— Bizimodu hori gogorra da... Benetan esaten dizut, Mr. Erf, beti zoritxarra aldean. Gabarra baten nire lehenengo oroitzapena... kanal bateko gabarra batena, gizon batek, ez aitak, egunero egurra ematen zidan. Gero, ihes egin nuen eta belaontzietan lan egin nuen Bordelen.
— Txikitan ni hantxe egon nintzen, nik uste.
— Bai, ziur... Zeuk ulertzen dituzu horrelako gauzak, Mr. Erf. Baina zu bezalako gizon batek, edukazio ona eta hori dena, ez daki zer den bizitza. Hamazazpi urterekin etorri nintzen ni New Yorkera... gauza onik ez. Parrandan ibiltzea besterik ez buruan. Gero, berriro itsasoratu nintzen eta munduan barrena jo nuen. Shanghain ikasi nuen amerikanoz hitz egiten eta taberna gobernatzen. Frisco-ra itzuli eta ezkondu egin nintzen. Orain amerikarra izan nahi dut. Baina zoritxarra berriro aldean... Begira, neska horrekin ezkondu aurretik, urtebetez elkarrekin bizi izan ginen, oso pozik, baina ezkondu bezain laster, gauza onik ez. Berehala hasi zen adarra jotzen eta Frantximant deitzen, zeren eta ni ez naiz amerikanoz ondo mintzatzen eta, gainera, ez zen sekula etxetik ateratzen eta pikotara bidali nuen. Gauza bitxia gizon baten bizitza.
J'ai fait trois fois le tour du monde
dans mes voyages.
Congok berriro ekin zion kantari, bere baritono-ahots marmartiaz.
Esku bat pausatu zen Jimmyren besoan. Hura jiratu egin zen.
— Zer moduz, Ellie, zer duzu?
— Zoro batekin nago, alde egiten lagundu egin behar didazu.
— Hau Congo Jake da... Ezagutu egin behar duzu, Ellie, gizon aparta da... Nire laguna une trés grande artiste da, Congo.
— Kopatxo bat anis nahi duzu, andrea?
— Edan ezazu zerbait gurekin... Zeinen leku gozoa den hau, jende guztiak alde egin eta gero!
— Ez, eskerrik asko, etxera noa.
— Baina gaua hasi besterik ez da egin.
— Tira, nire zoroarekin moldatu beharko duzu... Aizu, Herf, gaur Stan ikusi duzu?
— Ez, ez dut ikusi.
— Berarekin elkartzeko nintzen eta ez da azaldu.
— Stanek gutxiago edatea lortuko bazenu behintzat, Ellie... Kezkatzen hasita nago berarekin.
— Ni ez naiz bere tutorea.
— Badakit, baina ulertzen duzu zer esan nahi dudan.
— Zer uste du gure lagunak gerrari buruzko zurrumurru horietaz?
— Ni hemen geratuko naiz. Langileok ez dugu herririk. Nik nahi dut amerikar hiritarra izan... Itsas armada ez da berria niretzat baina...
Kolpe bat jo zuen esku batez besaurre okertuaren kontra eta barre sakon bat atera zen bere eztarritik.
— Pikotara! Moi, je suis anarchiste, vous comprenez, monsieur.
— Baina orduan zu ezin zara amerikar hiritarra izan.
Congok sorbalda jaso zuen.
— O, gizon aparta da —xuxurlatu zuen Ellenek Jimmyren belarrira.
— Zertarako nahi dute gerra? Langileek iraultza handia ez egiteko. Jende gehiegi dago lanpeturik gerran. Hortaz, Guillaume eta Viviani eta Krupp eta Rothschild eta Morgan, horiek esaten dute: «Eta orain gerra bat...». Eta zer egin dute lehenik? Jaures hil, sozialista zelako. Sozialistek traizioa egin diote Internazionalari, baina berdin dio...
— Baina nola ipintzen dute jendea bere borondatearen kontra elkarren aurka borrokan?
— Europan jendea esklabo izan da urte askotan. Hemen ez bezala... Baina nik gerra ikusi dut. Oso bitxia. Nik taberna bat izan nuen Port Arthur-en, mutikotan. Oso bitxia.
— Ene, gerrako erreportari-lanpostua emango balidate!
— Ni Gurutze Gorriko erizain joan ninteke.
— Erreportaria, bai gauza ona... Beti taberna amerikar batean mozkortuta, borroka-zelaitik oso urrun.
Barre egin zuten.
— Baina ez al gaude gu borroka-zelaitik dezente urrun, Herf?
— Ederki, goazen dantza egitera. Barkatuko didazu gaizki dantzatzen badut.
— Ostikada bat emango dizut, ezer gaizki eginez gero.
Herfen besoak igeltsuzkoak zirudien, Elleni gerritik oratu zionean. Hautsezko horma garaiak puskatu eta bertan behera erortzen ziren haren baitan. Gorantz hasi zen, suzko globo baten modura, Ellenen ilearen lurrinari antzemanda.
— Behatz-puntetan eta erritmoarekin batera... Zuzen ibili aurrerantz, horixe da dena.
Ellenen ahotsa zerra txiki zorrotz malgu bat bailitzan barneratzen zitzaion haragian. Ukondokadak, aurpegi zurrunak, begi irtenak, gizon lodiak eta emakume lirainak, emakume lirainak eta gizon lodiak erruz biraka ari ziren haien inguruan. Jimmy igeltsua xehatzen ari zen, bularrean indartsu eta min-eragile pilpiratzen zion zerbaitetaz baliatuta. Ellen makina nahaspilatu bat zen haren besoen artean, argi zuria, urdina eta kobre-kolorekoa isurtzen zituen zerra dirdaitsuaren hortzak zituena. Dantzaldia bukatu zutenean, Ellenen paparra, aldaka eta izterrak hurbiltzenago sumatu zituen. Halako batean, Jimmyri odola pilatu egin zitzaion, zaldi eroaren pare. Ate ireki batetik, haize leunak aurrera egiten zuen jangelaren tabakoaren kean eta aire trinko arrosan gaindi.
— Herf, erailketaren etxera joan nahi dut. Mesedez, eraman nazazu hara.
— Dagoeneko X askotxo ikusiak ditut nik, erailketa gertatu zen lekua markatzeko jarriak.
Hallean George Baldwin bidera irten zitzaien. Klariona bezain zurbil zegoen. Gorbata beltza zuen, okertua. Bere sudur finaren zuloak zabaldurik eta zain txiki gorriz marraturik zeuden.
— Epa, George.
Abokatuaren ahotsak karraka egin zuen, garraztasunez, klaxon baten modura.
— Elaine, zure bila ibili naiz. Hitz egin behar dizut... Agian zuk uste duzu txantxetan ari naizela. Nik ez dut sekula txantxarik egiten.
— Herf, barkatu une batez... Tira, zer gertatzen da, George? Itzuli mahaira. George, ni ere ez nintzen txantxetan ari... Herf, taxi bat eskatu nahi duzu niretzat?
Baldwinek eskumuturretik heldu zion.
— Nahikoa jolastu duzu nirekin, aditu? Egunen batean, gizon batek errebolber bat hartu eta hil egingo zaitu. Uste duzu nirekin jolas egin dezakezula mukizu horiekin guztiekin bezala... Zu ez zara prostituta arrunt bat baino hobea.
— Herf, esan dizut taxi bat eskatzeko niretzat.
Jimmyk bere ezpainak hozkatu zituen eta ate nagusitik irten zen.
— Elaine, zer egin behar duzu?
— George, nik ez dut inoren agindurik onartzen.
Nikelezko zerbaitek ñir-ñir egin zuen Baldwinen eskuan. Gus McNielek aurrera jo zuen eta eskutik heldu zion bere esku gorri handiaz.
— Emaidak hori, George... Jainkoarren, gizona, lasaitu!
McNielek errebolberra poltsikoan sartu zuen.
Aldaroka, Baldwin hormarantz abiatu zen. Eskuin eskuko hatz erakusletik odola zerion.
— Hementxe dago taxia —esan zuen Herfek aurpegi zurbil zurrun guztiei begira, banan-banan.
— Ederki, eraman ezazu neska etxera... Ez da ezer gertatu, nerbio-atake bat baino ez. Ez da zertan larritu.
McNielek kaleko hizlari baten modura egiten zuen oihu. Maître-ak eta arropazaindegiko neskak artega begiratu zioten elkarri.
— Ez da ezer gertatu... Jaun hau pitin bat urduri dago... Lan gehiegi, badakizue.
Lasaitasuna eman nahirik, McNielek ahotsa beheititu eta xuxurlatu zuen:
— Ahaztu kontu hori, ulertzen?
Taxian sartzean, Ellenek bat-batean esan zuen haur-ahots finaz:
— Ahaztuta neukan erailketa gertatu zen lekura joateko ginela... Taxilariak itxaron dezala. Aire zabalean apur bat ibili nahi nuke.
Paduren gatz-usaina nabaria zen. Gaua ilargiaren argiaz eta hodeiez zipriztinduta zegoen. Apoek ubideetan kaskabiloek bezala hots egiten zuten.
— Urruti dago? —galdetu zuen Ellenek.
— Ez, hor behean da, kale-kantoian.
Legarrak krak egin zuen haien oinen azpian. Gero, haien oin-hotsa leunki entzun zen macadamen gainean. Faro batek itsutu egin zituen; gelditu egin ziren autoari pasatzen uzteko. Ihes-tutuak sudurzuloak bete zizkien, eta gero, usain hori padurenaren baitan aienatu zen.
Teilatu zorrotzeko etxe gris bat zen eta atzealdetik akazia handi batek itzala ematen zion. Bide ondoan ataurre txiki bat zuen, burdinsare hautsi batez babestua. Etxearen aurrealdean, polizia bat harat-honat zebilen, txistuka, bere baitan bilduta. Lipar batez, ilargiaren pusketatxo mutxitu bat agertu zen hodeien atzetik, leiho ireki baten kristal puskatua eztainu-paper bihurtuz eta akaziaren hosto txiki eta biribilak nabarmenduz. Horrela, hodeien arteko zirrikitu batetik pirritan hasi zen, galdutako txanpon baten modura.
Bietako inork ere ez zuen ezer esan. Bide-jatetxerantz abiatu ziren berriro.
— Herf, benetan ez duzu Stan ikusi?
— Ez, eta ez dut ideia aztarrenik non ezkutatu ote den.
— Ikusten baduzu esaiozu niri lehenbailehen telefonoz deitzeko... Herf, nola deitzen ziren Frantziako Iraultzan armaden atzetik zihoazen emakume haiek?
— Utzidazu pentsatzen. Cantonnieres ez zen?
— Horrelako zerbait... Nik horietako bat izan nahi nuke.
Haien eskuinaldean, urrun, tren elektriko batek txistu egin zuen, triki-traka eginez hurbildu zen eta gero, haren aztarna iraungiz joan zen, urrutiratu ahala.
Tango bat zeriola, bide-jatetxea arrosa urtzen zen, izozki baten gisa berean. Jimmy Ellenekin sartzekotan zen taxian.
— Ez, bakarrik joan nahi dut, Herf.
— Baina nik oso gustura lagunduko nizuke etxeraino... Ez zintuzket bakarrik utzi nahi.
— Mesedez, lagun gisa eskatzen dizut.
Ez zioten eskurik elkarri eman. Hautsa eta gasolina errea nahasirik zituen bafada bat bota zion taxiak aurpegira. Jimmy eskaileran gelditu zen, zarata eta ke artera itzultzeko gogorik gabe.
Nellie McNiel bakarrik zegoen mahaian. Aurrean, bere senarraren aulki hutsaren bizkarraldetik ezpain-zapi bat esekita zegoen. Nelliek aurrerantz finkatua zuen begirada, norarik gabe. Dantzan ari zirenak itzalak bailiran igarotzen ziren haren begien aurretik. Gelaren beste muturrean George Baldwin ikusi zuen, zurbil eta argal, bere mahairantz astiro zihoala, gaixo baten legez. Mahai ondoan, zutik, abokatuak bere kontua arretatsu aztertu, ordaindu eta bere ingurura begiratu zuen, ezeri bereziki erreparatu gabe. Nellie ikusteko zorian zegoen. Zerbitzariak erretilu batean ekarri zituen bueltak eta dezente makurtu zen. Baldwinek dantzan ari zirenei azkar egin zien so, begirada ilunaz, soina biratu zuen eta irten egin zen handik. Lirio txinatarren gozotasun jasanezina gogora ekarrita, Nelliek begiak malkoz beterik sumatu zituen. Bere zorro zilarreztatutik agenda bat atera zuen, gainetik irakurri eta oharrak hartu zituen arkatz zilarreztatu batez. Gero, gorantz begiratu zuen eta, bere aurpegiaren azal nekatuan atsekabe-imintzio bat erakutsiz, keinu bat egin zion zerbitzariari.
— Aizu, mesedez, esango diozu Mr. McNieli Mrs. McNielek hitz egin nahi diola? Tabernan dago.
— Sarajevo, Sarajevo, hantxe piztu da sua! —oihu egin zion Bullockek barran zehar kokaturiko aurpegi eta edontzien ilarari.
— Aizu —esan zuen Joe O'Keefek ahapetik, inorekin bereziki ari ez bazen ere—, telefono-bulegoko batek esan dit itsasoan bataila handi bat gertatu dela, St. John's-en, Ternuan, eta ingelesek alemanei berrogei aleko ontzidi bat urperatu dietela.
— Jimmy, horrela gerra segituan amaituko da!
— Baina oraindik ez dute deklaratu eta!
— Nola dakizu zuk? Kableak guztiz buxaturik daude eta bertatik albiste bat bera ere ezin da pasa.
— Ba al zenekien lau porrot gehiago izan direla Wall Streeten?
— Esan didate Chicagoko gariaren merkatua erotu egin dela.
— Burtsa guztiak itxi beharko lituzkete hau bukatu arte.
— Agian Ingalaterrak askatasuna emango dio Irlandari, Alemaniak izugarrizko jipoia ematen badio.
— Baina oraintxe ari dira... Burtsa bihar ez da irekiko.
— Dirua eta zuhurtasuna duen gizonak oraintxe du nahi adina sos irabazteko tenorea.
— Tira, Bullock laguna, etxera noa —esan zuen Jimmyk—. Hauxe dut lanik gabeko gau bakarra eta ezin dut alferrik galdu.
Bullockek begi-keinu bat egin eta esku mozkor bat inarrosi zuen. Ahotsak Jimmyren belarrietan taupadaka ari ziren marruma malgu baten antzera, hurbil, urrun, hurbil, urrun... Txakurrak bezala hil da. «Tira ba, aurrera», esan zuen. Bere diru guztia xahutu zuen quarter bat izan ezik. Egunsentian fusilatua. Gerra-deklarazioa. Borrokaren hastapena. Eta bakarrik utzi zuten bere lorian. Leipzig, eskualde jendegabea, Waterloo, han nekazariak altxatu ziren eta bataila haren sugarra piztu zuten... «Ezin diat taxia hartu; ibili egin nahi diat». Ultimatuma. Loreak belarrietan, soldadu-trenak kantari doaz gerrara. Eta ahalkea etxean geratzen den gezurrezko etruskoagatik...
Legarrezko zidorretik errepiderantz jaisten ari zela, beso bat haren beso bati lotu zitzaion.
— Ardura al dizu ni zurekin joaten banaiz? Ez dut hemen geratu nahi.
— Ez, inola ere ez, Tony. Ni oinez itzuliko naiz.
Herf urrats luzeak eginez zebilen, aurrera begira. Hodeiek ilundua zuten zerua, non artean ozta-ozta ageri baitzen ilargiaren esne-kolore indargea. Eskuin eta ezkerraldera, arku elektriko bakan batzuen argizko kono gris-moreak, ilunpearen zipriztintzaile. Harantzago, erlantzak gorantz egiten zuen, kaleek aurrean horma lauso hori eta gorrixkak balituzte bezala.
— Ez nauzu begiko, ezta? —esan zuen Tony Hunterrek zenbait minutu geroago, arnasa nekez hartuz.
Herfek ibilera moteldu zuen.
— Ba... zera... ez zaitut ondo ezagutzen... Oso atsegina ematen duzu.
— Ez esan gezurrik, ez duzu zertan... Uste dut gaur gauean neure buruaz beste egingo dudala.
— Baina, baina gizona! Ez egin hori... Zer duzu?
— Zuk ez duzu eskubiderik niri esateko ez dudala neure buruaz beste egin behar. Zuk ez dakizu ezer ere nitaz. Ni emakumea banintz, kasu handiagoa egingo zenidake.
— Baina hori alde batera utzita, zer duzu?
— Erotzen ari naiz, horixe da dena, hain ikaragarria da guztia. Gau batean, Ruthekin ikusi zintudan lehen aldian, uste nuen lagunak izango ginela, Herf. Hain atsegina eta ulerkorra ematen zenuen... Uste nuen zu ni bezalakoa zinela, baina orain hain bihozgabe bihurtzen ari zara...
— Times-en erruagatik izango da, nik uste... Laster botako naute, ez estutu.
— Nekatuta nago pobrea izateaz. Arrakasta lortu nahi dut.
— Ondo, zu oraindik gaztea zara, ni baino gazteagoa, seguruenik.
Tonyk ez zuen erantzun.
Etorbide zabal batetik behera zihoazen, zurezko etxe belztuen bi ilararen artean. Tranbia luze eta hori bat txistuka igaro zen handik.
— Flatbush-en egongo gara, nonbait.
— Herf, nik uste nuen zu ni bezalakoa zinela, baina orain beti emakumeen artean ikusten zaitut.
— Zer esan nahi duzu?
— Ez diot sekula kontatu inori... Jainko maitea, zuk hau inori esaten badiozu... Txikitan izugarrizko nahaspila nuen nik sexu kontuetan. Nik hamar, hamaika edo hamahiru urte izango nituen.
Negar-zotinka ari zen. Arku elektriko baten azpitik pasatzean, Jimmyk antzeman zion Tonyren masail gaineko malkoen distirari.
— Ez nizuke horrelakorik esango, mozkortuta ez banengo.
— Baina horrelako gauzak ia jende guztiari gertatzen zaizkio txikitan. Ez zenuke larritu behar.
— Baina ez naiz aldatu eta horixe da okerrena. Ez ditut emakumeak gustuko, behin eta berriro saiatu banaiz ere... Harrapatu egin ninduten. Hain lotsatuta egoten nintzen ezen hainbat astetan eskolara joan gabe egon bainintzen. Gure ama negar batean ari zen. Hain nago lotsatuta! Zuk ez dakizu nolako beldurra ematen didan jendeak horren berri jakiteak. Beti borrokan nago kontu hori ezkutatu nahian, neure sentimenduak inork jakin ez ditzan.
— Beharbada, dena zure irudimena izango da. Seguru asko, gainditu ahal izango duzu. Joan psikoanalista batengana.
— Ezin dut inorekin hitz egin honetaz. Gaur gauean mozkortuta ez banengo... Entziklopedia bat kontsultatzen saiatu naiz... Hiztegian ere ez dator.
Jimmy Herfek zaplada batzuk eman zizkion bizkarrean.
— Tira, gizona, aupa! Zer arraio! Jende piloa dago zure kasuan. Antzerkiaren mundua gainezka dago.
— Horiek denak gorroto ditut nik... Horrelako jendeaz ez naiz ni maitemintzen. Neuk ere neure burua gorrotatzen dut. Gainera, ziur nago hemendik aurrera zeuk ere gorrotatuko nauzula.
— Hori bai txorakeria! Niri bost!
— Orain badakizu zuk zergatik egin nahi dudan neure buruaz beste... O, ez dago eskubiderik, Herf! Ez dago eskubiderik!... Ez dut inoiz zorterik izan bizitzan. Institututik aterata hasi nintzen neure bizibidea aurrera ateratzen. Mandatu-mutila nintzen udako hoteletan. Gure ama Lakewood-en bizi zen eta nik irabazten nuen guztia bidaltzen nion. Oso gogor lan egin dut nagoen lekura iristeko. Jende guztiak horren berri izango balu, izugarrizko iskanbila sortuko balitz eta dena jakitera emango balitz, nire akabua litzateke.
— Baina hori esaten da galai gazte itxuroso guztiei buruz eta inor ez da estutzen.
— Paper bat kentzen didatenean burura etortzen zait horrexegatik dela. Horrelako gizon guztiak gorrotatu eta mesprezatzen ditut... Ez dut galai gazte itxurosoa izan nahi. Nik antzeztu egin nahi dut. A ze infernua!... A ze infernua!
— Baina orain zu entseiatzen ari zara, ezta?
— Antzezpen txoro bat, sekula Stamford-etik aterako ez dena. Orain ez zara harrituko egin dudala entzuten baduzu.
— Egin zer?
— Neure buruaz beste.
Aurrera segitu zuten elkarri hitzik esan gabe. Euria hasi zuen. Kalearen behealdean, zapata-kutxak bezalako etxe berde-beltz batzuen atzetik, oinaztargi more bat sigi-sagan ageri zen tarteka. Hezetasunak eta hautsak eragindako usaina sortzen zen, tantatzar zalapartatsuek asfaltoari talka egitean.
— Hemengo aldean metro-geltoki bat dagoela uste dut... Hori ez al da argi urdin bat? Korrika egin dezagun, bestela blai eginda bukatuko dugu-eta.
— Arraioa, Tony! Niri berdin zait blai eginda bukatzea ala ez.
Jimmyk kapela erantzi eta esku batez kulunkan erabili zuen. Tantak hotz erortzen ziren bere bekoki gainera. Euriak, teilatuek, lupetzak eta asfaltoak isuritako usainak ahotik kendu zion whisky eta zigarroen garraztasuna.
— Kaka zaharra! Ikaragarria da —deiadar egin zuen Jimmyk bat-batean.
— Zer?
— Sexuari buruzko kontu horiek guztiak. Gaur gauera arte ez naiz ohartu hilzoriaren benetako luze-laburraz. Oso gaizki pasatu behar duzu zuk. Denok ere pasatzen dugu gaizki. Zure kasuan, zorte txarra da, zorte txar-txarra. Martin-ek esan ohi zuen: «Dena askoz hobeto joango litzateke, bat-batean ezkila batek joko balu eta denek elkarri esango baliote zer egin duten, nola bizi izan diren, nola maitatzen duten. Gauzak ezkutatuz usteldu egiten dira». Jainko maitea, ikaragarria da! Hori gabe bizitza berez nahiko zaila ez balitz bezala.
— Tira, metroko geltoki horretan sartuko naiz.
— Luzaro itxaron beharko duzu, ordea.
— Berdin dio, nekatuta nago eta ez dut busti nahi.
— Orduan, gau on.
— Gau on, Herf.
Ostots luze bat entzun zen. Euria barra-barra hasi zuen. Jimmyk kapela belarrietaraino sartu eta jakaren lepoa gorantz jaso zuen. Lasterka zihoala, oihu egin nahi zuen: «Putakumeak!», biriken indar guztiarekin. Oinaztargiak sigi-sagan ari ziren leiho hilen ilaretan zehar. Euriak borborka jarri zituen zoladura, erakusleihoak, harrizko eskailera nabarrak. Belaunak bustita zeuzkan. Bizkarretik behera tanta-zorrotada geldi bat zihoakion eta ur-jauzi hotzak mahuketatik behera erortzen zitzaizkion, eskumuturrak blaituz. Azkura zuen gorputz osoan eta dar-dar egiten zuen. Brooklynen zehar ibili zen. Logela guztietako ohe guztien obsesioa: bertan jendea bihurrikatuta zegoen, nahasita, itota, lorontziko landareen sustraien antzera. Ostatuetako eskaileretan kraska egiten zuten oinen obsesioa, itsumustuka ateko heldulekuen bila ari ziren eskuen obsesioa. Loki taupakarien eta ohe gaineko gorputz bakarti zurrunen obsesioa.
J'ai fait trois fois le tour du monde
vive le sang, vive la sang.
— Moi, monseur, je suis anarchiste... And three times round went our gallant ship, and three times round... Batetik hori eta bestetik dirua, kaka zaharra!... And she sank to the botton of the sea... Leku onean gaude.
J'ai fait trois fois le tour du monde
dans mes voy... ages.
Gerra-deklarazioa... Danbor-arradak... Bola iletsu baten moduko kapela luzea zuen danbor nagusiaren makila dizdizariaren atzetik, gorriz jantzitako alabardarien ibilaldia zihoan. Zilarrezko kirtenak birak ematen zituen dirdaiak jaulkiz... ran, rataplan, plan... munduko iraultza... Borrokaren hastapena euriak astindutako kale hutsetan zehar egindako desfile luze batekin. Estra, estra, estra. Santa Klaus bere alaba bortxatzen saiatu ondoren hil egin zuen. ESKOPETAZ BERE BURUAZ BESTE EGIN ZUEN... Kanoia kokots azpian ezarri eta hatz lodiaz sakatu zuen katua. Izarrek Fredericktown arbuiatzen dute. Munduko langileok, bat egin ezazue. Vive le sang, vive le sang.
— Kaka zaharra, blai eginda nago! —esan zuen Jimmy Herfek goraki.
Bera zegoen lekutik ikusi zuenaren arabera, kalea hutsik luzatzen zen, euripean, arku elektrikoen bola morez han eta hemen jositako leiho hilen ilaren artean. Etsi-etsian segitu zuen oinez.
Seigarren atala
Legezko bost auzi
Azkar kokatu ziren bikoteka. GUZTIZ DEBEKATUTA DAGO BAGONETETAN ZUTITZEA. Trakzio-kateek gurpil koskadunak hartu eta karranka egiten zuten; bagoneta triki-traka eginez zihoan maldan gora, argi burrunbarietatik urrun, jendetzak, krispetek eta kakahuetek sortarazitako usainetik urrun; triki-traka eta karranka eginez igo zen iraileko meteoroak nagusi ziren gau garaian gora.
Itsasoa, zingira-usaina, burdinazko bapore baten argiak portua atzean utziz. Ilunpe more-anil zabal batean itsasargi batek kliska egiten zuen. Gero, bat-bateko jaitsiera. Itsasoa gorantz eta beherantz eta argiak zeruraino. Emakumearen ilea gizonaren ahoan, gizonaren eskua emakumearen saihetsetan, izterrak elkar igurtzika.
Jaitsialdi bortitzak eragindako haizeak euren garrasiak zeramatzan berekin. Astinaldiek asaldaturik, habeen nahaspilan gora egin zuten. Beherantz. Gorantz. Argizko burbuilak iluntasunez eta itsasoz osatutako sandwich batean. Beherantz. ZAINDU ZEUEN AULKIAK HURRENGO BIDAIARAKO.
— Sartu Joe, ikusiko diat amak ezer jateko ematen digun.
— Eskerrik asko... zera... Ni ez nagok... zera... dama bat ezagutzeko behar bezala jantzita.
— O, berdin ziok. Gure ama duk eta. Eseri, deitu egingo zioat.
Harland ate ondoko aulki batean eseri zen, sukalde ilunean, eta eskuak belaun gainean ezarri zituen. Eskuei begiratu zien: dardarka zeuzkan, gorri eta ugerrez beterik. Mihia latz sumatu zuen, intxaur-birringailu baten antzera, aurreko astean edan zuen whisky merkearen eraginez. Gorputz osoa hozmindurik, beraturik eta ozpindurik zeukan. Eskuei begiratu zien.
Joe O'Keefe sukaldera itzuli zen.
— Ohean zagok. Labean zopa apur bat dagoela ziok... Hortxe zagok. Horrek adorea emango dik... Joe, ni bart izan nintzen lekuan egon bahintz. Seaside Inn-era joan ninduan nagusiari esateko burtsa ixteko asmoa dutela, zurrumurrek diotenez. Arraioa! Ez diat sekula honelakorik ikusi. Morroi hori, negozio-gizonen artean oso ezaguna den abokatu hori, eroaren pare ari zuan zerbaitegatik garrasika, hallean. Hark bai aurpegi beldurgarria! Eta gero, errebolber bat atera zian eta emakumea hiltzeko asmoa zian edo horrelako zerbait eta, halako batean, inor horretaz ohartu baino lehen, nagusia errenka heldu zuan eta, burua galdu gabe, errebolberra kendu zioan eta poltsikoan sartu zian. Baldwin hori laguna dik. Arraioa! Sekula ez diat halakorik ikusi, ezta antzekorik ere. Gero, uzkurtu egin zuan zera bezala...
— Aizak motel —esan zuen Joe Harlandek—, lehenago edo geroago denoi gertatzen zaiguk.
— Tira, jan lasai. Ez duk ia ezer jan.
— Ezin diat gehiago.
— Bai zera!... Aizak Joe, zer dakik hik gerraren kontu horretaz?
— Uste diat oraingoan benetan ari direla... Entzun diat hori Agadir-ko gertakariaz geroztik jazoko zela.
— Nahi nikek nik, ba, norbaitek egurra emango balio Ingalaterrari, Irlandari autonomia emateko asmorik ez izatearren.
— Lagundu egin behar zieagu... Nolanahi ere, honek ezin dik luze iraun. Nazioarteko finantzak kontrolatzen dituzten gizonek ez ditek onartuko. Azken batean, bankaria duk, ekonomiaren hariak darabiltzana.
— Guk ez zioagu Ingalaterrari lagundu behar, ez jauna, Irlandako iraultzan eta gerra zibilean egin dutena egin eta gero.
— Joe, izugarrizko nahastea daukak buruan, gauero biblioteka publikoan irakurtzen duan istorio horrekin... Hik burtsaren kotizazioen gorabeheren berri izan eta erne egon eta ez utzi inori hiri ziria sartzen greba, altxamendu eta sozialismoari buruz egunkarietan idazten dituzten artikulu hutsalekin. Ikusi nahi nikek aurrera egiten duala. Tira, hobe diat alde egitea.
— Ez, geratu hemen apur batean, botila bat pattar irekiko diagu.
Oin-hots sendo batzuk entzun zituen korridorean, sukaldearen kanpoaldean.
— Nor da?
— Hi al haiz, Joe?
Mutil handi ilegorri bat, bisaia gorri karratua eta lepo sendoa bi sorbalda trinkoen artean txertatua zuena, zabuka sartu zen gelan.
— Zer arraio ari haiz?... Hau anaia txikia diat, Mike.
— Bai, eta?
Mike balantzaka zegoen kokotsa papar gainean ezarririk. Sorbaldak makurtuta zituen, sukaldearen sabaia oso behean baitzegoen.
— Balea ematen dik, ezta? Baina, Mike, Jainkoarren, ez al diat esan etxera mozkortuta ez etortzeko?... Kapaz duk etxea bertan behera botatzeko.
— Inoiz etorri behar diat etxera, ezta? Tutore hasi hintzenetik, aitak baino gehiago zirikatzen nauk. Zorionez, ni ez nauk luzaro geratuko hiri madarikatu honetan. Inor ero bihurtzeko modukoa duk. Golden Gate-a baino lehenago itsasoratzen den ontzirik aurkitzen badut, benetan eta egiatan esaten diat, alde egingo diat.
— Tira, niri ez zaidak axola hemen geratuko haizen ala ez. Baina ez diat nahi hik iskanbilak etengabe sortzea, aditu?
— Nik gogoak ematen didana egiten diat, ulertzen?
— Orduan alde egin ezak hemendik, Mike... eta itzuli mozkorra pasatzen zaianean.
— Bota nazak, ba, hemendik. Bota nazak.
Harland zutitu egin zen.
— Tira, banoa —esan zuen—. Ikusi behar dut lan hori harrapatzen dudan.
Mikek sukaldean zehar aurrera egin zuen, ukabilak hertsirik. Masailezurra teink, Joeyk aulki bat hartu zuen.
— Burua txikituko diat honekin!
— Santu eta martiri guztien izenean! Ezin al da emakume bat bakean bizi bere etxean?
Emakume txiki ilezuri bat oihuka hasi zen euren artean. Begi beltz dirdaitsuak zituen, elkarrengandik bereizi xamarrak, joan den urteko sagar baten moduko aurpegi zimurtsu batean. Eskuak airean zerabiltzan, lanak higatutako eskuak.
— Ixo biok! Etxean beti juramentuka eta borrokan, Jainkorik ez balego bezala... Mike, zu igo gora eta sartu ohean, mozkorra pasatzen zaizun arte.
— Horixe esaten diot nik —esan zuen Joeyk.
Emakumea Harlandengana jiratu zen. Bere ahotsak kirrinka egiten zuen, klarionak arbelean bezala.
— Eta zuk alde hemendik. Nik ez dut mozkortirik onartzen neure etxean. Alde hemendik! Berdin zait nork ekarri zaituen.
Harlandek Joeyri behatu zion irribarre garratz txiki bat ezpainetan. Gero, soina goratu eta alde zuen.
— Neskamea —murmurikatu zuen, adreilu ilunekiko etxez osatutako kale hautseztatuetan zehar bere hanka zurrun minberatuen gainean zihoala, balantzaka.
Arratsaldeko eguzki sargoritsuak halako talka bat jo zion bizkarrean. Dontzeila, neskame, sukaldari, bulegari eta idazkarien ahotsak haren belarrietan. Bai jauna, Mr. Harland. Eskerrik asko, Mr. Harland. O jauna, esker mila, Mr. Harland, jauna...
Eguzki-izpi batek Ellen esnatu zuen, burrunba gorri bat haren betazaletara isuriz. Loaren zetazko korridore purpuretan berriro pulunpatu zen, eta berriro esnatu egin zen, aharrausika jiratu zen, belaunak kokotseraino eraman zituen loaren pipilari gogorrago eustearren. Kamioi bat zalapartaka zebilen kalean zehar. Eguzkiak marra beroak paratzen zizkion bizkarrean. Etsian egin zuen aharrausi, bihurkatu egin zen eta etzanda geratu zen begiak zabalik eta eskuak garondoaren azpian zituela, sabaira begira. Oso urrutitik, kale eta hormetan zehar, bapore baten adarrari zerion auhen luzea Ellenen baitan barneratu zen, legarrean zehar aurrera zegien belar-azaoaren antzera. Ellen eseri egin zen, burua inarrosi zuen aurpegiaren inguruan zebilkion euli bat uxatze aldera. Eulia eguzki-argian aienatu zen, une batez diz-diz egin eta gero. Baina bere baitako zokoren batean halako estutasun etengabe bat sumatu zuen, adierazezina, aurreko gaueko gogoeta garratzen lorratza. Hala ere, pozik eta guztiz esna zegoen eta, gainera, goiz zen. Altxatu egin zen eta, kamisoia jantzita, alderrai ibili zen logelan zehar.
Eguzkiak jotzen zuen lekuetan egurrezko lurzorua bero zegoen, haren oin-azpiek sumatu zutenez. Txolarreak txorrotxioka ari ziren leiho ertzean. Goialdetik, josteko makinaren hotsa zetorren. Bainugelatik irtetean, soina leuna eta gardena zuen; toaila batez gorputza igurtzitzeari ekin zion eta aurretik zuen egun luzearen orduak zenbatzen hasi zen. Ibilaldi bat egingo zuen hiriko kale zikin eta zabortsuetan zehar East River-eko ontziraleku hartaraino, bertan pilatzen baitziren kaobazko habe handiak; bakarrik gosalduko zuen Lafayette-n, kafea, opilak eta gurin gozoa; erosketetara goiz joango zen Lord&Taylor-era, dendaren giroa itogarria izan aurretik eta neska saltzaileak zimeldu baino lehen; bazkalduko zuen zerarekin... Orduan, gau osoan bakerik eman ez zion mina azaleratu zen eta ziplo bota zuen: «Stan, Stan... Jainko maitea!», esan zuen goraki. Ispilu aurrean eseri zen bere begi-nini zabaldu beltzei so.
Azkar jantzi eta irten egin zen, Bosgarren Etorbidean behera joan zen eta ekialderantz jo zuen, Zortzigarren Kalean zehar, ezkerrera edo eskuinera begiratu gabe. Eguzkia ordurako berotzen hasia zen eta espaloietan, kristaletan eta kartel esmalteztatu hautseztatuetan irakiten zuen. Haren aurretik igaro ziren gizon eta emakumeen begitarteak zimurtuak eta grisak ziren, loaldi gehiegi eginak zituzten burkoen antzera. Lafayette Street zeharkatu ondoren, autoen eta kamioien marrumen artean, hauts-zaporea zuen ahoan eta hareazko fitsek hortzen artean hirrikinatzen zuten. Ekialderago, eskorgen aurretik igaro zen. Saltzaileak freskagarri-postuen marmolezko salmahaiak garbitzen ari ziren, biraderadun organo batek Danubio urdinaren doinu kiribil distiratsuz betetzen zituen kaleak. Ozpin-pepinoen postuari garraztasuna zerion. Tompkins Square-n umeak oihuka ari ziren, pila pila eginda, asfalto bustian zehar. Ellenen oinetan, alkandora tarrataturik eta lohiturik zuten makina bat ume zeuden; ahoak adurtsu, ukabilkadak, ausikiak, atzamarkadak; narrats-usaina isurtzen zuten, ogi lizunak bezala. Halako batean, Ellenek belaunetan ahulezia sumatu zuen. Bira egin eta etorritako lekutik itzuli zen.
Eguzkiak Baldwinen besoak bezala estutzen zion gerria, haren atzamarrek bezala ferekatzen zizkion besaurre biluziak, haren arnasa bezalakoa zen bere masailetan.
— Legezko bost auziak baino ez —esan zion Ellenek begiak ostrak bezalakoak zituen gizon hezurtsu bati, haren alkandoraren kolkoari hitz eginez.
— ...Hortaz, epaia ziurtatuta dago? —galdetu zuen handios.
— Seguru asko ez dio inork kontra egingo...
— Bada, benetan sentitzen dut, bi aldeen lagun zaharra naizelako.
— Begira, Dick, benetan diotsut, Jojo estimu handian dut. Asko zor diot... Zentzu askotan, gizon aparta da, baina ezin zitekeen besterik egin.
— Beste bat dagoela esan nahi duzu?
Begi distiratsuz so egin zion eta erdizka baietsi zuen.
— Baina dibortzioa oso kontu serioa da, nire lagun maitea.
— O, ez da horren serioa, hala ere.
Harry Goldweiser ikusi zuten eurengana zihoala panelez apaindutako gela zabalean zehar. Bat-batean Ellenek ahotsa goratu zuen.
— Diotenez, Marne-ko bataila horrek amaiera ekarriko dio gerrari.
Harry Golweiserrek esku bat hartu zion bere esku lodien artean eta agur moduan makurtu zen.
— Benetan eskertzen dizut, Elaine, hona etorri izana mutilzahar hauek asperraren asperrez hil ez daitezen. Epa, Snow laguna, zer moduz?
— Zer dela-eta dugu zuk oraindik ere hemen aurkitzeko atsegina?
— O, zenbait kontuk geldiarazi naute... Nolanahi ere, udako turismoguneak gorrotatzen ditut. Dena den, Long Beach baino politagorik ez dago... Buff, Bar Harbor, ni ez nintzateke Bar Harbor-era joango, milioi bat emango balidate ere, milioi eder bat.
Mr. Snow-ek arnasots zakar bat bota zuen.
— Goldweiser, ez al zara han higiezinen negozio batean sartu?
— Landaetxe bat erosi nuen neuretzat, horixe da dena. Harrigarria da landaetxe bat erosi ezin izatea, Times Square-ko egunkari-saltzaile guztiek horren berri izan gabe. Goazen mahaira, arreba segituan etorriko da.
Lentejuelez hornitutako soineko bat jantzirik zuen emakume potola bat sartu zen, haiek orein-adarrez apaindutako jangela handi bateko mahaian eseri ondoren. Bularrandia zen eta azal horixka zuen.
O, Miss Oglethorpe, izugarri pozten naiz zu ezagutzeaz! —esan zuen txioka emakumeak papagai-ahotsaz—. Zu sarri ikusi zaitut eta beti pentsatu izan dut xarmangarria zarela. Ahal izan dudan guztia egin dut Harryk zu etxera egunen batean ekartzeko.
— Hau arreba dut, Rachel —esan zion Goldweiserrek Elleni bere lekutik altxatu gabe—. Berak zaintzen dit etxea. Snow, eskertuko nizuke lagunduko bazenit Miss Oglethorpe konbentzitzen The Zinnia Girl-en lan egiteko paper hori onartzeko... Benetan diotsut, zuretzat idatzia ematen du.
— Baina hain da txikia paper hori...
— Ez da, noski, aktore nagusiarentzako papera, baina aktore moldaerraza eta fina izateko ospea lortu nahi duzula kontuan hartuta, ez dago paper hoberik antzezlanean.
— Nahi al duzu arrain gehiagorik, Miss Oglethorpe? —txio egin zuen Mrs. Goldweiserrek.
Mr. Snowek arnasotsa atera zuen.
— Dagoeneko ez dago aktore handirik: Booth, Jefferson, Mansfield... ez da bat ere gelditzen. Gaur egun dena da publizitatea; aktore guztiak merkatuan jartzen dituzte botikak bailiran, ez al da egia Elaine?... Publizitatea... publizitatea.
— Baina hori ez da arrakastaren giltzarria... Arrakasta lortzeko, publizitatea aski balitz, New Yorkeko enpresaburu guztiak aberatsak izango lirateke —bota zuen bat-batean Goldweiserrek—. Indar ezkutu eta misteriotsu batez igoarazten du txartel-leihatila bateko edo besteko sarreraren prezioa, jende-piloak kalean zehar bultzatu eta antzoki jakin batean sarrarazten baititu, ulertzen didazu? Publizitateak ezin du horrelakorik egin, ez eta kritika onak ere. Agian jeinuak egin dezake, agian zorteak, baina zuk jendeari eman ahal badiozu nahi duena eta nahi duen lekuan, arrakasta bertan duzu. Horixe eman zigun Elainek azken antzezpenean... Ikusleekin bat egitea lortu zuen. Munduko antzezpenik onena izan zitekeen, munduko aktorerik onenek antzeztua eta, hala ere, porrot handia izateko arriskua hortxe dago. Eta nik ez dakit nola lortzen den arrakasta, inork ez daki. Gau batean lotara joan zintezke antzokia oparitutako sarreraz sartu den jendeaz mukuru beteta ikusita eta biharamun goizean jaiki zaitezke itzelezko arrakasta lortu duzula. Enpresaburuak ezin du hori kontrolatu, eguraldi-gizonak eguraldia kontrolatu ezin dezakeen bezala. Egia ala gezurra?
— New Yorkeko jendearen gustua modu penagarrian endekatu da Wallack-en garaitik.
— Baina zenbait antzezpen on ere eman dituzte —egin zuen txio Miss Goldweiserrek.
«Egun luze hartako maitasunak zurrunduak zizkion ile-kiribilak... ile-kiribil beltzak... altzairuzko erlantzak begi ilunetan...». Bere sardexkaz uraza baten buru kizkurra eta zuria zatitzen ari zen Ellen. Hitzak esaten zituen, eta bitartean guztiz bestelakoak ziren beste hitz batzuk haren golkoan askatzen ziren nahasian, iduneko puskatu baten aleak bailiran. Koadro baten aurrean eserita zegoen: bertan, bi emakume eta bi gizon mahai batean jaten ari ziren, panelez apaindutako gela batean, kristalezko zutargi dardarati baten azpian. Plateretik gora begiratu zuen eta Miss Goldweiser ikusi zuen bere txori-begitxo gozo eta kexatiak haren aurpegian gogor finkaturik zituela.
— O, bai, New York atseginagoa da uda erdian beste edozein urte-sasoitan baino; presa eta zalaparta gutxiago dago.
— Bai, egia hutsa da, Miss Goldweiser.
Ellenek bat-bateko irribarre zabala egin zuen... «Egun luze hartako maitasunak zurrunduak zizkion bekokiko ile-kiribilak eta diz-diz egiten zuen altzairuzko erlantzak erakusten zituzten begi ilun haietan...»
Taxian Goldweiserren belaun labur eta zabalek Ellenenak estutzen zituzten. Haren begirada gordeek armiarma baten bezainbesteko trebetasunaz bilbatzen zuten halako sare gozo eta itogarri bat Ellenen lepo eta aurpegiaren inguruan. Miss Goldweiser eroso eseria zen haren ondoko aulkian. Dick Snow-ek puru itzali bat zuen ahoan, mihiaz biraka zerabilena... Ellen ahaleginetan ari zen Stanen itxura zehatz-mehatz nolakoa zen gogora ekartzeko, pertika-jauzlari baten lerdentasun sendo hartaz oroitzeko. Ezin zuen haren aurpegia guztiz gogora ekarri; haren begiak ikus zitzakeen, ezpainak, belarri bat.
Times Square koloretako argi aldizkakoez beteta zegoen, distirazko uhindura gurutzatuez. Astor hoteleko igogailuan gora egin zuten. Ellenek Miss Goldweiserri jarraitu zion terrazako mahaien artetik. Gau-jantziak, udako muselinak eta jantzi arinak biratu ziren Elleni so egiteko. Handik igarotzean, begirada guztiak hari oraturik geratu ziren, mahatsondo-kiribil likatsuen antzera. Orkestra In My Harem jotzen ari zen. Mahai batean paratu ziren.
— Dantza egin nahi? —galdetu zuen Goldweiserrek.
Ellenek irribarre ironiko bat egin zuen, Goldweiserrek besoa bizkar gainean ipini zionean. Gizonaren belarri handia, ile irmo eta bakartiez hornitua, Ellenen begien parean zegoen.
— Elaine —xuxurlatu zion belarrira—, nik morroi argitzat nuen neure burua, benetan —arnasari eutsi zion—, baina ez da horrela... Zuk, neskatxa, sorgindu egin nauzu, onartu egin behar dut... Zergatik ezin nauzu pitin bat maitatu? Nahi nuke zera... gu biok ezkontzea zuk dibortzioa lortu bezain laster... Ezin al zara zintzoagoa izan nirekin, behin edo behin besterik ez bada ere?... Nik edozer egingo nuke, badakizu zuk... Eta New Yorken makina bat gauza egin nezake zure alde.
Musika bukatu egin zen. Palmondo baten azpian zeuden, apartean eta zutik.
— Elaine, etorri nire bulegora kontratu hau sinatzera. Ferrari-ri itxaroteko esango diot... Hamabost minutu barru itzultzeko moduan izango gara seguru asko.
— Pentsatu beharra daukat... Ez dut inoiz ezer egiten, ohean horretaz gogoeta egin gabe.
— Jainkoa, zu edonor erotzeko modukoa zara.
Halako batean, Ellenek oso-osorik ekarri zuen gogora Stanen aurpegia. Hantxe zuen, zutik, aurre-aurrean: gorbataren korapiloa okerturik zuen bere alkandora zuriaren gainean, ilea anabasean, berriro edanari emana.
— O, Ellie, aspaldiko!
— Hau Mr. Emery duzu, Mr. Goldweiser...
— Aparteko bidaia ikusgarri bat egin dut oraintsu, pena izan da zu ez etortzea, benetan... Montreal eta Quebec-era joan eta Niagarako urjauzietatik bueltatu ginen, beti mozkor-mozkor eginda, gure betiko New York honetatik irten ginenetik Bostonera bidean abiadura handiagatik arrastatu gintuzten arte, ezta Pearline?
Ellenek ez zion begirik gainetik kentzen Stanen atzean zegoen neskatxa txolin bati: lorez apaindutako lastozko kapela txiki bat zeukan, esne urtsuaren antzeko begi urdinen gainean ezarria.
— Ellie, hau Pearline da... izen polita, ezta? Ni barrez lehertzeko zorioan egon nintzen zera esan zidanean... Baina zuk ez dakizu onena. Halako mozkorra harrapatu genuen Niagarako urjauzietan, ezen geure senera etortzean ohartu baikinen ezkonduta geundela... Eta badugu ezkontza-agiria eta guzti.
Ellenek ezin zuen haren aurpegia ikusi. Orkestra, aldarriak eta plater-hotsak kiribil burrunbatsuen tankeran isurtzen ziren bere inguruan, gero eta ozenago.
Harengo emakumeek ondotxo zekiten
nola jantzi behar zuten,
antzina, Bagdad-eko ekialdean.
— Gau on, Stan.
Ahotsak zintzurra urratzen zion. Hitzak ahoskatzean, oso argi entzun zituen.
— O, Ellie! Etorri gurekin parranda egitera...
— Eskerrik asko... Eskerrik asko.
Berriro hasi zen Harry Goldweiserrekin dantzan. Terraza biraka ari zen, oso azkar hasieran, geldiroago gero. Zarata urrituz zihoan.
— Barkatuko didazu unetxo batez, Harry —esan zuen—. Laster nator mahaira.
Emakumeen bainugelan kontu handiz eseri zen felpazko sofaren gainean. Bere aurpegia islatuta ikusi zuen hauts-kutxako ispilu biribilean. Iskilinba-buruen moduko bere begi-nini beltzak pixkanaka-pixkanaka handitu egin ziren, harik eta begien luze-labur osoa hartu zuten arte.
Jimmy Herfek hankak nekatuta zeuzkan, arratsalde osoa ibiltzen emana baitzuen. Akuarioaren ondoko jarleku batean eserita, itsasazalari begira zegoen. Iraileko haize freskoak altzairuzko distira ematen zien portuko uhin kizkurrei eta arbel-koloreko zeru ilunari. Tximinia horiko bapore zuri handi bat Askatasunaren estatuaren aurretik pasatzen ari zen. Atoiontzi baten kea gardenki ebakita irteten zen, paper baten modura. Deskarga-biltegiak tartean baziren ere, Manhattanen bukaerak gogora ekarri zion portuan zehar astiro aurrera doan gabarra baten brankaren irudia. Antxetak jiraka eta biraka hegaldatzen ziren uluka. Jauzi bat eginez zutitu egin zen.
— Zerbait egin behar diat, arraioa!
Lipar batez zutik geratu zen, aiko-maiko, giharrak teink. Gizon zarpailtsu bat igandeko egunkari bateko fotograbatuei begira zegoen; haren aurpegia lehenago nonbait ikusia zuen.
— Epa! —esan zuen indarge.
— Berehala ezagutu zaitut —esan zuen gizonak eskua luzatu gabe—. Zu Lily Herfen semea zara... Uste nuen ez zenidala hitzik egingo... Niri zertan hitz eginik ere ez duzu, noski.
— A, noski, zu Joe Harlanden lehengusua izango zara... Izugarri pozten naiz zu ikusteaz... Askotan galdetu diot neure buruari zer moduz ibiliko ote zinen.
— Zergatik?
— O, ez dakit... Batek ez du sekula uste bere senideak bera bezalakoak direnik, ezta?
Helf berriro eseri zen.
— Zigarro bat?... Camel-a baino ez da.
— Tira, berdin dit... Zer ari zara, Jimmy? Ez zaizu axola horrela deitzen badizut, ezta?
Jimmy Herfek poxpolu bat piztu zuen; itzali egin zen, beste bat piztu zuen eta Harlandi luzatu zion.
— Aste honetako lehenengo zigarroa da... Eskerrik asko.
Jimmyk begiratu bat egin zion. Haren masail grisaren arrakala luzeak eta haren aho ertzean hasten zen izur sakonak halako angelu bat osatzen zuten.
— Porrot eginda nagoela uste duzu —jaulki zuen Harlandek—. Damutzen zara hemen eseri izanaz, ezta? Damutzen zara zure amak zu jaun bezala hezi izanaz, eta ez alproja bezala, zure senide guztien antzera.
— Times-eko erreportari gisa egiten dut lan... Nazka ematen dit kaka-lan horrek —esan zuen Jimmyk, astiro hitz eginez.
— Ez mintzatu horrela, Jimmy, gazteegia zara... Jarrera horrekin ez zoaz inora.
— Eman dezagun ez dudala inora joan nahi.
— Lily gajoa hain harro zegoen zutaz... Zu gizon handia izatea nahi zuen. Zuretzat onena nahi zuen. Ez duzu zeure ama ahaztu nahi izango, ezta Jimmy? Huraxe zen familian izan nuen lagun bakarra.
Jimmyk barre egin zuen.
— Nik ez dut esan asmo handiko gizona ez naizenik.
— Jainkoaren izenean, zure amaren izenean, kontuz egiten duzunarekin. Hasi berria zara bizitzan... dena datozen bi urteen araberakoa da. Begira niri.
— Antza denez, Wall Street-eko Aztia ez da horren gaizki atera... Baina zera gertatzen da: nik ez dudala onartu nahi hiri madarikatu honetako jendearengandik onartu behar den guztia. Nazkatuta nago inolako begirunerik sortarazten ez didaten erdipurdiko bulegari horien guztien aurrean makurtu behar izateaz... Zertan ari zara, lehengusu Joe?
— Ez galdetu...
— Begira, ikusten duzu tximinia gorriak dituen itsasontzi hori? Frantziakoa da. Begira, popako kanoiaren olana kentzen ari dira... Gerrara joan nahi dut... Baina nik ez dut balio halako nahaspiletan sartzeko. Horixe dut eragozpen bakarra.
Harland bere goiko ezpainari hozka ari zitzaion. Isilune baten ondoren, hitz egiteari ekin zion ahots zakar-urratuaz.
— Jimmy, zerbait eskatuko dizut Lilyren izenean... zera... Diru xeherik ba al duzu aldean? Zoritxarreko koinzidentzia bat dela medio, ez dut oso ondo jan azken bizpahiru egunetan... Pitin bat ahuldurik nago, ulertzen duzu?
— Bai, noski. Gainera, kafea, tea edo horrelako zerbait hartzera joatea proposatu nahi nizun... Siriar jatetxe on bat ezagutzen dut Washington Street-en.
— Goazen ba —esan zuen Harlandek, zurrun zutitzen ari zela—. Ziur zaude ez zaizula axola ni bezalako txorimalo batekin ikusten bazaituzte?
Egunkaria eskuetatik erori zitzaion. Jimmy makurtu egin zen jasotzeko. Hazpegi zehazgabeak zituen neska-aurpegi arre batek ziztada bat eragin zion, zerbaitek hortz baten nerbioa ukitu izan balio bezala. «Ez, ez zuan bera, ez zian bere antzik, behintzat. Bai...». talentu handiko neska aktore batek berebiziko arrakasta lortu du the zinnia girl-en...
— Eskerrik asko, utzi hor, bertan aurkitu dut-eta —esan zuen Harlandek.
Jimmyk egunkaria bota egin zuen; neska muturrez aurrera erori zen.
— Bai argazki zatarrak, ez duzu uste?
— Denborapasarako balio dute. Niri gustatzen zait gutxi gorabehera jakitea New Yorken zer gertatzen den... Katuak erregeari begira diezaioke, ulertzen didazu? Katuak erregeari begira diezaioke.
— O, nik argazkiak ez zeudela ondo aterata besterik ez nuen esan nahi.
Zazpigarren atala
Errusimendia
Berunezko arrastiriak pisatzen zuen Broadwayrantz zihoan agure baten gorputzadar lehorren gainean. Kale-kantoian, Nedick-en postuaren ondoan, zerbait jauzika hasi zitzaion begietan. Panpina bernizatu artikulutatuen ilarako panpina puskatu bat. Burumakur, nekez egiten zuen aurrera, itolarri eta estutasunaren alderantz, argizko kartelen goritasunerantz: «Gogoan dut hau dena zelaia zen garaia», xuxrlatu zion mutikoari.
LOUIS EXPRESSO ASSOCIATION: karteleko letra gorriak Stanen begien aurrean dantzan. URTEKO DANTZALDIA. Neska-mutilak barrura zihoazen. Ederra bikotea, kangurua eta elefantea. Orkestraren zalaparta halleko ate birakarietan zehar iragazi zen. Kanpoaldean euria. Beste ibai bat, beste ibai bat zeharkatzeko. Jakaren papar-hegalak lisatu zituen, ahoa neurritasunez apailatu zuen, bi dolar ordaindu zituen eta zintzilikario gorri, zuri eta urdinez hornitutako gela handi zaratatsu batean sartu zen. Zorabioa. Hartara, lipar batez horman bermatu zen. Beste ibai bat... Dantza egitean elkar behaztopatzen zuten bikoteen azpiko lurzorua kulunkan ari zen, itsasontzi baten bizkarraren gisa berean. Tabernak oreka handiagoa eskaintzen zuen. «Gus McNiel hemen dago». Jende guztiak zioen: «Gus jator hori». Esku handiek zapladak jotzen zituzten bizkar zabalen kontra, aho beltzek orro egiten zuten aurpegi gorrietan. Edontziak jaso egiten ziren, ñir-ñir eginez talka egiten zioten elkarri, jaso eta talka egiten zioten elkarri, halako dantza batean. Begiak hondoraturik eta ilea kizkurturik zituen erremolatxa-aurpegiko gizon sendokote bat errenka zebilen tabernan zehar, makila batean bermatuta.
— Zer moduz, Gus?
— A ze ondo! Nagusia hemen dago.
— Gora McNiel zaharra! Etorri egin da azkenean.
— Zer moduz, Mr. McNiel?
Taberna baretu egin zen. Gus McNielek bere makila airean erabili zuen.
— Aupa mutilok, ondo pasa!... Aizak, Burke, erronda bat nire kontura guztiontzat.
— Hortxe dago aita Mulvaney ere berarekin. Gora aita Mulvaney!... Hori bezalakorik ez dago.
Mutil bikaina da eta
inork ez du ukatzen...
Dantzan ari zirenen artetik astiro aurrera egin ahala, begirunez makurtutako bizkar zabalak aldi oro irteten zitzaizkien bidera.
Babuino handia ilargiaren argitan
bere ile gorrixka orrazten eta orrazten.
— Dantza egin nahi?
Neskak sorbalda zuri bat jiratu eta alde egin zuen.
Ezkongabea naiz eta bakarrik bizi naiz
eta ehundegi batean egiten dut lan.
Stanek bere burua ispilu baten aurrean kausitu zuen bere artean kantuan ari zela. Bekain bat ilearekin bat eginda zeukan, bestea betileekin. «Ez, ez naiz ezkongabe, ni ezkonduta nago... Borrokarako prest nauzue, eta inork esaten badu ni ez nagoela ezkonduta eta ez naizela New York hirikoa, New York konderrikoa, New York estatukoa...»
Aulki batean igota, hitzaldi bat ematen ari zen, eskua ukabil batez jotzen ari zen bitartean... «Erromatarrok, lagunok eta herrikideok, utzizkidazue bost dolar... Zesarri ahoa estaltzera etorri gara, ez hari bizarra moztera. New York estatuko New York konderriko New York hiriko Konstituzioaren arabera, eta barrutiko fiskalaren aurrean adierazita eta izenpetuta, 1888ko uztailaren 13ko legean xedatutakoarekin bat etorriz... Dena pikotara.»
— Aski da. Mutilok, bota dezagun tipo hau kalera... Ez da gutarra... Ez dakit nola sartu den hona. Mozkor-mozkor eginda dago.
Begiak itxita, Stanek salto egin zuen ukabil-sare baten barnean. Bekainetan, masailezurrean jo zuten eta ziztu bizian atera zen zirimiri hotzak bustitako kale isilera, kanoi batek jaurtikia bezala.
Ezkongabea naiz eta bakarrik bizi naiz
Eta beste ibai bat dago zeharkatzeko
Beste ibai bat Jordan ibaira baino lehen
Beste ibai bat zeharkatzeko...
Bere onera etorri zenean, aurpegian haize hotza zebilkion eta ferry baten aurrealdean eserita zegoen. Hortzek karraska egiten zioten. Dardarka zegoen... «DT-a diat. Nor ote naiz ni? New York hiria, New York estatua... Stanwood Emery, hogeita bi urte, lanbidez ikaslea... Pearline Anderson, hogeita bat urte, lanbidez aktorea. Pikotara joan dadila. Berrogeita bederatzi dolar eta zortzi zentabo zauzkaat eta non arraio ibili naiz ni? Eta inork ez zidak poltsikoa hustu. Bada, ez, ez diat ez DT-a, ez, ezer ere ez. Oso ondo sentitzen nauk, apur bat ahulduta, hori bakarrik. Trago bat besterik ez diat behar, ezta? Epa!, uste nian hemen norbait zegoela. Hobe diat isilik jarraitzea, nik uste».
Berrogeita bederatzi dolar hormatik dingilizka.
Berrogeita bederatzi dolar hormatik dingilizka.
Zinkezko uraren beste aldean, horma garaiek eta hiriaren erdialdeko eraikinek indarge dir-dir egiten zuten arrosa koloreko goiz hartan eta txokolatezko ganduan zehar bozina-hotsak entzuten ziren. Txalupa urertzera hurbildu ahala, eraikinak metatu egiten ziren aiztokadek arraildutako granitozko mendi batean. Ferrya bapore potolo baten ondo-ondotik igaro zen; bertan ainguraturik, bapore hura Stanenganantz okertuta zegoen halako gisan ezen hark bizkar guztiak ikus baitziezaizkiokeen. Ferryaren beste aldean, Ellis Island-eko atoiontzi bat zegoen. Hamaika aurpegi zeuden zahar-usaineko bizkar haietan, guztiak ere gora begira, meloi-kargamentuen antzera. Hiru antxeta biraka ari ziren uluka. Bat gorantz hegaldatu zen kiribilean, hegal zuriak eguzkiaz gainezkatu ziren; antxeta urrezko argitik higitu gabe limurtzen zen. Eguzki-ertza hodeien marra morearen gainetik ageri zen, East New York-en atzealdetik. Milioi bat leihok dirdira egiten zuten. Hiritik burrunba eta zalaparta zetozen.
Animaliak binaka sartu ziren,
ederra bikotea kangurua eta elefantea,
eta beste ibai bat dago Jordan ibaira baino lehen,
beste ibai bat zeharkatzeko.
Argi zurixkan hiru kaio jira-biraka zebiltzan; behean, hesiaren ohol ezpalduen artean flotatzen, kutxa hautsiak, laranja-azalak eta aza ustelak zituzten. Uhin berdeak apar bihurtzen ziren ferryaren branka biribilaren azpian. Ur-azala arrailatzen zuen ferryak laprast egiten zuen eta, mareak bere altzoan eramanik, astiro-astiro iristen zen ontziralekura. Biraderak aurrera eta atzera kateen txilin-hotsa eginez, ateak gorantz. Stanek jauzi egin zuen lurrera eta sigi-sagan atera zen Battery-ra zihoan egurrezko tunel kirastutik. Jarleku batean eseri zen eta eskuak belaunen gainean gurutzatu zituen, hainbesteko dardararik egin ez zezaten. Burua artean taupadaka zuen, pianola baten antzera.
Ezkilak atzamarretan eta eraztunak hatzetan
joango da dama zuria zaldi handi baten gainean
eta mina zernahi bazterretara zabalduko du, aurrera egin arau.
Babilonia eta Ninive adreiluzkoak ziren. Atenas osoan gaindi nagusi ziren marmolezko urre-koloreko zutabeak. Erroma harrizko arku zabaletan eraiki zuten. Sekulako kandelak bailiran, dirdai egiten zuten Konstantinoplako minareteek Urrezko Adarraren inguruan... Beste ibai bat zeharkatzeko. Altzairua, beira, baldosak eta hormigoia izango dira etxe-orratzen materialak. Uharte mehar batean pilaturik, mila leihoko eraikinak tente ageriko dira, distiratsu, piramide bat bestearen gainean, ekaitza behean uzten duten hodei zuriak bailiran...
O, berrogei egunez euria egin zuen
eta berrogei gauez euria egin zuen
eta Gabonak arte ez zuen atertu,
eta uholdeetatik bizirik atera zen gizon bakarra
Istmoko Jack Zangoluzea izan zen.
— Etxeorratza izan nahi nikek, arraioa!
Sarraila guztiz biratu zen giltza sar ez zedin. Stanek abileziaz tamaina hartu zion eta giltza barrura sartzea lortu zuen. Tupustean oldartu zen ate irekitik, gora eta behera ibili zen korridore luzean zehar eta egongelara joan zen, Pearline-ri deitzeko asmotan. Usain arraroa zegoen. Pearline-ren usaina. «Joan dadila pikotara!». Aulki bat hartu zuen. Aulkiak hegaz egiteari ekin zion eta, haren buruaren inguruan itzuli-mitzulika hasita, leihoaren kontra talka egin zuen. Kristal puskatuen hotsa. Leihotik begiratu zuen. Kalea zutitu egin zen. Suhiltzaile-kamioi bat eta eskailera-furgoi bat gorantz zihoazen ziztu bizian, adar-hots ulukari baten oihartzuna atzean utzita. Sua, sua, bota ura, Eskozia sutan dago. «Mila dolarreko sute bat, ehun mila dolarreko sute bat, milioi bat dolarreko sute bat». Etxeorratzek sugarren modura egiten zuten gora, sugarretan, sugarrak. Bere gelara zabuka itzuli zen. Mahaiak itzulipurdi bat egin zuen. Arasak salto egin zuen mahai gainera. Haritzezko aulkiak saltoka bata bestearen atzetik gas-pizgailuaren gainean ezarri ziren. Bota ura, Eskozia sutan dago. «Ez diat atsegin New York estatuko New York konderriko New York hiriko gela honen usaina». Bizkarrez etzanda, sukalde birakariaren lurzoruan barreka eta barreka ari zen. «Uholdeetatik bizirik atera zen gizon bakarra eta andere handi bat zaldi zuri baten gainean zamalkatzen zituan». Sugarrak gora, gora eta gora. «Kerosenoa», xuxurlatu zuen sukaldearen zokoko lata koipetsu batek. Bota ura. Hankaz gora eta anabasean zeuden mahai-aulki kraskagile batzuen gainean, Stan balantzaka ari zen. Kerosenoa milika ibili zitzaion bere mihi hotz zuriaz. Oreka galdu zuen. Gas-pizgailuari heldu zion. Gas-pizgailuak ez zion eutsi. Bizkarrez putzu batean etzanda, poxpoluak igurtzitzen hasi zen. Alferrik. Bustita zeuden, ez ziren pizten. Poxpulu baten txinparta eta, azkenik, garra. Stanek kontu handiz babestu zuen sua esku artean.
— O, bai, nire senarrak izugarrizko asmo handiak ditu —esan zion Pearlinek kotoizko ehun urdinez jantzita zegoen janaridendako andreari—. Ondo pasatzea eta hori dena gustatzen zaio, baina ez dut sekula inor ezagutu berak baino asmo handiagorik duenik. Azkenean, Stanek arkitektura atzerrian ikastea lortuko du, bere aitari esker. Nire senarrak arkitektoa izan nahi du.
— Hori zoragarria litzateke, ezta? Horrelako bidaia bat, pentsa!... Besterik, andrea?
— Ez, uste dut ez dudala ezer ahaztu... Bestelakoa balitz, larri egongo nintzateke. Bi egun dira ikusi ez dudala. Bere aitaren etxean egongo da, seguru asko.
— Eta zuek ezkondu berriak zarete?
— Ez nizuke ezer esango, ezer txarrik badagoela uste izango banu. Ez, oso zintzo ari da... Tira, agur, Mrs. Robinson.
Bere fardelak besapean hartu eta kalean behera egin zuen, esku librean bolatxoz apaindutako zorro bat balantzaka zeramala. Artean eguzkiak berotu egiten zuen, airean halako gainbehera-kutsu bat nabari bazen ere. Penny bat eman zion Alargun Alaia biraderadun organo batez jotzen ari zen itsu bati. «Nolanahi ere, hobe niken etxean errieta pitin bat egingo banio, gauza bera sarri egin ez dezan». Berrehungarren Kaletik hartu zuen. Jendea leihotik begira zegoen. Jendetza pilatzen hasia zen. Sute bat zen. Aire erreskaldatua hartu zuen. Oilo-ipurdia jarri zitzaion. Gogoko zuen suteak ikustea. Gero eta azkarrago zebilen. «Ene, gure etxe-blokean dun, gure etxean!». Kea, galipota bezain trinkoa, bosgarren pisuko leihotik irteten zen. Halako batean, dardarka hasi zen. Igogailuzain beltza harengana joan zen lasterka. Aurpegi berdea zuen.
— Ene, gure etxean da —egin zuen oihu—, eta astebete baino ez da altzariak ekarri zizkigutela! Utzidazue pasatzen. Fardelak erori zitzaizkion. Krema-botila bat puskatu zen espaloian. Pearlinek bidera irten zitzaion poliziari heldu zion eta joka hasi zitzaion bularralde urdin zabalaren kontra. Ezin izan zion garrasi egiteari eutsi.
— Lasai, andereño, lasai —esaten zuen poliziak ahots sakonaz.
Pearlinek poliziaren ahotsaren marmar isila entzuten zuen, bularraldean burukadak jotzen zizkion bitartean.
— Jaisten ari dira, keak estuturik dago, ez besterik, keak estuturik.
— O, Stanwood, ene gizona! —egin zuen deiadar emakumeak.
Dena belzten ari zen. Poliziaren jakaren bi botoi distiratsutik helduta, emakumeak konortea galdu eta lurrera erori zen.
Zortzigarren atala
Beste ibai bat Jordan-era
baino lehen
Bigarren Etorbideak Houston Street-ekin bat egiten duen kale-kantoian, Cosmopolitan kafetegiaren aurrean, gizon bat garrasika ari zen sasitribuna batetik: «... gizon horiek, soldataren esklabo horiek, ni halakoxea izan nintzen garai batean, ...ez dizuete arnasarik hartzen uzten... ogia ahotik kentzen dizuete. Non daude bulebarrean zehar joan-etorrika ibili ohi ziren neska politak? Zoazte haien bila kabaret dotoreetara... Zanpatuta gaude lagunok, langileok, esklabook esan beharko nuke... Lana kentzen digute, idealak eta emakumeak ere bai... Plaza hotelak eta aberatsentzako klubak eraikitzen dituzte, baita milioika dolar balio duten antzokiak eta gerraontziak ere, eta zer uzten digute?... Tuberkulosia, errakitismoa eta zakar-potez betetako kale zikin pilo bat uzten dizkigute... Zurbil zaudete, lagunok... Odola behar duzue... Zergatik ez duzue odol apur bat sartzen zainetan?... Han, Errusian, pobreak... ez dira gu baino askoz pobreago... eta banpiroengan sinesten dute, hau da, odola zupatzen dizueten animalia horiengan... Horixe duzue kapitalismoa, odola gau eta egun zupatzen dizuen banpiroa».
Elurra hasi zuen. Elur-maluten ertzek ñir-ñir egiten zuten farolen ondotik pasatzean. Kanpoaldetik ikusita, Cosmopolitan kafetegiak akuario lohitsua zirudien: bertan, kea opalo-antzeko kiribil urdin eta berdeetan igotzen zen eta mahaien inguruan aurpegi hitsak ez ziren geldirik egoten, gaizki sailkatutako arrainak bailiran. Aterkiak sortaka hasten ziren batzen, elurrez zipriztindutako kalean zehar. Hizlariak lepoa jaso zuen eta azkar ibiltzeari ekin zion Houstonen gaindi. Ahaleginetan ari zen lokatzez betetako sasitribunak prakak zikindu ez ziezaizkion.
Aurpegiak, kapelak, eskuak eta egunkariak han-hemenka zebiltzan metro kirastu zalapartatsuan, artoa zartaginean bezala. Espresoa orroka igaro zen, argi horiz blai. Bazirudien leihoak pilatu egiten zirela, harik eta, ezkaten antzera, elkarren gainean teilakatu ziren arte.
— Begira, George —esan zion Sandbournek George Baldwini, ondoan baitzuen, sabaiko helduleku batetik oraturik—, Fitzgerald-en legea ikus dezakek.
— Azkenean, ehorztetxe baten barrualdea ikusiko diat, metro honetatik azkar irteten ez banaiz.
— Horixe komeni zaizue zuei, plutokratei, noizean behin ikustea nola bidaiatzen duten gainerakoek... Agian, hori ikusita, Tammany Hall-eko hire laguntxoei iradokiko diek liskarrak alde batera utzi eta, guri, soldatapeko esklabooi, garraiobide hobeak eman diezazkiguten... Arraioa! Gauza bat baino gehiago esango niekek nik... Nire ideia Bosgarren Etorbide azpiko nasa amaigabe mugikorren sorta bat duk.
— Hori erietxean hengoela egosi huen, ezta Phil?
— Gauza asko egosi nitian erietxean.
— Begira, Grand Central-era irten eta hortik oinez joango gaituk. Ezin diat hau jasan... Ez nagok ohituta.
— Goazemak... Elsie-ri telefonoz deituko zioat afaltzera apur bat berandu iritsiko naizela esateko... Azkenaldi honetan gutxitan ikusten haut, George... Lehengo garaietan ez bezala.
Metro-bagoitik bultzaka irten ziren, gizon-emakumeen, besoen, hanken, garondo izerditsuen eta kapela okertuen anabesean murgilduta. Gero, Lexington Avenue-tik igaro ziren; han lasaitasuna zen nagusi, arrastiriaren ardo gorriaren koloreko ganduan murgildua.
— Baina Phil, nola arraio moldatu ote hintzen kamioi baten azpian horrela sartzeko?
— Ez zakiat, George, benetan... Gogoan dudan azken gauza duk lepoa okertu nuela taxi batean zihoan neska eder-eder bati begiratzeko. Gero, erietxean suertatu ninduan teontziko ur izoztua edaten.
— Lotsagarria hire adinean, Phil.
— Bazakiat, kaka zaharra. Baina ni ez nauk bakarra.
— Bitxia duk bati halako gauzak gertatzea... Aizak, zer entzun duk nitaz?
— George, egon lasai... The Zinnia Girl-en ikusi diat. Berak guztia egiten dik. Beste neskak, alegia, aktore izarrak, ez dik paperik.
— Begira, Phil, Miss Oglethorperi buruz txumutxurik entzuten baduk, mesedez, Jainkoarren, ez egin kasurik. Ergelkeria handia duk inor emakume batekin tea hartzera joanez gero, jende guztia marmarka hastea... Ez diat iskanbilarik nahi, Jainko maitea! Berdin zaidak zer gertatzen den.
— Aizak, lasai egon, George.
— Une honetan nire lan-egoera ez duk oso samurra... Gainera, Cecily eta biok azkenean modus vivendi bat lortu diagu... Eta ez diat dena alferrik galdu nahi.
Isilik jarraitu zuten aurrera.
Sandbourne kapela eskuetan zuela zebilen. Ilea kasik zuria zuen, baina betileak artean beltzak eta sarriak zituen. Une oro aldatzen zuen urratsen luze-laburra, ibiltzean mina hartuko balu bezala. Eztarria garbitu zuen.
— George, lehenago galdetu didak ezer egosi ote nuen erietxean... Gogoan duk duela zenbait urte Specker zaharrak zeramikazko baldosa beiratuez hitz egin ohi zuela? Bada, nik Hollis-en lan egin diat Speckerren formula erabiliz... Lagun batek zeramika egosteko labea dik, bi mila gradukoa. Nire ustez, ondo asko saltzeko modukoa duk... Honek, gizona, iraultza ekarriko liokek industriari. Zementuarekin nahasita, arkitektoak askoz ere material gehiago izango ditik eskura. Edozein kolore, neurri edo itxuratako baldosak egin genitzakek. Pentsa nolakoa izango zen hiri hau, eraikin guztiak gris zikin kolorekoak izan ordez kolore biziez apainduta baleude. Zer irudituko litzaiake etxeorratzei erlaitzen inguruan zerrenda gorriminak ezarriko balitzaizkie? Koloretako baldosek guztiz irauliko ditek hiri honen bizimodua... Lehengo ordenetara edo molde gotiko edo erromanikoetara itzuli beharrean badiagu eredu berriak garatzea, kolore berriak, diseinu berriak. Hirian kolore apur bat balego, bizimodu gogor eta zurrun hau bertan behera eroriko lukek... Maitasun gehiago izango genikek eta dibortzio gutxiago.
Baldwinek barre-algara bat egin zuen.
— Beste egun batean hitz egingo diagu horretaz, Phil... Egunen batean etxera etorri behar duk afaltzera, Cecily bertan dagoen egunen batean, eta dena kontatuko diguk. Ezin al lezake Parkhurst-ek ezer egin?
— Ez niokek utziko kontu honetan sartzen. Ideia bere egingo likek eta formulaz jabetu bezain laster, bertan behera utziko nindikek. Ez niokek nickel faltsu bat ere utziko.
— Zergatik ez da hire bazkide egiten, Phil?
— Nolanahi ere, eduki nahi nauen lekuan naukak... Bazakik neronek egiten dudala bere bulego madarikatuko lan guztia. Gainera, bazakik ni egoskorregia naizela jende gehienarekin harremanetan jarduteko. Morroia ez duk tentela.
— Hala ere, niri iritziz, bazkidetze kontu hori kontuan hartu beharko huke.
— Nahi nauen lekuan naukak eta bazakik hori, hortaz, nik lanean segitzen diat, bera diruz usteltzen den bitartean... Logikoa iruditzen zaidak. Diru gehiago izango banu, gastatu egingo nikek. Ezin zioat aurre egin.
— Baina gizona, begira, hi ez haiz ni baino askoz ere zaharragoa... Hik oraindik karrera bat duk aurretik.
— Bai, bederatzi ordu egunean delineatzen... Ene, hi nire bazkide egingo bahintz baldosen negozio honetarako!
Baldwin kale-kantoian gelditu zen eta zaplada bat jo zuen bere maletan.
— Badakik, Phil, ahal izanez gero, atsegin handiz lagunduko niakeela, baina oraintxe bertan nire egoera finantzarioa oso-oso zaila duk. Ziurtasun gutxiko nahaspila batean sartu nauk eta batek zakik nola irtengo naizen hortik. Horrexegatik ez diat nahi ez iskanbilarik, ez dibortziorik, ez horrelakorik. Hik ez dakik nola nahaspilatzen diren gauza horiek... Ezin zioat ezer berriri ekin, urtebeteko epean bederen. Gerra hau dela eta, ekonomiaren egoera ez duk batere egonkorra. Edozer gerta daitekek.
— Oso ondo. Gau on, George.
Sandbourne ziplo biratu zen orpoen gainean eta etorbidean atzera egin zuen. Nekatuta zegoen eta hankak minduta zeuzkan. Ia gaua zen. Geltokira bidean, adreilu eta harrizko bloke zikinak bata bestearen ondoan kokatuta ageri ziren, denak ere berdin-berdinak, bere bizitzako egun guztiak bezalaxe.
Lokien azalaren azpian, burdinazko kakoak estutu egiten ziren, harik eta, arrautza bailitzan, buruak eztanda egingo zion arte. Urrats luzeak eginez, atzera-aurrera zebilen gelan zehar, non halako itolarri garratz bat altxarazten baitzen. Leku guztietan sakabanaturik, koadroen, alfonbren eta aulkien koloreek Ellen ito egiten zuten, tapaki bero batean bildurik balego bezala. Leihoen kanpoaldean, arrastiri euritsu baten urdin, more eta topazioak marratutako patioak. Leihoa ireki zuen. «Ilunbarra baino denbora-tarte hoberik ez zagon mozkortzeko», esango zuen Stanek. Telefonoak bere garro distiratsuen hots-aleak aletu zituen. Ellenek leihoa danbateko bat joz itxi zuen. «Arraioa! Ez al naute sekula bakean utziko?»
— Epa, Harry, ez nekien zu itzulia zinenik... O, ez dakit ahal izango dudan... Bai, baietz uste dut... Etorri antzezpenaren ondoren... Ez al da zoragarria? Den-dena kontatu behar didazu.
Hargailua eseki bezain laster, telefono-hotsak berriro erakarri zion arreta.
— Nor da?... Ez... O, bai, agian... Noiz itzuli zinen? —Ellenek telefono-hotsaren moduko barrea egin zuen—. Baina, Howard, oso-oso lanpetuta nago... Benetan diotsut... Antzezpena ikusi duzu? Tira, etorri egunen batean antzezpenaren ondoren... Irrikan nago zure bidaiaren berri jakiteko... Adio, Howard.
«Ostera batek on egingo zidaan». Apaintze-mahai aurrean eseri zen eta ilea askatu zuen sorbalden inguruan.
«Gogaikarria dun gero, ebaki egin beharko dinat... Horrela jarraituz gero... Heriotz Zuriaren itzala... Garaizago oheratu beharko niken, betzulo ilun horiek... eta karteleran Ustelkeria Ikustezina... Negar egitea izango banu sikiera; zenbait jendek begiak galdu arte egin zezaken negar, itsutu arte egin zezaken negar... Nolanahi ere, dibortzioa gauzatu egingo dun...»
Urertzetik urrun, jendetzarengandik urrun,
belek ez zioten lehenago ekaitzari aurre egin.
«Ene! Seiak ditun dagoeneko.»
Berriro aurrera-atzera hasi zen gelan zehar. «Izugarri urrun sentitzen naun, ilunpean». Telefonoak jo zuen.
— Nor da?... Bai, Miss Oglethorpe naiz... Ruth, epa, urteak dira ikusten ez zaitudala, Mrs. Sunderland-en auzitik... A ze irrika dudan zu ikusteko! Etorri eta zerbait jango dugu antzokira bidean... Hirugarren pisua.
Telefonoa eseki eta armairutik kapusai bat atera zuen. Larruek, naftalinak eta jantziek isuritako usaina sudurzuloetan itsasten zitzaion. Pertsiana igo eta sakonki hartu zuen udazkenaren usteltze hotzaz betetako aire hezea. Ibaitik zetorren bapore handi baten lurrin trinkoaren urruma aditu zuen. «Ilunpean, bizitza zentzugabe honetatik izugarri urrun, borroka hutsaletik, borroka inozotik; gizon bat itsasontzi batekin ezkon liteken, baina emakume bat...». Telefonoa jotzen ari zen bere hots-aleak askatuz, behin eta berriro jotzen.
Aldi berean, ateko txirrinaren urruma entzun zen. Ellenek kisketa jasotzeko botoia sakatu zuen.
— Nor da?... Benetan sentitzen dut, baina esan behar didazu nor zaren... Larry Hopkins?... Tokion zeundela uste nuen... Ez zaituzte berriro lekuz aldatu, ezta? Bai noski, elkar ikusi behar dugu... Izugarria da, bihotza, baina aste hau eta datorrena konpromisoz beterik dauzkat... Begira, gaur gauean eroaren pare nago. Deitu bihar hamabietan eta saiatu naiz aldaketaren bat egiten... Bai noski, lehenbailehen ikusi behar zaitut... laztana.
Ruth Prynne eta Cassandra Wilkins euren aterkien ur-tantak inarrosiz sartu ziren.
— Adio, Larry... Eskerrik asko bioi... Ekarri berokiak... Cassie, afalduko duzu gurekin?
— Zudekin egon behad nuen... Izugadgia da adgakasta zodagadgi hodi logtu izana —esan zuen Cassiek ahots dardaratiz—. Eta, maitea, zuk ez dakizu zein gaizki sentitu nintzen Md. Emedy-dena jakin nuenean. Negad eta negad egin nuen, ez da egia, Duth?
— O, bai pisu polita zurea! —deiadar egin zuen Ruthek batera.
Ellenek belarrietan halako burrunba gogaikarri bat aditzen zuen.
— Noizbait hil behar dugu denok —oharkabean esan zuen, zakar.
Ruth gomazko botez takateko arinak jotzen ari zen lurzoruaren kontra eta Cassieri keinu bat egin zion isil zedin.
— Ez al genuke hobe alde egitea? Berandu da —esan zuen.
— Barkatu unetxo batez, Ruth.
Ellen lasterka joan zen bainugelara eta danbateko bat eginez itxi zuen atea. Bainuontziaren ertzean eseri eta, ukabilak hertsita, belaunen kontra kolpeka hasi zen. «Emakume horiek txoratu egingo naiten». Gero, teinkatasuna laxatu egin zen, bere baitatik zerbait isurtzen ari zela igerri zuen, konketako ura bailitzan. Lasaikiro, gorrizko ukitu bat eman zuen ezpainetan.
Besteen artera itzulita, ohiko ahotsaz esan zuen:
— Tira goazen. Paperik eman dizute, Ruth?
— Nik Detroit-era joateko aukera izan nuen konpainia batekin. Ez nuen joan nahi izan. Datorrena datorrela, ez naiz New York-etik aterako.
— Zer ez nuke nik emango New York-etik alde egiteko aukera izatearren?... Benetan, zinema batean kantatzeko lana eskainiko balidate, Medicine Hat-en, onartu egingo nukeela uste dut.
Ellenek bere aterkia hartu zuen eta hiru emakumeak eskaileretan behera jaitsi eta kalera irten ziren.
— Taxi! —dei egin zuen Ellenek.
Auto bat karranka eginez gelditu zen. Taxilariaren belatz-aurpegi gorria luzatu egin zen kaleko farolaren argitan.
— Eugenie's-era, Berrogeita Zortzigarren Kalea —esan zuen Ellenek, beste biak taxian sartzen ari ziren bitartean. Argi berdexkak eta itzalak tartekatzen ziren, leiho argiztatuen aurretik igarotzean.
Ellen terrazako barandatik begira zegoen, besoa Harry Goldweisserren smoking-aren besoaren gainean ezarrita. Azpian parkea zuten, argi bakanez zipriztindua eta laino-zerrendek urratua, zerua lurrera erori izan balitz bezala. Atzealdetik, tango baten boladak eta ahots-aieruak zetozkien, baita oinek dantzagunean egindako igurtzialdiak ere. Bere soineko berde-metalikoaren barruan, Ellen zurrun sentitzen zen, burdinazko estatua baten gisan.
— A, baina Boirnhardt, Rachel, Duse, Mrs. Siddons... Ez, Elaine, esaten dizut ba, ulertzen? Ez dago antzerkia bezalako arterik giza grinak askatzeko. Nahi dudana egitea izango banu, munduko handienak izango ginateke... Zu aktorerik onena... Ni produktorerik handiena, eraikitzaile ikustezina, ulertzen duzu? Baina ikusleek ez dute arterik nahi, herri honetako ikusleek ez digute ezer egiten uzten euren alde. Detektibeen melodramak besterik ez dute nahi edo fartsa frantses zikin bat, gatza kenduta eta neska polit batekin eta musikaz horniturik. Hortaz, enpresaburuaren negozioa publikoari nahi duena ematean datza.
— Nik uste dut hiri hau gauza pentsaezinak nahi dituen jendeaz gainezka dagoela... Begira zeuk.
— Gauez ondo dago, ikusterik ez dagoenean. Ez dago zentzu artistikorik, ez eraikin ederrik, ez lehengo garaien kutsurik, horixe gertatzen da.
Lipar batez isilik egon ziren. Orkestra Domino Morea baltsea jotzen hasi zen. Halako batean, Ellen Goldweiserrengana jiratu zen eta zorrotz esan zion:
— Zuri buruan sartzen al zaizu emakume batek batzuetan prostituta, emagaldu arrunta izan nahi duela?
— Nire lagun maitea, gauza xelebreak bururatzen zaizkizu gero, horren neska ederra eta gozoa izanda!
— Ahoa bete hortz geratu zara, ezta?
Ez zuen Goldweiserren erantzuna aditu. Negar egiteko gogoa etorri zitzaion. Azazkal zorrotzak ahurretan iltzatu zituen eta arnasari eutsi zion hogei zenbatu arte. Gero, haur-ahots itoaz esan zuen:
— Harry, goazen dantza apur bat egitera.
Kartoizko eraikinen gainean, zeruak berun irabiatuzko ganga bat irudikatzen zuen. «Elurra eginez gero, ez liken horrenbesteko hotzik egingo». Zazpigarren Etorbideko kantoian taxi bat aurkitu zuen eta jarlekuan astunki eseri zen, eskularrua jantzirik zuten atzamar hozminduez beste eskuaren ahurra igurtzika. «Mesedez, Berrogeita Hamazazpigarren Kalea. West aldea». Aurpegia zeharo abailduta, leihatilatik denetarik begiesten zuen: frutadendak, kartelak, jasotzen ari ziren eraikinak, kamioiak, emakumeak, mandatariak, poliziak. «Nire haurra, alegia, Stanen haurra, jaiotzen bada, Zazpigarren Etorbidea iraultzeko haziko dun, berun irabiatuzko zeru honen azpian, eta ez din inoiz elurrik egingo, eta oso argi begietsiko ditin frutadendak, kartelak, jasotzen ari ziren eraikinak, kamioiak, emakumeak, mandatariak, poliziak...». Belaunak batuta eta eskuak sabel lerdenaren gainean gurutzatuta, zuzen eseri zen jarlekuaren ertzean. «Jainko maitea, zeinen txantxa gaiztoa... Stan sute batean hilda. Nire baitan hazten ari den eta hil egingo nauen hau besterik ez zaidan geratuko». Negar-zotinka ari zen esku hozminduen gainean. «Jainko maitea, zergatik ez du elurrik egingo?»
Espaloi grisean, poltsikoa arakatzen ari zen, billete baten bila. Paper puskatuak estoldaren inguruan metatzen zituen hauts-zirimola batek ahoa zikinkeriaz bete zion. Igogailuzainaren aurpegia ebanozkoa zen, bolizko inkrustazioez hornitua.
— Mrs. Staunton Wells?
— Bai andrea; zortzigarren pisua.
Gorakoan igogailuak burrunba egiten zuen. Zutik, Ellenek bere burua ispiluan begietsi zuen. Bat-batean, alaitasun handi bat nagusitu zen bere baitan. Musuzapi bihurritu batez aurpegiko hautsa igurtzi zuen, igogailuko mutilari irribarrea itzuli zion, piano baten teklatua bezain irribarre zabala, eta lasterka egin zuen pisuko aterantz. Barrualdean, teak, larruak eta loreek isuritako usaina nabaria zen. Emakumeek txio egiten zuten katiluen tintinen artean, txoriek txoritegian bezala. Gelan sartu zenean, begirada guztiak haren buruaren ingurura hegaldatu ziren.
Mahai-oihalera ardo-zipriztinak eta espagetien tomate-izpiak isuriak ziren. Jatetxea leku itogarria zen eta hormetan Napoliko ikuspegiak erakusgai zituen, berde eta urdin lausoz margotuak. Aulkia gazteez beteriko mahaitik pitin bat urrundua zuelarik, Ellen bere zigarroaren keari begira zegoen, Chianti botila potoloaren inguruan biribilka. Beraren platerean, hiru koloreko izozki bat urtzen ari zen, ahantzirik.
— Baina, Jainkoarren, gizakiak ez al du eskubiderik? Ez, zibilizazio industrial hau dela eta, gobernuaren eta gizarte-bizitzaren artean oreka berri bat lortu behar dugu...
— A, ze hitz luzeak! —xuxurlatu zion Ellenek Herfi, ondoan baitzuen.
— Arrazoia du, hala ere —purrust egin zion Elleni—. Emaitza zera izan da: Egipto eta Mesopotamiako zibilizazio esklabo izugarriez geroztik, inork ez duela sekula munduaren historian botere handiagorik izan gaur egungo gizon bakan batzuek baino.
— Ederki.
— Ez, serio ari naiz... Langileek, proletarioek, ekoizleek eta kontsumitzaileek —nahi bezala deitu— dituzten interesak defendatzeko bide bakarra sindikatuak sortzea eta ondo antolatuta egotea da, orain arteko menpekotasuna gainetik kentzeko.
— Nik uste dut erabat oker zaudela, Martin. Zure hitzak erabiliz, interesei esker, hau da, kapitalista ikaragarri horiei esker dago herria orain dagoen bezala.
— Jainko maitea, begira nola dagoen!... Horixe ari naiz esaten. Txakur bat ere ez nuke sartuko txakurtegi honetan.
— Ez nago ados zurekin. Nik herri hau miresten dut... Herri bakarra dut... Eta uste dut masa zanpatu guztiek benetan nahi dutela zanpatuta egon; ez dute beste ezertarako balio... Bestela, negozio-gizon onak izango lirateke, zerbaitetarako balio duen jende guztia bezala.
— Baina nik ez dut uste negozio-gizon onen giza esfortzuaren ideal gorena denik.
— Txerri anarkista iraultzaile baten ideala baino dezente gorago dago. Lapurrak ez direnak zoroak dira.
— Begira, Mead, ulertzen ez duzun zerbait iraindu duzu, ezagutzen ez duzun zerbait... Ez dizut hori onartuko... Gauza horiek ezagutu egin behar zenituzke, iraintzen hasi aurretik.
— Sozialiston hitz-jario zoroa adimenari irain egitea besterik ez da.
Ellenek zapladatxo bat jo zion Herfi mahukan.
— Jimmy, etxera joan beharra daukat. Nahi duzu nirekin etorri apur batean?
— Martin, gurea ordainduko duzu? Alde egin beharra daukagu... Ellie, izugarri zurbil zaude.
— Hemen beroegi egiten du... Uf, zeinen ondo orain!... Nolanahi ere, eztabaidek higuina ematen didate. Ez zait inoiz esateko ezer bururatzen.
— Talde hori kontu-kontari aritzen da gauero; horixe besterik ez du egiten.
Zortzigarren Etorbidea erabat laino zegoen, zintzurrari itsatsita geratzen zitzaien lainoa. Bertan murgilduta, argiek indarge egiten zuten dir-dir, aurpegien soslaiak agertu, hurbildu eta aienatu egiten ziren, arrainak akuario lupeztuan bezala.
— Hobeto zaude, Ellie?
— Bai, askoz ere.
— Izugarri pozten naiz.
— Ba al dakizu zeu zarela Ellie deitzen didan bakarra? Gustatzen zait... Antzerkian hasi nintzenez geroztik jende guztiak gogorarazi nahi izan dit ez naizela haurra.
— Stanek hala deitzen zizun.
— Beharbada horrexegatik gustatzen zait —esan zuen ahots luze eta ahulaz, gauez oso urruti, hondartzan entzundako garrasia bailitzan.
Jimmyk eztarria estutzen zion zerbait sumatu zuen.
— Kaka zaharra! —esan zuen Jimmyk—. Nik, Martin-ek bezala, guztiaren errua kapitalismoari botatzea baneuka, gaitzerdi!...
— Oso atsegina da horrela ibiltzea... Lainoa gogoko dut.
Aurrera jarraitu zuten elkarri hitzik egin gabe. Ibaitiko adar-hotsen orro urrunekin eta baporeen txistuekin batera, auto-gurpilek burrunba egiten zuten lanbro leungarrian zehar.
— Baina zuk karrera bat baduzu behintzat... Zeure lana gustatzen zaizu, izugarrizko arrakasta lortu duzu —esan zuen Herfek Hamalaugarren Kalearen kantoian eta besotik oratu zion beste aldera pasatzeko.
— Ez esan horrelakorik... Zuk ez duzu benetan horretan sinesten. Nik ez dut neure burua engainatzen, zuk baietz uste baduzu ere.
— Ez, baina hala da.
— Nik horrela jokatzen nuen Stan ezagutu aurretik, Stan maitatu aurretik... Zuk badakizu, ni antzerkiarekin liluratuta zegoen neskato bat nintzen, ulertzen ez zuen gauza-pilo batean murgildua, bizitzari buruz ezer jakin baino lehen... Hemezortzi urterekin ezkondua eta hogeita birekin dibortziatua, sekulako errekorra... Baina Stan hain zen zoragarria...
— Badakit.
— Hitzik esan gabe beste gauza batzuk ere bazeudela sentiarazi zidan... gauza sinestezinak...
— Txoriburu hutsa zen, baina... zoritxarrez, galera handia izan da.
— Ezin dut horretaz hitz egin.
— Utzi egingo dugu orduan.
— Jimmy, zeu zara geratzen zaidan pertsona bakarra hitz egiteko.
— Ez zaitez nitaz fio. Agian edozein egunetan arazoak sortuko dizkizut.
Barre egin zuten.
— Jainko maitea! Pozik nago hilda ez egoteaz, zu ez Ellie?
— Ez dakit. Hau nire etxea da. Ez dut nahi zu gora igotzerik... Ohera noa zuzenean. Oso gaizki sentitzen naiz.
Kapela eskuan, Jimmy hari begira geratu zen. Ellen bere zorroa haztatzen ari zen giltzaren bila.
— Begira, Jimmy, azkenean esan egingo dizut...
Harengana hurbildu eta azkar hitz egin zion, beste norabait begira eta kaleko farolaren argia islatzen zuen giltza txiki bat harengana zuzenduta. Lainoak kanpadenda zirudien, hain zen trinkoa.
— Ama izango naiz laster... Stanen haur bat izango dut. Bizimodu zentzugabe hau alde batera uztea eta haurra heztea erabaki dut. Ez zait axola zer gertatuko den.
— Ene Jainkoa! Ez diot inoiz emakume bati ezer ederragorik entzun... O, Ellie, hain zara zoragarria! Nik zuri esan ahal banizu zera...
— O, ez —esan zuen ahotsa urraturik eta begiak malkoz beterik—. Ni tuntuna naiz, hori da dena.
Aurpegia haur txiki baten modura zimurtu zuen eta eskaileretan gora igo zen. Bisaia hamaika malko-errekastok zeharkatzen zioten.
— O, Ellie, zerbait esan nahi dizut...
Atea Ellenen atzean itxi zen.
Jimmy Herf geldi-geldi geratu zen harrizko eskaileren behealdean. Lokiak taupadaka zituen. Atea gustura apurtuko zuen. Astunki belaunikatu zen eta Ellen zutik egondako eskailera-mailari muin egin zion. Lainoa haren inguruan kiribiltzen zen, koloretako konfetia bailitzan. Behin estasi sentsazioa desagertuta, Jimmy bere baitako zulo beltz batean erortzen hasi zen. Zeharo geldirik geratu zen. Polizia batek bere begi biribil-biribilez goitik behera begiratu zion aurpegira, porra alde batera eta bestera zerabilen zutabe sendo urdin bat irudi. Gero, Jimmyk bat-batean ukabilak hertsi zituen eta handik aldendu zen.
— Ene Jainkoa! Dena ustelduta dago! —esan zuen goraki.
Jakaren mahukaz ezpainetako hautsa kendu zuen.
Ferryak itsasoratzeaz batera, Ellenek eskua eman zion autotik jauzi egiteko.
— Eskerrik asko, Larry —eta jarraitu egin zion brankarantz zihoan gorputz sendokote hari.
Ibaiko haize finak hautsak eta gasolinak isuritako usaina erauzi zien sudurzuloetatik. Perlazko gauean, Riverside Drive-ko etxeen soslai karratuek dir-dir egiten zuten, suzirien gisa berean. Uhinak plisti-plasta zebiltzan ferryaren brankak urraturik. Konkordun bat Marianela jotzen ari zen biolinaz.
— Ezer ez da arrakasta bat bezain arrakastatsua —esan zuen Larryk ahots sakon eta kantariz.
— O, zuk jakingo bazenu hau zeinen gutxi axola zaidan orain, ez zenidake gehiago adarra joko hitz horiekin guztiekin... Badakizu, ezkontza, arrakasta, maitasuna, hitzak besterik ez dira.
— Baina niretzat esanahi osoa dute... Uste dut Lima-n bizitzea gustatuko litzaizukeela, Elaine... Zu aske egon arte itxaron nuen, ez al da egia? Eta orain hementxe naukazu.
— Inor ez da librea, ezta... Baina izoztuta nago.
Ibaiko haizea osasungarria da. Ehun eta Hogeita Bosgarren Kaleko biaduktuan zehar tranbiek gorantz egiten zuten kakalardoak bailiran. Ferrya porturatzean, gurpilek asfaltoaren gainean egindako kirrinka eta biraketa entzun zituzten.
— Hobe genuke autora itzultzea, Elaine, ume polit hori.
— Azkenean, egun zirraragarria atera da, ezta Larry?, gauza guztien erdigunera itzultzeko.
Ate zuri uherraren ondoan bi botoi zeuden: GAUEKO TXIRRINA ETA EGUNEKO TXIRRINA. Ellenek txirrina jo zuen atzamar dardarati batez. Arratoi-aurpegia eta atzerantz orraztutako ile beltz distiratsua zuen gizon txiki eta zabal batek ireki zuen. Perretxiko-orearen koloreko panpina-esku laburrak dilindan zituen alde banatan. Sorbaldak uztaitu zituen agur moduan.
— Zu al zara andrea? Aurrera.
— Eta zu Dr. Abrahams?
— Bai... Zu al zara nire lagunak telefonoz aipatu zidan andrea? Eseri, ene andrea.
Bulegoak arnika bezalako zerbaiten usaina zuen. Bihotza etsi-etsian ari zitzaion taupadaka saihetsen artean.
— Ulertu egin behar didazu —Elleni bere ahots dardaratia jasanezina egin zitzaion, alditxartzeko zorian zegoen—. Ulertu egin behar didazu, Dr. Abrahams, ezinbestekoa da. Neure senarrarengandik dibortziatu behar dut eta bizibidea aurrera atera.
— Oso gazte, zoritxarreko ezkontza... Sentitzen dut.
Doktoreak ahapeka urruma egin zuen, bere kolkoarekin arituko balitz bezala. Auhen txistukari bat egin zuen eta, halako batean, laztabin moduko bere begi beltz altzairuzkoak Ellenenetan finkatu zituen.
— Ez zaitez beldurtu, andrea, oso ebakuntza erraza da... Prest zaude orain?
— Bai. Ez du denbora askorik beharko, ezta? Behar bezain sendo banago, bostetan geratuta nago tea hartzeko.
— Zu andrea ausarta zara. Ordubete barru dena ahaztuko zaizu... Sentitzen dut... Penagarria da honelako gauzak beharrezkoak izatea... Andrea, zuk etxe bat eta seme-alaba asko eta senar on bat izan beharko zenituzke... Nahi al duzu ebakuntza-gelan sartu eta zeure burua prestatu?... Nik laguntzailerik gabe egiten dut lan.
Argi kiskalgarrizko biribil dirdaitsua puztu egin zen sabaiaren erdian. Horrekin batera, bisturien nikela suspertu zen, bai eta esmaltea eta tresna zorrotzez beteta zegoen beira zorrotzezko arasa bat ere. Ellenek kapela kendu zuen eta dardarka pausatu zen esmalteztutako aulki txiki baten gainean. Gero, zurrun zutitu zen eta gonaren xingola bat askatu zuen.
Kaleen kalapita lehertu egin zen, uhinak hilzori taupakariaren maskor baten kontra bezala. Larruzko bere kapelaren makurdura, bere masaila arrosak eta bere ezpainen gorrimina ikusi zituen, hots, bere aurpegiaren mozorroa. Bere esku-larruen botoi guztiak lotuta zeuden. Eskua jaso zuen. «Taxi!». Suhiltzaileen kamioi bat orroka igaro zen handik; haren atzetik, mahuka-bagoi bat, kapusaiak janzten ari ziren aurpegi izerditsuko gizonez betea; eta azkenik, eskailera-furgoi bat, zalapartaka. Sentimendu guztiak lausotu egin ziren haren baitan, sirenaren kantu lausoaren eraginez. Egur margotuzko indiar batek esku bat jasoa zuen kale-kantoian.
— Taxi!
— Bai, andrea!
— Ritz-era.
HIRUGARREN ZATIA
Lehenengo atala
Hiri alaia eta arduragabea
Bosgarren Etorbideko haga guztietan banderak zeuden, historiaren haize zakarraren menpe. Sokaz makila kraskagilei loturik, bola urreztatuez apaindutako hagetan, bandera handi haiek inarrosi eta jipoituak ziren, haizearen meneko. Izarrak lasai ari ziren dantzan arbelezko zeruan, zerrenda gorri eta zuriak bihurrikatzen ziren atzealde hodeitsu baten kontra.
Txarangen eta zaldi putinzaleen abarrotsean, kanoiaren berealdiko azantzean, atzaparren itzalen moduko itzalak bandera teinkatuei ebaturik zeuden. Banderak milikatzen, kiribilkatzen, bihurrikatzen ari ziren, mihi gosetien gisan.
«Bide luzea Tipperary-ra baino lehen... Hortik! Hortik!»
Portua zebren eta mofeten moduko itsasontzi marratuz gainezka zegoen. Narrows-ak lingotez buxaturik zeuden. Ogasuneko eraikinean urrezko txanponak pilatzen ari ziren sabairaino. Dolarrek auhen egiten zuten irratian, kable guztiek dolarrak tekleatzen zituzten.
«Bide luze-luzea dago, kiribilean... Hortik! Hortik!»
Metroan begiak zuloetatik irteten zitzaizkien ondokoa ahoskatzean: apokalipsia, tifusa, kolera, metrailaketa, altxamendua, sute batean hiltzea, uretan hiltzea, goseak hiltzea, lokatzetan hiltzea.
«O, zeinen urrun dagoen Madymosell Armenteers-etik, hortik, hortik! Badatoz yankeeak, badatoz yankeeak». Bandak zalapartaka ari ziren, Askatasunarentzako Jesapenaren alde, Gurutze Gorriaren alde. Erietxe-itsasontziak portuan gora limurtzen ziren eta gauez isilgordeka deskargatzen zuten Jersey-ko nasa zaharretan. Bosgarren Etorbidean zehar, hamazazpi herrietako banderak dantzan ari ziren, haize goseti eta zakarraren inguruan kizkurtuta.
«O, haritza, lizarra eta zume negartia!
Berde hazten da belarra Jainkoaren herrian...»
Sokaz makila kraskagilei loturik, bola urreztatuez apaindutako hagetan, bandera handi haiek inarrosi eta jipoituak ziren, haizearen meneko.
Begiak itxita, James Marivale kapitaina, DSC, besaulki batean eserita zegoen, bizarginaren atzamar bigunek masailak eztiki eskuztatzen zizkioten bitartean. Bitsak kilimak eragiten zizkion sudurzuloetan; lozioaren lurrina atzeman zezakeen; bibragailu elektriko baten burrunba eta artazien hotsa entzuten zuen.
— Aurpegi-masaje txiki bat, jauna, zaldar horiek kentzeko, jauna? —murmurikatu zion bizarginak belarrira.
Bizargina burusoila zen eta kokots urdin eta biribila zuen.
— Ondo —ihardetsi zuen Merivale-k—, egizu nahi duzuna. Hauxe da bizarra ganoraz kentzen dudan lehenengo aldia, gerra deklaratu zenetik.
— Etorri berria, kapitain?
— Bai... demokraziaren alde borrokan.
Bizarginak toaila bero baten azpian indargetu zituen haren hitzak.
— Lila-ur apur bat, kapitain?
— Ez bota lozio madarikatu horietakorik, aski da hamameli-ur apur bat edo edozein antiseptiko.
Manikura egiten zuen neska ilehoriak betileak errimel apur batez apaindurik zituen; halako begirada liluragarri bat egin zion, arrosazko ezpainak bereizita.
— Bistan da porturatu berri zarela, kapitain... Beltzaran etorri zara, gero! —eskua emakumearen eskuaren ondoan utzi, mahaitxo zuriaren gainean—. Denbora luzea da, kapitain, inork eskuak zaintzen ez dizkizula?
— Nola dakizu hori?
— Hara nola hazi zaizun katikula!
— Lanpetuegi geunden horrelako gauzetarako. Ni gizon askea naiz, baina bakarrik zortzietatik aurrera.
— O, izu... garria izan da, ziur!
— Bai, gerra handia izan zen iraun zuen bitartean.
— Hala entzun dut nik ere... Eta zure lana orain guztiz bukatu da, kapitain?
— Orain erreserban nago, noski.
Neskak azken zapladatxoa eman zion eskuan eta kapitaina zutitu egin zen. Bizarginaren ahur bigunaren gainean eta kapela luzatu zion mutil beltzaren ahur gogorraren gainean eskupeko bana ipini zuen eta astiro igo zen marmolezko eskaileretan gora. Eskailera-buruan ispilu bat zegoen. James Merivale kapitaina gelditu egin zen James Merivale kapitainari lipar batez so egiteko. Gizon gaztea zen eta hazpegi zuzenak eta kokots haragitsua zuen. Panazko uniformea zeraman, primeran doitua, Rainbow Division izenekoaren intsigniez apaindua eta xingolez eta galoiz hornitua. Ispiluaren argiak zilarrezko isladak isurtzen zituen haren azpantarren bi aztaletan. Eztarria garbitu zuen, bere buruari goitik behera behatzen zion bitartean. Zibilez jantzitako gizon gazte bat atzetik hurbildu zitzaion.
— Epa James, txukun-txukun utzi zaituzte.
— Hala da... Ez al zaizu arau ergela iruditzen guri Sam Browne gerrikoak erabiltzen ez uztea? Uniformea guztiz alferrik galtzea da.
— Nire aldetik, nahi badute, har ditzatela euren Sam Browne gerriko guztiak eta Jeneral Gorenari ipurtzulotik sartu... Ni zibila naiz.
— Zu oraindik erreserbako ofiziala zara, ez ahaztu hori.
— Nire aldetik, nahi badute, har dezatela euren erreserba eta pikotara bidali. Goazen trago bat jotzera.
— Familia ikustera joan beharra daukat.
Berrogeita Bigarren Kalera iritsiak ziren.
— Tira, laster arte, James, kriston mozkorra harrapatzera noa... Pentsa, askatasuna!
— Laster arte, Jerry, ez egin nik egingo ez nukeen ezer.
Merivalek sartalderantz jo zuen Berrogeita Bigarren Kalean zehar. Artean banderak ikus zitezkeen, batzuk leihoetatik dilindan, beste batzuk nagiki ari ziren dantzan hagetan, iraileko haize gozoaren altzoan. Aurrera zihoala, denden erakusleiho gardenetatik begirik kendu ezinik zegoen: loreak, emakumeen galtzerdiak, bonboiak, alkandorak eta gorbatak, jantziak, koloretako ehunak; horri guztiari beha, ordea, aurpegi-multzo bat, hain zuzen ere, gizon-aurpegi bizarra kenduak eta ezpain gorriko eta sudur hautseztatuko emakume-aurpegiak. Hori dela eta, Merivale lotsagorritu eta aztoratu egin zen. Asaldaturik metroan sartu zen. «Begira horrek zenbat galoi dituen. DSCa da», entzun zion neska bati beste bati esaten ziola. Hirurogeita Hamabigarren Kalean jaitsi zen eta paparra harroturik aurrera egin zuen ibai alderantz, harri nabarrezko kale ezagunegian zehar.
— Zer moduz, Merivale kapitaina? —esan zuen igogailuzainak.
— Zer James, bukatu duzu azkenean? —egin zion oihu bere amak haren besoetara oldartuz.
Marivalek baietz egin zuen buruaz eta musu eman zion. Beltzez jantzita, bere ama zurbila eta zimela zen. Maisie, hura ere beltzez jantzirik, haren atzetik agertu zen, garai eta masaila arrosadun.
— Zoragarria da biok horren itxura ona izatea!
— Bai, espero bezain ondo gaude. Maitea, oso gaizki pasa dugu... Orain zeu zara familiaburua, James.
— Aita gizajoa... horrela hiltzea ere!
— Horretatik libratu zinen zu... Milaka lagun hil ziren gaitz horrek jota, New Yorken bakarrik.
Jamesek Maisie beso batetik estekatu zuen eta bere ama bestetik. Hirurak ere isil-isilik zeuden.
— Bai —esan zuen Merivalek egongelarantz zihoala—, gerra handia izan zen iraun zuen bitartean.
Amak eta arrebak orpoz orpo jarraitu zioten. Larruzko aulki batean eseri zen eta hankak luzatu zituen, bota distiratsuak agerian.
— Zuek ez dakizue zein zoragarria den berriro etxean egotea.
Mrs. Merivalek bere aulkia hurreratu zuen.
— Orain maitea, kontaiguzu dena.
Atariko ilunpean, sarbideko atearen aurrean, bortxaz heldu zion eta bere soinerantz erakarri zuen.
— Ez, Bouy, ez; ez zaitez astakirtena izan.
Gizonaren besoek, korapilodun sokak bailiran, bizkarra estutu zioten emakumeari. Horren ondorioz, belaunak dardarka hasi zitzaizkion. Gizonaren ahoa itsumustuan ari zen masaila batean, sudurraren azpian, emakumearen ahoaren xerka, irrikatsu. Ezin zuen arnasarik hartu, gizonaren ezpainek haren ezpainak milikatzen zituztelako.
— Ezin dut hau jasan.
Gizonak bere aldetik baztertu egin zuen. Emakumea haren esku handiek oratuta zegoen eta kolokan zihoan arnasestuka, hormarantz.
— Ez duzu kezkatu behar —xuxurlatu zuen eztiki Bouyk.
— Banoa, berandu da... Seietan jaiki beharra daukat.
— Eta zein ordutan uste duzu jaiki behar dudala nik?
— Eta amak harrapatzen banau?
— Esaiozu pikotara joateko.
— Egunen batean... zerbait okerragoa esango diot... bakean uzten ez banau.
Emakumeak masailak estutu zizkion eta, musu azkar bat ahoan emanda, harengandik askatu eta lasterka lau pisu igo zituen, ugerrez betetako eskaileretan gora.
Atea artean itxi gabe zegoen. Emakumeak dantza-zapatilak erantzi zituen eta kontu handiz sukaldea zeharkatu zuen, oinak minbera zituela. Ondoko gelatik zetorren osaba-izeben zurrunga nekoso bikoitza. Norbaitek maitatu egiten nau, ez dakit nork... Kanta gorputz osoan zehar zebilkion, batik bat oin dardaratsuetan eta bizkarrean, soinaren alde horretan eskua estutu baitzion gizonak, dantzan ari zirela. «Anna, ahaztu hori edo ez dun lo egiterik izango. Anna, ahaztu egin behar dun». Gosarirako platerek ikaragarrizko tintina egin zuten, emakumeak mahaiaren kontra talka egin zuenean.
— Anna, zu zara? —esan zuen logaleak jotako ahots kexati batek bere amaren ohetik.
— Ura edatera joan naiz, ama.
Atsoak hortzen artean adiakatu zuen, eta, ohean bira egitean, malgukiek kirrinka egin zuten. Denbora osoan lo.
Norbaitek maitatu egiten nau, ez dakit nork... Annak dantzarako soinekoa erantzi eta kamisoia jantzi zuen. Gero, oin-puntetan armairura joan zen soinekoa esekitzera eta, azkenean, izaren artean limurtu zen, amiñika-amiñika, oheko oholtxoek kirrinkarik egin ez zezaten. Ez dakit nork. Oinak herrestan, argi dirdaitsuak, aurpegi hanpatuak, beso oratzaileak, gihar teinkatuak, oinak jauzika. Ez dakit nork. Oinak herrestan, saxofoi petrala, oinak danborraren, tronboiaren, klarinetearen doinuei jarraiki. Oinak, izterrak, masailak masailekin. Norbaitek maitatu egiten nau... Oinaz herrestan, ez dakit nork.
Ukabilak hertsirik, ume musugorria lo zegoen ohatzean. Ellen makurtuta zegoen larruzko maleta beltz bat zegoen aldera. Makutsik, Jimmy atakatik beha zegoen.
— Hortxe dago Askatasunaren estatua... Ellie, bizkarrean egon beharko genuke.
— Mendeak igaroko dira porturatu aurretik... Igo zeu. Segituan joango naiz ni Martinekin.
— O, etorri orain; umearen gauza guztiak zorroan sartuko ditugu, portura atoian garamatzaten bitartean.
Bizkarrera irten ziren iraileko arratsalde argitsuaren pean. Ura berde-anila zen. Haize zakarrak ke grisaren kiribilak eta kotoizko burbuilak behin eta berriro desegiten zituen, zeruaren ganga eskerga urdin-anilaren azpian. Zeruertz kedarreztatuaren kontra, gabarrak, baporeak, zentral elektrikoak, ontziraleku estaliak, zubiak. New Yorkeko alde hori kartoizko piramide luzanga arrosa eta zuria zen.
— Ellie, Martin kanpora atera behar genuke, zerbait ikus dezan.
— Orroka hasiko litzateke atoiontzi baten modura... Ondo dago dagoen lekuan.
Soka batzuen azpitik igarotzeko makurtu, dibidieta kirrinkari baten ondotik limurtu eta brankara iritsi ziren.
— Ene, Ellie, hauxe da munduko ikuskizunik ederrena!... Ez nuen uste sekula itzuliko nintzenik, eta zuk?
— Nik beti izan dut hona itzultzeko asmoa.
— Baina horrela ez.
— Arrazoia duzu.
— S'il vous plait, madame...
Marinel batek atzerantz joateko esan zien. Ellenek aurpegia biratu zuen haizearen kontra, begietatik kobre-koloreko ile-xerloak kentze aldera.
— C'est beau, n'est ce pas?
Haizearen meneko, Ellenek irribarre egin zion marinelaren aurpegi gorriari.
— J'aime mieux Le Havre... S'il vous plait, madame.
— Tira, behera noa, Martin jantzi behar dut eta.
Itsasontziaren albo batera gerturatzen ari zen atoiontziaren zalapartak ez zion utzi Jimmyren erantzuna entzuten. Ellen urrundu eta gelara jaitsi zen berriro.
Pasabidearen bukaeran lauskituta zeuden jendetzaren artean.
— Begira, maletazain bat etorri arte itxaron genezake —esan zuen Ellenek.
— Ez, laztana, neronek eramango ditut maletak.
Jimmy izerditan eta behaztopaka zihoan, maletak esku banatan eta fardelak besapean zeramatzala. Ellenen besoetan umeak urruma egiten zuen, besoak inguruko aurpegietarantz luze-luze eginda.
— Ba al dakizu gauza bat? —esan zuen Jimmyk pasabidea zeharkatzen ari zirela—. Nahiago nuke berriro itsasoratu... Ez dut etxera itzultzeko bat ere gogorik.
— Nik, ordea, bai...
— Hortxe dago H...
— Aurreratu egingo naiz... Frances eta Bob hemen ote dauden ikusi nahi dut. Kaixo...
— Tira, ni ba...
— Helena, gizendu egin zara, eder-ederra zaude. Eta Jimps?
Jimmy eskuak igurtzitzen ari zen, maleta astunen heldulekuek minberaturik.
— Ongi etorri, Herf!
— Epa Frances!
— Ez al da zoragarria?
— A ze poza zuek ikustea!
— Jimps, Brewoort-era azkar joan behar dut umearekin...
— Ez al da xarmangarria?
— Bost dolar ba al dituzu?
— Dolar bat baino ez dut diru xehean. Ehun dolar txeketan ditut.
— Nik diru asko daukat. Helena eta biok hotelera goaz eta zuek gero etortzea duzue ekipajearekin.
— Inspektorea, axola al dizu umearekin joaten banaiz? Nire senarra arduratuko da baulez.
— Ez noski, anderea! Tira, aurrera!
— Ez al da polita? O, Frances, hau liluragarria da!
— Aurrera, Bob. Nik azkarrago bukatuko dut bakarrik... Zu joan andereekin Brevoort-era.
— Penagarria da zuk hemen geratu behar izatea.
— Tira, zoazte... Ni ere laster joango naiz.
— Mr. James Herf, emaztea eta haurra... Ondo dago?
— Bai, ondo.
— Laster izango naiz zurekin, Mr. Herf... Ekipaje guztia dago?
— Bai, guztia.
— Ez al da ona? —esan zuen kakaraka Frances-ek, bera eta Hildebrand autoan sartzen ari ziren bitartean, hantxe baitzen Ellen.
— Nor?
— Umea, noski.
— O, behin baino gehiagotan ikusi beharko zenuke... Badirudi bidaiak gustuko dituela.
Uniformerik gabeko gizon batek autoko atea ireki eta burua barruan sartu zuen, irtetera zihoazela.
— Gure arnasak usain ona du? —galdetu zion Hildebrandek autoko gizonari.
Egur-puska baten moduko burua zuen gizon hark atea itxi zuen.
— Helenak oraindik ez daki debekuarena, ezta?
— Ikaratu egin nau... Begira.
— Arranopola!
Umea biltzen zuen burusiaren azpitik paper marroizko fardel bat atera zuen...
— Gure koñak bereziko bi litro... gout famille 'Erf... eta beste bat dakar termo batean, gerrian ezkutaturik... Horrexegatik ematen du beste ume bat izatekotan nagoela.
Hildebrand-arrak barrez lehertu ziren.
— Jimpsek gerrian termo bat du eta aldakan, berriz, chartreuse flasko bat... Litekeena da guk fidantza ordaindu behar izatea, kartzelatik atera dadin.
Barrearen barreaz begietatik malko-errekastoak zerizkiela, autotik jaitsi ziren, hotelera iritsita. Igogailuan umea garrasika hasi zen.
Gela handi eguzkitsuko atea itxi bezain laster, Ellenek termoa atera zuen jantziaren azpitik.
— Aizu, Bob, deitu telefonoz izotz xehetu apur bat eta sifoi bat ekartzeko... Koñak bat edango dugu a l'eau de selz.
— Ez al dugu Jimp heldu arte itxaron behar?
— O, berehala izango da hemen... Ez dugu ezer deklaratzeko... Poltsikoak hustuegi ditugu... Frances, nola moldatzen zara esnea lortzeko New Yorken?
— Nola jakin behar dut nik hori, Helena?
Frances Hildebrand, guztiz lotsagorriturik, leihorantz abiatu zen.
— Berdin dio. Berriro bere janaria emango diogu... Badirudi on egin diola bidaian.
Ellenek umea ohean sartua zuen. Umeak oinak airean zerabiltzan, ingurura begira, kuartzozko isladadun bere begi biribilez.
— Ez al dago pitin bat loditxo?
— Hain osasuntsu dago, ezen ziur bainago erdi tentela dela... Ene Jainkoa! Eta nik aitari deitu behar diot... Familiaren bizitza ez al da desesperagarri zaila?
Ellen bere alkohol-labetxoa apailatzen ari zen konketan.
Mandatu-mutila barrura sartu zen, edontziak, izotz xehetuz betetako ontzi bat eta botila bat White Rock erretilu batean ekarriz.
— Prestatu zerbait termokoarekin. Berehalaxe edan behar dugu, bestela alkoholak goma hondatuko du... Eta topa egingo dugu Café d'Harcourt-en alde.
— Zuek, lagunok, noski, ez zarete konturatzen —esan zuen Hildebrandek— zein zaila den debekuarekin mozkorturik ez egotea.
Ellenek barre egin zuen, labetxorantz makurtu zen, nikel beroak eta alkohol erreak isuritako etxeko usaina baitzerion.
Jaka arina besapean, George Baldwin Madison Avenue-n gora zihoan. Bere izpiritu akitua udazkeneko ilunabarrean suspertzen ari zen. Arrastiri hartako gasolina-usainari eta taxi-hotsari gaina hartuta, Baldwinen begien aurrean bi abokatu ari ziren eztabaidan, zein bere espaloitik, biek ere frak beltza eta tximeleta-lepo zurrunak jantzirik. «Etxera joanez gero, gozo egongo haiz bibliotekan. Pisua ilun eta nare egongo duk eta zapatilak jantzirik eseri ahal izango haiz Eszipion Afrikarraren bustoaren azpian, larruzko besaulkian. Bertan irakurri ahal izango duk eta afaria ekartzeko agindu... Nevada alai eta berritsu egongo duk eta pasadizo bitxiak kontatuko dizkik... Udaleko txutxumutxu guztiak jakingo ditik... komeni duk... Baina hik ez duk Nevada berriro ikusiko... arriskutsuegia duk; heure onetik ateratzen hau... Eta hantxe egongo duk Cecily, hits, dotore, lerden, bere ezpainei ausikika, ni gorrotatzen, bizitza gorrotatzen... Ene Jainkoa, nola zuzenduko ote dut neure existentzia?». Loradenda baten aurrean gelditu zen. Atetik lurrin heze, gozo, garestia zetorren eta trinko hedatzen zen kale urdin bizian zehar. «Neure egoera finantziarioa finkatzea lortuko banu sikiera...». Erakusleihoan ageri zen zubi arkudunak eta urmaelak zituen lorategi japoniar baten miniatura. Urmaelotan, arrain urreztatuek baleak bezain handiak ziruditen. «Neurria, horixe duk. Heure bizitza lorazain baten antzera antolatzea, goldatzea, ereitea. Ez, gaur goizean ez nauk Nevada ikustera joango. Agian lore batzuk bidaliko zizkioat, hala ere. Arrosa horiak, kobrezko arrosa horiek... Elainen eskuetara iritsi beharko lituzkek. Pentsa, berriro ezkonduta eta haur batekin». Dendan sartu zen.
— Zein arrosa-mota dira hauek?
— Ofir-eko urrea, jauna.
— Oso ondo, bi dozena nahi ditut lehenbailehen Brevoort-erako... Miss Elaine... Ez, Mr. eta Mrs. James Herf... Txartel bat idatziko dizut.
Idazmahai aurrean eseri zen boligrafo bat eskuan zuela. «Arrosen intsentsua, Ellenen ilearen su ilunaren intsentsua. Ez, Jainkoarren, a ze txorakeria!»
Elaine maitea:
Espero dut ez zaizula gaizki irudituko lagun zahar hau zuri eta zure senarrari bisita egitera joaten bada hauetako egunen batean. Eta, mesedez, gogoan izan beti laguntzeko benetan irrikatsu naukazuela —zuk ondoegi ezagutzen nauzu esaldi hau gizalegezko eskaintza bat besterik ez dela pentsatzeko—, bai zuk bai berak, neure esku dagoen guztia egingo baitut zuen zoriontasunaren alde. Barkatuko didazu bizitza osoan zure morroi eta mireslea izango nauzula aitortzen badizut.
George Baldwin
Gutunak lore-saltzailearen hiru txartel zuri hartu zituen. Ezpainak zimurturik, Baldwinek berriro irakurri zuen, t-ak kontu handiz gurutzatu eta i-en gainean puntua ezartzen zuen bitartean. Atzeko poltsikotik billete-erroilu bat atera zuen eta lore-saltzaileari ordaindu egin zion. Gero, kalera irten zen berriro. Gaua zen, zazpiak aldera. Artean duda-mudan, kale-kantoian gelditu egin zen handik igarotzen ziren taxi hori, gorri, berde, laranjei begira.
Garraiontzi zapal bat astiro-astiro zihoan Narrows-en zehar, euripean. Bizkarreko kamaretan aterpeturik, O'Keefe sarjentu nagusia eta Dutch Robertson lehen mailako soldadua berrogeialdian ainguratutako ontziei eta ontziralekuz jositako itsasbazterrei begira zeuden.
— Begira, batzuek oraindik gerra-garaiko pintura zaukatek... Shipping Board itsasontziak... Ez ditek merezi ezta eurak lehertzeko behar den bolbora ere.
— Ez horixe! —esan zuen Joey O'Keefek indarge.
— Gure betiko New York paradisua irudituko zaidak, alajaina!
— Niri ere bai, sarjen, euria egin ala ez, niri bost.
Bat eginik ainguratuta zegoen bapore-pilo baten ondotik igarotzen ari ziren. Ontzi batzuk alde batera okerturik zeuden, besteak bestera, tximinia txikiko ontzi luzengak, ugerrez gorriztutako tximinia handiko ontzi potoloak, batzuk marratuak edo puntuztatuak edo urdinez, berdez, arrez, kamuflaje-kolorez zipriztinduak. Txalupa motoredun batean, gizon bat besoak astintzen ari zen. Praka kakiak jantzirik, soldadu batzuk kantuan hasi ziren, garraiontziaren bizkar grisean bil-bil eginda:
O, infanteria, infanteria,
belarrien atzeko zikinkeria...
Laino argitsuan zehar, Governors Island-eko eraikin txikien atzean, Brooklyn-go zubiaren pilare handiak, kable okertuak eta aireko mihiztadurak ikustatu zituzten. Robertsonek pakete bat poltsikotik atera eta kareletik behera bota zuen.
— Zer zen hori?
— Nire profilaxi botikina... Hemendik aurrera ez diat horren beharrik izango.
— Nolatan ba?
— Zera egin nahi diat: zintzo bizi, lanpostu ona lortu eta agian ezkondu.
— Ez duk ideia txarra. Ni ere nekatuta nagok tontakeriak egiteaz. Baten batek etekin ederrak aterako zizkiek Shipping Board ontziei.
— Hor izugarrizko mauka zaukaatek urteko dolar batengatik armadan sartzen direnek.
— Bai, horixe.
Goitik zetorren kantu hau:
Emakumeak fabrika batean egiten du lan
eta hori oso ondo egon daiteke...
— Hara, orain East River-en gora igotzen ari gaituk, sarjen! Non arraio porturatu behar gaituzte?
— Ene Jainkoa, gustura joango nindukek igerian itsasbazterrera! Morroi horiek guztiak gure kontura aberastu direla pentsatzen dudan bakoitzean... Hamar dolarreko soldata egunean ontziola batean lan egiteagatik, pentsa...
— Zer arraio, sarjen, guk esperientzia diagu!
— Esperientzia...
Après la guerra finie
Back to the States for me...
— Apustu egingo nikek kapitaina beaucoup highballs-ak edaten egon dela eta Brooklyn hartzen duela Hoboken delakoan.
— Tira, hortxe zagok Wall Street.
Brooklyn-go zubiaren azpitik igaro ziren. Tren elektrikoen auhen burrunbatsua aditu zen euren buru gainean. Aldian behin errail bustiei txinparta more bat zerien. Atzean, lurrin eta laino tarratada zuriz marraturik, eraikin gris eta garaiek gorantz egiten zuten hodei erorien artetik, itsasontziez, atoiontziez eta ferryez haraindi.
Inork ez zuen ezer esan zopa hartzen ari ziren bitartean. Beltzez jantzirik, Mrs. Merivale mahai obalatuaren buruan eserita zegoen, gortina erdi zabalduetan zehar, egongelako leihotik, ke zurizko zutabe bati so, tren-nasen gainean eguzkiaren inguruan kiribiltzen zela. Anartean, senarra zuen buruan, bai eta igeltsu eta pintura usaineko pisua ikustera joan zireneko eguna ere. Azkenean, zopa bukatzeaz batera, zolitu eta esan zuen:
— Zera, Jimmy, kazetari-lanetara itzultzeko asmoa duzu?
— Baietz uste dut.
— Jamesi hiru lanpostu eskaini dizkiote. Aparta iruditzen zait.
— Uste dut, hala ere, komandatearen eskaintza onartuko dudala —esan zion James Merivalek Elleni, ondoan baitzuen—. Goodyear komandantea, Buffalo-ko Goodyear-tar horietako bat, lehengusina Helena... Banker's Trust-eko Atzerriko Moneta Departamentuburua da... Berak dioenez, azkar asko igoko nau mailaz. Europan adiskidetu ginen.
— Zoragarria litzateke —esan zuen Maisiek urruma-ahotsaz—, ezta, Jimmy?
Maisie, beltzez jantzirik, lirain eta musugorri, haren atzean eserita zegoen.
— Ni Piping Rock-en aurkezteko asmoa du Goodyear-ek —jarraitu zuen Merivalek.
— Zer da hori?
— Baina, Jimmy, ez dakizu ala?... Ziur nago lehengusina Helenak han askotan hartu duela tea.
— Jimps, leku hori ezagutzen duzu —esan zuen Ellenek bere platerari begira—. Haraxe joaten zen Stan Emeryren aita igandero.
— Ene, zuk ezagutzen al zenuen gizon gazte zoritxarreko hura? Ikaragarria izan zen —esan zuen Mrs. Merivalek—. Azken urteotan hamaika gauza ikaragarri gertatu dira... Ia-ia ahaztuta neukan.
— Bai, ezagutzen nuen —esan zuen Ellenek.
Bildots-hanka etorri zen berenjena frijituez, arto berriaz eta patatez horniturik.
— Ikaragarria iruditzen zait —esan zuen Mrs. Merivalek haragia zatikatzen ari zela— bikote honek ezer kontatu nahi ez izatea munduan zehar izandako abenturei buruz... Horietako asko oso interesgarriak izango dira. Jimmy, nik uste liburu bat idatzi beharko zenukeela zure esperientziei buruz.
— Horretan saiatu naiz zenbait artikuluren bidez.
— Noiz argitaratuko dira?
— Inork ez ditu zabaldu nahi... Zera ba... Haien ustez, zenbait gaitan nire iritziak ez dira batere egokiak.
— Mrs. Merivale, urteak dira hain patata gozorik jaten ez nuela. Ñame-zaporea dute.
— Oso onak daude... Prestaera da gakoa.
— Bai, gerra handia izan zen iraun zuen bitartean —esan zuen Merivalek.
— Non zeunden zu armistizioko gauean, Jimmy?
— Jerusalem-en, Gurutze Gorriarekin. Ez al da aldrebesa?
— Ni Parisen nengoen.
— Ni ere bai —esan zuen Ellenek.
— Hortaz, zu ere han zeunden, Helena? Azkenean, Helena deituko dizut, beraz, ondo asko oraintxe bertan has ninteke horretan. Ez al da interesgarria? Han ezagutu al zenuten elkar Jimmyk eta zuk?
— O, ez, gu aspaldiko lagunak ginen... Askotan gertatzen ginen elkarrekin... Gurutze Gorriko departamentu berean geunden, Publizitate Departamentuan.
— Gerra-garaiko benetako amodio bat —esan zuen kantari-antzean Mrs. Merivalek—. Ez al da interesgarria?
— Begira, lagunok, kontua zera da —esan zuen goraki Joe O'Keefek, aurpegia gorri eta izerditan blai zuela—: hobarien kontu hori aurrera aterako dugu ala ez? Guk euren alde egiten dugu borroka. Buru karratuei irabazi genien, ezta? Eta orain etxera itzulita, hezur bat ematen digute hortzikatzeko. Lanik ez... Gure neskak desagertu eta beste batzuekin ezkondu dira... Zirtzil edo alfer talde bat bagina bezala tratatzen gaituzte, guri dagokigun bidezko eta legezko ordaina eskatzen dugunean... Jasango al dugu hau? Ez. Onartuko al dugu politikari-andana batek ate ondoan limosna eske bageunde bezala trata gaitzan? Horixe galdetzen dizuet, lagunok.
Oinak zoruaren kontra ostikoka.
— Ez.
— Doazela pikotara —esan zuten garrasika zenbait ahotsek.
— Orain nik diot: politikariak pikotara... Herriari kanpainaren berri emango diogu... Herri amerikar handi honi, bihotz on eta zabaleko honi, horren alde borrokatu baikinen, horren alde eman baikenituen geure odola eta geure bizitzak.
Armategiko gela luzeak durundi egin zuen txaloekin. Lehenengo ilaran zaurituek lurraren kontra jotzen zuten euren makuluez.
— Joey morroi jatorra da —esan zion besamotz batek bere aldameneko gizon betoker hanka artifizialdunari.
— Hala da, Buddy.
Ilaran ateratzen ari zirela, elkarri zigarroak eskaintzen zizkioten; bizkitartean, ate ondoko gizon batek garrasi egin zuen: «Batzordearen bilera. Hobariei buruzko bilera».
Laurak eseri egin ziren koronelak utzia zien gelako mahai baten inguruan.
— Tira, lagunok, erre dezagun puru bana.
Joe mahai gainera oldartu zen eta lau Romeo y Julieta atera zituen.
— Ez dik sekula horien falta nabarituko.
— Bai beso luzeak dituala! —esan zuen Sid Garnett-ek hankak luzatuta.
— Ez duk, ba, botila bat whisky izango hor nonbait, Joey? —esan zuen Bill Douganek.
— Ez, orain ez diat edaten.
— Nik bazakiat non saltzen duten Haig and Haig —tartekatu zuen Segal-ek ausarki—, gerraren aurretik egina, sei dolar litroa.
— Eta nondik arraio atera behar ditugu sei dolar?
— Tira, tira, lagunok —esan zuen Joek mahai ertzean esertzen ari zela—, goazemak harira... Taldeko lagunon artean eta ahal dugun lekuan fondo bat sortu behar diagu... Ados zaudete?
— Jakina —esan zuen Dougan-ek.
— Nik jende piloa ezagutzen diat, gurekin bidegabeki jotzen ari dela uste duena. Honela deituko zioagu: Brooklyn Bonus Agitation Commitee, American Legion-eko Sheamus O'Rielly Post elkartekoekin bat egindakoak... Alferrik duk ezer egitea, zuzen egiten ez bada... Ados zaudete ala ez, mutilok?
— Bai, noski, Joe... Hik esan eurei eta geuk ezarriko zioagu erritmoa.
— Ondo. Douganek izan behar dik lehendakaria, berak duelako inork baino itxura hobea.
Dougan gorritu eta totelka hasi zen.
— Aizak, hondartzako Apolo hori! —egin zuen oihu Garnettek, isekari.
— Eta nik uste diat ni neu diruzain ona izan naitekeela, horretan praktika handia dudalako.
— Lapurtzea zer den ondotxo dakialako, hain zuzen —esan zuen Segalek bere artean.
Joek masailezurra kanporantz atera zuen.
— Begira, Segal, gurekin hago ala ez? Hobe duk lehenbailehen esatea.
— Bai noski. Utzi lelokeriak —esan zuen Douganek—. Joeyk aurrera atera zezakek kontua eta hik ondotxo dakik hori... Utzi lelokeriak... Gustatzen ez bazaik, ospa egin.
Segalek bere sudur argal eta kakoduna igurtzi zuen.
— Jaunok, txantetan ari ninduan, ez diat asmo txarrez esan.
— Entzun —jarraitu zuen Joek haserre—, zertan uste duk ematen dudala nik denbora?... Zergatik ez nituen atzo onartu hamar dolar hilean? Horrela duk, ezta Sid? Morroiarekin hitz egiten ikusi ninduan.
— Bai, ikusi hintudan, Joey.
— Aski duk, mutilok, ixo! —esan zuen Segalek—. Txantxetan ari ninduan, ez besterik.
— Ondo. Nire ustez, hik, Segal, idazkaria izan behar huke, bulego-lanak ezagutzen ditualako...
— Bulego-lanak?
— Bai noski —esan zuen bularraldea puztuz—. Lagun baten etxean izango diagu lekurik... Dena konponduta zagok. Dohainik utziko ziguk, kontua bideratu arte. Eta paper zigilatua izango diagu. Mundu honetan ezin duk inora joan, gauzak ganoraz aurkeztu gabe.
— Eta nik zer arraio egingo dut? —galdetu zuen Sid Garnettek.
— Hi batzordeburua haiz, kankailu hori.
Mitinaren ondoren Joe O'Keefe txistuka jaitsi zen Atlantic Avenue-n behera. Gau kraskatsu batean, malguki gainean zebilela zirudien. Dr. Gordon-en bulegoan argia zegoen. Deitu egin zuen. Jaka zuriko gizon musu zuri batek ireki zion atea.
— Gau on, doktore.
— A, zu zara O'Keefe? Sartu, sartu barrura, mutil.
Doktorearen ahotsaren baitako zerbait haren bizkarrezurrean itsatsi zitzaion, esku bat bailitzan.
— Zer, atera dira analisiaren emaitzak, doktore?
— Bai, atera dira... positiboa eman duzu.
— Arraioa!
— Ez zaitez estutu horregatik, mutil. Hilabete gutxitan sendatuko zaitugu.
— Hilabeteak.
— Gutxienez kalean ikusten duzun jendearen ehuneko berrogeita hamabostak badu sifiliaren arrastoren bat.
— Bada, ni ez naiz lelokerietan ibili. Beti kontu handiz ibili naiz han.
— Halabeharrezkoa gerra-garaian...
— Orain damu dut neure buruari eutsi izana... Hamaika aukera alferrik galdu ditut.
Doktoreak barre egin zuen.
— Seguru asko sintomarik ere ez duzu nabarituko... Injekzio-kontua besterik ez da... Segituan sagar baten tankeran utziko zaitut, osasunez betea... Nahi duzu ziztada bat hartu orain? Dena prest daukat.
O'Keeferi eskuak hoztu zitzaizkion.
— Tira, aurrera —esan zuen barre behartu bat eginez—. Alta ematen didazunerako, seguruenik termometro madarikatu bat izango naiz.
Doktoreak barre kirrinkari bat egin zuen.
— Artsenikoz eta merkurioz betea, e?... Horixe da.
Haizea gero eta hotzagoa zen. Hortzak karraskatu egiten zitzaizkion. Gau hotz eta latz hartan, etxera oinez zihoan. «Ni bai leloa! Ziztatu nauenean horrela ondoeztea ere!». Artean sentitzen zuen orratzaren eztenkada mingarria. «Hurrengo batean, zortea alde izan behar diat... zortea alde izan behar diat».
Leihoaren ondoko mahai baten inguruan hiru gizon eserita zeuden: horietatik bi sendoak ziren eta bestea argala. Zinkezko zeruaren argiak isla biziak erauzten zituen edontzitetatik, zilarrezko baxeratik, ostren maskorretatik eta begietatik. George Baldwin leihoari bizkarra ematen zegoen. Gus McNiel zeukan eskuinean eta Densch ezkerrean. Zerbitzaria maskor hutsak jasotzeko makurtu zenean, leihotik eraikin gutxi batzuen goialdea eta eztainu koloreko portuaren ingurumariak itsasontziz beterik ikusi zituen. Eraikinok itsaslabarren ertzeko zuhaitzen modura gailentzen ziren.
— Oraingoan neuk botako diat neure sermoia, George... Izan ere, beste garai batean heuk botatzen hidan sermoia. Benetan esaten diat, sekulako txorakeria duk —esan zuen Gus McNielek—. Sekulako txorakeria duk hire adinean karrera politikoa egiteko aukera alferrik galtzea. Ez zagok New Yorken hi baino egokiagorik kargu publikoren bat hartzeko.
— Nire ustez, zure betebeharra da, Baldwin —esan zuen Densch-ek ahots sakonaz, betaurrekoak kutxa batetik atera eta sudur gainean azkar ezartzen zituen bitartean.
Zerbitzariak plantxan eginiko xerra handi bat eraman zuen, perretxikoz, azenario xehatuz, ilarrez eta patata-purez osatutako guarnizio batez hornitua. Denschek betaurrekoak aztertu eta arreta handiz begiratu zion xerrari.
— Oso itxura ederra du honek, Ben, oso itxura ederra, diot... Begira, Baldwin, kontua hauxe da... honela ikusten dut nik... Herria berreraikuntza-aldi arriskutsu batean dago... gatazka handi baten ondoko ohiko giro nahasia... kontinente baten porrot ekonomikoa... boltxebikismoa eta doktrina iraultzaileak gorantz doaz... Amerika... —esan zuen altzairu leunduzko aizto batez ondo piperraustutako xerra lodi eta gutxi egindako hura ebakitzen zuen bitartean. Mokadu bat astiro murtxikatzen ari zen—. Amerika —jarraitu zuen— munduaren zaindaria izateko moduan dago. Demokraziaren oinarri sakratuak, gure zibilizazio osoak zutabetzat duen merkataritza-askatasun horren oinarri sakratuak ez dira sekula honelako egoera larri batean egon. Orain inoiz baino gehiago behar ditugu trebetasun eta zintzotasun handiko gizonak, batez ere kargu publikoetan jarduteko gai judizial eta legaletan adituak badira.
— Horixe esan nahi nian lehengoan, George.
— Hori dena oso ondo zagok, Gus; baina nola dakik hautatuko nautela?... Gainera, horrek ekarriko likek nire abokatu-lana bertan behera uztea, horrek ekarriko likek...
— Utzi niri... George, hi dagoeneko hautaturik hago.
— Xerra aparta —esan zuen Denschek—. Inolako dudarik gabe... Baina egunkarietako txutxumutxuak alde batera utzita... iturri onetik dakit herri honetako jendilajea konplot bat prestatzen ari dela... Ene Jainkoa! Ez ahaztu Wall Street-eko lehergailuarena... Esan behar dut prentsaren jarrera nolabait egokia izan dela... Izan ere, batasun nazional baterantz goaz, gerra baino lehen inori bururatu ezin zitzaiona.
— Gainera, George —sartu zen tartean Gus—, gauza honela ikusi beharra zagok... Hire karrera politikoak harrotuko duen publizitateak hire abokatu-lanari on egingo ziok.
— Agian bai, agian ez, Gus.
Denschek puru baten eztainu-paperezko estalkia zabaldu zuen.
— Nolanahi ere, aukera handia da.
Denschek betaurrekoak kendu eta lepo sendoa luzatu zuen portuaren irudi argitsua begizteko. Handik argiro ikusten zen mastez, kez, lurrinezko burbuilez, gabarra ilun angeluzuzenez beteriko portutik Staten Island-eko muino lanbrotsura bitarteko paisajea.
Hodei-maluta dirdaitsuak Battery gainera erortzen ari ziren, zeru more baten ezkaten gisan; bertan, jendetza zikina, iluna eta isila zerbaiten zain zegoen, Ellis Island-eko ontziralekuaren eta txalupen nasen aldirietan. Ke zirpiltsuak atoiontzien eta baporeen atzealdeari itsatsita egiten zuen hegaz, oso behean, ur opako eta berdekaran zehar arrastaka. Atoian eramanik, hiru mastako goleta bat jaisten ari zen North River-en zehar. Jaso berri zuten foke bat baldarki higitzen ari zen haizeak bultzaturik. Portuaren azken muturrean, aurrerantz zihoan bapore bat gero eta handiago ikusten zen: krema koloreko gainegitura distiratsu bat zuen eta, horren guztiaren gainean, lau tximinia gorri baturik ageri ziren, nabarmen.
— Mauretania ontzia hogeita lau ordu berandu dator... —esan zuen goraki betaurrekoak eta teleskopioa zituen gizonak—. Horra hor Mauretania, ozeanoko galgorik azkarrena, hogeita lau ordu berandu.
Etxeorratza bezain zut, Mauretania handios sartu zen kaian. Eguzki-izpi batek aginte-zubiaren azpiko itzala nabermentzen zuen, goiko bizkarretako zerrenda luzeetan zehar, ataka-ilaretan izarniatuz. Tximiniak bereizi egin ziren; kroskoa, berriz, luzatu. Atoiontziak arnasestuka bultzaturik, Mauretaniako krosko beltzak North River ebakitzen zuen, aizto luze bat bailitzan.
Ferry bat emigratzaile-geltokitik aldentzen ari zen. Marmar bat zabaldu zen ontziralekuaren ertzetan pilatuta zegoen jendetzaren ahotan. «Deportatuak... Hauexek dira Justizia Sailak deportatu dituen gorriak... Deportatuak... Gorriak... Horiexek dira deportatzen ari direnak». Ferrya ontziralekutik aldenduz zihoan. Popan zutik, berunezko soldadu txikien moduko gizon-talde bat zegoen. «Gorriak Errusiara bidaltzen ari dira bueltan». Ferryan musuzapi bat dantzan, musuzapi gorri bat. Jendea behatz-puntetan zebilen ontziralekuaren ertzean, behatz-puntetan eta isilik, gaixo baten gelan bezala.
Urbazterrean pilatutako gizon-emakumeen bizkarren atzean, poliziak aurrera eta atzera zebiltzan, porrak kulunkari, euren gorila-aurpegiak eta txinpantze-sorbaldak erakutsiz.
— Gorriak Errusiara bidaltzen ari dira bueltan... Deportatuak... Iraultzaileak... Jendaila.
Antxetak jira eta bira zebiltzan, uluka. Tomate-saltsa botila bat beira xehatuzko uhinen gainean zabukatzen zen, batetik bestera. Ferrytik, urrundu ahala gero eta adigaitzago zen kanta bat zetorren.
C'est la lutte final, groupons-nous et demain
L'Internationale sera la genre humain.
— Begiratu deportatuei!... Begiratu atzerriko jendaila horri! —egin zuen oihu teleskopioa eta betaurrekoak zituen gizonak.
Halako batean neska baten ahotsak deiadar egin zuen:
Arise, prisioners of starvation.
— Ixo... agian horregatik sartuko zaituzte kaiolan.
Kanta uretan aienatzen zen. Marmolezko lorratz baten bukaeran, ferrya lainoan desagertu zen. International shall be the human race. Kanta hil egin zen. Ibaiaren goialdetik, itsasoratzen ari zen bapore baten taupaden hotsa iristen zen. Antxetak jira eta bira zebiltzan jendetza ilun, zikin eta zirtzilaren gainetik, hantxe baitzegoen, isilik, badiara begira.
Bigarren atala
Nickelodeon
Gauerdia baino lehen, nickel batez biharra erosten da... Banku-lapurreten titularrak, makinako kafe bat, paseo bat Woodlawn, Fort Lee, Flatbush-en zehar... Zirrikitutik sartutako nickel batez txiklea erosten da. Somebody loves me, Baby Divine, You're in Kentucky Juss Shu'as You're Born... fox-trot-en nota minberatuak herrenka ateratzen ziren ateetatik, bluesak, baltseak (We'd Danced the Whole Night Through), jira eta bira, arrandiazko oroitzapenen ekarle. Artean Seigarren Etorbidean eta Hamalaugarren Kalean linterna magikoak zeuden, euli-kakaz beteak, eta han nickel baten truke antzeman zekiekeen atzo-herenegun horailei. Itura tiro egiteko gela zalapartatsuaren ondoan ikus zitekeen: UNE BEROAK, SENARGAIARENTZAKO EZUSTEA, GALTZARI LAPURTUA... Paperontzia, gure amets suntsituen hilobia... Gauerdia baino lehen, nickel batez atzo-herenegunak erosten dira.
Ruth Prynne medikuaren kontsultategitik irten zen, larruzko bekokia lepoaren inguruan estutzen zitzaiola. Oso ahulduta sentitzen zen, kordea galtzeko zorian. «Taxi». Barrura sartzean, kosmetikoek eta ogi xigortuek sortarazitako usaina eta Mrs. Sunderland-en etxeko korridore anabasatua etorri zitzaizkion burura. «O, ezin naun orain etxera joan!»
— Taxilari, Berrogeigarren Kaleko Old English Tea Room-era, mesedez.
Larru berdezko bere diru-zorro luzea ireki eta barrura begiratu zuen. «Jainko maitea, dolar bat, quarter bat, nickel bat eta bi penny baino ez!». Taximetroan saltoka ari ziren zenbakietatik begirik kendu ezinik zegoen. Negar egin nahi zuen... «Diruak hanka arinak ditin, ene!». Taxitik jaisteaz batera, hautsez betetako haize hotzak eztarria laztu zion.
— Laurogei zentabo, andereño... Ez dut bueltarik, andereño.
— Ongi da. Bueltak zeuretzat. Hogeita hamabi zentabo besterik ez dut, ene!
Barrualdea bero zegoen eta te eta pasta usaina nabaria zen bertan.
— Hara Ruth!... Zu Ruth bazara... Urte asko igaro dira, laztana, zatoz nire besoetara.
Billy Waldron zen. Lehen baino gizenago eta zuriago zegoen. Besarkada bero bat eman zion eta bekokian muin bat paratu zion.
— Zer moduz? Esaidazu... Zeinen dotore zauden kapela horrekin!
— Eztarriaren erradiografia egin didate oraintxe bertan —esan zuen irribarreka—. Oso gaizki sentitzen naiz.
— Zertan ari zara orain Ruth? Urteak dira zure berri ez dudala.
— Boleto zahar baten modura bota naute paperontzira, ez al da egia? —esan zuen Ruthek bortizki.
— Hara, The Orchard Queen-en egin zenuen paper ederraren ondoren?
— Egia esan, Billy, azken bolada honetan ez dut zorte onik izan.
— Badakit dena hilda dagoela.
— Belasco-rekin hitzordua daukat datorren astean... Baliteke zerbait ateratzea hortik.
— Ea horrela den, Ruth... Norbaiten zain zaude?
— Ez... O, Billy, beti adarra jotzen... Ez adarrik jo niri arratsalde honetan. Ez nago txantxetarako.
— Gajoa! Eseri eta hartu tea nirekin. Benetan diotsut, Ruth, aurtengo urtea ikaragarria da. Antzezlari on batek baino gehiagok bere erloju-katearen azken begia ere bahituko du... Zu ere enpresaburuekin hitz egitera joango zara, ezta?
— Nahiago dut horretaz hitzik ez egin... Eztarria guztiz ondo baneuka behintzat... Horrelako gauzak edonor suntsitzeko modukoak dira.
— Gogoan dituzu lehengo garaiak Somerville Stock-en?
— Bai, noski. Ez ditut sekula ahaztuko, Billy. Makina bat barre egin genuen orduan!
— Seattle-n, The Buterfly on the Wheel-en ikusi zintudan azken aldiz. Ni ere hantxe nengoen.
— Zergatik ez zinen sartu, nirekin hitz egiteko?
— Garai hartan haserre nengoen zurekin, nik uste. Gogoa oso behean nuen. Itzalaren... malenkoniaren... neurasteniaren... bailaran. Ez nuen sosik bat ere. Gainera, gau hartan pixka bat alkoholaren eraginpean nengoen, ulertzen didazu. Ez nuen nahi zuk nire baitako basapiztia ikusterik.
Ruthek beste te bat ipini zuen berarentzat. Bat-batean, sukarra bailitzan, poza jabetu zen haren barneaz.
— Baina Billy, oraindik ez duzu kontu hori ahaztu?... Garai hartan ni neskato tentel bat besterik ez nintzen... Beldur nintzen ea maitasunak edo ezkontzak edo horrelako zerbaitek oztopatuko ote zidan karrera artistikoa... Izugarrizko irrika nuen arrakasta lortzeko.
— Orain berdin jokatuko zenuke?
— Ez dakit...
— Nola zen hura... zera... The moving finger writes and having writ moves on...?
— Honelako zerbait: Not all your tears wash out a word of it... Baina Billy —burua atzerantz eraman eta barre egin zuen—. Uste nuen prestatzen ari zinela berriro zeure maitasuna niri aitortzeko. A, nire eztarria!
— Ruth, hobe zenuke X izpien tratamendua uztea... Entzunda daukat oso arriskutsua dela. Ez zaitut larritu nahi, laztana... baina entzun dudanez, tratamendu horren eraginez minbizi-kasuak gertatu izan dira.
— Hori bai txorakeria, Billy!... Hori gertatzen da X izpiak behar bezala erabiltzen ez badira, soilik orduan, eta gainera, denbora luzean egon behar da haien eraginpean. Ez, nire iritziz, Dr. Warner gizon fidagarria da.
Geroago, metro espresoan eserita, Ruthek artean sentitzen zuen haren esku leuna bere eskularrua ferekatzen.
— Adio, neskato, Jainkoak bedeinka zaitzala —esan zuen supituki.
«Ziur nagon munduko aktorerik kaskarrena izan dela...». Ruthen baitan zerbait isekari ari zen une oro. «Jainkoari esker, ez din inoiz horren berri izango...». Bere hegal zabal malguarekiko kapela astindu eta zetazko ile zuria inarrosi zuen, Monsieur Beaucaire antzezpenean parte hartuko balu bezala. Gero, bira egin eta Broadwayko jendetzaren artean desagertu zen. «Nik ez dinat zorterik izango, baina oraindik ez naun mutur horretara iritsi... Minbizia, esan din». Ruthek ezker-eskuin begiratu zien aurrean zituen bidaiari erdi lokartuei. «Hauetako batek gutxienez eduki behar din». BOSTETIK LAUK DAUKATE... «Bai ergela, hau ez dun minbizia eta». EXLAX, NUJOL, O'SULLIVAN'S... Ruthek eskua eztarriaren inguruan ezarri zuen. Eztarria oso handituta zeukan, eztarriak pilpira egiten zion, oso azkar. Agian okerrago zegoen. «Haragian hazten den zerbait bizia dun, bizitza jaten duena, oso gaizki, ustelduta uzten duena...». Beraren aurrean eserita zeudenek begirada finkaturik zuten: gizon-emakume gazteak ziren, jende heldua, aurpegi berdeak argi zurbilaren eta kartel hitsen azpian. bostetik lauk... Gorpuen kargamentu bat zabuka zihoan, Laurogeita Hamaseigarren Kalerantz orroka zihoan espresoaren triki-trakaren doinupean. Laurogeita Hamaseigarren Kalean beste tren bat hartu behar zuen.
Dutch Robertson Brooklyngo zubiko jarleku batean eserita zegoen, bere longain militarraren lepoa jasota eta egunkari bateko lan sailari so. Arratsalde hartan lainoa trinko-trinkoa eta itogarria zen. Ura zorrotadaka zeriola, zubia zut ageri zen, baporeen adar-hotsen lorategi sarri bateko zuhaitza bezala. Bi marinel igaro ziren handik. «Buenos Aires-en egon nintzenetik ez diat halako zorterik izan».
Bazkidea, antzoki-zinema, auzo jendetsua... baimen guztiak jasota... 3.000 dolar... «Nik ez ditiat hiru mila dolar...». Estankoa, eraikin jendetsua, nahitaezko sakrifizioa... Musika eta irrati denda erakargarria, ondo atondua... jendetsua... Moldiztegi modernoa, ertaina, zilindroez, Kelley-ez, Miller elikagailuez, prentsa txikiez, linotipo-makinez eta koadernatze-tailer oso batez hornitua... Kosher jatetxe eta janaridenda... Bolatokia... leku jendetsua... Dantzarako areto handia eta beste gela batzuk. ORDEZKO HORTZAK EROSTEN DITUGU, urrea, platinoa, antzinako bitxiak. «Ze urre, ze bitxi eta ze bitxiondo! Hori sinesten duenik ez zagok». LAGUNTZAILEA BEHAR DA, GIZONA... «Hau nire asmoetatik hurbilago zagok». Eskribauak, lehen mailako idazlariak... «Ezinezkoa!»... Artista. Laguntzailea. Autoa. Bizikletak eta motozikletak konpontzeko tailerra... Gutunazal baten atzealdean helbidea idatzi zuen. Zapata-garbitzailea... «Oraindik ez. Mutila; ez, uste diat dagoeneko ez naizela mutila». Goxotegia, agenteak, auto-garbitzaileak, plater-garbitzaileak. IRABAZI IKASTEN DUZUN BITARTEAN. Odontologia mekanikoa, biderik laburrena arrakasta eskuratzeko... Lan jarraitua, gorabeherarik gabea.
— Kaixo, Dutch... Uste nuen ez nintzela inoiz helduko.
Kapela gorria eta untxi-larruzko jaka grisa jantzirik zituen neska musu gris bat haren ondoan eseri zen.
— Jainko maitea, nazkatuta nago lan-eskaintzak irakurtzeaz.
Dutchek besoak luzatu eta aharrausi egin zuen, egunkaria bere hanketatik behera erortzen zen bitartean.
— Ez al zara hotz hemen eserita, zubian?
— Baliteke... Goazen bazkaltzera.
Jauzi eginez Dutch Robertson zutitu egin zen eta sudur okertu meheko bere musu gorria neskarenari hurbildu zion. Beraren begi gris zurbilak neskaren begi beltzetan iltzatu ziren. Halako batean, Dutchek zapladatxo batzuk jo zizkion, besoan.
— Kaixo, Francie... Zer moduz dago ene maiteñoa?
Manhattanerantz itzuli ziren, neskak lehenago erabilitako bideari jarraiki. Euren behealdean, ibaiak ñir-ñir egiten zuen ganduan zehar. Handik bapore handi bat igarotzen ari zen, poliki-poliki; argiak jadanik piztuta zituen.
Espaloiaren ertzetik tximinia beltzei so egin zieten.
— Europara eraman zintuen itsasontzia horkoa bezain handia zen, ezta Dutch?
— Handiagoa.
— Gustura joango nintzateke ni ere, arranopola!
— Egunen batean eramango zaitut eta hango leku guztiak erakutsiko dizkizut... Garai hartan, baimenik gabe ihes egiten nuen eta leku pilo batean egon nintzen.
Tren jasoaren geltokira iritsita, zalantza egin zuten.
— Francie, sosik ba al duzu?
— Bai, dolar bat daukat... Baina biharko gorde nahi nuke.
— Nik quarter bat besterik ez daukat. Berrogeita hamabosna zentaboko bi afari hartuko ditugu jatetxe txinatar horretan... Hori dolar bat eta hamar izango da.
— Nickel bat gorde behar dut, bihar bulegora joateko.
— Kaka zaharra! Diru apur bat izango bagenu...
— Oraindik ez duzu ezer aurkitu?
— Hala balitz, dagoeneko jakingo zenuke.
— Goazen, nik dolar erdi bat aurreztuta daukat neure gelan. Horrekin tranbia ordainduko dut.
Neskak dolarra aldatu eta bi nickel sartu zituen zirrikitutik. Hirugarren Etorbideko trenean eseri ziren.
— Aizu, Francie, alkandora kaki honekin utziko didate dantza egiten?
— Zergatik ez, Dutch? Oso ondo zaude.
— Ez nago guztiz eroso.
Jatetxeko jazz taldea Hindustan jotzen ari zen. Chopsuey-k eta saltsa txinatarrak isuritako usaina nabaria zen. Berehala eseri ziren mahai batean. Ile distiratsuko mutilak eta adats laburreko neskak pega-pega eginda ari ziren dantzan. Esertzean, irribarreka begiratu zioten elkarri.
— Gose naiz.
— Benetan diozu, Dutch?
Dutchek belaunak aurreratu zituen neskarenak ukitu arte.
— Zu neska ona zara —esan zuen zopa bukatzean—. Benetan diotsut, aste honetan lana aurkituko dut. Eta gero, gela polit bat aurkituko dugu eta ezkondu egingo gara eta hori dena.
Dantza egiteko altxatu zirenean, halako moldez egiten zuten dar-dar, ezen nekez ibili baitziren erritmoari atxikitzeko.
— Jauna... ez egin dantzalik jantzi egokilik gabe —esan zuen gizon txinatar dotore batek, eskua Dutchen beso gainean ezarri zuela.
— Zer nahi duzu? —purrust egin zuen dantza utzi gabe.
— Alkandoraz ari dela uste dut, Dutch.
— Pikotara joan dadila!
— Nekatuta nago. Dena den, nahiago dut hitz egin dantzatu baino...
Euren mahaira eta postreko ananara itzuli ziren. Gero, Hamalaugarren Kalean zehar ibili ziren.
— Dutch, zure gelara joango gara?
— Ez dut gelarik. Sorgin zaharrak kalera bota nau eta ez dizkit nire gauzak bueltatu. Benetan diotsut, aste honetan lanik aurkitzen ez badut, erreklutatze-bulegora joan eta berrengaiatuko naiz.
— Ez, ez egin horrelakorik! Horrela ez gara sekula ezkonduko, Dutch... Zergatik ez didazu ezer esan?
— Ez nuen zu kezkatzerik nahi, Francie... Sei hilabete lanik gabe... Edonor erotzeko modukoa da.
— Baina Dutch, orain nora joango gara?
— Hortik zehar... Ontziraleku bat ezagutzen dut.
— Hau da hotza!
— Ni ez naiz hotz, zu nirekin zaudenean, maitea.
— Ez hitz egin horrela... Ez dut atsegin.
Elkarren kontra bermaturik zihoazen ibai ertzeko kale ilun eta lupeztuetan barna, itzelezko gas-tangak, hesi eroriak eta hamaika leihodun biltegi luzeak atzean utziz. Kale-kantoi bateko farol baten azpian, mutil batek isekari txistu egin zien haien pasakeran.
— Muturra txikituko diat, putakumea halakoa! —bota zuen Dutchek ahoa bihurkatuz.
— Ez iezaiozu erantzun —xuxurlatu zuen Franciek—, talde osoa gure gainean erortzea nahi ez baduzu.
Isil-isilik, hesi garai bateko ate txiki batetik sartu ziren; beste aldean, ohol pilo izugarriak zeuden. Ibaiak, zedro-zurak eta zerrautsak isuritako usainari antzeman zekiokeen. Euren oin azpitik, ibaiak piloteak milikatzen zituen. Dutchek Francie berarengana erakarri zuen eta euren ahoak batu egin ziren.
— Aizue! Ez al dakizue ezin dela hona sartu gauez hori egiteko? —zaunka egin zien ahots batek. Zaindariak eskuargia haien begietarantz zuzendu zuen.
— Ongi da, egon lasai... Ostera bat egiten ari ginen.
— Bai zera!
Berriro kalera irten ziren. Ibaiko haize gozoak bisaia ferekatzen zien.
— Kontuz.
Bere baitan bildurik, polizia bat txistuka hurbildu zen. Lipar batez elkarrengandik bereizi ziren.
— O, Francie, komi-ra eramango gaituzte, horrela jarraitzen badugu. Goazen zeure gelara.
— Ugazabandreak bota egingo nau, badakizu.
— Ez dut zaratarik egingo... Zuk zeure giltza daukazu, ezta? Hanka egingo dut egunsentia baino lehen. Arraioa! Izurriduna banintz bezala sentiarazten naute.
— Tira, Dutch, goazen etxera, datorrena datorrela.
Eskailera lupeztu batzuetatik gora igo ziren, azken pisuraino.
— Erantzi zapatak —esan zion belarrira Franciek, giltza sarrailan sartzen zuen bitartean.
— Zuloak dauzkat galtzerdietan.
— Ez dio axola, txotxolo hori. Ikusiko dut dena ondo ote dagoen. Nire gela bukaeraldean dago, sukaldea atzean utzita. Hortaz, denak ohean badaude, ez digute entzungo.
Bakarrik geratu zenean, Dutchek bere bihotzaren taupadak entzun zitzakeen. Neska lipar batez itzuli zen. Dutchek behatz-puntetan jarraitu zion korridore kraskagilean zehar. Ate batetik zurrunga batzuk ateratzen ziren. Korridorean barazki eta lo usaina zegoen. Behin beraren logelara iritsiz gero, Franciek atea giltzaz itxi eta aulki bat haren kontra ezarri zuen, heldulekua-ren azpian. Errauts-koloreko argizko triangelu bat sartzen zen kaletik.
— O, Jainkoaren izenean, zaude isilik, Dutch.
Dutchek, artean zapatak esku banatan zituela, estu-estu besarkatu zuen.
Francieren ondoan etzanda eta ezpainak haren belarriari erantsita, Dutch xuxurlaka ari zitzaion.
— Ikusiko duzu, Francie, nola egingo dudan aurrera. Ni Europan sarjentu izatera iritsi nintzen galoiak kendu zizkidaten arte, baimenik gabe alde egitearren. Horrek argi uzten du zerbait egin dezakedala. Aukerarik txikiena dudanean, diru-pilo bat irabaziko dut eta biok joango gara Chateau-Thierry, Paris eta leku horiek guztiak ikustera. Gustatuko zaizu, ikusiko duzu, Francie... Hiriak zaharrak, dibertigarriak eta lasaiak dira; han gozo sentitzen zara eta taberna paregabeak dituzte eta kanpoaldean eguzkitan esertzen zara jendearen joan-etorriak ikusteko. Janaria ere ona da, behin horretara ohituz gero, eta ehundaka hotel daude gaurkoa bezalako gauetan joateko, eta ez dira arduratzen ezkonduta zauden ala ez. Eta ohe handiak dituzte, guztiak ere zurezkoak eta oso erosoak eta gosaria ohera eramaten dizute. O, Francie, zeinen ondo pasatuko zenukeen!
Kale elurtuetan zehar afaltzera zihoazen. Elur-maluta handiak jira eta bira zebiltzan, haien inguruan kiribilka, kaleen erlantzean zipriztin urdinak, arrosak eta horiak txertatuz eta ingurumariak lausotuz.
— Ellie, amorrua ematen dit zuk lan hori onartu behar izateak... Zure karrerarekin jarraitu beharko zenuke.
— Baina Jimps, bizi egin behar dugu.
— Badakit... Badakit. Egia esanda, zu ez zinen zeure buruaren jabe, Ellie, nirekin ezkondu zinenean.
— O, ez dezagun gehiago hitz egin horretaz.
— Bota dezagun parranda bat gaur gauean... Lehenengo elurtea da.
— Hemen da?
Soto ilun bateko atera iritsi ziren. Atea engranaje zurruneko burdinsare batez babestuta zegoen.
— Ikusiko dugu.
— Txirrinak jo du?
— Baietz uste dut.
Barruko atea ireki zen eta amantal arrosako neska batek adi begiratu zien.
— Bonsoir, mademoiselle.
— A..., bonsoir, monsieur, dame.
Neskak gas-lanparez argiztatutako hall batera eraman zituen, non janari-usaina nagusi baitzen. Berokiak, kapelak eta bufandak esekitokietatik dingilizka. Gortina batetik jatetxeak aurpegira bafada bero bat bidali zien. Hartara, hango giroan sumatu zituzten ogia, koktelak, gurin frijitua, lurrinak, ezpainetakoak, kalapita eta berriketa.
— Absenta-usaina dago —esan zuen Ellenek—. Goazen mozkor eder bat harrapatzera.
— Hara! Hortxe dago Congo... Gogoan duzu Seaside Inn-eko Congo Jake?
Korridorearen bukaeran zutik zegoen, sendo, eurei keinuka. Aurpegi beltzarana zuen, bibote beltz dirdaitsu batez apaindurik.
— Kaixo Mr. Erf... Zer moduz?
— Primeran. Congo, emaztea aurkeztu nahi dizut.
— Sukaldean trago bat edango dugu, ados?
— Bai noski... Etxeko lekurik onena da... Zer dela-eta zabiltza herrenka?... Zer gertatu zaizu hankan?
— Foutu... Italian utzi nuen... Moztu eta gero ezin hona ekarri.
— Zer gertatu zen?
— Ezer ez, lelokeria bat. Mont Tomba-n gertatu zen... Nire koinatuak hanka artifizial on-on bat eman zidan... Eseri. Begira, anderea, zein da zein?
— Ez dakit —esan zuen Elliek barreka.
Marmolezko mahai txiki batean zeuden eserita, sukalde jendetsuaren zokoan. Erdialdean, neska bat platerak atontzen ari zen pinuzko mahai batean. Bi sukaldari lanean ari ziren sutegiaren gainean. Airea janari-usain koipetsuz blai zegoen. Congo herrenka itzuli zen erretilu txiki batean hiru edontzi zituela. Haiekin geratu zen edaten zuten bitartean.
— Salut —esan zuen edontzia gorantz jasoz—. Absenta-koktela, New Orleans-en bezala.
— Demasekoa da.
Congok txalekoaren poltsiko batetik txartel bat atera zuen.
MARQUIS DES COULOMMIERS
INPORTAZIOAK
Riverside, 11121
— Igoal egun batean zerbait beharko duzue. Gauza bakar batekin egiten ditut negozioak: gerra baino lehen inportatutako likoreekin. New Yorken ez dago ni baino «alkohol-banatzaile» hoberik.
— Egunen batean dirurik izanez gero, dudarik gabe, horretan gastatuko dut, Congo... Zer moduz negozioa?
— Oso ondo, kontatuko dizut. Gaur gauean oso lanpetuta nago... Orain mahai bat bilatuko dizuet jatetxean.
— Leku hau ere zurea da?
— Ez, nire koinatuarena.
— Ez nekien arrebarik zenuenik.
— Nik ere ez.
Congo handik herrenka aldendu zenean, euren artean isiltasuna erori zen, antzoki bateko amiantozko oihala bailitzan.
— Oso morroi barregarria da —esan zuen Jimmyk irribarre behartu bat eginez.
— Bai, hala da.
— Aizu, Ellie, beste koktel bat edango dugu?
— Bai.
— Ea egunen batean «alkohol-banatzailei» buruzko pasadizo batzuk kontatzen dizkidan.
Hankak mahai azpian luzatzean Ellierenak ukitu zituen. Orduan, Elliek alde batera baztertu zituen bereak. Jimmyk bere masailezurra sentitzen zuen, murtxikatzen; hain karraska ozena egiten zuen masailen barruan, ezen pentsatu baitzuen Elliek ere entzun zezakeela. Ellie Jimmyren aurrean eserita zegoen, neurrira egindako jantzi gris bat soinean. Blusaren eskote tolesdunak osatutako bolizko V-tik lepoa sortzen zen; burua kapela gris zurrun baten azpian okertuta zeukan; ezpainak margotuak zituen. Haragia isil-isilik zatikatzen ari zen, ezertxo ere jan gabe.
— Kaka zaharra... eska dezagun beste koktel bat —esan zuen Jimmyk.
Jimmy paralizaturik sentitu zen, lokamuts batean bezala. Bere emaztea argi baten azpiko portzelanazko irudi bat begitantzen zitzaion. Aire freskoaren bolada bat, elurrak garbitua, ustekabean igaro zen jatetxearen giro lausoan zehar, janariek, edariek eta tabakoak sortarazitako kiratsa ebakiz. Lipar batez Jimmyk Ellenen ilearen lurrina hartu zuen. Koktelak sutan zituen barnean. «Ene Jainkoa, ez nikek lurrera erori nahi zorabiatuta!»
Gare de Lyon zeritzon treneko jatetxean elkarren ondoan eserita zeuden, larru beltzezko jarlekuaren gainean. Bere masailek Ellenenak ukitzen zituzten, haren platerean sardinzarrak, gurina, sardina, antxoak eta saltxitxoia ipintzeko makurtu zenean. Azkar asko jaten zuten, irensten zuten, barre egiten zuten, ardoa barra-barra edaten zuten, makinaren txistukadak entzutean asaldatu egiten ziren...
Trena Avignon-etik zetorren. Biak esnatu egin ziren eta elkarri begietara so egin zioten, lozorroan zurrunka ari ziren bidaiarien konpartimentu betearen barruan. Jimmyk hanka nahaspilatuen artetik aurrera egin zuen, zigarro bat erre nahi baitzuen korridore kulunkari eta ilunaren muturrean. Triki-traka, hegoalderantz, triki-traka, hegoalderantz, gurpilak kantuan ari ziren errailen gainean Rodano-ko bailaran gaindi. Leihoan bermaturik, zigarro apurtu bat erretzen ari zen, edo hobeto esanda, horretan ari zen ahaleginetan, hatz batez zigarroak zuen zulo bat estaliz. Glub-glub, glub-glub, sasietatik, burdinbidearen bi aldeetako makal zilarreztatuetatik. «Ellie, Ellie, txantxangorriak kantatzen ari dira trenbidean zehar». «O, lo nengoen, maitea». Ellen itsumustuan hurreratu zitzaion, lo zegoen jendearen zangoetan estropezu eginez. Elkarren ondoan zeuden leihoan, korridore kulunkari eta zalapartatsuan.
Triki-traka, hegoalderantz. Burdinbidearen makal zilarreztatuetako txantxangorrien auhenak. Ilargibeteko gau zoro hodeitsu hartan, lorategiek, berakatzak, ibaiek eta arrosa-eremu simaurtu berriek isuritako usainak nahasten ziren. Txantxangorrien auhenak.
Panpina hura, Ellen, aurrean zuen hizketan.
— Otarrain-entsalada bukatu dela dio... Ez al da gogaikarria?
Halako batean, Jimmyk mintzatzeko ahalmena berreskuratu zuen.
— Ene Jainkoa! Hori bakarrik balitz!
— Zer esan nahi duzu?
— Zergatik itzuli ote gara hiri zikin honetara?
— Hona etorri ginenetik hiri hau laudatu besterik ez duzu egin.
— Badakit... Agian ez nago aldarte onez... Beste koktel bat edango dut... Ellie, Jainkoaren izenean, zer gertatzen zaigu?
— Horrela jarraituz gero, gaixotu egingo gara, benetan diotsut.
— Ondo, gaixotu gaitezen... Zintzoak izan eta gaixotu gaitezen.
Ohe handian eserita, portua ikus zezaketen, bai eta belaontzi bat, bailandra txiki zuri bat eta jostailu baten moduko atoiontzi gorri-beltz bat ere. Era berean, beste aldean etxe soil batzuk ikus zitzaketen, eta harantzago ur-zerrenda bat, paumaren isatsaren antzean. Oheratzean, antxetak ikusten zituzten zeruan. Ilunabarrean egokiro jantzi ziren eta, artean logaleak jota eta dardarati, hoteleko korridore hezeetan zehar estropozuka atera ziren txaranga bezain zalapartatsu ziren kale haietara; han dena zen kanpai-hotsa, brontzezko dirdira, kristalezko isla, bozina-hots, motore-urruma... Biak bakarrik ilunabarrean xereza edaten ari ziren hosto zabaleko platanondo baten azpian, biak bakarrik jendetza nabarraren artean, ikustezinak bailiran. Eta udaberriko gau hura, itsasotik sortua, euren inguruan paratua zen. Gau afrikar hura...
Kafea bukatua zuten. Jimmyk oso astiro edana zuen berea, amaitzean oinazeren bat zain izango balu bezala.
— Beldur nintzen Barney-tarrak hemen topatuko ote genituen! —esan zuen Ellenek.
— Leku hau ezagutzen dute?
— Zeuk ekarri zenituen hona, Jimps... Eta emakume gogaikarri hori hitz eta pitz gau osoan, umeak gora, umeak behera. Nik ez dut atsegin umeei buruz hitz egitea.
— Gustura joango nintzateke ni antzerkira.
— Berandu da, hala ere.
— Eta nik ez daukadan dirua xahutzea litzateke... eta bukatzeko, koñak bat nahi? Berdin dio porrot eginda uzten bagaitu.
— Hala utziko gaitu eta modu batean baino gehiagotan.
— Topa dezagun zure alde, Ellie, gizon zuriaren zama garraiatzen duen emakume langilearen osasunaren alde.
— Jimmy, uste dut jostagarria izango dela argitaletxe batean bolada batean lan egitea.
— Edozein lan egitea izango litzateke jostagarria niretzat... Tira, nik beti badut etxean geratzea eta umeak zaintzea.
— Ez izan hain ezkorra, Jimmy, hau bolada baterako besterik ez da.
— Bizitza bezalaxe.
Taxia gelditu egin zen. Jimmyk bere azken dolarraz ordaindu zion. Elliek giltza sarrailan sartu zuen. Kalea absentak lausotutako elur-zirimola zen. Gelako atea haien atzean itxi zen. Aulkiak, mahaiak, liburuak eta gortinak metatzen ziren haien inguruan, tristerik, atzoko, herenegungo, herenegunaren aurreko hautsa jantzirik. Bi-biak estuturik zeuden, haur-oihalak, kafe-ontziek, idazmakinen olioak eta garbitzeko hautsek isuritako usainaren eraginpean. Ellenek kanpora atera zuen esne botila hutsa eta ohera joan zen. Aurreko gelan, Jimmy harat-honat zebilen, artega. Mozkorra pasatu egin zitzaion eta hotz geratu zen, guztiz hotz eta buru argi. Burmuinaren hutsunean bi aldetako hitz batek txintxin egiten zion txapona bailitzan. Arrakasta-Porrota. Arrakasta-Porrota.
Harry nitaz zeharo maiteminduta dago
eta ni Harryz zeharo maiteminduta nago.
Lelo hori ahapeka zerabilen neska batek, dantza egiten zuen bitartean. Aretoa luzea zen, orkestra atzealdean zuen eta erdialdean zintzilikatutako argi elektrikoen bi sortak argiztaturik zegoen, paperezko girnalden artetik. Mutur batean, atetik hur, baranda bernizatuak gizon-ilarari eusten zion. Annarekin dantzan ari zena suediar garai eta sendo bat zen; oin luzeak baldarki higitzen zituen Annaren oin txiki arin bizien atzetik. Musika gelditu egin zen. Gero, ile beltzeko judu txiki eta argal baten txanda izan zen. Neskarekin estu-estu dantza egiten saiatu zen.
— Hori ez.
Annak judua pixka bat atzerantz bultzatu zuen, gain-gainetik kendu nahirik.
— Erruki zaitez, mesedez.
Erantzunik ez, eta zehaztasun hotzaz jarraitu zuen dantzan; neka-neka eginda zegoen.
Ni eta nire senargaia.
Nire senargaia eta ni.
Italiar batek ahoko berakatz-bafada bat bota zion aurpegira; itsas armadako sarjentu bat; greziar bat; mutil gazte ilehori musugorri bati Annak irribarre egin zion; gizon heldu mozkor bat hari musu emateko ahaleginetan... Charley my boy o Charley my boy... adats distiratsuak, adats nahasiak, oreztak, aurpegi pikortatsuak, sudur zapalak, sudur zuzenak, dantzari arinak, dantzari astunak... Goin souf... Wid de taste o de sugarcane right in my mouf... Haren bizkarraren kontra esku handiak, esku beroak, esku izerditsuak, esku hotzak... dantzaldi bakoitzeko fitxa bat jasotzen zuen; dagoeneko ukabila beterik zeukan. «Honek baltsea oso ondo dantzatzen din eta oso dotore zagon bere jantzi beltzarekin».
— Neka-neka eginda nago —xuxurlatu zuen Annak.
— Ni ez naiz sekula nekatzen dantza egiteaz.
— Jende guztiarekin horrela dantza egiteagatik da.
— Nahi al duzu biok bakarrik dantza egitea inon?
— Senargaia bila etorriko zait.
Argazki bat baino ez,
nire arazoen berri emateko...
Zer egingo dut nik?
— Zer ordu da? —galdetu zion Annak lotsagabe-itxurako gizon sendo bati.
— Elkarren arteko harremanak estutzeko, arrebatxo...
Annek buruaz baietz egin zuen ironikoki. Halako batean, musikak eztanda egin zuen Auld Lang Syne jotzean. Neska gizonarengandik aldendu eta barrara joan zen lasterka; bertan, makina bat neska multzoka zegoen, elkarri ukondoka, euren fitxak lehenbailehen itzuli guran.
— Aizu, Anna —esan zuen aldaka zabaleko neska ilehori batek—, ikusi duzu nirekin dantzan ari zen morroi hori? Bat-batean, hona zer esan didan: «Berriro ikusiko zaitut?», eta nik erantzun diot morroiari: «Infernuan»... eta gero, berak esan du: «Alajaina!»
Hirugarren atala
Ate birakariak
Ilunabarrean, ipurtargi-trenak han-hemenka zebiltzan lainoan murgilduta, zubi amaraunduen zilueten artetik. Igogailuak gora eta behera. Portuko argiak keinuka.
Lehenengo izoztaldietako izerdiaren antzera, bostetan, apurka-apurka erdialdeko eraikin garaietatik gizon-emakumeak isurtzen hasi ziren. Gizatalde handi zurbilak metro-zuloetan eta tuneletan sartu eta lurpean desagertzen ziren.
Eraikin handiek isilik eta hutsik ematen zuten gau osoa; euren milioika leihoek, berriz, ilun. Argia zeriela, ferryek bidea irensten zuten, portu lakatuan zehar. Gauerdian, lau tximiniadun transatlantiko espresoak euren ontziraleku argitsuetatik itsasoratu eta ilunpean pulunpatu ziren. Ezkutuko bilerez unaturik eta begiak makartsu, bankariek atoiontzien uluak entzuten zituzten, zaindari linternadunek aldeetako ateak irekitzean. Bankariak purrustadaka kokatzen ziren euren limusinen atzeko jarlekuetan eta Berrogeitakagarren Kalearen ingurura azkar hurbiltzen ziren; hango kaleak kalapitatsuak ziren eta denetariko argiak zituzten: ginebra bezain zuriak, whiskya bezain horiak, sagardoa bezain burbuilatsuak.
Apaintze-mahaian eserita, Rosie ilea txirikordatzen ari zen. Beraren ondoan, malba koloreko tiranteak fraka dotoreetatik dilindan zituen gizon bat alkandoraren diamantezko mahuka-bikiak lotzen ari zen.
— Jake, honetatik kanpo egon nahi nuke —purrust egin zuen ahoan zituen urkilen artetik.
— Nondik kanpo?
— Prudence Promotion Company-tik... Benetan diotsut, kezkatuta nago.
— Baina dena primeran doa. Nichols-i ziria sartu behar diogu, horixe da dena.
— Jo dezagun auzipetu egiten zaituela.
— Ez, ez du horrelakorik egingo. Diru asko galduko luke. Gurekin elkartzea komeni zaio... Gainera, astebete barru esku-dirutan ordainduko diot. Dirua daukagula pentsaratzen badiogu, txoritxo baten modura etorriko da gure eskuetan jatera. Ez al zuen esan El Fey-n izango zela gaur gauean?
Rosiek apain-orrazi bat ipini berria zuen bere ile beltzezko mototsean. Baietz egin zuen buruaz eta zutitu egin zen. Aldaka zabaleko emakume mardula zen; begi handi beltzak eta oso bekain kakotuak zituen. Farfail horiz apaindutako kortsea eta zeta arrosazko alkandora zituen jantzirik.
— Jantzi zeuk duzun onena, Rosie. Gabonetako zuhaitz baten modura jantzita egon zaitezen nahi dut. Gaur gauean El Feyra joango gara eta Nichols liluratuta utziko dugu, eta bihar proposamena egingo diot... Tira, lehenago edan dezagun zerbait... —Telefonoa hartu zuen—. Izotz xehatua eta botila pare bat White Rock igo ditzatela lau zero lau gelara. Silverman dut izena. Azkartxoago.
— Jake, hanka egin dezagun hemendik! —oihu egin zuen Rosiek bat-batean. Zutik zegoen, armairutik hurbil, jantzi bat beso gainean zeramala—. Ezin dut honelako urduritasunik jasan... Hau bai oinazea!... Alde egin dezagun Parisera edo Habanara eta has gaitezen berriro.
— Eta handik itzalpera zuzenean. Iruzurragatik estraditatzen dute jendea. Ez duzu nahi izango nik bizitza osoa ematea betaurreko beltzekin eta gezurrezko papiloteekin, ezta?
Rosiek barre egin zuen.
— Ez dut uste oso itxura ona izango zenukeenik horrelako mozorro batekin... O, benetan ezkonduta bageunde sikiera!
— Gure artean ez dago desberdintasunik, Rosie. Gainera, bigamiagatik jazarriko nindukete. Zoragarria izango litzateke.
Mandatu-mutilak atean jotzeaz batera, hotzikara batek zeharkatu zuen Rosieren soina. Jake Silvermanek erretilua hartu zuen, han katilu batean izotz-puska batzuek tintin egiten baitzuten, eta idazmahaiaren gainean ezarri zuen. Gero, armairu batetik whisky botila karratu bat atera zuen.
— Ez iezadazu ezer prestatu niri. Ez dut ezer edateko gogorik.
— Indarberritu behar duzu, laztana. Tira, dotore-dotore jantzi zaitez eta goazen antzoki batera. Zer arraio, makina bat aldiz egon naiz hau baino egoera larriagoetan! —edontzia eskuan hurbildu zen telefonora—. Kioskoarekin, mesedez... Kaixo, laztana... Zuk aspaldi ezagutzen nauzu, bai noski... Aspaldiko laguna nauzu... Aizu, lortuko dizkidazu bi jarleku Follies-ak ikusteko?... Ez, zortzigarren ilaratik atzera ez... Zu bai neska paregabea!... Eta deitu hamar minutu barru, konforme laztana?
— Aizu, Jake, egia al da boraxa dagoela laku horretan?
— Bai, noski. Ez al dugu lau adituren egiaztagiria?