John Dos Passos

Manhattan Transfer

euskaratzaileak: Iñaxio Lopez de Arana,
Martzelo Lopez de Arana

Fitxategi hau “liburu-e” bildumako alea da,
liburu elektronikoen irakurgailurako prestatua.
 
Liburu gehiago eskuratzeko:
              http://armiarma.com/liburu-e

Itzulpena: Iñaxio Lopez de Arana, Martzelo Lopez de Arana

Euskarazko edizioa: Literatura unibertsala, 1999

Jatorrizkoaren data: 1925

John Dos Passos euskaraz:

       http://ekarriak.armiarma.com/?i=229

Informazio gehiago:

       http://armiarma.com/emailuok/?p=1592

AITZINSOLASA

       Desilusioa, sormenaren pizgarri

       John Dos Passos (1896-1970) eleberrigilea Chicagon jaio zen, Illinois estatuan. Portugaldar jatorriko abokatu aberats baten sasiko semea izanik, bere amarekin atzerrian eman zuen haurtzaroaren eta nerabezaroaren zati handi bat. EEBBetara itzulita Harvard Unibertsitatean graduatu zen 1916an. Geroago, Lehenengo Mundu Gerran, anbulantzia-gidari ibili zen Italian eta Frantzian. Orduko bizipenak oinarritzat hartuta, Three Soldiers (1921) eleberri bakezale garratza plazaratu zuen, errealitate haren ankerkeriarekin topo egiteak sortarazi zion asalduraren adierazle.

       Lehenengo Mundu Gerraren ondoren errealitatea ez zitzaion batere asebetegarri; iritzi berekoak ziren «Belaunaldi Galdua» idazle-taldeko gainerako kideak ere. Hain zuzen ere, horixe zuten ezaugarri behinena, errealitateak ernarazten zien desilusio handia, alegia.

       Manhattan Transfer (1925) eleberriari esker, ospe handia lortu zuen. New York hirian kokaturiko kontakizun luze honetan berrikuntza estilistikoak egiteko aukera izan zuen John Dos Passosek, USA trilogian erruz baliatuko zituen berrikuntzak.

       New Playwrights Theatre-rekin zuen harremanaren ondorioz, The New Masses egunkari ezkertiarrean idazten hasi zen. USA trilogia argitaratzearekin batera, Dos Passos langileen idazlea zelako ustea areago sendotu zen.

       Nicola Sacco eta Bartolomeo Vanzetti anarkistak 1927an exekutatu izanak berebiziko eragina izan zuen idazle estatubatuar honengan eta bien barkamena lortzeko alferrikako ahaleginetan gogotik aritu zen. Harrezkero Estatu Batuen baitan «bi nazio» bereizi zituen: batetik, aberats eta pribilegiatuena eta bestetik, pobre eta babesgabeena. USA trilogiak (The 42nd Parallel, 1919 eta The Big Money) ederki islatu zuen bitasun hori. The 42nd Parallel (1930) eleberrian, 1900etik Lehenengo Mundu Gerrara bitarteko aldia izan zuen gai nagusia. 1919 (1932), berriz, gerraz eta Versaillesko ituna sinatu zen urteaz ari da. Hurrengo hamar-hamabost urteez, ordea, The Big Money (1936) liburuak dihardu, hain zuzen ere, 20ko hamarkadako bat-bateko hazkuntza ekonomikotik hasita 30ko hamarkadako porrotera arte. Dos Passosek halako egiazkotasun-kutsu batez hornitzen ditu bere kontakizunak, alegiazko bere pertsonaiak indartu nahirik. Esaterako, benetako egunkari-tituluak eta garaiko kantak egokiro nahasita, «newsreels» izeneko koktel informatiboak sortzen ditu. Aldian behin sistemaren ordezkari ezagunen biografiak ere erabiltzen ditu trilogian, hala nola, Henry Ford autoegile, Thomas Edison asmatzaile, Woodrow Wilson presidente eta J. P. Morgan finantzariarena. Gainera, «beste nazio» horretako kideak ere agertzen dira, besteak beste, Eugene V. Debs sozialistak, Thorstein Veblen ekonomilariak eta Lehen Mundu Gerrako Soldadu Ezezagunak. «Kameraren begia» izeneko prozeduraren bidez gertakarien beste neurri bat eskainiko zaigu, ikuspuntu hurbila, poetikoa eta egilearen bizitzaren zipriztinez hornitua.

       USA izeneko lan mardularen ondoren District of Columbia (Adventures of a Young Man, 1939; Number One, 1943; The Grand Design, 1949) trilogia apalagoa argitaratu zen; bertan John Dos Passosek argi eta garbi agertu zuen langileen mugimenduak, komunismoak eta New Deal izeneko erreforma ekonomiko-sozialak gero eta lilura gutxiago pizten ziotela. Bere sormenaren gainbehera eta bere ikuspegi politikoa —gero eta kontserbadoreagoa— ederki asko islatu zituen bere ondorengo lanetan.

       Manhattan Transfer: hiri handi baten taupada mingarria

       New York jatorri anitzeko gizon-emakume aldren bilgune gisa ageri zaigu, zenbaitzuek hizkuntza-arazoak ere badituztela. Guztiek ingelesa dute lokarritzat, mintzatzen hasi orduko euren jatorriaren zantzua agerian uzten badute ere. Alemaniarrak, frantziarrak, hiritik kanpoko eskolatu gabeak, juduak eta New Yorkeko jargoia darabilten hiztunak ditugu, besteak beste, Manhattan Transfer liburuko pertsonaietako batzuk, zein bere mintzaera eta bereizgarri fonetikoekin. Ugaritasun horrek hamaika buruhauste eta eragozpen sortarazi dizkigu liburu hau euskaratu dugunoi. Hartara, batzuetan asmamenaz baliatu beharra izan dugu eta besteetan ezinaren aurrean makurtzea besterik ez dugu izan, itzulpena taxuz egitekotan.

       Kontakizunak bat-batean eta zirraragarriro egiten du jauzi pertsonaia batetik bestera eta leku batetik bestera, gidoi zinematografiko bat bailitzan. Era berean, sentimenei buruzko hainbeste xehetasun ematen zaigu, ezen baitirudi kaleak isuritako urrinei nahiz kiratsei antzematea badugula, baita ilunabarraren isla gorriez gozatzea eta hiriko trafikoaren ardailan murgiltzea ere. Hori dela eta, pertsonaien sentsazioak eta sentimenduak gertu-gertutik sumatzen ditugu, euren larrupean biziko bagina bezala, ia-ia geure egiteraino. Dos Passosek deskripzioetan darabilen zolitasunak zuzen-zuzenean zementuzko hiri-oihanera garamatza, oihan bizi-bizi, koloretsu eta kalapitatsura.

       Inguruabar bortitz horretan gertatzen da bizibidea ateratzeko eguneroko borroka, batzuen mesedegarri eta besteen galgarri dena. Borroka hori askorentzat bizirik irauteko bide bat baino ez da; banaka batzuek, aldiz, lan-munduan arrakasta lortzeko tresna kasik obsesiboa dute. Hala, pertsonaiek bizimodu konplexua dute: guztiek amets bana dute golkoan, horren ordainetan euren egunez egunekoa garraztasunez mukuru beterik badago ere. Arrakastaren eta porrotaren arteko muga ez dago guztiz zehazturik; garaile ustekoak alproja zikin batzuk besterik ez dira eta itxuraz galtzaile direnak edota bizitza gordinari hagina sartu ezinik dabiltzanak izaten dira zintzoenak eta sentiberenak. Hiria pertsonaien bozkarioen eta bihozminen lekukoa da, haien gazi-gozoak bertatik bertara ikusten ditu, alegia, hiriaren presentzia hain da nabarmena, beste pertsonaia baten gisara jokatzen baitu: jaikitzen da, lo egiten du, hitz batean, bizi-bizirik dago... Aldi oro kaleren bat aipatzen da (berrogeita hamar kale inguru ageri dira liburuan), baita parkeren bat, plazaren bat edo eraikinen bat ere. Datu horiek guztiak kontuan hartuta, hiriaren garai hartako planoa erraz asko irudika dezakegu geure gogoan. Hudson ibaiari buruzko aipamenak ere sarri egiten ditu Dos Passosek: beti langar eta ketan; denetariko itsasontzien desfile amaigabeen agerlekua; gerratik datozenek, justiziatik ihesi dabiltzanek, langileek, deportatuek, trafikatzaileek eta abarrek igaro beharreko atea. Kontakizuna ferry batean hasten da eta ferry horrexek bukaeraraino eramango gaitu. Laburbilduz, ibaia funtsezkoa da narrazioaren egituran.

       Kontraste mingarriz beteriko mundu honetan, New York bezalako hiri handiak gizarte-bidegabekerien adierazle argiak dira. Manhattan Transfer eleberriak desoreka hori gordinki islatzen du. Ezinbestez gaur egungo hiri handi bat gogora dakarkigun giza gune batera garraiatzen gaitu. Txiroen minaren eta itzalik ezaren aurrean, aberatsek soraioa eta are destaina beste erantzunik ez dute. Zoritxarrez, gaur egun ohiko bihurtu da kontraste samingarri hori.

       Azken batean, XX. mende hasierako New York hiriaren gizarte-mailei buruzko halako azterlan bat da Manhattan Transfer eta, gure iritziz, nagusiki adierazi nahi du ondasun-banaketa bidegabeak idazlearen baitan eragiten duen nahigabe larria. Pertsonaiak gaizki kokatuta daude bizitzaren argazkian, lekuz kanpo: dirua edo boterea edukiagatik maitasuna falta dute edo maitasuna eskuratzen dutenean diruak edo botereak ihes egiten die. Beti zerbaiten husmina sentitzen dute. Prestuak izanez gero, dohakabeak izaten dira; liburu honetako jende zitalak, ordea, errazago du bere xedeak iristea.

       Bestalde, garai hartako gertakariei buruzko aipamenak ere ugariak dira, hala nola, gertakari politikoak (Lehenengo Mundu Gerra, «boltxebiken mehatxua» etab.), gertakari kulturalak («Follies» izeneko ikuskizunak, kontakizunean eta pertsonaien gogoetetan txertatutako kantak etab.). Horrek guztiak garai hartako gizartearen bihotzean kokatzen gaitu, mezua zirraragarriago, sinesgarriago eta zuzenago eginez.

       Beraz, Manhattan Transfer eleberriak New Yorken XX. mende hasieran gertatu zen kultur arragoa erakutsi nahi du, gizarte-maila guztiak islatuz, suhiltzaileen adar-hotsekin batera taupada eginez eta hiri handi bat bisitatu ondoren bidaiari guztien ahoan sortu ohi den gezamina irakurleei erantsiz.

Marcelo López de Arana Arrieta

Iñaxio López de Arana Arrieta

LEHENENGO ZATIA

Lehenengo atala

Ontziralekua

Hiru kaio jira-biraka zebiltzan; behean, hesiaren ohol ezpalduen artean flotatzen, kutxa hautsiak, laranja-azalak eta aza ustelak zituzten. Uhin berdeak apar bihurtzen ziren ferryaren branka biribilaren azpian. Ur-azala arrailatzen zuen ferryak laprast egiten zuen eta, mareak bere altzoan eramanik, astiro-astiro iristen zen ontziralekura. Biraderak aurrera eta atzera kateen txilin-hotsa eginez, ateak gorantz, hankak lehorrera salto eginez. Gizonak eta emakumeak bultzaka sartzen ziren egurrezko tunel kirastuan, elkar estutuz eta zanpatuz, anteparatik dolarera erortzen diren sagarrak bailiran.

       Erizainak gela handi, bero eta lehor bateko atea ireki zuenean, besoa luze-luze, saski bat zeraman, txizontzi baten modura erabiliz. Hango airean alkohola eta iodoformoa antzeman zitezkeen, eta horma berdexketan zehar kokatutako beste saski batzuetatik zetozen garrasi etengabeek indarge gora egiten zuten kiribilean. Saskia bere lekuan uzterakoan, ezpainak estu, begiratu bat egin zion erizainak. Jaioberria kotoien artean emeki-emeki iraulkatu zen, zizare-pilo baten gisan.

       Ferryan, gizon zahar bat biolina jotzen ari zen. Haren tximino-aurpegiaren alde bat erabat zimurtua eta okertua zegoen, eta txarolezko zapata arrakalatu baten puntaz zeraman konpasa. Bud Korpenning, hari begira, barandan bermatuta eta ibaiari bizkarra emanez zegoen. Brisak kapelaren ertz estutuaren inguruko ilea harrotu eta lokietako izerdia lehortzen zion. Oinak babaz beteta zeuzkan eta leher eginda zegoen, baina ferrya ontziralekutik ibaiaren ur izurtuaren gainean zamalkatzen aldentzean, halako inurridura bero bat sentitu zuen zainetan.

       — Aizu, ferrya porturatuko den lekutik hiria urrun al dago? —galdetu zion marra zuri-urdineko korbata eta lastozko kapela zeramatzan ondoko gizagazte bati.

       Gazteak goitik behera begiratu zion Budi, ibilaldi luzeak desitxuratutako zapatetatik eskumutur gorrietaraino, jakaren mahuka higatuen azpitik ageri baitziren; Buden indioilar-lepo mehea zeharkatu zuen gero; eta azkenik, begirada hura haren begi ausartetan iltzatu zen lotsarik gabe, bisera apurtu baten itzalpean zeuden begietan.

       — Joan nahi duzun lekuaren arabera.

       — Nondik joan behar dut Broadwayra iristeko?... Gauza guztien muinera joan joan nahi dut.

       — Joan sortalderantz, eta etxe-bloke bat atzean utzi ondoren, jarraitu Broadwayn zehar, eta gauza guztien muinera iritsiko zara, dezente ibiliz gero behintzat.

       — Eskerrik asko. Horixe egingo dut.

       Biolinjolea, haizeak ile urdinezko xerlo batzuk soilune higatuan inarrosten zizkion bitartean, kapela luzatuz, jendetzaren artean zebilen eskean. Budek antzeman zion begitartea bihurtzen zuela bera zegoen lekurantz; haren bi begi beltz zanpatuak, orratz-buruak ziruditenak, begira zeuzkan, adi-adi.

       — Ezer ez —esan zuen zakar.

       Eta burua jiratu zuen, ibaiaren handitasunari so egiteko, ibaia aizto-ahoz beterik zegoela baitzirudien, hain ere zen distiratsu. Ontziralekuaren oholak gerturatu ziren, karraska egin zuten ferryarekin talka egiterakoan. Kateek kirrinka egin zuten, eta jendetzaren zurrunbiloak Bud kaian barrena eraman zuen. Ikatza garraiatzen zuten bi bagoiren artetik, hautsez betetako kale batera irten zen, nondik tranbia horiak igarotzen baitziren. Belaunak dardara batean hasi zitzaizkion. Eskuak poltsikoetan sartu zituen, barruraino.

       Kale-kantoira iritsi aurretik, eat hitza irakur zitekeen otorduak ematen zituen bagoi baten gainean. Aulki birakari batean akiturik eseri eta prezio-zerrenda arreta handiz aztertzeari ekin zion.

       — Arrautza frijituak eta kafea.

       — Gorringoa gora ala behera? —galdetu zuen gizon ilegorri batek barraren atzealdetik, oreztaz beteriko beso lodiak amantalaz garbitzen ari zela.

       — Zer? —Bud Korpenning zutitu zen asaldatuta.

       — Arrautzak, ea gorringoa gora ala behera dutela nahi dituzun.

       — A bai, gorringoa behera.

       Bud, burua esku artean, gogorik gabe bermatu zen berriro barra gainean.

       — Aizu, leher eginda ematen duzu —esan zuen tabernariak, zartagineko koipe kirrinkarira arrautzak botatzen ari zen bitartean.

       — Oinez nator estatuko iparraldetik. Gaur goizean hamabost milia egin ditut.

       Barrako gizonak txistu-antzeko hots bat jaulki zuen letaginen artetik.

       — Lan bila etorri zara hirira, ezta?

       Budek baietz egin zuen buruaz. Tabernariak arrautza karraskatzaile eta xigortuak plater batera bota zituen. Gero, platera Bud zegoen lekurantz bultzatu zuen, ertzean ogi apur bat eta gurina ezarri ondoan.

       — Aizu, dohainik aterako zaizun aholku txiki bat emango dizut. Lan bila hasi baino lehen, bizarra egin, ilea moztu, jantzia eskuilatu eta kendu baldar-itxura hori. Horrela aukera gehiago izango duzu ezer aurkitzeko. Itxura da hiri honetan balio duen gauza bakarra.

       — Nik ondotxo dakit zer den lan egitea. Langile ona naiz —marmar egin zuen Budek, ahoa beteta zeukala.

       — Horixe da guztia. Esan dizut, bada —esan zuen ilegorriak eta su txikira itzuli zen.

       Erietxeko atondo handiko marmolezko eskaileretan gora, Ed Thatcher dardarka zihoan. Sendagaien usaina eztarrian itsatsita geratzen zitzaion. Emakume aurpegi zorrotz batek so egiten zion idazmahai baten gainetik. Ed lasai hitz egiten saiatu zen.

       — Esango didazu nola dagoen Mrs. Thatcher?

       — Zu zeu igo zaitezke ikustera.

       — Esadazu mesedez, andereño, dena ondo doa?

       — Solairuko erizainak emango dizkizu nahi dituzun argibide guztiak. Ezkerreko eskailera, hirugarren solairua, ama berrien atala.

       Ed Thatcherrek lore-sorta bat zeraman paper ezkoztatu berde batean bilduta. Estropozoka igo zen; hori zela eta, bazirudien eskailera handia kulunka zebilela, zuntzezko alfonbrari eusten zioten letoizko arrabolekin oin-puntez behaztopa egiten baitzuen Thatcherrek. Ate bat ixtearekin, txilio ito bat etenda gertatu zen. Edek erizain bat geldiarazi zuen.

       — Mrs. Thatcher ikusi nahi nuke, mesedez.

       — Tira, segi aurrera, non den baldin badakizu, behintzat.

       — Beste leku batera eraman dute baina.

       — Bulegoan galdetu beharko duzu orduan, galeriaren amaieran.

       Edek ezpain hotzei haginka egin zien. Emakume aurpegi gorrixka batek irribarretsu behatu zion galeriaren amaieratik.

       — Dena ondo atera da. Neskato sendo baten aita dohatsua zara.

       — Begira, gure lehenengo umea da, eta Susie ez da oso gogorra... —esan zuen hitz etenez, begiak itxi-irekika zituela.

       — A bai, ulertzen dut, zu kezkatuta zeunden, jakina... Barrura sartu eta esnatzen denean zure emaztearekin hitz egin dezakezu. Bi ordu dira neskatoa jaio dela. Saiatu ez nekarazten.

       Ed Thatcherrek, bibotetxo horaila eta begi kolorgeko gizon txikiak, irribarre egiterakoan bere hortz horiak eta gorabeheratsuak erakutsiz, erizainari eskua hartu eta astindu egin zion.

       — Lehenengoa da, badakizu...

       — Zorionak —esan zuen erizainak.

       Gas-lanparen argi zakarraren azpiko ohe-ilarak, izarak behin eta berriro astintzearen ondorioz sortutako usain okaztagarriak, aurpegi lodiak, zargalduak, horiak, zuriak. Hortxe dago. Ile horailak, txirikorda batean bildurik, Susieri bisaia txiki eta zuria zedarritzen zion; une hartan oker eta makala zirudien bisaia hark. Arrosak askatu eta gau-mahai gainean ezarri zituen. Leihotik begiratzea eta uraren hondora begiratzea bat ziren. Plazako zuhaitzak, amaraun urdinen gisan, elkarri lotuta zeuden. Farolak etorbidean gaindi izekitzen ari ziren eta isla berdeak jaurtikitzen zituzten etxe-bloke moreen gainean. Tximinien eta ur-deposituen soslaia nabarmenkiro ikus zitekeen haragia bezain gorrixka zen zeru hartan. Azkenik, betazal urdinxkak altxatu egin ziren.

       — Zu al zara, Ed?... Ene, Jack-ak dira eta! Sekula halakorik!

       — Ezin izan diot tentazioari eutsi, laztana. Banekien gustuko zenituela.

       Erizain bat ohearen oinaldearen inguruan zebilen.

       — Aizu, utziko al diguzu umea ikusten?

       Erizainak baietza eman zuen. Emakume hark aurpegi zimel eta zurbila zeukan, eta ezpain bilduak.

       — Gorroto dut —marmar egin zuen Susiek—: neure onetik ateratzen nau. Neskazahar zital horietako bat da, besterik ez.

       — Ez egin kasurik, maitea. Hau egun bateko edo bi eguneko kontua baino ez da.

       Susiek begiak itxi zituen.

       — Oraindik Ellen deitu nahi al diozu?

       Erizaina saski bat eskuan zuela itzuli zen; ohe gainean paratu zuen, Susieren ondoan.

       — Ai ene, ze polita den! —esan zuen Edek—. Begira, arnasa hartzen ari da... Eta igurtzialdi bat eman diote.

       Edek bere emazteari lagundu zion ohean ukondo baten gainean agoten. Susieren txirikorda horaila berez askatu zelarik, Eden besoa eta eskua estalita geratu ziren.

       — Nola bereizten dituzu, erizain?

       — Batzuetan ezin ditugu bereizi —esan zuen erizainak, ahoa urratuz irribarre egin nahian.

       Susie, harro eta fidagaitz, aurpegi ñimiño morexkari begira zegoen.

       — Seguru al zaude hau dela nirea?

       — Jakina.

       — Ez dauka etiketarik baina.

       — Oraintxe jarriko diot.

       — Nirea, ordea, beltzarana zen.

       Susie, arnasestuka, burukoaren gainean etzan zen.

       — Zure ilearen kolore bereko bilotxo argia dauka.

       Besoak buruaren gainetik luzatuta, Susiek deiadar egin zuen:

       — Ez da nirea, ez da nirea!... Eraman ezazue hemendik... Emakume honek alaba lapurtu dit!

       — Maitea, Jainkoarren! Maitea, Jainkoarren! —erregutu zuen senarrak, emaztea estalkiaz ondo tapatzen saiatzen ari zen bitartean.

       — Jesus! —esan zuen lasai erizainak, saskia biltzen ari zela—; lasaigarri bat eman beharko dizut.

       Susie, zurrun, ohe gainean eseri zen.

       — Eraman ezazue hemendik! —oihu eginda, atzerantz erori zen nerbio-atake batek jota, auhen indargeak etengabe eginez.

       — Ene Jainkoa! —oihu egin zuen Ed Thatcherrek, eskuak batuta.

       — Hobe duzu alde egitea... Zuk alde egin bezain laster lasaitu egingo da. Arrosak uretan ipintzera noa.

       Eskaileraren azken aldean, astiro jaisten ari zen gizon lodikote baten parean jarri zen Ed. Eskuak igurtziz zihoan gizon hura. Bien begiek topo egin zuten elkarrekin.

       — Dena ondo doa, jauna? —galdetu zuen gizon lodikoteak.

       — Bai, baietz uste dut —esan zuen Thatcherrek indarge.

       Lodikotea bere ahots zakarrari poza zeriola harengana jiratu zen:

       — Emaskidasu sorionak! Emaskidasu sorionak! Nire emasteak mutil pat isan du!

       Thatcherrek haren esku txiki eta lodia estutu zuen.

       — Nirea neska da —aitortu zuen ahalkez.

       — Nik post urrtetan post alapa, eta orain, pentsa, mutil pat!

       — Bai —esan zuen Thatcherrek espaloira iristerakoan—, gaurkoa oso egun berezia da.

       — Tragoxka pat harrtu nahi al dusu nirekin, hau dena ospatzeko?

       — Atsegin handiz.

       Hirugarren Etorbideko kale-kantoian taberna bateko ate erdi saretadunak aurrera-atzera higitzen ari ziren. Oinak kontu handiz igurtzi ondoan, barnealdeko salara joan ziren.

       — Ach! —esan zuen alemaniarrak, pitzaturik zegoen mahai marroi batean esertzen ziren bitartean—; familiak hamaika arrdura ematen ditu.

       — Hala da, jauna; hauxe da nire lehenengo umea.

       — Garagarrdoa nahi al dusu?

       — Bai, edozein gauza.

       — Pi potila Culmbacher inporrtatu, gure haurren osasunera edateko.

       Botilen tapoiek salto egin zuten, eta sepia-koloreko bitsak gorantz egin zuen edontzietan.

       — Topa desagun gure etorrkisunaren alde!... Prosit! —esan zuen alemaniarrak edontzia gorantz zeramala; gero, biboteko bitsa kendu eta bere ukabil arrosaz kolpe bat jo zuen mahaian—: Peharrpada gehiegi galdetzea da Miiisterr...

       — Thatcher dut izena.

       — Mrr. Thatcherr, gehiegi galdetzea da ea sein lanpide dusun?

       — Kontularia naiz, eta zinpeko kontularia izatea espero dut.

       — Ni inprimatzailea nais, eta Zucher dut isena, Marcus Antonius Zucher.

       — Pozten naiz zu ezagutzeaz, Mr. Zucher.

       Eskua eman zioten elkarri mahaiaren alde batetik bestera, botilen artetik.

       — Sinpeko kontulari patek diru asko irapasten du —esan zuen Mr. Zucherrek.

       — Diru asko da nik behar dudana nire neskatoarentzat.

       — Oi seme-alapak! Dirua xahutu pesterik es dute egiten —jarraitu zuen Mr. Zucherrek ahots sakonaz.

       — Utziko didazu botila batera gonbidatzen? —esan zuen Thatcherrek, poltsikoan zenbat diru zeukan kalkulatzen zuen bitartean—. Susie koitaduari ez litzaioke gustatuko ni edaten ikustea hau bezalako taberna batean; baina, behingoagatik... eta, gainera, aita izateko arteari buruzko eskolak hartzen ari naiz.

       — Senpat eta gehiago, orrduan eta hopeto... —esan zuen Zucherrek—, baina seme-alapek diru asko jaten dute... jan eta arropa apurrtu pesterik es dute egiten. Askenean, negosioa susentzea lorrtzen dusu eta... Ach! Orain... es da patere errasa hipotekekin eta maileguak lorrtzeko sailtasunekin, eta soldatak gorantz etengape, gainera, hemengo sindikatuetako sosialistekin eta nahastaile soro horiekin...

       — Tira, zure osasunera, Mr. Zucher.

       Mr. Zucherrek esku banako hatz lodiaz eta erakusleaz zanpatu zuen bibotean zeukan bitsa.

       — Egunero es dugu semerik mundura ekarrtzen, Mrr. Thatcherr.

       — Edo alabarik, Mr. Zucher.

       Tabernariak beste botila batzuk ekarri zituen, mahaia garbitu zuen, eta zapia esku gorrixken artean dindilizka zeukala entzuten geratu zen.

       — Eta nik esperantza bat daukat pihotzean: nire semeak xanpaina edango duela, pere semearen osasunerako topa egiteko orrdua iristen saionean. Ach! Horrelakoak dira hiri handi honetako gausak.

       — Alaba etxekoia eta lasaia izatea gustatuko litzaidake, ez oraingoak bezalakoa, girgileriak, farfailak eta gerritxoak besterik ez dute eta. Ni ordurako erretiratuta egongo naiz, eta finka txiki bat izango dut Hudson ibaiaren ertzean. Arratsaldez lorategian egingo dut lan... Tipo bat baino gehiago ezagutzen dut, urtean hiru mila dolarreko erretiro-pentsioa jasotzen duena. Dirua aurrezteak horretara iristeko modua ematen du.

       — Dirua aurrezteak ez du ezertarako balio —esan zuen tabernariak—. Nik hamar urte eman nituen dirua aurrezten, eta banketxeak porrot egin eta dena galdu nuen, taloitegi bat izan ezik, oroigarri gisa. Sistema bakarra dago: isilpeko informazioa jaso eta norbera arriskatzea.

       — Hori diruarekin jokatzea da, besterik ez —eten zuen Thatcherrek.

       — Bai jauna, diru-jokoa da hori —esan zuen tabernariak.

       Eta, hutsik zeuden bi botilari aurrera-atzera eragiten zielarik, barrara itzuli zen.

       — Diru-jokoa. Es dago erapat okerr. Diru-jokoa —esan zuen Mr. Zucherrek, garagardoan begirada distiratsu eta pentsakor bat iltzatuz—. Handinahia duen gisonak arriskatu egin peharr du. Handinahiak ekarri ninduen Frankfurrtetik, hamapi urrte nituela, eta orain seme patentzat egin pehar dut lan. Wilhelm isango du isena, kaiserrak pesala.

       — Nire alabatxoak Ellen izango du izena, nire amak bezala.

       Ed Thatcherri begiak malkoz bete zitzaizkion. Mr. Zucher altxatu egin zen.

       — Peno, adio, Mr. Thatcherr. Oso atsegina izan da su esagutzea. Etxera noa nire alapatxoekin egotera.

       Thatcherrek berriro hartu zion esku txiki eta lodia, eta amatasunari, aitatasunari, urtebetetzeetako tartei eta eguberriei buruzko gogoeta gozoetan erabat murgilduta zegoela, Mr. Zucher ikusi zuen sepia-koloreko laino apartsu batean, ahate-ibilkeraz, ate birakarietatik irteten. Apur batean horrela egon eta besoak luzatu zituen. «Tira, Susie koitaduari ez litzaiokek gustatuko ni hemen ikustea... Guztia harengatik eta alabatxo xarmangarriarengatik».

       — Aizu, ez duzu ordaindu behar ala? —galdetu zuen ozenki tabernariak, Ed Thatcher atean zegoela.

       — Ez al du besteak ordaindu?

       — Bai zera!

       — Hark gon... gonbidatu nau, ordea!

       Tabernaria barreka hasi zen, dirua hartzen zuen bitartean.

       — Lodikotea bai dela aurrezkizalea! Izango ez da ba!

       Allen Street-en gora, onddo-kapelarekiko gizontxo bizardun eta hankoker bat zihoan. Kale hark eguzki-printzek marratutako tunel bat zirudien, eta hainbat koloretako ohe-estalkiak ikus zitezkeen zintzilik bertan: batzuk, zeru-urdinak; beste batzuk, izokin-kolorekoak; eta beste batzuk, berriz, hori ilunak. Halaber, bigarren eskuko hamaika altzari zeuden pilaturik, ogi beltz kolorekoak. Gizontxoak eskuak longainaren hegalean gurutzatuta zeuzkan, hotz; aurrera zegien enbalaje-kutxen artetik, baita alde batetik bestera korrika zebiltzan umeen artetik ere. Ezpainei kosk egiten zien etengabe, eta ezin zion atzamarrak elkarri lotu eta askatzeari utzi. Aurrera zihoan, umeteriaren oihuak entzun gabe eta goialdetik igarotzen ziren trenen dardara txundigarria aditu gabe. Era berean, ez zion erreparatzen jendez gainezka zeuden etxebizitzen usain mindu eta gazi-gezari.

       Canal Street-eko kantoian gelditu zen, horiz margotuta zegoen drogeria baten aurrean; han, erne baino erneago, atzealde berdea zuen iragarki batean pintatutako aurpegiari begira geratu zen: bizarra kendu berria zirudien, dotorea zen; bekain kakotuak zeuzkan eta ondo apaindutako bibotetzarra. Banketxean dirua daukan gizon baten aurpegia zen, arrakastaren ispilu ezin hobea, gorbata handi beltz batek estututako tximeleta-lepo baten gainean ezin ederkiago kokatua. Behealdean, letra argiz idatzirik, king c. gillette sinadura irakur zitekeen. Buruaren gainealdean lema zetzan: no stropping no honing. Gizontxo bizardunak onddo-kapela atzerantz eraman, eta bere bekoki izerditsua erakutsiz, luzaz geratu zen king c. gilletteren begiei so, dolarrak eman ohi duen harrotasunez mukuru beteriko begiak. Gero, ukabilak estuturik, paparra atera eta drogerian sartu zen.

       Haren emaztea eta alabak ordurako alde eginak ziren etxetik. Ur-ontzi bat berotu zuen gas-labeskaren gainean. Horren ondoren, apal batean aurkitu zituen artaziez bizarraren kizkur luzeak ebaki zituen. Berehalaxe hasi zen kontu handiz bizarra mozten nikelezko aitzur berriaz. Zutik zegoen, dardarka, ispilu lausotuaren aurrean, atzamarrak masaila zuri eta leunetan zehar zerabiltzala, eta bibotea apaintzeari ekin zion. Une hartantxe ahots bat entzun zuen bere atzean. Burua jiratuta, dolarrak eman ohi duen harrotasunaz irribarre egiten duen aurpegia erakutsi zuen, king c. gilletterena bezain laua. Bi neskatoek begiak zabal-zabalik zeuzkaten.

       — Amatxo..., aitatxo da eta! —hots egin zuen handienak.

       Haren emaztea, arropa-zaku bat bailitzan, indarge eta astunki eseri zen kulunkaulkian; han, burua amantalaz estali zuen.

       — Ene! Ene! Ene! —auhen egin zuen, aurrera-atzera kulunkatzen ari zen bitartean.

       — Zer duzu baina? Ez zaizu gustatzen ala?

       Gizona, aitzur distiratsua eskuetan, alde batetik bestera zebilen, eta noizean behin kokots laua igurtzitzen zuen.

Bigarren atala

Metropolia

Babilonia eta Ninive adreiluzkoak ziren. Atenas osoan gaindi nagusitzen ziren marmolezko urre-koloreko zutabeak. Erroma harrizko arku zabaletan eraiki zuten. Sekulako kandelak bailiran, dirdai egiten zuten Konstantinoplako minareteek Urrezko Adarraren inguruan... Altzairua, beira, baldosak eta hormigoia izango dira etxe-orratzen materialak. Uharte mehar batean pilaturik, mila leihoko eraikinak tente ageriko dira, distiratsu, piramide bat bestearen gainean, ekaitza behean uzten duten hodei zuriak bailiran.

       Kezka asaldagarriez gainezka, Ed Thatcher bakar-bakarrik sentitu zen, gelako atea bere atzean itxi zenean. Susie han izan balitz, Edek esango zion zenbat diru irabaziko zuen; aurrezki-kutxan astean hamar dolar sartuko zituela ere aipatuko zion, eta diru hori Ellen txikiari emango ziola, eta ez beste inori. Horrela, bostehun eta hogei dolar batuko zituen urtebetean... Hamar urtean, korrituak kontuan hartu gabe, bost mila dolar baino gehiago. Bostehun eta hogei dolarren korritu konposatua kalkulatu behar dut, ehuneko lauan ezarriz gero. Ed, oso aztoratuta, gelan atzera eta aurrera zebilen. Gas-lanparak, katuen antzera, patxadan egiten zuen urruma. Eden begiak egunkari bateko titulu baten gainean pausatu ziren. Izan ere, Susie erietxera eramateko kotxe baten bila abiatu zenean, egunkari hura lurrera bota zuen, ikatz-ontziaren ondora.

MORTONEK NEW YORK-EKO

ZABALGUNERAKO PROIEKTUA SINATU DU.

NEW YORK MUNDUKO BIGARREN METROPOLI

BIHURTUKO DUEN DEKRETUA ONARTU DU.

       Arnasa sakon harturik, egunkaria tolestu eta mahai gainean utzi zuen. «Munduko bigarren metropolia... Eta aitak ni Onteora-ko bere denda zaharrean geratzea besterik ez zian nahi! Eta beharbada hantxe geratuko ninduan, Susierengatik izan ez balitz...». Jaunok, zuen enpresan partaidetza bat izateko ohore handia egin didazuen gau honetan, neska maitagarri hau aurkeztu nahi dizuet, nire emaztea. Berari zor diot den-dena.

       Tximiniari erreberentzia egiterakoan, liburutegiaren ondoko kontsolarekin estropozo egin, eta irudi txiki bat bota zuen lurrera. Irudia jasotzera makurtzean, mihia hortzen kontra joz hots txiki bat egin zuen. Portzelanazko holandar neskato urdinaren burua soinetik bereizita zegoen. «Eta Susie koitadua, bibelotak hain maite izanik... Tira, hobe nikek ohera joatea».

       Leihoa ireki eta begira hasi zen. Tren batek goialdetik igarotzean burrunba egiten zuen kale-muturrean. Ikatz-kealdi bat sudurrera etorri zitzaion. Gorputz erdia leihotik kanpo zeukalarik, luzaz geratu zen kalera begira, ezker-eskuin. Munduko bigarren metropolia. Adreiluzko etxeak, farolen argi lausotua, aurrealdeko etxeko eskaileretan noiz olgetan noiz borrokan zebilen deabrutxo-talde baten garrasiak, polizia baten ibilera sendoa eta gorabeherarik gabea, zeinak soldaduen martxa baitzirudien; horiek guztiek halako mugimendu-sentsazioa sortarazi zioten Thatcherri, Hudson ibaian gora doazen baporeek eragiten dutena bezalakoa, edo hauteskunde-desfile batek kale luzeetan barrena, handios, zuri, luxuzko dendez betea eta handientsua den zerbaiterantz doala pizten duenaren modukoa. Metropolia.

       Bat-batean, korrikaldiak kalean zehar. Norbaitek «sua» hitza jaulki zuen arnasestuka.

       — Non?

       Neska-mutilak aurrealdeko ataritik desagertu ziren. Thatcher bere gelara itzuli zen. Beroa itogarria zen. Kanpora irteteko irrikaz zegoen. «Hobe nikek oheratu». Kalean zaldi-apoen hotsa entzuten zen, baita suhiltzaileen ibilgailuaren adar asaldagarria ere. «Begiratu bat, besterik ez». Kapela eskuetan, eskaileretan behera abiatu zen.

       — Non da, gutxi gorabehera?

       — Hortxe bertan, hurrengo etxe-blokean.

       — Alokatzeko pisuak eskaintzen dituen etxe batean.

       Sei pisuko eraikina zen, leiho estuekikoa. Suhiltzaileek eskailerak berriki ezarriak zituzten. Behereneko leihoetatik txinpartez zipriztindutako ke iluna atera zen bortitz. Jendetza eskaileren kontra eta aurrealdeko etxeko barandaren kontra bultzatuz, hiru polizia euren porrak astintzen ari ziren. Kale erdian, hutsik zegoen lekuan, suhiltzaileen ibilgailuaren eta tutu malgua zeraman bagoi gorriaren letoizko piezek biziki egiten zuten diz-diz. Jendea isil-isilik zegoen goialdeko leihoetara beha, handik, aldizkako dirdaien artean, itzalak igarotzen baitziren. Bengala baten antzera, sugar mehe bat dirdai egiten hasi zen etxearen gainean.

       — Aireztapen-patioa —xuxurlatu zion gizon batek Thatcherri belarrira.

       Haize-bolada batek kez eta trapu erreen usainez bete zuen kalea. Thatcher bat-batean ondoezik sentitu zen. Kea desagertu zenean, jende-sail bat ikusi zuen leiho baten koskatik zintzilik, hankei batera eta bestera eragiten ziela. Beste aldean, suhiltzaileek emakumeei lagundu zieten eskailera batetik jaisten. Etxe erdian zegoen sugarra biziagotu egin zen. Leiho batetik erorita, zerbait beltza zetzan lurrean, garrasika. Polizia jendeari bultzaka ari zitzaion etxe-blokeen amaierarantz. Suhiltzaileen kamioi gehiago iristen ari ziren.

       — Bost alarma dituzte hor —esan zuen gizon batek—. Zer uste duzu zuk horretaz? Goiko bi pisuetako alarmak blokeatuta daude. Sute hau norbaitek nahita piztu du. Zerriren batek.

       Espaloi-ertzean eserita, mutil gazte bat uzkurtuta zegoen farol baten ondoan. Thatcher, jendetzaren bultzaden meneko, haren aurrean suertatu zen.

       — Italiarra da.

       — Emaztea eraikin horren barruan du.

       — Poliziak ez dio hara hurbiltzen uzten.

       — Bere emaztea haurdun dago. Gizonak ez daki ingelesez eta ezin die ezer galdetu poliziei.

       Italiarrak tirante urdinak zeuzkan, bizkarrean soka-mutur batez lotuak. Halako dardarizo batek hartua zion bizkarra eta, noiz edo behin, inork ulertzen ez zuen auhen pila botatzen zuen bata bestearen ondoan.

       Thatcherrek aurrera egin zuen jendetzaren artean. Kale-kantoian, gizon bat sute-alarmaren kutxa aztertzen ari zen. Haren ondo-ondotik igarotzean, Thatcher ohartu zen haren arropei petrolio-usaina zeriela. Gizonak irribarretsu begiratu zion. Masaila gantzatsu eta eroriak zeuzkan eta begi irten eta distiratsuak. Bat-batean Thatcherri eskuak eta oinak hoztu zitzaizkion. Supiztailea zen. «Egunkariek diotenez, gisa horretara ibiltzen dituk, inguruan kuskusean, sua ikusteko». Arineketan joan zen etxera, eskailerak atoan igo eta atea giltzaz itxi zuen. Gela hutsik zegoen; lasaitasuna nagusi zen bertan. Thatcherrek ahaztua zuen Susie ez zela han izango bere zain. Eranzten hasi zen. Ezin zuen burutik kendu gizon haren arropari zerion petrolio-usaina.

       Mr. Perry lapabelar-hostoak astintzen ari zen bere makilaz. Higiezinen agente batek ahots kantariz argudiatu zuen:

       — Benetan diotsut, Mr. Perry, aukera hau ezin duzu alferrik galdu. Badakizu esaera zahar hori... txoria behin baino ez datorkio eskura gazteari. Jakizu sei hilabete barru orube hauen balioa bikoiztu egingo dela; neuk hala ziurtatzen dizut. Gaur egun, jauna, New York bigarrena dugu munduko hirietan eta gu horren zati bat gara. Ez duzu, bada, ahaztu behar... Berandu baino lehen, eta ni erabat sinetsita nago horretaz, East River ibaiaren gainean eraikitako hamaika zubiri esker, zuk eta biok Long Island eta Manhattan bat eginik ikusiko ditugu. Egun horretan, Borough of Queens, gaur egungo Astor Place bezala, metropoli handiaren bihotza eta muina izango da.

       — Badakit, badakit, baina ni inolako arriskurik gabeko zerbaiten bila nabil. Gainera, eraiki egin nahi dut. Azken urteotan emaztea ez da osasunez ondo ibili.

       — Baina ba al da ezer nire proposamena baino seguruagorik? Ez al zara konturatzen, Mr. Perry, etxeen salerosketen eremuan egun dagoen negoziorik handienetako batean parte hartzeko aukera eskaini dizudala, hori nire kalterako izanik ere? Segurtasuna ezezik, erosotasuna eta luxua ere jarri nahi ditut zure eskura. Mr. Perry, guk nahi izanda zein nahi gabe, hedapenaren eta aurrerapenaren zurrunbilo handi batean murgilduta gaude. Datozen urteotan garrantzi handiko gertaerak ezagutuko ditugu. Asmakari mekaniko horiek guztiak —telefonoa, elektrizatea, altzairuzko zubiak, zaldigabeko ibilgailuak— ez dira alferrikakoak izango. Gure esku dago aurrerabidearen lehenengo lerroan joatea... Ene Jainkoa! Ezin dizut esan horrek guztiak zer ekarriko duen... Orbela eta lapabelar-hostoak arakatuz Mr. Perryk zerbait topatu zuen bere makilaz. Makurtu eta adar okerreko garezur triangeluar bat jaso zuen.

       — Arranopola! —esan zuen—. Aharia galanta izango zen!

       Leloturik, ileapaindegiko giro itogarri hartan bitsaren, lozioen eta ile-punta erreen usaina nabaria baitzen, Bud lokaikuka eseri zen bere eskutzar gorrixkak belaunen artean dindilizka zeuzkala. Oraindik ere, guraizeen jardute hura gorabehera, oraindik ere belarrietan iraun bazirauen bere oinek Nyack-tiko bide luzean zehar egindako hotsak.

       — Hurrengoa!

       — Zer?... A bai! Nik bizarra egitea eta ilea moztea besterik ez dut nahi.

       Bizarginaren esku lodiak haren ilajean gaindi higitzen ziren, guraizek burrunba egiten zuten liztortzar bat belarri atzean baleuka bezala. Begiak erdi itxita zeuzkan eta senperrenak egiten ari zen haiek ireki nahirik, logaleari eusteko. Ile gorrixkaz josita zegoen zapi marradunaz haraindi, zapatak garbitzen ari zitzaion mutil beltzaren burua ikus zezakeen, gora eta behera lanean.

       — Bai, jauna —marmar egin zuen ahots sakoneko gizon batek—, bada garaia Alderdi Demokratikoak norbait indartsua izendatzeko...

       — Lepondoko ilea ere moztuko dizut?

       Bizarginaren ilargi-itxurako aurpegi koipetsua harenari hurbildu zitzaion. Budek keinu batez baietz adierazi zuen.

       — Xanpurik?

       — Ez.

       Bud hankaz gora dagoen dortokaren gisara saiatu zen lepoa luzatzen, bizarginak aulkia atzera eraman zuelarik bizarra erosoago kentzeko. Bitsa emeki-emeki zabaltzen ari zitzaion masailetan, sudurrean kili-kiliak eraginez; belarrietatik ere sartzen ari zitzaion. Bitsezko olatu urdin-beltzetan itotzen ari zen, labanaren distira urrunak ebakiriko olatuetan. Distira hura aitzurrarena zen, bits urdin-beltzezko hodeien artetik ikusia. Gizon zaharra patata-soro batean etzanda zegoen, bizarra bitsa bezain zuria zeukan, eta odolez betea. Galtzerdiak ere odolez beteak zeuzkan, orpoetako baben ondorioz. Hotzak eta maskurrez beteak, eskuak elkarri tinko helduak zituen; hildako baten eskuak ziruditen. «Utzidazu altxatzen...». Begiak ireki zituen. Atzamar bigun batzuk kokotsa ferekatzen ari zitzaizkion. Sabaira begira jarri zen non lau euli zortziak egiten ari baitziren krepe-paperezko kanpai gorri baten inguruan. Ahoan mihia larru-puska bat bezain lehor sumatu zuen. Bizarginak berriro zuzendu zuen aulkia. Budek ezker-eskuin begiratu zuen begiak kliskatuz.

       — Berrogeita hamar zentabo eta nickel bat zapatak garbitzeagatik.

       «BERE AMA ELBARRIA HIL ZUELA AITORTU DU...»

       — Ba al dut hemen esertzea egunkaria irakurtzeko?

       Bere ahots geldoak talka egin zion belarrietan.

       — Nola ez ba!

       «PARKERREN LAGUNEK BABESTU DUTE...»

       Letra beltzak dantzan zebilzkion begien aurrean.

       «ERRUSIARRAK...»

       «JENDETZAK HARRIKATU DU...». (Mezu berezia Herald-erako)

       Trenton, N.J.

       «Nathan Sibbettsek, hamalau urteko mutilak, gaur aitortu dio poliziari berak hil zuela Hannah Sibbetts, bere ama (adinekoa eta elbarria), delitu hori behin eta berriro ukatzen bi aste eman eta gero. Mutilaren esanetan, etxean, hots, Jacob's Creek hiritik sei miliara iparraldera, beraren eta amaren artean piztutako liskar baten ondorioz gertatu zen ezbeharra. Gaur gauean atxilotu dute Epaimahai Gorenak zer erabakiko zain.»

       «PORT ARTHUR ASKATU, ETSAIARI AURRE EGINEZ»... «Mrs. Rixek bere senarraren errautsak galdu ditu».

       «Maiatzaren 24an, asteartea, zortzi eta erdiak aldera, etxera itzuli nintzen martimuiloan gau osoa lotan egin ondoren, eta igo nintzen apur bat gehiago lo egiteko. Begiak itxi orduko ama ere igo zen eta jaikitzeko esan zidan, bestela eskaileretan behera botako ninduela. Amak heldu egin zidan eskaileretan behera bota nahirik. Neuk lehenago bota nuen eta beheraino erori zen. Gero, neu jaitsi nintzen eta burua bihurrituta aurkitu nuen. Orduan konturatu nintzen hilda zegoela. Lepoa zuzendu eta neure oheko estalkia erabili nuen gorpua estaltzeko.»

       Budek kontu handiz egunkaria tolestu, aulki gainean utzi eta alde egin zuen ileapaindegitik. Kanpoaldean, jendetzaren usaina nabaria zen giroan eta airea zarataz eta eguzkiz beterik zegoen. «Orratz bat besterik ez nauk, lastategi batean galduta... eta hogeita bost urte ditiat», murmurikatu zuen goraki. «Eta hamalau urteko mutil bat...». Bud azkarrago zebilen zoladura zalapartatsuan gaindi, non eguzki-izpiek, tren jasoaren burdinazko egitura atzean utzita, hori bero koloreko marra zabalak sortzen zituzten kale urdinean. «Orratz bat besterik ez naiz, lastategi bateko orratza».

       Ed Thatcher, pianoaren teklen aldera makurturik, Eltxoaren hegaldia jotzen saiatu zen. Igande arratsalde hartako eguzki-izpiak leihoko farfailezko gortina astunen zirrikituetatik sartu eta alfonbrako arrosa gorrien gainean iraulkatzen ziren bulego nahaspilatua itzalez eta argiunez betez. Leiho ondoan eserita, Susie Thatcherrek abaildurik so egiten zion bere senarrari, bisaia zurbil hartarako begi urdinegiz so egin ere. Bien artean kokaturik, alfonbrako zelai eguzkitsuan zeuden arrosen artetik arduraz oinak finkatuz, Ellen txikia dantzan ari zen. Bi eskutxoz soineko arrosa tolesduna altxaturik zeukan eta aldian behin ahots fin eta nabarmen batek esaten zuen: «Amatxo, begira nola egiten dudan dantza».

       — Begira iezaiozu haurrari une batez —esan zuen Thatcherrek pianoa jotzeari utzi gabe—: dantzari bikaina da.

       Igandeko egunkariaren zenbait orri eroriak ziren mahaitik; Ellen haien gainean hasi zen dantzan, orriok bere oin arin ñimiñoez urratuz.

       — Ez egin hori, Ellen maitea —kexatu zen Susie felpazko aulki arrosatik.

       — Baina amatxo, hori erraz asko egin dezaket dantzan ari naizen bitartean.

       — Hori ez egiteko esan dizu amak.

       Edek Barkarola izeneko musika-pieza jotzeari ekin zion. Ellen doinu hori dantzatzen ari zen, besoak kulunkatuz eta bere oin arinez egunkaria urratuz.

       — Ed, Jainkoarren, kendu hemendik ume hau: egunkaria puskatzen ari da.

       Edek atzamarrak pausatu zituen akorde luze batean.

       — Laztana, ez egin hori, aitatxok oraindik ez du osorik irakurri.

       Ellenek berean jarraitu zuen. Halako batean, Thatcher aulkitik altxatu eta neskatoari oldartu zitzaion bere belaunetan eseraraziz. Neskatoa barrez lehertzen ari zen.

       — Ellen, amak esandakoa egin behar duzu beti, eta ez apurtu ezer, maitea. Egunkari hori egitea ez da dohainezkoa, jende askok parte hartzen du lan horretan, eta aitatxo joan da erostera eta oraindik ez du osorik irakurri. Elliek orain ulertzen du, ezta? Mundu honetan gauzak egin egin behar ditugu eta ez desegin.

       Gero, Ed Barkarolari lotu zitzaion berriro eta Ellenek dantzan segitu zuen, alfonbrako zelai eguzkitsuan zeuden arrosen artean oinak arduraz ezarriz.

       Kapela buruaren atzealdean ezarririk, sei gizon azkar jaten ari ziren jantokiko mahaian.

       — Arraioa! —oihu egin zuen mahaiaren mutur batetik egunkariari esku batekin eta kafe kikarari bestearekin eusten zion gazte batek—. Sekula entzun al duzue halakorik?

       — Zer? —purrust egin zuen zotz bat ahoaren ertz batean zeukan gizon aurpegi luze batek.

       — Suge handi bat agertu da Bosgarren Etorbidean... Gaur, goizeko hamaika eta erdietan, suge handi bat ur-deposituaren arrail batetik irten ondoren Bosgarren Etorbidearen eta Berrogeita Bigarren Kalearen arteko kale-kantoiko espaloia zeharkatzeari ekin dio. Zenbait emakumek sugea ikusita garrasi batean lasterka hasi dira alde guztietarantz...

       — Adarjotzaileren bat.

       — Hori ez da ezer —esan zuen gizon zahar batek—; mutikotan Brooklynen gu jendeari harrika ematera joaten ginen.

       — Jainkoarren! Bederatziak eta laurden! —murmurikatu zuen gazteak, egunkaria tolestuz.

       Arineketan abiatu zen Hudson Street-erantz, zein jendez gainezka baitzegoen; gizon-emakumeak azkar zebiltzan goiz hartako argi gorrixkaren pean. Hango zarata burrunbatsua zen, bai elikagaiz beteriko kamioien gurpilak eragindako kirrinkagatik, bai zaldien apo iletsuen ferrek sortutako karraskagatik. Airea hautsez beterik zegoen. M. Sullivan Co., Altzaritegia eta Biltegia zeritzoneko atearen aurrean neska bat zeukan zain, buruan loredun kapela eta kokots ahalkegabearen azpian malba-koloreko begizta handi bat erakusten zituena. Mutila burbuilatsu sentitu zen gaseosa botila ireki berriaren gisara.

       — Epa, Emily!... Aizu, soldata igo didate.

       — Ia-ia berandu heldu zinen.

       — Benetan ari naiz ordea, bi dolar gehiago irabaziko ditut hemendik aurrera.

       Neskak kokotsa alde batera okertu zuen, eta gero, bestera.

       — Niri bost.

       — Gogoan duzu zer agindu zenidan mailaz igotzen baninduten.

       Neskak begietan iltzatu zion soa, irribarretsu.

       — Eta hau hasiera besterik ez da.

       — Eta zer egin daiteke astean hamabost dolar irabazita?

       — Hilean hirurogei dolar dira eta, bide batez, inportazioko merkataritza ere ikasten ari naiz.

       — Berandu iritsiko zara, ergel hori.

       Bat-batean jiratu eta lasterka igo zen eskailera lohietan gora. Gona, tolesduna eta kanpai tankerakoa, aldenik alde kulunkatzen zitzaion.

       — Jainkoarren! Neska hau gorroto dut, gorroto dudanez!

       Eta malkoak xukatu zituen begiak kiskaltzen baitzizkioten. Bizkor zihoan Hudson Streeten behera Indiako inportatzaileak ziren Winkle&Gulick-en bulegoraino.

       Aurreko dibidietaren ondoko bizkarraldea bero zegoen eta ur gaziz bustita. Bata bestearen ondoan zetzan, biak ere praka bakero koipetsuak jantzita, erdi lo elkarri zerbait xuxurlatzen ziotelarik. Brankak Golkoko Korronteko olatu berdexkak bortizki ebakitzen zituen; beraren kontra joz pitzatutako uraren aparraren hotsa ez zen artean isildu haien belarrietan.

       — J'te dis mon vieux, moi j'fou l'camp à New York... Amarratu orduko, lehorrera salto egin eta bertan geldituko nauk. Bizimodu zikin honetaz nazka-nazka eginda nagok.

       Itsasmutilak ile horia zeukan eta arrosa eta krema-koloreko aurpegi obalatua. Hizketan ari zela, itzalitako zigarrokin bat erori zitzaion ezpainetatik.

       — Merde!

       Zigarrokina berreskuratzen saiatu zen, ordurako bizkarrean gaindi biraka hasita bazegoen ere. Eskuetatik ihes egin zion kainozuloan desagertuz.

       — Utzi hori, nahi adina zaukaat nik —esan zuen besteak, zein, ahozpez etzanda, oin zikinak eguzkiaren argi hitsean astintzen ari baitzen—. Seguruenik kontsulak berriro ontziratuko hau.

       — Ez naik harrapatuko.

       — Eta soldadutza?

       — Pikutara soldadutza. Eta Frantzia ere bai.

       — Hik estatubatuar hiritartasuna lortu nahi al duk?

       — Zergatik ez? Denok zaukaagu geure aberria aukeratzeko eskubidea.

       Besteak, pentsakor, arnasa botatzeaz batera, txistu luze bat jaulki zuen, sudurra ukabilaz igurtzi ondoren.

       — Emile, hi ez haiz batere tontoa, ez horixe —esan zuen.

       — Baina Congo, zergatik ez hator hi ere? Bizitza osoa zaborra biltzen eman nahi al duk itsasontzi zikin bateko sukaldean?

       Congo biratu eta hankak gurutzaturik eseri zen, adats kizkur beltzean hazka eginez.

       — Aizak, zenbat balio du emakume batek New York-en?

       — Ez zakiat, garestia izango duk seguru asko... Ni ez nauk lehorrera joango parrandarik egitera, lan on bat lortzera eta lan egitera baizik. Emakumeak besterik ez duk buruan ala?

       — Eta zer? Txarra al da hori? —esan zuen Congok eta berriro etzan zen bizkarrean, luze bezain zabal, kedarrez belztutako aurpegia bere beso gurutzatuetan pulunpatzen ari zela.

       — Norbait izan nahi diat mundu honetan, horixe duk esan nahi dudana. Europa ustelduta zagok, kiratsa zariok. Ameriketan bazagok aurrera egitea. Gutxienekoa duk non jaio haizen edo zein heziketa duan. Aurrera egitea, horixe duk guztia.

       — Eta orain hementxe, bizkarrean, emakume gartsu polit bat balego, ez al huke berarekin larrua jo nahiko?

       — Aberatsak garenean denetarik izango diagu, denetarik eta nahi adina.

       — Eta hemen ez al dute soldadutzarik?

       — Zertarako? Hauek sosa besterik ez ditek nahi. Lagun hurkoarekin borrokatu baino negoziatu nahiago ditek.

       Congok ez zuen erantzunik eman.

       Ahoz gora etzanda, Emile hodeiei begira zegoen. Eraikin erraldoien modura pilaturik, hodeiok mendebalderantz flotatzen ari ziren eta haien artetik, eztainu-papera bailitzan, eguzkiaren argi zuri eta distiratsua igarotzen. Itsasmutila eraikin handiez inguratutako kale luze zurietan zehar zebilen eta bere lebita eta lepo handi zuria harrokeriaz erakutsiz eztainuzko eskailera distiratsu zabaletan gora igotzen ari zen. Atari urdinetatik, marmol zaintsuz apainduriko halletan sartu zen: han dirua barra-barra zebilen eztainu-paperezko mahai handien gainean txintxin eginez. Bileteak, zilarra, urrea.

       — Merde v'là l'heure.

       Talaiatiko kanpaikada pareak nekez iritsi ziren haien belarrietara.

       — Ez ahaztu, Congo, lehorrera joaten garen lehenengo gauean... —ezpainez zarata txiki bat egin zuen—. Agur betiko itsasoari.

       — Lotan nengoan. Neska ilehori batekin ametsetan nenbilean. Heuk esnatu ez baninduk, lortuko nian.

       Emile purrustaka altxatu zen eta zutik, une batez, mendebaldeari begira geratu zen, han olatuak nikelezko zerua ebakitzen zuen lerro gorabeheratsu batean amaitzen baitziren. Gero, Emilek Congori lepotik helduta lurrerantz bultzatu eta poparantz abiatu zen arineketan. Ibiltzerakoan egurrezko eskalapoiez berebiziko zalaparta sortzen zuen.

       Kanpoaldean, ekaineko larunbat beroak bere gorputzadarrak arrastaka zeramatzan 110. Kalean behera. Susie Thatcherrek, ohean deseroso etzanda, esku urdin eta hezurtsuak ohazal gainean ezarri zituen; tabike mehearen beste aldetiko ahotsak entzuten ziren. Neska gazte batek oihu egin zuen ahots sudurkariz:

       — Ama, senarra utzi egin nahi dut.

       Gero, errietan hasi zitzaion emakume judu zahar eta serio baten ahotsa:

       — Baina Rosie, ezkon bizitzan dena ez da parrandan ibiltzea eta ondo pasatzea. Emazteak bere senarraren esanak bete ejin behar ditu eta haren alde lan ejin.

       — Ez dut nahi. Ezin dut. Ez dut zerri zikin horrekin berriro bizi nahi.

       Susie ohean eseri zen, baina ezin izan zuen entzun emakume zaharrak ondoren esan zuena.

       — Baina ni orain ez naiz judua —garrasi egin zuen neskak halako batean—. Hau ez da Errusia; New Yorken gaude. Hemen emakumeek ere euren eskubideak dituzte.

       Gero, ate-danbateko bat entzun zen eta lasaitasuna berriro nagusitu zen.

       Susie Thatcher jira eta bira hasi zen ohean, suminduta. «Jendaila honek ez nain behin ere bakean uzten». Behealdetik Alarguntsa alaia izeneko baltsea jotzen ari zen pianola baten notak zetozen. «Ene Jainkoa! Zergatik ez ote da Ed etxera itzuli? Ez diten bihotzik, ezin dun bakarrik utzi gaixorik dagoen emakume bat, kasu honetan bezala. Berekoi hutsa dun». Ahoa okertu eta negarrez hasi zen. Gero gelditu egin zen berriro, begiak sabaian finko zeuzkala, lanpararen inguruan burrunba egiten ari ziren euli gogaikarriei so. Zaldi-kotxe bat zalapartaka kalean behera. Susiek entzun zituen haurren garrasiak. Mutiko bat handik igaro zen «extra» bat deiadarka iragarriz. «Agian, sute bat izango dun, ene! Chicagoko antzoki batean gertatutako sute izugarri hura. Erotu egingo naun azkenean!». Etengabe batera eta bestera higitzen ari zen ohe barruan, azkazal zorrotzak esku-azpietan sartuz. «Beste pilula bat hartuko dinat. Ea loak hartzen nauen». Ukondoaren gainean agondu eta latorrizko kutxa txiki batetik azken tableta atera zuen. Tableta herrestan eraman zuen ur-zurrupadak eztarria gozatu zion. Begiak itxita, lasai-lasai geratu zen.

       Ikaratuta itzarri zen. Ellen korrika zebilen alde batetik bestera gelan zehar, kapela berdea atzerantz erorita eta kobre-koloreko ile kiribilak harro-harro eginda.

       — Amatxo, nik mutila izan nahi dut.

       — Egon lasai. Ama ez dago batere ondo.

       — Nik mutila izan nahi dut.

       — Baina zer egin diozu neskatoari, Ed? Nerbioak airean dago.

       — Antzezpenak hunkitu egin gaitu, besterik ez, Susie. Zuri asko gustatuko zitzaizun, oso poetikoa izan da eta hori dena. Eta Maude Adams bikain aritu da. Elliek primeran pasa du.

       — Ed, esana dizut tontakeria hutsa dela honelako ume bat eramatea...

       — Aitatxo, mutila izan nahi dut.

       — Den bezalakoa gustatzen zait nire alabatxoa. Zurekin itzuliko gara beste batean, Susie.

       — Ondotxo dakizu, Ed, ez naizela sekula sentituko hara joateko behar bezain ondo.

       Bat-batean agondu zen, zurrun. Ile lisoa eta horiska dindilizka zeukan bizkarretik behera.

       — Hil egin nahi nuke... hil egin nahi nuke, aurrerantzean ni zuentzat oztopoa ez izateko. Biok gorroto nauzue. Gorroto ez baninduzue, ez nindukezue honela utziko, bakarrik.

       Eta negarrari ekin zion aurpegia eskuez estalita.

       — Hil egin nahi nuke, hil egin nahi nuke —negar-zotinka esan zuen, ahotsa atzamarren artetik jaulkiz.

       — Tira, Susie, Jainkoaren izenean, ez duzu horrelakorik esan behar.

       Beso batez inguratu zion soina eta ohe gainean eseri zen haren ondoan. Isilpean negarrez, Susiek bere senarraren sorbaldaren gainean pausatu zuen burua. Ellen, zutik, so geratu zitzaien bere begi gris handiez. Gero, saltoka hasi zen, gora eta behera, bere artean kantari: «Ellie mutila izango da. Ellie mutila izango da».

       Astiro baina urrats luzeez zihoan Bud Broadwayn behera; apur bat herrenka egiten zuen oinak babaz josita zeuzkalako. Orube hutsen aurretik igaro zen non sastraken eta belarren artean latorrizko poteen distira ikusten baitzen. Sastrakak zumakeenak eta zorne-belarrenak ziren. Karteldegi-ilaren eta Bull Durham-en iragarkien artetik aurrera egin zuen; etxolen eta bertan behera utzitako txabolen artetik igaro zen, zaborrez eta gurpilez mukuru beteta zeuden hondakindegiak atzean utzita, non iraulkiak errautsak eta zaborra deskargatzen ari baitziren; lurrin-zulagailuak atergabe zulatzen eta karraskatzen ari ziren haitz gris izugarrien aurretik igaro zen, baita indusketen aurretik ere. Indusketetatik txintxorrez eta buztinez beteriko bagonetak, malda gogorra gaindituta, nekez heltzen ziren kalera. Ibiliaren ibiliaz, espaloi berrien eremu batera heldu zen, adreilu horizko eraikin-ilara baten parera. Budek denda eta saltoki askotako erakusleihoetan pausatu zuen begirada: janaridendak, ikuztegi txinatarrak, jatetxeak, loradendak, barazkidendak, jostundegiak, gozotegiak. Eraikin berri baten aldamioen azpitik pasatzean ohartu zen olio-lanparak konpontzen espaloiaren ertzean eserita zegoen gizon zahar bat begira zeukala. Bud haren ondoan gelditu zen prakak altxatuz. Ondoren, eztarria garbitu zuen:

       — Aizu, esango al didazu leku on bat niri lana emateko?

       — Gazte, ez dago lana ematen duen leku onik... Tira, lana egon badago, baina... Hilabete eta lau egun barru hirurogeita bost urte beteko ditut, eta bost urte nituenetik lan egiten ibili naiz eta ez dut oraindik lan onik aurkitu.

       — Nik edozein lan hartuko nuke pozik.

       — Ba al daukazu sindikatuko karnetik?

       — Nik ez daukat ezer.

       — Karnetik gabe ez dago lanik eraikuntzaren eremuan —esan zuen gizon zaharrak.

       Kokotseko ile grisak eskugainaz igurtzi eta bere lanparei ekin zien berriro. Bud eraikin berriaren burdinazko habe zurien piloari begira geratu zen harik eta onddo-kapela zeukan gizon bat zaindariaren etxolako leihotik berari so ikusi zuen arte. Aurrera egin zuen hankak arrastaka. Gauzen muinera gehiago hurbiltzerik banu...

       Hurrengo kale-kantoian, jendetza automobil zuri altu baten inguruan pilaturik zegoen. Ke-laino handiak irteten ari ziren haren atzealdetik. Polizia bat ume bati heltzen ari zitzaion galtzarbeetatik. Automobiletik, mortsaren patila zuriak zeuzkan gizon musugorri bat suminduta ari zen hizketan:

       — Polizia, nik diotsut berak harri bat bota duela... Honelako gauzak amaitu egin behar dira. Polizia batek gizatxarren eta bazter-nahasleen aurrean amore ematea ere...

       Ilea buruaren atzealdean motots tente batean bilduta zeukan emakume bat oihuka ari zen, kotxeko gizonari ukabilaz mehatxuzko keinuak eginez.

       — Polizia, ia-ia harrapatu ninduen, ia-ia harrapatu ninduen.

       Bud harakin-amantala eta beisbol-kapela atzerantz zeuzkan mutil batengana hurreratu zen.

       — Zer gertatu da?

       — Zer dakit ba nik! Kotxeen aurkako protesta horietako bat, nik uste. Zuk ez al duzu egunkaria irakurtzen? Ondo egiten dute, ez al duzu uste? Zer eskubide dute kotxe madarikatu horiek halako ziztuan ibiltzeko, emakumeak eta haurrak harrapatzen?

       — Ene, baina horrelakorik egiten al dute ba?

       — Baietz ba.

       — Aizu, zera... esango al didazu leku on bat lana aurkitzeko?

       Harakin gazteak algaraz burua atzerantz eraman zuen.

       — Hara, nik uste nuen zuk limosna eskatu behar zenuela! Zu ez zara New Yorkekoa, ezta? Neuk esango dizut zer egin behar duzun... Zuzenean jarraitu Broadwayn behera udaletxeraino...

       — Hori al da gauza guztien erdigunea?

       — Bai, hala da... Eta gero, goiko pisura igo... Galdetu alkateari... «Esadazu, ba al da lanpostu hutsik udalbatzan?»

       — Izango ez da ba! —purrustaka esan zuen Budek handik azkar urruntzen ari zela.

       — Bira egin, maiteak... bira egin, bira, putakumeak.

       — Horrelaxe hitz egin behar zaiek, Slats.

       — Zazpi, zazpi, zazpi.

       Slatsek dadoak bota zituen erpurua beste atzamar izerditsuen kontra klaskatuz.

       — Arraioa!

       — Hik ederki botatzen dituk dadoak, benetan, Slats.

       Esku zikinek beste nickel bat ipini zuten belaun adabatuez osaturiko biribilaren erdian zut agertzen zen piloaren gainean. Bost mutilak euren orpoen gainean zeuden eserita, South Street-en, farol baten argitan.

       — Aurrera dadotxoak, zuen zain gaudek... Bira egin, putakumetxoak, bira egin, madarikatuak.

       — Goazen mutilok! Hortik zatorrek Leonard kankailu hori bere lagunekin.

       — Gustura txikituko nikek...

       Mutiletako lau portuan barrena korrika zihoazen, nor bere alderantz eta atzerantz begiratu gabe. Txikiena, moko-itxurako aurpegi kokotsik gabea zuena, atzean geratu zen, lasai-lasai txanponak jasotze aldera. Gero, lasterka hasi zen hormari pega-pega eginda, eta bi etxeren arteko pasabide ilunean desagertu zen. Han zain gelditu zen, tximinia baten atzean kizkurturik. Bere lagunen ahots lausoak bat-batean sartu ziren pasabidean; gero, kalean behera aienatu ziren. Mutila zenbatzen hasi zen eskuan zeuzkan nickelak. Hamar. «Hara, berrogeita hamar zentabo... Esango diet Leonard kankailuak eraman dituela sos guztiak». Poltsikoak zulatuta zeuzkanez, alkandoraren hegal batean lotu zituen nickelak.

       Mahai obalatu zuri distiratsuan, xanpaina eta Rhin-eko ardoa edateko kopak txandakatzen ziren, toki guztietan bata bestearen ondoan. Zortzi plater zuri distiratsuetan kabiar-kanape bana; platerok limoi-zatiez inguratuta eta tipulaz eta zuringoz ondutako jakiez bustita zeuden. Hori zela eta, perla beltzen biribilak ziruditen uraza-orrien gainean.

       — Beaucoup de soing, eta ez ahaztu —esan zuen zerbitzari zaharrak, kozkorrez beteriko bekokia zimurtuz.

       Hura gizon txikia zen, ahate baten modura zebilen eta ile beltz bakan batzuk zeuzkan, garezur gangatuari irmo atxikiak.

       — Ondo dago —Emilek buruz baiezko keinu bat egin zuen, serio-serio.

       Lepoa estuegi zeukan. Azken botila xanpainari zerbitzu-mahaiaren gainean zegoen nikelezko izotz-ontzi batean eragiten ari zitzaion.

       — Beacoup de soing, sporca madonna... Morroi horrek dirua konfetia bailitzan botatzen du, ulertzen?... Eskupekoak ematen ditu, ulertzen?... Oso aberatsa da. Berdin zaio zenbat diru xahutzen duen.

       Emilek mahai-zapia eskuztatu zuen zimur bat kendu nahirik.

       — Fais pais, como, ça... Eskuak zikin dauzkazu. Agian, aztarna utziko duzu.

       Lehenengo, hanka baten gainean atseden hartuz, gero, bestearen gainean, zapia eskuetan zeuden zain. Beheko jantokitik, janariaren gurin-usainaren eta aiztoek, sardexkek eta platerek eragindako txilin-hotsen artean, baltse baten doinu kiribila igotzen zen.

       Zerbitzari zaharra agur eginez atean makurtuta ikustean, Emilek begirunezko irribarre bat egin zuen ezpainak estututa. Neska ilehori hortz luze bat, izokin-koloreko beroki batean bildurik, gizon baten eskutik helduta sartu zen. Gizon haren aurpegia ilargiaren itxurakoa zen; bere kapela garaiak kolpeleungailua zirudien, bularraren aurrean baitzeraman. Hortzak erakutsiz barre egiten zuen neska ile kizkur txiki bat, urdinez jantzia, haien atzetik heldu zen; bertan emakume lodi bat ere bazen, diadema bat buruan eta belus beltzezko zinta bat lepoaren inguruan zeuzkana; sudur luze bat; puru-koloreko aurpegi luze bat; paparrak; eskuak gorbata zuriak zuzentzen; isla beltzak kapela garaietan eta txarolezko zapatetan. Erbinude-itxurako gizon bat ere bazen han, bere urrezko hortzekin. Bele-ahotsa zeukan eta etengabe eragiten zien besoei, ezker-eskuin jende guztiari agur eginez. Alkandoraren aurrealdean nickel baten neurriko diamante bat zeukan. Arropazaindegiko neska ilegorria berokiak biltzen ari zen. Zerbitzari zaharrak ukondokada bat eman zion Emileri:

       — Horixe da, horixe da nagusia —marmar egin zuen agur gisa makurtuz.

       Emile hormari pega-pega eginda geratu zen, haiek, oinak herrestan erabiltzeak sortutako karrasken artean, gelarantz abiatu zirenean. Arnastutako patxuli-bolada batek ilearen sustraiak ere berotu zizkion.

       — Baina non dago Fifi Waters? —oihu egin zuen diamantezko botoia zeukan gizonak.

       — Esan du ordu erdi barru hemen izango dela eta ez lehenago. Bere jarraitzaileek ez diote utziko artisten atetik irteten, nik uste.

       — Sentitzen dut, ezin dugu gehiago itxaron, bere urtebetetzea izan arren. Ni ez naiz inoiz inoren zain egon.

       Unetxo batez zutik geratu zen mahai inguruan zeuden emakumeak aztertzen. Gero, frakaren mahuken eskumuturrak apur bat atera zituen kanpoalderantz eta braust eseri zen. Kabiarra begien itxi-ireki batean desagertu zen.

       — Aizu, zerbitzari, eta Rhineko ardo hori? —purrust egin zuen ahots zakarrez.

       — De suite monsieur...

       Arnasari eutsiz eta masailak estutuz, Emile platerak jasotzen ari zen. Kopak lurrinez estali ziren zerbitzari zaharrak ardoa kristal landuzko pitxer batetik zerbitzatzean, non menda-orriak, izotz-puskak, limoi-azalak eta pepino-zerrenda luzeak igerian baitzebiltzan.

       — Arranopola! Ederki, ederki!

       Diamantezko botoia zeukan gizonak bere edontzitik edan ondoren, ezpainez hots txiki bat egin zuen. Gero, ondoko emakumeari zeharka begira, edontzia lehengo lekuan utzi zuen. Emakumea ogi-puska txiki bat gurinez igurtzitzen ari zen eta, ahoan sartu zuelarik, xuxurlatu zuen:

       — Nik mokadu txikiak besterik ezin ditut jan, mokadu txikiak besterik ez.

       — Horrek, ordea, ez dizu edatea eragozten, ezta Mary?

       Emakumeak oilo baten modura egin zuen barre eta sorbaldan kolpetxo bat eman zion haizemaile itxiaz.

       — Ene, zu bai zarela ikaragarria!

       — Allume moi ça, sporca madonna! —demanda egin zion belarrira zerbitzari zaharrak Emileri.

       Zerbitzu-mahaiko bi plater-berogailuak piztean, jerez beroaren, kremaren eta otarrainaren usaina hedatu zen jantokian zehar. Airea bero zegoen, txilinez, perfumez eta kez galkaturik. Newburg erara prestaturiko otarraina mahaietara eraman eta edontziak berriro bete ondoren, Emile horman bermatu zen ile hezea eskuztatuz. Begiak ondoko emakumearen sorbalda gurietan behera limurtu zituen, bizkar hautseztatuan gaindi, firfail-pilo baten azpian zegoen krisket ñimiño batera iritsi arte. Emakumeak bere aldameneko gizon burusoilari hanka bat estekatua zion bere hanken artean. Emakumea gaztea zen, Emileren adinekoa, eta ezpainak busti eta erdi irekirik, begirada irmoki finkatuta zeukan gizonaren bisaian. Horrek zorabioa eragin zion Emileri, baina ezin zuen beste inora begiratu.

       — Baina zer gertatu ote zaio Fifi politari? —purrust egin zuen diamantezko botoia zeukan gizonak, ahoa otarrainez beterik—. Gaur gauean arrakasta handia lortuko zuen saioren batean eta gure jaitxo hau ez zaitzaion erakargarria irudituko.

       — Hori nahikoa da edozein neskaren burua asaldatzeko.

       — Tira, bere bizitza laburreko ustekaberik handiena hartuko du bere zain izango ginela uste bazuen. Kar, kar, kar! —algara egin zuen diamantezko botoidun gizonak—. Ni ez naiz sekula inoren zain egon eta hau ez da lehenengo aldia izango.

       Mahaiaren beste muturrean, ilargi-aurpegidun gizonak bere platera kendua zuen eta bere aldameneko emakumearen eskumuturrekoarekin jolasean ziharduen.

       — Gaur gauean zu zara Gibson neska onena, Olga.

       — Nire erretraturako posatzen ari naiz —esan zuen emakumeak bere kopa kontrargitan altxatuz.

       — Gibsonentzat?

       — Ez, benetako margolari batentzat.

       — Jainkoak daki erosi egingo dudala.

       — Zuk beharbada ez duzu horretarako aukerarik izango.

       Olgak bere Pompadour orrazkera gizona zegoen lekurantz makurtu zuen.

       — Zu demasako harpajolea zara, Olga.

       Emakumeak irribarre egin zuen ezpainak bere hortz luzeen kontra estutuz. Gizon bat diamantezko botoidun gizonaren alderantz makurtzen ari zen, mahaian kolpetxo txiki batzuk atzamar txiki batez ematen ziharduela.

       — Inola ere ez. Finken negozioaren aldetik, 23. Kaleak porrot egin du... Jende guztiak daki... Baina egunen batean, inor aurrean ez dagoela, Mr. Godalming, zera galdetu nahi nizuke... Nondik atera ote dira New York-eko dirutza handiak? Astor, Vanderbilt, Fish... Etxeen salerosketatik, noski. Gure esku dago sortuko diren etekinetan parte hartzea... Egun hori gainean dago... Erosi 40an...

       Diamantezko botoidunak bekain bat kakotu eta burua inarrosi zuen.

       — «Edertasunaren altzoan gau bat eman nahi izanez gero, ahantz ditzagun geure kezka guztiak», edo horrelako zerbait... Aizu, zerbitzari, zer dela eta behar duzu horrenbeste denbora xanpaina ekartzeko?

       Zutik jarri eta esku batean eztula egin zuen. Gero, ahots pitzatuaz hasi zen kantari:

              Atlantikoa beterik balego xanpainaz,

              olatu distiratsuetan dabilen xanpainaz.

       Guzti-guztiek jo zuten txalo. Zerbitzari zaharrak Alaska erre bat zatikatu berria zuen eta, aurpegia erremolatxa bezain gorri, xanpaina botila bat larri-larri irekitzen hasi zen. Kortxoaren dunbotsarekin batera, diademadun emakumeak txilio bat jaulki zuen. Diamantezko botoia zuen gizonaren alde egin zuten topa:

              Mutil bikaina da eta...

       — Tira, nola deitzen diozue zuek plater honi? —galdetu zion sudur luzeak ondoko neskari, haren lekurantz makurtuz. Emakume ile beltz hark artesia buru erdian zeukan eta mahuka zabalekiko jantzi berde argi bat soinean.

       Begi-keinu bat egin zuen ezari-ezarian eta soa tinko finkatu zuen haren begi beltzetan.

       — Hau da inoiz jan dudan gisaturik gozoena... Ba al dakizu, andereño? Ni ez naiz sarri etortzen hiri honetara... —kopa hustu zuen—. Eta etortzen naizenetan nazka-nazka eginda alde egiten dut... Xanpainaren ondorioz, begirada distiratsua eta gartsua zeukan. Lepoaren eta sorbalden ingurumariak aztertzen ari zitzaion eta begiak emakumearen beso biluzian zehar lerratu zitzaizkion. Baina oraingoan nik uste...

       — Prospekzio-egileen bizimoduak bikaina izan behar du —eten egin zion emakumeak ahalkez.

       — Garai batean, bai, bizimodua bikaina zen, gogorra, baina gizonen bizimodua... Pozten naiz orduko aukeraz baliatu izanaz... Gaur egun ez nuke orduan beste zorterik izango.

       Neska gizonari begira geratu zitzaion.

       — Zu bai apala! Horri zortea deitzea ere!

       Emile zutik zegoen gela pribatuko atearen aurrean. Ez zegoen gehiagorik mahaietara eramateko. Arropazaindegiko neska ilegorria handik igaro zen farfaildun kapa handi bat besoan zeramala. Emilek irribarre egin zuen haren arreta erakarri nahiz. Neskak sudurra zimurtu eta inarrosi zuen airean. «Ez zidak begiratu nahi zerbitzaria naizelako. Diru asko irabazten dudanean ikusiko ditek».

       — Aizu, eskatu bi botila Moet&Chandon Charlie-ri, gout américain —esan zion belarrira zerbitzari zaharrak ahots txistukariz.

       Ilargi aurpegiduna zutik zegoen.

       — Jaun-andreok...

       — Ixo txerri-kortan... —eskatu zuen norbaitek halako batean.

       — Urde handiak hitz egin nahi du —esan zuen Olgak ahapeka.

       — Jaun-andreok, zoritxarrez, gure artean Belengo izarra eta lehenengo aktorea ez dag...

       — Gilly, ez zakarkeriarik bota —esan zuen diademadun emakumeak.

       — Jaun-andreok, ez dut ohiturarik...

       — Gilly, mozkortuta zaude.

       — ...Baldin marea... esan nahi dut, baldin urak gure alde edo gure kontra badaude...

       Batek fraketik tira egin zion eta ilargi-aurpegiduna braust eseri zen bere aulkian.

       — Ikaragarria da... —esan zion diademadun emakumeak mahaiburuko gizon aurpegi luze tabako-kolorekoari—, ikaragarria da, koronel, zer-nolako zakarkeriak esaten dituen Gillyk mozkortuta dagoenean.

       Koronela puru baten eztainu-paperezko estalkia kontu handiz zabaltzen ari zen.

       — Egia al da, laztana? —esan zuen hitzak astiro ahoskatuz.

       Bibote gris laztu baten gainean, bere aurpegiak ez zuen ezer adierazten.

       — Istorio ikaragarri bat dago Atkins izeneko gizajo horri buruz, Elliot Atkins, Mansfield-ekin lan egiten zuena...

       — Benetan? —esan zuen hoztasunez koronelak, puruaren punta nakarrezko kirtena zeukan labana txiki batez ebakitzen zuen bitartean.

       — Aizu, Chester, entzun al duzu Mabie Evans arrakasta handia lortzen ari dela?

       — Egia esan, Olga, ez dakit nola egiten duen. Gorpuzkeraz ez da hain polita...

       — Kansas-en gelditu zen gau batean, bertan ari baitzen lanean. Hitzaldi bat bota zuen mozkor-mozkor eginda...

       — Neskak ez daki kantatzen ordea...

       — Gizajoak sekula ez zuen gauza handirik egin eszenatoki gainean...

       — Gorpuzkera ez du batere polita, ez horixe!

       — Eta hitzaldia Bob Ingersollek ematen dituenen modukoa izan zen...

       — Hura bai gizon jatorra!... Ai, nik harreman estua izan nuen berarekin Chicagon, aspaldiko garaietan...

       — Benetan?

       Koronelak kontu handiz hurbildu zuen poxpolu piztu bat puruaren puntara...

       — Eta orduan, tximista baten dirdai izugarria nagusitu zen eta suzko bola bat leiho batetik sartu eta bestetik atera zen.

       — Eta zera... hil al zen?

       Koronelak ahokada bat ke, urdina, sabairantz bota zuen.

       — Zer esan duzu zuk? Tximista batek hil duela Bob Ingersoll? —oihu egin zuen Olgak—. Ondo merezita zeukan ateo nazkagarri horrek.

       — Ez, hori ere ez da; gertakari horrek eragin zion beldurrak ikusiarazi zion zer den garrantzitsua bizitzan eta gaur egun Eliza Metodistan sartuta dago.

       — Bitxia da zenbat aktore sartzen diren apaiz.

       — Ezin da entzulerik lortu bestela —purrust egin zuen diamantezko botoidunak.

       Atearen beste aldetik, bi zerbitzariak barruko zalapartari adi zeuden.

       — Tas de sacrés cochons, sporca madonna! —esan zuen zerbitzari zaharrak ahots txistukariz eta Emilek sorbalda jaso zuen—. Neska beltzaran horrek gau osoa zuri begira eman du —erantsi zuen, Emileri begi-keinu bat egiten ziola—. Beharbada gaur gauean zerbait harrapatuko duzu.

       — Nik ez dut ezer nahi ez neska horiekin ez euren gaixotasun zikinekin.

       Zerbitzari zaharrak zaplada bat eman zuen bere izterraren kontra.

       — Gaur egun ez dago gizonik... Gaztetan neska batek ere ez zidan ihes egiten niri.

       — Begiratu ere ez dute egiten neska horiek —esan zuen Emilek hortzak estutuz—. Maniki bizidunak: horixe besterik ez gara eurentzat.

       — Itxaron pixka bat, denborarekin ikasiko duzu.

       Atea ireki egin zen. Biak begirune handiz makurtu ziren diamantezko botoia zeukanaren aurrean. Norbaitek bi emakume-hanka margotuak zizkion alkandoraren aurrealdean. Masailak gorri-gorri zeuzkan. Begi baten behealdeko ertz eroriak itxura xelebrea ematen zion bere erbinude-aurpegiari.

       — Zer arraio, Marco, zer arraio! —marmar egin zuen—. Ez dugu ezer edateko... Ekarri Ozzeano Atlantikoa eta bi litro gehiago.

       — De suite monsieur...

       Zerbitzaria makurtu egin zen.

       — Emile, esaiozu Augustori, oraintxe bertan et bien frappe.

       Korridorean behera, Emilek kantari entzun zien:

              Atlantikoa beterik balego xanpainaz,

              olatu distiratsu...

       Ilargi-aurpegiduna eta sudur luzea komunetik eskutik oraturik zetozen, halleko palmondoen artetik zabuka.

       — Alproja hauek tripako mina sortarazten didate.

       — Bai, jauna! Aspaldiko garaietan San Frisko-n antolatzen ziren afariak oso bestelakoak ziren.

       — Haiek ziren garaiak, haiek!

       — Horretazz ari garela —ilargi-aurpegiduna horman bermatu zen—, Holyoke, nire lagun maitea, gaur goizzeko egunkarietan ikusi al duzzu gomaren merkataritzari buruzz idatzi dudan artikulu polita?... Akzziodunak sagutxoen modura eroriko dira.

       — Zer dakizu zuk gomari buruz?... Material hori oso txarra da.

       — Itxaron eta ikusi, Holyoke, nire lagun maitea, aukera paregabe bat galdu nahi ezz baduzzu... Mozzkortuta ala ezz, diruaren usaina... airean hartzen dut nik.

       — Zergatik ez duzu, ba, txakur txikirik ere?

       Sudur luzeari aurpegi gorria more jarri zitzaion. Soina aurrera eta atzera zerabilen, barrez itota.

       — Nik dakidana beti lagunei esaten diedalako —esan zuen besteak, gehiegi edanaren eragina inondik inora ageri ez zuelarik—. Aizu, mutil, non dago jangela pribatua?

       — Par ici, monseieur...

       Zurrunbilo baten antzera, akordeoi-izurrekiko soineko gorri bat igaro zen haien aurretik: aurpegi obalatu txiki bat, ile kiribil marroiak mugaturik, nakarrezkoak ziruditen hortzak aho irribarretsu ireki batean.

       — Fifi Waters! —deiadar egin zuten denek—. A, Fifitxo, laztana, etorri hona, besarkatu nahi zaitut.

       Aulki batera igo zuten eta emakumea zabuka hasi zen noiz hanka batean, noiz bestean. Xanpaina kopa okertu batetik tantaka ari zen.

       — Eguberri on!

       — Urte berri on!

       — Eta urte askoan ospa dezagula egun hau...

       Emakumearen ondoren iritsi zen mutil ilehori bat, oso modu aldrebesean, bilin-balan zebilen mahaiaren inguruan, kantari:

              Animalien feriara joan ginen

              eta han txoriak eta piztiak zeuzkaten,

              eta babuino handia ilargiaren argitan

              bere ile gorrixka orrazten eta orrazten.

       — Iufala! —oihu egin zuen Fifi Watersek, diamantezko botoidunari ilea nahasiz—. Iufala!

       Jauzi eginez jaitsi eta alaiki saltoka hasi zen hankei gora eta behera etengabe eraginez eta, aldi berean, gona belaunetaraino altxatuz.

       — Oh la la! Bai ostikolari ona neska frantses hau!

       — Erne ibili Pony balletarekin.

       Hanka lerdenen, zeta beltzezko galtzerdi distiratsuen eta borladun zapatatxo gorrien dirdaia gizonen aurpegietan islatzen zen.

       — Hau bai emakume eroa! —oihu egin zuen diademadun emakumeak.

       «Iufala». Holyoke balantzaka zebilen atean eta kapela garaia sudur-punta distiratsurantz okertua zuen. Fifik garrasi egin eta ostiko bat eman zion kapelan.

       — Gol! —oihu egin zuten denek batera.

       — Jainkoarren, ostikoa eman didazu begian!

       Emakumeak unetxo batez zur eta lur begiratu zion eta negar batean hasi zen diamantezko botoidun jaunaren paparrera bilduta.

       — Nik ez dut honelako irainik merezi.

       — Igurtzi beste begia.

       — Norbaitek benda bat ekar dezala...

       — Demontre! Ia-ia begi bat atera zion!

       — Eskatu taxi bat.

       — Non dago mediku bat?

       — Ez da batere erraza izango, laguntxo.

       Malkoz eta odolez beteriko musuzapi bat begian ipinita alde egin zuen sudur luzeak, estropezuka. Gizonak eta emakumeak haren atzetik atera ziren. Mutil ilehoria azkena izan zen irteten, zabuka eta kantuka irten ere:

              Babuino handia ilargiaren argitan

              bere ile gorrixka orrazten eta orrazten.

       Burua mahai gainean, Fifi Waters negar zotinka ari zen.

       — Ez egin negar, Fifi —esan zuen koronelak, zeinak arratsalde osoa emana baitzuen leku beretik mugitu gabe—. Hau ondo etorriko zaizu, nik uste.

       Eta mahaian zehar kopa bat xanpaina helarazi zion.

       Malkoak xukatu eta zurrutada txikitan hasi zen edaten.

       — Epa Rogers, zer moduz, adiskidea?

       — Ondo antzean, eskerrik asko... Apur bat aspertuta, ez duzu uste? Gau bat horrelako alprojekin!...

       — Gose naiz.

       — Antza, ez dago ezer jateko.

       — Hemen zeundela jakin izan banu, lehenago etorriko nintzen, benetan diotsut.

       — Bai?... Oso atsegina zara.

       Errauts-puska luze bat erori zen koronelaren purutik. Altxatu egin zen.

       — Aizu, Fifi, orain zaldi-kotxe bat hartu eta buelta bat ematera joango gara parkean zehar.

       Emakumeak xanpaina zurrutada batez amaitu zuen eta pozarren onetsi zuen eskaintza.

       — Ene Jainkoa! Laurak dira! Beroki txukunen bat izango duzu, ezta?

       Emakumeak baietz adierazi zuen buruaz.

       — Ederki, Fifi... sasoian zaude, nik uste.

       Koronelaren tabako-koloreko aurpegia irribarretan urtzen ari zen.

       — Tira, goazen.

       Fifi bere ingurura begira jarri zen, zorabiatuta bailegoen.

       — Ez da inor nirekin etorri ala?

       — Hori ez zen inola ere beharrezkoa!

       Hallean mutil ilehoria suteetarako ontzi batean patxadaz oka egiten topatu zuten, palmondo artifizial baten azpian.

       — O! Bakean utziko dugu —esan zuen emakumeak sudurra zimurtuz.

       — Hori ez zen inola ere beharrezkoa —esan zuen koronelak.

       Emilek berokiak eraman zizkien. Ordurako neska ilegorria etxera joana zen.

       — Aizu, mutil —koronelak makila astindu zuen—, eskatu zalgurdi bat, mesedez... Saiatu zaldia otzana izan dadila eta zaldizaina ez dadila mozkortuta egon.

       — De suite, monsieur.

       Teilatuez eta tximiniez haraindi, zeru urdina ikus zitekeen, zafiro-kolorekoa. Koronelak goiztiriko airea hiruzpalau aldiz indarrez arnastu eta purua estoldara bota zuen.

       — Zer deritzozu Cleremont-en gosari txiki bat egiteari? Gau osoan ez dut ezer ganorazkorik jan.

       — Puagg, xanpaina hau gozoegia da! A ze nazka!

       Fifik lelo baten modura egin zuen barre. Koronelak zaldiari apoak aztertu ondoren, burua laztandu zion eta kotxean sartu ziren bi-biak. Bere beso azpian, koronelak kontu handiz oratu zion Fifiri, haren soina uzkurtuz, eta alde egin zuten handik. Instant batez, Emile jatetxeko atean gelditu zen bost dolarreko bilete bati zimurrak kentzen. Nekatuta zegoen eta mina zeukan oinbularretan.

       Emile jatetxearen atzeko atetik ateratzean, Congorekin egin zuen topo, itxaroten baitzeukan, sarrerako eskailera-maila batean eserita. Jaka higatuaren lepo jasoaren azpian, Congoren azalak berdexka zirudien, hotza sortarazteko moduko berdexka.

       — Hau nire laguna duk —esan zion Emilek Marcori—. Ontzi berean etorri gintuan.

       — Aizak, ba al daukak botila bat fine jakan? Sapristi, neskatxa gozo batzuk hemendik irteten ikusi ditiat eta ez zituan batere zatarrak.

       — Zer duk baina?

       — Lanetik bota naitek, horixe duk dena... Ez diat ezer nahi morroi horrekin. Goazemak kafe bana hartzera.

       Kafea eta erroskilla batzuk eskatu zituzten orube huts bateko otordu-bagoi batean.

       — Eta zera, gogoko al duk herri zikin hau? —galdetu zuen Marcok.

       — Bai, zergatik ez? Ni edozein lekutan nagok gustura. Dena duk berdina. Frantzian gaizki ordaintzen diate eta ondo bizi haiz; hemen, ordea, ondo ordaintzen diate eta gaizki bizi haiz.

       — Questo paese e completamente soto sopra.

       — Uste diat itsasora itzuliko naizela.

       — E aizue, aprenditu gure hizkuntza, ostia! —esan zuen gizon azalore-aurpegi batek, hiru kafe-katilu barra gainean bortizki jarriz.

       — Zuen hizkuntzaz hitz egiten badugu —erantzun zuen zorrotz Marcok—, beharbada zuri ez gustatuko guk esaten duguna.

       — Zer dela eta bota haute?

       — Merde! Ez zakiat. Liskar bat izan nian dendako nagusiarekin, gamelu zahar hori... Zalditegiaren ondoko atean bizi zuan. Gurdiak ezezik bere etxeko zorua ere garbitu behar izaten nian... Bere emazteak honelako aurpegia zeukaan.

       Congok ezpainak milikatu eta begiak okertzen saiatu zen.

       Marcok barre egin zuen:

       — Santissima Maria putana! Nola moldatzen hintzen haiekin hitz egiteko?

       — Gauzak hatzaz seinalatzen zitizten; orduan, nik, baietz adierazteko, buruaz keinu bat egin eta Awright esaten nian. Zortzietatik seietara egiten nian lan, eta egunetik egunera gero eta lan zikin gehiago agintzen zidatean... Bart esan zidatean komun-ontzia garbitzeko. Nik ezetz esan nian buruaz... Hori emakumeen lana duk. Nagusiaren emaztea oso-oso haserre garrasika hasi zuan. Orduan, ni ingelesa ikasten hasi ninduan. Go awright to'ell esan nioan nik... Orduan, agurea zigorra eskuetan zeukala azaldu eta kalera bota nindian aste hura ez zidala ordainduko esanez... Borrokan ari ginen bitartean polizia bat agertu zuan. Orduan, ni saiatu ninduan poliziari esaten agureak hamar dolar zor zizkidala astebeteko lanagatik. Eta berak esan zidaan: «Utikan zorritsu italiar hori! Eta porraz jo nindian kaskoan... Merde alors...»

       Marco gorri zegoen haserrearen haserrez.

       — Zorritsu italiarra deitu al zian?

       Congok, ahoa erroskillez beterik, baiezko keinu bat egin zuen.

       — Eta bera irlandar harroputz bat besterik ez zuan —marmarrean esan zuen Marcok ingelesez—. Nazka-nazka eginda nagok hiri zikin honetaz...

       — Mundu guztian berdin-berdin gertatzen duk, poliziak jipoitu egiten gaitik, aberatsek esplotatu egiten gaitiztek euren soldata kaskarrekin, eta nor da erruduna?... Dio cane! Heu, neu, Emile...

       — Guk ez diagu mundua egin... Haiek dituk mundua egin dutenak edo Jainkoa, beharbada.

       — Jainkoa euren alde zagok, polizia baten modura... Jainkoa hiltzeko ordua iritsiko duk... Ni anarkista nauk.

       Congok ahapeka abestu zuen: «Les bourgeois à la lanterne, nom de Dieu!»

       — Hi gutarra al haiz?

       Congok soina goratu zuen.

       — Ni ez nauk ez katolikoa ez protestantea. Nik ez zaukaat ez dirurik ez lanik. Ikusi hau.

       — Begira.

       Hatz zikin batez Congok tarratada luze bat seinalatu zuen bere praken belaunean.

       — Hau duk anarkismoa... Arraioa! Senegalera joan eta beltz bihurtuko nauk.

       — Horren itxura baduk behintzat —barre egin zuen Emilek.

       — Horrexegatik deitzen zidatek Congo.

       — Baina horiek txorakeriak dituk —jarraitu zuen Emilek—. Gizaki guztiak berdinak dituk. Baina batzuek aurrerantz egiten ditek eta beste batzuek ez... Horrexegatik etorri ninduan ni New Yorkera.

       — Dio cane, nik ere horixe uste nian duela hogeita bost urte... Ni bezain zaharra haizenean ikusiko duk. Ez al dik inoiz lotsarik ematen? Hemen... —bere hazkozkorrez kolpetxo batzuk eman zituen bere papar zurrunaren gainean— zerbait sumatu diat, erretzen, itotzen nauen zerbait, hemen... Orduan, neure artean esan diat: «Courage, iritsiko duk gure eguna, iritsiko duk gure egun odoltsua».

       — Eta nik esaten zioat neure buruari —eten zuen Emilek—: «Dirua daukaanean, motel...»

       — Entzun, Turin-dik alde egin aurretik, mamma ikustera joan nintzenean, burkideen mitin batean izan ninduan. Capua-ko bat altxatu zuan hitz egiteko... mutil eder bat, garaia, argala... Esan zian indarra iraultzaren ondoren desagertuko zela, inor inoren lanaren kontura bizi izango ez zenean. Polizia, gobernuak, armadak, presidenteak, erregeak... hori dena duk indarra. Indarra ez duk benetakoa, irudimenaren fruitua baizik. Langileek sortu ditek hori guztia, horretan sinesten dutelako. Diruan eta ondasunetan sinesteari uzten diogun egunean, amets bat bezalakoa izango duk esnatzen garenean. Ez diagu ez lehergailurik ez barrikadarik beharko... Erlijioa, politika, demokrazia eta hori dena gu lo edukitzeko beste ezertarako ez duk... denok herriari esan behar zioagu: «Esnatu».

       — Kalera protesta egitera hoanean, ondoan izango nauk —esan zuen Congok.

       — Ba al dakizue zein den lehenago aipatu dizuedan gizona?... Gizon hori, Enrico Matalesta, Italiako gizonik handiena duk Garibaldi-ren ondoren... Bizitza osoa kartzelan eta erbestean eman dik, Egipton, Ingalaterran, Hegoamerikan, leku guztietan... Ni bere modukoa banintz, berdin litzaidakek zer egingo lidaketen: urkatu, tirokatu... berdin-berdin... zoriontsua izango nindukek.

       — Horrelako morroi batek zoratuta egon behar dik —esan zuen Emilek poliki-poliki—. Zoratuta egon behar dik.

       Marcok zurrutada batez kafea amaitu zuen.

       — Egon pixka bat. Hi gazteegia haiz. Denborarekin ulertuko duk... Haien lanari esker, banan-banan ulertzen ari gaituk. Eta ez ahaztu zer esan dudan... Agian, zaharregia izango nauk, agian hilda egongo nauk, baina egunen batean langileak euren morrontzatik askatuko dituk... Kalera irtengo zarete eta polizia korrika hasiko duk, banketxe batean sartuko zarete eta han dirua lurrean sakabanaturik egongo duk eta zuek ez zarete gelditu ere egingo bilete bat bera ere jasotzeko... diruak ez baitu ezertarako balio izango. Mundu osoan prestatzen ari gaituk. Txinan ere burkideak zaudek... Frantziako zuen komuna hasiera izan zuan... Sozialismoak porrot egin zian. Anarkistek jo behar ditek hurrengo kolpea... Guk porrot egiten badugu, beste batzuk etorriko dituk...

       Congok aharrausi egin zuen.

       — Ezin zioat logaleari eutsi.

       Kanpoaldean, limoi-koloreko goiztiriak kale hutsak blaitu zituen, erlaitzetatik, sute-eskaileren eskudeletatik eta zakarrontzien ertzetatik tantak isuriz, eraikinen arteko itzalezko blokeak birrinduz.

       Kaleko argiak itzalita zeuden. Kale-kantoi batetik Broadwayrantz begiratu zuten; handik kale meharra eta idorra ematen zuen, suak barrenak atera izan balizkio bezala.

       — Egunsentia ikustean —esan zuen Marcok, bere ahotsak eztarrian karranka eginez— beti esaten zioat neure buruari: «Beharbada... beharbada gaur».

       Eztarria garbitu eta farol baten oinera txistua bota zuen; gero, bere ahate-ibilkeraz urrundu zen haiengandik, indarrez aire freskoa sudurraz hartuz.

       — Egia al da, Congo, berriro ontziratzeko asmoa duala?

       — Zergatik ez? Munduan zehar ibili beharra zagok...

       — Hire falta nabarituko diat... beste gela bat aurkitu beharko diat.

       — Lagunen bat aurkituko duk gela partekatzeko.

       — Baina hori egiten baduk, marinela izango haiz bizitza osoan.

       — Eta? Aberatsa eta ezkondua haizenean, hiri bisita egitera etorriko nauk.

       Seigarren Etorbidean behera zihoazen. Haien buru gainean, tren jaso batek orro egin zuen, trabesen artean motelduz zihoan triki-traka burrunbatsu bat atzean utziz.

       — Zergatik ez duk beste lan bat bilatzen hemen apur bat geratzeko?

       Congok bi zigarro oker atera zituen jakaren aurrealdeko poltsikotik, Emileri bat luzatu zion, eta praken atzealdean poxpolu bat piztuta kea emaro-emaro bota zuen sudurretik.

       — Honetaz nazkatuta nagok, esaten diat ba —esku zapala zintzur-sagarrera eraman zuen—, honaino... Beharbada etxera itzuliko nauk eta Bordeleko neskatxei bisita egin... Haiek, behintzat, ez zaudek soilik bale-bizarrez eginda... Boluntario sartuko nauk itsas armadan eta borla gorriko txapel bat jantziko diat... Neskei gustatzen zaiek. Ez zagok bizimodu hoberik... Mozkortzea, soldata kobratzeko egunean sekulako iskanbila sortzea eta Ekialde Urruna ikustea.

       — Eta sifiliak jota hiltzea hogeita hamar urterekin...

       — Eta?... Zazpi urte behar dituk gorputza berritzeko.

       Euren ostatuko eskailerek barazkien eta garagardo garratzen usaina zuten. Estropezuka igo ziren, aharrausika.

       — Zerbitzarion lana kaka zaharra duk... Oso nekagarria duk... Min handia eragiten dik oinazpietan... Begira, gaurko eguna polita izango duk. Dagoeneko eguzkiak aurreko ur-depositoan jotzen dik.

       Congok zapatak, galtzerdiak eta prakak erantzi eta katu baten modura kizkurtu zen bere ohean.

       — Pertsiana malapartatu hauekin argi guztia barrura sartzen duk —xuxurlatu zuen Emilek, ohearen kanpoaldeko ertzean soina luzatuz.

       Izara zimurtsuen artean aztoraturik mugitzen zen, ezeroso. Bere ondoan, Congo lasai eta erregularki hartzen zuen arnasa. «Horrelakoa banintz», pentsatu zuen Emilek berekiko «inoiz ezertaz kezkatuko ez banintz... Baina hori ez duk munduan aurrera egiteko bidea... Ene Jainkoa! Hori bai ergelkeria... Marco txolintzen hasita zagok».

       Eta etzanda geratu zen, sabaiko orban lizunezkoei begira, eta tren jasoaren orroak gelan burrunba egiten zuen bakoitzean ikaratu egiten zen. «Jainkoaren izenean, dirua aurreztu behar diat». Bira egiten zuenetan, ohearen kozkor batek kirrinka egiten zuen eta orduan gogora etortzen zitzaion Marcoren ahots zakar eta txistukaria: «Egunsentia ikustean beti esaten zioat neure buruari: beharbada gaur...»

       — Barkatu, Mr. Olafson, une bat besterik ez da izango —esan zuen etxeen salerosketetarako agenteak—, zuk eta zure andreak pisuari buruz erabakia hartzen duzuen bitartean...

       Haiek elkarren ondoan geratu ziren gela hutsean. Leihotik Hudson ibai arbel-kolorekoari begira zeuden, baita gerraontzi ainguratu batzuei eta ibaian gora bira egiten ari zen goleta bati ere.

       Bat-batean emakumea, begiak distiratsu, bere gizonarenganantz jiratu zen:

       — O Billy, pentsatu horretaz unetxo batez.

       Gizonak sorbaldetatik helduta berarenganantz erakarri zuen emaztea apurka-apurka.

       — Ia-ia honaino iristen da itsasoaren usaina.

       — Billy, hona bizitzera etorriko garela pentsatzea ere... Riverside Drive-ra. Egun bat ezarri behar dut bisitak hartzeko. William C. Olafson-en andrea, 218 Riverside Drive... Ez dakit egokia izango ote den gure bisita-txartelean helbidea ipintzea.

       Emakumeak eskutik hartu eta bere atzetik gidatu zuen erratzaz ondo garbitutako gela hutsetan barna, non ordura arte ez baitzen inortxo ere bizi izan. Gizona handia eta astuna zen; begi urdin lausoak zeuzkan, haur baten buru zurian hondoratuak.

       — Diru asko da, Bertha.

       — Orain ordain dezakegu, bai noski. Gure diru-sarreren arabera bizi behar dugu... Zure posizioak hala eskatzen du... Eta pentsa zein zoriontsuak izango garen.

       Agentea korridoretik zetorren eskuak igurtziz.

       — Ondo, ondo, ondo... Ikusten dudanez, baietz erabaki duzue... Oso argiak zarete, gainera. Ez dago leku hoberik New Yorken eta hilabete batzuk barru hemen ezin izango duzue ezer aurkitu, ez ezaupideez ez diruaz baliatuta.

       — Bai, hilabeteko lehenengo egunetik hartuko dugu.

       — Oso ondo... Ez zaizu damutuko hartutako erabakia, Mr. Olafson.

       — Bihar goizean txeke bat bidaliko dizut.

       — Zuk nahi bezala... Eta zein da zuen oraingo helbidea, mesedez...

       Agenteak koaderno bat atera eta arkatz baten punta mihiaz busti zuen.

       Emakumea bere senarraren aurrean jarri zen.

       — Ipini Astor Hotela.

       — Momentuz gauzak altzari-biltegi batean ditugu.

       Mr. Olafson gorritu egin zen.

       — Eta... zera... mesedez, bi pertsonaren izenak nahiko genituzke erreferentzia izateko, New Yorken.

       — Ni Keating eta Bradley osasun-ingeniariekin nago, Park Avenue 43...

       — Zuzendariorde orokor izendatu berri dute —erantsi zuen Mrs. Olafsonek.

       Riverside Drive-ra irten ziren eta han oso haize zakarra zebilen. Orduan, emakumeak oihu egin zuen:

       — Oso-oso zoriontsua naiz, maitea... Orain bai merezi izango duela bizitzak.

       — Baina zergatik esan diozu Astorren bizi garela?

       — Ezin nion esan Bronx-en bizi garela. Juduak ginela pentsatuko zuen eta ez zigun pisua alokatuko.

       — Baina zuk badakizu ez ditudala honelako gauzak gogoko.

       — Tira, Astorrera aldatu besterik ez dugu egin behar aste honetan geratzen diren egunetarako, horrek horrenbeste kezkatzen baizaitu... Ni ez naiz sekula egon erdialdeko hotel handi batean.

       — O Bertha, printzipioak dira... Nik ez dut atsegin zu horrelakoa izatea.

       Emakumea jiratu eta begira geratu zitzaion sudurzuloak etengabe itxi-irekika.

       — Hain zara ahula, Billy... Nahiago nuke benetako gizon batekin ezkondu izan banintz.

       Senarrak besotik oratu zion.

       — Goazen hemendik —esan zuen zakar, beste aldera begira.

       Kale-buru batean gora egin zuten, bi oruberen artean. Kale-kantoi batean oraindik egurrezko baserri baten erdi korrokoila nabarmen ageri zen. Gela erdi bat ikus zitekeen zut, eta bertako hormetan loreez apaindutako paper urdina zegoen, orban marroiek jana. Orobat, kez belztutako sutondo bat bazen bertan, baita txiki-txiki eginda zegoen horma-armairu bat eta burdinazko ohe bat ere, bi zatitan tolestatua.

       Platerak behin eta berriro igarotzen ziren Buden atzamar koipetsuen artetik. Jaki-hondarren eta xaboi-bits beroaren usaina. Platerok bi aldiz mostratxa txiki batez igurtzi, uretan sartu, xaboia kendu eta xukaderan utzi, mutil judu sudur luzeak lehortu ditzan. Belaunak zipriztinez bustiak, koipea besoetan gora, ukondoak sorgorturik.

       — Kontxo, hau ez da zuri batentzako lana.

       — Niri berdin zait, kontua jatea da —esan zuen mutil juduak, plateren abarrotsari eta sutegiko zalapartari zein borborrari bere ahotsa gailenaraziz. Han hiru sukaldari izerditsu arrautzak, urdaiazpikoa, hanburgesak, patatak eta latako behiki xehatua frijitzen ari ziren.

       — Bai, nik ondo jaten dut —esan zuen Budek, mihia hortzetatik igaroaraziz, handik haragi gazi apur bat erauzi baitzuen, mihiaz ahosabaiaren kontra zanpatu zuena.

       Platerok bi aldiz mostratxa txiki batez igurtzi, uretan sartu, xaboia kendu eta xukaderan utzi, mutil judu sudur luzeak lehortu ditzan. Su-etena egin zen. Mutil juduak zigarro bat luzatu zion Budi. Zutik zeuden, harraskan bermatuta.

       — Platerak garbituz ez da diru askorik irabazten.

       Judua hizketan ari zelarik, zigarroa gorabeheraka zerabilen bere ezpainen artean.

       — Dena den, lan hau ez da zuri batentzat —esan zuen Budek—. Hobe da zerbitzari lan egitea, eskupekoak ematen dituzte.

       Jantokitik etorrita, onddo-kapela marroiko gizon bat ate birakaritik sartu zen. Masailezur irtena zeukan, zerri-begiak eta puru bat, tente-tente, aho erdian. Budek gizon hura ikusteaz batera dartada hotz bat sentitu zuen erraiak bihurritzen zizkiola.

       — Nor da hori? —xuxurlatu zuen.

       — Ez dakit... bezero bat, nik uste.

       — Ez al duzu uste detektibe-aurpegia daukala?

       — Nola arraio nahi duzu nik jakitea? Ez naiz sekula kartzelan egon.

       Mutil judua gorritu eta masailezurra nabarmen atera zuen.

       Zerbitzariaren laguntzaileak beste plater zikin pila bat ekarri zuen. Bi aldiz mostratxa txiki batez igurtzi, uretan sartu, xaboia kendu eta xukaderan utzi. Onddo-kapela marroiko gizona sukaldetik berriro igaro zenean, Budek haren esku gorri koipetsuetan iltzatu zituen begiak. «Eta zer arraio, detektibea bada ere?». Budek bere lana amaitu zuenean, aterantz abiatu zen eskuak lehortzen zituen bitartean. Jaka eta kapela esekitokitik hartu eta zerbitzu-atetik alde egin zuen kalera, zabor-ontzi batzuk atzean utzita. «Zein ergela, bi orduko soldata alferrik galtzea ere!». Optikari baten erakusleihoko erlojuan ordu biak eta hogeita bost ziren. Broadwayn behera egin, Lincoln Square-tik igaro eta Columbus Circle zeharkatu zuen, beti erdialderantz, dena zegoen lekurantz.

       Neskatoa etzanda zegoen, belaunak kokotseraino tolestaturik, eta kamisoia, gorputzari atxekia, oin azpitik sartuta zeukan.

       — Orain, zuzen jarri eta lo egin, laztana... Agindu amari lo geratuko zarela.

       — Aitatxo ez al da etorriko niri ondo lo egin esatera eta musu ematera?

       — Bai, etxera itzultzen denean. Bulegora joan behar izan du berriro eta ama Mrs. Spingarn-en etxera joango da euchre-n jokatzera.

       — Noiz itzuliko da aita?

       — Ellie, esan dizut lo egiteko... Argia piztuta utziko dizut.

       — Ez, amatxo, itzalak egiten ditu... Noiz itzuliko da aita?

       — Gogoak ematen dionean.

       Gas-lanpara itzali zuen. Itzalak zokoetatik atera ziren, euren hegalak batu eta azkar alde egin zuten.

       — Ondo lo egin, Ellen.

       Atearen argizko marra mehartu egin zen ama irtetean, ezari-ezarian mehartu zen hari baten modukoa izan arte. Heldulekuak kirrinka egin zuen; oin-hotsak hallen barrena urrundu ziren; kaleko atea danbatekoa eginez itxi zen. Erloju batek nonbait tiki-taka egin zuen gela isilean; pisuaren kanpoaldean, etxearen kanpoaldean, gurpilak, apoen arrapalada, aienatzen ziren ahotsak. Zalaparta areagotuz zihoan. Den-dena beltza zen, argizko bi hari izan ezik. Atearen izkinean, hari horiek behekoz gora jarritako L bat osatzen zuten.

       Elliek hankak luzatu nahi izango zituen, baina beldurra ematen zion. Ez zen ausartzen begiak atearen izkinako L behekoz gorakotik kentzen. Begiak ixten bazituen, argia joan egingo zen. Ohearen atzetik, leihoko gortinen artetik, armairuaren barrutik eta mahai azpitik itzalak pixkanaka-pixkanaka hurbiltzen ari zitzaizkion. Ellie uzkurtuta zegoen, kokotsa belaunen kontra estututa. Burukoa itzalez galkaturik zegoen, itzal kuxkuxeroak ohe barrura lerratu zitzaizkion. Begiak ixten bazituen, argia joan egingo zen.

       Kaletik azantz isil batek gora egin zuen kiribilka eta hormak zeharkatu zituen, itzal estekatuak taupadaka jarriz. Haren mihiak erlojuaren tiki-takaren moduko hotsa egin zuen hortzen kontra jotzean. Besoak eta hankak zurrun zeuzkan; lepoa ere bai; oihu egitera zihoan. Oihu egin kaleko azantzak ito arte, oihu egin aitatxok entzun ziezaion, aitatxo etxera itzul zedin. Arnasa hartu eta berriro garrasi egin zuen. Aitatxo etxera itzul zedin. Itzal zaratatsuak dantzan ari ziren zabuka. Itzalak jira-biraka zebiltzan. Orduan negarrez hasi zen. Malko bero eta lasaigarriez bete zitzaizkion begiak eta masailetatik belarrietara pirritan irristatzen zitzaizkion. Buelta eman eta, oraindik ere negarrez, burua burukoan pulunpatu zuen.

       Hotzaren hotzez moretutako kaleetan gas-lanparek dar-dar egin zuten une batez, gero egunsenti hitsean itzali ziren. Gus McNiel, artean begiak logurez lekedaturik, bere gurdiaren ondoan zebilen, esne botilez beteriko alanbrezko saski bat eskuan balantzaka zerabilela. Ateetan gelditu zen, botila hutsak jaso, eskailera izoztuetan gora egin zuen, krema- eta gazur-pintak utzi zituen, A eta B kalitatekoak. Bitartean, zerua erlaitzen, ur-deposituen, teilatu-gailurren eta tximinien atzean arrosaz eta horiz tindatu zen. Antzigarrak eskailera-mailetan eta espaloietan dirdaitzen zuen. Zaldia, burua kulunka aldenik alde eramanez, atez ate zebilen. Oinatzak gero eta ilunagoak ziren zoladura izoztuan zehar. Garagardo-kamioi batek burrunba egin zuen beherago, kale berean.

       — Zer moduz, Moike? Goiz-giro freskoa, ezta? —oihu egin zion Gus McNielek Zortzigarren Etorbideko kale-kantoian besoak igurtzitzen ari zen polizia bati.

       — Zer moduz Gus, behiek oraindik esnea ematen al dute?

       Egun argia zen eta, azkenean, Gusek bere zaldi irenduaren ipurdi higatuaren kontra bridez jota, esnetegira bidean zen berriro ere, bueltan. Atzean, botila huts batzuk batera eta bestera saltoka zeramatzan. Bederatzigarren Etorbidean tren bat goialdetik igaro zen, ziztuan, erdialderantz, tren-makina txiki berde bat aurrean zeukala. Burbuila zuriak botatzen zituen tren-makinak, kotoia bezain trinkoak, aire gordinean eta leiho beltzeko etxe zurrunetan deuseztuko zirenak. Lehenengo eguzki-izpiek urre-koloreko errotulu hau nabarmendu zuten:

DANIEL MCGILLYCUDDY, ARDOAK ETA LIKOREAK.

       Hamargarren Etorbidearen kale-kantoian.Gus McNielen mihia lehor zegoen eta goiztiriak zapore gazia utzi zion ahoan. Lata bat garagardo oso suspergarri ona izango zen hura bezalako goiz batean. Bridak zigorraren inguruan bildu eta gurpilaren gaineko aldetik jauzi egin zuen. Oinak hotz-hotzak zeuzkan eta, zoladuraren kontra jotzean, azkura eragiten zioten. Odola behatzetara itzul zekion oinkatuz, ate birakaritik sartu zen.

       — Deabruak eraman nazala hori esnezalea ez bada eta pinta bat krema ez badakar gure kaferako.

       Gusek txistua bota zuen barra ondoko listuontzi garbitu berri batera.

       — Hau duk egarria!

       — Berriro ere esne gehiegi edan duk, Gus, hori ziur baino ziurrago zakiat —orro egin zuen tabernako jabeak, xerra karratu-itxurako aurpegia zuenak.

       Tabernan distira-emailearen eta zerrauts freskoaren usaina zegoen. Leiho ireki batetik, eguzki-izpi gorri batek emakume biluzi baten ipurmasailak ferekatzen zituen. Emakumea erdi etzanda zegoen, gozo-gozo, arrautza egosi bat espinaka-platerkada batean bezala. Bazirudien marko urreztatudun koadro bateko irudi bat zela, barraren atzean kokaturik.

       — Tira, Gus, zer nahi duk hau bezalako goiz hotz batean?

       — Garagardoa, Mac.

       Bitsak gorantz egin zuen, dardarka, eta gero, edontzitik gainezka egin zuen. Jabeak egurrezko pala batez ertzak berdindu zituen. Bitsa unetxo batez jalkitzen utzi zuen. Gero, berriro kanila itxi samartuaren azpian ipini zuen edontzia. Gusek orpoak patxadan ezarri zituen letoizko barraren kontra.

       — Eta zer moduz lana?

       Gusek bere edontzi garagardoa irentsi eta eskua, ahoa garbitzeko erabili aurretik, bekokiraino jaso zuen.

       — Honaino nagok, kokoteraino... Oraintxe esango diat zer egingo dudan, Mendebaldera joango nauk, Ipar Dakotara, lur-sail hutsen bat hartzera edo inguru horretako beste edozein lekutara, bertan garia ereiteko... Ni ondotxo moldatzen nauk landetxe batean... Hirian bizitzea ez duk batere ona.

       — Nola hartuko du Nelliek?

       — Hasieran ez ziok grazia handirik egingo, bere ohiturak eta etxearen erosotasuna gustatzen zaizkiok, baina nik uste diat hara iritsi bezain laster gustura egongo dela... Hau ez duk bizimodua, ez berarentzat, ez niretzat.

       — Arrazoi duk. Hiri honek hondoa jo dik... Egunen batean, emazteak eta biok hau salduko diagu, laster nik uste. Jatetxe txukunen bat erostea bagenu edo errepideko ostaturen bat... horixe duk guk nahi duguna! Bronxville-tik hurbileko finka txiki bat begiz jota zaukaat; kotxez ez zagok urrun —gogoetatsu, mazo moduko ukabila kokotseraino jaso zuen—. Nazkatuta nagok mozkorti madarikatu horiekin gauero zartadaka ibili behar izateaz. Zer arraio, nik ez nian ringa utzi borrokan jarraitzeko! Urrunago joan gabe, bart bertan bi morroi elkarren kontra hasi zituan borrokan eta nik erdian sartu behar izan nian taberna husteko. Nazkatuta nagok Hamargarren Etorbideko mozkorti guztien kontra borroka egiteaz... Nahi al duk beste trago bat tabernaren kontura?

       — Beldur nauk ea Nelliek ez ote didan usaina antzemango.

       — Ba! Ez kezkatu horregatik... Nelliek ohituta egon behar dik jendeak apur bat edatera. Bere aita ere zalea duk.

       — Mac, benetan esaten diat, ez diat aitzurrik harrapatu nire ezkontza-egunetik.

       — Hori hire kontua duk. Nellie emakume xarmangarria duk, benetan. Bere ile kizkurra edozein txoratzeko modukoa duk.

       Bigarren garagardoak bitsezko uholde garratz bat hatz-punteetara eraman zion. Gusek, barreka, zaplada txiki bat eman zuen bere izterraren kontra.

       — Emakume bikaina duk, bai horixe, Gus, hain duk fina eta hori guztia.

       — Zera... oraintxe noak bere bila.

       — Hi bai zorionekoa, azeri zahar hori, etxera hoa emaztearekin oheratzera, eta gu, berriz, denok lanera.

       Gusen aurpegi gorria are gehiago gorritu zen. Belarriak taupadaka zeuzkan.

       — Batzuetan, dagoeneko ordu honetarako ohean egoten duk... Ikusi arte, Mac.

       Gus kalera irten zen berriro. Ordurako, goiza hitsa zen. Berunezko hainbat hodei hiriaren gainetik kokatuak ziren.

       — Arre, hezur pila hori! —oihu egin zuen Gusek, bridetatik tira eginez.

       Hamaikagarren Etorbidea izoztutako hautsez beteta zegoen. Zarata izugarria zen: gurpilek kirrinka egiten zuten eta apoek karrask, galtzadarrien gainean. Trenbidetik tren-makina baten kanpaiaren txilin-hotsa zetorren, baita merkantzi tren batek maniobrak egiterakoan sortutako abarrotsa ere. Ohean, Gus gozo-gozo hitz egiten ari zitzaion bere emazteari: «Begira, Nellie, zer irudituko litzaizuke Mendebaldera aldatuko bagina, ondo ezta? Eskari-orri bat bete dut Ipar Dakotako lur-sail bat eskuratzeko; lur beltza da eta han diru pila irabaz dezakegu gariarekin. Morroi batzuek bost uzta on izan eta aberastu egin dira... Umeentzat ere osasungarriagoa da...»

       — Epa, Moike.

       Gusek bere artean: «Oraindik ere Moike gizajoa lanean ari duk. Hotz honekin, lan txarra duk poliziarena. Hobe duk nekazaria izatea, garia ereitea eta landetxe on bat izatea, aletegiekin, txerriekin, zaldiekin, behiekin, oiloekin... Eta Nellie, eder-ederra bere ile kizkurrarekin, sukaldeko atean oiloei jaten ematen...»

       — Aizu! —oihu egin zion gizon batek Gusi espaloitik—. Kontuz trenarekin!

       Bisera baten azpian aho bat oihuka, bandera berde bat dantzan.

       — Ene Jainkoa! Trenbidean nagok!

       Zaldiari burua jirarazi zion, lepotik indarrez tiratuta. Topekada batek gurdia suntsitu zuen. Bagoiak, zaldi irendua, bandera berdea, etxe gorria, den-dena jira-biraka hasi eta ilunpetan murgildu zen.

Hirugarren atala

Dolarrak

Aurpegiak eurrez barandetan zehar; aurpegiak itsasontziko argizulo guztietan. Kaian ainguratzen ari zen bapore handikote baten kiratsa zetorren haizebetik; berrogeialdia adierazten zuen bandera horia ikus zitekeen alde batera apur bat okerturik zegoen bapore haren masta nagusian.

— Milioi bat dolar emango nituzke nik —esan zuen gizon zahar batek bere arraunetan atseden hartuz— horiek zertara etorri diren jakitearren.

— Horixe da arrazoia, aita —esan zuen popan eserita zegoen mutil gazte batek. Hau ez al da aukeren lurraldea?

— Gauza bat dakit nik —adierazi zuen gizon zaharrak—. Txikitan, udaberrian, irlandar basatiak etortzen ziren hona, lehenengo kolaka-sardarekin batera... Gaur egun, ordea, ez dago kolakarik, eta jende hori Jainkoak daki nondik datorren.

— Hau aukeren lurraldea da.

       Oinak kaobazko idazmahai berriaren gainean, mutil gazte musuestu bat bere aulki birakarian etzanda zegoen. Altzairuzko begiak, sudur fin okerra eta oliba-koloreko larruazala zeuzkan eta bere ezpainei halako muzin-kutsu arin bat zerien. Aulki birakarian higitzen ari zen, zapatez mahaiaren berniz-geruzan egiten zituen urrakada finei so. «Kaka zaharra, bost axola zaidak dena!». Gero, aulkiari kirrinka ateraz, bat-batean altxatu eta ukabilkada bat jo zuen bere belaun gainean. «Emaitzak», oihu egin zuen. «Hiru hilabete zaramatzaat prakak aulki honetan igurtzitzen... Zertarako joan Zuzenbide Fakultatera eta abokatu-ikasketak aurrera atera, defendatzeko auzirik ez badago?». Bekokia ilundu zuen, urre-koloreko kartela beira esmerilatuekiko atean ikustean.

NIWDLAB EGROEG

AUTAKOBA

       Niwdlab, galestarra. Jauzi eginez zutitu zen. «Hiru hilabete zaramatzaat kartel malapartatu hau egunero-egunero irakurtzen. Erotu egingo nauk. Bazkaritara noak».

       Txalekoa txukundu eta zapaten zenbait hauts-izpi musuzapiaz kendu ondoan aurpegia estutu zuen, kezka biziaren adierazgarri; bere bulegotik ziztuan irten, saltoka eskailerak jaitsi eta Maiden Lane-ra atera zen. Jatetxe aurrean egunkari baten argitalpen berezi bateko titulu nagusia ikusi zuen.

JAPONIARRAK MUKDEN-ETIK EGOTZI DITUZTE.

       Mutilak egunkaria erosi, beso azpian tolestatu eta ate birakaria bultzatu zuen. Mahai bat hartu eta menua arretaz irakurri zuen. «Menua oraingoz ezin duk oso ugaria izan».

       — Zerbitzari, ekarri mesedez New England erako egoski bat, sagar-tarta puska bat eta kafea.

       Zerbitzari sudurluzeak paper-mutur batean eskaria idatzi eta, bekokia zimurtuta, arreta handiz irakurri zuen... «Hauxe duk lanik gabeko abokatu baten bazkaria». Eztarria garbitu eta egunkaria zabaldu zuen... Horrela Errusiarekiko harremanak apur bat suspertuko dira. Beteranoek presidentea bisitatu dute...

BESTE ISTRIPU BAT HAMAIKAGARREN

ETORBIDEKO TRENBIDEAN

Esnezale bat larri zauriturik.

       «Kontxo, hemendik kalte-ordain polita atera litekek», esan zuen bere artean.

       «Augustus McNiel, Laugarren Kaleko 253 W.-ko bizilaguna, gaur goizean larri zauritua gertatu da, New York Central-eko trenbidean atzeraka zetorren merkantzi tren batek harrapatuta...»

       «Gizonak tren-konpainia auzitara eraman behar likek. Arraioa! Gizon hori harrapatu eta kalte-ordaina eskatzeko konbentzituko banu!... Oraindik ez zuan bere onera etorriko... Beharbada, honezkero hil egin duk. Orduan, bere emazteak arrazoi handiagoz eraman zitzakek auzitara... Gaur arratsaldean bertan joango nauk ospitalera... Auzizale guztiei hartu behar zieat aurrea». Di-da ausikita ogiari puska bat kendu eta indarrez murtxikatzeari ekin zion. «Ez horixe; bere etxera joango nauk, emazterik, amarik edo dena delakorik ote dagoen ikustera». Barkatu, Mrs. McNiel, samin handiko une honetan zurekin gogaikarria banaiz, baina zera ikertzen ari naiz... Bai, garrantzi handiko gaiak ditut esku artean... Kafea amaituta kontua ordaindu zuen.

       «Laugarren Kaleko 253 W.» behin eta berriro bere artean errepikatzen ari zela, Broadwayn gora egiten zuen tranbia batera igo zen. Beti mendebalderantz zihoan, Laugarren Kalean zehar, Washington Square alde batera utzita. Zuhaitzek euren adar more argiak hedatzen zituzten zeru grisaxkarantz. Aurreko etxe leiho handidunek dardai arrosa bizi bat jaulkitzen zuten, dotoreziaz. «Bizileku ezin hobea izan zitekean bezero ugari eta leialak zeuzkan abokatu batentzat. Garaian garaikoak, hori nire kontu». Seigarren Etorbidea zeharkatu eta kale horretatik aurrera jarraitu zuen, West Side zikinerantz. Bertan ukuilu-kiratsa nagusi zen eta zaborrez beteriko espaloien gainean umeak katuka zebiltzan. «Pentsa zer izan daitekeen hemen bizitzea behe mailako irlandarrekin eta atzerritarrekin, unibertsoko zaborrarekin». 253. zenbakian izenik gabeko zenbait txirrin zeuden. Odolki-itxurako beso batzuen gainetik kotoizko mahukak jasota zeuzkan emakume batek burua leihotik agertu zuen, txima grisez betea.

       — Esango al didazu Augustus McNiel hemen bizi al den?

       — Ospitalean dagoen hori? Bai, hemen da.

       — Ederki. Bakarrik bizi al da?

       — Eta zuk zertarako jakin nahi duzu hori?

       — Negozioak.

       — Igo azken pisura eta hantxe aurkituko duzu bere emaztea, baina seguru asko ez du zurekin hitz egiteko gogorik izango... Gajoak burua oso nahasita dauka bere senarraren kontu horrekin, eta hamazortzi hilabete ere ez dira ezkondu zirela.

       Eskaileretan lokatz-aztarnak eta errauts-kuboen zipriztinak ikusten ziren. Goialdean, berde ilun koloreko ate margotu berri bat aurkitu eta deitu egin zuen.

       — Nor da? —galdetu zuen barrutik neska-ahots batek, abokatuari dartada handia eraginez. Oso gaztea izan behar zuen.

       — Mrs. McNiel etxean ba al dago?

       — Bai —erantzun zuen ahots kantari hark—. Zer nahi duzu?

       — Mr. McNielen istripuarekin lotuta dago.

       — Istripuarekin diozu?

       Atea ezari-ezarian ireki zen, ardura handiz. Bisaia polita zeukan eta sudurra eta kokotsa zuri perla-kolorekoak. Ile gorrixkaren mataza izurtu batek kiribil lisoez zedarritzen zion kopeta luze eta estua. Bi begi gris, bizi eta mesfidati finkatu zitzaizkion aurpegian.

       — Nahi al duzu nirekin apur bat hitz egin Mr. McNielen istripuari buruz? Nire uste apalean, zenbait kontu legal jakinarazi behar dizkizut... A, horretaz ari garela, espero dut zure senarra hobeto egotea.

       — A, bai, konortea berreskuratu du.

       — Utziko al didazu pasatzen? Kontua pitin bat luzea da azaltzeko.

       — Bai, zergatik ez?

       Ezpainen muzina irribarre bortxatu bilakatu zitzaion.

       — Zuk ez nauzu jango, ezta?

       — Ez, lasai, hitz ematen dizut.

       Eztarritik barre eginez, emakumeari segitu zion gelatxo ilun bateraino.

       — Ez dut gortinarik jasoko zuk ez ikusteko hau zein nahasita dagoen.

       — Lehenengo eta behin, neure burua aurkeztuko dut, Mrs. McNiel... George Baldwin, 88 Maiden Lane... Ni hau bezalako kasuetan espezializatuta nago... Lau hitzetan esanda... Zure senarra tren batek harrapatu eta ia-ia hil zuen, New York Central tren-konpainiako langileen zabarkeriaren erruz. Eta litekeena da hori krimena izatea. Nahi adina arrazoi daude konpainia auzitara eramateko. Uste dut, hala ere, Excelsior Esnetegiak epaitegira joko duela galdutako ondasunengatik, zaldiarengatik, gurdiarengatik eta abar.

       — Zer esan nahi duzu, Gusek kalte-ordain bat ere lor dezakeela?

       — Horixe bera.

       — Zuk zenbat uste duzu atera dezakeela?

       — Zenbait gauza hartu behar dira kontuan: bere egoeraren larritasuna, auzitegien jarrera eta akaso abokatuaren trebetasuna... Nire ustez, behetik jota hamar mila dolar.

       — Eta zuk ez duzu aldez aurretik ezer eskatzen?

       — Auzia amaitu aurretik oso gutxitan ordaintzen zaio abokatuari.

       — Eta zu abokatua zara, benetan? Oso gaztea ematen duzu abokatua izateko.

       Gizonarengan iltzaturik, begi grisek dir-dir egiten ziharduten. Barreka hasi ziren bi-biak. Baldwinek bero-sentsazio adieraztezin bat sentitu zuen gorputz osoan zehar.

       — Hala ere, abokatua naiz. Honelako kasuetan espezializatu naiz. Esaterako, joan den asteartean sei mila dolar irabazi nituen bezero batentzat, zaldi baten ostikada hartu baitzuen. Oraintxe bertan asaldura da nagusi Hamaikagarren Etorbideko burdinbidearen esleipenaren kontra. Hauxe da momenturik egokiena, nik uste.

       — Aizu, zuk beti hitz egiten duzu horrela ala bakarrik negozioren bat tartean denean?

       Burua atzerantz eraman eta barreka hasi zen.

       — Gus gizajoa, beti esan dut zorte txarra zeukala.

       Haur baten auhena indarge iritsi zen tabikearen beste aldetik.

       — Zer izan da hori?

       — Haurra... Mukizuak egun osoa ematen du negar batean.

       — Beraz, zuk haurrak dauzkazu, ezta Mrs. McNiel?

       Gogoeta hark abokatuaren grina nolabait apaldu zuen.

       — Bat bakarrik... Zer espero zenuen ba?

       — Zure senarra Emergency Hospital izenekoan al dago?

       — Bai, nik uste dut zuri utziko dizutela bera ikusten, bisitaren arrazoia kontuan hartuta. Bere arrengurak ikaragarriak dira.

       — Baina nik lekukoren batzuk lortuko banitu...

       — Mike Dohenyk dena ikusi zuen. Polizia da. Gusen lagun ona.

       — Auzia irabazita daukagu... Ez da auzitegira jo beharrik ere izango... Ospitalera noa zuzen-zuzenean.

       Ondoko gelatik zetozen auhenak entzun ziren berriro.

       — O, mukizu hori... —xuxurlatu zuen emakumeak suminduta—. Argi dago dirua zertan gastatuko genukeen, Mr. Baldwin...

       — Tira, alde egin beharra daukat —kapela hartu zuen—. Eta, noski, auzi honetan ahal dudan guztia egingo dut. Ondo iruditzen zaizu ni noizean behin etortzen banaiz zu jakinaren gainean jartzera?

       — Bai, hala espero dut.

       Atean, elkarri agur egiterakoan, abokatuak ez zion eskua askatzen. Emakumea lotsatu egin zen.

       — Tira, agur eta eskerrik asko bisitarengatik —esan zuen lehor emakumeak.

       Baldwinek eskailerak zabuka jaitsi zituen, zorabioak jota. Odola buruan metatuta zeukan. «Inoiz ikusi dudan neskarik politena». Kanpoaldean elurra hasi zuen. Elur-malutak fereka hotzak eta isilak ziren bere masaila berotsuetan.

       Parkearen goialdean, zerua hodei luzanga txikiz pikardaturik ageri zen, oilo zuriz zipriztindutako belazearen antzera.

       — Aizu, Alice, goazen bidetxo horretan behera.

       — Baina Ellen, aitatxok esan dit eskolatik etxera zuzenean joateko.

       — Beldurti hori!

       — Baina Ellen, bahitzaile horiek...

       — Esan dizut, Ellen, niri gehiago ez deitzeko...

       — Ondo da, orduan, Elaine; Elaine, Astalot-eko lilia.

       Ellenek jantzi berri eskoziar bat zeukan, Goardia Beltzekoa. Alicek, berriz, betaurrekoak eta hanka meheak, urkilen antzeko.

       — Kakati hori!

       — Gizon batzuk daude banku hartan eserita. Goazen etxera, Elaine, polita, goazen.

       — Niri ez didate beldurrik ematen. Nahi izanez gero, nik Peter Panek bezala egin nezake hegaz.

       — Aurrera ba!

       — Orain ez daukat gogorik.

       Alice negar-zotinka hasi zen.

       — O, Ellen, ez izan gaiztoa... Goazen etxera, Elaine.

       — Ez, nik paseo bat egin nahi dut parkean zehar.

       Ellenek eskailerak jaitsi zituen. Goiko eskailera-mailan, Alice une batez kulunkan geratu zen, noiz hanka batean, noiz bestean.

       — Kakati, kakati, kaka eginda zaude! —oihu egin zuen Ellenek.

       Alicek korrika alde egin zuen, negar batean.

       — Zure amari esango diot!

       Ellenek, aireari ostikoka, asfaltozko bidexkan behera egin zuen, zuhaixken artetik.

       Amatxok Hearn's-en erositako jantzi eskoziar berria, Goardia Beltzekoa, soinean zeukala, asfaltozko bidexkan behera egin zuen, aireari ostikoka. Amatxok Hearn's-en erositako jantzi eskoziarraren sorbaldakoan brotxe moduko zilarrezko kardu bat erakusten zuen. Lammermoor-ko Elaine ezkontzera zihoan. Emaztegaia. Uangnaan, nainainai, gaiten hotsa zekaleen artetik. Bankuko gizonak partxe bat zeukan begi batean. Partxe beltz hura ez zen egiazkoa. Partxe beltz hura ez zen egiazkoa. Goardia Beltzeko bahitzailea; zuhaixka xuxurlarien artean, bahitzaileek erne segitzen zuten, euren partxe beltzen babesean. Halako batean, Ellenek utzi zion aireari ostikadak emateari. Ellenek Goardia Beltzeko bahitzaileari beldur izugarria zion, Goardia Beltzeko gizon handikote kirastu begian partxea zeukanari. Korrika hasteko beldurrak zegoen. Bidexkan behera korrika egiten saiatu zenean, ordea, oin astunak asfaltoan ia itsatsita geratu zitzaizkion. Burua jiratzeko beldurrak zegoen. Goardia Beltzeko bahitzailea atze-atzean zeukan. «Farolera iristen naizenean, erizaina eta haurra dauden lekuraino joango naun korrika, erizaina eta haurra dauden lekuraino iristen naizenean zuhaitz handiraino joango naun korrika, zuhaitz handira iristen naizean... Ene, zeinen nekatuta nagoen!... Central Park West-eraino joango naun korrika, kalean behera egingo dinat etxeraino...». Burua jiratzeko beldurrak zegoen. Korrika ari zen bitartean min-ziztadak sentitzen zituen saihetsetan. Korrika egin zuen, ahoan zapore garratza sortu zitzaion arte.

       — Zergatik egiten duzu korrika, Ellie? —galdetu zuen Gloria Draytonek sokasaltoan Norelandarren etxearen aurrean.

       — Nahi dudalako egiten dut korrika —erantzun zuen Ellenek arnasestuka.

       Ardo-koloreko dirdaiak muselinazko gortinak tindatu eta gelaren argitzal urdinera iragazi zen. Mahaiaren alde banatan zutik zeuden. Oraindik zetazko paperean bildutako nartziso-ontzi batetik gainezka eginez, izar-itxurako lore batzuek dir-dir egiten zuten fosforeszentzia argiz, lur bustiaren usaina zeriela, lurrin ilaun eta zorrotz batekin nahastuta.

       — Oso atsegina zara, Mr. Baldwin, lore hauek ekartzeagatik. Gusi eramango dizkiot bihar goizean ospitalera.

       — Jainkoarren, horrela ez deitu niri.

       — Baina, niri ez zait gustatzen George izena.

       — Berdin dio, niri zure izena gustatzen zait, Nellie.

       Emakumeari beha geratu zen. Bazirudien besoen inguruan lurrinezko eraztun pisutsu batzuk kiribilduta zeuzkala. Eskuak dindilizka zeuzkan eskularru hutsen modura. Emakumeak begi beltzak zeuzkan, dilatatuak, eta loreen gainetik, bere ezpain irtenek gizonarenganantz jo zuten. Eskuez aurpegia estali zuen. Gizonak beso batez haren sorbalda txikiak inguratu zituen.

       — Baina Georgy, benetan diotsut, zuhur jokatu behar dugu. Ez duzu hona horren sarri etorri behar. Nik ez diet etxe honetako atso nonzerberri guztiei zeresanik eman nahi.

       — Ez kezkatu... Ez dugu ezertaz kezkatu behar.

       — Zoratuta banengo bezala jokatu dut azken aste honetan... Honek amaitu egin behar du.

       — Zuk ez duzu pentsatuko egoera hau niretzat ohikoa denik, ezta? Jainkoari zin egiten diot lehenengo aldia dela. Ni ez naiz gizon horietakoa...

       Barre-bulkada batean, emakumeak bere hortz gorabeherarik gabeak erakutsi zituen.

       — O, sekula ezin da aurrez jakin gizonek nola jokatu behar duten.

       — Ulertuko duzunez, hau zerbait apartekoa, ezohikoa, izango ez balitz, ni ez nintzen zure atzetik ibiliko, orain nabilen bezala, ez al da egia? Orain arte ez naiz sekula maiteminduta egon, Nellie.

       — Sekula halakorik!

       — Egia da baina... Ni ez naiz sekula ibili horrelako gauza baten bila. Lan asko egin behar izan nuen Zuzenbidea gainditzeko, eta ez nuen astirik izan neskatan ibiltzeko.

       — Eta galdutako denbora orain berreskuratu egin nahi duzu.

       — O, Nellie, ez esan horrelakorik!

       — Ez, baina benetan diotsut, Georgy, egoera honi amaiera jarri behar diot. Zer egingo dugu Gus ospitaletik irteten denean? Azken egunotan, ez dut behar bezala zaindu ez haurra, ez ezer.

       — Jainkoarren, berdin zait zer gertatuko den... O, Nellie.

       Abokatuak burua jirarazi zion. Kordokan elkar besarkatu zuten, euren ahoak grinatsu uztartuz.

       — Kontuz, ia-ia lanpara lurrera bota genuen.

       — Jainkoarren, zoragarria zara, Nellie.

       Nelliek burua abokatuaren paparraren gainean kokatu zuen poliki-poliki, eta Baldwinek haren ile nahasiaren lurrinari antzeman ahal izan zion, bere baitan barneratzen ari zela. Gaua zen. Farolen argi berdeek haien inguruan sigi-saga egiten zuten, sugeen gisa. Nelliek bere begi beltzez serio-serio egin zion so.

       — Nellie, goazen beste gelara —esan zuen abokatuak ahots dardaratiz, ahapeka.

       — Hortxe dago umea.

       Eskuak hotz, elkarrengandik aldendu ziren, elkarri begira segitu bazuten ere.

       — Etorri eta lagundu. Sehaska hona ekarri nahi dut... Kontuz, esnatzen badugu, zintzurra lehertu arte oihu egingo du eta —esan zuen Nelliek ahots urratuaz.

       Umea lo zegoen, gomazko bere aurpegi txikia zimur-zimur eginda eta bere ukabiltxo arrosak izara-ertzaren kontra estututa.

       — Oso gustura dagoela ematen du —esan zuen abokatuak irribarre behartu txiki batez.

       — Isildu, mesedez... Tira, kendu zapatak... Nahiko zarata egin dugu... Georgy, nik ez nuke hau egin behar, baina ez naiz gauza...

       Abokatua ilunpetan itsumustuka ibili zen Nellieren bila.

       — Laztana...

       Emakumea baldarki besarkatu zuen, oso azkar eta sakon arnastuz.

       — Oinzapal, hik ziria sartu nahi diguk...

       — Ez, benetan, amaren hilobiagatik zin egiten diat egia hutsa... Latitudea hau duk: hogeita hamazazpi Hegoalderantz eta hamabi Ekialderantz... Bertara joan eta ikusi besterik ez duzue behar... Elliot P. Simkins-a hondoratuta, bigarren ofizialaren txalupan iritsi gintuan uharte hartara. Bertan lau ar eta berrogeita zazpi eme zeudean, emakumeak eta haurrak kontuan hartuta. Neuk dena kontatu nioan kazetari hari, eta gero, igandeko egunkari guztietan eman zuan horren berri, ez al da egia?

       — Baina Oinzapal, nola arraio atera hinduten handik?

       — Kamaina batean, eta hori gezurra bada, oraintxe bertan lurrak irents nazala betiko. Ni ere brankaren aldetik beherantza nindoaan, Elliot itsasontzi zaharraren modura. Gezurra bada, putakume ustela izan nadila.

       Burua atzera eramanda, barre-algara handiak egin zituzten, edontziek zirkuluz beteriko mahai biribilean elkarren kontra jo zuten, eskuak izterren gainera erori eta ukondoak saihetsetan pulunpatu ziren.

       — Eta zenbat morroi zeundeten txalupan?

       — Sei, Mr. Dorkins ere kontuan hartuta, bigarren ofiziala.

       — Zazpi gehi lau berdin hamabi... Bai... Lau eta hiru hamaiken bakoitzeko... A zer uhartea!

       — Noiz irtengo da hurrengo ferrya?

       — Beste zerbait edango diagu horren alde! E, Charlie, tira, bete berriro edontziak!

       Emilek ukondotik tira egin zion Congori.

       — Irten apur batean. J'ai que'quechose a te dire.

       Congok begiak bustita zeuzkan. Zabu txikiak eginez, Emileren atzetik joan zen barraraino.

       — O! Le p'tit mystérieux!

       — Begira, alde egin beharra zaukaat, neska bat dut zain.

       — O! Hori al zen arduratzen hinduena? Betidanik esan diat hi ez haizela batere tontoa, Emile.

       — Begira, hemen daukak nire helbidea, paper-mutur honetan, ahazten bazaik ere: 945 West, 22nd. Nahi baduk, lo egitera etor haiteke, oso mozkortuta ez bahago, eta ez ekarri ez lagunik, ez emakumerik, ez ezer. Ugazabandrearekin ondo moldatzen nauk eta ez diat nahi dena antzarak ferratzera bidali... Tu comprends?

       — Nik, ba, hirekin kriston jai batera joateko asmoa nian... Faut faire un peu la noce, nom de Dieu!...

       — Bihar goizean goiz lanera joan beharra zaukaat.

       — Tira! Zortzi hileko soldata zaukaat poltsikoan...

       — Dena den, bihar joan etxera seiak aldera. Zain izango nauk.

       — Tu m'emmerdes tu sais avec tes manières.

       Congok tabernaren zokoan zegoen listuontzira ttu egin eta, kopetilun, barruko gelara itzuli zen berriro.

       — Aizak, Congo, eseri! Barney-k The Bastard King of England kantatu behar dik.

       Emile tranbiara igo zen, hiriaren kanpoalderantz egin nahian. Hemezortzigarren Kalean tranbiatik jaitsi eta mendebalderantz abiatu zen, Zortzigarren Etorbiderantz. Kale-kantoitik bi ate haruntzago denda txiki bat zegoen. Leiho batean CONFISERIE irakur zitekeen eta bestean, aldiz, DELICATESSEN. Kristalezko atearen erdian, esmalte zuriz idatzitako hitz batzuk: EMILE RIGAUD, GOZOKI HAUTATUAK. Emile barrura sartu zen. Ateko txilina entzun zen. Emakume mardul beltzaran bat, ile beltz batzuk ezpainen ertzetan zeuzkana, erdi lo zegoen salmahairen atzean. Emilek kapela kendu zuen.

       — Bonsoir, madame Rigaud.

       Izuturik, emakumeak burua altxatu zuen, eta gero, irribarre bat azaldu zitzaion aurpegira aldenik alde, bi elutxa marraztuz.

       — Tieng, c'est comme ça qu'ong oublie ses ami-es —esan zuen Bordeleko doinu gogorraz—. Aste osoa daramat neure buruari esaten: monsieur Loustec-ek ez ditu lagunak gogoan.

       — Ez daukat ezertarako astirik.

       — Lan asko, lan asko, heing?

       Barre egitean, sorbaldak eta bular handiak dardarka hasi zitzaizkion emakumeari, gerruntze urdin estu baten azpian.

       Emilek begi-keinu bat egin zuen.

       — Okerrago izan zitekeen... Baina asper-asper eginda nago zerbitzaria izateaz... Oso lan nekagarria da; inork ez ditu zerbitzariak aintzat hartzen.

       — Argi dago handinahia duzula, monsieur Loustec.

       — Que voulez vous?

       Gorri-gorri esan zuen herabe:

       — Emile dut izena.

       Madame Rigaudek sabairantz jaso zituen begiak.

       — Izen horixe zuen nire senar zenak. Izen horretara ohituta nago.

       Sakonki egin zuen hasperen.

       — Eta zer moduz negozioak?

       — Comma-ci, comma-ça... Urdaiazpikoa berriro igo da.

       — Chicagoko zirkuluak du horren errua. Txerrikiaren monopolioa, hori dirua irabazteko bide paregabea da.

       Emilie ohartu zen Mme. Rigauden begi irten beltzak bereak aztertzen ari zirela.

       — Lehengoan kantatu zenuena asko gustatu zitzaidan... Askotan etorri zait gogora... Musikak on handia egiten du, ezta?

       Barre egitean, Mme. Rigauden elutxak luzatu eta luzatu egiten ziren.

       — Nire senar gizajoak oso belarri txarra zeukan. Horrek pena handia ematen zidan.

       — Gaur gauean ez al duzu ezer abestuko?

       — Zuk hala nahi baduzu, Emile... Baina dendan ez da inor geratuko bezeroez arduratzeko.

       — Ondo iruditzen bazaizu, txirrina entzunez gero, neu aterako naiz berehalaxe.

       — Ederki... Kanta amerikar berri bat ikasi dut... C'est chic vous savez.

       Gerrikotik zintzilik zeukan sortako giltza batez, Mme. Rigaudek kutxa erregistratzailea itxi eta kristalezko atetik denda-ostean sartu zen. Kapela eskuetan, Emilek emakumeari segitu zion.

       — Emaidazu kapela, Emile.

       — O, ez arduratu.

       Denda-ostean gela txiki bat zegoen, lore horiko paperaz eta izokin-koloreko gortinez apainduta. Gas-lanparatik kristalezko bola batzuk dindilizka ageri ziren, eta horren guztiaren azpian, piano bat zegoen, argazkiez galkatua. Mme. Rigaud piano ondoan esertzeaz batera, aulkiak kraska egin zuen. Atzamarrak tekletan zehar erabili zituen. Emile kontu handiz eseri zen aulkiaren ertz-ertzean, pianoaren ondoan. Kapela belaunen artean ezarrita, lepoa luzatu zuen eta, horrela, emakumea jotzen ari zen bitartean, Emile zeharretik ikusi ahal izango zuen. Madame Rigaud kantuan hasi zen:

              Txogia ugezko kaiola batean

              benetan da ikusgagia,

              zogion-itxuga du beti aldean

              musuan beti igia

              baina bestegik du bagnean.

       Dendako txirrina zalaparta handiz entzun zen.

       — Permettez —oihu eginda Emile lasterka joan zen.

       — Libra erdi bat soltxitxoi, xerretan ebakia —esan zuen txirikordadun neskato batek. Emilek aiztoa ahurretik pasatu eta saltxitxoia kontu handiz ebaki zuen. Behatz-puntetan gela txikira itzuli eta dirua pianoaren ertzean utzi zuen. Oraindik Madame Rigaud kantuan ari zen:

              Bizitza alfegik galtzea, hogi bai tgistea,

              uge gogiz zuen egosi

              aguge batek edegtasuna

              logtu nahigik zogiontasuna,

              ogain neskatxa dugu ugezko kaiolako txogi.

       Broadwayren eta Franklin Street-en arteko kale-kantoian geldirik, Bud poltsa bateko kakahueteak jaten ari zen. Eguerdia zen eta ez zeukan dirurik batere.

       Tren jasoaren burrunba entzun zen haren buruaren gainetik. Hauts-izpiak dantzan zebiltzan haren begi aurrean trenbide-trabesek marratan ebakitako eguzki-argitan. Norantz jo erabaki ezinik, kaleen izenak hirugarren aldiz ahoskatu zituen kontu handiz. Hanka distiratsudun bi zaldi beltzek tiratutako kotxe beltz distiratsu bat aurre-aurrean paratu zitzaion, eta ziztuan kale-kantoira iritsita desbideratu egin zen beste kale batean barrena. Ziplo galgatu eta gurpil gorri distiratsuek karranka egin zuten harri-kozkorren gainean. Gidariaren ondoko eserlekuan larru horizko kaxa bat zegoen. Kotxean, onddo-kapela marroiko gizon bat goraki mintzatzen ari zitzaion luma grisezko lepokoa eta ostruka-luma grisezko kapela zeuzkan emakume bati. Gizonak errebolber bat destatu zuen bere ahoaren kontra. Zaldiak, brau, zutitu eta jendetzarengana oldartu ziren. Poliziek ukondoka aurrera egin zuten. Ahotik odola zeriola, espaloira eraman zuten gizona, laukiekiko txalekotik burua zintzilika. Haren ondoan, emakumea idunekoa bihurritzen ari zen eta bere kapelaren lumak kulunkan ari ziren tren jasoaren trabesek marratan ebakitako eguzki-argitan.

       — Bere emazteak bera Europara eramateko asmoa zuen... Deutschland itsasontzia hamabietan abiatuko da. Nik agur esan nion betiko... Deutschland itsasontzian joatekoa zen hamabietan. Berak agur esan zidan betiko.

       — Tira, alde hemendik!

       Polizia batek ukondokada bat eman zion Budi urdailean. Belaunak dardarka zituen. Jendetzarengandik irtenda alde egin zuen dardarka. Kakahuete bat mekanikoki zuritu eta ahoan sartu zuen. Hobe gainerakoak gauerako uztea. Poltsa tolestu eta poltsikoan sartu zuen.

       Berdez inguratutako argi arrosa eta morea ematen zuen arku elektriko baten azpian, laukiekiko jantzia zeukan gizona bi neskarekin gurutzatu zen. Hurbilen zeukanaren ezpain haragitsuak, aurpegi obalatua; haren begiradek labankadak ziruditen. Urrats batzuk eginda jiratu eta haien atzetik hasi zen, satenezko bere gorbata berria eskuztatzen ari zela. Bere orratza, diamantezko ferra bat, bere lekutik ez zela higitu egiaztatu nahi zuen. Berriro ere gurutzatu zen haiekin. Batak burua jiratu zuen. Bera zen beharbada... Ez, ezin zuen ziur esan. Zorionez, berrogeita hamar dolar zituen poltsikoan. Banku batean eseri eta pasatzen utzi zien. Ederra litzateke atxilotua izatea orain hanka sartzeagatik. Neskak ez ziren ohartu bera han zegoenik ere. Parkearen kanpoalderaino segitu zien. Bihotza oso azkar ari zitzaion taupadaka. «Milioi bat dolar emango nizkikek...». «Barkatu, zu al zara Miss Anderson?». Nesken ibilera bizkortu egin zen. Columbus Circle-tik igarotzean, begien bistatik alde egin zioten, jendetzaren artean. Broadwayn behera egin zuen, etxadiz etxadi. Ezpain haragitsuak, labankaden moduko begiradak. Ezker-eskuin begira zihoan, nesken aurpegiei so. «Non sartu ote da?». Arin jarraitu zuen Broadwayn behera.

       Ellen bere aitaren ondoan eserita zegoen, Battery-ko banku batean, bere bota marroi berriei begira. Eguzki-izpi batek bota-puntekin eta botoi txiki guztiekin jolas egiten zuen, Ellenek oina jantziaren babesetik atera orduko.

       — Pentsa zeinen zoragarria izango zen —esan zuen Ed Thatcherrek— transatlantiko handi horietako batean bidaiatzea. Pentsa, Atlantikoa zazpi egunetan zeharkatzea.

       — Baina aitatxo, jendeak zer egiten du ontzian dagoen bitartean?

       — Ez dakit... bizkarrean zehar paseoan ibili, kartetan jokatu, irakurri eta horrelako gauzak, nik uste. Gainera, dantzaldiak ere badaude.

       — Dantzaldiak itsasontzi batean! Izugarri mugituak izango dira —egin zuen barre Ellenek.

       — Bapore moderno handietan antolatzen dituzte horrelako gauzak.

       — Aitatxo, eta zergatik ez goaz gu ere?

       — Agian, egunen batean joango gara, behar adina diru aurreztea lortzen badut.

       — O, aitatxo, azkar ibili eta diru asko aurreztu. Alice Vaughan-en gurasoak udaro joaten dira White Mountains-era, baina datorren udan atzerrira joango dira.

       Ed Thatcher badiari begira zegoen, batzuetan dardai urdinetan, bestetan laino arreetan Narrows-eraino luzatzen baitzen. Askatasunaren estatua sonanbulu baten modura ageri zen zut, atoiontzien ke-laino kiribilduaren, goleten masten eta adreiluz eta hareaz mukuru beteta zeuden gabarra ikaragarrien artetik. Hor eta han, eguzkiak gogor jotzen zuen, distiratsu, belaontzi zuri baten edo bapore baten gainegituraren kontra. Ferry guztiak harat-honat zebiltzan, gelditu gabe.

       — Aitatxo, gu zergatik ez gara aberatsak?

       — Jende asko da gu baino pobreagoa, Ellie... Zuk ez zenuke aitatxo gehiago maitatuko aberatsa balitz, ezta?

       — O bai, gehiago maitatuko zintuzket, aitatxo.

       Thatcherrek barreari eman zion.

       — Tira, batek daki, beharbada egunen batean... Zer iruditzen zaizu Edward C. Thatcher&Co. Zinpeko Kontulariak?

       Ellen jauzi eginez altxatu zen.

       — Hara, begira zein itsasontzi handia... Itsasontzi horretan egon nahi nuke nik.

       — Hori Harabic-a da —karraka egin zuen marinel-ahots batek haien ondoan.

       — A bai? —esan zuen Thatcherrek.

       — Bai, jauna; ez dao ontzi hobeik itxaso zabalean, benetan diotxut, jauna —azaldu zuen grinatsu haien ondoan eserita zegoen gizon zarpail eta ahots kraskatu batek. Txarolezko bisera apurtu bat, whisky-usain arina isurtzen zuen musu estu baten goialdean ezarria—. Bai jauna, Harabic-a da.

       — Ontzi handia ematen du, bai.

       — Denik eta handienetako bat, jauna. Behin baino gehiotan nabiatu dut bertan, eta Majestic-en eta Teutonic-en ere bai, jauna; ontzi biak onak dira, itxasoan apur bat kaskainak izan arren, nolabait esanda. Azken hoeita hamar urteak Hinman-en eta White Star Lines-en eman ditut itxasmutil-lanetan, eta oain zarra naizenez, bota ein naute.

       — Denok ditugu bolada txarrak.

       — Batzuon kasuan, bolada txar hoiek bizitza osoa irauten due, jauna. Ni zoriontxua izango nintzake, neue herria itzultzea izango banu. Hemen ez dao lekuik zarrentzat, eta bai, ordea, gazteentzat eta indartxuentzat —hezueriak bihurritutako esku bat atera eta estatua seinalatu zuen—. Beira, Ingalaterraa beira dao, horra!

       — Goazen aitatxo. Gizon hori ez zait gustatzen —xuxurlatu zion belarrira Ellenek bere aitari ahots dardaratiz.

       — Ederki, itsas txakurrei begiratu bat egitera joango gara... Agur eta ondo izan.

       — Aizu, diru apurren bat emango diazu kafe bat eateko. Porru einda nao.

       Thatcherrek hamar zentaboko txanpon bat ipini zuen esku hezurtsu-zikin hartan.

       — Baina aitatxo, amatxok dio ez zaiola jaramonik egin behar hitz egitera datorren kaleko jendeari, eta horrelakoetan poliziari deitu behar zaiola eta ahalik eta azkarren egin behar dela korrika, bahitzaile gaizto horiengatik.

       — Ez dago ni bahitzeko arriskurik, Ellen. Hori neskatoen kontua baino ez da.

       — Handia naizenean nik ere kaleko jendeari horrela hitz egin ahal izango diot?

       — Ez, laztana, ez horixe.

       — Eta mutila banintz bai?

       — Baietz uste dut.

       Unetxo bat eman zuten Akuarioaren aurrean, badiari begira. Haien aurrean transatlantiko bat zegoen eta, hari bultzaka, brankaren alde bakoitzean, ke zurizko bafadak botatzen zituen atoiontzi bana; transatlantikoa gailentzen zen portuko ontzi guztien artetik. Antxetak jira-biraka eta txilioka zebiltzan airean. Eguzkiaren krema-koloreko argiak bizkarretan eta estalki beltzeko tximinia hori handian distira egiten zuen. Masta nagusitik, bandera txikiz beteriko soka batek flotatzen zuen airoski arbel-koloreko zeruaren kontra.

       — Eta atzerritik jende asko dator ontzi horretan, ezta aitatxo?

       — Begira! Ikusten?... Bizkarrak jendez belztuta daude.

       East River-etik etorrita, Berrogeita Hamahirugarren Kaleko espaloi erdian, Bud Korpenning-ek ikatz pila batekin egin zuen topo. Pilaren beste aldetik, emakume ilezuri bat zeukan begira; farfaildun blusa bat jantzirik zegoen emakume hura, golko joriaren goiko bihurguneari oratutako kameu handi batez apaindurik. Bizarra egin gabeko kokotsari eta jakaren mahuka listuetatik irteten ziren eskumutur zimelei erreparatu zien emakumeak. Budek bere hitzak entzun zituen, arrotz batek esanak bailiran:

       — Nahi baduzu, andrea, neuk sartuko dizut ikatz hau barrura.

       Budek bere soinaren pisua oin batetik bestera aldatu zuen.

       — Bai, horixe da, hain zuzen ere, zeuk egin dezakezuna —esan zuen emakumeak ahots kraskatuaz—. Ikazkin malapartatuak gaur goizean utzi eta esan du itzuliko zela ikatza barrura sartzeko. Guztiak bezala, bera ere mozkortuta egongo da seguru asko. Baina ez dakit zutaz fio naitekeen nire etxean sartzen uzteko moduan.

       — Estatuaren iparraldekoa naiz, andrea —zezeldu zuen Budek.

       — Nongoa?

       — Cooperstown-ekoa.

       — Ba... ni Buffalo-koa naiz. Hiri honetan mundu guztia bertakoa ez beste edozein lekutakoa da. Seguru asko zu lapurren baten gaizkidea zara, baina ez dut beste biderik ikusten, ikatz hori barrura sartu beharra daukat... Sartu, sartu, gizona, pala eta saskia utziko dizkizut, eta ez baduzu ezer botatzen ez korridorean, ez sukaldeko zoruan, neskameak oraintxe bertan alde egin du-eta... ikatzak, noski, dena garbitu baino lehenago iritsi behar zuen... dolar bat emango dizut.

       Lehenengo ikatz-zama sartu zuenean, emakumea harat-honat zebilen sukaldean zehar. Bud sabel hutsik eta erdi zorabiaturik zegoen, baina zoriontsu sentitzen zen, lanean zebilelako, eta ez noraezean, kalerik kale eta kamioiei, gurdiei eta tranbiei itzuriz.

       — Nolatan zaude zu, ba, lanik gabe? —galdetu zuen emakumeak, Bud saski hutsa eskuan arnasestuka itzultzen ari zela.

       — Beharbada, oraindik ez diot hiriari neurria hartu. Ni landetxe batean jaio eta hezi nintzen.

       — Eta zertara etorri zinen hiri nazkagarri honetara?

       — Ezin nuen denbora gehiago eman landetxean.

       — Herri honen etorkizuna oso ilun ikusten dut, morrosko langile guztiak landetxea utzi eta hirira etortzen badira.

       — Zamaketari-lana egin nezakeela uste nuen, andrea, baina ontziralekuak jendez josita daude. Agian marinel has naiteke ontziren batean, baina inork ez du aprendizik nahi. Bi egun daramatzat ezer jan gabe.

       — Ene, hori bai izugarria!... Baina zergatik ez zara joan, gizajoa, babesetxeren batera edo?

       Budek azken ikatz-zama sartzeaz batera, eltzeko hotzaren platerkada bat aurkitu zuen sukaldeko mahaiaren gainean, baita ogi zahar biribil erdi bat eta edontzi bat esne apur bat garratz ere. Arin jan zuen, ia-ia murtxikatu gabe, eta ogi zaharraren hondarrak poltsikoan sartu zituen.

       — Zer, gustatu al zaizu otordu txiki hau?

       — Eskerrik asko, andrea —esan zuen ahoa beterik.

       — Tira, zuk orain alde egin dezakezu eta eskerrik asko.

       Emakumeak quarter bat ipini zion eskuan. Budek begiak kliskatu zituen txanpona ahurrean ikustean.

       — Baina andrea, zuk esan didazu dolar bat emango zenidala.

       — Nik ez dut halakorik esan. Hori pentsatzea ere... Oraintxe bertan alde egiten ez baduzu, senarrari deituko diot. Edo, hobeto, poliziari...

       Hitz bakar bat bera ere esan gabe, Budek quarterra poltsikoratu eta alde egin zuen hankak arrastaka.

       — Hau da hau esker gaiztoko gizona! —esan zuen purrustaka emakumeak, Bud atea ixten ari zela.

       Karranpa batek urdaila uzkurtu zion. Berriro ekialderantz hartu zuen, ibaia zegoen lekurantz, saihetsak ukabilez estutuz. Une batetik bestera oka egitea espero zuen. «Hau botatzeak ez zidak batere onik egingo». Kalearen bukaerara iritsita, nasaren ondoko zabor-txirrista grisaren gainean etzan zen. Bere atzeko garagardotegi burrundaritik lupulu egosiaren usain gozoa zetorren. Ilunabarraren argiak Long Island aldeko lantegiaren leihoak garretan jarri, atoiontzien ataketan dirdaitu, marra kiribil hori-laranjen itxura hartuta ur-korronte berde-marroiaren gainean atsedena hartu eta ezari-ezarian Hell Gate-ra gora egiten ari zen goleta baten bela puztuetan dir-dir egiten zuen. Barruko ondoeza arintzen ari zitzaion. Bere barneko zerbaitek sua hartu eta dir-dir egiten zuen, ilunabarrak bere baitaren muga zeharkatzea lortu balu bezala. Eseri egin zen. «Jainkoari eskerrak ez diat ezer botako».

       Bizkar gainean goiztiriko hotza eta hezetasuna nabariak ziren. Eskudela ukitu orduko, begien bistakoa zen bustita zegoela. Portuko ur arre konketa-usainekoak baporea gozo-gozo astintzen ari ziren. Marinelek sotoko eskotilak irekitzen ziharduten. Kateen hotsa eta tornu baten zalaparta entzuten ziren; tornuan lan-jantzi urdineko gizon batek palanka bat zerabilen, aurpegia toaila busti baten modura inguratzen zion lurrinezko hodei baten erdian.

       — Amatxo, egia al da gaur Uztailaren Laua dela?

       Bere amak indarrez heldu zion eskutik eta jangelaraino eraman zuen herrestan. Itsasmutilak ekipajea metatzen ari ziren eskaileren behealdean.

       — Amatxo, egia al da gaur Uztailaren Laua dela?

       — Bai maitea, zoritxarrez horrela da... Jai-egunak ikaragarri txarrak dira hona etortzeko. Hala ere, nik uste dut han behean haiek denak gure zain izango direla.

       Emakumeak artile urdinezko soinekoa eta belo luze marroia jantzirik zeuzkan. Lepoaren inguruan, benetako hortzak zituen animalia marroi txiki begi gorri bat zeraman. Naftalina-usaina zuen, baita kaxa huts eta zetazko paperez beteriko armairuena ere. Bero zen jangelan, makinak bigunkiro negar-zotinka ari ziren trenkadaren atzean. Mutilaren burua katilukada bat esne beroaren gainera makurtu zen. Esnea kafeak doi-doi koloreztaturik zegoen. Hiru kanpaikada. Burua, brau, jaso zuen izuturik. Platerek hots egiten zuten eta kafea isurtzen hasi zen, itsasontziak eragindako dardararen ondorioz. Gero, zarata isil bat, ainguraren kateen karranka eta, pixkanaka-pixkanaka isiltasuna. Ama zutitu egin zen argizulotik begiratzeko.

       — Azkenean gaur eguraldi ona egingo du. Nik uste dut eguzkiak lainoa menderatuko duela... Konturatu al zara, maitea, azkenean etxean gaudela? Hementxe jaio zinen zu.

       — Eta gaur Uztailaren Laua da!

       — Bai zorte txarra!... Orain, Jimmy, agindu behar didazu kontu handiz ibiliko zarela bizkarretik atera gabe. Amak maletak egiten amaitu behar du. Agindu behar didazu ez duzula bihurrikeriarik egingo.

       — Bai, agintzen dizut.

       Erretzaileen gelatik irtetean mutilak atearen behealdeko letoizko arrabolarekin behaztopa egin eta hankak zabal-zabalik erori zen. Belaun bat igurtzika altxatu zen eguzkia txokolate-koloreko hodeietatik ateratzen ikusteko une egokian. Momentu horretantxe eguzkiak argi-parrastada gorri bat masila-koloreko uretara isuri zuen. «Billy belarri pekatsudunaren gurasoak Roosevelt-en aldekoak dituk eta ez Parker-en aldekoak ama bezala eta mukizapi baten neurriko bandera bat inarrosten ari duk atoiontzi hori-zuriko gizonek ikus dezaten».

       — Ikusi al duzu eguzkia irteten? —galdetu zuen Billyk, eguzkia berea bailitzan.

       — Bai, noski, nire argizulotik —esan zuen Jimmyk urruntzen ari zen bitartean, zetazko banderatxoari luzaz begiratu ondoan.

       Beste aldetik, lurra hurren ikusten zen. Hurrenago, itsasbazter berdea, zuhaitzez eta etxe handi zuri teilatu grisdunez betea.

       — Zer, gaztetxo, pozik zaude berriro etxean? —galdetu zuen artile nahasizko jantzia eta bibote eroria zituen jaun batek.

       — New York alde hartan al dago?

       Jimmyk hatzez seinalatu zuen eguzkipean zabaltzen ari zen ur barea.

       — Bai, jaun gaztea, laino horren atzean Manhattan dago.

       — Mesedez, jauna, zer da hori?

       — Hori New York da... Badakizu, New York Manhattan uhartean dago.

       — Bai benetan? Uharte batean dago?

       — Hau da hau! Mutil honek ez daki bere jaioterria uharte batean dagoenik ere.

       Artile nahasizko jantzia zuen gizonaren urrezko hortzek dir-dir egiten zuten barre-algarak egiten zituenean. Jimmy bueltaka zebilen bizkarrean zehar, orpo-joka, zeharo asaldaturik. «New York uharte batean zagok».

       — Badirudi sano pozik zaudela etxera itzuli zarelako, txiki —esan zuen hegoaldeko emakume batek.

       — Bai, hala da, oraintxe bertan belaunikatu eta lurrari muin emango nioke gustura.

       — Zeuk bai maite duzula zeure herria!... Poz handia ematen didazu hori esanda.

       Jimmy egonezinik zegoen. «Lurrari muin eman, lurrari muin eman...» hitzon oihartzuna txistu baten modura zebilkion buru barruan. Beste buelta bat bizkarrean zehar.

       — Bandera horia daukan hori berrogeialdian dagoen ontzia da.

       Atzamarrak eraztunez beteak zituen gizon sendo bat, judua bera, artile nahasizko jantziarekiko gizonari mintzatzen ari zitzaion.

       — A, berriro jarri da martxan... Laster iritsiko gara, ezta?

       — Gosarirako bertan izango gara, gosari amerikar bat, gosari on bat, hemen betidanik prestatu izan direnen modukoa.

       Amatxo bizkarrera itzuli zen, belo arin arrea haizeak astintzen ziola.

       — Hemen dago zure berokia, Jimmy, zeuk eraman behar duzu.

       — Amatxo, utziko didazu bandera ateratzen?

       — Zein bandera?

       — Zetazko bandera amerikarra.

       — Ez, maitea, dena gordeta dago.

       — Arren, utzidazu bandera ateratzen, gaur Uztailaren Laua da-eta...

       — Tira, Jimmy, kopla gutxiago. Amak ezetz esaten badu, ezetz esan nahi du eta kitto.

       Malkoek eragindako azkura. Mutilak listua irentsi eta amari begiratu zion.

       — Jimmy, xalarekin batera gordeta dago, eta ama oso-oso nekatuta dago ditxosozko maleta horiekin aurrera-atzera ibiltzeaz.

       — Baina Billy Jonesek bat dauka.

       — Maitea, begira zer ari zaren galtzen... Hortxe dago Askatasunaren estatua.

       Txabusina jantzia zuen emakume berde handi bat, uharte batean zut, esku bat jasota zeukala.

       — Zer dauka eskuan?

       — Zuzi bat, maitea... Askatasuna munduaren argiztagarri... Eta hortxe dago Governors Island, beste aldean. Hor, zuhaitzak dauden lekuan... Eta begira, horixe da Brooklyngo zubia... Ikuspegi polita, ezta? Eta begiratu nasa guztiei... Hori Battery da... eta mastak eta ontziak... eta Trinity Churchen orratza eta Pulitzer izeneko eraikina...

       Baporeen adar-hotsen orroa, ferry gorriak, ahateen modura zebiltzanak ur zuriari eraginez, merkantzi tren bat atoiontzi batek bultzatutako txalupilo baten barnean. Atoiontziak, arnasestuka, kotoi itxurako kezko bafadak botatzen zituen, guztiak ere neurri berekoak. Jimmyk eskuak hotz zituen eta bera ere arnasestuka ari zen oraindik.

       — Zaude lasai, maitea. Jaitsi ea amak ezer utzi duen ahaztuta gelan.

       Itsasoan tarte bat zegoen, ezpal, kaxoi, laranja-azal eta aza-orrizko geruza batez estalia, ontziaren eta nasaren artetik igarotzean estu-estu egin zena. Musika-banda batek dir-dir egiten zuen eguzkitan, txapel zuriak, aurpegi gorri izerditsuak, Yankee Doole jotzen.

       — Hau dena enbaxadorearengatik da, gelatik inoiz ateratzen ez zen gizon handi hura, gogoan daukazu?

       «Pasagunean behera, kontuz, ez egin behaztoparik.» Yankee Doodle went to town... Aurpegi beltz distiratsu bat, esmalte zuri koloreko begiak, esmalte zuri koloreko hortzak. «Bai andrea, bai andrea». Stucka feather in his hat an'called it macaroni... «Hau portu frankoa da.» Burua ia lurreraino makurtzean, urdinez jantzitako mugazain batek soilunea erakutsi zuen... Tunte BUM BUM BUM BUM BUM... cakes and sugar candy...

       — Hemen izeba Emilia dago eta beste guztiak... Maitea, zu bai zarela jatorra, gure bila etortzea ere...

       — Maitea, seietatik nago hemen.

       — Ene, nola kozkortu den!

       Jantzi argiak; brotxeen dirdaia; Jimmy aurpegiz inguratua; arrosen lurrina eta osabaren puruaren usaina nahasita.

       — Hara! Oso kozkortuta dago, gizon bat ematen du. Etorri hona, mutiko, zu ikusi nahi zaitugu eta.

       — Tira ba, agur Mrs. Herf. Egunen batean gure etxetik hurbil bazabiltza... Jimmy, gaztetxo, ez zaitut ikusi lurrari muin ematen...

       — O, gatz handia du mutil horrek... Eskola zaharrekoa da oso, benetan.

       Taxiak hezetasun-usaina zuen. Kulunka zihoan etorbide zabal batean gora, hauts zurrunbilo baten erdian, oihuka ari ziren haur narratsez beteriko adreiluzko kale kirastuetan zehar, eta kaxek atergabe kirrinka eta salto egiten zuten kotxearen goialdean.

       — Amatxo, ez duzu uste sabaia zulatuko dutela?

       — Ez, maitea.

       Emakumeak barreari eman zion burua alde batera eramanez. Masaila gorrixkak zeuzkan eta begiek dir-dir egiten zuten belo marroiaren azpian.

       — O, amatxo... —altxatu eta musu eman zion kokotsean—. Hau da jendetza, amatxo!

       — Uztailaren Laua delako.

       — Zertan ari da gizon hori?

       — Mozkortuta egongo da, maitea.

       Banderez apaindutako harmaila batetik patila zuridun gizon bat, alkandoraren mahuketan liga gorri txikiak zeuzkana, hitzaldi bat ematen ari zen.

       — Hori Uztailaren Lauko hizlari bat da. Independentziaren Aldarrikapena irakurtzen ari da.

       — Zer dela eta?

       — Gaur Uztailaren Laua delako.

       Danba!... Petardo baten eztanda.

       — Ume deabru horrek zaldiak izutu ditu... Uztailaren Lauan, maitea, Independentziaren Aldarrikapena sinatu zen, 1776an, Iraultzaren Gerra zen bitartean. Nire berraitona Harland hil zen gerra hartan.

       Makina berde bat aurretik zeukan tren txiki xelebre baten burrunba entzuten zen haien buruaren gainetik.

       — Hori tren jasoa da... eta begira, hori Hogeita Hamahirugarren Kalea da... eta Flatiron izeneko eraikina.

       Halako batean, brast, kotxea eguzkiak ederki argiztatutako plaza distiratsu batean sartu zen; han, asfaltoak eta jendetzak sortutako usaina zen nagusi; ate handi baten aurrean gelditu zen, nondik letoizko botoiekiko zerbitzari beltzak abiatzen baitziren haren bila.

       — Iritsi gara ba, Bosgarren Etorbideko hotelera.

       Izozkia osaba Jeffen etxean. Zapore hotz bat, gozoa, mertxikena bezalakoa, ahosabaiari itsatsia. Bitxia zen ontzitik jaitsi eta gero ere horren kulunka sumatzea. Urrutiko kaleetan goiztiriaren argi-izpi urdinak urtzen ari ziren. Goiztiri urdinean suzirien txinparta distiratsuak. Koloretako izarrak erortzen ari ziren lurrera. Bengalak. Etxeko atearen aurreko zuhaitz batean osaba Jeffek haize-errotatxo batzuk iltzatu eta bere puruaz irazekitzen zituen. Bengalei eutsi egin behar zitzaien. «Adi egon eta beste aldera begiratu, txiki». Hots isil batek eztanda egin zuen esku artean. Arrautza itxurako puxika gorriak, horiak, berdeak aireratzen ziren; bolbora-usaina eta paper erreskaldatua. Kale marmarti distiratsuan kanpai baten hotsa entzuten zen, gero eta hurbilago, gero eta azkarrago. Azorriatutako zaldien apoek txinpartak eragiten zituzten. Suhiltzaileen kamioi bat kale-kantoira iritsi eta orroka desbideratu zen, gorri eta dirdaitsu, kea zeriola. «Broadwayn izan behar du». Atzealdean, eskailera-furgoia eta suhiltzaileburuaren zaldi azkarrak. Gero, anbulantzia baten txilin-hotsa. «Norbait arazotan dago».

       «Kutxa hutsik zagok. Hauts xehea eta zerrautsa azkazaletan barna sartzen dituk eskuztatuz gero. Hutsik zagok. Ez, oraindik egurrezko suhiltzaile-kamioi batzuk zaudek. Benetako suhiltzaile-kamioiak.»

       — Martxan jarri behar ditugu, osaba Jeff. O, hauexek dira onenak.

       «Petardoak zauzkatek barruan eta ziztu bizian ateratzen dituk asfalto leunean zehar, txinparten gandor distiratsuek bultzatuta, eta kea atzetik botatzen ditek egiazko suhiltzaile-kamioiak bailiran.»

       Ohean tapaturik, gela arrotz batean, begiak sutan eta hankak minetan.

       — Hazteak mina ematen du, maitea —esan zuen amatxok, zetazko jantzi distiratsu bat soinean, haurra estalkiaz tapatzen ari zela, hura zegoen lekurantz makurturik.

       — Amatxo, zer da aurpegian duzun orin beltz txiki hori?

       — Hau? —esan zuen bere idunekoak hots txiki bat eginez—. Hau amak politagoa emateko da.

       Mutikoa ohean zegoen, armairu garaiez eta apaintze-mahaiez inguraturik. Kanpotiko gurpil-hotsak eta ardaila entzuten ziren, baita aldian-aldian musika-banda bat ere, urrun. Hainbesterainokoa zuen hanketako mina, une batetik bestera eroriko zitzaizkiola ematen baitzuen, eta, begiak ixteaz bat, bere burua ziztuan ikusi zuen ilunpe distiratsuan gaindi, atzealdetik sua, txinpartak eta koloretako bolak jaurtikitzen zituen suhiltzaile-kamioi gorri baten barruan.

       Uztaileko eguzkiak bulegoko leihoetako pertsiana higatuen zuloak urratzen zituen. Makuluak belaun artean, Gus McNiel besaulki batean eserita zegoen. Aurpegia zurbil zeukan eta hanpaturik, ospitalean hainbeste hilabete eman ondoan. Mitxeleta gorriez apaindutako lastozko kapela bat buruan, Nellie kulunka ari zen idazmahaiko aulki birakariaren gainean.

       — Hobe zenuke nire ondoan esertzea, Nellie. Seguru asko abokatu horri ez litzaioke gustatuko zu bere mahaian topatzea.

       Emakumeak sudurra zimurtu eta zutitu egin zen.

       — Gus, zu beldurrak airean zaude, benetan diotsut.

       — Zu berdin egongo zinateke, konpainiako sendagilearekin hitz egin bazenu. Espetxeko elementuren bat bazina bezala begiratuko lizuke. Gainera, abokatuak hartu duen sendagile juduarekin ere egon naiz. Ni guztiz ez-gai-tu-a naizela esan du. Ene, leher eginda nago! Dena den, nire ustez, gezurretan ari zen.

       — Gus, zuk egin nik esaten dizudana. Ezpainak lotu eta besteei utzi hitz egiten.

       — Txintik ere ez dut esango.

       Bere aulkiaren atzean zutik, Nellie ile latza ferekatzen hasi zitzaion, eskuei haren bekokitik atzerantz eraginez.

       — Nahiago nuke orain berriro etxean banengo, Nellie, zure platerekin eta hori dena.

       Gus McNielek beso batez gerria inguratu zion berarengana erakarriz.

       — Auskalo, beharbada ez dut janaririk bat ere izango prestatzeko.

       — Hori bai buruhauste itzela... Ene, diru hori irabazten ez badugu, ez dakit nola egingo dugun aurrera.

       — O, aitatxok lagunduko digu. Ez da lehenengo aldia.

       — Espero dut bizitza osoa gaixorik ez ematea.

       George Baldwinek danbateko bat eginez itxi zuen kristalezko atea. Eskuak poltsikoan, unetxo bat eman zuen Gusi eta haren emazteari begira. Gero, irribarreka esan zuen lasai-lasai:

       — Tira ba, kontua eginda dago. Geroko erreklamazioei uko egiteko agiria izenpetu bezain laster, konpainiako abokatuek hamabi mila eta bostehun dolarreko txeke bat eskuratuko didate. Horixe da azkenean hitzartu genuena.

       — Hamabi mila dolar! —esan zuen arnasestuka Gusek—. Hamabi mila eta bostehun. Aizu, egon apur bat... Eutsi makuluei kalera noa-eta ea inork berriro harrapatzen nauen... Ikusiko duzue nolako aurpegia jartzen duen McGillycuddyk honen berri ematen diodanean. Gizajoak lehenengo merkantzi trenaren azpira botako du bere burua... Tira, Mr. Baldwin... —Gus zutitu egin zen—. Zu benetan gizon aparta zara, ezta Nellie?

       — Bai, hala da.

       Baldwin ahaleginetan ari zen emakumearen begiekin topo ez egiteko. Bulkada menderaezinak sentitzen zituen bere baitan, bere barneko asalduraren adierazgarri; hartara, hankak dardarka hasi zitzaizkion ahuleziaren ahuleziaz.

       — Oraintxe esango dizut zer egingo dugun —esan zuen Gusek—. Kotxe bat hartu eta McGillycuddyrenera joango gara tabernako barruko gelan zerbait edatera, eztarria bustitzeko... Nik ordainduko dut. Trago bat edan behar dut indarrak berritzeko. Goazen Nellie.

       — Atseginez joango nintzateke —esan zuen Baldwinek—, baina, zoritxarrez, ezin dut. Egun hauetan oso lanpetuta nago. Baina alde egin aurretik sinatu egin behar duzu eta bihar bidaliko dizut txekea... Sinatu hemen... eta hemen.

       McNiel herrenka idazmahaira hurbildu eta paperen gainean bermatu zen. Baldwin ohartu zen Nelliek keinu bat egin nahi ziola. Begirada beherantz mantendu zuen, tinko. Haiek lekutu ondoren, mahairen ertzean Nelliek ahaztutako diru-zorroari erreparatu zion, atzealdean grabatu bat ageri zuen larruzko zorro txikiari. Kristalezko atean kask-kask jo zuten. Abokatuak ireki zuen.

       — Zergatik ez didazu begiratu nahi izan? —galdetu zuen emakumeak ahapeka eta aztoratuta.

       — Bera hemen egonda?

       Baldwinek diru-zorroa luzatu zion. Emakumeak lepoa inguratu eta indarrez musu eman zion ahoan.

       — Zer egingo dugu? Etorriko al naiz arratsaldean? Gusek gaixotu arte edango du, orain ospitaletik atera denez gero.

       — Ez, Nellie, ezin dut... Negozioak... negozioak... Oso-oso lanpetuta nago.

       — Bai, bai, noski... Ederki, egizu nahi duzuna.

       Danbateko bat eginez itxi zuen atea.

       Bere idazmahaian eserita, Baldwin hazkozkorrei haginka ari zitzaien, aurpegi aurrean zeukan paper piloa ikusi gabe. «Honi akabua ipini behar zaio» goraki esanda zutitu egin zen. Alde batetik bestera zebilen bulego meharrean zehar, inguruan zeukanari so: apalategi batzuetan, Zuzenbideko liburu batzuk; telefonoren goialdean, neska batzuk erakusten zituen Gibson egutegi bat; leiho ondoan, eguzkiaren argiak osatutako karratu hautsezko bat. Erlojuari begiratu zion. Bazkalordua. Artega, ahurraz bekokia ukitu eta telefonora joan zen.

       «Rector 1237... Mr. Sandbourne hor al dago?... Aizak, Phil, zer iruditzen zaik hire bila banoa elkarrekin bazkaltzera joateko?... Oraintxe bertan irten nahi duk?... Noski... Esnezalearentzako kalte-ordaina lortu diat, Phil. Pozez zoratzen nagok. Taxuzko bazkari batera gonbidatuko haut hau ospatzeko... Laster arte.»

       Telefonotik irribarretsu urrundu zen, eta gero, kakotik kapela hartu eta, esekigailuko ispilu txikiaren aurrean, kontu handiz ipini zuen buruan. Azkenik, ziztuan abiatu zen handik, eskaileretan behera.