena alegia, toki askotan etena egongo zen. Beraz, beldur ziren kirgizen barrutien gobernatzaileak, «sultan handiak» deritzenak, ez ote ziren etorri borondatez edo beharturik tatariarren agindupera, musulmanak baitziren haiek bezala, eta Errusiaren azpian egoteak sortzen zien gorrotoari ez ote zitzaion lotu erlijio grekoaren eta musulmanaren arteko etsaitasuna.

       Izan ere, aspalditik saiatzen ari ziren Turkestango tatariarrak eta batik bat Bukhara, Kokand eta Kunduzeko khanerrietakoak bai indarrez bai limurtasunez kirgizen herriak Errusiaren mendetik ateratzen.

       Hitz banaka batzuk tatariar horiei buruz.

       Tatariar guztiak ez dira arraza berekoak, batzuk arraza kaukasiarrekoak dira eta besteak arraza mongoliarrekoak.

       Arraza kaukasiarra, Abel de Rémusatek dioenez, «Europan gure espeziearen edertasun eredutzat hartzen da, munduaren alderdi honetako herri guztiak handik datoz eta», eta izen horren azpian turkiarrak eta jatorri persiarreko jendeak batzen dira.

       Arraza mongoliar garbia, aldiz, mongoliarrek, mantxuek eta tibetarrek osatzen dute.

       Arraza kaukasiarrekoak ziren Errusiako inperioa une hartan mehatxatzen zutenak, eta Turkestan aldetik zetozen batez ere. Lurralde zabal hori hainbat estatutan banatzen da, hainbat khanerrietan, zehatzago esanda, khan izena hartzen baitute han agintariek. Khanerri nagusiak Bukharakoa, Khivakoa, Kokandekoa eta Kunduzeko dira, besteak beste.

       Garai hartan, khanerririk garrantzizkoena eta izugarriena Bukharakoa zen. Errusiako armadak sarritan egin zuen borrokan haien buruzagiekin, zeintzuk, beren onean eta beste uztarri bati lotzeko asmoz, kirgizen askatasuna defendatzen baitzuten Moskuko mendekotasunaren kontra. Orduko emirra —titulu hori hartzen baitzuten Bukharako khanek— Feofar Khan zen, eta aurreko emirren arrastoari zerraion hura ere.

       Bukharako khanerria hogeita hamazazpigarren eta berrogeita batgarren paraleloen artean hedatzen da iparretik hegora, eta hirurogeita batgarren eta hirurogeita seigarren meridianoen artean ekialdetik mendebaldera; hau da, hamar mila legoa koadroko eremua hartzen du guztira.

       Estatu horretan bi milioi eta bostehun mila lagun bizi dira, eta hango armadan hirurogei mila oinezko daude bakealdian, halako hiru gerratean, eta hogeita hamar mila zaldizko. Lur joriko herrialdea da, abereetan, landareetan, mineraletan oparoa, eta handiagotu egin dena Balkh, Aukoi eta Meimaneheko eskualdeak beretuz. Hemeretzi hiri ditu nabarmentzeko modukoak. Bukhara, zortzi milia ingeles baino luzeago den harresi batez inguratua, babes dorreak ugari, hiri loriosa, Avizenak eta X. mendeko beste jakintsu batzuek ilustratua, zientzia musulmanaren erdigunetzat hartzen da eta Asiaren erdialdean ospetsuenen artean jartzen; Samarkand, Tamerlanen hilobiaren zaintzailea, gotorleku ikaragarri sendo batek defendatua, bertan da harri urdinezko eserlekua gordetzeagatik hain entzutetsua den jauregia, non eseri behar duten khan berriek buruzagitza hartzen dutenean; Karxi, oasi batean, dortoka eta muskerrez jositako zingiren erdian, hiru murruz babestua, ezin menderatuzkoa dela esan liteke; Txardjou hogei bat mila arimak defendatzen dute; eta Kata-Kurgan, Nurata, Djizah, Paikand, Karakul, Khuzar, eta beste; denen artean kasik garaitu ezina egiten dute lurraldea. Bukharako khanerria, mendiek babesturik eta estepek isolaturik, estatu ikaragarria da, eta Errusiak indar handiak beharko lituzke hari kontra egiteko.

       Horrela bada, Feofar askonahi basatia zen sasoi hartan Tatariako bazter hartako agintari nagusia, eta hark hartu zuen inbasioaren burutza. Beste khanerriek laguntza eskaini zioten horretarako, Kokand eta Kunduzekoek batez ere, eta gerlari krudel harrapari haiek elkartu zitzaiozkion, tatariar senari jarraituz beti borrokari ekiteko prest, eta Asiaren erdialdeko tribu guztiek ere bat egin zuten erasoarekin. Burua Feofar izan arren, arima Ivan Ogareff zen. Traidore horrek, handinahi zoroa eta gorroto bizia zainetan, Siberiako bide nagusia mozteko antolatu zuen mugimendua. Eroa behar zuen zeharo, Errusiako inperioa zatituko zuela uste bazuen! Haren argialdiaz fidatu eta soldadu osteak bidali zituen emirrak Errusiako mugaz harago. Semipalatinsk probintzia inbaditu eta bertan urri ziren kosakoek atzera egin behar izan zuten oldar biziaren aurrean. Balkash aintziratik hara jo zuen, bidean zeuden kirgizen herrietako bizilagunak berekin eramanez. Harrapatzen zuen guztia arpilatzen zuen, errausten zuen, men egiten zutenak armadan sartzen zituen, men egin nahi ez zutenak preso hartzen, horrela zebilen hiri batetik bestera, atzetik sortaldeko subirano baten hatuak eta zamak garraiatuz, bere etxe zibila, bere emazteak eta bere esklaboak zerraizkiola. Gengis Khan moderno bat irudi zuen, ausarta eta lotsagabea.

       Non zegoen une hartan? Noraino iritsiak ziren haren gerlariak, inbasioaren albistea Moskun hartu zutenean? Siberiako zein alderdiraino egin behar izan zuten atzera tropa errusiarrek? Ezin jakin. Komunikazioak etenda zeuden. Kolivanen eta Tomsken arteko telegrafo haria tatariarren armadaren esploratzaileek moztu zuten edo emirra bera iritsia zen Jeniseisk aldeko probintzietaraino? Mendebaldeko behe Siberia osoa sutan zegoen? Ekialdeko eskualdeetaraino zabaldua zen altxamendua? Ezin esan. Eta ez hotzak ez beroak izutzen ez duten agente bakarra, ez negu gorriak ez uda minak geldiarazten ez dutena, tximista bezala hegan doana, argindarra, alegia, ezin jada hedatu estepan aurrera, eta ezin, beraz, duke handiari ohartarazi nolako arriskuan zegoen Ivan Ogareffen traizioa zela bide.

       Mandatari batek baizik ezin zuen ordeztu etendako korrontea. Eta denbora puska bat beharko zuen gizon horrek Moskutik Irkutskera dauden bost mila eta berrehun verstak (5.523 kilometro) ibiltzeko. Berebiziko adorea eta adimena baliatu beharko zituen erreboltari eta inbaditzaileen lerroak zeharkatzeko. Baina buruarekin eta bihotzarekin urrun joan liteke.

       —Aurkituko ote ditut horrelako burua eta horrelako bihotza? —galdetzen zion tsarrak bere buruari.

 

III

MIKEL STROGOFF

       Enperadorearen kabinetearen atea zabaldu zuten bizkor, eta atezainak Kissoff jenerala zetorrela iragarri zuen.

       —Mandatari hori? —galdetu zuen tsarrak bizi.

       —Hemen da, jauna —erantzun zion Kissoff jeneralak.

       —Behar dugun gizona aurkitu duzu?

       —Bai, jauna, hitz ematen diot berorri.

       —Jauregian ari zen lanean?

       —Bai, jauna.

       —Ezagutzen duzu?

       —Bai, eta agindu zailak askotan bete ditu egoki.

       —Atzerrian?

       —Siberian bertan.

       —Nongoa da?

       —Omskekoa. Siberiarra da.

       —Odol hotzekoa da? Adimentsua? Kementsua?

       —Bai, jauna, behar den guztia badu beste batzuek beharbada porrot egingo luketen lekuan garaile ateratzeko.

       —Zenbat urte ditu?

       —Hogeita hamar.

       —Gizon indartsua da?

       —Jauna; hotza, gosea, egarria, nekea azken-azken mugaraino eramateko gauza da.

       —Gorputza burdinazkoa du?

       —Bai, jauna.

       —Eta bihotza...?

       —Bihotza urrezkoa.

       —Zer izen du?

       —Mikel Strogoff.

       —Abiatzeko prest dago?

       —Zaindarien gelan dago, berorren maiestateak zer aginduko duen zain.

       —Datorrela —esan zuen tsarrak.

       Handik pixka batera, Mikel Strogoff mandataria sartu zen enperadorearen kabinetean.

       Mikel Strogoff garaia zen, indartsua, sorbalda eta bularralde zabalekoa. Haren buru sendoak arraza kaukasiarraren ezaugarri ederrak ageri zituen. Besoak eta zangoak, irmo tinkaturik, lau palanka ziren, indarrezko lanei ekiteko mekanikoki prestatuak. Mutil eder gotorra, lerdena eta sasoikoa, nekez mugiaraziko zuten zegoen lekutik gogoz kontra, erroak boteak zituela baitzirudien, oinak lurrean finkatzen zituenean. Kopeta zabala zuen, buruaren goi alde karratua, eta adatsa ugaria eta kizkurra, kiribilka ihesi zihoakiona, kapela moskutarra jantzita zeukalarik. Begitarte zuria zuen maizenik, eta oso gutxitan gorritzen zitzaion kolorea, ez baitzitzaion odola sarri berotzen, ezta bihotza abian taupadaka hasten ere. Haren begiak urdin ilunak ziren, begikera zuzen argi tolesgabekoak, dirdizka beti betileen arkuaren azpian. Arku hori osatzen zuten gihar uzkurtuxeek adore aparta erakusten zuten, «heroien adore haserrerik gabekoa», fisionomisten esanari jarraituz. Sudur bikaina zeukan, zulo-handia, eta gailen haren aho simetrikoaren gainean, zeinaren ezpainak lodixkoak ziren, gizon zintzo eta onaren seinale.

       Mikel Strogoff gizon bipila eta kartsua zen. Bazekien erabakiak zirt edo zart hartzen; ez zuen azazkalik jaten zalantzan, ez zuen belarri atzean hatz egiten ezbaian, eta ez zen inoiz trabatzen duda-mudan. Urria keinuz eta hitzez, bazekien geldi-geldirik irauten, soldadua nagusiaren aurrean bezala; baina, ibiltzen zenean, aise eta seguru mugitzen zen, pausoak zehatz eginez, bere buruan konfiantza zuela erakutsiz, bere asmoak burutzeraino gelditzen ez zela nabarmenduz. Txoririk eskura etorriz gero, ez zuen berehalakoan askatuko. Arrasto eta aztarna guztiei adi zebilen beti, egokierarik ñimiñoena ere alferrik galdu gabe.

       Mikel Strogoffek uniforme militar dotore bat zuen jantzirik, zaldizko ehiztarien ofizialek gudan erabiltzen zutenen antzekoa: botak, ezproiak, galtza estu samarra eta jaka kolore arrekoa, larrua ertzetan jiratua eta txirikorda horiez apaindua. Haren bular zabalaren gainean gurutze batek eta hiruzpalau dominak egiten zuten dirdai.

       Mikel Strogoff tsarraren mandatarien gorputz bereziko kidea zen, eta ofizial maila zeukan gizon hautatu horien artean. Haren jokabidean, haren itxuran, haren izaera osoan, zerbait antzeman zitekeen batez ere, eta aurki ohartu zen horretaz tsarra, hots, «aginduak betetzeko» sortua zela. Eta guztiz gomendagarria da Errusian ezaugarri horren jabe izatea, Turgeniev eleberri egile ospetsuak zioenez, Moskuko inperioaren posturik gorenetaraino iristeko behar-beharrezkoa baita.

       Egia esateko, inor gauza baldin bazen Moskutik Irkutskera lurralde inbaditu batean zehar joateko, bideko oztopoak eta trabak gainditzeko eta mota guztietako arriskuei aurpegi emateko, hori, denen artetik, Mikel Strogoff zen.

       Zerbait bazuen, gainera, bere asmoek huts emango ez zutela sinesteko: zein ederki ezagutzen zuen zeharkatu behar zuen alderdia eta zein ongi ulertzen zituen hango hizkuntzak, eta ez soilki han barrena ibilia zelako behin baino gehiagotan, jatorriz bertakoa zelako baizik.

       Aita, Petri Strogoff, hamar urte lehenago hila, Omsk hirian bizi izan zen, izen bereko probintzian, eta ama, Marfa Strogoff, hantxe bizi zen artean. Bazter haietan, Omsk eta Tobolskeko estepa basatien erdian, hazi zuen ehiztari siberiar ikaragarriak bere semea, eta «estu hartuta» hazi ere, herri esapideari jarraituz. Egiazko lanbidea ehiza zuen Petri Strogoffek. Udako bero kiskalgarrian zein neguko hotz gogorrean, zenbaitetan zero azpitik berrogeita hamar gradu baino gutxiago egiten zuela, hara-hona ibiltzen zen ordoki latzean, alertzez eta urkiz beteriko sastraketan, pinudietan, lakioak eta segadak ipiniz, ehiza xeheari eskopetaz segika, ehiza larria noiz agertuko zelatan. Eta ehiza larria ez zen ez hutsaren hurrengoa, hartza siberiarra, alajaina, piztia izugarria, izotz itsasoetan bizi direnak bezain handia eta sardez edo ganibetaz baizik hil ezin dena. Petri Strogoffek hogeita hemeretzi hartz baino gehiago bota zituen, hau da, berrogeigarrena ere botea zuten haren kolpeek, eta badakigu, Errusiako ehiza ipuinak sinestera, zenbat ehiztari, hogeita hemeretzigarren hartza bitarte zorioneko izan ondoren, erori diren berrogeigarrenaren atzaparretan!

       Petri Strogoffek, beraz, zorigaiztoko zenbakia gainditu zuen ukiturik ere izan gabe. Handik aurrera, Mikel semea, hamaika urtekoa, beti eraman zuen ehiza lagun, ragatina eskuan, sardea alegia, aitari laguntzeko prest, zeinak ganibeta zeukan arma bakarra. Hamalau urte zituela hil zuen Mikel Strogoffek lehenbiziko hartza, berak bakarrik, —handia, gero—; baina, gainera, piztia larrutu eta gurasoen etxeraino eraman zuen herrestan larru itzela, versta dezente eginez. Mutikoaren kemena ez zen ez nolanahikoa.

       Bizimodu hori baliagarri gertatu zitzaion, eta, gizon helduaren adinera iritsirik, gai zen zernahi ere pairatzeko. Ez zuen batere beldurtzen hotza, beroa, gosea, egarria edo nekea jasan beharrak; burdinazko gizona zen, iparraldean bizi diren jakutak legez. Gauza zen hogeita lau ordu jan gabe edo hamar gau lo egin gabe emateko. Estepa gorrian beste edozein gizaki izoztuko zen gauez goian zerua eta behean lurra; hark, ordea, aterbea egin eta hantxe egiten zuen lo. Beste edozein gizaki nora gabe ibiliko zen lainopean edo latitude haien gau polar luzean; hark, ordea, ez zuen bere bidea galtzen, ez lanbroak zeru ertza ezkutatzen zuenean, ezta eguzkiak egunetan eta egunetan iluna uxatzen ez zuenean ere. Lautada zurian barrena erne baino erneago zebilen beti, delaware tribukoen sena gidari. Aitaren sekretu guztien jabe zen. Ikasia zuen aztarna kasik ikusezinei erreparatzen: zuhaitz baten abartxoak nola zeuden jarriak, zein proiekzio egiten zuten izotz orratzek, zein usain zetorren zeru ertzaren azken mugetatik, nolako oin arrastoa zegoen basoko belarretan, zein hots zehaztugabe zekarren haizeak, zein eztanda soinu zabaltzen zen airean, nondik nora zihoazen egurats gandutsua hegan zeharkatzen zuten txoriak, milaka gauza xehe, zantzu argi bihurtzen direnak aintzat hartzen dituenarentzat. Gainera, elurren artean gogor-malgutua, Damaskoko ezpatak Siriako uretan bezala, burdinazkoa zuen osasuna, Kissoff jeneralak esan zuenez, eta, urrezkoa bihotza, gainera daiteke gezurrik esan gabe.

       Amarenganako grina zuen Mikel Strogoffek, eta horixe zuen grina bakarra. Marfa zaharrak ez zuen utzi nahi izan Strogofftarren etxea, eta Omsken bizi zen, Irtish ibaiaren ur bazterrean, ehiztari zaharra eta bera hainbeste denboraz elkarrekin bizi izan ziren lekuan. Semeak bihotza penaturik eraman zuen, etxetik joan zitzaionean, baina ahal zuen guztian itzuliko zela agindu zion, eta zintzoki bete zuen hitza beti.

        Erabakia hartu zen Mikel Strogoff Errusiako enperadorearen zerbitzuan jarriko zela hogei urte betetzean, tsarraren mandatarigoan. Gazte siberiarra, ausarta, argia, saiatua, jokabide zuzenekoa, laster nabarmendu zen; lehenbizi Kaukasora egin zuen bidaia batean, lurralde nekez hartan Shamil buruzagiaren ondorengo liskarti batzuk altxatu zirenean; gero garrantzizko eginkizun bat betetzeko Petropavlovskiraino joan behar izan zuenean, Kamtxatka penintsularaino, Asia aldeko Errusia oso-osorik gurutzatuz. Ibilaldi luze horietan odol hotz, zuhurtzia eta adore berdingabeak erakutsi zituen, eta, dohain miragarri horiek zirela bide, bere buruzagiek onartu zuten eta babesa eskaini, eta agudo egin zuen aurrera bere bidean.

       Ongi merezitako lizentziak izaten zituen urrutiko zeregin horietatik itzultzean, eta haietako bakar bat ere ez zuen uzten bere ama zaharrarengana bisita egin gabe, nahiz milaka verstako joanaldia egin behar izan, nahiz neguak bidea gaiztatu eta eragotzi erabat. Hala ere, eta lehenengo aldiz, Mikel Strogoffek, zeregin latz bat bete ondoren Inperioaren hegoaldetik itzuli berria, hiru urte emanak zituen Marfa zaharra ikusi gabe, hiru urte! hiru mende ziruditen! Eta zegokion lizentzia egun batzuen buruan hartzekotan zegoela eta Omskera joateko prestaketak ordurako eginda zeuzkala, arestian esandakoak gertatu eta Mikel Strogoff tsarrarengana eraman zuten, tutik ere ez zekiela enperadoreak eskatu behar zionaz.

        Tsarrak hitzik esan ez eta so egin zion tarte batean begirada sarkorraz, Mikel Strogoff geldi-geldirik zegoen bitartean.

       Gero, pozik inondik ere arakatzearen emaitzarekin, idazmahaira itzuli eta, keinu batez polizi buru nagusiari eser zedin agindurik, lerro gutxiko eskutitz bat diktatu zion ahopean.

       Eskutitza idatzi eta gero, tsarrak adi-adi irakurri eta izena bota zion, aurretik «Byt po sémou» idatzita, «Hala bedi» alegia, horixe baita Errusiako enperadoreek erabiltzen duten formula bedeinkatua.

       Eskutitza gutunazal batean sartu eta armarri inperialen zigiluaz lakratu zuten.

       Tsarra zutitu eta hurbiltzeko esan zion Mikel Strogoffi.

       Mikel Strogoffek bizpahiru pauso egin zituen aurrera eta geldi-geldirik geratu zen berriro, erantzuteko gertu.

       Tsarrak bekoz beko, begiz begi so egin zion ostera ere, eta galdetzen hasi zitzaion hitz laburrez.

       —Izena?

       —Mikel Strogoff, jauna.

       —Maila?

       —Berorren mandatarigoaren kapitaina.

       —Siberia ezagutzen duk?

       —Siberiarra naiz.

       —Non jaioa?

       —Omsken.

       —Ahaiderik baduk Omsken?

       —Bai, jauna.

       —Zer ahaide?

       —Ama.

       Tsarrak itaunketa eten zuen une batez. Gero, eskuan zeukan eskutitza erakutsiaz segitu zuen hizketan:

       —Hona eskutitz hau, Mikel Strogoff. Hiri ematen diat honen ardura. Duke handiarengana joan eta harexeri eman behar diok eskutik eskura; harexeri, ez beste inori.

       —Emango diot, jauna.

       —Duke handia Irkutsken zagok.

       —Irkutskera joango naiz.

       —Baina zeharkatu behar duan lurraldea erreboltariek hartua zagok, tatariarrek inbaditua, eta eskutitz hau atzeman nahiko ditek.

       —Zeharkatu egingo dut.

       —Habil kontuz batez ere traidore batekin, Ivan Ogareffekin, hire bidean topatuko baituk beharbada.

       —Kontuz ibiliko naiz.

       —Omsken barrena igaroko haiz?

       —Nire bidean dago, jauna.

       —Ama ikusten baduk, arriskua zagok etsairen bat nor haizen konturatzeko. Ama ezin izango duk ikusi!

       Mikel Strogoffek duda-mudan eman zuen segundo bat.

       —Ez dut ikusiko —adierazi zuen.

       —Zin egin iezadak deusek ere ez diala aitorraraziko ez nor haizen, ez nora hoan!

       —Zin egiten dut.

       —Mikel Strogoff —esan zion tsarrak orduan, mandatari gaztearen eskuetan plegua utziz—, har ezak, bada, eskutitz hau; bertan zoak Siberia osoaren salbamena, bai eta agian nire anaia duke handiaren bizitza ere.

       —Eskutitz hau duke handiak jasoko du.

       —Harenganaino iritsiko haiz, arriskuak arrisku?

       —Iritsi egingo naiz, edo hil egingo naute.

       —Bizirik behar haut!

       —Bizi egingo naiz eta iritsiko naiz —erantzun zuen Mikel Strogoffek.

       Tsarrak kontent iduri zuen Mikel Strogoffek erantzuterakoan azaldu zuen segurantza xalo lasaiaz.

       —Hoa, bada, Mikel Strogoff, hoa Jainkoari, Errusiari, nire anaiari eta niri mesede egitera.

       Mikel Strogoffek agur militarra egin, berehala tsarraren kabinetetik atera, eta, handik pixka batera, Jauregi Berria utzi zuen.

       —Esku ona izan duzu gizona aukeratzean, jenerala —esan zuen tsarrak.

       —Horretan nago, jauna —erantzun zion Kissoff jeneralak—, ziur egon daiteke berori Mikel Strogoffek gizon batek egin dezakeen guztia egingo duela.

       —Gizona da bai, gizonik bada.

 

IV

MOSKUTIK NIJNI NOVGORODERA

       Mikel Strogoffek Moskutik Irkutskera ibili behar zuen bidea bost mila eta berrehun verstakoa zen (5.523 kilometro). Ural mendietatik Siberiaren ekialdeko mugaraino telegrafo haririk ez zen garaian, mezuak mandatariek zeramatzaten, eta bizkorrenek hemezortzi egun behar zituzten Moskutik Irkutskera sartzeko. Baina gutxi ziren hori lortzen zutenak, eta tsarraren mezulariek lauzpabost aste eman beharra zuten gehienetan Asia aldeko Errusia zeharkatzen, garraio bide guztiak eskura bazeuzkaten ere.

       Ez hotzaren, ez elurraren beldur, Mikel Strogoffek nahiago zuen bidaia negu beltzean egin, urtaro horretan lera zerbitzua antola baitzitekeen ibilbide osorako. Orduan, hala joan zein honela joan, oztopo gutxiago aurkitzen dira elurrak berdinduriko estepa neurrigabe horietan. Ibairik ez, bide eragozgarri. Elurra eta izotza nonahi, eta lera aise eta agudo doa aurrera irristan. Arriskuak ere badira sasoi horretan; hala nola sekula ere barreiatzen ez den laino lodi itxia, hotz gehiegizkoa, elur bisuts zakar amaiezinak, zeinen zurrunbiloetan zenbait aldiz karabanak harrapaturik geratu eta suntsitu egiten diren. Edo milaka otsoren agerketa, goseak ordokira bultzaturik. Baina aukeran nahiago horrelakoei aurpegi eman, zeren, negu gorrian, tatariar inbaditzaileak hirietan kantonatuko ziren, ez zen talderik ibiliko estepan barrena zer harrapatuko, ezinezkoa izango zen tropa mugimendurik egitea, eta Mikel Strogoff errazago pasatuko zen. Baina ezin aukeratu ez garaia, ez ordua. Hau edo hura berdin zen, onartu egin behar eta abian jarri.

       Horixe zen bada egoera, eta Mikel Strogoff, nolako atakan aurkitzen zen garbi ikusita, handik onik ateratzeko prestatu zen.

       Ez zegoen inola ere tsarraren mandatari arrunt baten kinkan; are gutxiago, inork ere ez zuen halakoa zela susmatu behar haren bidaia luzean. Inbaditutako lurraldean inurriak bezala ohi dabiltza zelatariak. Inork ezagutuz gero, haren eginkizuna kolokan egongo zen. Horregatik Kissoff jeneralak ez zion agindu idatzirik eman, nahiz horietan agertzen den «enperadorearen zerbitzua» aipamenak ate guztiak zabaldu, eta haren ordez, bidaia nolabait errazteko nahikoa eta gehiago izango zitzaion diru mordoxkarekin batera, podaroshna bat baizik ez zion eskuratu.

       Podaroshna horretan Nikolas Korpanoff izena ageri zen, merkataria, Irkutskeko biztanlea. Baimena ematen zion Nikolas Korpanoffi, premian gertatuz gero, pertsona bat edo gehiago bidelagun hartzeko, eta, bestalde, balio berezia zuen, haren jabea Errusiatik irten zitekeelako, baita Moskuko gobernuak gainerako herritarrei debekatzen zienean ere.

       Podaroshna bat ez da postako zaldiak hartzeko baimena besterik; baina Mikel Strogoffek ezin zuen noiznahi erabili, zelatariren batek ikusi eta benetan nor zen susma baitzezakeen, eta, inbaditutako lurretan horretarako arriskua handia izanik, Europa aldean baino ezin zen hartaz baliatu. Kontua zen, beraz, Siberian, hau da, matxinatutako probintziak zeharkatzean, ezin zuela ez nagusi bezala agindu postetako morroiei, ez lehentasuna izan zaldiak berari lehenago emateko, ez ibilgailurik konfiskatu berak erabiltzeko. Mikel Strogoffek gogoan hartu behar zuen ez zela mandataria. Moskutik Irkutskera zihoan merkatari soil bat zen, Nikolas Korpanoff izenekoa, eta, hala izanik, bidaia arrunt batean izaten diren gertakizun guztien mendean zegoen.

       Agudo zein astiro, aurrera beti, baina inor konturatu gabe. Asmo horixe egin behar zuen bere.

       Orain dela hogeita hamar urte, goi mailako bidazti bat ez zen Siberian barrena abiatuko segizio eder batek lagundu ezean. Berrehun kosako eta hogeita bost bashkir zaldi gainean, berrehun soldadu oinez, hirurehun gamelu, hogeita bost gurdi, bi ontzi eramangarri eta bi kanoi, hori baino gutxiago ez zuen eramango.

        Mikel Strogoffek, ordea, ez zuen izango ez kanoirik, ez zaldizkorik, ez oinezkorik, ez zama abererik. Zalgurdiz edo zaldiz joango zen, aukera izanez gero; oinez, ezinbestean.

       Lehenengo mila eta laurehun verstetan (1.493 kilometroetan), hots, Moskutik mugara doan bidean, ez zuen batere trabarik aurkituko. Trena, posta kotxeak, lurrun ontziak, zaldiak, denen eskura zeuden, eta, hortaz, baita tsarraren mandatariaren eskura ere.

       Horrenbestez, uztailaren 16ko goiz hartan bertan, janzki errusiar arrunta soinean eta zorroa bizkarrean, Mikel Strogoffek geltokira jo zuen lehenengo trena hartzeko asmotan. Uniformearen ordez, brusa soil bat zeraman jantzirik, mujiken gerriko tradizionala, galtza zabalak, eta bota altuak, belaunpean estutuak. Armarik ez aldean, begi-bistan behintzat; baina gerrikoaren azpian errebolber bat zeukan ezkutaturik eta sakelan ganibeta luze bat, bai labanarekin bai jataganarekin antza duten horietakoa, ehiztari siberiarrek garbitasunez eta larru baliotsua hondatu gabe hartzari tripak ateratzeko erabiltzen dutena bezalakoa.

        Lagun ugari zebilen Moskuko geltokian. Errusiako tren geltokietara jende franko biltzen ohi da: asko, bidaian joateko; eta ez gutxiago, doazen horiek ikustera. Irudi du albisteak trukatzeko bulegoa dagoela bertan.

       Mikel Strogoff trenera igo eta eseri egin zen. Nijni Novgoroderaino eraman behar zuen tren horrek, han gelditzen baitzen garai hartan Mosku eta San Petersburg lotzen zituen burdinbidea, noizbait Errusiako mugaraino luzatuko zena. Laurehun bat verstako tartea zen (426 kilometro), eta trenak egun erdia beharko zuen haraino. Nijni Novgorodera iritsi eta, gauzak nola zeuden, lehorreko bideari ekingo zion edo Volgako lurrun ontziren bat hartuko zuen, Ural mendietara lehenbailehen iristeko.

       Mikel Strogoff eroso jarri zen bere bazterrean. Burges duin bat ematen zuen, kezka handirik gabe bidaiaren denbora lotan bota nahi zuena.

       Hala ere, konpartimentuan bakarrik ez zegoenez, begi bat irekita utzi zuen eta bi belarriak zabalik.

       Izan ere, zurrumurrua zebilen ahoz aho herri kirgizak altxatu ote ziren eta tatariarrek inbasioari ekin ote zioten. Halabeharrak hara bildu zituen bidaztiak horretaz ari ziren solasean, baina ez fidantzia handiz.

       Bidazti horiek, trenean zihoazen gehien-gehienen antzera, merkatariak ziren, Nijni Novgorodeko merkatura bidean. Jende nahaste itzela zen hangoa, besterik ezin. Baziren juduak, turkiarrak, kosakoak, errusiarrak, georgiarrak, kalmukak eta beste, baina ia denek hizkuntza nazionalaz egiten zuten berba.

       Eztabaidan ziharduten ea kalterako ala mesederako izango ziren Uralez beste aldera jazotzen ari ziren gertaera latzak. Beldurrez zeuden, antza. Gobernu errusiarra behartuta egon zitekeen neurri murriztaileak hartzera, bereziki mugatik hurbil dauden probintzietan, eta neurri horiek noski abantaila gutxi ekarriko zizkieten salerosketan aritzeko.

       Esan beharra dago; berekoi haientzat gerra ez zen altxamendua zapaltzeko eta inbasioaren aurka egiteko borroka; haiek beren interes mehatxatuen ikuspuntutik baino ez zioten begiratzen. Uniformez jantzitako soldadu bat ikuste hutsak kolpetik isilduko zituen merkatari haien mingainak —jakina da uniformeek Errusian duten garrantzi ikaragarria—. Baina Mikel Strogoffen konpartimentuan ezerk ere ez zuen susmarazten militar bat bazegoela haien artean, eta tsarraren mandatariak, itxurak egitera derrigorturik, ez zion traiziorik egingo bere buruari.

       Entzun egiten zuen, bada.

       —Karabanako tearen prezioa gora omen doa —esan zuen persiar batek, hangoa zela agerikoa baitzen haren janzkerari erreparaturik: buruan astrakanez forratutako txanoa, eta soinean jantzi luze iluna, izur zabalez apaindua, eta erabiliaren erabiliaz aski higatua.

       —Bai horixe! Tearen prezioa ez da merketuko, ez izan beldurrik —erantzun zuen betondo iluneko judu zahar batek—. Nijni Novgorodeko merkatuan dauden te guztiak mendebaldean zehar salduko dira, baina ez da gauza bera gertatuko zoritxarrez Bukharako alfonbrekin!

       —Zer! Bukharatik bidali behar dizkizute alfonbrak? —galdetu zion persiarrak.

       —Ez, are arriskutsuagoa, Samarkandetik bidali behar dizkidate! Atera kontuak! Khivatik Txinako mugaraino matxinatuta dagoen eskualdea gurutzatu behar du espedizioak!

       —Tira, tira! —erantzun zion persiarrak—, alfonbrak iristen ez badira, fakturak ere ez dira iritsiko, pentsatzen dut!

       —Eta etekina, Abrahamen jainkoa! —garrasi egin zuen judu txikiak—. Etekina ez duzu ezertan ere kontatzen?

       —Arrazoi duzu —esan zuen beste bidazti batek—. Salgai asko ez omen da iritsiko merkatura Asiaren erdialde horretatik, ez Samarkandeko alfonbrarik, ez ekialdeko artilerik, gantzik edo xalik.

       —Kontuz, gero, nire aita txiki hori! —esan zuen bidazti errusiar batek adarra jotze aldera—. Koipez zikindu eta hondatu beharrean jarriko dituzu zeure xal guztiak, zeure gantzekin nahasten badituzu!

       —Barre egiten duzu! —esan zion merkatariak zakar, horrelako txantxak ez baitzituen batere maite.

       —Oi! Ileak erauziko dituzu, errautsez estaliko zara —erantzun zion bidaztiak—, eta horregatik munduko gorabeherak aldatuko dituzulakoan zaude? Ez! Eta ezta salgaien prezioen gorabeherak ere!

       —Ezagun-ezagun da ez zarela merkataria! —ohartarazi zuen judu txikiak.

       —Ez, jainkoarren, Israelgo seme jator hori! Ez dut saltzen ez lupulurik, ez lumatxarik, ez eztirik, ez argizaririk, ez kalamurik, ez kalamu hazirik, ez okela gaziturik, ez zurik, ez artilerik, ez xingolarik, ez lihorik, ez ahuntz larrurik, ez bestelako larrurik...

       —Baina, erosi egiten dituzu? —galdetu zion persiarrak, bidaztiaren jarduna etenda.

       —Ahalik gutxiena, eta nire beharretarako baino ez —erantzun zuen, begi bat kliskatzen zuela.

       —Txantxetan ari da berriz ere —esan zion juduak persiarrari.

       —Edo espioi lanean! —erantzun zion persiarrak isilago—. Ez gaitezela fida, eta ez dezagula hitz egin beharrezkoa baino gehiago! Polizia ez dabil oso gozo oraingo aldi honetan, eta ez dago jakiterik norekin ari garen bidaiatzen!

       Konpartimentuaren beste bazter batean, gutxixeago mintzatzen zen salerosketez eta gehixeago tatariarren inbasioaz eta haren ondorio negargarriez.

       —Siberiako zaldiak konfiskatu behar omen dituzte —zioen bidazti batek—, eta Asiaren erdialdean nekez ibiliko da probintzia batetik bestera!

       —Egia da —galdetu zion ondokoak— kirgizen erdiko leinuak bat egin duela tatariarrekin?

       —Hala diote —erantzun zion isilago hitz eginez—, baina herri honetan nork esango du harro zer edo zer argiro badakiela?

       —Tropak muga aldean elkartzen ari direla entzun dut. Don aldeko kosakoak Volgan zehar bildurik omen daude eta erreboltaturiko kirgizen aurka egitera omen doaz.

       —Kirgizak Irtish ibaian behera jaitsi badira, Irkutskeko bidea ez da izango arriskurik gabea! —esan zion ondokoak—. Gainera, atzo telegrama bat bidali nahi izan nuen Krasnoiarskera, eta ezin izan zen pasa. Aurki tatariarren andanek mendebaldeko Siberia isolatuko dute, nik uste.

       —Labur esanda, aita txiki hori —esan zuen lehenengo solaskideak—, merkatari hauek nahikoa arrazoi dute beren salerosketengatik kezketan egoteko. Zaldiak konfiskatu ondoren, ibai ontziak konfiskatuko dituzte, eta gero zalgurdiak, eta gero gainerako garraio bideak, harik eta debekatu arte inperioaren luze-zabalean barrena pausorik egitea.

       —Egingo nuke Nijni Novgorodeko merkatuaren amaiera ez dela izango hasiera bezain bikaina —erantzun zion bigarren solaskideak, burua astintzen zuela—. Baina errusiar lurraldearen segurtasuna eta batasuna lehen-lehehik. Tratuak tratu baino ez dira eta!

       Konpartimentu hartan bidaztien arteko hizpidea ez zen aldatzen apenas, eta antzera gertatzen zen trenaren beste bagoietan ere; behatzaile fin batek, ordea, mesfidantza handia sumatuko zukeen berbetan ari zirenek trukatzen zituzten esaldietan. Ez ziren askotan ausartzen gertaerei buruz mintzatzera, baina, ausartzen zirenean, ez ziren iristen Moskuko gobernuaren asmoak igartzen saiatzera, hain gutxi epaitzera.

       Horretaz, hain zuzen ere, konturatu zen ederki trenaren lehenengo bagoietako batean zegoen bidazti bat. Begien bistakoa zen atzerritarra zela. Begiak zabal-zabalik so egiten zuen, eta galdezka eta galdezka ari zen, zeharka baino erantzuten ez bazioten ere. Ate aldera makurturik zihoan, kanpora begira, eskuin aldeko ikuspegiaren xehetasun bat ere galdu gabe, eta ateko leihatila irekita utzirik, nahiz horrek haren bidelagunak muzindu erabat. Herririk txikienen izena ere itauntzen zuen, haien kokapena, zer saltzen zuten, nolako industriak zituzten, zenbat biztanle ziren, zein zen heriotza-tasaren batez bestekoa sexu bietan, eta abar, eta abar, eta hori guztia ordurako oharrez gainezka zegoen koaderno batean idazten zuen.

       Pertsonaia hori Alcide Jolivet kazetaria zen, eta, hainbeste eta hainbeste kontu hutsal galdetzen zuen, hainbeste eta hainbeste erantzunen artetik «bere lehengusinarentzat» zerbait interesgarria atzematea espero zuelako. Baina, jakina, espioia zelakoan, ez zuten haren aurrean tutik ere esaten eguneko gertaerei buruz.

       Hargatik, tatariarren inbasioa zela-eta deusen berririk ez zuela lortzen ikusi eta hauxe idatzi zuen koadernoan:

       «Bidaztiak zuhur-zuhurrak. Politika gaietan ezin mingaina dantzarazi».

       Eta, Alcide Jolivetek bidaiari buruzko iritziak zehatz-mehatz idazten zituen bitartean, haren lankide ingelesak, tren berera igoa eta helmuga bereraino iritsi nahian, behaketa lan berberean ziharduen beste konpartimentu batean. Ez zuten topo egin elkarrekin egun hartan Moskuko geltokian, eta ez batak ez besteak ez zekiten biak abiatu zirela gerraren jokalekua bisitatzeko asmoz.

       Harry Blount, aldiz, gutxi esan eta asko entzun, ez zuen mesfidantzarik piztu bere bidelagunengan Alcide Jolivetek bezala. Ez zuten, bada, espioitzat hartu, eta haren ingurukoak lasai mintzatzen ziren batere errezelorik gabe, eskuarki ohi zutena baino urrunago ere joanez. Daily Telegrapheko berriemaileak, beraz, parada izan zuen konturatzeko nolako kezkak eragiten zizkieten gertaerek Nijni Novgorodera zihoazen salerosleei, bai eta zer punturaino zeuden mehatxaturik Asiaren erdialdera merkataritzan joateko bideak ere.

       Hortaz, bada, zalantzarik ez zuen izan bere koadernoan ohar ezin zuzenago hau idazteko:

       «Bidaztiak urduri guztiz. Gerra dute hizketa gai bakarra, eta honelako askatasunez hitz egitea harrigarria da nonbait Volgatik Vistulara!».

       Daily Telegrapheko irakurleak ezin egon inola ere Alcide Joliveten lehengusina baino okerrago informatuta.

       Eta, horretaz gain, Harry Blountek, trenaren ezker aldean eserita, ezkerreko aieka horri baizik begiratu ez eta lurralde gora-beheratsua ikusi zuen, zelai zabalez osatutako eskuineko aiekari begiratzeko lana hartu gabe, eta beste ohartxo hau gehitu zuen koadernoan ziurtasun britainiarrez:

       «Mendiak ugari Moskutik Vladimirrera».

       Nabaria zen, bestalde, Errusiako gobernuak, zer jazotzen ari zen ikusirik, zenbait neurri estu hartuko zituela, baita inperioaren barne aldean ere. Altxamenduak ez zuen Siberiako muga gurutzatu, baina Volgako probintzietan, kirgizen herritik hain hurbil egonda, jendeak zer ikusi hura ikasi egingo ote zuen arriskua zegokeen.

       Izan ere, poliziak ez zuen Ivan Ogareffen arrastoa aurkitu artean. Traidore hori, atzerrira joaz bere gorrotoak mendekatzeko, elkartua ote zen Feofar Khanekin, edo matxinada sustatu nahi ote zuen Nijni Novgorod probintzian, urte sasoi honetan mota guztietako jendea hara biltzen zela probetxatuz? Sator lanean inor ez ote zebilen merkatu handira zihoazen persiarren, armeniarren edo kalmuken artetik, inperioaren barne aldean mugimendua bultzatzeko? Hipotesi horiek guztiak baliozkoak ziren, batez ere Errusia bezalako herrialde batean.

       Zeren, inperio zabal honek, hamabi milioi kilometro koadro izanik, ezin du mendebaldeko Europako estatuen homogeneotasuna eduki. Osatzen duten herrien artean axaleko ñabardurak baino gehiago daude nahitaez. Errusiako lurraldea Europan, Asian, Amerikan hedatua duzu, ekialdeko longitudeko 15. gradutik mendebaldeko longitudeko 133.eraino eta hegoaldeko 38. paralelotik iparraldeko 91.eraino, hau da, ia 200 gradu ezker-eskuin eta 43 gradu goitik behera. Hirurogeita hamar milioi biztanle baino gehiago bizi dira han. Hogeita hamar hizkuntza mintzatzen. Arraza eslabiarra da nagusi inondik ere, baina, errusiarrekin batera, poloniarrak daude, eta lituaniarrak, eta kurlandiarrak. Eta finlandiarrak, estoniarrak, laponiarrak, txeremiarrak, txuvashiarrak eta permiakak gehitzen baditugu, eta alemaniarrak, grekoak, tatariarrak, Kaukasoko leinuak, mongoliarrak, kalmukak, samoiedoak, kamtxatkarrak eta aleutiarrak gaineratzen, ongi ulertuko dugu horren estatu zabalean batasunari eustea zaila baino zailagoa dela eta horrelako inperioa denboraren lana baizik ezin dela izan, gobernuen jakinduriak lagundurik.

       Dena dela, Ivan Ogareffek bilaketa orori ihes egiten asmatu izan zuen ordu arte, eta, segur aski, tatariarren armadarekin bat eginik ibiliko zen. Baina, trena gelditzen zen guztian, poliziak igotzen ziren bidaztiak ikertzera eta den-denak zorrotz ikuskatzen zituzten, Ivan Ogareffen bila baitzebiltzan, polizi buru nagusiaren aginduz. Izan ere, gobernuak jakin uste zuen traidore horrek ezin izan zuela alde egin oraindik Europa aldeko Errusiatik. Bidazti bat susmagarria irudituz gero, polizi postura zeramaten azalpenak ematera; eta bitarte horretan, trena aurrera zihoan berriz, batere kezkarik gabe atzean geratu zen laguna zela eta.

       Errusiako poliziari jira-bira ibiltzea ez zaio atsegin, eta alferlana da haiekin arrazoiak ematen hastea. Gradu militarrez horniturik daude hartan enplegatutakoak, eta militarren erara jokatzen dute. Horixe da modua, beste aldetik, subiranoaren esanak txintik atera gabe bete ditzaten, nahiz eta haren aginduak ez obeditzera inor gutxi ausartu, botere izugarria baitu, bere ukasen idazpuruetan erabiltzen duen formulak adierazten duen legez: «Gu, Jainkoari esker, Errusia guztietako eta Mosku, Kiev, Vladimir eta Novgorodeko enperadore eta autokrata, Kazan eta Astrakhaneko tsarra, Poloniako tsarra, Siberiako tsarra, Khersones Taurikoaren tsarra, Pskoveko jauna, Smolenskeko printze handia eta Lituania, Volhynia, Podolia eta Finlandiakoa, Estoniako printzea eta Livonia, Kurlandia, Semigalia, Bialystok, Karelia, Jugria, Perm, Viatka, Bulgaria eta beste herrialde anitzekoa, Nijni Novgorodeko lurraldearen jauna eta printze handia eta Txernigov, Riazan, Polotsk, Rostov, Jaroslaw, Bielozersk, Udoria, Obdoria, Kondinia, Vitebsk eta Mstislawekoa, eskualde hiperborealen menderatzailea, Iveria herriko jauna eta Kartalinia, Gruzinia, Kabardinia eta Armeniakoa, printze txerkesen jaun oinordeko subiranoa, mendietakoena, eta besterena, Norvegiako oinordekoa, Scheleswig-Holsteineko dukea eta Stormarn, Dittmarsen eta Oldenburgekoa». Subirano ahaltsua, ahaltsurik bada. Haren armarria bi buruko arranoa, esku batean errege makila eta bestean lurra dauzkana. Novgorod, Vladimir, Kiev, Kazan, Astrakhan eta Siberiako ezkutuak arranoaren inguruan, San Andresen ordenako lepokoa biran, eta errege koroa buruan.

       Polizia gogorra zen zeharo, bai, baina Mikel Strogoffek zuzen zeuzkan paperak, eta, ondorioz, babestuta zegoen har zitzaketen neurri guztietatik.

       Vladimirreko geltokian geratu zen trena minutu batzuetan, eta hori nahikoa izan zuen, antza, Daily Telegrapheko kazetariak Errusiako hiriburu zahar honen ikuspegi erabatekoa hartzeko, ikuspuntu fisikotik zein ikuspuntu moraletik.

       Bidazti gehiago igo ziren trenera Vladimirreko geltokian. Besteak beste, neska gazte bat agertu zen Mikel Strogoffen konpartimentuaren atean.

       Larru gorrizko bide poltsa bat zeraman aldean, eta besterik ez, nonbait. Tsarraren mandatariaren aurrean leku bat zegoen hutsik, eta hantxe eseri zen. Gero, begiak jaitsi, eta, halabeharrak emandako bidelagunei begiradarik bota ere gabe, hainbat orduz bidaiatzeko prestatu zen.

       Mikel Strogoff ezin egon etorri berria arretaz aztertu gabe. Atzeka zegoen jarrita, trenaren noranzkoari bizkar emanez, eta mandatariak bere eserlekua eskaini zion, nahiago izango zuelakoan, baina neska mugitu ez, eta, burua pitin bat makurtuaz, eskerrak ematera mugatu zen.

        Neskatxak hamasei edo hamazazpi urtekoa izan behar zuen. Haren burua xarmanta zen zinez, molde eslabiarrekoa bete-betean. Molde apur bat gogorra da eslabiarra, eta neska gazte hori eder-ederra bilakatuko zuen, polita baino gehiago, urte batzuk pasa eta haren aurpegiera behin betiko finkaturik geratzean. Zapi moduko batek estaltzen zion burua, eta handik ihesi ile ugaria zihoakion kopetan behera, urrea bezain horia. Arreak zituen begiak, eta belusatua begikera, eztia baino eztiagoa. Zuri eta argalxeak masailak, eta zuzena sudurra, zeinaren hegalak mugitu egiten ziren pixka bat. Ahoa xaloki marraztua zeukan, baina irribarre egiten aspaldi ahaztu zitzaiola irudi zuen.

       Bidazti gaztea garaia zen eta liraina; haren soinak horrelakoa ematen zuen, behinik behin, jantzita zeraman txamarra soil eta zabalaren azpian. Nahiz eta artean «neskatila» izan —hitzaren esanahirik garbienean—, haren kopeta garaiaren eiteak, haren aho eta kokotsaren forma garbiak, indar moral handiaz dohaturik zegoela pentsarazten zuten, eta xehetasun hori ez zitzaion oharkabean pasa Mikel Strogoffi. Argi zegoen neska gazte hori hamaika nahigabe jasana zela iraganean, eta geroa ere ez zitzaiola azaltzen kolore alaiz margoturik, baina egia zen halaber bizitzaren eragozpenen kontra borrokan egiten jakin zuela ordu arte eta era berean segitzeko prest zegoela. Haren borondatea bizia zen eta tematia, eta haren lasaitasuna asaldakaitza, baita gizon bat etsia hartzeko zorian edo odolak irakin beharrean jarriko zuten egoeretan ere.

       Horixe zen neskari begiratu batean hartzen zitzaion tankera. Mikel Strogoffi, bera ere kementsua izaki, zirrara egin zion itxura horren izaerak, eta, kontu handiz, bere so egite jarraituak bidazti berriari enbarazu egin ez ziezaion, azterketan segitu zuen adi.

       Neskatxaren janzkera soil-soila zen eta izugarri garbia. Aise antzematen zen ez zela aberatsa, baina alferrik bilatuko zenuen zabarkeri arrastorik haren arropetan. Giltzaz itxitako boltsa larruzko bat zeukan ekipaje bakarra. Belaunetan zeraman, non jarri ez zegoen eta.

       Txamarra luzea zuen jantzita, mahukarik gabea, eta kolore ilunekoa, lepoko xingola izan ezik, zeina urdina zen eta polito egokitzen zitzaion zintzurrean. Txamarra horren azpian, gona motz batek —iluna hori ere— soineko bat estaltzen zuen, orkatiletaraino erortzen zitzaiona eta beheko azpilduran brodatu hits batzuk zituena apaingarri gisa. Larru landuzko bota baxuak zeramatzan oin txikietan, zola lodi samarrekoak, bidean denbora luzea emateko aukeratu izan balitu bezala.

       Mikel Strogoffi arropa haiek Livoniako jantzien moldea zutela iruditu zitzaion zenbait xehetasunengatik, eta neska gaztea probintzia baltikoetakoa izan behar zuela pentsatu zuen.

       Baina, nora ote zihoan neskatxa hura, bakar-bakarrik, aitaren edo amaren laguntasunik gabe, neba baten babesik gabe, haren adinean behar-beharrezkotzat jotzen badira ere? Mendebaldeko Errusiako probintzietatik ote zetorren, beraz, bide luzea eginik dagoeneko? Nijni Novgorodera baino ez ote zihoan, edo inperioaren ekialdeko mugetatik hara ote zuen jomuga haren bidaiak? Ahaideren bat, adiskideren bat izango zuen haren trena noiz iritsiko zain? Edo, aitzitik, bagoitik jaitsi eta hirian inor gabe aurkituko zen, konpartimentu honetan bezain isolatua, non harengana inork ere —hala pentsatu beharko— ez zuen ardurarik agertzen, antza? Bazitekeen.

       Izan ere, bakartasunean hartzen diren ohiturak azaltzen zituen nabarmen bidazti gazteak bere jokabidean. Nola sartu zen bagoian eta nola prestatu zen bidaia egiteko, zer aztoramen txikia sortu zuen bere inguruan, eta zer arta handia hartu zuen inor ez gogaitzeko eta bazterrak ez nahasteko, horrek denak bakarrik egoteko ohitura zuela adierazten zuen, bai eta inoren laguntzarik ez zuela espero ere.

       Mikel Strogoffek jakin-minez behatzen zion, baina, bera ere izaera isilekoa izanik, ez zen ibili egokiera bila neskarekin solasean hasteko, nahiz hainbat ordu igaro behar oraindik, trena Nijni Novgorodera iritsi arte.

       Behin baino ez zion so egin neskatxak mandatariari. Neskaren aldameneko merkataria —xalak eta gantzak arduragabe nahasten zituen hura— loak hartu zuen, eta bere buru handia bilintza-balantza zebilkion sorbalda batetik bestera, neskari kaskezurrean kolpea joko ez joko. Mikel Strogoffek zakar samar iratzarri, eta xuxen eta jendetasun gehiagoz joan behar zuela ulertarazi zion.

       Merkatariak, gizon latza izatez, hitz batzuk esan zituen marmarka «besteen kontuetan muturra sartzen zutenak» erdeinatuz; baina Mikel Strogoffek hain makur begiratu zion, ezen merkatari logaletuak beste aldearen kontra jarri eta bidazti gaztea aske utzi zuen bere hurbiltasun gogaikarritik.

       Orduan so egin zion neskak lipar batez, eta esker on mutu eta xumea agertu zen begirada hartan.

       Baina zerbait gertatu zen, ostera, Mikel Strogoffi neska gazte haren izaeraren neurri zehatza eman ziona.

       Nijni Novgorodeko geltokira heldu baino hamabi versta lehenago, burdinbidearen bihurgune itxi batean zihoala, danbateko bortitz batek astindu zuen trena guztiz. Gero, lubeta batean behera lerratu zen minutu batez, eta geldirik geratu azkenean.

       Hango bidaztien itzulipurdiak eta erorikoak! Hango oihuak! Iskanbila eta nahas-mahasa besterik ez zen bagoietan lehen mementoan. Istripua larria izan zitekeen. Hargatik, trena gelditu baino lehenago ere, ateak zabaldu eta bidaztiek, beldurrak airean, pentsamendu bakarra izan zuten: trena laga eta burdinbidean babestu.

       Mikel Strogoffi neskatxa etorri zitzaion gogora lehendabizi; baina, konpartimentuko gainerako bidaztiek garrasika eta bultzaka kanpora jotzen zuten bitartean, neska gaztea lasai geratu zen bere tokian, musuan aztoramenik ageri ez zuela, zurbiltasun ñimiño bat izan ezik.

       Neska zain zegoen. Mikel Strogoff ere zain egon zen.

       Neskak zirkinik ez zuen egin bagoitik jaisteko. Mutila ere ez zen mugitu.

       Geldi-geldirik iraun zuten biek ala biek.

       «Hori kemena, hori!» pentsatu zuen Mikel Strogoffek.

       Bien bitartean, arrisku zantzu guztiak aldendu ziren azkar. Ekipaje bagoiaren lokailua hautsi zen, eta horrek sortu zuen danbatekoa eta irtenarazi trena errailetatik; gutxik egin zuen lubetan behera erori eta zokogune batean amildu ez zenean. Ordubeteko atzerapena. Azkenik, burdinbidetik trabak kendu eta abian jarri zen trena berriz ere. Gaueko zortzi eta erdietan Nijni Novgorodeko geltokira sartu zen.

       Bagoietatik jaisteko aukera izan baino lehen, poliziak azaldu ziren ateetan eta bidaztiak ikuskatzen hasi.

       Mikel Strogoffek bere podaroshna erakutsi zien, Nikolas Korpanoffen izenean emana. Hortaz, arazorik ez.

       Eta konpartimentuko gainerako gizonen kasuan ere, Nijni Novgorodetik hara joateko asmorik ez baitzuten, poliziei ez zitzaizkien susmagarriak begitandu, haien zorionerako.

       Neska gaztearen txanda zen, eta hark, pasaporte bat aurkeztu beharrean —jadanik ez baita pasaporterik eskatzen Errusian—, zigilu bereziko baimen bat eskuratu zien, aparteko izaerakoa zirudiena.

       Polizi inspektoreak adi-adi irakurri zuen. Gero, dokumentuan deskribatuta zegoena arretaz aztertu ondoren, galdekatzen hasi zitzaion.

       —Rigakoa zara? —itaundu zion lehenbizi.

       —Bai —erantzun zuen.

       —Irkutskera zoaz?

       —Bai.

       —Non barrena?

       —Permen barrena.

       —Ongi da —esan zion inspektoreak—. Eta ez ahaztu, gero, Nijni Novgorodeko polizi etxera joatea zure baimena bisatzera.

       Gazteak burua makurtu zuen baietza adierazteko.

       Galdera-erantzun horiek entzun eta Mikel Strogoff ezusteak eta errukiak hartu zuten batera. Zer? Neskatxa hori bakarrik Siberia urrunean barrena! Eta orain, hain zuzen, sasoi guztietako arriskuez gain, inbasioak eta matxinadak mehatxu egiten dutenean! Nola iritsiko da? Zer ez zaio gertatuko?...

       Miaketa bukatu eta bagoietako ateak ireki ziren, baina, Mikel Strogoffek harengana mugimendurik egiteko abagunerik izan aurretik, gazte livoniarra, trenetik inor baino lehen jaitsirik, galdua zen geltokiko nasak mukuru betetzen zituen jendetzaren artean.

 

V

BI ARTIKULUKO DEKRETU BAT

       Nijni Novgorod, Novgorod Beherea, Volga eta Oka ibaiek bat egiten duten lekuan kokaturik dago eta izen bereko probintziaren hiriburua da. Hantxe utzi behar zuen Mikel Strogoffek trena, burdinbidea ez baitzen luzatzen artean hiri horretaz harantzago. Horrela bada, aurrera joan ahala, bidaiatzeko moduak gero eta motelagoak ziren, eta gero eta eskasagoa, gainera, haien segurtasuna.

       Nijni Novgoroden hogeita hamar edo hogeita hamabost mila lagun bizi ohi ziren eskuarki, baina une hartan hirurehun milatik gora biltzen zituzten haren karrikek eta plazek; hamar aldiz gehiago, alegia. Biztanleria modu horretan ugaritzearen arrazoia bertan hiru astez egiten den merkatu sonatua zen. Behinola, Makariew hiriak bereganatzen zituen salerosleen bileraren onurak, baina, 1817 ezkeroztik Nijni Novgorodi dagokio abantaila hori.

       Hiriak, goibela eta hitsa gainerakoan, sekulako giro bizia azaltzen zuen sasoi hartan. Merkatari europarrak eta asiarrak, hamar arraza desberdinetakoak, harremanetan aritzen ziren etengabe saldu-erosi onena nork egingo.

       Arratsaldea aurrera sartua zen Mikel Strogoffek geltokia utzi zuenean, baina, hala ere, jende pila zebilen bi hirietako karriketan. Bi hirik osatzen baitute Nijni Novgorod, Volga ibaiaren alde banatan jarriak. Goikoa haitz malkartsu batean dago eraikia, eta gotorleku bat du defentsarako, Errusian kreml deitzen duten horietakoa.

       Mikel Strogoffek nekez aurkituko zuen hotel edo ostatu txukun bat Nijni Novgoroden, egun batzuk eman beharra suertatuz gero, den-denak gainez eginak zeuden eta. Baina ezin ezta berehala abiatu ere, Volgako steam-boat ontzia hartu behar baitzuen; eta edozein aterperekin etsi beharko zuen, beraz. Hala ere, bila hasi aurretik, ibai ontzi konpainiaren bulegoetara jo zuen, Nijni Novgorodetik Permera joateko ontzia zer ordutan aterako zen zehatz jakin nahian.

       Han, bekozkoa ilundu zitzaion, Permerako ontzia, Kaukaso izenekoa, biharamuneko eguerdira arte ez zela abiatuko jakin zuenean. Hamazazpi ordu esperoan! Amorratzeko modukoa zen ahalik lasterrena bidaiatu nahi zuen batentzat, baina amore eman behar derrigorrean. Eta horrela egin zuen, ez baitzen inoiz ere alferrik haserretzen.

       Beste alde batetik, gauzak zeuden bezala egonda, ibai ontzia baino arinagorik ezer ere ez zegoen Permera edo Kazanera iristeko, ez telega, tarantas, berlina, kalesa edo bestelako postako zalgurdirik, eta ez zaldirik ere. Hobe zen, beraz, steam-boata irten arte zain egotea, aldi galdua laster atzemango baitzuen, beste zeinahi ibilgailu baino bizkorrago zebilenez gero.

       Horra hor, bada, Mikel Strogoff, hiriaren alde batetik bestera, gaua igarotzeko aterpe baten bila, lasai antzean. Egia esateko, lo kontuak ez zion batere kezkarik sortzen, eta, tripa zorriek estutuko ez balute, eguna argitu artean ibiliko zen segur aski Nijni Novgorodeko karriketan barrena alderrai. Afari bila zebilen, ohe bila baino gehiago. Eta bata zein bestea Konstantinopla hiria zeritzan ostatuan aurkitu zituen.

       Han, ostalariak gela txukun samarra eskaini zion. Altzari gutxi zeuzkan, baina ez ziren falta Ama Birjinaren irudia eta hainbat santuren koadroak, ertzetan oihal urreztatuak zituztenak. Ahate bat haragi xehatu eta garraztuez betea, krema lodi baten gainean, garagarrezko ogia, esne gatzatua, azukre hautsa kanelarekin nahasia, eta pitxer bat kwass —Errusian oso arrunta den garagardo moduko bat—, zerbitzatu zizkioten berehalaxe, haren gosea asetzeko afari urriagoa nahikoa izanik ere. Bapo jan eta edan zuen, bada, baita bere mahaikideak baino gehiago ere, zeinak, raskolniken sektaren «sinestun zaharra» izanik eta mehe egiteko zina eginik, patatak kentzen baitzituen plateretik eta teari azukrea ez zion inolaz ere botatzen.

        Afaria bukatu eta, gelara igo beharrean, hirian barrena paseatzera atera zen berriz ere, oharkabe. Baina, ilunabar luze hura oraindik gautu gabea izanda ere, jendetza aienatzen ari zen ordurako, karrikak inor gabe gelditzen astiro-astiro, eta nor bere etxera edo ostatura itzultzen.

        Zergatik ez zen Mikel Strogoff ohean sartu lasai-lasai, egun osoa trenean igaro ondoren? Gogoetan ari ote bidelagun izan zuen gazte livoniarraz? Beste zeregin hoberik ez, eta, bai, hartaz ari zen pentsatzen. Beldurrez ote inork neska gazte hura irainduko zuen, hiriaren zalapartaren erdian bakar-bakarrik? Bai, horren beldurrez zegoen, eta arrazoi zuen beldurrez egoteko. Itxaropena ote, beraz, neskatxa aurkitzeko eta, behar izanez gero, babesa emateko? Ez. Aurkitzea zaila zen oso. Eta babestea dela-eta... nor zen bera, bada, eskubide hori bereganatzeko.

       «Bakarrik! —zioen bere artean—. Bakar-bakarrik nomada hauen erdian!

       »Eta oraingo arriskuak deus ere ez dituk etorkizunekoen aldean! Siberia! Irkutsk! Nik Errusiarengatik eta tsarrarengatik egin behar dudan ahalegina, hark norengatik egin behar du? Zergatik? Muga zeharkatzeko baimena dik! Eta beste aldeko herriak matxinatuta zaudek! Eta tatariarren andanak zabiltzak estepetan zehar batetik bestera!...»

       Mikel Strogoff tarteka-marteka gelditu eta murgildu egiten zen pentsakizunetan.

       «Zalantzarik gabe —ziharduen bere baitan—, bidaia egiteko ideia inbasioaren aurretik bururatu zitzaioan! Beharbada jakinaren gainean ere ez duk egongo!... Ez, ordea. Treneko merkatariak Siberiako istiluez mintzatu zituan haren aurrean... eta ez zuan batere harritu, nonbait. Argibiderik ere ez zian eskatu... Baina, orduan, hango istiluen berri bazekian, eta, jakinik ere, hara zoak!... Neska gaixoa!... Ezten zorrotzak akuilatzen dik, akuilatzen duenez. Baina, ikaragarri ausarta izan arren, —eta halakoa duk egiatan—, indarrak ahituko zaizkiok bidean, eta, hainbeste arrisku, hainbeste oztopo, ezin eramango ditik horrelako bidaia baten nekeak!... Ez duk sekula iritsiko Irkutskera!»

       Bitartean, Mikel Strogoff nora ezean zebilen hara eta hona, baina aise eta estutasunik gabe itzuliko zen bere bidera nahi zuenean, hiria ongi baino hobekiago ezagutzen zuen eta.

       Ordubete inguruko ibilaldia egin eta gero, etxola handiz betetako plaza batera iritsi eta haietako bati itsatsita zegoen banku batean eseri zen.

       Bost minutu emanak zituen han eta, bat-batean, norbaitek eskua jarri zion sorbaldan sendo.

       —Zertan ari haiz hemen? —galdetu zion ahots zakarrez hurbiltzen ikusi ez zuen gizon garai batek.

       —Atseden hartzen —erantzun zion Mikel Strogoffek.

       —Gaua banku honetan igarotzeko asmoa duk?

       —Bai, nahi badut —bota zion Mikel Strogoffek, doinu apur bat nabarmenegiz, merkatari soil baten esana izateko.

       —Hator hona, ikusi nahi haut eta! —agindu zion gizonak.

       Ororen gainetik zuhurtziaz jokatu behar zuela oroitu, eta senak atzera eragin zion Mikel Strogoffi.

       —Ni ikusteko premiarik ez zagok —erantzun zion.

       Eta, odol hotzean, hamar bat pausoko tartea jarri zuen solaskidearen eta bere artean.

       Orduan, gizon hari ongi erreparatu, eta buhame kastako batekin ari zela iruditu zitzaion. Errusiako bazter guztietan dabiltza horrelakoak, batez ere kopek bat edo beste irabaz badezakete; eta azoka guztietara biltzen ziren, hortaz. Ez da batere atsegina haiekin inolako harremanik izatea, ez fisikoa, ezta morala ere. Mikel Strogoffek adi-adi begiratu zuen dena estaltzen hasiak ziren itzalen artetik, eta, etxolatik hurbil, gurdi eskerga bat ikusi zuen, motxaile edo tsigane jende horren ohiko bizileku ibiltaria.

       Buhameak bizpahiru pauso egin zituen aurrera, eta, Mikel Strogoffi zuzenago itauntzeko prest zegoenean, etxolaren atea zabaldu zen. Emakume bat, ikusezina kasik gerizpean, aurreratu zen bizi, eta Mikel Strogoffek mongolieraren eta siberieraren arteko nahasketatzat jo zuen hizkuntza zakar batez egin zion berba gizonari:

       —Beste espioi bat! Utz ezak bakean eta hator afaltzera. Papluka prest zagok.

       Mikel Strogoffek ezin irribarreari eutsi, nola deitu zioten entzuterakoan; nori eta berari, espioiez beste, ezerk ere beldurtzen ez zuen hari.

       Eta hizkuntza berean, nahiz haren azentua oso bestelakoa izan emakumeak erabilitakoaren aldean, buhameak hitz hauekin erantzun zion:

       —Arrazoi dun, Sangarre! Eta, gainera, bihar ez gaitun hemen izango!

       —Bihar? —galdetu zion emakumeak zertxobait harriturik.

       —Bai, Sangarre, bihar; eta Aitak berak bidaltzen gaitin joan nahi dugun lekura!

       Hori esanik, gizon-emakumeak etxolan sartu eta atea itxi zuten soinurik atera gabe.

        «Tira, bada —esan zuen bere baitan—, ulertuak izatea nahi ez badute, nire aurrean beste hizkuntza bat erabiltzeko aholkatuko niekek buhame horiei!»

       Siberiarra sortzez eta haurtzaroa estepan igaroa, Mikel Strogoffek Tatariatik Izotz Ozeanora mintzatzen ziren ia hizkuntza guztiak ulertzen zituen, gorago esan bezala. Entzundako hitz horiek zirela-eta, ez zen gehiago arduratu. Zer axola hari buhame baten eta haren lagunaren arteko kontuak?

        Gau beltza zen jadanik, eta ostatura itzuli behar zuela pentsatu zuen, atseden pixka bat hartzera. Volgaren bideari jarraitu zion itzuleran, ura nekez ikusi arren, hainbeste ibai ontzien forma itzaltsuek estalita. Ibaiaren nondik norakoak konturarazi zion zein zen utzi berria zuen lekua. Gurdi eta etxola pilaketa hura urtero-urtero Nijni Novgorodeko merkatu nagusia egiten zen plaza zabalean zegoen jarria, eta horrek azaltzen zuen buhame eta txerpolari saldoa hantxe egotea, munduko bazter guztietatik etorriak.

       Ordubete geroago, Mikel Strogoff lotan zegoen atzerritarrei hain gogorrak iruditzen zaizkien ohe errusiar horietako batean, eta biharamunean, ekainaren 17an, eguna aspaldi argitu zuela esnatu zen, gaua lo urduritxoan pasa eta gero.

       Bost ordu oraindik Nijni Novgoroden eman beharra; mende bat bezain luzeak begitantzen zitzaizkion. Zer egingo goiza igarotzeko, hiriko karriketan barrena ibiltzea baizik, bezperan legez? Bazkari legea egin, bide zorroa itxi, podaroshna polizi etxean bisatu, eta prest egongo zen abiatzeko. Baina, eguzkiaren ondotik jaikitzea atsegin ez, eta ohea utzi zuen, jantzi, eta armarri inperialez zigilaturiko eskutitza brusaren barnealdean egindako sakela batean gorde zuen arduraz; gero, bide zorroa itxi eta bizkarrean paratu zuen. Hori egin ondoren, Konstantinoplako hiriara itzultzeko gogorik gabe, eta bazkaria Volgako ibai ertzetan egiteko asmotan, kontua ordaindu eta ostatutik irten zen.

        Ezustekoak saihestu nahirik, steam-boaten bulegoetara joan zen lehenik, eta, bertan Kaukaso ontzia esandako orduan aterako zela ziurtatu zioten. Orduan etorri zitzaion burura lehenengo aldiz gazte livoniarrak ere Kaukason ontziratzeko asmoa izango zuela segur aski, Perm aldera joan behar baitzuen; eta, kasu horretan, Mikel Strogoff harekin joango zen ibai ontzian ezinbestean.

       Goiko hiria eta haren kremlina bertan behera utziak zeuden garai hartan. Kremlina biribila zen, bi verstako luzerakoa, eta Moskukoaren antzekoa. Baina gobernadorea ez zen bertan bizi. Goiko hiria hilik zegoen guztiz, eta behekoa, aldiz, bizi-bizirik!

       Mikel Strogoffek Volga ibaia gurutzatu zuen zalditeriako kosakoek zaindutako txalupa zubi batean zehar, eta bezperan buhameen kanpamentuarekin topo egin zuen toki berera iritsi zen. Hiriaren bazter urruntxo hartan zegoen Nijni Novgorodeko merkatu sonatua, zeinarekin ez zuen alderik ezta Leipzigeko azokak berak ere. Gobernadore nagusiaren behin-behineko jauregia ageri zen Volgaren beste aldeko zabaldi handi batean. Enperadorearen aginduz, han bizi zen goi funtzionario hori, merkatuak zirauen bitartean, etengabe aritu behar baitzen zainketan, hara biltzen zen mota guztietako jendearen kariaz.

       Zabaldi hori zurezko etxez josia zegoen orduan, den-denak simetrikoki kokatuak eta haien artean ibilbide zabalak utziaz, hango jende piloa eroso pasatzeko moduan. Saltokiak ziren etxe horiek, eta, han-hemen pilaturik, neurri eta itxura guztietako auzoak osatzen zituzten, bakoitzean salgai mota bat eskaintzen zela. Auzo batean burdinazko tresnak saltzen zituzten, beste batean zurezkoak; batean larruak, eta beste batean artileak; batean oihalak, eta beste batean arrain sikuak. Zenbait saltoki irudimen handiz eraikiak ziren, tearekin adreiluak eginez, esate baterako, edo okela gazitua harri gisa erabiliz; hau da, saltzaileak bezeroari zer eskaintzen zion erakutsiz. Jendea erakartzeko era bitxia alafede, bai eta amerikano samarra ere!

       Jendea erruz zebilen ibilbide eta karrika luze haietan ordurako. Goiz zen oraindik, baina eguzkia oso goian ageri zen zeruan, laurak baino lehen urratu baitzuen iluna. Baziren han errusiarrak, siberiarrak, alemaniarrak, kosakoak, turkomanak, persiarrak, georgiarrak, grekoak, otomanoak, indiarrak, txinatarrak, Europa eta Asiako zoko guztietatik etorritako gizon-emakumeak, berriketan, eztabaidan, aldarrika, tratuan. Han metaturik aurkitzen ez zen salgairik inon ere ez zela izango irudi zuen. Zamaketariak, zaldiak, gameluak, astoak, ibai eta itsas ontziak, gurdiak, merkantziak garraiatzeko balio duen guztia merkatu hartan pilaturik zegoen. Larruak, harribitxiak, zetazko oihalak, Indiako kaxmirrak, Turkiako alfonbrak, Kaukasoko armak, Smirna eta Ispahango ehunak, Tifliseko armadurak, karabanako teak, Europako brontzeak, Suitzako erlojuak, Lyongo belusak eta zetak, Ingalaterrako kotoiak, zalgurdi eta orga atalak, fruituak, lekaleak, Uraleko meak, malakitak, lapis lazuliak, landare usaintsuak, lurrinak, sendabelarrak, zurak, galipotak, sokak, adarrak, kuiak, angurriak, eta abar, eta abar; Lurraren bazter hartara bilduak ziren India, Txina eta Persiako salgaiak oro, itsaso beltz eta kaspiarreko produktu guztiak, Amerika eta Europako merkantzia denak.

       Hura zen iskanbila eta ardaila, hura zarata eta nahaspila. Hitzik ez dago azaltzeko. Zalapartariak ziren erabat bertako jende behe-mailakoak, baina atzerritarrak ere ez ziren atzean gelditzen. Ikusleak etengabe berritzen ziren saltokien aurrean. Bidaian urtebete emanda zeudenak ere baziren han, Asiaren erdialdeko merkatariak, kasu, ordoki luzeak zeharkatu zituztenak bere salgaiak merkaturatzeko, eta beren herrietako dendak eta salmahaiak beste urtebete igaro arte ikusiko ez zituztenak. Labur esateko, Nijni Novgorodeko merkatu horren garrantzia hain da handia, ezen salerosketen diru kopurua ez baita behin ere izaten ehun milioi errublotik beherakoa.

       Gainera, ezerezetik sortutako hiri horren plaza eta auzoetan molde guztietako txerpolariak pilatzen ziren: saltinbankiak eta akrobatak, hurbiltzen zirenen belarriak sorgortzen beren orkestren orro eta uluekin eta beren antzezpenaren deiadarrekin; mendietatik etorritako buhameak, ikuslerik inozoenei zoria iragartzen; motxaileak edo tsiganeak —horrela deitzen diete errusiarrek ijitoei, koptoen antzinako ondorengoei—, beren doinurik alaienak kantatzen eta beren dantzarik bitxienak dantzatzen; komediante ibiltariak, Shakespeareren dramak jokatzen, ikusle ugarien gusturako egokitu ondoren. Halaber, ibilbide luzeetan, hartz hezitzaileak zebiltzan, aldean beren lau hankadun dantzariak eramanez; piztien garrasi latzek durundi egiten zuten kaioletan, zaindarien zartailu gogorrez edo ziri goriez xaxaturik; eta, erdiko plaza handian, zale sutsuen lau lerroko birunda inguruan, «Volgako marinelen» abestalde bat lurrean eseri eta txalupan baleude bezala egiten zuten arraunean, orkestra zuzendaria buru zutela, zeinak alegiazko ontzi haren lemazain egin-egina irudi zuen!

       Ohitura bitxia eta xarmanta! Jende horren guztiaren gainetik txori saldo bat ihesi zihoan kaioletatik. Nijni Novgorodeko azokan oso arrunta zen usadio bati jarraituz, bihotz onekoek karitatez emandako kopek batzuen truke, presozainek atea zabaltzen zieten presoei, eta txoriak ehunka eta milaka abiatzen ziren hegan, txio-txioka pozaren pozez.

       Itxura paregabe hori ageri zuen zabaldiak, eta horrela segituko zuen Nijni Novgorodeko merkatu ospetsuak iraun ohi duen sei astean. Gero, tarte burrunbatsu horren ondotik, iskanbila ikaragarri hura ez bat eta ez bi itzali egingo zen, goiko hiriak izaera ofiziala berreskuratuko zuen, beheko hiria eguneroko monotonian murgilduko zen, eta, Europako eta Asiaren erdialdeko bazter guztietatik hara bildutako jende sail horretatik ez zen geldituko merkatari bakar bat ere oraindik zerbait saltzeko asmotan, ezta erosle bakar bat ere oraindik zerbait erosteko asmotan.

       Komeni da hemen gehitzea Frantziak eta Ingalaterrak, aldi hartan behintzat, ordezkari bana zutela Nijni Novgorodeko azokan, biak ala biak zibilizazio modernoaren produktu goren-gorenen artekoak: Harry Blount eta Alcide Jolivet jaunak.

       Izan ere, bi kazetariak kontu interesgarri bila hurbildu ziren merkatura, haien irakurleen probetxuko, eta ahal bezain ongi ematen zituzten abiatu aurreko ordu libre eskasak, haiek ere txartela hartua baitzuten Kaukaso ibai ontzirako.

       Azokaren plazan hain zuzen ere egin zuten topo batak bestearekin, eta ozta-ozta harritu ziren horregatik, sen berak bultzatzen zituen-eta arrasto beraren atzetik; baina, oraingoan, ez ziren hizketan hasi eta elkarri agur hotz eta motz bat egitera mugatu ziren.

       Alcide Joliveti, baikorra izatez, den-dena ezin hobeki zegoela iruditzen zitzaion eta, patuak era oneko mahaia eta teilatua eskaini zizkionez gero, Nijni Novgorodeko hiria goraipatuz hainbat ohar bota zituen bere koadernoan.

       Aitzitik, Harry Blountek alferrik bilatu zuen afaltzeko leku bat eta izarren pean egin behar izan zuen lo. Guztiz bestelako ikuspuntu batetik ikusten zituen gauzak, beraz, eta hiriaren kontrako artikulu izugarri bat idaztea zerabilen buruan, han ostalariek atea ixten baitzieten bidaztiei, eta bidaztiek «alderdi moralean zein fisikoan» larrutu ditzaten besterik ez zuten eskatzen.

       Mikel Strogoffek, esku bat sakelan eta gereziondozko pipa luze bat beste eskuan, gizonik arduragabeena zela zirudien, inork ez zuela hark baino patxada handiagorik. Baina, halako uzkurtu bat zuen bekainen gaineko giharretan, eta behatzaile zorrotz batek hari erreparatu eta berehala igarriko zion barrengo harra ito nahian zebilela.

       Bi ordu zeramatzan aurrera eta atzera hiriko karriketan barrena, eta merkatu plazara itzultzen zen beti ere. Taldeen artetik zebilen pausatu gabe, eta Asiako eskualde hurbiletatik etorritako salerosle guztiak zinez larriturik zeudela konturatu zen. Eta nabarmena zen gero eta tratu gutxiago egiten zirela. Ez zen harritzekoa txerpolariek, saltinbankiek eta orekariek zarata itzela ateratzea beren txosnen aurrean saltoka eta dantzan, deus ez baitzuten arriskatzen koitadu horiek salerosietan, baina merkatariek zalantza egiten zuten Asiaren erdialdeko tratulariekin jardutean, nahasia zegoen-eta haien herrialdea tatariarren inbasioarengatik.

       Beste zantzu bat bazegoen azpimarratzeko modukoa. Errusian uniforme militarra nonahi eta noiznahi ageri da. Soldaduak gustura nahasten dira jendearekin, eta, Nijni Novgoroden hain zuzen, azokak dirauen bitartean, poliziez gain kosako franko ibiltzen dira zelatan, lantza sorbaldan, hirurehun mila atzerritarren samalda hartan ordena zaintzen.

       Hala ere, egun hartan, militarren arrastorik ez zegoen merkatu handian, ez kosakorik ez bestelakorik. Kuarteletan zeuden, inondik ere, bat-batean abian jartzeko prest.

       Soldadurik ez inon, beraz; baina ez zen berdin gertatzen ofizialekin. Bezperatik, kanpo laguntzaileak gobernadore nagusiaren jauregitik irten eta alde guztietara barreiatzen ziren lehiaz. Mugimendu hura ez zen ohikoa; gertaeren larritasuna baizik ezin izan hark iturburu. Mezulariak ugaritzen ari ziren probintziaren errepideetan, nahiz Vladimirrera, nahiz Ural mendietara bidean. Etengabe ari ziren mezuak trukatzen telegrafoz Mosku eta San Petersburgekin. Nijni Novgorod ez zegoen urrun Siberiako mugatik, eta kokaleku horrek, jakina, zorakeriatan ez ibiltzeko eskatzen zuen. Ez zen ahaztekoa XIV. mendean tatariarrek bi aldiz hartu zutela hiria, eta arbaso haien ondorengoak zirela orain Feofar Khanen askonahiak kirgizen estepetan barrena bultzatzen zituen gerlariak.

       Bazegoen beste goi pertsonaia bat gobernadore nagusia bezain lanpetua: polizi burua. Bere gizonek eta berak ordena zaintzeko ardura zuten, eta, horretaz gain, kexak entzun eta arautegiak betetzen ote ziren begiratu behar. Ezin inola ere atseden hartu. Administrazioaren bulegoak gau eta egun zeuden zabalik, eta, hala ere, leporaino betetzen zituzten hiriko biztanleek zein Europa eta Asiako atzerritarrek.

       Mikel Strogoff erdiko plazan zegoen, hiri osoan zehar zabaltzen ari zen zurrumurrua iritsi zitzaionean. Mezulari bat polizi buruarengana joan eta gobernadore nagusiaren jauregira agertzeko agindu omen ziola berriki. Moskutik bidalitako garrantzi handiko mezu bat omen agindu horren arrazoia.

       Polizi buruak, bada, gobernadorearen jauregira jo zuen, eta, segituan, askori eta askori susmoa sortu, eta neurri zorrotzen bat, zeharo ohiz kanpokoa, hartuko zutela hedatu zen hitzetik hortzera.

       Mikel Strogoffek batzuek eta besteek ziotena entzuten zuen, hartaz etekina ateratzeko asmoz, beharrezkoa izanez gero.

       —Merkatua ixtera doaz! —zioen batek garrasika.

       —Nijni Novgorodeko errejimentuak abiatzeko agindua jaso berri du! —erantzuten zion beste batek.

       —Tatariarrak Tomskeko ateetan omen daude!

       —Horra hor polizi burua! —oihu egin zuten ahots guztiek.

       Zalaparta bizia atera zen tupustean, eta gero pixkaka-pixkaka apaltzen hasi zen, erabateko isiltasuna nagusitu arte. Gobernuak jakinarazpen latza egingo zuela espero zuten denek.

       Polizi buruak gobernadore nagusiaren jauregia utzi berria zuen, bere agenteen atzetik. Kosako talde batek babestu eta kolpe bortitzez zabaltzen zioten bidea jendetza jasankorraren artetik.

       Polizi burua plazaren erdira iritsi zen, eta den-denek ikusi zuten eskuan mezu bat zeramala.

       Orduan, honako adierazpen hau irakurri zuen ahots goraz:

       «NIJNI NOVGORODEKO GOBERNADOREAREN DEKRETUA:

       1. Errusiako herritarrak ezin izango dira inola ere probintziatik atera.

       2. Jatorri asiarreko atzerritar guztiek probintziatik atera behar dute hogeita lau ordu igaro baino lehen».

 

VI

NEBA-ARREBAK

       Neurri haiek kaltegarriak ziren eta are galgarriak ere interes pribatuentzat, baina behar-beharrezkoak egoera larri hartan.

       «Errusiako herritarrak ezin izango dira inola ere probintziatik atera». Ivan Ogareff probintzian egonez gero, Feofar Khanekin bat egitea galaraziko zion neurri horrek, edo zailduko eta gogortuko behinik behin, eta hartara buruzagi tatariarrak gudalburu ikaragarria galduko zuen.

       «Jatorri asiarreko atzerritar guztiek probintziatik atera behar dute hogeita lau ordu igaro baino lehen». Neurri horrek urrutira bidaliko zituen behingoan Asiaren erdialdetik etorritako merkatariak, bai eta azoka zela-eta han bildurik zeuden buhame, ijito eta tsigane kastako guztiak ere, zeintzuetatik, honek gutxixeago hark gehixeago, den-denek kidetasuna baitzuten herri tatariar edo mongoliarrekin. Zenbat lagun..., beste hainbeste zelatari; eta, gauzak zeuden bezala, haiek guztiak kanporatu beharra zegoen.

        Baina ez da zaila ulertzea nolako eragina izan zuten bi tximista-kolpe horiek, eta Nijni Novgoroden batez ere, hiri hori besteak baino askozaz gehiago jo eta astindu baitzuen dekretuak.

       Hortaz, bada, errusiarrek ezin zuten, oraingoz behintzat, probintzia utzi, nahiz eta tratuak egin behar izan Siberiako mugetatik hara. Lehenengo artikuluaren edukia zehatza zen oso. Salbuespenik ez zegoen. Interes pribatuak ezabatu behar ziren interes orokorraren aurrean.

       Eta bigarren artikuluko kanporatze aginduak ere ez zuen kontrakorik onartzen. Gainerako atzerritarrei ez zihoakien; jatorri asiarrekoei baizik ez; baina horiek beren salgaiak berriz bildu eta etorri bidean joan behar zuten atzera ere. Eta, bestalde, saltinbanki saldo handi hura mila verstako bideari lotu beharrean zegoen, hurbileneko mugara iritsi nahi bazuen. Miseria gorria zen haientzat epe motzean!

       Hargatik, kexazko marmar bat sortu zen lehenbizi, aparteko neurri horien kontra, eta amorru bizizko garrasi bihurtu zen gero. Baina kosakoek eta poliziek laster isilarazi zuten.

       Eta berehalaxe ekin zien bidai prestaketei jende, animalia eta gauzen pilaketa izugarri hark. Haien exodoa deitu genezakeena abian zen. Saltokien aurreko oihalak tolestu ziren; komedianteen antzeztokiak desagertu ziren puskaz puska; dantzak eta kantuak gelditu; antzezpenak isildu; suak itzali; orekarien soka tenkatuak laxatu; ukuiluetatik gurdien endaitzetara itzuli ziren bizileku ibiltarietatik tiratzen zuten zaldi zahar hanka-motelak. Poliziek eta soldaduek, zartailua edo makila eskuan, atzean gelditzen zirenak mugiarazten zituzten eta ez zuten batere kezkarik dendak lurrera erortzen baziren, baita buhame koitaduak oraindik barnean bazeuden ere. Bistan zenez, neurri horien eraginpean, Nijni Novgorodeko plaza zeharo hustuko zen ilundu baino lehen, eta basamortuaren isiltasunak beteko zuen merkatu handiaren iskanbilaren lekua.

       Eta berriz ere aipatu beharra dago, neurrien gogortasuna areagotzen baitzen dekretuak kanpora botatzen zituen nomada guztien kasuan: debekatuta zeukaten baita Siberiako estepetara joatea ere. Kaspiar itsasoaren hegoaldera jo beharko zuten, Persiara, Turkiara, edo Turkestango ordokietara. Mugazain errusiarrek ez zieten pasatzen utziko ez Ural ibaiaz beste aldera, ez ibai horren jarraipena diren mendietan zehar. Mila verstako bidea ibili behar, hortaz, lur librea zanpatu aurretik.

       Polizi buruak dekretuaren irakurketa bukatu zuenean, Mikel Strogoffi burutapen bat sortu zitzaion.

       «Bai bitxia nola datozen bat Asiako jendea botatzeko dekretua eta bart arraza tsiganeko bi buhameek hitz egindakoa. ”Eta Aitak berak bidaltzen gaitu joan nahi dugun lekura!” esan zian ijito zahar hark. Aita, ordea, enperadorea duk! Herriak ez ziok beste era batean deitzen! Buhame horiek nolatan asmatu ote zuten haien kontra horrelako neurria hartzekotan zeudela? Nola zekiten aldez aurretik? Eta nora joan nahi dute? Horra hor jende susmagarria; baina, nire iritziz, gobernadorearen dekretuak mesede gehiago egiten ziek kalte baino.»

       Zuzen ari zen zalantzarik gabe, baina bat-batean beste burutapen bat etorri eta ziplo eten zion aurreko gogoeta, bestelako pentsamendu guztiak ere burutik alboratzen zizkiola. Ijitoez eta haien berba susmagarriez ahaztu zen erabat, jadanik ez zitzaion ardura dekretuaren edukia aurretik jakitea zer bitxia zen... Gazte livoniarraren oroitza agertu zitzaion supituan.

       «Ume gaixoa! —oihu egin zuen itsumustuan bezala—. Ezingo dik muga pasatu!»

       Izan ere, neskatxa Rigakoa zen, Livoniakoa, eta, beraz, errusiarra. Ezin zuen, bada, inola ere Errusiako lurraldea utzi! Azken neurriak hartu aurretik eskuratu zioten baimena, eta, jakina, orain ez zuen baliorik. Siberiako bideak oro itxita zeuden harentzat erruki gabe, eta, Irkutskera joateko zergatia zeinahi izanik ere, bidaian segitzea debekatua zuen handik aurrera.

       Kezka bizia sortu zion Mikel Strogoffi pentsamendu horrek. Bere buruari esana zion, apal-apal baino ez hasiera batean, beharbada izango zuela gaztetxo ausart horri honelako edo halako laguntza ematea, bere egiteko garrantzitsuan ezertan ere zabartu gabe, noski; eta irribarrea ezpainetaratu zitzaion, hori pentsatzearekin batera. Ongi zekien zein arriskuei eman beharko zien aurpegi, baina bera gizon kementsu eta sasoikoa zen, eta ezagun-ezagunak zituen inguru haietako bide guztiak; arrisku horiek askozaz ere ikaragarriagoak gertatuko ziren neska gazte batentzat. Irkutskera zihoanez gero, bide bera ibili behar zuten biek, eta bata zein bestea behartuta zeuden inbaditzaile osteen artetik pasatzen ahalegintzera. Eta, gainera, neskatxak bitarteko arruntak besterik ez zituen edukiko eskura segur aski, aparteko gorabeherarik gabeko bidaietan ohi legez. Nola iritsiko zen, bada, helmugara egoera horretan, arriskua hemen arriskua han, eta, gainera, aldean nahiko diru eraman gabe?

        «Ederki, bada! —ziharduen bere artean—. Permeko bidea hartu behar duenez gero, ia ezinezkoa duk harekin topo ez egitea. Orduan izango diat aukera oharkabean zaintzeko, eta, batere ez naik atzeratuko, gainera, Irkutskera lehenbailehen iristeko ni bezain presati dagoela ezagun zaiok eta.»

       Baina pentsamendu batetik beste batzuk sortzen ohi dira. Mesede egitea, laguntza ematea baino ez zuen izan gogoan Mikel Strogoffek ordu arte. Beste ideia bat piztu berri zitzaion burmuinetan, ordea; eta kontua beste ikuspegi batetik ageri zitzaion erabat.

       «Egia! —esan zuen berekiko—, haren beharra izan zezakeat nik, hark nirea baino gehiago. Haren presentzia ez zaidak agian alferrekoa izango, eta susmoak deuseztatzeko balio zezakek, norbaitek errezelo txarra hartzen badit. Gizon bat estepan barrena bakarrik; tsarraren mandataria dela aise kontura daitekek norbait. Baina, aitzitik, neska gazte horrek laguntzen banau, nekez pentsatuko dik inork ni ez naizela Nikolas Korpanoff, nire podaroshnan azaldu bezala. Harekin egin behar diat bidaia! Aurkitu behar diat kosta ahala kosta! Ez duk posible atzo arratsetik hona zalgurdi bat lortu eta Nijni Novgorodetik ateratzea. Goazen bila, eta Jainkoak gida nazala!»

       Mikel Strogoffek Nijni Novgorodeko plaza handia utzi zuen, non dekretuaren neurriak betearazten ari ziren eta istilua unerik beroenean zegoen. Polizien eta kosakoen kolpeak eta oihuak, kanpora bidalitako atzerritarren kexak eta aieneak, sekulako iskanbila zen hangoa. Neska gaztea ez zen hor izango.

       Goizeko bederatziak ziren. Eguerdira arte ez zen steam-boata abiatuko. Bi ordu luze zituen Mikel Strogoffek bidelagun eraman nahi zuena aurkitzeko.

       Volga ibaia zeharkatu zuen berriz ere eta beste ibai ertzeko auzoetan ibili zen, hango jende apurren artean bazterrak miatzen. Goiko eta beheko hiriak arakatu zituen, zoko guzti-guztiak begiratuz. Elizetan sartu zen, horietan babesten baitira negarrez ari direnak, sufritzen ari direnak. Gazte livoniarraren arrastorik ez inon ere.

       «Hemen zagok baina —esaten zion behin eta berriz bere buruari—; ezin izan duk oraindik atera Nijni Novgorodetik. Bila segi dezagun!»

       Alde batetik bestera eman zituen Mikel Strogoffek bi ordu. Ez zen inon gelditzen, ez zuen nekerik nabaritzen, halako sentimendu premiazko bati jarraitzen zion, pentsatzeko betarik ezin harturik. Dena alferrik, ordea.

       Burura etorri zitzaion orduan beharbada neskatxak ez zuela izan dekretuaren berri; baina ezin zitekeen; horrelako tximista-kolpeak ezin lehertu mundu guztiak entzun gabe. Interesatuta egongo zen, nola ez?, Siberiatik zetozen albisterik ñimiñoenak ere ezagutzeko; nolatan ez jakin, bada, gobernadoreak hartutako neurriak zertan ziren eta zer modu zuzenean eragiten zioten?

       Nolanahi ere, jakinaren gainean ez bazegoen, ontziratze kaira hurbilduko zen eguerdia baino lehen, eta, han, polizia errukigaberen batek ontzira igotzea galaraziko zion indarrez! Hori gertatu aurretik ikusi behar zuen Mikel Strogoffek neska gaixoa nahitaez, eta nahigabe samin hori saihestu.

       Baina alfer-alferrik aritu zen haren bila, eta aurkitzeko itxaropena galdu zuen azkenean.

       Hamaikak ziren ordurako. Mikel Strogoffek, beste egoera batean ahalegin hutsa izan arren, podaroshna polizi buruaren bulegoetan aurkeztea pentsatu zuen. Dekretua ez zegokion hari, debekuari aurre hartu baitzioten podaroshna horren bitartez, baina ziurtatu nahi zuen deusek ere ez ziola hiritik irtetea eragotziko.

       Volgaren beste aldera itzuli zen berriro ere, eta polizi etxea zegoen auzora jo zuen.

       Han, makina bat jende zegoen metaturik, zeren atzerritarrek, probintziatik irteteko agindua jaso bazuten ere, hainbat izapide bete behar zituzten abiatu baino lehen. Arduraz jokatzen zuten agintariek horrela eginda; bestela, tatariarren alde hala edo hola zeuden errusiarrek egokiera izango zuten mozorro jantzia jarri eta muga igarotzeko; eta horixe zen hain zuzen dekretuaren bidez galarazi nahi zutena. Kanpora botatzen zintuzten, baina joan aurretik joateko baimena eskuratu behar zenuen.

       Beraz, polizi etxeko patio eta bulegoetan gainezka zeuden bai merkatari asiarrak, Persia, Turkia, India, Turkestan eta Txinatik etorriak, bai txerpolariak, buhameak, ijitoak eta tsiganeak.

       Denak ziren estu eta presa. Izapideak ahalik lasterrena egin eta ibilgailu bila hasi nahi zuen kanporatu mordo hark. Beranduegi aurkitzera, nekez utziko zuten hiria epearen barruan, eta gobernadorearen soldaduen basakeriaren mende geratuko ziren.

       Mikel Strogoffek, haren ukondo indartsuei esker, patioa gurutzatu zuen. Baina bulegoetan sartu eta langileen leihatilaraino iristea zeregin gaitzagoa zen askozaz ere. Alabaina, inspektore baten belarrian hitz erditxo bat esan eta haren sakelan zenbait errublo isurtzea aski izan zen bidea zabaldu ziezaioten.

       Inspektoreak itxarongelaraino lagundu zuen, eta maila goragoko enplegatu bati hots egitera joan zen.

       Mikel Strogoff berehala izango zen, bada, poliziarekin kito eta nahi zuen lekura joateko aske.

       Esperoan zegoela, ingurura begiratu, eta zer ikusi du?

       Han, banku batean botea, eseria baino gehiago, eta etsipen beltzak hartua, neska gazte bat. Ozta-ozta ageri zitzaion begitartea, baina haren soslaia horman marrazturik zegoen.

       Mikel Strogoff ez zen tronpatu. Gazte livoniarra zen harako neska hura.

       Gobernadorearen dekretuaren berririk ez, eta baimena bisatzera joan zen polizi etxera!... Baina bisa ukatu egin zioten! Irkutskera joateko baimena zeukan, inondik ere, baina dekretua zehatza zen, aurrez emandako baimen guztiak baliogabetzen zituen, eta Siberiako bideak itxita zeuden harentzat.

       Mikel Strogoff, bihotza alaiturik azkenik aurkitu zuelako, gaztearengana inguratu zen.

       Neskatxak so egin zion lipar batean eta aurpegiera argitu zitzaion distira iheskor batez, treneko bidelaguna ikusitakoan. Altxatu egin zen, barrenak aginduta, eta, ontzia hondoraturik itsasoan galduta dabilena bezalaxe, laguntza eske zihoakion...

       Memento hartan, inspektoreak Mikel Strogoffen sorbalda ukitu zuen.

       —Polizi burua zain daukazu —esan zion.

       —Ongi da! —erantzun Mikel Strogoffek.

       Eta poliziaren atzean joan zen talde trinkoen artetik, bezperaz geroztik ahalegin bizian bilatzen aritu zenari tutik ere esan gabe, lasaitzeko keinurik ere egin gabe, bai hura bai bere burua estutasunetan jartzea saihestu nahian.

       Gazte livoniarra, laguntzaren bat eman ziezaiokeen bakarra bazihoala ikusi, eta bere burua bankuan bota zuen berriz.

       Ez ziren hiru minutu igaro, Mikel Strogoff berriz ere aretora sartu zenean, polizia baten ondoan. Bere podaroshna zeukan eskuan, Siberiako bideak zabaltzen zizkion dokumentu zorionekoa.

       Neska livoniarrarengana hurbildu, eta eskua eskainiz deitu egin zuen:

       —Arreba...

       Hark ulertu segituan! Altxatu egin zen, barne etorriren batek duda-mudan ibiltzea bat-batean eragotzi izan balio bezala.

       —Arreba —errepikatu zuen Mikel Strogoffek—, baimena dinagu geure bidaian aurrera jarraitzeko. Bahator?

       —Banoak, neba nirea —erantzun zion gaztetxoak, Mikel Strogoffi eskutik oratzen ziola.

       Eta polizi etxetik atera ziren biak eskuz esku.

 

VII

VOLGA IBAIAN BEHERA

       Eguerdia baino lehentxoago, steam-boataren kanpaiak jendetza handia ekarri zuen Volgako ontziralekura, hantxe elkartu baitziren bai ontzian joateko zirenak, bai ontzian gustura joango ziratekeenak. Kaukasoren galdarek nahiko presioa zuten. Tximiniatik gora ke arin bat baizik ez zen ateratzen, eta lurrun zuri bat zerien ihes hodiaren muturrari eta balbulen estalkiari.

       Poliziak, noski, ez zion inori Kaukasora igotzen uzten ongi aztertu gabe, eta bihozgabe agertzen zen hiria uzteko betebeharrak konplitzen ez zituzten bidaztiekin.

       Kosako ugari zebiltzan kaian alde batetik bestera, poliziei beren esku latza luzatzeko prest, baina ez zen premiarik izan, inortxo ere ez baitzen ausartu haiei gogor erantzutera.

       Arauzko tenorean, azken kanpai dilina jo, amarrak askatu, steam-boataren gurpil indartsuek bere pala artikulatuez ura astintzen hasi, eta Kaukaso lurrun ontzia bizkor-bizkor lerratu zen Nijni Novgorod osatzen duten bi hirien artetik.

       Mikel Strogoffek eta gazte livoniarrak txartela erosi, eta batere zailtasunik gabe ontziratuak ziren Kaukason. Podaroshnak, gorago esan bezala, baimena ematen zion Nikolas Korpanoff merkatariari Siberiako bidaian bidelagunak eramateko. Neba-arrebak ziren, hortaz, polizia inperialaren bermearekin bidaiatzen.

       Txopan eseririk zeuden biak, gobernadorearen dekretuak errotik nahasitako hiri hark nola ihes egiten zuen begira.

       Mikel Strogoffek deus ez zion esan neska gazteari, deus ez zion galdetu. Mintzatzeko gogoa etorri arte itxarongo zuen. Neskak hiria bistatik galdu nahi zuen lehenbailehen, handik atera ezinik egongo baitzen preso, zorioneko zaintzaile hark esku hartu izan ez balu ustekabean. Isilik zihoan, baina haren begiradak eskerrak ematen zizkion hitzen ordez.

       Volga ibaia, garai bateko Rha izenekoa, Europa osoko ibairik handiena duzu, iturburutik itsasora lau mila verstatik gora egiten dituena (4.300 kilometro). Goiko aldean haren ura arre samarra da eta osasunerako ez guztiz ona, baina Nijni Novgorodetik aitzina aldatu egiten da, Errusia erdi aldeko probintzietatik datorren Oka ibaiaren ur lasterrarekin nahasten denean.

       Errusiako erreten eta ibaien multzoa zuhaitz eskerga batekin alderatu izan da, eta ez arrazoi gabe. Zuhaitz eskerga bat, adarrak inperioaren bazter guztietara hedaturik dauzkana. Haren enborra Volgak osatzen du, eta haren erroak Kaspiar itsasoaren ertzean zabaltzen diren hirurogeita hamar bokaleak dira. Tver probintziatik aurrera nabigatzeko modukoa da, Rjef herritik behera, zehatzago esanda; hots, haren ibilbide gehien-gehiena ibil daiteke ontziz.

       Perm eta Nijni Novgorod hirien arteko garraio konpainiaren ontziek agudo samar egiten dituzte azken hiri horretatik Kazaneraino dauden hirurehun eta berrogeita hamar versta (373 kilometro). Egia da steam-boat horiek uretan behera baino ez dutela egin behar Volgan daudenean, eta, hortaz, lurrun ontzien lastertasunari uraren indarra gehitu behar zaiola, hau da, bi milia gutxi gorabehera. Baina, Kazan pasa eta berehala, Kama ibaiaren elkargunera iristen direlarik, ibai nagusia utzi eta ibaiadarra hartu behar dute, Permeraino iritsiko badira; eta, horretarako, uretan gora joan behar oraingo honetan. Kontuak aterata, eta makinak potentzia handikoak izanik ere, hamasei versta orduko baino gehiago ez zuen egingo Kaukaso ontziak. Kazanen ordubete geldirik, demagun; eta guztira hirurogei-hirurogeita bi ordu inguru beharko zituen Nijni Novgorodetik Permera joateko.

       Steam-boat hau, bestalde, egoki baino egokiago prestatua zen, eta bidaztiak hiru klasetan banandurik zihoazen, beren mailaren edo beren eskuartearen arabera. Mikel Strogoffek lehenengo klaseko bi gela erreserbatu zituen, haren lagun gazteak gela osoa izan zezan, han sartu eta bakarrik egon ahal izateko, gogoak agintzen zionean.

       Maila guztietako bidaztiek betetzen zuten Kaukaso ontzia leporaino. Asiako zenbait tratularik egoki iritzi zioten Nijni Novgorod ahalik arinena uzteari, eta steam-boataren lehenengo klasean egiten zuten bidaia. Haien artean, armeniarrak zeuden, jantzi luzeak soinean eta mitra antzekoak buru estalgarri; juduak, beren txano konikoengatik ezagunak; txinatar aberatsak, beren usadioaren legera jantziak, soineko luze-luze bat lehenbizi, urdina, bioleta edo beltza, aurretik nahiz atzetik irekia, eta, haren gainean, mahuka luzeko beste soineko bat, popeen janzkera oroitarazten zuena. Turkiarrak ere ageri ziren, durbante nazionala kaskoan; eta indiarrak, burua txano karratuez estalirik eta soka soil bat gerrian; haietako batzuk, shikarpuri izenez deitutakoek bereziki, erdialdeko Asiaren merkataritza osoa zeukaten beren eskuetan. Eta, azkenik, tatariarrak, oinak txirikorda alaiez apainduriko botekin babestuak eta bularraldeak brodatuez josiak. Salerosle horiek denek ontziaren sotoan eta zubian metatuak zituzten beren ekipaje ugari-ugariak. Garesti ordaindua izango zuten karga handi haien garraioa, pertsonako hogei libra baino gehiago ezin baitzen eraman arauei jarraituz gero.

       Branka aldean bidazti talde handiagoak zeuden, eta ez atzerritarrek osaturik bakarrik, errusiarrak ere baziren, dekretuaren debekuak ez baitzuen galarazten probintzi barruko beste hirietara itzultzea.

       Baziren han mujikak, txanoa edo kapela buruan eta alkandora koadro-txikia txamarra larriaren azpian. Volgako nekazariak ere baziren, galtza urdina botetan sartua, soinean kotoi arrosazko atorra, soka batez gerrian estuturik, eta buruan kapela zapala edo feltrozko boneta. Emakume batzuek, kotoizko soineko loredunez jantzirik, kolore biziko mantala zeramaten eta marrazki gorriz betetako buru-zapia. Hirugarren klaseko bidaztiak ziren batez ere, kezkarik batere ez zutenak, zorionez, itzulerako bidaia luzea izango zela-eta. Gainezka zegoen ontzi zubiaren alde hau, eta txopako bidaztiak ez ziren nahasten itxura eta kolore anitzeko talde horien artean. Gurpilen danborretan zegoen batzuen eta besteen arteko muga.

       Bien bitartean, lurrun ontzia ziztu bizian lerratzen zen Volgaren ibai hegien artetik, palek jo eta jo ura astintzen zutela. Kontrako noranzkoan, hamaika ontzi igarotzen ziren uretan gora atoiontzien laguntzaz, mota guztietako salgaiak Nijni Novgorodera eramanez. Almadiak ere pasatzen ziren, Atlantikoko sargazo ilara bukaezinak bezain luzeak; bai eta txanelak ere, gainez kargaturik, hondoratzeko zorian, uretan kareleraino sartuak. Alferrik zihoazen, ordea, hasi orduko desegin baitzen zakarki merkatu entzutetsua.

       Ontziaren lorratzak zipriztinez betetzen zituen Volgaren ibai bazterrak, eta ahate saldoak altxatzen ziren handik iheska, karranka gorgarriak eginez. Urrunxeago, haltzez, sahatsez eta lertxunez hesituriko lautada idorretan, behi gorri-ilun batzuk barreiatzen ziren hara-hona, artile nabarreko arkume sailak zebiltzan bazkan batetik bestera, eta txerri eta txerrikume zuri-beltzak ageri ziren talde jorietan bildurik. Soro zenbait, arto beltzez eta zekalez ereinda, erdizka landutako muinoen atzeko planoraino luzatzen ziren, ezer nabarmentzekorik eskaini gabe, azken batean. Paisaia beti-berdin horietan, marrazkilari baten arkatzak, ikuspegi berezi baten bila, ez zuen aurkituko zer marraztu.

       Bi ordu joanak ziren ontzia abiatu zenetik, eta neska livoniarra, isilik ordu arte, hizketan hasi zitzaion Mikel Strogoffi.

       —Irkutskera hoa, neba nirea?

       —Bai, arreba —erantzun zion gizon gazteak—. Biok bide bera egiten ari gaitun. Eta, beraz, ni pasatzen naizen lekutik pasatuko haiz hi ere.

       —Bihar jakingo duk zergatik utzi ditudan Baltikoko itsasertzak Ural mendietatik hara joateko.

       —Ez dinat ezer galdetzen, arreba.

       —Den-dena jakingo duk —erantzun zion neskatxak, irribarre triste bat ezpainetan—. Arreba batek ez ziok ezer ere ezkutatu behar bere nebari. Baina, gaur, ezin nezakek!... Nekeak eta etsipenak lur jota utzi naitek!

       —Gelara joan nahi dun atseden hartzera? —galdetu zion Mikel Strogoffek.

       —Bai... bai... eta bihar...

       —Hator, bada...

       Zalantza egin zuen esaera bukatzean, bere bidelagunaren izenarekin azkendu nahi izan balu bezala, oraindik ez zekien eta.

       —Nadia —esan zion neskak, eskua eskaintzen ziola.

       —Hator, Nadia; eta balia hadi lotsik gabe hire neba Nikolas Korpanoffez.

       Eta txopako aretoaren gainaldera lagundu zuen, han zegoen-eta neska gaztearentzat erreserbatu zuen gela.

       Mikel Strogoff zubira itzuli zen eta hango bidazti taldeen artean nahasi, haien solasa entzun nahian. Jakin beharra zeukan ea zerbait gertatua zen haren ibilbidea aldarazteko modukoa. Belarria erne zebilen, baina elkarrizketetan parte hartu gaberik. Halabeharrez norbaitek galdera egin eta erantzun beharrean gertatuz gero, Nikolas Korpanoff zela esango zion, muga aldera bueltan zihoan merkatari bat. Ez zuen nahi inor konturatzerik Siberiara joateko baimen berezia zuela.

       Jakina, steam-boatean zihoazen atzerritarrek egun hartako gertaerak zituzten hizpide bakarra; dekretuaz eta haren ondorioez baizik ez ziren mintzo. Jende errukarri horiek, Asiaren erdialdeko bidaia neketsuaren ondotik ozta-ozta indarberriturik, behartuta zeuden atzera bidaiari ekin eta sorterrira itzultzeko; eta ez bazituzten amorrua eta etsipena ozen adierazten, ausardi ezagatik baizik ez zen. Beldurrak, errespetuarekin bat, isilarazten zizkien ahoak. Bazitekeen polizi inspektoreak Kaukason isilgordeka ontziratu izana bidaztiak zelatatzeko, eta hobe zen mingainari eustea, aukeran nahiago zutelako kanporatuak izan gotorleku batean preso egon baino. Horrela bada, talde haiek isilik zirauten, edo, bestela, hain errezelo handiz egiten zuten berba, ezen argibide baliagarririk nekez atera baitzitekeen haien esanetatik.

       Baina, nahiz eta Mikel Strogoffek deus ikasi ez alde horretatik, nahiz eta aho guztiak itxi ezezagun hura hurbiltzen ikusi ahala, ahots baten burrunba atseginak jo zion belarria berehala. Garrasi batean ari zen norbait hizketan, axola gutxi ziola nork entzun ziezaiokeen.

       Ahots alaiko gizonak errusieraz ziharduen, baina kanpoko azentuarekin, eta haren solaskideak —ez horren nabarmena— errusieraz erantzuten zion, kasu honetan ere ama hizkuntza beste bat izan arren.

       —Nolatan —zioen lehenengoak—, nolatan zu ontzi honetan, nire lankide maitea? Moskuko jai inperialean osoki ikusi zintudan, Nijni Novgoroden erdizka baino ez, eta orain hemen?

       —Hementxe bertan —erantzun zuen bigarrenak zakar.

       —Bada, argi eta garbi esateko, ez nuen espero honen agudo eta honen hurbil ibiliko zinela nire atzetik!

       —Ez noa zure atzetik, jauna; zure aurretik baizik!

       —Aurretik! aurretik! Ongi da! Eman dezagun biak elkarrekin goazela, pausoa batera emanez, soldaduak desfilean bezala, eta, oraingoz behintzat, bat etor gaitezen, nahi baduzu, eta batak ez dezala bestea aurreratu.

       —Aurreratuko zaitut, ordea.

       —Hori ikusiko dugu, gerraren jokalekuan topo egiten dugunean; baina ordu arte, zer arraio! izan gaitezen bidelagun. Izango dugu aurrerago kontrarioak izateko aukera eta beta!

       —Kontrarioak ez, etsaiak.

       —Etsaiak, bada! Gustukoa dut oso, lankide maitea, hitzak hautatzeko erabiltzen duzun zehaztasun hori. Zurekin, behintzat, batek badaki dantzan zein hankarekin hasi!

       —Zer arazo dago?

       —Ez dago batere. Horregatik, nire aldetik, baimena eskatuko nizuke bakoitzaren egoera zein den zehazteko.

       —Zehaztu ezazu, bada?

       —Permera zoaz... ni bezala?

       —Zu bezala.

       —Eta, segur aski, Permetik Jekaterinburgera joko duzu, horixe da-eta biderik onena eta seguruena Ural mendiak zeharkatzeko?

       —Segur aski.

       —Muga igaro eta Siberian izango gara, inbasioaren erdi-erdian.

       —Hantxe izango gara!

       —Bada, orduan, eta orduan besterik ez, esango diogu elkarri: «Bakoitza norberarentzat, eta Jainkoa...».

       —Jainkoa niretzat!

       —Jainkoa zuretzat, oso-osorik zuretzat! Oso ongi! Baina, orain neutraltasuneko zortzi egun ditugu aurrean, eta, albisteak zeru goietatik jausiko ez zaizkigunez, lagunak izan gaitezen, berriz ere kontrarioak izateko tenorea iritsi arte.

       —Kontrarioak ez, etsaiak.

       —Bai, egia! Etsaiak! Baina, ordu arte, joka dezagun elkar hartuta eta ez gaitezela saia bata bestea hondatzen! Agintzen dizut, bestalde, niretzat gordeko dudala ikusten dudan guztia...

       —Eta nik niretzat, entzuten dudan guztia.

       —Ados gaude?

       —Ados.

       —Bostekoa?

       —Hona.

       Eta lehenengo solaskidearen eskuak, zabal-zabal eginik, indarrez astindu zituen bigarren solaskideak zeken eta hotz luzatu zizkion bi hatz soilak.

       —Aizu, eta beste kontu bat —esan zuen lehenengoak—. Gaur goizeko hamarrak eta hamazazpian telegrafiatu ahal izan diot nire lehengusinari dekretuaren testu osoa.

       —Eta nik hamarrak eta hamahiruan bidali dut Daily Telegraphera.

       —Bejondeizula, Blount jauna.

       —Bikain, Jolivet jauna.

       —Etorriko da nire txanda!

       —Zaila izango da!

       —Ahalegina egingo dugu, haatik!

       Hori esan eta berriemaile frantsesak lagun zahar bat bezala agurtu zuen berriemaile ingelesa, eta honek, berriz, burua makurtuz itzuli zion agurra zurruntasun erabat britainiarrez.

       Bi albiste-ehiztari horiei ez zegokien gobernadorearen dekretua, ez errusiarrak ez Asia aldeko atzerritarrak ez zirenez gero. Besterik gabe abiatu ziren Nijni Novgorodetik, beraz; eta batera biak, sen berak bultzatzen zituen-eta aurrera. Ez zen, bada, harritzekoa biek ibai ontzia aukeratzea eta bide berberari jarraitzea Siberiako estepetaraino joateko. Bidelagunak, adiskide edo etsai; zortzi egun zituzten aurrean «ehiza libre da» esan aurretik. Eta orduan, abilena gailen! Alcide Jolivetek jo zuen erronka lehenbizi, eta, jela bezain hotza izanik ere, Harry Blountek onartu egin zuen.

       Dena dela, arrats hartan, afaritan, frantsesak, beti aterea eta apur bat berritsua, eta ingelesak, beti serio, beti lepatente, mahai berean egiten zuten topa, bene-benetako Cliquot bat edaten zutela, zortzi errubloan botila, inguruetako urkien izerdi freskotik oparo aterea.

       Alcide Joliveten eta Harry Blounten hizketaldia entzun eta hauxe esan zuen Mikel Strogoffek bere artean:

       «Hona hemen bi kuxkuxero eta ahobero galantak. Topo egingo diat haiekin berriz ere neure bidean segur aski. Hobe diat urrun samar edukitzea».

       Gazte livoniarra ez zen joan afaritara. Lo zegoen bere gelan, eta Mikel Strogoffek ez zuen esnatu nahi izan. Eguna ilundu zuen, eta neskatxa ez zen atzera ere agertu Kaukasoren zubian.

       Ilunabar luzeak eguratsa freskatu egin zuen, eta irrikaz bilatu zuten bidaztiek hozkirri hori, eguneko bero itogarriaren ondotik. Orduak aurrera zihoazen, baina gehien-gehienek pentsatu ere ez aretoetara edo geletara itzultzea. Bankuetan etzanda, steam-boaten lastertasunak altxaturiko haize gozoa arnasten zuten atseginaren atseginez. Arratsetik goizaldera zerua doi-doia iluntzen zuen urte sasoi hartan eta latitude haietan, eta lemazainak aise gidatzen zuen ontzia Volgan gora edo behera zebiltzan txalupa, gabarra eta txanel ugarien artetik.

       Hala eta guztiz, gau hartan ilberri zen eta ia zeharo ilundu zuen hamaiketatik ordu biak arte. Lotan zeuden ordurako kasik zubiko bidazti guztiak, eta isiltasuna palen soinuak baino ez zuen urratzen, ura jo eta jo, tarte erregularrez.

       Halako egonezin batek esna iraunarazten zuen Mikel Strogoff. Harantz eta honantz zebilen, baina steam-boataren txopa utzi gabe. Behin, hala ere, makina gelatik harago joan zen. Eta bigarren eta hirugarren klaseko bidaztien aldean aurkitu zen orduan.

       Han, bankuetan ez ezik, fardelen eta bilgoen gainean ere zeuden lotan, eta batzuk baita zubiaren zoruko oholetan ere. Guardiako marinelak bakarrik zeuden zutik brankako gazteluan. Bi argi, berdea bata eta gorria bestea, istriborreko eta ababorreko faroletatik sortu eta izpi zeiharrak jaurtitzen zituzten ontziaren alboetara.

       Arreta pixka bat ipini behar zen lokartuak ez zanpatzeko, nahierara etzanda zeuden-eta han-hemenka. Gehienak mujikak ziren, lur gogorrean lo egiten ohituak, eta zubiko oholekin aski zutenak, antza. Nolanahi ere, arrunt ongi ez zuten hartuko aza-kirten batek ostikoka iratzartzea, inondik ere.

       Mikel Strogoff kontuz zebilen, bada, inorekin tupust ez egiteko. Ontziaren beste muturreraino joatea pentsatu zuen ea ibilaldi luzexeagoa eginda loari eusten zion.

       Zubiaren aurrealdera iritsi eta brankako gazteluaren eskaileran gora zihoala, norbait hizketan sumatu zuen handik hurbil. Gelditu egin zen. Ahots haiek xal eta burusiez bilduriko bidazti talde batetik zetozela irudi zuen, nahiz ezin argi ikusi itzaletan. Baina aldian behin sugar gorrixkek ontziaren tximini gaina betetzen zuten kearen kiribilen artetik, eta orduan txinpartak talde hartan zehar igarotzen zirela ematen zuen, argi errainu batek milaka xafla txiki dirdaitsu piztu izan balitu bezala.

       Mikel Strogoff aurrera joan zen jaramonik egin gabe, baina bat-batean hitz batzuk entzun zituen besteak baino argiago. Aurreko gauean merkatuan belarria jo zion hizkuntza bitxi hartaz ari ziren solasean.

       Senaren aginduz, entzuteari lotzea etorri zitzaion gogora. Brankako gazteluaren itzalpean gorderik, ezin inor konturatu han zegoela. Baina berak ere ez zuen ikusten nor ari zen hizketan. Belarria zorroztu zuen, beraz, besterik ezin-eta.

       Esan zituzten lehenengo hitzek ez zuten batere garrantzirik, harentzat behinik behin, baina balio izan zioten Nijni Novgoroden entzunak zituen bi ahotsak ezagutzeko. Ustekabean aditu zien gizon eta emakume haiei elkarrizketa puska bat bezpera gauean, eta orain aukera zeukan berriz ere zertaz ari ziren jakiteko. Are eta erneago jarri zen, handik aurrera. Ez zen ezinezkoa, bestalde, buhame haiek Kaukason izatea, haien kastako guztiak kanporatuak izan zirenez gero.

       Eta ez zen damutu belarria jarri izanaz, tatariarren hizkuntzan eginiko galdera eta erantzun hauetxek entzun baitzituen nahiko argi:

       —Moskutik mandatari bat irten omen duk Irkutskera joateko!

       —Hala omen, Sangarre, baina mandatari hori beranduegi iritsiko dun, edo ez dun inoiz iritsiko!

       Mikel Strogoffek dardara egin zuen nahi gabe, zuzen-zuzenean jotzen zuen erantzun hori aditzean. Saiatu zen antzematen ea berak uste zituenak ote ziren horrela mintzatu ziren gizon-emakumeak, baina itzala lodiegia zen une hartan, eta ezin izan zuen lortu.

       Handik pixka batera, Mikel Strogoff steam-boataren txopan zegoen ostera ere, haren joan-etorriari inork erreparatu gabe, eta, burua eskuetan, eseri egin zen besteetatik bereiz. Lotan zegoela pentsa zitekeen.

       Baina ez zegoen lotan eta lokartzeko asmorik ere ez zuen. Gogoetan ari zen, halako errezelo batek kezkaturik.

       «Nork zakik, bada, irtena naizela, eta nork dik, bada, jakiteko grina?»

 

VIII

KAMA IBAIAN GORA

       Biharamunean, uztailak 18, goizeko seiak eta berrogeian, Kaukaso ontzia Kazaneko portura iritsi zen. Ordubete eman behar zuen han geldirik, erregaia berritzen zuten bitartean.

       Kazan hiria handik zazpi verstara dago (7 kilometro eta erdira), Volga eta Kazanka ibaien elkargunean kokaturik. Hiriburu garrantzizkoa da; bertan bizi dira bai probintziako gobernadorea bai eliza ortodoxo grekoaren barruti hartako artzapezpikua; eta unibertsitatea ere badago. Goubernie horretako bizilagunak enda eta leinu askotakoak dira; badira han txeremiarrak, mordviarrak, txuvashiarrak, volsalkoak, vigulitxak eta tatariarrak, ezaugarri asiar garbiagokoak azken horiek, besteek baino hobeki eutsi baitiote izaera horri.

       Hiria portutik urruntxo egonda ere, jendetza handia bildu zen kaira, zer berri zen jakin gurarik. Probintzia honetako gobernadoreak ere dekretu bat plazaratu zuen, Nijni Novgorodekoaren berdin-berdina. Bazebiltzan han tatariarrak, mahuka laburreko kafetanez jantzirik eta buruan Pierrotenak bezalako ertz zabal-zabaleko txano punta-zorrotzak zeramatzatela. Beste batzuek, hupelanda luzeaz bilduta eta tximel txikerra kaskoan, judu poloniarrak ematen zituzten. Emakume taldeak ere ageri ziren, berriketan, bularraldea urre koloreko xaflez apaindua eta burua igitai-ilargiaren itxurako diadema altxatu batez koroatua.

       Hara bildutakoen artean nahasirik, poliziak nabari ziren, lantzadun kosako batzuen laguntzaz ordena zaintzen eta jendetza leku egitera behartzen, bidaztiak igaro zitezen. Asiar batzuek ontzira nahi zuten, dekretuaren kanporatze aginduak bultzaturik, eta mujik familia zenbaitek lehorrera, Kazan hirian geratzen baitziren. Bidea zabaltzen zieten, baina goitik behera miatzen zituzten lehenago.

       Mikel Strogoff ontziralekura begira zegoen, ezeri kontu handirik egin gabe. Steam-boat bat ertzeratzean edozein kaitan sortu ohi diren atzera-aurrerak ziren hangoak.

       Mikel Strogoffen burutik pasa ere ez zen egin portura jaistea. Neska livoniarra ez zen zubian agertu oraindik, eta ez zuen ontzian bakarrik utzi nahi.

       Bi berriemaileak, aldiz, eguna argitu orduko jaiki ziren, ehiztari prestuei dagokien moduan. Ontzia utzi eta ibai bazterrean zebiltzan jendearen artean, nor bere aldetik. Mikel Strogoffek Harry Blount begiztatu zuen alde batetik, koadernoa eskuan, harako hura edo honako hau arkatzez marrazten edo oharren bat idazten, eta Alcide Jolivet beste alde batetik, hitz eta pitz denekin, erabat ziur bere oroimenari ezin zitzaiola ezer ahaztu.

       Errusiaren ekialdeko mugan zurrumurrua zebilen hara eta hona matxinada eta inbasioa etengabe hedatzen ari zirela bazterrik bazter. Siberiaren eta inperioaren arteko komunikazioak arras zailak ziren ordurako. Horixe entzuten zuen Mikel Strogoffek, Kaukasoren zubitik mugitu gabe, ontziratu berrien ezpainetatik.

       Hitz horiek, kezka handia eman ez ezik, bihotzean sentitzen zuen ezin eutsizko irrika biziagotu ere egin zioten. Lehenbailehen egon behar zuen Ural mendiez beste aldean; bere begiez ikusi behar zuen egoeraren larritasuna zenbaterainokoa zen, edozein gertakizuni neurri eman ahal izateko. Bertako norbaiti berri zehatzagoak galdetzekotan zegoela, gogoa beste zerbaitera ihesi joan zitzaion kolpetik.

       Kaukaso ontzia uzten ari ziren bidaztien artean nor ikusi Mikel Strogoffek, eta bezperan oraindik Nijni Novgorodeko merkatuan zegoen buhame taldea. Hantxe, steam-boataren zubian, buhame zaharra zegoen, espioia deitu zion emakumea alboan zuela. Bi haiekin batera, eta haiek gidaturik inondik ere, hogei bat neska gazte ari ziren lehorreratzen. Dantzariak eta kantariak ziren, hamabost urtekoa gazteena eta hogeikoa zaharrena, eta burusi zarpailez bildurik zihoazen, haien gonak azpitik azaltzen zirela, xafla txiki dirdaitsuz josiak.

       Oihal haiek diz-diz egiten zuten lehen eguzki printzen argitan, eta gaueko ikuskizun harrigarria etorri zitzaion gogora. Gonetako xafla txiki haiek aritzen ziren txinpartaka iluntasunean, steam-boataren tximiniak sugarren bat botatzen zuen bakoitzean.