Azken zatian Mr. Emery topatu zuen, Emery&Emery-koa, bulegoak lehenengo pisuan baitzeuzkaten.

       — Epa, Mr. Baldwin, zer moduz?

       Emery&Emery-ko Mr. Emeryk aurpegi zapala zeukan eta ile eta bekain grisak. Bere masailezurrak ziri baten modura egiten zuen aurrera.

       — Oso ondo, jauna, oso ondo.

       — Esan didate gauzak ondo doazkizula... Zerbait New York Central trenbide-konpainiari buruz.

       — O, Simsbury eta biok auzitegira jo gabe konpondu dugu kontua.

       — O —esan zuen Mr. Emeryk, Emery&Emery-koak.

       Kalean elkarrengandik bereizi-hurren zeudela, Mr. Emeryk esan zuen bat-batean:

       — Nahi al zenuke hauetako egunen batean emaztea eta biokin afaldu?

       — Ba... bai... atsegin handiz.

       — Gogoko dut nire lanbidekide gazteagoak nola aritzen diren ikustea, ulertzen didazu, ezta?... Tira, idatziz jakinaraziko dizut... Datorren asteko gauren batean... Horrek aukera emango digu hitz-aspertu polit bat egiteko.

       Zain urdinez beteriko esku bat estutu zuen, alkandoraren eskumutur gogor distiratsu batean bildua, eta Maiden Lane-n behera egin zuen, bere ibilera biziaz egunsentiko jendetzaren artean aurrera eginez. Pearl Street-en, kafe xigortuaren usaina zuten eskailera beltz batzuen tarte aldapatsu batetik igo eta kristal esmerileztatuzko ate batean jo zuen.

       — Aurrera! —oihu egin zuen baxu-ahots batek.

       Alkandoraren mahukak jasota zeuzkan gizon beltzaran luzanga bat urrats luzez irten zitzaion bidera.

       — Epa George, uste nian honezkero ez hintzela etorriko. Goseak amorratzen nagok.

       — Phil, gaur gonbidatuko haut inoiz egin duan bazkaririk gozoenera.

       — Ondo zagok, ez nian gutxiagorik espero.

       Phil Sandbournek jaka jantzi, bere pipa marrazketa-mahaiaren ertzean astindu eta barruko bulego ilun baterantz oihu egin zuen:

       — Bazkaritara noa, Mr. Specker.

       — Ondo, joan lasai —erantzun zuen ahuntz-ahots batek bulegoaren barrualdetik.

       — Zer moduz agurea? —galdetu zuen Baldwinek irtetean.

       — Mr. Specker? Hanka bat hobian dik dagoeneko... Baina gizajoak urte piloa zeramak horrela. Benetan esaten diat, George, izugarrizko nahigabea hartuko nikek ezer gertatuko balitzaio Specker gizajoari. Bera duk New Yorkeko gizon zintzo bakarra. Gainera, burua bere lekuan zaukak.

       — Orain arte horrek ez ziok ba ezertarako balio izan —esan zuen Baldwinek.

       — Baina batek zakik geroan... Baina batek zakik geroan... Ikusi beharko hituzke altzairu hutsezko eraikinei buruz dituen planak. Etorkizuneko etxeorratza eraikitzeko altzairua eta kristala baino ez dela behar uste dik berak. Arestian zeramikazko baldosekin esperimentatu diagu... Jainkoarren! Bere proiektuetako batzuek aho-zabalik utziko hindukete. Oso gogoko dik Erroma adreiluz eginda aurkitu eta marmolez berreginda utzi zuen Erromako enperadore bati buruzko esaera bikain bat. Tira, berak ziok New York adreiluz eginda aurkitu zuela eta altzairuz berreginda utziko duela... altzairuz eta kristalez. Hiria zaharberritzeko egin duen proiektua erakutsi behar diat. Milaka dorre eta gaztelu egiten ditik, bere gogoan baino ez, ordea.

       Haragi errearen usaina zegoen jatetxe baten zoko batean, banku kuxindunetan eseri ziren. Sandbournek hankak mahai azpian luzatu zituen.

       — Hau duk luxua, motel! —esan zuen.

       — Phil, har dezagun koktel bana —esan zuen Baldwinek kartaren atzealdetik—. Esaten diat ba, Phil, aurreneko bost urteak dituk gogorrenak.

       — Ez duk zertan kezkatu, George, hi aurrera egiten dutenetako horietakoa haiz... Ni ez aurrera ez atzera nagok.

       — Ez zakiat zergatik, hik beti har dezakek delineatzaile-lanposturen bat.

       — Hori bai etorkizun ederra! Zioat nik neurekiko. Marrazketa-mahai baten ertza sabelean sartuta duala bizitza osoa ematea ere! Jainkoarren, motel!

       — Batek zakik. Bazitekek hauetako egunen batean Specker&Sandbourne enpresak arrakasta handia lortzea.

       — Ordurako jendea hegaz egiteko makinetan ibiliko duk, eta gu biok harrentzako mokadu goxoak besterik ez gaituk izango.

       — Tira, topa dagigun hire alde.

       — Hire alde eta hire arkatzen alde, George.

       Martiniak edanda ostrak jaten hasi ziren.

       — Ez zakiat egia izango ote den ostrak larru bihurtzen direla sabelean, alkohola edanez gero.

       — Entzun... Aizak, horretaz ari garela, zer moduz, oraindik lehengo neska takigrafo txiki harekin al habil?

       — Motel, hik ez dakik zenbat janari, edari eta antzerki-sarrera ordaindu behar izan ditudan berarekin hasi nintzenetik... Eta hasieran bezala nagok... Benetan esaten diat. Hik ondo egiten duk, George, gonetatik urrun egonda.

       — Bazitekek —esan zuen Baldwinek eta ahotik oliba-hezur bat bota zuen bere ukabil hertsira.

 

 

       Entzun zuten lehenengo gauza bagoi txiki baten txistu dardarati bat izan zen, ferryaren sarrera-gunearen pareko espaloi-ertzetik zetorrena. Ontziralekuan gaindi, etorkin-talde bat noraezean zebilen; halako batean, mutil bat taldetik aldendu eta bagoi txikirantz jo zuen lasterka.

       — Lurrin-makina baten modukoa da eta torlojoz eta azkoinez beteta dago —oihu egin zuen, bueltan arineketan zetorrela.

       — Padraic, etorri hona.

       — Eta hauxe da South Ferry tren jasoaren geltokia —jarraitu zuen Tim Halloran-ek, haien bila joana baitzen—. Hor goian Battery Park dago eta Bowling Green eta Wall Street eta finantzen barrutia... Tira goazen, Padraic, osaba Timothyk Bederatzigarren Etorbideko trenbide jasoan eramango zaitu eta.

       Ontziralekuan hiru lagun bakarrik geratu ziren: buruan zapi urdin bat zeukan emakume zahar bat eta xal gorrimin bat zeukan neska gazte bat. Biak ere zutik zeuden, letoizko tatxetez jositako kaxa handi baten alde banatan. Horiekin batera, gizon zahar bat ere bazen. Hark zenbait egunetako bizar berdexka zeukan, eta aurpegia zimur-zimur eginda eta haritz ihar baten sustraiak bezain okertua. Emakume zaharra zinkurinatzen ari zen begiak malkotan: «Dove andiamo, Madonna mia, Madonna mia!». Neska gaztea gutuna zabaldu eta idazkera ikusgarriaren aurrean kliskatzen hasi zen. Bat-batean, gizon zaharrari hurreratu zitzaion: «Non posso leggere», eta gutuna luzatu zion. Gizon zaharrak eskuak ezintasunez igurtzi, buruari atzetik aurrera eragin eta zerbait errepikatu zuen behin eta berriro, neskari guztiz ulertezina gertatu zitzaiona. Neskak sorbalda jaso, irribarre egin eta bere kaxa zegoen lekura itzuli zen. Siziliako gizon patiladun bat emakume zaharrari mintzatzen ari zitzaion. Kaxari sokatik heldu eta arrastaka eraman zuen aurreko espaloian geldirik zegoen zaldi zuri batek tiraturiko gurdi batera. Bi emakumeek kaxari segitu zioten. Siziliako gizonak eskua eskaini zion neska gazteari. Emakume zaharra, artean ere marmarka eta negar zotinka, nekez igo zen gurdiaren atzealdera, inoren laguntzarik gabe. Siziliako gizona gutuna irakurtzeko makurtu zenean, neska gaztea sorbaldaz doi-doi ukitu zuen. Neska urduritu egin zen. «Awright», esan zuen siziliarrak. Gero, zaldiaren bizkarra bridez jo, emakume zaharrarengana jiratu eta esan zuen oihu eginez: «Cinque le due... Awright».

 

 

Laugarren atala

Errailak

 

Triki-trakak bakandu egin ziren, urritu; tope guztiek elkar jo zuten, tren osoan zehar ikaragarrizko zalaparta hedatuz. Burdinazko barretatik askatu ondoan, gizonak jauzi egin zuen lurrera. Zurrun-zurrun zegoen, higitu ezinik. Iluntasuna erabatekoa zen. Poliki-poliki herrestatu eta belaunikatu egin zen; gero, jada zutik, merkantzi bagoian bermatu zen arnasestuka. Ez zuen soina sentitzen; bere giharrek ezpal hautsiak ziruditen, bere hezurrek biela bihurrituak. Linterna baten argiak begiak erre zizkion.

— Azkar, alde hemendik. Konpainiako detektibeak inguru hauek miatzen ari dira.

— Aizu, lagun, hau al da New York?

— Bai, noski. Etorri nire linternaren atzetik, ibaiaren aldetik ihes egin dezakezu eta.

Bere oinek nekez egin zezaketen aurrera, errailen lerro gurutzatuekin eta ube distiratsuekin behaztopatuz. Brau, estropezu egin eta seinaleak egiteko barra-pilo baten gainera erori zen. Azkenean, nasa baten ertzean eseri zen, burua eskuen artean zeukala. Urak hots lasaigarri bat sortzen zuen piloteen kontra jotzean, hain zuzen ere, txakurrek lamikatzean egin ohi dutenaren modukoa. Poltsikotik egunkari bat atera eta barrukoa erakutsi zuen: ogi-puska bat eta hala-holako okelazko xerra bat. Ezer edan gabe jan zuen dena, murtxika eta murtxika, listua eztarrira berriro zetorkiola antzeman arte. Gero, orekari nekez eutsirik, zutitu egin zen, belaunen gaineko ogi-papurrak eskuaz kendu eta bere ingurura begiratu zuen. Hegoalderantz, errailez haraindi, zeru goibela dirdai laranjaz blai zegoen.

— The Gay White Way —esan zuen goraki bele-ahotsaz—. The Gay White Way.

 

       Euriak marratutako leihotik Jimmy Herf kaleko aterkiei begira zegoen, Broadwayn gora zebilen jende-samalda motelaren eskuetan dantzan ari baitziren. Atean jo zuten.

       — Aurrera —esan zuen Jimmyk eta leihorantz buelta eman zuen, sartu berria zen zerbitzaria Pat ez zela ohartuta.

       Zerbitzariak argia piztu zuen. Jimmyk zerbitzaria ikusi zuen leihoko kristalean islatuta: ile latzeko gizon argal bat zen. Afariaren erretilua jasota zeraman esku batean, eta zilarrezko erretilu-estalkia kupulua bailitzan ageri zen zut. Sakonki arnastuz, zerbitzaria gelan sartu zen, libre zeukan eskuaz gurditxo tolesgarri bat herrestan zeramala. Di-da ireki zuen, erretilua bertan ezarri nahian eta mahai borobilaren gainean zamau bat zabaldu zuen. Jakitoki-usain koipetsua zerion. Jimmy zain egon zen harik eta zerbitzariak alde egin zuen arte, burua jiratzeko. Orduan, mahaiari itzuli osoa egin zion, zilarrezko erretilu-estalkia jasotzen zuen bitartean. Zopa gauzatxo berde batzuekin, bildots errea, patata-purea, arbi-purea, espinakak, ezer ez postrerako.

       — Amatxo!

       — Bai, maitea?

       Ahotsa indarge entzun zen bi orriko atearen beste aldetik.

       — Bazkaria prest dago, amatxo maitea.

       — Hasi jaten, laztana, ni oraintxe noa...

       — Zu gabe ez naiz hasiko, ama.

       Mutilak aiztoak eta sardexkak zuzen jarri zituen, mahaiari beste itzuli bat egiten zion bitartean. Gero, ezpain-zapi bat besotik dindilizka ipini zuen. Delmonico jatetxeko zerbitzariburua mahaia atontzen ari zen Graustark-entzat eta Bohemiako Errege Itsuarentzat eta Enrike Printze Nabigatzailearentzat eta...

       — Ama, nor izan nahi duzu zuk: Eskoziako Maria Erregina edo Lady Jane Grey?

       — Baina, laztana, biei lepoa moztu zieten eta... Nik ez dut nahi inork niri lepoa mozterik...

       Amak izokin-koloreko soineko bat zeukan jantzirik. Ate tolesgarria irekitzeaz batera, koloniak eta sendagaiak isuritako usain fin batek ihes egin zuen logelatik, farfaildun mahuka orlatu luzeei erantsirik. Aurpegia irineztatuegi zeukan. Baina ilea, gaztaina-koloreko bere ile zoragarria, ederki orraztuta zeukan. Aurrez aurre eseri ziren. Zain urdinekiko bere esku finez, amak zopa-platerkada bat ipini zuen mutilaren aurrean. Mutilak zopa edan zuen, zopa urtsua eta ez behar bezain beroa.

       — Ene, ogi-pusketa xigortuak ahaztu ditut, laztana.

       — Amatxo, zergatik ez duzu zopa hartzen?

       — Gaur gauean ez dut zoparik nahi. Buruko mina neukan eta ez nekien zer eskatu ere. Berdin dio.

       — Nahiago al zenuke Cleopatra izan? Cleopatra jatun bikaina izan zen eta, neskato onen modura, aurrean zeukan guztia jaten zuen.

       — Bai, baita perlak ere... Perla bat ozpinetan sartu eta irentsi egin zuen.

       Amak ahotsa dardarka zeukan. Mahaiaren alde batetik bestera, eskua eskaini zion bere semeari. Mutilak di-da laztandu zion, irribarretsu.

       — Zu eta biok bakarrik, Jimmy... Zuk beti maitatuko duzu ama, ezta laztana?

       — Zer duzu, amatxo?

       — O, ezer ez; ez dakit zer dudan gaur gauean... Nazkatuta nago sekula erabat ondo ez egoteaz.

       — Baina zuri ebakuntza egin ondoren...

       — A bai, niri ebakuntza egin ondoren... Laztana, bainugelako leihoaren ertzean gurin freskoa duen paper bat dago... Ekarriko bazenu, nik pitin bat jarriko nuke arbi hauen gainean. Zoritxarrez, berriro kexatu beharko dut janaria dela eta. Bildots hau ez dago egon beharko lukeen bezala. Espero dut kalterik ez egitea.

       Jimmy korrika irten, ate tolesgarriak atzean utzi, bere amaren gelatik igaro eta korridore txiki batera heldu zen; bertan naftalina- eta zeta-usaina nabarmena zen, aulki batean botatako arropari zeriona. Bainugelako atea irekitzean dutxa baten gomazko tutu gorri batek aurpegiaren kontra jo zion. Sendagaien usainak ondoeza eragin zion, saihetsetan uzkurdurak eraginez. Bainuontziaren ertzean zegoen leihoko pertsiana jaso zuen. Erlaitza hautsez beterik zegoen: lumak bezain arinak, kedar-izpiek gurinaren gaineko platera estaltzen zuten. Unetxo bat eman zuen barruko patiorantz makurtuta, ahotik arnastuz, galdarek gorantz isurtzen zituzten ikatz-jarioen usaina ez hartzeko. Behean, leiho batera azaldurik, kapela zuriko neskame bat galdaren arduradunetako bati mintzatzen ari zitzaion. Besoak biluzik eta paparrean gurutzaturik zeuzkala, gizon hura gorantz begira zegoen. Jimmyk entzumena zolitu zuen esaten ari zirena aditzeko; lohi egotea eta egun osoa ikatz artean ematea, ilea koipez beterik izatea, baita gorputzeko zoko-mokorik txikiena ere.

       — Jimmy!

       — Banoa, ama.

       Gorri-gorri, leihoko pertsiana jaitsi eta egongelara itzuli zen, astiro-astiro, ahalkeari aurpegitik aienatzeko beta emate aldera.

       — Ametsetan berriro, Jimmy, nire ameslari txiki hori?

       Gurina bere amaren plateraren ondoan ipinita eseri egin zen.

       — Jan azkar bildotsa, hoztu baino lehen. Zergatik ez diozu ziape pitin bat botatzen? Horrela gehiago gustatuko zaizu.

       Ziapeak mihia erre eta begiak malkotan ipini zizkion.

       — Minegia al dago? — galdetu zuen amak barreka—. Janari minetara ohitu egin behar duzu... Berak oso gogoko zituen janari minak.

       — Nork, ama?

       — Nik oso maite nuen batek.

       Isildu egin ziren. Jimmyk bere murtxikapena entzun zezakeen. Kotxeen eta tranbien hotsa tarteka sartzen zen leiho itxietatik. Erradiadoreak joka eta txistuka ari ziren. Behean, barruko patioan, koipea galtzarbeetaraino zeukalarik, galdarako gizonak hitzak botatzen zizkion kapela zurruneko neskameari. Hitz gordinak. Ziapearen kolorea zera da...

       — Penny bat buruan zer duzun jakiteagatik.

       — Ez dut ezer buruan.

       — Geuk ez genuke sekreturik izan beharko, maitea. Gogoan izan zeu zarela zure amak mundu honetan duen poz bakarra.

       — Ez dakit nik zer-nolako bizimodua izango nukeen itsas txakurra banintz, portuko itsas txakur txikia.

       — Oso hotza, nik uste.

       — Baina hotza ez nuke sentitu ere egingo. Itsas txakurrek koipezko geruza baten babesa dutenez, beti daude bero, iceberg baten gainean eserita egonez gero ere. Gainera, oso-oso dibertigarria izan behar du gogoak ematen dizunean itsasoan barrena igeri egiteak. Itsas txakurrek ehundaka milia egiten dituzte inon gelditu gabe.

       — Baina amak ehundaka miliatako bidaiak egin ditu inon gelditu gabe, eta zuk ere bai.

       — Noiz?

       — Atzerrira joan izan garenetan.

       Emakumeak barreari eman zion, haurrari begi distiratsuez so eginda.

       — A, itsasontziz baina!

       — Eta Mary Stuart-en itsas bidaiak egiten genituenean.

       — O, kontaidazu hori, amatxo!

       Atean jo zuten.

       — Aurrera.

       Ile latzeko zerbitzariak burua atetik agertu zuen.

       — Hau batuko dut, andrea?

       — Bai, eta ekarri mazedonia bat, eta ikusi fruta moztu berria ote den. Gaur gauean dena oso eskasa izan da.

       Gogogabeturik arnasotsa ateraz, zerbitzaria platerak pilatzen hasi zen erretilu batean.

       — Sentitzen dut, andrea —esan zuen zerbitzariak purrustaka.

       — Ondo da, badakit zu ez zarela erruduna, zerbitzari... Zuk zer behar duzu, Jimmy?

       — Utziko al didazu merenge glacé bat hartzen, amatxo?

       — Bai, baina zintzoa izan behar duzu.

       — Iufala! —ulu egin zuen Jimmyk, pozik.

       — Bihotza, mahaian ez egin horrelako oihurik.

       — Baina berdin zaigu, biok bakarrik gaude... Gora merenge glacé-a!

       — James, gizon prestu batek berdin jokatzen du etxean zein Afrikako oihanetan.

       — Arranopola, nahi nuke nik ba orain Afrikako oihanetan egon!

       — Ni zeharo ikaratuta nengoke, maitea.

       — Nik horrelako garrasiak egingo nituzke, lehoiak eta tigreak uxatzeko. Garrasirik ez nuen, bada, egingo...

       Zerbitzaria erretiluan bi plater ekarriz itzuli zen.

       — Sentitzen dut, andrea, baina merenge glacé-a amaitu egin da... Horren ordez, txokolatezko izozki bat ekarri dut jaun txikiarentzat.

       — O, ama!

       — Berdin dio, bihotza... Nolanahi ere, gozoegia izango zen... Zuk jan hori eta afaldu ondoren irteten utziko dizut bonboiak erosteko.

       — Iufala! Zeinen ondo!

       — Polikiago jan izozkia, kalte egingo dizu bestela.

       — Amaitu dut.

       — Irentsi egin duzu, alproja txiki horrek... Jantzi traskoak, laztana.

       — Ez du euririk egiten baina!

       — Egin amak esaten dizuna, maitea... eta, mesedez, etorri lehenbailehen. Agindu behar didazu segituan etorriko zarela. Gaur gauean ama ez dago ondo eta urduritu egiten da kanpoan zauden bitartean. Arrisku asko daude...

       Jimmy eseri egin zen traskoak janzteko. Oinetan ondo egokitzen ari zen bitartean, ama hurreratu zitzaion, eskuan dolar bateko biletea zeukala. Sorbalda inguratu zion bere mahuka zetazkoaz.

       — O, ene maitea!

       Emakumea negarrez ari zen.

       — Ama, ez egin negar.

       Ama indarrez besarkatu zuen, kortsearen zintei bere besoen kontra antzemanez.

       — Minutu bat barru hemen izango naiz berriro, minututxo bat besterik ez.

       Eskaileretan, non letoizko hagatxoek alfonbra gorri mateari maila bakoitzaren kontra eusten baitzioten, Jimmyk traskoak kendu eta kapusaiko poltsikoetan sartu zituen. Burua gorantz, arineketan igo zen harrera-mahaiaren ondoko jarleku batean eserita zeuden mandatu-mutilen begi luzeen sarea urratuz. «Buelta bat ematera?» —galdetu zion mandataririk txikienak, ilehori batek. Jimmyk, dudarik egin gabe, baietz adierazi zuen buruaz. Atezainaren botoi deigarrien aurretik arin igaro eta Broadwayra atera zen. Han, zalaparta eta oin-hotsak nagusi ziren; aurpegi ugarik ere itzalezko mozorroak janzten zituzten, erakusleihoek eta arkuek sortutako argi-orbanetatik ateratzean. Azkar zebilen. Ansonia-ren aurretik igaro zen. Sarreran gizon bekain beltz bat nagikerian zegoen, puru bat ahoan zeukala. «Bahitzaile bat apika. Baina Ansonia-n etxe oneko jendea bizi duk, gu bizi garen lekuan bezala». Harantzago, telegrafo-bulego bat, kinkiladenda bat, tindategi bat eta erre-usain misteriotsua zerion ikuztegi txinatar bat. Jimmyk ibilera bizkortu zuen. «Txinatarrak bahitzaile izugarriak dituk. Bidelapurrak». Haren aurretik igarotzean, petrolio-lata bat eskuetan zeukan gizon batek doi-doi ukitu zuen, mahuka koipetsu batek sorbalda doi-doi ukitu zion. Izerdiak eta petrolioak isuritako usaina. «Eman dezagun supiztaile bat dela». Supiztaileari buruzko gogoeta horrek oilo-ipurdia eragin zion. Sua. Sua.

       Huyler's. Atean, lurrin atsegin melenga zegoen, marmol ondo garbituaren eta nikelaren usainarekin nahasirik. Txokolate egosiaren usaina leihoen azpiko burdinsareetatik gora igotzen zen, kiribilka. Paperezko xingola kizkur beltzak eta laranjak Halloween egunerako. Barrura zihoan, baina Mirror gozotegia zetorkion gogora, bi etxe-bloke harantzago baitzegoen; bueltekin batera ematen zituzten zilarreztatutako tren makina eta automobil txiki haiek. «Azkar ibiliko nauk. Patinekin denbora gutxiago beharko nikek. Patinekin errazagoa lukek gaizkileengandik, itotzaileengandik eta lapurrengandik ihes egitea, sorbaldaren gainetik karabina automatiko batez tiro eginez: danba... Bat lurrera! Horixe zuan okerrena. Danba... Beste bat! Patinak magikoak dituk, iufala... etxeen adreiluzko hormetatik gora igotzen dituk, teilatuetan zehar zabiltzak, tximiniaz tximinia jauzi egiten ditek, Flatiron eraikinaren gainetik, Brooklyngo zubiaren kableen artetik. Mirror-eko bonboiak».

       Oraingoan ez bat ez bi sartu zen. Unetxo bat eman zuen zain salmahaiaren aurrean, harik eta norbaitek kasu egin zion arte.

       — Libra bat txokolatezko bonboi, mesedez, librak hirurogei zentaboko prezioa duena —esan zuen arrapaladan, pentsatu gabe.

       Neska ilehori bat, apur bat betokerra, maliziatsu hasi zitzaion begira, erantzun gabe.

       — Axola ez bazaizu, presaka nabil, mesedez.

       — Ondo da, bakoitzak bere txanda iritsi arte itxaron dezala.

       Mutilak begiak itxi-irekika begietsi zuen neska, masailak sutan. Neskak fardel bildu bat eskuratu zion, tiket bat gainean zeukana.

       — Ordaindu kutxan.

       «Ez diat negarrik egingo». Kutxako emakumea txikia eta ilezuria zen. Emakumeak ate txiki batetik hartu zuen dolarra, hots, Ugaztunen Etxetxoko animalia txikiek sartu eta irteteko erabiltzen dituzten atetxoen moduko ate txiki batetik. Kutxa erregistratzaileak alaitasunezko hots bat egin zuen, dirua jasotzeak poz handia eman balio bezala. «Quarter bat, dime bat, nickel bat eta cup txiki bat, guztira berrogei zentabo al dira? Baina cup txiki bat besterik ez, tren-makina baten edo automobil baten ordez». Dirua hartu, cup txikia utzi eta arineketan irten zen kutxa besapean zuela. «Amak esango dik asko luzatu naizela». Etxera zihoan bueltan, aurrera begira, andre ilehoriaren doilorkeriak erretxinduta.

       — Zeeer, orain arte bonboiak erosten ala? —galdetu zuen mandatu-mutil ilehoriak.

       — Gero igotzen bazara, batzuk emango dizkizut —xuxurlatu zuen Jimmyk mandatu-mutilaren aurretik pasatzean.

       Eskailerak lasterka igotzen ari zen bitartean, letoizko hagatxoek hots egin zuten, oin-puntez jotzean. Zuriz esmalteztatutako 503 zenbakia zeukan ate txokolate-koloreko baten aurrean zegoela, traskoak etorri zitzaizkion gogora. Bonboiak lurrean utzi eta zapata bustien gainean jantzi zituen. Zorionez, ama ez zeukan zain ez baitzion atea irekita utzi. Agian amak ikusia zuen leihotik.

       — Ama.

       Ama ez zegoen egongelan. Mutila guztiz ikaratuta zegoen. Ama joana zen, alde egina.

       — Ama.

       — Etorri hona, laztana.

       Bere ahotsa logelatik zetorren, indarge. Jimmyk kapela eta kapusaia erantzi eta barrura sartu zen azkar.

       — Ama, zer duzu?

       — Ezer ez, laztana... Buruko mina daukat, hori da dena, buruko min izugarria... Musuzapi bat koloniaz busti ondoren, kontu handiz ipin iezadazu buruan eta, ez ahaztu, tantarik ez bota begietara, aurrekoan bezala.

       Ohean etzanda zegoen, kotoizko txabusina zeru-urdin bat jantzirik. Aurpegia zurbil-zurbil zeukan. Izokin-koloreko jantzi zetazkoa bizigabe zetzan aulki gainean. Lurrean bere gerruntzea ikus zitekeen, zinta arrosen korapilo batean bildurik. Jimmyk kontu handiz ipini zion musuzapi bustia bekokiaren gainean. Koloniaren usain gogorrak azkura eragiten zion sudurzuloetan, ama zegoen alderantz makurtzean.

       — Zeinen ondo! —esan zuen indarge—. Maitea, deitu telefonoz izeba Emilyri, Riverside 2466, eta galdetu ea etor daitekeen hona gaur gauean. Harekin hitz egin behar dut... Ene, burua leher egiteko zorian daukat!

       Bihotza asaldaturik eta begietatik malko ugari zeriola, mutila telefonora joan zen. Izeba Emilyren ahotsa uste baino lehenago azaldu zen.

       — Izeba Emily, ama ez dago ondo... Zu hona etortzea nahi du... Segituan dator, ama maitea! —oihu egin zuen mutikoak—. Primeran, ezta? Segituan dator.

       Bere amaren logelara oin-puntetan itzuli, gerruntzea eta jantzia jaso eta armairuan eseki zituen.

       — Laztana —esan zuen amak ahots apalaz—, ken iezazkidazu urkilak iletik, buruan mina ematen didate eta... Ene, semetxo maitea, burua leher egiteko zorian banu bezala sentitzen naiz!

       Urkilak ilearen artetik erauzi zizkion amari. Gaztaina-koloreko ile hura zetazko jantzia baino xuabeagoa zen.

       — Ai, mina ematen didazu!

       — Ama, nahi gabe izan da.

       Izeba Emily argala zen eta kapusai urdin bat bere gau-jantziaren gainean zeukalarik azkar sartu zen gelan. Bere aho fina begikotasun-keinu batean bildu zen. Ahizpa ikusi zuen ohe gainean minez iraulkatzen eta praka laburreko mutil argal zurbila zutik zegoen bere ondoan, eskuak urkilez beterik.

       — Zer duzu, Lil? —galdetu zuen lasai.

       — Ez nago batere ondo, maitea —esan zuen Lily Herfek nekez xuxurlatuz.

       — James —esan zuen izeba Emilyk zorrotz— ohera joan beharra daukazu... Amak erabateko atsedena behar du.

       — Ondo lo egin, amatxo maitea —esan zuen.

       Izeba Emilyk zaplada batzuk eman zizkion bizkarrean.

       — Ez estutu, James, utzi dena nire kontu.

       Izeba telefonora joan, zenbaki bat markatu eta ahapeka eta doitasunez hasi zen hizketan.

       Bonboi-kutxa halleko mahaiaren gainean zegoen. Jimmy errudun sentitu zen kutxa besapean ipini zuenean. Liburuen apalen ondotik igarotzean, Entziklopedia Amerikarraren liburuki bat hartu eta beste besoaren azpian sartu zuen. Izeba ez zen ohartu Jimmy alde egina zela. Ziegako ateak ireki egin ziren. Kanpoaldean, hazitarako zaldi arabiar bat eta bi morroi leial daude zain, berari muga zeharkatzen laguntzeko prest; eta beste aldean askatasuna baino ez. Hiru ate harantzago dauka gela. Iluntasun trinkoa eta isila da nagusi. Argia otzan-otzan piztu da Mary Stuart goletaren kabina argiztatuz. Ondo kapitain, jaso aingura eta jo dezagun Haizebeko irletarantz eta bakean utz nazazue egusentira arte. Paper garrantzitsuak aztertu behar ditut. Arropa di-da erantzi eta ohearen ondoan belaunikatu zen pijama jantzita. Oheratzekorduan. Jaunarrenzaindunirearima. EsnatuaurretikhiltzenbanaizJaunakeramandezalanirearima. Gero, bonboi-kutxa ireki eta burukoak bata bestearen gainean ezarri zituen ohearen oinaldean, argiaren pean. Txokolatea zatikatu eta mami gozoan sartu zituen hortzak. «Ikus dezagun...»

       A: lehenengo bokala da, alfabeto guztietako lehenengo letra; amhareran edo abisinieran, berriz, hamahirugarren letra da, eta errunikoan hamargarrena...

       — Arraioa! Bai bitxia!...

 

       AA, Aachen (ikus Aix-la-Chapelle)

       Aardvark...

 

       — A ze itxura xelebrea!

       (orycteropus capensis), animalia plantigrado ugaztuna, edentatuen taldekoa, jaioterriz afrikarra.

       Abd,

       Abd-el-halim, Egiptoko printzea, Mehmet Aliren eta emakume esklabo baten semea.

       Masailak gorritu zitzaizkion ondokoa irakurtzean:

 

       Esklabo zurien erregina.

       Abdomena (lat. etimologia zehaztugabea)... gorputzaren behealdea, diafragmaren eta pelbisaren artekoa...

       Abelardo... Irakaslearen eta ikaslearen arteko harremanek ez zuten luzaro iraun. Estimua baino gartsuagoa zen sentimendu batez gainezka zeuden haien bihotzak eta elkarrekin egoteko aukera ugariak, Abelardoren adinaz (40 urte bete-hurren zen) eta egoeraz erabat sinetsita zegoen kalonjeak emanak, bien barneko bakearen suntsigarri gertatu ziren. Heloise-ren egoera euren intimitatea agerian uzteko zorian zegoen... Orduan, Fulbert-ek ezin izan zion eutsi mehatxua hartzeko zuen gogo basatiari... Oldarka sartu zen Abelardoren gelan gaizkile(talde batekin eta bere mehatxua bete zuen, hari mutilazio ikaragarri bat eginez...

       Abelites... sexu-harremanak salatu zituzten errito satanikoak zirelakoan.

       Abimelech I.a Gideon-en eta ohaide semita baten semea zen. Bere burua errege izendatu zuen bere hirurogeita hamar erlijiokideak asasinatu ondoren, Jothan izan ezik, hura Tebas-ko dorrea setiatzen ari zela hil baitzen...

       Abortua...

 

       Ez; eskuak izoztuta zeuzkan eta pitin bat ondoezik sentitu zen hainbeste bonboi irentsita.

       Abrakadabra.

       Abydos...

       Edontzi bat ur edateko altxatu zen «Abisinia» hitzera heldu baino lehen. Grabatuak ere ikus zitezkeen, bai basamortuko mendi batzuenak, bai britainiarrek Magdala-n eragindako sutearena.

       Begiak erresumindurik zeuzkan. Zurrun eta logaleturik zegoen. Bere Ingersolli begiratu zion. Hamaikak. Halako batean izua nagusitu zen bere baitan. «Ama orain hilda balego...». Burua burukoan hondoratu zuen. Ama ondoan zeukan, zutik, dantzarako jantzi zuri bat soinean, farfaildun dandar bat herrestan, eta bere eskuen usain leun gozoak eztiki leuntzen zion masaila. Negarrek itolarria eragin zioten. Jira-biraka hasi zen ohe barruan, burua ederki finkaturik zeukala buruko latzaren gainean. Luzaz egon zen negar-jarioa eten ezinda.

       Esnatzeaz batera, mutila atsekabeturik ohartu zen argia artean piztuta zegoela gela bero eta gaizki egurastutako hartan. Liburua lurrean zetzan. Bonboiak txiki-txiki eginda azaldu ziren mutilaren azpian: likatsu ateratzen ziren kutxatik, tirriki-tarraka. Erlojua 1:45etan geldirik zegoen. Leihoa ireki eta txokolateak komodako kaxoi batean sartu zituen eta argia itzaltzera zihoala zerbait etorri zitzaion burura. Beldurrak airean, dardarka, txabusina eta zapatilak jantzi zituen, eta behatz-puntetan aurrera egin zuen korridore ilunean zehar, poliki-poliki. Atearen beste aldekoa entzuten jarri zen. Baten batzuk ahapeka ari ziren hitz egiten. Makal kax-kax jo zuen hazkozkorrez eta heldulekuari eragin zion. Esku batek brau atea ireki zuen eta Jimmyk bere burua kliska egiten kausitu zuen urrezko betaurrekiko gizon garai bizarra moztu berri baten aurrean. Ate tolesgarriak hertsirik zeuden; euren aurrean erizain aurpegi zorrotz bat zegoen.

       — James, laztana, itzuli ohera eta ez arduratu ezertaz —esan zuen izeba Emilyk ahots nekatuaz—. Zure ama oso gaixorik dago eta erabateko atsedena behar du, baina dagoeneko ez dago arriskurik.

       — Oraingoz ez behintzat, Mrs. Merivale —esan zuen doktoreak betaurrekoei putz eginez.

       — Haur gizajoa! —xuxurlatu zuen erizainak ahots lasaigarriaz—. Oso arduratuta eman du gaua, baina ez gaitu behin ere molestatu.

       — Ohera lagunduko dizut ondo tapatzeko —esan zuen izeba Emilyk—. Nire Jamesi betidanik gustatu izan zaio hori.

       — Utziko didazu ama apur batean ikusten? Ondo dagoela egiaztatzeko besterik ez da.

       Jimmyk herabeki begiratu zuen gorantz, betaurrekodun aurpegi zabala zegoen lekurantz, hain zuzen ere.

       Doktoreak baiezko keinua egin zuen.

       — Tira, joan beharra daukat... Bostetatik seietara azalduko naiz hona, gauzak nola doazen ikusteko... Gau on, Mrs. Merivale. Gau on, Miss Billings. Gau on, txiki...

       — Hemendik da...

       Erizainak eskua sorbalda gainean ipini zion Jimmyri, bere lana ondotxo ezagutzen zuela erakutsiz. Halako batean, mutila makurtu eta erizainaren eskua gainetik kentzea lortu zuen. Gero, haren atzetik joan zen.

       Bere amaren gelan argi bat zegoen. Pantaila baten gisara, orratzez lotutako toaila bat ipinia zioten. Ohetik arnasa entzun zen, mutilari arrotz egin zitzaiona. Amak bere aurpegi zimurtua mutila zegoen aldera zuzenduta zeukan, more koloreko betazalak hertsirik eta ahoa alde batera okerturik.

       Minutu erdi bat eman zuen emakumeari begira, tinko.

       — Tira, orain berriro ohera noa —murmurikatu zion erizainari.

       Odolak bor-bor egiten zion burrunbatsu. Izebari eta erizainari begiratu gabe, aterantz jo zuen, burua zut. Izebak zerbait esan zuen. Arineketan hasi zen korridoretik bere gelaraino; hara iritsita, danbatekoa eginez atea itxi eta kisketari eragin zion. Gelaren erdian zurrun, hotz, geratu zen, ukabilak itxita. «Gorrotagarriak dira, gorrotagarriak dira», oihu egin zuen mutilak. Gero, zinkurin sakon bat itoarazi ondoan, argia itzali eta ohean sartu zen. Izarak izotzezkoak iruditu zitzaizkion.

 

 

       — Dendak ematen dizun lana ikusita —esan zuen Emilek ahots kantariaz—, nire ustez, zuk laguntzaileren baten beharra duzu.

       — Badakit... lanez itota nabilela; badakit jakin —agertu zuen zizpuruka Madame Rigaudek kutxako aulkitik.

       Emile luzaz isilik egon zen, Westfaliako urdaiazpiko bati begira, zeharka moztuta eta marmolezko lauza baten gainean ezarrita baitzegoen, bere ukondotik hur. Orduan esan zuen Emilek herabeki:

       — Zu bezalako emakume eder bati ez zaio sekula lagunik faltako, Madame Rigaud.

       — A... neure garaian hamaika ikustea egokitu zait... Konfiantza osoa galdu dut... Gizonak astopotro hutsak dira, eta emakumeak... O, sekula ezin izan naiz ondo konpondu emakumeekin!

       — Historia eta literatura... —hasi zen esaten Emile.

       Ateko txilinak atearen goialdetik jo zuen. Gizon bat eta emakume bat sartu ziren dendan. Emakumearen ile horiaren gainean kapela bat ikus zitekeen, lorontzi bat bezalako kapela bat.

       — Tira, Billy, ez izan barregarria —esan zuen emakumeak.

       — Baina Norah, zerbait jan behar dugu... Larunbaterako izango dut berriro dirua.

       — Ez duzu sosik izango, lasterketako apostuak alde batera uzten ez dituzun bitartean.

       — Utzi bakean... liverwurst apur bat jango dugu... Indioilar-bularki hotz horrek itxura ona du...

       — Tripontzi —esan zuen urrumaka emakume ile horiak.

       — Kendu, mesedez, pentsatzen ari naiz.

       — Bai jauna, indioilaga oso gozoa da... Oilo begoak ege badauzkagu ogaindik... Emile, mon ami, cherchez-moi un de ces petits poulets dans la cuisine.

       Madame Rigaud orakulu baten modura ari zen hitz egiten, bere aulkitik higitu gabe. Gizona bere buruari haizea ematen ari zitzaion laukiekiko zinta bat zeukan lastozko kapela baten hegal sendoaz.

       — A ze gau begoa! —esan zuen Madame Rigaudek.

       — Bai, hala da... Norah, honezkero Island-en izan beharko genuke, hirian batetik bestera noraezean ibili ordez.

       — Billy, zuk ondotxo dakizu zergatik ez ginen joan.

       — Ez izan gogaikarria. Ez al dizut esan larunbatean nahi adina sos izango dugula?

       — Historia eta literatura —jarraitu zuen Emilek, bezeroek euren oilaskoarekin alde egin eta Madame Rigaudi kutxan gordetzeko zilarrezko dolar erdia eman ondoan—, historiak eta literaturak irakatsi digute adiskidetasuna eta maitasun fidagarria izan badirela...

       — Historia eta literatura! —esan zuen purrustaka Madame Rigaudek bere artean barreka—. Eta guri zer axola zaigu hori?

       — Baina zu ez al zara inoiz bakarrik sentitu hau bezalako atzerriko hiri handi batean...? Hain da zaila guztia... Emakumeek inoren poltsikoa hartzen dute kontuan, eta ez bihotza... Ezin dut gehiago jasan.

       Barre egitean, bizkar zabala eta bular handiak dardarka hasi zitzaizkion Madame Rigaudi. Bere kortseak krak egin zuen aulkitik jaitsi zenean, artean ere barreka.

       — Emile, zu mutil ederra zara, zuhurra, eta arrakasta izango duzu bizitzan... Baina ni ez naiz berriro gizon baten menpean jarriko... Gehiegi sufritu dut... Ez, bost mila dolar eman nahi bazenizkit ere.

       — Ene, zu bai emakume errukigabea!

       Madame Rigaudek berriro eman zion barreari.

       — Etorri, lagundu ixten.

 

 

       Igande isil eta eguzkitsuaren zama hiri gainean sumatzen zen. Alkandoraren mahukak jasota, Baldwin Zuzenbideari buruzko liburu bat irakurtzen ari zen, bere idazmahaian eserita. Aldian behin ohar bat idazten zuen blok batean, letra handiz eta erregularrez. Telefonoaren hots ozenak isiltasun beroa hautsi zuen. Irakurtzen ari zen paragrafoa amaitu eta altxatu egin zen telefonoa hartzeko.

       — Bai, bakarrik nago; etorri, nahi baduzu.

       Telefonoa eseki zuen.

       — Arraioa! Hau besterik ez genuen behar! —murmurikatu zuen hortzak estututa.

       Atean jo gabe barrura sartu zen Nellie, eta abokatua leiho aurrean harat-honat zebilela kausitu zuen.

       — Epa Nellie —esan zuen begirik jaso gabe.

       Emakumea zutik geratu zen Baldwini tinko begira.

       — Begira, Georgy, honek amaitu egin behar du.

       — Zer dela eta?

       — Nazka-nazka eginda nago beti itxurak egiten eta gezurrak esaten ibiltzeaz.

       — Inork ez daki ezer, ezta?

       — O, ez noski!

       Nellie hurbildu zitzaion eta gorbata arteztu zion. Georgek eztiki musua eman zion ahoan. Emakumeak muselinazko jantzi farfaildun bat zeukan, more kolorekoa, eta eskuan, aldiz, itzalkin urdin bat.

       — Zer moduz zure gauzak, Georgy?

       — Primeran. Ba al dakizu zortea eman didazuela? Une honetan, kasu on batzuk dauzkat esku artean eta oso kontaktu garrantzitsuak lortu ditut.

       — Niri, ordea, ez dit bat ere zorterik ekarri. Oraindik ez naiz ausartu konfesatzera joaten. Apaizak uste izango du ateo bihurtu naizela.

       — Eta Gus zer moduz?

       — Ehundaka asmo ditu... Badirudi berak irabazi duela diru hori, harro-harro eginda dabil eta.

       — Aizu, Nellie, zer gertatuko litzateke Gus utzi eta nirekin bizitzera etorriko bazina? Dibortzioa lortuta elkarrekin ezkon gintezke. Horrela, dena konponduko litzateke.

       — Bai, bai, konpondu... Zu txantxetan ari zara.

       — Baina gure artekoari aukera bat eman behar zaio, Nellie, benetan diotsut.

       Abokatuak besarkatu eta ezpainetan musua eman zion, ezpain gogor-geldietan. Emakumea askatu egin zen gizonaren besoetatik.

       — Nolanahi ere, ni ez naiz berriro hona etorriko... Ene, garai batean zein pozik igotzen nituen nik eskailerak zu ikustearren! Dagoeneko kobratu duzu. Kito, beraz.

       Abokatua jabetu zen Nelliek bekokiko kizkurtxoak nahasirik zeuzkala. Ile-xerlo bat dindilizka zeukan bekain baten gainean.

       — Nellie, ez dugu horrela banandu behar.

       — Zergatik ez? Esadazu.

       — Biok oso maite izan dugulako elkar.

       — Ez dut negarrik egingo.

       Nelliek kolpetxo batzuk jo zituen bere sudurraren kontra musuzapi tolestu txiki batez.

       — George, beti gorrotatuko zaitut... Adio.

       Atea danbatekoa eginez itxi zen emakumearen atzealdean.

       Baldwin, idazmahaian eserita, arkatz baten puntari ausikitzen ari zen. Nellieren ilearen lurrin arinak ez zion alde egin sudurretik. Hunkiturik, listurik irentsi ezinda zegoen. Eztul egin zuen. Arkatza ahotik jausi zitzaion. Listua musuzapiaz garbitu eta bere besaulkian patxadaz eseri zen. Zuzenbide-liburuko paragrafo joriak, hasieran lausoak, gero argitu egin ziren. Orri idatzia kendu eta agiri pila baten gainean ezarri zuen. Orri berrian idazten hasi zen: New York estatuko Auzitegi Gorenaren Erabakia... Bat-batean bere aulkian zuzen jarri eta berriro hasi zen arkatzaren puntari ausikika. Kanpoaldetik, kakahuete-gurdi baten txistu amaigabea etorri zen. «O, tira, eginari aurre eman», esan zuen ozenki. Letra handiz eta erregularrez jarraitu zuen idazten: Patterson New Yorkeko estatuaren kontrako auzia... Auzitegi Gorenaren Erabakia...

 

 

       Bud, Marinelen Elkarteko leiho baten ondoan eserita, astiro eta arreta handiz irakurtzen ari zen egunkari bat. Bere ondoan artilekizko jantzi urdina eta lepo zuria zeuzkaten bi gizon zeuden; xake-jokoan ari ziren, gogoetatsu. Euren masaila bizarra egin berriek bi xerra gordin ematen zuten. Bi gizonetako bat pipa erretzen ari zen eta ahoratzen zuenero hots txiki bat ateratzen zuen. Kanpoan, euria atergabe ari zuen plaza zabal argi batean.

 

       «Banzaiak mila urtez bizi izaten dira, oihu egin zuten zulatzaile japoniarren laugarren pelotoiko gizontxo grisek, Yalu ibaiaren gaineko zubia konpontzera zihoazela... New York Herald egunkariko berriemaile berezia...»

 

       — Mate —esan zuen pipadun gizonak—. Goazemak trago bat jotzera, zer arraio! Gaur gauean mozkortu egingo gaituk, ez gaituk hemen eserita geratuko.

       — Atsoari agindu zioat...

       — Kopla gutxiago, Jess. Ondotxo ezagutzen ditiat nik hire agintzak.

       Ile horiez betetako esku handi gorri batek xake-piezak kutxa batean sartu zituen.

       — Esaiok atsoari kopa bat edan behar izan duala hotza kentzeko.

       — Dena den, hori ez lukek gezurra izango.

       Leihoaren aurretik igaro zirenean, Budek, euriaren azpian makurtuta, euren itzalak ikusi zituen.

       — Zure izena?

       Bud tupustean jiratu zen, ahots kirrinkari eta zorrotz batek izututa. Azal beilegiko gizon kaskamotz baten begi urdinei so geratu zen. Gizon hark apo-aurpegia zeukan, aho handia, begi irten xamarrak eta ile beltz sendo laburra.

       Bere onera itzulita Budek esan zuen:

       — Smith. Zer moduz?

       Gizontxoak esku karratu babatsu bat luzatu zuen.

       — Ondo eta zu? Ni Matty naiz.

       Budek gogoz kontra eman zion bostekoa, eta gizontxoak eskua mintzeraino estutu zion.

       — Matty eta zer gehiago? —galdetu zuen.

       — Matty eta kito... Matty laponiarra... Etorri trago bat...

       — Sabel hutsik nagok... —esan zuen Budek—. Ez zaukaat zentaborik bat ere.

       — Nik ordaindu... Asko dirua daukat, tori...

       Mattyk eskuak bere jantzi laukiduneko poltsikoetan sartu eta biletez beteriko bere bi ukabilez kolpetxo bat jo zion Budi paparrean.

       — Aizak, gorde diru hori... baina bai, zerbait edatera joango nauk hirekin.

       Pearl Street-en izkinako tabernara heldu zirenerako, Budek ukondoak eta belaunak blai eginda zeuzkan. Euri hotza tantaka jausten zitzaion lepoan behera. Barrara hurbildu eta Matty laponiarrak bost dolarreko bilete bat atera zuen.

       — Nik jende guztia gonbidatu... gaur gauean oso pozik.

       Budek dohainezko otorduari aurre egin zion.

       — Urteak dituk ezer jan ez dudala —azaldu zuen, barrara bere edaria hartzera itzuli zenean.

       Whiskyak zintzurra erre zion, arropa bustiak lehortu zizkion eta mutikotan bezala sentiarazi zuen, hain justu ere, beisbol-partiduak ikustera joaten zen txikitako larunbat arratsaldeetan bezala.

       — Ederki, Lap —oihu egin zuen gizontxoaren bizkar zabalean zaplada bat emanez—. Hemendik aurrera hi eta biok lagunak izango gaituk.

       — Aizu, marinel hori, bihar biok elkarrekin ontzian. Zer iruditzen?

       — Baietz gizona!

       — Orain Bowery Street-era neskatxak ikustera. Nik ordaindu.

       — Ezz dago zzuri kasurik egingo dizzun neskatxarik Bowery Street-en, Yap —oihu egin zuen tabernatik irtetean ate birakari haien artetik sartu zen bibote beltz eroria zuen mozkorti handi batek.

       — Ez, ezta? —esan zuen Lapek buelta osoa emanez.

       Mailu itxurako bere ukabiletako batez gako azkar bat jo zuen mozkortiaren masailezurraren kontra. Gizonak, hankak airean, bizkarraz ate birakariei bultza egin eta barrurantz erori zen. Ateak haren atzetik itxi ziren. Garrasi bat entzun zen tabernaren barrualdetik.

       — Jesus, Maria eta Jose, Lappy! Hau duk hau! —orro egin zuen Budek eta berriro zaplada batzuk eman zizkion bizkarrean.

       Besotik oratuta zihoazen Pearl Street-en gora, euri-jasaren azpian. Kale bustien izkinetan, tabernen ateak zabaltzen ari ziren, biei ere harrera distiratsua eginez. Emakume biluz batzuen gorputz arrosak inguratzen zituzten marko urreztatuen, ispiluen eta letoizko barren argi beilegia whisky edontzietan nahasita barneratzen zitzaien kolpez edanda. Behin argi beilegi horrek odolarekin bat eginez gero, borborka belarrietara eta begietara iristen zen, eta handik, zorrotadaka, atzamar-puntetatik beherantz egiten zuen, txinpartaka. Etxeak, euriak belztuak, bi aldeetan ageri ziren zut; kaleko farolak kulunka zebiltzan, desfile bateko argien gisara. Azkenean, Budek aurpegiz gainezka zegoen barneko gela batean kausitu zuen bere burua, magalean emakume bat eserita zeukalarik. Matty laponiarra bi neskari oratuta zegoen, indarrez tira eginda alkandora tarratatu zuen, paparrean tatuaturik zeukan irudi gorri eta berde bat erakutsi nahian. Bertan, gizon bat eta emakume bat biluzik ageri ziren, itsas suge batek indarrez estekaturik. Paparra puztu eta azalari eskuez eraginda, tatuajeko gizona eta emakumea higiarazi zituen. Hori ikusita, aurpegi pilatu guztiak barreka hasi ziren.

 

 

       Phineas R. Blackhead-ek bulegoko leiho zabaleko pertsiana igo zuen. Arbel eta mikazko portuari begira geratu zen, ibilgailuek, ahotsek eta eraikuntza-lanek sortutako zarata burrunbatsuak gortuta. Zalaparta hura hiriaren erdi aldeko kaleetatik zetorren, puztuz eta kiribilduz, Hudson ibaian jotzen zuen iparmendebaldeko haize indartsuan gaindi hegaz zebilen kearen pare.

       — Aizu, Schmidt, ekarri prismatikoak —esan zuen sorbaldaren gainetik—. Begira...

       Begiz jo zuen prismatikoez Governors Island-en parean zegoen bapore zuri lodi bat, tximinia hori kedartua zeukana.

       — Orain sartzen ari den hori ez al da Anonda?

       Schmidt gizon lodia zen eta uzkurturik zebilen. Azala zintzilika zeukan masaila bigunetatik. Prismatikoetatik begiratu zuen.

       — Bai, hala da.

       Pertsiana jaitsi egin zuen. Lehengo zalaparta urritu egin zen, itsas maskor baten soinua bezalako marmar isila bilakatzeraino.

       — Arranopola, azkar ibili dira gero! Ordu erdi barru atrakatuko dute... Alde egizu hemendik lehenbailehen eta joan Mulligan inspektoreak zer egiten duen ikustera. Sobornatu egin dugu... baina ez kendu begirik gizon horri. Matanzas zaharra atzetik dabilkigu gure kontrako bahitura-agindua lortu nahirik. Bihar gauerako azken manganeso-koilarakada ere lehorreraturik ez badago, komisio erdia baino ez dizut ordainduko... Argi dago?

       Barre egitean, Schmidten masaila bigunek dar-dar egiten zuten.

       — Ez dago arriskurik, jauna... Honezkero ezagutu beharko nindukezu.

       — Bai, noski, ezagutzen zaitut... Zu oso gizon jatorra zara, Schimdt. Txantxetan ari nintzen, besterik ez.

       Phineas P. Blackhead gizon luzanga zen, zilar-koloreko ilea zeukan eta belatz-aurpegi gorrixka. Idazmahaiko kaobazko besaulkian erdi etzanda txirrin elektriko bat jo zuen.

       — Ondo dago, Charlie, barrura sar daitezela —purrustaka esan zion atera azaldu zen mandatari ilegorriari.

       Bere idazmahairen atzetik soina zurrun-zurrun altxatu zen. Gero, esku bat luzatu zuen:

       — Zer moduz, Mr. Storrow?... Zer moduz, Mr. Gold?... Eseri hemen... Hori da... Oraintxe ikusiko dugu grebaren kontu hori. Nik tren-konpainia eta portua ordezkatzen ditut eta euren jokabidea guztiz garbia eta zintzoa da, zeuek ondo dakizuenez. Erabat sinetsita nago, ez dut inolako dudarik auzi hau geuk adeitasunez eta lagun arteko giroan konpon dezakegula... Baina, jakina, erdibidea topatu beharko genuke. Badakit funtsean denok interes berberak ditugula, hiri handi honen interesak, portu handi honen interesak...

       Mr. Goldek kapela buruaren atzealderantz eraman eta halako zaunka moduko bat eginez garbitu zuen eztarria:

       — Jaunok, aurretik bi bide ditugu...

 

 

       Eguzkitan, leihoaren ertzean, euli bat hegalak atzeko hankez igurtzitzen ari zen. Goitik behera garbitzen ari zen bere burua, aurreko hankak bihurrituz eta arteztuz, moko itxurako buruaren gaina kontu handiz igurtziz, norbait eskuak xaboitzen ari denean bezala. Ilea apaintzen ari zen. Jimmyk eskua eulia zegoen lekura hurbildu eta harrapatu egin zuen. Euliak burrunda egiten zuen eta kili-kiliak eragiten zizkion ahurrean. Jimmy itsumustuka hasi zen euliaren bila bi atzamarrez, eta behin harrapatu zuenean, erpuruaren eta erakuslearen artean zanpatu zuen, nahaski gris bihurtzeraino. Leihoaren ertzean garbitu zituen atzamarrak. Ondoez gartsu bat nagusitu zen bere baitan. «Euli gizajoa, gainera, bere burua hain ondo txukundu eta gero!». Hautsez beteriko kristaletatik begira geratu zen, luzaro, eguzkiak dirdira ahul bat eragiten baitzuen hautsaren gainean. Aldian behin, alkandoraren mahukak jasota zeuzkan gizon batek beheko patioa zeharkatzen zuen platerez beteriko erretilu bat eskuetan zeramala. Eskariak ozenki errepikatzen zituen, eta baxeraren hotsak sukaldeetatik gora egiten zuen indarge.

       Adi-adi zegoen, kristalen hautsaren dirdira ahularen beste aldera begira. Amak atake bat izan du eta ni datorren astean eskolara itzuliko naiz.

       — Aizak, Herfy, oraindik ez duk borrokan ikasi?

       — Herfy eta Kid euli pisuko txapelketa lortzeko lehian arituko dituk.

       — Nik ez diat nahi baina!

       — Kidek, ordea, nahi dik!... Hara non datorren! Hementxe antolatu ringa, mutilok.

       — Ez dudala nahi baina!

       — Kaka zaharra! Nahitaez borrokatu behar duk, bestela bion artean txiki-txiki eginda utziko haugu.

       — Aizak, Freddy, nickel bateko isuna biraoak esateagatik.

       — Ahaztu egin zaidak.

       — Tira ba, aurrera... Berotu morroi horri ondo saihetsak.

       — Hirea duk, Herfy... Hire alde egingo diat apostua.

       — Horixe! Emaiok astinaldi eder bat!

       Kiden aurpegi zuri okertua aurrean zeukan saltoka, globo baten modura; bere ukabil bat Jimmyren ahora iritsi zen; odolaren gatz-zaporea ebakitako ezpainetik. Jimmy haren kontra oldartu eta ohearen gainera bota zuen, belauna sabelean iltzatuz. Mutilek Jimmy Kiden gainetik kendu eta hormaren kontra bultzatu zuten.

       — Aupa Kid!

       — Aupa Herfy!

       Odolaren usaina nabari zezakeen sudurrean eta biriketan. Arnasak harraskatu egiten zion eztarrian. Zangotrabatuta lurrera erori zen.

       — Aski duk, Herfyk galdu dik.

       — Maritxu... Maritxu.

       — Baina, arraioa, Freddy, Kid azpian izan dik eta!

       — Ixo, ez egin hainbesteko zalapartarik... Hoppy zaharra igoko duk eta.

       — Tira, hau lagunarteko borrokaldi txiki bat besterik ez duk izan, ezta Herfy?

       — Den-denak alde nire logelatik! —oihu egin zuen Jimmyk, negar—malkoez itsuturik, besoez kanporantz bultza egiten zien bitartean.

       — Mainontzi... mainontzi.

       Danbateko bat eginez atea haien atzean itxi zuen, idazmahaia haren kontra bultzatu eta ohean sartu zen dardarka. Ahozpez jarri zen, lotsaz amorratuta eta burukoari ausikika.

       Jimmy adi-adi zegoen, kristalen hautsaren dirdira ahularen beste aldera begira.

 

       Maitea,

       Zure ama gajoa oso zorigaitzeko sentitu zen zu trenean utzi eta hoteleko gela hutsera itzuli zenean. Maitea, zu gabe bakar-bakarrik sentitzen naiz. Ba al dakizu zer egin nuen? Zure soldadu guztiak, Port Arthur-eko setioan erabiltzen genituenak, di-da atera eta batailoika ezarri nituen apalategi baten gainean. A ze tontakeria, ezta? Berdin dio, maitea, Gabonak gainean ditugu eta nire mutikoa berriro ikusiko dut...

 

       Aurpegi bat burukoaren gainean, zimur-zimur eginda; «amak atake bat izan dik eta ni datorren astean itzuliko nauk eskolara». Azal ilun puska bat zintzilik dauka begien azpitik. Emeki-emeki grisak haren ilean gora egiten zuen, gaztaina-kolorea ordezkatuz. «Amak ez dik sekula barre egiten». Atakea.

       Bat-batean bere gelara itzuli eta ohean etzan zen, eskuan larruzko liburu mehe bat zeukala. Olatuak zalapartaka lehertzen ziren arrezifeko hesiaren kontra. Ez zuen irakurri behar. Jack azkar ari zen igerian aintzirako ur urdin bareetan zehar; gero, eguzkitan, hondartza horian kresal-tantak gainetik kentzen ari zen soina astinduz; sudurzuloak zabal-zabal zeuzkan su bakartiaren ondoan kiskaltzen ari zen ogi-arbolaren fruituaren usaina hartzeko. Lumaje distiratsuko txori batzuk txilioka eta txorrotxioka ari ziren kokondoen goialdean. Loak hartzeko moduko beroa egiten zuen gelan. Jimmy lo geratu zen. Marrubiak, limoiak eta ananak isuritako usaina nabari zen itsasontziko bizkarrean, eta ama hantxe zegoen, bere soineko zuria jantzirik, baita marinel-txapela zeukan gizon beltzaran bat ere, eta eguzkiaren argia kiribilka zebilen bela handi zuri-zurien inguruan. Amaren barre gozoa algara bilakatu zen. Kar, kar, kar! Ferry baten neurriko euli bat haienganantz zihoan igerian karramarroaren haginen moduko bere hanka koskadunak luzatuz. «Salto egin, Jimmy, salto egin; bi salto eginda iritsiko zara», oihu egin zion gizon beltzaranak belarrira. «Baina, mesedez, nik ez dut nahi!... ez dut nahi!...», ulu egin zuen Jimmyk. Gizon beltzarana mutila jotzen ari zen: «Salto egin, salto egin, salto...»

       — Bai, egon apur batean. Nor da?

       Izeba Emily atean zegoen.

       — Zergatik ixten duzu atea giltzaz, Jimmy?... Nik ez diot sekula utzi Jamesi bere atea giltzaz ixten.

       — Nik hala nahiago dut, giltzapean itxita, izeba Emily.

       — Ene, mutil bat arratsaldeko ordu hauetan lo egotea ere!

       — The Coral Island irakurtzen ari nintzen eta lo geratu naiz —Jimmy lotsagorritu egin zen.

       — Ondo dago. Etorri. Miss Billingsek esan du amaren gelan ez sartzeko. Lo dago.

       Kastore-olio usaineko igogailu estu batean zeuden; mutiko beltzak Jimmyri irri egin zion.

       — Zer esan du sendagileak, izeba Emily?

       — Espero bezain ondo ateratzen ari da dena... Baina ez estutu. Gaur gauean primeran pasatuko duzu zure lehengusutxoekin... Zuk ez duzu behar beste harremanik zure adineko haurrekin, Jimmy.

       Zeru zilarreztatu ilunaren azpian ibairantz zihoazen, kale arrean harrotua zen haize hareatsuari aurre eginez.

       — Pozik egongo zara eskolara itzuli zarelako, ezta James?

       — Bai, izeba Emily.

       — Eskola egunak dira zoriontsuenak mutil baten bizitzan. Amari gutxienez astean behin idatzi behar diozu, James... Orain zeu zara berak duen guztia. Miss Billingsek eta biok guztiaren berri emango dizugu aurrerantzean.

       — Bai, izeba Emily.

       — James, zuk nire James hobeto ezagutzea nahi dut. Zure adinekoa da, beharbada apur bat handiagoa da, eta lagun onak izan behar duzue... Poztu egingo nintzatekeen Lilyk Hotchkissera bidali izan bazintu zure lehengusuarekin ikasteko.

       — Bai, izeba Emily.

       Izeba apartamentu-eraikin batean bizi zen. Hango sarrerako hallean zutabeak marmol arrosazkoak ziren eta igogailuko mutilak txokolate-koloreko uniformea eta letoizko botoiak zeuzkan. Igogailua karratua zen, ispiluz apaindua. Izeba Emily zazpigarren pisuko kaobazko ate gorri handi baten aurrean gelditu eta giltzaren bila hasi zen bere poltsaren barruan. Hallaren bukaeran kristal beruneztatuekiko leiho bat zegoen eta handik Hudson ibaia eta baporeak ikus zitezkeen, bai eta kezko zuhaitz handiak ere, ibai ertzeko patioetatik gora, ilunabar horiaren kontra nabarmen. Izeba Emilyk atea irekitzeaz batera, piano baten doinua entzun zuten.

       — Hori Maisie da, praktikatzen ari da.

       Pianoa zegoen gelako alfonbra lodia eta biguna zen; zilar distiratsu koloreko arrosez apaindurik, hormako paper horia zurezko eskulan krema-kolorekoen eta olio-pinturen marko urreztatuen artean ageri zen. Pintura haietan basoak, jendea gondola batean eta kardinal lodi bat edaten ikusten ziren. Pianoko aulkitik jauzi egitean txirikordak sorbalden atzera eraman zituen Maisiek. Krema-koloreko aurpegi biribila zeukan eta sudurra aukeran zapala. Metronomoaren tiki-takak bere horretan jarraitzen zuen.

       — Epa James! —esan zuen neskatoak aurpegia bere amari eskaini ondoren, hark musu eman ziezaion—. Bene-benetan sentitzen dut izeba Lily gajoa hain gaixorik egotea.

       — Ez al diozu zeure lehengusinari musu eman behar, James? —esan zuen izeba Emilyk.

       Jimmyk baldarki jo zuen Maisierengana eta masail batez aurpegia estutu zion.

       — A zeinen musu xelebrea! —esan zuen Maisiek.

       — Tira, haurrok, orain elkarrekin egon zaitezkete afaltzeko ordua iritsi arte.

       Izeba Emily ondoko gelan aienatu zen belusezko gortinen artetik igaro bezain laster.

       — Guk ezin izango dizugu James deitu, orain arte bezala.

       Metronomoa gelditu ondoren bere lehengusuari begira gelditu zen, erne-erne, bere begi marroi serioez.

       — Ezin dira bi James egon, ezta?

       — Amak Jimmy deitzen dit.

       — Jimmy oso izen arrunta da, baina, tira, horrekin konformatu beharko dugu izen hoberik bururatzen ez zaigun bitartean.

       — Zenbat jack har ditzakezu zuk?

       — Jackak zer dira?

       — Jackstones direlakoak zer diren ez jakitea ere, arranopola! Ikusiko duzu nolako barreak egingo dituen Jamesek itzultzen denean!

       — Badakit zer diren Jack arrosak, amak horiexek zituen gogokoen.

       — Nik American Beauties izeneko arrosak besterik ez ditut gogoko —adierazi zuen Maisiek Morris aulki batean pulunpatuz.

       Oin baten gainean zutik, Jimmyk bere orpoa ostikoka zerabilen beste oinaren puntaz.

       — Non dago James?

       — Laster itzuliko da... Zaldiz ibiltzen ikasteko eskola hartzen ari da.

       Goiztiria berunezko isiltasun bilakatu zen haien artean. Nasetatik tren-makina baten txistua zetorren, bai eta merkantzi bagoiak bazterbidean lotzean sortutako zarata ere. Jimmy lasterka joan zen leihora.

       — Aizu, Maisie, gogoko al dituzu tren-makinak? —galdetu zuen.

       — Uste dut nazkagarriak direla. Aitak dio beste nonbaitera joango garela bizitzera zarata eta kea direla medio.

       Argitzalean Jimmyk tren-makina handi baten molde leunei zeharka begiratzen zien. Kea brontze eta lilazko egundoko kiribiletan irteten zen tximiniatik. Trenbidean argi gorri bat ziplo berde bihurtu zen. Kanpaiaren hotsa geldiro entzuten zen, nagiki. Trena puzka abiatu zen, lurrina presiopean ateraz eta izugarrizko dunbotsa eginez; gero eta azkarrago zihoan eta, azkenean, ilunpean galdu zen, atzealdeko bere argi gorria zabuka zebilela.

       — Niri gustatuko litzaidake ba hemen bizitzea! —esan zuen Jimmyk—. Tren-makinen berrehun eta hirurogeita hamabi argazki dauzkat. Nahi baduzu egunen batean erakutsiko dizkizut. Horien bilduma egiten ari naiz.

       — Zeinen gauza bitxia horren bilduma egiteko!... Aizu, Jimmy, jaitsi gortina, argia piztu nahi dut eta.

       Maisiek argia piztu eta ate ondoan James Merivale ikusi zuten. Ile hori eta kizkurra zeukan, oreztaz beteriko aurpegia eta Maisierena bezalako sudur zapala. Zaldiz ibiltzeko galtzak eta larru beltzezko polainak jantzita zeuzkan eta egur zurituzko usta luze bat astintzen ari zen.

       — Epa Jimmy! —esan zuen—. Ongi etorri gure hirira.

       — Aizu, James —oihu egin zuen Maisiek—. Jimmyk ez daki zer diren jackstonesak.

       Izeba Emily belus urdinezko gortinen artetik azaldu zen. Lepo luzeko blusa zeta berdezko bat jantzita zeukan, farfail batez apaindua. Bere ile zuria bihurgune leun batean zut ageri zen, bekokiaren gainean.

       — Eskuak garbitzeko ordua duzue, haurrok —esan zuen—. Afaria bost minutu barru prest egongo da... James, eraman zure lehengusua zeure gelara eta kendu azkar zaldiz ibiltzeko jantzi hori.

       Jimmy bere lehengusuarekin jantokian sartu zenerako denak eserita zeuden. Aiztoek eta sardexkek pantaila gorri eta zilarreztatudun sei kandelaren argitan apalik dir-dir egiten zuten. Mahaiaren mutur batean izeba Emily zegoen eserita; ondoan, lepo gorriko gizon bat zeukan, garondo zapala agerian. Mahaiaren beste muturrean, berriz, osaba Jeff zegoen; laukiekiko gorbataren gainean orratz errubidun bat agerian zeukalarik, besaulki handi bat betetzen zuen. Neskame beltza argizko zerrendan zehar jirabiraka zebilen ogi-pusketa xigortuak zerbitzatzen ari zen bitartean. Jimmyk zopa oso zurrun edan zuen, zaratarik egiteko beldurrez. Zopa-koilarakaden artean osaba Jeffek ahots ozenaz hitz egiten zuen.

       — Benetan diotsut, Wilkinson, New York oso desberdina zen Emily eta biok hona bizitzera etorri ginenean. Gutxi gorabehera, garai hartan Ark izeneko itsasontzia porturatu zen... Juduek eta Irlandako jendailak hartu dute hiria, eta horixe da gure galbidea... Hamar urte barru kristau batek hemen ezin izango du bizimodua aurrera atera... Benetan diotsut, azkenean, katolikoek eta juduek gu botako gaituzte geure herritik, horixe egingo dute.

       — Hau Jerusalem berria da —esan zuen Emilyk barreka.

       — Hau ez da barre egiteko. Gizon batek bizitza osoa lan eta lan eman badu negozio bat aurrera ateratzeko, ez du kalean geratu nahi atzerritar malapartatu horien erruagatik, ezta Wilkinson?

       — Zaude lasai, Jeff. Badakizu gero liseritzeko arazoak izaten dituzula.

       — Lasaituko naiz, maitea.

       — Herri honek duen arazoa zera da, Mr. Merivale, zera da... —Mr. Wilkinsonek bekokia zimurtu zuen, pentsakor—. Herri honetako jendea toleranteegia da. Hau ez da beste inon onartzen... Aurrena, herri hau eraiki genuen eta gero, atzerritar askori, Europako kakari, Poloniako ghettoetako zaborrari, ez diogu inolako trabarik jarri hona etortzeko eta, gure ordez, agintea hartzeko.

       — Kontua da gizon zintzo batek ez duela politikan eskurik zikindu nahi eta ezerk ez diola inolako motibaziorik pizten kargu politikorik onartzeko.

       — Egia da gaur egun gizon saiatu batek diru gehiago nahi duela, diru gehiago behar duela, bizitza publikoan zintzoki irabaz dezakeena baino... Jakina, gizonik onenek beste norabide batzuk hartzen dituzte.

       — Eta horri judu zikin horien eta irlandar zorritsu horien ezjakintasuna gehitu behar zaio. Gainera, ezjakintasun hori saritu eta guzti egiten dugu, horiei bozkatzeko eskubidea emanez, ingelesez hitz egiten nekez moldatuagatik ere... —hasi zen osaba Jeff.

       Neskameak plater batean oilasko erre bat atera zuen, artozko buñueloez ederki hornitua, eta izeba Emilyren aurrean paratu zuen. Solasa ahitu zen jendeari zerbitzatzen ari zitzaion bitartean.

       — Ene, ahaztu egin zait zuri zerbait esatea, Jeff —esan zuen izeba Emilyk—: igandean Scarsdale-ra igoko gara.

       — Ene, maitea, nik ez dut batere atsegin igandeetan etxetik irtetea.

       — Etxetik irteteari dagokionez, umetxo bat besterik ez da.

       — Baina igandea egun bakarra dut etxean geratzeko.

       — Tira, hauxe gertatu zen: ni tea hartzen ari nintzen Harlandar ahizpekin Maillard-en eta gure ondoan nor eserita egongo eta Mrs. Burkhart...

       — John. B. Burkhart-en andrea? Gizon hori ez al da National City Bank izenekoaren lehendakariordeetako bat?

       — John oso gizon jatorra da eta, gainera, etorkizun handia du.

       — Tira, maitea, esaten ari nintzenez, Mrs. Burkhart-ek esan zigun igandea eurekin pasatu behar genuela eta, noski, nik ezin izan diot ezetzik esan.

       — Nire aita —jarraitu zuen Mr. Wilkinson-ek— Johannes Burkhart zaharraren sendagilea zen. Agure hura oso xelebrea zen. Astor koronelaren garaian larruen salerosketari esker aberastu zen. Hezueria zeukan eta birao izugarriak botatzen zituen... Gogoan dut behin ikusi nuela: agure hark aurpegi gorria eta ile luze zuria zeukan eta burugaineko soilunean zetazko txano bat. Tobias izeneko loro bat zeukan eta kalean zehar zebiltzala, jendeak ez zekien nor zen biraoka ari zena, Tobias bera ala Burkhart epailea.

       — Nola aldatu diren gauzak, alajaina! —esan zuen izeba Emilyk.

       Jimmy bere aulkian eserita zegoen hankak inurrituta zeuzkala. «Amak atake bat izan dik eta datorren astean eskolara itzuliko nauk. Ostirala, larunbata, igandea, astelehena...». Skinny eta bera elkarrekin itzultzen ari ziren urmaelaren ertzean apoekin jolastetik. Euren jantzi urdinak zeuzkaten igande arratsaldea zelako. Zuhaixkak loretan zeuden aletegiaren atzean. Judua omen zenez, mutil askok Harris txikiari Iky deitzen zioten, haren kontura barre egin nahirik. Mutikoak ahotsa goratu zuen auhenka:

       — Aski da lagunok, aski da. Neure jantzirik onena daukat jantzita, lagunok.

       — O, Mr. Salomon Levy bere judu arroparik onenarekin —garrasi egin zuten ahots isekari batzuek—. Dena bost eta hamar zentabotan saltzen duen denda batean erosi al duzu, Iky?

       — Egingo nuke sute baten ondorengo arropa-merkealdietan eskuratu duela.

       — Horrela bada, tutu malgua erabili beharko genuke.

       — Orduan, Solomon Levy-ren kontra erabil dezagun.

       — Aski da, lagunok!

       — Ixo, ez egin horrenbeste oihurik.

       — Txantxetan ari dira, ez diote minik egingo —xuxurlatu zuen Skinny-k.

       Iky buruz behera eraman zuten urmaelerantz. Garrasika eta aireari ostikoka zebilen, aurpegi zuria malkotan blai.

       — Ez da judua —esan zuen Skinny-k—, baina nik esango dizuet nor den judua, Fat Swanson handiputz hori.

       — Nola dakizu zuk hori?

       — Bere gelakideak esan dit.

       — Arranopola, benetan egingo al dute?

       Norabide guztietan hasi ziren korrika. Ilea lupetzez beterik, Harris txikia urbazterretik gora ari zen, lauoinka. Bere jakaren mahuketatik ura zorrotadaka isurtzen zitzaion.

       Izozkiaren gainean txokolate-krema beroa zegoen.

       — Irlandar bat eta eskoziar bat kalean behera zihoazen eta irlandarrak esan zion eskoziarrari: «Sandy, goazen trago bat hartzera...»

       Ate nagusiko txirrinak luzaz jo zuen eta, hori dela eta, osaba Jeffen istorioari denek eskaintzen zioten arreta bertan behera geratu zen. Tupustean neskame beltza jangelan sartu eta izeba Emilyren belarrira xuxurlaka hasi zen.

       — ...eta eskoziarrak esan zuen: Mike... Baina zer gertatzen da?

       — Mr. Joe da, jauna.

       — Kaka zaharra!

       — Agian behar bezala dator —esan zuen izeba Emilyk berehala.

       — Apur bat zarbel, andrea.

       — Sarah, zer arraio dela-eta utzi diozu sartzen?

       — Nik ez diot utzi, bera sartu da, inori baimenik eskatu gabe.

       Izeba Jeffek bere platera baztertu eta musuzapikada bat jo zuen mahaiaren kontra.

       — Ene bada, berarekin hitz egitera noa.

       — Ahaleginak egin hemendik alde egin dezan... —hasi zen izeba Emily esaten eta isildu egin zen ahoa erdi irekita zeukala. Buru bat agertu zen sarrera zabalaren eta egongelaren artean zeuden gortinen artetik. Buru hark txori batena zirudien, sudur gakotua zeukan eta, gainean, ile liso beltzaren mataza bat erakusten zuen, indiar batena bezalakoa. Gorritutako begi bat lasai kliskatzen ari zen.

       — Gau on denoi!... Zer moduz mundu guztia? Trabarik egiten al dut?

       Bere ahots zakarrak gora egiten zuen buruaren ostean gorputz luze eta argal bat gortinen artetik sartzen zen heinean. Izeba Emilyren ahoa estutu zen irri izoztu bat osatuz.

       — Emily, ...zera... barkatu behar didan; pentsatu dinat... zera... gaurko gaua etxekoen artean ematea... zera... ez litzatekeela txarra izango. Heuk badakin... zera... nori bere etxeak on egiten diola —osaba Jeffen aulkiaren atzean zegoen, bere burua batera eta bestera kulunkatuz—. Eta hi, Jefferson, zer moduz burtsako gorabeherak, motel?

       Esku bat paratu zuen osaba Jeffen sorbalden gainean.

       — A, ederki. Ez duzu eseri nahi? —marmar egin zuen.

       — Esan zidatek... azeri zahar baten aholkua nahi baduk... zera... burtsalari erretiratu bat... gero eta burtzoratuago... kar, kar... Baina, esan didatenez, merezi dik sudurra Interborough Rapid Transit-en sartzea... Emily, ez begiratu niri horrela, begi makur horiekin. Oraintxe bertan alde egingo dinat... Epa, Mr. Wilkinson, zer moduz?... Itxura ona duzue, ba, mutilok. Deabruak naramala hori Lily Herfen semetxoa ez bada!... Jimmy, ez duk heure... zera... lehengusua, Joe Harland, gogoratzen, ezta? Inork ez dik Joe Harland gogoratzen... Hik, Emily, izan ezik, eta gainera, gustura ahaztu nahi huke... kar, kar... Zer moduz hire ama, Jimmy?

       — Apur bat hobeto, eskerrik asko.

       Jimmy larri zegoen eta nekez ibili zen hitzak ahoskatzeko.

       — Tira, etxera iristean eman goraintziak nire partetik... berak ulertuko dik. Lilyk eta biok oso lagun onak izan gaituk beti, ni familiako txorimaloa banaiz ere... Ez naitek gogoko, ni urrun egotea nahi ditek... Esaten diat, motel, Lily taldeko onena duk. Ez al da egia, akaso, Emily, bera dela gutako onena?

       Izeba Emilyk eztarria garbitu zuen.

       — Halaxe duk. Bera duk politena, argiena, jatorrena... Jimmy, hire ama enperatriz bat duk... Beti finegia izan duk gure artean egoteko. Gustura joko nikek trago bat haren osasunera, arranopola!

       — Joe, pitintxo bat baxuago hitz egingo bazenu...

       Izeba Emilyk hitz horiek tekleatu zituen bera idazmakina bat bailitzan.

       — Ba! Zuek guztiok uste duzue ni mozkortuta nagoela... Ez ahaztu hori, Jimmy... —mahairantz makurtu zen eta bere whisky-usaineko arnasak Jimmyren aurpegiaren kontra jo zuen—. Gauza hauetan ez duk zertan errudunik egon... zirkunstantziak... zera... zirkunstantziak.

       Hanka baten gainean balantzaka, edontzi bat bota zuen lurrera.

       — Emilyk begi makur horiekin begira jarraitzen badu, alde egingo diat... Baina ez ahaztu Lily Herfi goraintziak ematea nire partetik, aspaldian galbidean nabilen arren.

       Zabuka desagertu zen gortinen artetik.

       — Jeff, ziur nago Sèvres-ko pitxerra irauli egin behar duela. Behar bezala irten dadila hemendik, eta gero, sar ezazu kotxe batean.

       Jamesek eta Maisiek euren ezpain-zapietan ito zituzten euren barre-algarak. Izeba Jeff more zegoen.

       — Nahiago nuke ni infernura kondenatua izatea morroi hori kotxe batean sartzea baino. Hori ez da nire lehengusua... Giltzaperatu egin behar lukete. Eta ikusten duzun horrengo aldian, Emily, hau esaiozu nire partez: berriro horren nazkagarri etortzen bada, kalera botako dut.

       — Jefferson maitea, ez du merezi haserretzea... Ez da ezer txarrik gertatu. Dagoeneko alde egin du.

       — Ezer txarrik ez! Ez ahaztu gure seme-alabak. Pentsa zer gertatuko zatekeen Wilkinsonez gain edozein egon izan balitz hemen. Zer pentsatuko zukeen gure etxeaz?

       — Ez estutu horregatik —egin zuen karraka Mr. Wilkinsonek—, familiarik onenetan ere gertatzen dira istripuak.

       — Joe gizajo hori hain da gozoa bere senean dagoenean —esan zuen izeba Emilyk—. Duela zenbait urte Burtsa bere eskuetan egon omen zela pentsatzea ere! Egunkariek Burtsako Erregea deitzen zioten, gogoratzen al zarete? Hori Lottie Smithers-en auzia baino lehenago gertatu zen...

       — Tira, haurrok, joan zaitezte beste gelara jolas egitera, guk kafea hartzen dugun bitartean —txorrotxio egin zuen izeba Emilyk—. Bai, aspaldi alde eginak beharko zuketen.

       — Ba al dakizu Bostehunean jokatzen, Jimmy? —galdetu zuen Maisiek.

       — Ez, ez dakit.

       — Zer iruditzen zaizu hau, James? Ez daki jackak zer diren, ezta bostehunean jokatzen ere.

       — Tira, biak nesken jolasak dira —esan zuen Jamesek axolagabe—. Nik ere ez nuke horietan jokatzen jakingo, zugatik ez balitz.

       — O, ez, Mr. Sasijakintsu.

       — Jolas gaitezen animalia harraparien imitaketan.

       — Oso gutxi gara, ordea. Horrela, ez da dibertigarria izango.

       — Eta horretan jolastu ginen azken aldian amak jolasa uzteko esan zigun zuk egiten zenituen algarak zirela eta.

       — Zeuk ostiko bat eman zenion errainezurrean Billy Schmutz txikiari eta negarrez hasi zen. Horrexegatik esan zigun amak jolasa uzteko.

       — Zer iruditzen zaizue trenak ikustera joango bagina? —proposatu zuen Jimmyk.

       — Ilundu eta gero ez digute jaisten uzten —esan zuen Maisiek serio-serio.

       — Hara zer bururatu zaidan! Burtsan jokatuko dugu... Nik milioi bat dolar daukat bonuetan saltzeko eta Maisiek gorantz joka dezake eta Jimmyk beherantz.

       — Ondo, zer egin behar dugu?

       — O, batetik bestera ibili eta oihu egin, besterik ez... Ni gutxi saltzen ari naiz.

       — Ondo dago, Mr. Burtsalari. Den-denak erosiko dizkizut bosna zentabotan.

       — Ez, zuk ezin duzu horrelakorik esan... Laurogeita hamasei eta erdi edo horrelako zerbait esan behar da.

       — Haien truke nik bost milioi emango dizkizut —oihu egin zuen Maisiek idazmahaiko xukapaper bat astintzen zuen bitartean.

       — Zu bai leloa, milioi bat baino ez dute balio eta —egin zuen garrasi Jimmyk.

       Maisie bat-batean gelditu zen.

       — Jimmy, zer esan duzu?

       Jimmyk lotsaren sugarrak soina aldenik alde zeharkatzen ziola sumatu eta bere zapata lodiei beha geratu zen.

       — «Zu bai leloa», esan dut.

       — Ez al zara inoiz egon Igandeko Eskolan? Ez al dakizu Jainkoak zer dioen Biblian? Hau da, inori zoroa deitzen diona infernuko garretan erortzeko arriskuan dagoela?

       Jimmy ez zen ausartzen gorantz begiratzen.

       — Tira, nik ez dut gehiago jolastu nahi —esan zuen Maisiek harrokeriaz soina teinkatuz.

       Haraino nola iritsi zen jakin gabe, Jimmyk hallen aurkitu zuen bere burua. Kapela hartu zuen, atetik arineketan irten eta harri zurizko sei eskailera-maila jaitsi zituen. Gero, igogailuko mutilaren letoizko botoien eta txokolate-koloreko uniformearen aurretik igaro zen, marmol arrosazko zutabeak zeuzkan halla zeharkatu eta Hirurogeita Hamabigarren kalera irten zen. Gau haizetsua zen. Itzal eta oin-hots guztiak atzetik zituen segika, astunki aurrera eginez. Azkenean, hoteleko eskailera gorrimin ezagunetan gora egiten ari zen. Bere amaren atearen aurretik azkar igaro zen. Galdetuko zioten ea zergatik itzuli zen hain goiz. Bere gelara oldartu zen, atea kisketaz itxi, giltzari bi buelta eman eta atean bermatu zen, arnasestuka.

 

 

       — Tira, ezkondu al zara dagoeneko?

       Horixe izan zen Congok egin zion lehenengo galdera Emilek atea ireki zionean. Emile kamiseta hutsean zegoen. Zapata-kutxa itxurako gela hura gaizki aireztatuta zegoen, argia eta beroa gas-lanpara batek ematen baitzituen.

       — Nondik zatoz oraingoan?

       — Bizerta-tik eta Trondjeb-etik... Marinel osoa eginda nago.

       — Lanbide txarra da hori, itsasoan bizitzea... Berrehun dolar aurreztu ditut. Delmonico's-en ari naiz lanean.

       Elkarren ondoan eseri ziren ohe egin gabearen gainean. Congok ertz urreztatuekiko Egyptian Deities direlakoen fardel bat atera zuen.

       — Lau hilabeteko soldata —zaplada bat eman zuen bere izterraren kontra—. May Sweitzer ikusi al duzu? —Emilek burua higitu zuen—. Emagaldu hori aurkitu behar dut... Eskandinaviako portu malapartatu horietan emakumeak itsasontzietan irteten dira, emakume lodi eta ilehoriak...

       Isildu egin ziren. Gasak burrunba egiten zuen. Arnasa botatzeaz batera, Congok txistu egin zuen.

       — Arraioa! C'est chic ça, Delmonico. Zergatik ez zara berarekin ezkondu?

       — Gogoko du ni bere atzetik ibiltzea... Neuk berak baino askoz ere hobeto eramango nuke denda.

       — Zu bigunegia zara; emakumeekin gogor jokatu behar da eurengandik ezer ateratzekotan... Jar ezazu jeloskor.

       — Bera da, ordea, nirekin jolasten ari dena.

       — Ikusi nahi al dituzu nire postalak? —Congok poltsikotik fardel bat atera zuen, egunkari-orriez bildua—. Begira, hau Napoli da; hango guztiek New Yorkera etorri nahi dute... Hau neska dantzari arabiar bat da. Nom d'une vache, zoratzeko moduko sabelak dituzte!

       — Aizu, badakit zer egingo dudan —oihu egin zuen Emilek, postalak bat-batean ohe gainera botatzen zituen bitartean—. Jeloskor jarriko dut.

       — Nor?

       — Ernestine... Madame Rigaud...

       — Jakina, paseatu gora eta behera pare bat aldiz neska batekin Zortzigarren Etorbidean zehar, eta egingo nuke neska hori zure besoetara eroriko dela adreilu-tona bat bailitzan.

       Iratzargailuak aulkian jo zuen, ohearen ondoan. Emilek jauzi egin zuen iratzargailua geldiarazteko eta konketan aurpegia garbitzen hasi zen ura aurpegiaren kontra zipriztinduz.

       — Merde! Lanera joan beharra daukat.

       — Ni Hell's Kitchen-era noa ea May aurkitzen dudan.

       — Ez izan zoroa eta ez gastatu diru guztia —esan zuen Emilek, aurpegia zimur-zimur eginda, ispilu pitzatu baten aurrean bere alkandora garbi-garbiaren aurrealdeko botoiak lotzen ari zen bitartean.

 

 

       — Esaten dizudana gauza ziurra da —errepikatu zuen behin eta berriro gizonak, Ed Thatcherren aurpegira berea hurbilduz eta mahaia ahurraz joka.

       — Baliteke, Viler, baina nik jende asko ezagutzen dut hondoa jota eta uste dut ez dudala arrisku hori hartu behar.

       — Begira, nik andrearen zilarrezko te-jokoa eta diamantezko nire eraztuna eta haurtxoaren kikara eman ditut bahituran... Gauza guztiz segurua da... Nik ez nizuke hau esango lagun onak ez bagina eta dirua zor ez banizu eta hori guztia... Bihar eguerdirako, inbertitutako diruaren ehuneko hogeita bosta irabazita izango duzu... Eta horretan jarraitu nahi baduzu, arriskatu eta aurrera, baina hiru laurden saltzen badituzu eta gainerakoari bizpahiru egunez eusten badiozu, seguruago egongo zara... Gibraltarko Haitza baino ere.

       — Badakit, Viler, itxura ona dauka... benetan...

       — Baina gizona, bulego malapartatu honetan eman nahi al duzu bizitza osoa? Alajaina! Ez ahaztu zure alaba txikia.

       — Bai, gogoan daukat; horixe da arazoa.

       — Baina Ed, gaur arratsaldean Burtsa ixteko orduan Gibbons eta Swandike hiru zentabotan erosten hasi dira... Kleinek poliki pentsatu du eta bihar goizean, ezer egin baino lehen, haraxe joango da. Burtsa erotu egingo da...

       — Lagun horiek zikin jokatu eta iritzia aldatzen ez badute. Saltsa horiek primeran ezagutzen ditut, Viler... Honek trikimailu bat dirudi... Nik finantzazko porrotei buruzko kontabilitate-liburu gehiegi aztertu ditut.

       Viler zutitu eta purua listuontzira bota zuen.

       — Tira, egizu nahi duzuna, kaka zaharra! Ikusten dudanez, zuk nahiago duzu trena egunero Hackensack-en hartu eta egunean hamabi orduz lan egitea...

       — Nik neure lanaren bidez atera nahi dut aurrera, horixe da dena.

       — Zertarako balio dute aurreztutako dolar horiek, milaka gutxi batzuek, zaharra bazara eta inolako etekinik ezin badiezu atera? Gizona, ni buru-belarri sartuko naiz kontu horretan.

       — Aurrera ba, Viler... Hor konpon —xuxurlatu zuen, besteak danbateko bat eginez bulegoko atea itxi zuenean.

       Iluntasuna zen nagusi bulego handi hartan; idazmahai horien ilarak eta idazmakina estaliak zeuden bertan; dena zen iluna argizko zoko bat izan ezik non Thatcher idazmahai baten aurrean eserita baitzegoen, liburu nagusiez gainezkaturik. Atzealdeko hiru leihoek ez zeukaten gortinarik. Handik eraikin handikote argitsu mailakatu batzuk eta tinta-koloreko zeru-puska bat ikus zitezkeen. Thatcher oharrak idazten ari zen paper tinbratuaren orri luze batean.

       FanTan Import and Export Company (aktiboko eta pasiboko deklarazioak otsailaren 29ra arte, egun hori barne). New York, Shanghai, Hong Kong eta besteko sukurtsalak.

 

              Aurreko balantzea: $ 345.798,84

              Ondasun higiezinak: $ 500.087,12

              Galerak eta irabaziak: $ 399.765,90

 

       — Lapur-talde madarikatu bat —purrust egin zuen Thatcherrek goraki—. Den-dena duk gezurra kontu honetan. Ez diat uste ez Hong Kongen ez inon sukurtsalik dutenik.

       Aulkian erdi etzanda, leihotik begira zegoen, erne. Eraikinak gero eta ilunagoak ziren. Zeru-puska hartan izar bat baino ezin zezakeen ikus. «Bazkaltzera joan beharko nikek; liseriketarako kaltegarria duk irregularki jatea, nik egiten dudan bezala. Eman dezagun ni negozioan buru-belarri sartzen naizela, Vilerren informazio fresko-freskoa entzunda». Ellen, atsegin al dituzu American Beauty arrosa hauek? Euren zurtoin batzuek zortzi oineko luzera dute eta nahi nuke zure heziketa osatzeko prestatu dizudan atzerrirako bidaia zeuk aztertzea. Bai, penagarria izango da gure pisu berri zoragarria, Central Parkera ematen duena uztea... eta erdialdean, gainera, The Fiduciary Accounting Institute, Edward C. Thatcher, Lehendakaria... Zeru-puska hartatik igaroan, lurrinezko burbuilak izarra ezkutatzen ari ziren. «Sartu buru-belarri horretan... sartu buru-belarri... Nolanahi ere, denak dituk lapurrak eta jokozaleak... Buru-belarri sartu eta aurrera atera eskuak beteta, poltsikoak beteta, banku-kontua beteta, kutxa gotorrak diruz beteta. Arriskua hartzera ausartuko banintz! A ze ergelkeria, denbora buruhauste epeletan alferrik galtzea ere! Itzuli FanTan Import-en txostenera». Kaleen dirdaiak doi bat gorriztaturik, lurrinak azkar egiten zuen gora zeru-puskan zehar, jirabiraka, eta gero han-hemen sakabanatzen zen.

       EEBBetako diru-gordailuetan bildutako ondasunak... 325.666,00 dolar.

       «Sartu buru-belarri horretan eta atera aurrera hirurehun hogeita bost mila seirehun eta sei dolar irabazita». Dolarrek lurrinak bezala gorantz, jira eta bira, eta gero han-hemen izarren artean sakabanaturik. Thatcher aberatsa patxuli usaineko gelako leiho irekira irten da, hiriko etxe-bloke beltzak ikusteko asmoz. Hiria barrez, ahotsez, txilin-hotsez eta argiz blai dago. Bere atzean, azaleen artean orkestrak jotzen ari dira, telegrama pribatuak Singapurretik, Valparaisotik, Mukden-etik, Hong Kongetik eta Chicagotik dolarrak klik, klik, klik, klikitzeatzen ari dira. Senarrarengana apur bat hurbildurik, Susiek belarrira hitz egiten dio, orkideozko soineko bat jantzita.

       Negarra begietan, Ed Thatcher zutitu egin zen, ukabilak hertsirik. «Lelo alaena, zergatik puskatu burua, Susiek dagoeneko gure artetik alde egin badu? Hobe diat bazkaltzera joatea, bestela Ellenek errieta egingo zidak».

 

 

Bosgarren atala

Martimuiloa

 

Arrastiriak goxo-goxo kaleen ertz zorrotzak leuntzen zituen. Iluntasunak asfaltozko hiri lurrintsua gogor zanpatzen zuen eta leihoen markoak, iragarkiak eta tximiniak eta ur-deposituak eta haizagailuak eta sute-eskailerak eta moldurak eta apaingarriak eta oxkarrak eta begiak eta eskuak eta gorbatak birrintzen zituen, puska urdin eta etxe-bloke erraldoi beltz bilakatuz. Gauaren presio gero eta handiagoaren azpian, leihoei argia zerien zorrotadaka. Gauak arku elektrikoek isuritako esne distiratsua birrintzen zuen, bai eta etxe-bloke ilunak gogor estutu ere, oin-hotsen durundiaz betetako kaleak argi gorriz, horiz eta berdez tantaka blaitu arte. Asfaltoari argia zerion. Argia teilatuetako iragarkietatik zorrotadaka isurtzen zen, jira eta bira zebilen oso bizkor gurpilen artean eta zeru birakari horren puska handiak koloreztatzen zituen.

 

       Hilerriko atean, martimuiloa aurrera eta atzera zebilen, zarataka, bide asfaltatu berrian zehar. Koipe errearen, lurrinaren eta pintura beroaren usaina zetorren handik. Jimmy Herf bide-ertzetik zebilen. Harriek mina ematen zioten oinetan, zapaten zola higatuetan iltzatzen baitzitzaizkion. Lepo belztuko langile batzuen ondo-ondotik igarota aurrera jarraitu zuen errepide berrian zehar, euren baratxuri- eta izerdi-usaina sudurrean itsatsita zeukalarik. Ehun bat metro eginda, aldirietako errepide gris batean gelditu zen. Bide haren bi aldeak telegrafoaren zutoinen eta harien bidez elkarrekin albaindurik zeudela ematen zuen. Handik, paperezko kutxen itxurako etxe grisak eta zutabe gris eta mailakatuez beteriko orubeak ikusten ziren. Eta goian, eguzkiak txantxangorri-arrautzaren kolorea zeukan. Kirioak airean zegoen. Indarrez tira eginda gorbata beltza kendu eta poltsikoan sartu zuen. Kanta ero bat biraka zebilkion buruan:

 

              Bioletez gogaituta nago oso,

              eraman itzazue guzti-guztiak.

 

       «Eguzkiaren loria bat dago, beste bat ilargiarena eta beste bat izarrena: loria baita izarren arteko bereizgarria. Horrelakoxea da hildakoen berpiztea ere...». Azkar zebilen, zeruz beteriko putzuetan plisti-plasta, hitz koipetsuen burrunba belarrietatik uxatzeko, dolu-xingola beltzak utzitako sentsazioa hatzamarretatik kentzeko, lirioen usaina ahazteko.

 

              Bioletez gogaituta nago oso,

              eraman itzazue guzti-guztiak.

 

       Mutila azkarrago zebilen. Bidea muino bateraino igozen zen. Arekatik errekasto distiratsu bat igarotzen zen, belar-pusken eta sorgin-belarren artetik. Etxeak urritzen hasiak ziren; aletegietako errotulu zartatuetan irakur zitekeen: LYDIA PINKHAM'S VEGETABLE COMPOUND. BUDWEISER. RED HEN. BARKING DOG... «Eta amak atake bat izan zian eta orain ehortzita zagok». Ezin zuen gogora ekarri nolako itxura zuen. Hilik zegoen; hori zen dena. Hesi batetik txolarre baten txorrotxio umela zetorren. Mutilaren aurrean, txori ñimiño hark hegaka alde egin zuen, telegrafo-hari batean kokatu eta kantuan hasi zen eta galdara abandonatu baten ertzeraino hegan egin eta kantuan hasi zen eta hegaka urrundu eta kantuan hasi zen. Nakarrezko hodeiz beterik, zeru urdina gero eta ilunagoa zen. Berriro ere zetaren kutsu ezagunari antzeman zion. Mahuka farfaildun batean bildutako esku bat ere sumatu zuen, bere eskuaren gainean gozo ixten zena. Bere sehaskan zegoen, hankak uzkurtuta eta hotzez, itzal makurtu iletsuen mehatxupean; itzalak sehaskaren ertzekin bat eginez desagertzen ziren. Semearenganantz makurtuta, kizkurrek bekokia inguratu zioten. Zetazko mahuka puztu batzuk soinean, umeari ahoan musu emateaz batera, amak orin beltz bat agerian utzi zuen, ezpain ertzean. Mutila azkarrago zebilen. Odola bero eta arin zebilkion zainetan barrena. Hodei biribilak apar arrosa bilakatzen ari ziren. Jimmyk bere oin-hotsak entzuten zituen zoladura higatuan zehar. Bidegurutze batean eguzkiak pago gazteen kimu zorrotz eta likatsuen gainean dir-dir egiten zuen. Parez pareko errotulu batek zioen: yonkers. Bidearen erdian tomate-pote pitzatu bat alde batetik bestera zebilen. Jimmyk aurrera jarraitu zuen potea ostikoka aurretik zerabilela. «Loria bat eguzkiarena, beste bat ilargiarena eta beste bat izarrena...». Aurrera jarraitu zuen.

 

 

       — Epa, Emile!

       Emilek, atzera begiratu gabe, buruari eraginez egin zuen agur. Bere atzetik neska lasterka abiatu eta mahukatik oratu zion.

       — Horrela tratatzen al dituzu betiko lagunak, ala? Orain gozogintzako erregina horrekin zabiltzanez...

       Emilek eskua baztertu zuen.

       — Pgesaka nabil, bestegik ez.

       — Eta hari kontatzen badiot zu eta biok Zortzigarren Etorbideko erakusleiho aurrean elkar musukatzen eta besarkatzen ibiltzen ginela, soil-soilik bera jeloskor jartzeko?

       — Hogi Congogen ideia izan zen.

       — Ez zen ondo atera, ala?

       — Bai, ondo atega zen.

       — Ondo, eta hori ez al didazu niri zor?

       — May, zu oso neskato jatoga zaga. Datogen astean, nige gau libgea asteazkenean izango da... Zuge bila etogi eta antzokiga egamango zaitut... Zeg moduz negozioa?

       — Ezin okerrago... Campuseko dantzari-lanpostu bat eskuratzeko ahaleginetan ari naiz... Hor morroi asko daude diruz ustelduta. Marinel eta portuko arlote gehiagorik ez... Errespetagarri egiten ari naiz.

       — May, Congogen begi ba al duzu?

       — Postal bat jaso nuen ez dakit zein leku malapartatutatik. Izena ere ezin zen ulertu... Ez al da bitxia diru eske idaztea eta postal bat baino ez bidaltzea?... Morroi horrixe ematen diot dohainezko gauren bat berak nahi duenean... Eta ez beste inori, ba al zenekien hori Igelhanka?

       — Agug, May.

       Ustekabean, Emilek neskari oroilorez apaindutako lastozko kapela atzerantz eraman eta musu eman zion.

       — Geldi egon, Igelhanka, Zortzigarren Etorbidea ez da lekurik aproposena neskari musurik emateko —murmurikatu zuen neskak, kizkur hori bat kapelaren azpian sartuz—. Nire esku dago zu kartzelara bidaltzea, eta ez pentsa horretarako gogo gutxi dudanik.

       Emile urrundu egin zen.

       Suhiltzaile-kamioi bat, mahuka-bagoi bat eta eskailera-furgoi bat zalapartaka igaro ziren haren aurretik, kalea hankaz gora jarriz. Hiru etxe-bloke beherago, kea eta, tarteka, sugarren bat irteten ziren etxe baten teilatutik. Jendetza estu-estu zegoen polizien lerroen kontra. Aurrean zeuzkan bizkarretatik eta kapeletatik harago, Emilek suhiltzaile batzuk erdikusi zituen ondoko etxearen teilatu gainean. Isiltasunean distiratsu, hiru ur-zorrotada jostalari sartzen ari ziren goiko leihoetan. «Gozotegiaren aurrean izan behar dik». Nekez egin zezakeen aurrera espaloian zehar eta bat-batean jendetza baztertu egin zen. Bi poliziak gizon beltz bat herrestan zeramaten; besoak dilindan zerabilzkien, batera eta bestera, kable hautsiak bailiran. Atzean, beste polizia bat zetorren, beltzari borraz buruan joka, noiz alde batean, noiz bestean.

       — Beltz bat izan da etxeari sua eman diona.

       — Supiztailea harrapatu dute.

       — Begira, supiztailea!

       — A ze gaizto-aurpegia duen, alajaina!

       Jendetza itxi egin zen. Emile Madame Rigauden ondoan zegoen, dendako atearen aurrean.

       — Cheri que ça me fait une emotiong... J'ai horriblemong peu du feu.

       Emile emakumea baino apur bat atzerago zegoen. Esku batez gerria inguratu eta beste eskuaz beso bat ferekatu zion.

       — Dena ondo dago berriro. Ez da su gehiagorik ikusten, kea besterik ez... Baina zu aseguratuta zaude, ezta?

       — Bai, hamabost milatan...

       Emakumeari eskua estutu zion eta gero, askatu.

       — Viens ma petite on va rentrer.

       Behin barruan zeudela, Emilek bi esku loditxoak hartu zizkion.

       — Ernestine, noiz ezkonduko gara?

       — Datorren hilean.

       — Ezin dut hainbeste itxaron, ezinezkoa da... Zergatik ez datorren asteazkenean? Horrela, nik lagunduko nizuke inbentarioa egiten... Nire ustez, denda salduta erdigunera bizitzera joan beharko genuke, diru gehiago irabazteko.

       Emakumeak zapladatxo bat eman zion masailean.

       — P'tit ambitieux —esan zuen eta, bere artean barre egitean, sorbaldak eta bular handiak dantzan jarri zitzaizkion.

 

 

       Manhattan Transfer-era aldatu behar izan zuten. Ellen antxume-larruzko bere eskularru berrien erpuru urratua hatz erakusleaz igurtzitzen ari zen, urduri. Johnek gerrikodun kapusaia eta feldrozko gris-arrosadun kapela jantzita zeuzkan. Ellenengana irribarreka begiratu zuenean, neskak, ezinbestean, begirada desbideratu eta trenbideetako errailetan dir-dir egiten zuen euri-zaparradan finkatu zuen.

       — Hemen gaude, Elaine maitea. O, printzearen alaba, ikusten duzunez, Penn-eko geltokitik datorren trena hartzera goaz... Bitxia da honela itxarotea New Jerseyko basoetan.

       Treneko konpartimentu pribatuan sartu ziren. Johnek hots txiki bat egin zuen ahoaz, euri-tantek bere kapela argian sortzen zituzten biribil beltzak ikustean.

       — Tira, bidean gaude, nire neskatoa... Zeinen ederra zaren, maitea! Zeinen ederra zaren! Uso-begiak ageri dira zure kizkurren artean.

       Ellenek soineko berria zeukan, ukondoetan estutua. Oso alai egon nahi zuen eta Johnen xuxurla atergabea arretaz entzun, baina zerbaitek iluntzen zion bekoskoa. Neskak zingira arreak begiztatu besterik ez zezakeen egin, bai eta lantegietako milaka leiho beltzak eta hirietako karrika lupetsuak eta kanal bateko bapore ugertsu bat eta aletegiak eta Bull Durham-en iragarkiak eta, euri-hari distiratsuek marraturik, Spearmint-en gnomo aurpegi biribilak ere. Leihoan, trena geldituz gero, perla itxurako ur-tantek beheranzko lerroak osatzen zituzten supituki; abiadura azkartuz gero, berriz, lerroak gero eta zeiharrago egiten ziren. Gurpilek izugarrizko burrunba egiten zuten Ellenen buru barnean, behin eta berriro ziotela: Man-ha-ttan Trans-fer, Man-ha-ttan Trans-fer. Dena den, Atlantic City urrun zegoen oraindik. Atlantic Cityra iristen garenean... O, berrogei egunez euria egin zuen... «Oso alai jarriko naun...». Eta berrogei egunez euria egin zuen... «Oso alai jarri beharra zaukaat».

       — Elaine Thatcher Oglethorpe oso izen-deitura politak dira, ezta maitea? «Ekarzu ura niretzat, indarberritu nazazu sagarrekin, maiteminak jota bainago».

       Oso gustura zegoen konpartimentu pribatu hutsaren barruan, belus berdezko aulki batean eserita, eta John, harenganantz makurturik, txorakeriak errezitatzen ari zitzaion. Leiho bustien beste aldean, aintzira arreak bere aurretik igarotzen ziren lipar batez. Txirlena izan zitekeen usaina bagoian sartzen zen barruraino. Emakumeak aurpegira so egin eta barrez hasi zen. Johni aurpegia aldenik alde gorritu zitzaion, bere ile gorri-horiaren erroetaraino. Johnen eskularru hori bat Ellenen zuri baten gainean pausatu zen.

       — Orain zeu zara nire emaztea, Elaine.

       — Orain zeu zara nire senarra, John.

       Eta barreka hasi ziren elkarri begira, konpartimentu pribatu huts gozoan. ATLANTIC CITY letra zuriek augurio txarrak iragartzen zituzten, eguraldi euritsu gupidagabeari buruz.

       Euriak itsas ertzeko pasealeku distiratsuaren aurka gogor jo eta haize-boladaka lehertzen zen leihoaren kontra, ura baldeka botatzen ariko bailiran. Euritik harago, Ellenek hondartzan zehar eta ontziraleku argiztatuen artean zabaltzen ziren uhinen aldizkako zalaparta entzun zezakeen. Ahoz gora etzanda zegoen, sabaiari so. Ondoan John zeukan, ohe handi batean lo, ume baten antzo lasai-lasai arnastuz, buru azpian buruko tolestu bat zuelarik. Ellen hotzak akabatuta zegoen. Ohetik kontu handiz irristatu zen ez baitzuen John iratzarri nahi, eta leihotik beha jarri zen itsas ertzeko pasealekuko argiek osatzen zuten V luze-luzeari. Leihoko kristala jaso zuen. Euriak aurpegian jo zuen, azala eztenkatuz eta kamisoia umelduz. Ellenek bekokia markoaren gainean bermatu zuen. «O, hil egin nahi dinat. Hil egin nahi dinat». Bere gorputzaren hotzak uzkurdurak eragiten zizkion sabelean. «Ene, ondoezik nagon». Bainugelan sartu eta atea itxi zuen. Oka egin ondoren hobeto sentitu zen. Berriro ohean sartu zen, kontu handiz sartu ere, John ez ukitzeko. Ukituz gero, Ellen hil egingo zen. Ahoz gora etzan zen, esku hertsiak saihetsekin eta oinekin bat eginda. Konpartimentu pribatuak haren buru barnean burrunba egiten zuen gozo; lo geratu zen.

       Haizeak leihoen kontra jotzean eragindako danbatekoen ondorioz esnatu zen. John urrun zegoen, ohe handiaren beste aldean. Haizea eta euria —kristaletan behera irristaka— hainbesterainokoak ziren ezen bai baitzirudien gela, ohe handia eta enparaukoak batetik bestera zebiltzala, globo gidagarri bat itsaso gainean doan bezala aurrera eginez. O, berrogei egunez euria egin zuen... Bere soinaren zurruntasun hotzaren zirrikitu batetik ezari-ezarian isurtzen zen lelo hura, odola bezain beroa... Eta berrogei gauez euria egin zuen. Herabeki haztatu zuen esku batez bere senarraren ilea. Johnek, artean lo, aurpegia zimurtu eta auhenka «Ez» esan zuen, haur-ahotsaz esan ere, eta horrek barregura eman zion Elleni, barre funsgabea. Ohearen ertzean zegoen etzanda, etsi-etsian barreka, eskola-garaian beste neska batzuekin egin ohi zuen gisan. Eta euriak leihoaren kontra jotzen zuen eta leloa gero eta ozenagoa zen harik eta belarrietan txaranga bilakatu zitzaion arte:

 

              O, berrogei egunez euria egin zuen

              eta berrogei gauez euria egin zuen

              eta Gabonak arte ez zuen atertu,

              eta uholdeetatik bizirik atera zen gizon bakarra

              Istmoko Jack Zangoluzea izan zen.

 

       Jimmy Herf osaba Jeffen aurrean eserita zegoen. Biek ere txuleta bana, patata egosi bana, ilar-pilo txiki bana eta perrexil-sorta bana zeuzkaten euren plater urdinen barnean.

       — Begira zure ingurura, Jimmy —zioen osaba Jeffek.

       Argi bizi batek intxaurkiz apainduriko jangela hura gainezkaturik zeukan, zilarrezko aizto eta sardexketan aldizka dir-dir eginez, bai eta urrezko hortzetan, erloju-kateetan eta gorbata-orratzetan ere; argi hori zapien eta artilezko arropa nabarraren ilunpeetan aienatzen zen eta plater garbi-garbietan, soiluneetan eta azpil-estalkietan berriro sortzen zen, distiratsu.

       — Hara, zer uste duzu leku honetaz? —galdetu zuen osaba Jeffek larru latzezko bere txalekoaren sakeletan erpuruak ehortziz.

       — Klub bikaina da, zinez —esan zuen Jimmyk.

       — Honaxe etortzen dira bazkaltzera gure herri honetako gizonik aberatsenak eta arrakastatsuenak. Begira zokoan dagoen mahai biribil hori. Gausenheimertarren mahaia da. Hor ezkerrera... —osaba Jeff aurrerantz makurtu eta baxuago mintzatzen hasi zen— masailezur handia duen hori J. Wilder Laporte da —Jimmyk bere bildots-txuleta ebakitzen du erantzun gabe—. Tira, Jimmy, seguru asko jakingo duzu zergatik ekarri zaitudan hona... Zurekin hitz egin nahi dut. Orain zure ama gajoa zeratu... desagertu denez, Emily eta biok zure legezko tutoreak gara eta Lily gajoaren testamentu-betearazleak. Egoera zehazki zertan den azaldu nahi dizut —Jimmyk aiztoa eta sardexka askatu zituen eta bere osabari beha geratu zen, bere esku hotzez aulkiaren urrezko besoei teink helduta, haren masailezur urdinaren higidura geldoari so, satenezko zapi handi batean txertatutako gorbata-orratzaren errubiaren gainean—. Hamasei urte dauzkazu, ezta Jimmy?

       — Bai, jauna.

       — Tira ba... Zure amaren jaraunspena konpontzen denean bost mila eta bostehun bat dolarren jabe izango zara. Zorionez, zu mutil argia zara eta laster prest egongo zara unibertsitatera joateko. Baina diru hori ondo gobernatuz gero ez duzu inolako arazorik izan behar Columbia unibertsitatean ikasteko, Columbiara joateko tematuta zaudenez gero... Nik neuk, eta seguru asko zure izeba Emilyk ere bai, nahiago genuke zu Yale-n edo Princeton-en ikustea... Nire uste apalean, zu zorte handiko mutila zara, Jimmy... Ni zure adinekoa nintzenean Fredericksburg-eko bulego bat ekortu behar izaten nuen eta hilean hamabost dolar irabazten nituen. Eta zera da esan nahi nizuna... Ez dut uste zu gehiegi arduratu zarenik diru-kontuez... zera... ez zait iruditzen zuk zeure bizimodua aurrera ateratzeko edota mundu honetan arrakasta lortzeko adinako adorerik sekula ere erakutsi duzunik. Begira zeure ingurura... Aurrezkiei eta adoreari esker, gizon hauek iritsi dira iritsi diren lekura. Aurrezkiei eta adoreari esker, nire etxearen gozoa zuri eskaintzeko moduan nago, bai eta gurean nagusi den kultura handiko giro fina ere... Badakit zure heziketa apur bat berezia izan dela, Lily gajoaren ideiak eta gureak oso desberdinak izan direlako zenbait arlotan, baina zure prestakuntza-aldia hasi besterik ez da egin. Taxuzko erabaki bat hartzeko eta zure geroko karreraren zimentarriak finkatzeko garaia iritsi zaizu... Hauxe da nire aholkua: jarraitu Jamesen bideari eta saiatu gure enpresaren barnean aurrera egiten... Hemendik aurrera biak zaituztet seme... Gogor lan egin beharko duzu, baina horrek aukera emango dizu merezi duen zerbaitekin hasteko... Eta ez ahaztu gizon batek New Yorken arrakasta lortzen ez duen bitartean ezin daitekeela gizon arrakastatsutzat jo!

       Jimmy bere osabaren aho serioari begira geratu zen, hark hitzak aletzen zituen bitartean, eta ez zuen ahogozatzen jaten ari zen bildots-txuleta urtsua.

       — Tira, zer egin behar duzu?

       Jimmyrenganantz pitin bat makurturik, osaba Jeff mutilari begira geratu zen bere begi gris irtenez. Jimmyri ogi-puska bat kontrako eztarrira joan zitzaion, gorritu egin zen eta, azkenean, herabeki esan zuen totelka.

       — Zeuk nahi duzuna, osaba Jeff.

       — Orduan, uda honetan nire bulegora lan egitera joateko prest zaude, hilabete batez besterik ez bada ere? Horrela ikusiko duzu zer-nolako poza ematen duen bizibidea aurrera ateratzeak eta, bide batez, ikasiko duzu nola eraman negozioa.

       Jimmyk baiezko keinua egin zuen buruaz.

       — Tira, nire ustez, oso zentzuzko erabakia hartu duzu —esan zuen osaba Jeffek ahots sakonaz, bere aulkian erdi etzanda, eta horrela argiak haren ile-xerlo gris izurtuak zeharkatu ahal izan zituen—. A, horretaz ari garela, zer nahi duzu postrerako?... Urte batzuk barru, Jimmy, arrakasta handiko gizona zarenean eta zeure negozioa duzunean, solasaldi honetaz gogoratuko gara. Zure karreraren hasiera da.

       Arropazaindegiko neskak irribarre egin zuen bere ile kizkur horiaren arrandia erdeinariaren azpitik, Jimmyri kapela eskuratzen zionean. Kapela hark zapala, lohia eta biguna ematen zuen, onddo-kapela tripontzien eta esekitokietatik zintzilikatuetako jipijapa kapela dotoreen artean. Jimmyren sabela uzkurtu egin zen, igogailua brau jaisteaz batera. Marmolezko hall jendetsura irten zen. Unetxo batez norantz jo jakin gabe, hormari pega-pega eginda egon zen, eskuak poltsikoetan, ate etengabe birakarietan zehar nekez aurrera egiten zuen jendeari so: masaila biguneko neskak txiklea ahoan, kopeta-iledun neska aurpegi luzeak, Jimmyren adin beretsuko mutil musu krema-kolorekoak, alde batera okertutako kapela zeramaten mutil indartsuak, mandatari izerditsuak, begirada gurutzatuak, aldaka kulunkariak, masaila gorriak puruak mastekatzen, oliba-koloreko aurpegi iharrak, gizon eta emakume gazteen soin lauak, gizon nagusi tripontziak, denak estu-estu eginda, elkar bultzatuz, hankak herrestan, ate birakarietan zehar bi ilara amaigabetan sartuz, bai Broadwayra irteteko, bai Broadwaytik etortzeko. Jimmy gau eta egun biraka zebiltzan ateen zirimolan sartu zen, saltxitxen haragia bailitzan bizitza xehatuko zioten ate birakarien zirimolan. Bat-batean, gihar guztiak teinkatu zitzaizkion. «Osaba Jeff eta bere bulegoa pikotara joan daitezela». Bere barnetiko hitzak hain ozenak izan ziren, ezen ezker-eskuin begiratu baitzuen ea inork entzun ote zizkion.

       «Denak pikotara joan daitezela!». Sorbaldak tentetu eta ate birakarietarantz jo zuen, bultzaka. Bere takoi batek oin bat zapaldu zuen. «Jainkoarren, kontuz ea non zapaltzen duzun!». Kalean zegoen jadanik. Haize-zurrunbilo batek ahoa eta begiak hareaz betetzen zizkion. Batteryrantz zihoan, haizeak atzetik joka. Trinity Church-eko hilerrian zenbait estenografo eta bulegari otartekoak jaten ari ziren hobien artean. Bapore-konpainien aurrean atzerritarren talde batzuk zeuden: iztupazko iledun norvegiarrak; suediar aurpegi biribilak; poloniarrak; mediterranear gizontxo beltzaranak, berakatz usainekoak; eslaviar erraldoiak; hiru txinatar; laskar-talde bat. Aduanaren aurreko plaza txiki triangeluarrean, Jimmyk atzerantz begiratu eta, haizeari buru eginez, Broadwayren aiztokada sakonari so geratu zen. «Osaba Jeff eta bere bulegoa pikotara joan daitezela».

       Kamainaren ertzean eserita, Budek nagiak atera eta aharrausi egin zuen. Alde guztietatik zetozen gizonen zurrungak, euren izerdiari, arnasa garratzari eta arropa bustiari zerien usainarekin nahasita. Alde guztietatik zetozen gizon haiek egindako hotsak, euren kamainetan jira eta bira baitzebiltzan, malgukiei karraska ateraz. Oso urruti, lanpara elektriko bakar baten argiak ilunpea urratzen zuen. Budek begiak itxi eta burua bere sorbaldaren gainean pausatu zuen. «Ene Jainkoa, lo egin nahi dut. Ene Jesus, lo egin nahi dut». Belaunak esku gurutzatuen kontra estutu zituen, dardararik egin ez zezaten. «Aita gurea, zeruetan zarena, nik lo egin nahi dut».

       — Zer duk, motel? Ezin duk lorik hartu? —xuxurla bare bat iritsi zitzaion ondoko kamainatik.

       — Ez.

       — Nik ere ez.

       Budek ukondo baten gainean bermatuta zegoen buru handi ile kizkurrari so egin zion.

       — Hau zorri-zulo zikin nazkagarri bat besterik ez duk —tonu berean jarraitu zuen ahotsak—. Zabalduko diat nik hau bazter guztietatik... Eta, gainera, berrogei zentabo!... Har dezatela euren Plaza Hotela eta...

       — Denbora luzea al daramak hirian?

       — Abuztuan hamar urte beteko dituk.

       — Hara!

       Ahots batek urruma egin zuen kamaina-ilaran:

       — Aizue, utzi berriketak beste baterako! Zer uste duzue dela hau? Picnic judu bat ala?

       Budek ahotsa beheratu zuen:

       — Hau bitxia! Urteak zituan hirira etorri nahi nuela... Ni estatuaren iparraldeko landetxe batean jaio eta hezi ninduan.

       — Zergatik ez haiz hara itzultzen?

       — Ezin nauk itzuli.

       Bud hotzez zegoen. Ahaleginetan ari zen dardararik ez egiteko. Burusia kokotseraino eraman eta hau esaten ari zen gizonari beha geratu zen:

       — Udaberriro neure buruari esaten zioat berriro bideari ekingo diodala eta sastraken eta belarren artera itzuliko naizela, jezteko orduan etxera bidean bueltan doazen behien ondora. Baina ezer ez. Ez zakiat zergatik ez dudan alde egiten hemendik. Zer egin duk orain arte hirian?

       — Ez zakiat... Hasieran, denbora gehiena Union Square-n ematen nian, gero Madison Square-n. Hoboken-en egon nauk, Jersey-n eta Flatbush-en ere bai, eta orain Bowery-ko eskale bat nauk.

       — Arraioa! Zin egiten diat bihar alde egingo dudala hemendik. Beldurrak airean nagok. Polizia eta detektibe gehiegi hiri honetan.

       — Diru-eskean atera zitekek bizimodua aurrera... Baina sinetsidak, motel, hobe duk landetxera bueltatzea, gurasoekin, aukera duanean.

       Budek kamainatik jauzi egin zuen eta, gizonari beso batetik indarrez oratuta, berarenganantz eraman nahi izan zuen.

       — Etorri hona, argitara, zerbait erakutsi nahi diat eta.

       Budi bere ahotsa arrotza iruditu zitzaion. Urrats luzez ibili zen kamaina-ilara zurrungarian zehar. Arlotea gizon herabea zen eta bere ile eta bizar kizkurrak histuak zitzaizkion, atari zabalean ibiltzearen ondorioz. Bazirudien begiak mailukadaka ezarri zizkiotela buruan. Burusien artetik guztiz jantzita irten zen eta segitu egin zion.

       Argiaren azpian, Budek alkandoraren botoiak askatu zituen, sorbalda eta beso meheak agerian utziz.

       — Begirazak nire bizkarra.

       — Jainkoarren! —xuxurlatu zuen gizonak, azkazal hori luzeekiko esku zikin batez orbain sakon zurien eta gorrien gainetik haztaka—. Sekula ez diat honelakorik ikusi.

       — Hau aitak egin zidaan. Hamabi urtez jo eta jo aritu zitzaidaan, gogoak eman zion guztietan. Ni erantzi eta katea arin batez jotzen nindian bizkarrean. Ziotenez, nire aita zuan, baina nik banekian hori ez zela egia. Hamahiru urte nituela ihes egin nian. Ni harrapatu eta orduantxe hasi zuan ni jotzen. Orain hogeita bost urte zauzkaat.

       Elkarrekin hitz egin gabe euren kamainetara itzuli eta etzan egin ziren.

       Kamaina gainean, Bud sabaiari beha zegoen, burusia begietaraino iristen zitzaiola. Gela-hondoko aterantz so egin eta onddo-kapelako gizon bat ikusi zuen, zutik, purua ahoan zeukala. Bere beheko ezpainari ausiki zion, oihurik ez egite aldera. Berriro hara begiratu zuenerako gizona desagertua zen.

       — Oraindik esna al hago? —xuxurlatu zuen. Eskaleak urruma egin zuen—. Zera esan nahi nian... Aitzurkada batez burua txikitu nioan. Kalabaza ustel bat ostikoka birrintzea bezala izan zuan. Esana nioan bakean uzteko, baina kasurik ez... Jainkoari beldur handia zioan eta, era berean, besteek berari beldurra izatea nahi zian. Soro bateko belar txarrak kentzen ari gintuan patata ereiteko... Hantxe utzi nian gauera arte, ahoz gora lur gainean, burua kalabaza baten gisan birrindua. Bidetik ezin izan zian inork ikusi, hesia sasitzaz beteta zegoelako. Gero, lurperatu egin nian, etxera igo eta kikara bat kafe prestatu nian. Berak ez zidaan behin ere kafea hartzen utzi. Egunsentia baino lehen altxatu eta alde egin nian handik. Nik neure artean esan nian: ni hiri handi batean aurkitzea orratz bat lastategi batean aurkitzea bezala izango duk. Nik banekian non gordetzen zuen aitak dirua. Diru-mordo handia zeukaan, hire burua bezain handia, baina hamar dolar besterik ez nian hartu, ez ninduan ausartu eta... Oraindik esna al hago?

       Eskaleak urruma egin zuen.

       — Mutikotan ni Sackett zaharraren alabarekin nenbilean. Sacketten basoetako izotz-lantegira joaten gintuan elkarrekin eta esaten genian egunen batean New Yorkera etorriko ginela diru asko irabaztera, eta orain hemen nagok eta ezin diat lanik aurkitu eta beti nagok kikilduta. Detektibeak zauzkaat atzetik egun osoan. Onddo-kapela jantzita eta beroki azpian plaka bana duten gizon batzuek ere ez naitek bakean uzten. Bart emagaldu batekin joan nahi izan diat, baina begietan igerri egin zidak eta kalera bota naik... Begietan igerri egin zidak.

       Kamainaren ertzean eserita zegoen, aurrerantz makurtuta, xuxurlaka hitz txistukari batzuk besteari aurpegira jaurtiz. Bat-batean, eskaleak eskumuturretatik heldu zion.

       — Aizak, motel, horrela jarraituz gero, erotu egingo haiz. Sosik ba al daukak?

       Budek baiezko keinua egin zuen buruaz.

       — Hobe duk niri ematea eta neuk gordeko diat. Ni azeri zaharra nauk eta kinka larri honetatik aterako haut. Jantzi azkar, joan inguruko taberna batera eta jan ezak ganoraz. Zenbat daukak?

       — Dolar bat txanponetan.

       — Emaidak quarter bat eta gainerakoarekin jan ezak ematen diaten guztia.

       Budek prakak jantzi eta gizonari quarter bat luzatu zion.

       — Gero, hona itzuli, ondo lo egin eta bihar hire herrira joango gaituk diru-mordo horren bila. Nire burua bezain handia dela esan al duk? Gero, ezkutuko lekuren batera joango gaituk gu inork ez harrapatzeko. Erdi bana egingo diagu... ados?

       Budek bostekoa eman zion, mugimendu mekaniko eta zurrun batez. Gero, oinak arrastaka, aterantz jo zuen, zapaten lokarriak dilindan, eta karkaisaz betetako eskaileretan behera egin zuen.

       Atertu egin zuen; baso eta belar usaineko haize hotz batek putzuak izurtzen zituen euriak garbitutako kaleetan. Chatham Square-ko jatetxe batean hiru gizon eserita zeuden lo, kapelak begien aurrean ezarrita. Barraren atzeko gizona kirol egunkari arrosa bat irakurtzen ari zen. Bud luzaz egon zen eskatutakoaren zain. Lasai, ezer buruan ez zuela, zoriontsu sentitu zen. Eskatutakoa jaso bezain laster latako behiki xehatu xigortuari egin zion eraso, ahamen bakoitza atsegin handiz ahogozatuz, krak egiten zuten patata frijitu gozoak mihiaz hortzen kontra zanpatuz, kafe azukreztatuegi bati tarteka zurrupadak emanez. Platera ogi-apur batez garbitu ondoren zotz bat hartu eta alde egin zuen.

       Hortzak zotzez garbitzen ari zen Brooklyn-go zubiaren sarbide lohitik igaro zenean. Onddo-kapelako gizon bat purua erretzen

       ari zen tunel zabalaren erdian. Bud haren ondo-ondotik igaro zen harrokeria nabarmenaz. «Bost axola niri; nire atzetik jarrai dezala, hala nahi badu». Arkupeko espaloian ez zegoen inor, polizia bat baino ez, zerura begira aharrausika. Izarren artetik ibiltzea bezala zen. Behean, bi aldeetatik, kaleak argizko puntutxoez osatutako ilaretan barna luzatzen ziren, leiho beltzekiko eraikin karratuen artean. Esne Bideak ibaiaren gainean dir-dir egiten zuen. Isil-isilik, ezari-ezarian, atoiontzi baten argiak iluntasun ezkoan zehar lerratzen ziren. Kotxe batek zubia zeharkatu zuen zutabeak triki-traka eta kableen amarauna dardarka jarriz, banjo baten harien gisan.

       Brooklyngo tren jasoaren bideei eusten zieten zutabeen nahaspilara heldu zenean, bira egin eta hegoalderantz jo zuen. «Berdin zidak nora noan. Orain ezin nauk inora joan». Bere atzean, gau urdinaren ertz bat gorriztatzen hasia zen, burdina forjan gorriztatzen hasten den bezalaxe. Tximinia eta teilatu beltzetatik harago, erdiguneko eraikin soslai arrosa argiz betetzen hasi zen. Iluntasuna perla-kolorea hartzen ari zen. «Hauek denak atzetik ditudan detektibeak dituk: onddo-kapelako gizonak, Bowery-ko eskaleak, sukaldeetako emakume zaharrak, tabernariak, tranbietako begiraleak, poliziak, emagalduak, marinelak, zamaketariak, lan agentzietako morroiak... Eta eskaleak uste zian nik esango niola non zegoen aitaren diru-mordoa... Zorritsu alaena! Izorra daitezela! Bera eta detektibe malapartatu guztiak». Ibaia bare zebilen, fusil baten kanoiaren urdin metalikoa bezain distiratsu. «Berdin zidak nora noan. Orain ezin nauk inora joan». Nasen eta etxeen arteko itzalek anil-kolorez hautseztatuak ziruditen. Ibaia mastez inguratuta zegoen; kea, txokolate eta arrosa koloreen arteko nahasketa morea, argirantz igotzen ari zen. «Orain ezin nauk inora joan».

       Frak dotorea jantzita, urrezko erloju katedunarekin eta zigilu-eraztun gorri batekin, Maria Sackett ondoan duela ezkontzera doa. Lau zaldi zurik tiratutako zalgurdi batean udaletxera doa, alkateak zinegotzi izendatuko baitu. Euren atzeko argia gero eta biziagoa da. Zetaz eta satenez apainduta doa bere ezkontzara, kotxe zuri batean, Maria Sackett ondoan duela, jendetzaren artetik igarota. Gizon batzuek euren puruak astintzen dituzte besoa jasota; beste batzuk, berriz, begirune handiz makurtzen dira; eta, azkenik, badira euren onddo-kapelei eraginez, bikoteari agur egiten diotenak ere, eta Bud zinegotzia aurrera doa bere zalgurdi dotorean eta bere emaztegai miloidunarekin... Bud zubiaren baranda gainean eserita zegoen. Ordurako eguzkia Brooklynen atzetik altxatua zen eta Manhattango leihoek sua hartua zuten. Halako batean, Budek bere burua aurrerantz bota zuen, laprast egin eta esku bakar batetik helduta geratu zen, eguzkiak begiak itsutzen zizkiola. Erortzean, garrasi bat ito zitzaion eztarrian.

       McAvoy kapitaina, Prudence atoiontzikoa, aginte-gelan zegoen, zutik, esku bat leman pausaturik. Beste eskuan, berriz, gaileta bat zeukan, iparrorratz-kutxaren ondoko apal batean kokatutako kafe kikaran busti berria. Gizon sendoa zen eta bekainak punta argizariztatuekiko bibote beltza bezain sarriak zeuzkan. Gaileta ahoan sartu-hurren zegoela, bat-batean, zerbait beltza erori zen uretara, untziaren brankatik metro bakan batzuetara. Instant batean, gizon bat oihuka azaldu zen makina-gelako atera:

       — Norbaitek bere burua bota du zubitik behera!

       — Arraioa! —esan zuen McAvoy kapitainak, bere gaileta-puska lurrera bota eta lema bueltaka zerabilelarik.

       Itsasbehera gogorrak untzia osorik biratu zuen, lasto-mutur bat bailitzan. Hiru kanpaikada entzun ziren makina-gelan. Kizki bat eskuan, beltz batek lasterka egin zuen brankarantz.

       — Aizak, Gorri, hator hona laguntzera —oihu egin zuen McAvoy kapitainak.

       Ahaleginak eta bi egin ondoren gauza luze, bigun eta beltz bat branka gainean paratzea lortu zuten. Kanpaikada bat. Bi kanpaikada. Kopeta ilun eta betazpitsu, McAvoy kapitainak berriro uraren korrontearen alde kokatu zuen atoiontziaren muturra.

       — Bizirik al dago oraindik, Gorri? —galdetu zuen ahots zakarraz.

       Beltzaren aurpegia berde zegoen eta hortzak karraskan zebilzkion.

       — Ez, jauna —esan zuen gizon ilegorriak astiro—. Lepoa hautsita dauka, dudarik gabe.

       McAvoy kapitainak bibotearen puska eder bat milikatu zuen, erdia baino gehiago.

       — Arraioa! —auhen egin zuen—. Ederra gauza neuri gertatu zaidana neure ezkon egunean!

 

 

BIGARREN ZATIA

 

 

Lehenengo atala

Zaldi zuri baten gaineko

dama handia

 

Goizak dar-dar egiten zuen lehenengo tren jasoa Allen Street-etik igarotzean. Eguneko argia leihoetatik sartzen zen, adreiluzko etxe zaharrak inarrosiz, konfetizko zipriztin distiratsuak tren jasoaren egituraren zutabeetan zehar zabalduz.

Katuak zabor-latak bertan behera uzten ari ziren, tximitxak hormetara bidean berriro, gorputzadar izerditsuak eta lo zeuden umeen lepo zikin, samurrak atzean utzita. Gizonak eta emakumeak burusien eta edredoien azpian higitzen ziren gela-zokoetako koltxoien gainean. Ume-piloak izaren artean irteten hasten ziren negar-zotinka eta ostiko-joka.

Riverton-en kantoian, kalamuzko bizarra zuen agurea —auskalo non egiten zuen lo— eskabetxean prestatutako jakiak saltzeko postua ezartzen ari zen. Pepinilo, piper, meloi-azal eta piperminez beteriko ontziek piperbeltz-usain hezea gorantz hedatzen zuten kiribilka, eta padura baten gisan nabarmenago egiten zen, oheen musketa-usainarekin eta esnatu-hurren zen kale harriztatuaren aldarri kerratuarekin nahasita.

Kalamuzko bizarra zuen agurea —auskalo non egiten zuen lo— horren guztiaren erdian eserita zegoen, Jonas bezala, bere kalabazaren azpian.

 

 

       Eskailera karraskan, Jimmy Herfek lau pisu igo zituen eta ate zuri batean jo zuen. Eskutokiaren gainean, atea hatzez markatuta zegoen eta han kobrezko txintxetez kontu handiz eutsitako txartel bat ageri zen, Sunderland izena behialako ingelesaren karaktereez idatzirik zeukana. Denbora luzean zain egon zen, esne botila bat, bi krema botila eta igandeko Times egunkariaren ale bat ondoan zeuzkala. Xuxurla bat ate ostetik, oin-hots baten karraska; gero, ezertxo ere ez. Atezangoko botoi zuri bat sakatu zuen.

       — Eta gizonak esan zuen: «Margie, guztiz sorginduta naukazu», eta emakumeak erantzun zuen: «Ez geratu hor euri azpian, blai eginda zaude-eta...»

       Ahotsak eskaileretan behera, gizon baten oinak botak jantzirik, neska baten oinak sandaliak jantzirik, zeta arrosazko hankak. Neska soineko arin batekin eta udaberriko kapela batekin; gizon gazteak ertz zuriko txalekoa zeraman, eta marra berdeak, urdinak eta moreak zituen gorbata.

       — Baina zu ez zara mota horretako emakumea.

       — Nola dakizu zuk zein motatako neska naizen ni?

       Ahotsak ezari-ezarian aienatuz joan ziren eskaileretan behera.

       Jimmy Herfek berriro jo zuen txirrina.

       — Nod da? —galdetu zuen hizkera aldrebesaz emakume batek atearen zirrikitu batetik.

       — Miss Prynne ikusi nahi dut, mesedez.

       Zirrikitutik, aurpegi lodi baten kokotseraino jasotako kimono bat agerian, lipar batez.

       — O, ez dakit jaiki den.

       — Niri baietz esan zidan.

       — Begida, apud batez itxadongo al duzu nik hanka egiteko astia izan dezadan? —esan zuen barreka emakumeak ate atzetik—. Tida, sagtu badguda. Badkatu, baina Mrs. Sundedlandek uste zuen zu alokaidua kobdatzeda zentozela. Batzuetan igandeetan etogtzen dida gu ustekabean hadgapatzeko.

       Irriño herabeti batek ateko zirrikituaren bi aldeak estekatu zituen.

       — Esnea sartuko al dut barrura?

       — Zeda... ba bai, eta esedi hallen eta nik Duth-i deituko diot.

       Halla oso ilun zegoen; logela itxiak, hortzetako pastak eta aurpegirako kremak isuritako usainari antzeman zekiokeen. Zoko batean, artean ere soin baten zantzua ikusten zen kamaina bateko izara zimurtuen gainean. Lastozko kapelak, zetazko xalak eta gizonentzako bi beroki esekitokiaren orein-adarretatik zintzilikaturik zeuden, anabasan. Jimmyk kulunkaulki batetik kortse bat kendu eta bertan eseri zen. Emakume-ahotsak, janzten ari zen jendearen marmar ahula eta igandeko egunkari-orrien zarata iragazten ziren geletako zutabeen artetik.

       Bainugelako atea ireki zen. Ispilu handi batean islatutako argi-parrastada batek hall iluna erdibitzen zuen. Erdian buru bat agertu zen; ilea gorri beltza zuen, zut eta nahaspilaturik. Begi urdin ilun parea nabarmena zen aurpegi biribil zurbil eta hauskor hartan. Gero, adatsa arretu egin zitzaion laranja koloreko txabusina zuen bizkar lerdena korridoretik igarotzean. Urrats bat egiten zuenero orpo arrosak nagiro irteten zitzaizkion zapatiletatik.

       — E, Jimmy, e! —Ruth deika ari zitzaion ate ostetik—. Baina kontuz gero, niri edo nire logelari begiratu gabe.

       Erruloz beteriko buru bat ageri zen atetik, dortoka batena irudi.

       — Epa, Ruth.

       — Sartu barrura, hitz ematen baduzu ez didazula begiratuko. Ez nago inork ikusteko moduan eta nire logelak txerri-korta bat dirudi... Orraztu egin behar dut, ez besterik, eta prest egongo naiz.

       Gelatxo gris hura arropaz eta artisten argazkiz mukuru beteta zegoen. Jimmy bizkarra atean bermaturik zegoen. Gako batetik dilindan zegoen zeta-antzeko zerbaitek kilikak eragiten zizkion belarrietan.

       — Tira, zer moduz kazetari hasberri hori?

       — Orain, Hell's Kitchen-en kontu horretan ari naiz... Primeran. Eta zuk lanik aurkitu al duzu, Ruth?

       — Zera... zera... Gauza pare bat mamitu daiteke aste honetan. Baina ez dira mamituko. Ene, Jimmy, itxaropena galtzen hasita nago.

       Burua, ordurako errulorik gabea, indarrez inarrosi eta gaztaina argi-koloreko izur berriak orraztu zituen. Begitarte zurbila zuen, harridurak bereganatua, aho handia eta zilarrezko betazpiak.

       — Gaur goizean banekien altxaturik eta prest egon beharko nuela, baina ez naiz horretarako gauza izan. Hain da samingarria altxatzea lanik ez duzula jakinda... Batzuetan burura etortzen zait hobe dudala ohean itxarotea munduaren bukaerara arte.

       — Ruth gajoa!

       Neskak aurpegia hautseztatzeko borla bat jaurtiki zion, Jimmyren gorbata eta artile urdinezko jantziaren papar-hegalak hautsez betez.

       — Ez zaitez nitaz errukitu, alproja alaena!

       — Polito nik neure burua txukuntzeko horrenbeste lan hartu eta gero... Zoaz pikotara, Ruth. Eta oraindik erregai-usaina ez dut gainetik kendu!...

       Ruthek burua atzerantz eraman zuen ozenki barre eginez.

       — Zu bai xelebrea, Jimmy. Hartu eskuila.

       Gorritzen hasita, Jimmyk bere gorbatari putz egin zion.

       — Nor da atea ireki didan neska bitxi hori?

       — Ixo, atearen beste aldetik dena entzuten da-eta... Cassie du izena —xuxurlatu zuen inozoki barre eginez—. Ca-ssan-dra Wilkins... Morgan Dancers direlakoekin lan egina da. Baina ez diogu barre egin behar, oso jatorra da eta. Nik oso maite dut —eta algara egin zuen Ruthek—. Ai Jimmy, ez duzu parerik! —zutik jarri eta atximur egin zion besoko giharrean—. Zure erruagatik txoroaren pare jokatzen dut beti.

       — Galdetu Jainkoari zergatik... Tira, ni goseak akabatzen nago. Oinez etorri naiz.

       — Zer ordu da?

       — Ordu bata baino beranduago.

       — O, Jimmy, denbora oharkabean pasatzen zait... Gogoko duzu kapela hau?... O, ia-ia ahaztu zitzaidan zuri zerbait esatea. Atzo Al Harrison ikustera joan nintzen. Ezin okerrago pasatu nuen. Telefonoa garaiz hartu izan ez banu eta poliziari deitzeko mehatxua egin ez banio...

       — Begira aurreko emakume bitxi hori. Llama-aurpegia du.

       — Emakume horrengatik izan behar ditut nik errezelak egun osoan jaitsita.

       — Zergatik?

       — O, gazteegia zara zenbait gauza jakiteko. Harritu egingo zinateke, Jimmy.

       Ruth makurtuta zegoen ispilu aurrean, ezpainetako gorri bizi bat ezpainetan zehar erabiliz.

       — Hainbeste gauzak harritzen naute zeren ez baitut uste garrantzi handikoa denik. Baina, tira, goazen hemendik, eguzkiak dirdira egiten du, jendea elizatik irten eta etxera doa izugarrizko betekada egitera eta igandeko egunkaria fikusen artean irakurtzera.

       — O, Jimmy, zuk ez duzu parerik!... Egon minutu batez. Kontuz, nire gonazpiko onenari lotuta geratu zara.

       Korridorean ile beltz laburreko neska bat, blusa horiz jantzia, kamainaren izarak tolesten ari zen. Anbar-koloreko hautsen eta gorri biziaren azpian, Jimmyk ez zuen behingoan ezagutu atearen zirrikituetatik ikusia zuen aurpegia.

       — Epa Cassie! Hau zera da... Barkatu, Miss Wilkins, hau Mr. Herf da. Esaiozu patioaren beste aldeko emakumearen kontu hori, badakizu, Sappo monjea.

       Cassandra Wilkinsek bere hizkera aldrebesaz galdetu zuen mainak eginez:

       — Ez al duzu uste Mr. Hegf emakume ikadagadgia dela?... Gauza benetan ikadagadgiak esaten ditu.

       — Besteak sumindu baino ez du nahi.

       — O, Mr. Hegf, poz handia eman dit azkenean zu ezagutzeak. Duthek zutaz mintzatu bestedik ez du egiten. Uste dut gehiegi luzatu dudala mihia. Ikadagadgizko mihiluzea naiz.

       Korridorearen beste aldeko atea ireki eta Jimmyk bere burua sudur okerreko gizon musu zuri bat bekoz beko zuela kausitu zuen; gizon hark bi tontor desberdinetan zuen bilduta bere ile gorria, lerro zuzen baten alde banatan, eta saten berdezko txabusina eta babutxa gorriak zituen.

       — Zer moduz, Cassandra? —esan zuen Oxfordeko hizkera motel eta zainduaz—. Zer berri ditugu gaur?

       — Bat ede ez, Mrs. Fitzsimmons Gdeenen telegdama bat izan ezik. Ni bihad Scadsdale-da joatea nahi du biok Gweenedy Theated-i buduz hitz egin dezagun... Bagkatu, Mr. Oglethogpe, hau Mr. Hegf da.

       Gizon ilegorriak bekain bat jaso eta bestea jaitsi zuen, eta esku bigun bat ezarri zuen Jimmyren esku baten gainean.

       — Herf... Herf... Zu ez zara ba Georgiako Herftarretakoa izango? Atlantan aspaldiko Herf familia bizi da.

       — Ez, ez dut uste.

       — Bai pena! Garai batean Josiah Herf eta biok lagun minak izan ginen. Gaur egun First National Bank-eko lehendakaria da eta Pennsylvania estatuko Scranton-eko gizonik nabarmenena; ni, berriz,... titiritero bat besterik ez naiz, txorimalo bat.

       Sorbaldak jasotzean, txabusina erori egin zitzaion ilerik gabeko bular lau, zelai bat agerian utziz.

       — Begida, Mr. Oglethogpe eta biok Kanten Kanta antzeztu behad dugu. Bedak irakudi eta nik dantza eginez antzeztuko dut. Egunen batean etodi behar duzu gude entseiuden bat ikusteda.

       — «Zure zilborrak kikara biribil bat dirudi, sekula edari beharrik ez baitu; zure sabelak gari-multzo bat dirudi, liliz inguratua...»

       — O, utzi hodi beste batedako —hortzen artean barre egin zuen emakumeak, hankak estutzen zituen bitartean.

       — Jojo, itxi ate hori —esan zuen neska-ahots sakon, lasai batek gelaren barrualdetik.

       — O, Elaine gajoa, lo egin nahi du-eta... Poz handia eman dit zu ezagutzeak, Mr. Herf.

       — Jojo!

       — Bai, maitea.

       Emakume haren ahotsak ikara eman zion Jimmyri, bere baitan nagusi zen logalearen hesi gandutsua zeharkatuz. Hantxe zegoen, korridore ilunean kikilduta, Cassieren ondoan eta hitzik egin gabe. Kafeak eta ogi-xigortuak isuritako usaina nonbaitetik iragazia zen. Haien atzean, Ruth irten zen.

       — Jimmy, prest nago... Ez dakit ezer utzi dudan ahaztuta.

       — Niri berdin dit, ni goseak akabatzen nago.

       Jimmyk sorbaldatik heldu eta eztiki bultza egin zion aterantz.

       — Ordu biak dira.

       — Tira, adio, Cassie, seiak aldera deituko dizut.

       — Oso ondo, Duthy... Poz handia eman dit zu ezagutzeak, Mr. Hegf.

       Atea ixteaz batera Cassieren hizkera bihurria eten zen.

       — A, Ruth, leku honek kirioak dantzan jartzen dizkit.

       — Tira, Jimmy, ez zaitez pipertu jan beharra duzulako.

       — Baina esadazu Ruth, zer arraio da Mr. Oglethorpe? Ez dut sekula halakorik ikusi.

       — Zer? Ogle bere zulotik irten al da?

       Ruthek barre-algara bat jaregin zuen. Eguzki-argi lausoaren pean irten ziren kalera.

       — Esan al dizu adar nagusitik zetorrela... badakizu... Georgiako Oglethorpetarrengandik?

       — Eta ile gorri beltzeko emakume xarmangarri hori al du bere emaztea?

       — Hara bestea! Elaine Oglethorpek ile gorrixka du, eta hain xarmangarria ere ez da... Neskato bat besterik ez da eta dagoeneko oso-oso gora heldu da, arraioa! Eta dena halako saio arrakastatsu bat izan zuelako Peach Blossoms-en. Badakizu, mundu guztia txoratzen jartzen duten neskato polit fin horietako bat. Baina antzezten badaki jakin.

       — Lotsagarria da berak morroi hori izatea senartzat.

       — Oglek ahal izan duen guztia egin du Elaine aurrera ateratze aldera. Berarengatik izan ez balitz, koruan egongo zen oraindik...

       — Ederra eta piztia.

       — Piztia bai... Kontuz ibili, Jimmy, inoiz begitan hartzen bazaitu.

       — Zergatik?

       — Tipo arraroa da, oso arraroa.

       Tren jaso batek eguzki-argi marratua suntsitu zuen euren buru gainean. Jimmyk Ruthen ahoa ikus zezakeen, hitzak osatzen ari zela.

       — Begira! —deiadar egin zuen gutxituz zihoan zalaparta hura baino ozenkiago—, goazen campusera brunch-a jatera eta gero Palisades aldera paseoan ibiltzera.

       — Ai Jimmy, ez duzu parerik! Zer da brunch-aren kontu hori?

       — Zuk gosaldu eta nik bazkaldu egingo dugula esan nahi du.

       — Barrez lehertzekoa izango da.

       Barre-algaretan itota, Ruthek besotik heldu zion. Bidean aurrera, zilarrezko saredun zorroak ukondoaren kontra jotzen zuen.

       — Eta nor da Cassie, Cassandra misteriotsua?

       — Ez zenioke barrerik egin beharko, on hutsa da-eta... Kanitxe zuri zantar hori izango ez balu sikiera... Bere logelan izaten du beti, handik atera gabe, eta kriston kiratsa botatzen du. Cassiek nirearen ondoko gela du. Gainera, a zer-nolako senargaia duen! —Ruthek inozoki egin zuen barre—. Kanitxea baino okerragoa. Elkarrekin ezkontzekoak dira eta gizonak beretzat hartzen du gajoaren diru guztia. Jainkoaren izenean, ez esan inori!

       — Nik ez dut, bada, nori esanik.

       — Eta Mrs. Sunderland ere badago...

       — A bai, komunean sartzean erdikusi dudala uste dut. Emakume zahar bat, txabusina eta lotarako txano arrosa batekin.

       — Jimmy, harritu egiten nauzu... Beti galtzen ditu ordezko hortzak —hasi zen Ruth.

       Tren jaso batek isilarazi zituen gainerako hitzak. Jatetxeko atea haien atzean ixteaz batera, gurpilek errailen gainean sortutako zalaparta itota gertatu zen.

       Musika-banda bat «When it's Appleblosson Time in Normandee» kanta jotzen ari zen. Kontrargitan, leku hura kezko kiribilez beterik ageri zen. Orobat, paperezko apaingarriak eta ondoko iragarkiak nonahi ziren: EGUNEKO OSTRAK, JAN TXIRLAK ORAIN, DASTATU FRANTSES ERARA PRESTATUTAKO GURE MUSKUILU GOZOAK (Nekazaritza Departamenduak gomendaturik). TXULETAK GOIAN zioen letra gorridun kartel baten azpian eseri ziren eta Ruthek Jimmyri ogi-makilatxo batez kartel hura seinalatu zion:

       — Jimmy, uste al duzu egokia dela eskalopea jatea gosaritarako? Baina, lehenengo eta behin, nik zera nahi dut: kafea, kafea, kafea...

       — Nik zerra txiki bat jango dut tipularekin.

       — Ez, nirekin arratsaldea emateko asmorik baduzu behintzat, Mr. Herf.

       — O, ederki, zure agindutara jartzen ditut neure tipulak, Ruth.

       — Horrek ez du esan nahi musurik ematen utziko dizudanik.

       — Nola? Palisades-en?

       Ruthen irribarre inozoa barre-algara bihurtu zen. Jimmy lotsagorritu egin zen.

       — Inoiz ez diot berorri halakorik eskatu —izan ziren bere hitzak.

 

 

       Eguzki-argia lastozko kapelaren hegal batean zituen zulo txikietatik sartzen zen tantaka, neskaren begitartea bustiz. Azkar zihoan urrats laburrak eginez, bere gonaren meharra zela eta. Zeta mehea zeharkaturik, eguzkiak kili-kiliak eragiten zizkion, bizkarra ferekatzen zion esku bat bailitzan. Giro sargorian kaleak, dendak, igandeko jantzia zeraman jendea, lastozko kapelak, itzalkinak, tranbiak eta taxiak distiraz blai sortzen ziren haren inguruan, metalezko bizar-xaflen artetik balebil bezala. Neskak aurrera egiten zuen, itsumandoka, zarata kirrinkarien nahaspilan zehar.

       Lincoln Square-n, neska bat astiro zihoan bere zaldi zuriaren gainean. Gaztaina-koloreko adatsa zuen, gorabeherarik gabeko izur faltsuetan bildua, dilindan, zaldiaren zerra gainean eta urre-antzeko bordatuz egindako zaldi-estalkiaren gainean, non letra berdez eta puntu gorri biziz idatzita DANDERINE irakur baitzitekeen. Dolly Warden motako kapela berde bat zuen, luma gorri bizi batez hornitua. Eskubabes zuriko esku batez airoski eragiten zien bridei; beste eskuak, aldiz, urrezko heldulekuarekiko zigor bat astintzen ziharduen.

       Ellenek neska ikusi zuen bere aurretik igarotzean. Gero, lur-zerrenda berde bat urrutitik begietsiz, kale-buru bat hartu eta parkera heldu zen. Mutil batzuk beisbolean ari ziren, belar zapaldu-usaina zabalduz. Itzalpeko jarlekuetatik bat bera ere ez zegoen libre. Autoen errepidearen bihurgune batetik igarotzean, Elleni takoi zorrotzak beherantz hasi zitzaizkion, asfaltoan barna. Hankak zabal-zabalik, bi marinel eguzkitan zeuden, jarleku batean etzanda. Ellen haien aurretik pasatzean batek musua emateko keinua egin zuen ezpainez; marinelaren begi irrikatsuak sumatu zituen bere lepoan, iztarretan eta orkatiletan iltzaturik. Ahaleginak egin zituen ibiltzean aldakak hainbeste ez kulunkatzeko. Bidexkan zehar, zuhaixketako hostoak ardaiturik zeuden. Eguzkiak argiztatutako eraikin batzuek parkea zedarritzen zuten hegoaldean eta ekialdean; mendebaldean, berriz, eraikinak moreak ziren, itzalez zipriztinduak. Dena zen garra, izerdia, hautsa; dena ere poliziek eta igandeko jantziek estutua. Zergatik ez ote zuen tren jasoa hartu? Ellenek lastozko kapelarekiko mutil gazte baten begi beltzei so egin zien, zeinak, ia-ia espaloia ukituz, Stutz turismo-kotxe gorri bat gidatzen baitzuen. Bere begiek Ellenerenetan izarniatu egin zuten. Mutilak burua atzerantz eramanez, irribarre egin zion, irribarre aldrebesa, eta halako moldez aurreratu zituen ezpainak non Ellenek haien ukitua sumatu baitzuen bere masailean. Mutilak galga sakatu eta atea eskuaz ireki zuen. Ellenek begiak indarrez kliskatu eta, kokotsa gorantz, aurrera egin zuen. Bi uso, iduneko berde metalikoa eta koralezko hankak zituztenak, Elleneren bidetik baztertu ziren ahateen ibilkeraz. Agure batek urtxintxa bat limurtu nahi zuen poltsa bateko kakahueteak jan zitzan.

       Goitik beheraino berdez jantzita, zaldi zuri baten gainean zihoan Bataloi Galduko Dama... Berdea, berdea, danderinea... Lady Godiva, ile-mataza bikain batez hornitua...

       Sherman jeneralaren urrezko estatuak arreta etenarazi zion. Lipar batez gelditu egin zen nakarrak bezala diz-diz egiten zuen Plaza hotelari behatzeko... «Bai, horixe dun Elaine Oglethorperen etxea...». Washington Square-ko autobus batera igo zen. Igande arratsaldean, Bosgarren Etorbidea arrosaz jantzirik luzatzen zen, hautsez beterik, dardarati. Gerizpean, kapela luzea eta lebita zeramatzan gizon bat zegoen. Itzalkinek, uda-jantziek, lastozko kapelek dir-dir egiten zuten eguzkitan; izan ere, han eguzkiak, lauki distiratsuak sortaraziz, etxeen goiko leihoetan izarniatzen zuen, argizko islak limusinen eta taxien pintura gogorraren gainean pausatzen ziren bitartean. Usain berezia zegoen airean, gasolinak, asfaltoak, mendak eta talko-hautsek isuria. Bikoteak autobuseko jarlekuetan bil-bil eginda ibiltzen ziren, han-hemenka higituz eta elkarri talka eginez; eta, horrela, oharkabean, giroari perfume-usain halako bat eransten zioten. Erakusleiho batean koadroak, gaztaina-koloreko tapizak eta antigoaleko aulki bernizatuak erakusgai zeuden, kristalen atzean. St. Regis. Sherry's. Bere aldemeneko gizonak botinak eta eskularru horiak zituen. «Denda bateko sail-arduradunen bat, seguru asko». St. Patrick elizaren parean pasatzean, argitzalean irekita zeuden ate batzuetatik zetorren intsentsu-usain nabarmenari antzeman zion. Delmonico's. Ellenen aurrean, mutil gaztea besoa limurtu nahian zebilen, disimuluan, aldameneko neskaren bizkar franela grisezkoan zehar.

       — Zorte zikin ustela Joe gizajoarena! Hemeretzi urte besterik ez baditu ere, ezkondu egin behar izan du.

       — Benetan uste al duzu zorte txarra izan duela?

       — Myrtle, ez naiz gutaz ari.

       — Nik apustu egingo nuke baietz. Eta, gainera, inoiz ikusi al duzu neska hori?

       — Nik apustu egingo nuke ez dela berea.

       — Zer?

       — Umea.

       — Billy, a ze mihi pozoitsua zurea!

       Berrogeita Bigarren Kalea. Union League Club-ean.

       — Oso bilera dibertigarria izan zen, oso dibertigarria... Denak zeuden han. Behingoagatik, hitzaldiak oso atseginak izan ziren. Lehengo garaiak ekarri zizkidaten gogora —karraka egin zuen norbaiten ahots landuak haren bizkar atzetik.

       Waldorf-a.

       — Banderak ez al dira politak, Billy?... Hain bitxia den bandera hori Siam-eko enbaxadoreagatik da, hementxe hartu du-eta ostatua. Gaur goizean irakurri dut egunkarian.

       Zu eta biok, laztana, bereizten garenean, zure ezpain gainean ezarriko dut ezin adierazizko neure azken musua eta alde egingo... bihotza, hotza, zotza... poza, arroza, airosa... Zu... Zu eta biok, laztana...

       Zortzigarren Kalea. Autobusetik jaitsi eta Brevoort-eko beheko pisuan sartu zen. George eserita zegoen, zain, atea atzean zuela, karteraren hesgailua behin eta berriro itxi-irekika.

       — Tira, Elaine, bazenuen garaia etortzeko. Jende gutxirengatik emango nituzke nik hiru ordu laurden zain.

       — Ez egin errietarik niri. Primeran pasatu dut. Urteak ziren hain ondo pasatzen ez neula. Egun osoa izan dut neuretzat eta oinez etorri naiz 105. kaletik 59.era, parkean zehar. Jende xelebrez beteta zegoen.

       — Nekaturik egon behar duzu.

       Mutilaren begitarte meheak, non begi distiratsuak zimur antzemangaitzen sare batean atzituak baitzituen, aurrera zegien atergabe, neskaren aurpegirantz, bapore baten branka irudi.

       — Oker ez banago, egun osoan bulegoan eman duzu.

       — Bai, auzi zahar batzuk birraztertzen ibili naiz. Ezin naiz inorengan fidatu lanik errazena, egunerakoa, egiteko ere. Hortaz, neuk neure kasa egin behar dut.

       — Ba al zenekien nik ziurtzat nuela hori esango zenidala?

       — Zer?

       — Hiru ordu laurdeneko itxaronaldiarena.

       — Zuk gehiegi dakizu beti, Elaine... Pastarik nahi al duzu tearekin?

       — Baina nik ez dakit ezertxo ere, horixe da arazoa... Nik uste limoi apur bat hartuko dudala.

       Edontziek txintxin egin zuten haien inguruan.

       Zigarroen ke urdinean zehar aurpegiak, kapelak eta bizarrak higitzen ziren, ispiluetan isla berdexkak sortaraziz.

       — Baina laztana, hau betiko konplexua besterik ez da. Beharbada hori egia izango da gizonen kasuan; emakumeei dagokienez, ordea, ez du ezer esan nahi —esan zuen emakume baten ahots burrunbariak ondoko mahaitik.

       — Zure feminismoa hesi gaindiezin baten modukoa da —gaineratu zuen gizon baten ahots lakar eta zehatzak—. Neurekoi hutsa naizela? Jainkoak daki nolako sufrimenduak ekarri dizkidan horrek.

       — Arima arazten duen sua, Charley...

       George hizketan ari zen Elaineren begirada erakarri nahian.

       — Zer moduz Jojo ospetsua?

       — O, ez dezagun horretaz hitz egin.

       — Zenbat eta gutxiago hitz egin horretaz, orduan eta hobeto, ezta?

       — Begira, George, ez dut nahi zuk barre egiterik Jojoren kontura, azken batean, nire senarra da dibortzioak bereizten gaituen arte... Ez dut nahi zuk barre egiterik. Nolanahi ere, zu zakarregia eta lañoegia zara bera ulertzeko. Jojo oso gizon berezia da, tragiko samarra.

       — Jainkoaren izenean, ez dezagun senarrez eta emazteez hitz egin. Garrantzitsuena zera da, Elainetxo, zu eta biok hemen gaudela eserita eta inork ez gaituela gogoitarazten... Esan, noiz ikusiko dugu berriro elkar, egiaz elkar ikusi, egiaz...?

       — George, ez al gara «egiazalegi» jartzen ari? —barre egin zuen Elainek eztiki, katilutik edaten ari zela.

       — Nik, bada, gauza asko esan nahi dizkizut, gauza asko galdetu... Elainek irribarretsu begiratu zion, haginkada sartu berria zion marrubizko pasteltxo bat erpuruaren eta hatz erakuslearen artean kulunka erabiliz.

       — Horrela jokatzen al duzu bekatari gizajo bat akusatuen jarlekuan duzunean? Nik uste nuen zera zela... Non egon zinen zu otsailaren hogeita hamaikako gauean?

       — Ez, ni serio ari naiz, baina zuk ezin duzu ulertu edo ez duzu ulertu nahi.

       Mahai ondoan gizon gazte bat zuten eurei beha, zutik, kulunka txiki bat egiten zuela.

       — Epa, Stan, nondik demonio atera zara zu? —esan zuen Baldwinek begiak goratuz, irribarrerik egin gabe.

       — Badakit, Mr. Baldwin, oso zakarra naizela, baina axola al zaizu ni zure mahaira esertzen banaiz lipar batez? Norbait dabil nire bila, nik ikusi nahi ez dudan norbait. Jainkoarren, ispilu hori! Tira, ez dira niregana etorriko, zurekin ikusten banaute.

       — Miss Oglethorpe, hau Stanwood Emery da, gure abokatu-bulegoko bazkide nagusiaren semea.

       — O, niretzat oso pozgarria da zu ezagutzea, Miss Oglethorpe. Nik bart ikusi zintudan; zuk, ordea, ez ninduzun ikusi.

       — Antzerkira joan al zinen?

       —Eszenatokira irteteko zorian egon nintzen. Zu eder-ederra zeunden, nire ustez.

       Gizonak azal gorrixka eta beltzarana zuen, baita begi urduriak ere, eta haietatik hurbil sudur zorrotz eta delikatua. Bere aho handia ez zen sekula ere geldirik egoten eta bere ile izurra, gaztaina-kolorekoa, txukun-txukuna. Ellen bat eta besteari begira geratu zen, bere baitan barreka. Hirurak oso zurrun zeuden, euren aulkietan eserita.

       — Gaur arratsaldean dama danderinea ikusi dut —esan zuen Ellenek—, eta berealdiko zirrara eragin dit. Halaxe irudikatzen nuen nik dama handi bat zaldi baten gainean.

       — Eraztunak atzamarretan eta ezkilak behatzetan. Eta mina zernahi bazterretara zabalduko du, aurrera egin arau —errezitatu zuen buruz eta azkar Stanek, ahapean hitz eginez.

       — Hori musika da, ezta? —galdetu zuen Ellenek barreka—. Ni txantxetan ari naiz beti.

       — Eta zer moduz unibertsitate hori? —galdetu zuen Baldwinek ahots lakarrez, batere adeitasunik gabe.

       — Betiko lekuan dago, nik uste —esan zuen Stanek lotsagorriturik—. Su emango ahal diote ni hara heldu aurretik!

       Altxatu egin zen.

       — Barkatu, Mr. Baldwin... Muturra barruraino sartu dut behar ez zen lekuan.

       Ellerengana jiratzean, emakumeak atzeman zuen haren ahotik zerion whisky-usaina.

       — Barkatu, mesedez, Miss Oglethorpe.

       Oharkabean Ellenek eskua luzatu eta esku ihar mehe bat topatu zuen, berea indarrez estutuz. Stan urrats luzeak eginez urruntzen ari zen, zinbulu-zanbulu urrundu ere, eta, halako batean, zerbitzari batekin behaztopa egin zuen.

       — Ezin dut tipo deabru hori ulertu —esan zuen ziplo Baldwinek—. Emery gizajoa etsita dago. Ez da batere tontoa eta nortasun handia du eta hori guztia, baina edan besterik ez du egiten eta kriston iskanbilak sortu... Nik uste dut behar duena lan egitea eta baloreen zentzua eskuratzea dela. Diru gehiegi, horixe da unibertsitateko mutil gehienen galgarria. Tira, Elaine, Jainkoari eskerrak, orain gu berriro bakarrik gaude. Nik bizitza osoa eman dut lanean, hamalau urtez geroztik. Iritsi da dena bazterrean uzteko garaia, bolada batean behintzat. Bizi egin nahi dut eta bidaiatu eta zoriontsua izan. Ezin dut hiriko bizimodu eroa eraman lehen bezala. Tentsioa arindu beharra daukat... Hortxe sartzen zara zu.

       — Nik ez dut inoren ihes-tutua izan nahi —esan zuen barreka begiak txilotuz.

       — Atera gaitezen gaur arratsaldean hiritik. Edozein leku da ona. Egun osoa bulegoan eman dut, lanean ito beharrez. Izan ere, nik igandeak gorrotatu egiten ditut.

       — Eta nire entseiua?

       — Zu gaixorik egon zintezke. Taxi bati deituko diot.

       — Jojo hemen dago, alajaina!... Epa, Jojo! —Ellenek bere eskularruak astindu zituen buru gainetik.

       Aurpegia hautseztatutik eta, lepo luzearen gainean, ahoan irribarre ondo ikasitako bat erakusten zuelarik, John Oglethorpek aurrera zegien mahai beteen artean. Zerrenda beltzekiko antzeko eskularruen barnean estu-estu, eskua luzatuz zihoan.

       — Zer moduz, maitea? Hau da sorpresa eta atsegina!

       — Elkar ezagutzen duzue, ezta? Hau Mr. Baldwin da.

       — Barkatu tartean sartzen banaiz... zera... tête a tête honetan.

       — Bai zera! Eseri, highball bat edango dugu... Zu ikusteko irrikan nengoen, Jojo, benetan... Horretaz ari garela, gaur gauean ezer egiteko ez baduzu, etorri salto batean antzokira, unetxo baterako besterik ez bada ere. Entzuidazu nire papera irakurtzen eta, gero, esaidaizu zer iruditzen zaizun.

       — Bai noski, laztana, ezerk ez dit atsegin handiagorik emango.

       Kirioak dantzan, George Baldwingek atzerantz egin zuen, aulkiaren bizkarrari helduz.

       — Zerbitzari... —eta hitzok halako doinu metaliko sarkor batez ahoskatu zituen—, hiru Scotch highballs azkar, mesedez.

       Oglethorpek kokotsa bere makilaren zilarrezko heldulekuan ezarri zuen.

       — Konfiantza, Mr. Baldwin —ekin zion—, senar-emazteen arteko konfiantza oso gauza ederra da. Lekuak eta denborak ez diote inola ere eragiten. Gutako bat Txinara makina bat urtetarako joango balitz ere, elkarren arteko adiskidetasuna ez litzateke inola ere aldatuko.

       — Badakizu, George, Jojori zera gertatzen zaiola, gaztetan Shakespeare neurriz gora irakurri zuela. Alde egin beharra daukat, bestela Merton-ek erretolika ederra botako dit berriro... Hitz egin dezatela gero industriako esklabotzaz. Jojo, hitz egiozu berdintasunari buruz.

       Baldwin altxatu egin zen. Ahalke amini bati antzeman zekiokeen masailetan.

       — Utziko al didazu zurekin antzokira joaten? —esan zuen hortzak estutuz.

       — Sekula ez diot inori uzten nirekin inora joaten... Eta zu, Jojo, ez edan gehiegi, ni antzezten ikusteko asmorik baduzu, behintzat.

       Bosgarren Etorbidea arrosa eta zuria ageri zen hodei arrosa eta zurien azpian; haize fina zebilen, freskoa zirudiena tabakoaren keak eta koktelek sortarazitako itobeharraren eta solasaldi gogaikarriaren ondoren. Esku bati eraginez, Ellenek taxilarien arduradunari agur egin zion irribarretsu. Gerora, bi begi urdurirekin topo egin zuen: bereetan finkatuta zituen, serio, kopeta soildu xamarreko aurpegi beltzaran bat sorleku zutela.

       — Zure zain nengoen. Utziko al didazu zu inora eramaten? Ford-a izkinan dut... Mesedez.

       — Baina antzokira besterik ez noa. Entseiua dut.

       — Ederki; ondo baderitzozu, haraino eramango zaitut.

       Pentsakor, Ellen eskularru bat janzten hasi zen.

       — Tira, konforme, baina traba handia eragingo dizut.

       — Baita zera ere... Hementxe dago, izkinaren beste aldean... Oso zakarra izan naiz zuri horrela oldartuta, ezta? Baina hori beste kontu bat da... Nolanahi ere, zu ezagutu ahal izan zaitut. Nire Ford-ak Dingo du izena, baina hori ere beste kontu bat da...

       — Polita da beti gazte-jiteko norbait ezagutzea. New Yorken ez dago gazte-jiterik duenik.

       Motorea martxan jartzeko makurtzeaz batera, aurpegia gorri bizi ipini zitzaion.

       — O, ni gazte-gaztea naiz, gazteegia aukeran.

       Motoreak zerbait zezeldu zuen eta gero, marrumaka hasi zen. Stan ziztuan sartu zen kotxe barruan eta, besoa luzatuz, estarterra kendu zuen.

       — Ez nintzateke harrituko bidean geldiaraziko bagintuzte. Isilgailua aske dut eta erortzeko zorian dago.

       Hogeita Hamalaugarren Kalean, zaldi zuri baten gainean errepidea astiro-astiro zeharkatzen ari zen neska bat ikusi zuten; gaztaina-koloreko adatsa zuen, gorabeherarik gabeko izur faltsuetan bildua, dilindan, zaldiaren zerra gainean eta urre-antzeko bordatuz egindako zaldi-estalkiaren gainean, non letra berdez eta puntu gorri biziz idatzita DANDERINE irakur baitzitekeen.

       — Atzamarretan eraztunak ditu —esan zuen kantuka, bozina jotzen zuela— eta behatzetan ezkilak. Neskak zahiaren gaitza sendatuko du, nonahi ere sortzekotan.

 

 

Bigarren atala

Istmoko Jack Zangoluzea

 

Eguerdia Union Square-n. Dena salgai. Helbide-aldaketa. SEKULAKO HUTSEGITEA EGIN DUGU. Hautsez betetako asfalto gainean belauniko, mutikoek distira ematen zieten zapatei, zapata baxuei, koloretako oinetakoei, botoiekiko zapatei, oxford-ei. Eguzkiak distira egiten zuen kardabera bailitzan, distira atera berria zuten zapata bakoitzaren puntan. Hemendik zen, lagun, jauna, andereñoa, andrea, dendaren atzealdean fantasia ehunaren diseinu berriak. Goreneko kalitatea, behereneko salneurriak... Jaunak, andereñoak, andreak... SEKULAKO HUTSEGITEA EGIN DUGU. Helbide-aldaketa.

Eguerdiko eguzkiak kiribilak marrazten zituen chopsuey usaineko giro nahasian gaindi. Sordinaz jotako musika kiribilkariak Hindustan zekarkigun gogora. Mutilak fooyong-a jaten zuen, neskak chowmein-a jaten zuen. Aho beterik egiten zuten dantza. Soineko urdin mehe bat jantzi beltz leun baten kontra marruskaturik, kizkur horailizunak ile beltz leunaren kontra estutuz.

Hamalaugarren Kalean behera. «Aintza, Aintza, armada dator»; neskak urrats luzeak emanez. Aintza, Aintza, lauko lerrotan. Bazetorren Salbazio Armadako musika-banda, distiratsu, itsas urdin.

Goreneko kalitatea. Behereneko prezioa. Helbide-aldaketa. SEKULAKO HUTSEGITEA EGIN DUGU. Helbide-aldaketa.

 

       Liverpool-etik, Raleigh bapore britainiarra, Kettlewel kapitaina; 933 bal, 881 kutxa, 10 saski, 8 oihal-fardel; 57 kutxa, 89 bal, kotoizko haria zuten 18 saski; 156 feldro-bal, 4 amianto-bal, 100 bobina-zaku...

       Joe Harlandek makinaz idazteari utzi eta gora begiratu zuen, sabaira. Atzamar-puntak minduta zeuzkan. Urahiak, manifestuek eta mahuka hutsik zeuden gizonek isuritako zahar-usaina nagusi zen bulego hartan. Leihotik patioko horma ilunaren zati bat ikusi zuen eta leiho batetik, begirik kendu gabe, bisera berdedun gizon bat beha zegoen, inozoki. Bulegoko mutilak ohar bat utzi zuen bere mahaiaren ertzean: «Mr. Polloc-ek 5:10etan ikusi nahi zaitu». Zintzurra uzkurtu egin zitzaion. «Kale gorrira botako nau». Bere atzamarrek berriro ekin zioten tekleatzeari:

       Glasgow-tik, Delft bapore holandarra, Tromp kapitaina; 200 bal, 123 kutxa, 14 upela...

       Joe Harland alderrai ibili zen Battery-n zehar harik eta hutsik zegoen jarleku bat topatu zuen arte; hara inguratu eta astunki eseri zen bertan. Jersey-ren atzean, eguzkia azafrai-koloreko lurrun kalapitatsuan barna hondoratzen ari zen. «Tira, hau amaitu egin duk». Eguzki-sartze hari begira geratu zen, luzaro geratu ere, haginlari-kontsultategi bateko koadroa balitzan. Handik igarotzen ari zen atoiontzi batetik kezko zirimola izugarriak altxatzen ziren, beltz eta gorrimin, untzitik gora kiribilka igoz. Joe eguzki-sartze hari begira zegoen, zain. «Hara, hemezortzi dolar eta berrogeita hamar zentabo nitian nik lehen, ken gelaren sei dolarrak, garbitegiaren dolarra eta laurogeita lau zentaboak eta Charley-ri zor dizkiodan lau dolar eta laurogeita hamar zentaboak; guztira, zazpi dolar eta laurogeita lau zentabo, hamaika dolar eta laurogeita lau zentabo, hamabi dolar eta hogeita hamalau zentabo kentzen baditut hemezortzi dolar eta berrogeita hamar zentabotatik, sei dolar eta hamasei zentabo. Horixe duk daukadana. Hiru egun ditiat lana aurkitzeko, ezertxo ere edan gabe emanez gero. Ene Jainkoa, aldatuko al zaidak inoiz zortea! Lehen nik zoria on xamarra izaten nian». Belaunetan dardarizoa zuen eta sabelaren goialdea irakiten zeukan. «Porrot ederra hire bizitza, Joseph Harland. Berrogeita bost urte eta ez lagunik, ez dirurik, hire egunak alaitzeko».

       Belak triangelu gorrizta bat zirudien, ontziak zementuzko pasealekutik urrats gutxi batzuetara aurtzatu zuenean. Ezpeleta beste aldera aldatzeaz bat, mutil bat eta neska bat batera makurtu ziren. Beltzaran zeuden bi-biak eta ile horia zuten, atari zabalean ibiltzearen ondorioz koloregabetua. Untzia badiako itzal gorrixken artetik desagertzen ari zela, Joe Harlandek ausiki egin zien bere ezpainei, malkoei eustearren. «Ene Jainkoa, zerbait edan beharra zaukaat».

       — Hau bai delitua! Hau bai delitua! —zioen behin eta berriro ezkerretara zuen gizonak. Joe Harlandek burua jiratu zuen; gizonak zimurrez beteriko aurpegi gorria zuen, eta zilar-koloreko ilea. Bi atzamar lohiren artean egunkari baten antzerki-sailaren orriari eusten zion, teink.

       — Begira neska aktore pinpirin hauek! Erdi biluzik azaltzen ez dituk ba! Zergatik ez ditek bat bakean uzten?

       — Ez duk gogoko euren argazkiak ikustea egunkarietan?

       — Berriro zioat: Zergatik ez ditek bat bakean utziko?... Batek lanik ez badu, batek dirurik ez badu, zioat nik: Zertarako balio ditek gauza horiek?

       — Jende askori gustatzen zaiok egunkarietan horrelako argazkiak ikustea, esaterako, niri neuri, garai batean...

       — Garai batean lana zegoan... Orain ez duk lanik? —purrust egin zuen bortizki.

       Joe Harlandek ezetz egin zuen buruaz.

       — Orduan, zer arraio dela eta? Bat bakean utzi beharko liketek, ezta? Lanik ez elurra etorri arte, orduan kaleak palaka garbitzeko lanak hasiko dituk eta.

       — Ordura arte zer egingo duk hik?

       Agureak ez zuen erantzun. Berriro egunkaria zegoen lekura makurtu, orrian begiak finkatu eta murmurikatu zuen:

       — Erdi biluzik zaudek guztiak, hau delitua duk, esan diat ba.

       Joe Harland altxatu eta aldendu egin zen handik.

       Kasik gaua zen; belaunak zurrun zituen luzaro eserita egon izanaren ondorioz. Tirriki-tarraka aurrera zihoan bitartean ohartu zen gerrikoak sabel puztua estutzen ziola. «Gerra-zaldi gizajoa! Hik pare bat zurrut behar dituk hire gauzei buruz pentsatzeko». Ate birakarietatik halako garagardo-usain zehaztugabe bat zetorren. Barrualdean, zerbitzariaren aurpegiak madari gorrixka bat zirudien, kaobazko apal eroso baten gainean ezarria.

       — Atera whisky bat.

       Whiskyak, bero eta lurrintsua, kiskali egin zion eztarria. «Honek bizi-indarra ematen zidak, bai horixe!». Edaria bukatu ez bazuen ere, barrara hurreratu eta urdaiazpiko-otarteko txiki bat eta oliba bat jan zituen.

       — Beste whisky bat, Charley. Honek bizi-indarra ematen zidak. Denbora gehiegi eman diat ezertxo ere edan gabe; horixe gertatzen zaidak niri. Ni horrela ikusita ez huke sinetsiko, lagun, lehen Wall Street-eko Aztia deitzen zidatela; hori giza aferetan zorteak duen aparteko garrantziaren beste erakusgarri bat baino ez duk... Bai jauna, atseginez. Gora osasuna eta doala pikotara zoritxarra! Honek bizi-indarra ematen zidak, bai horixe! Tira, nik esango nikek zuen artean ez dagoela bat bera ere sekula espekulazioren batean sartu ez denik, eta, esan, zuetako zenbat ez dituk etsia harturik atera? Horra hor giza aferetan zorteak duen aparteko garrantziaren beste erakusgarri bat. Baina ez nire kasuan, jaunak, nik hamar urtez jokatu diat Burtsan, hamar urtez, gau eta egun lan eginda, ez diat negozio bat bera ere begien bistatik galdu, eta hamar urtez hiru aldiz baino ez diat egin kale, azken aldia kontuan hartu gabe. Jaunak, sekretu bat esango dizuet, garrantzi handiko sekretu bat... Charley, atera beste erronda bat nire lagun on hauentzat, nik ordainduko diat, eta hik ere edan zerbait... Ene, a ze kilimak eragiten dituen... Jaunak, giza aferetan zorteak duen aparteko garrantziaren beste erakusgarri bat. Jaunak, nire zortearen sekretua... egiazkoa duk, benetan diotsuet; baina zuek egiaztatu behar duzue hori, garai hartan argitaratutako egunkari, artikulu, aldizkari eta hitzaldietan. Gizon batek, alproja batek, gero ikusi ahal izan nuenez, nire bizitzari buruzko detektibe nobela idatzi zian, Arrakastaren sekretua izenekoa; gaia aztertu nahi izanez gero, liburu hori New Yorkeko biblioteka publikoan eskuragarri duzue... Nire arrakastaren sekretua zera zuan... Eta zuek horren berri duzuenean zeuekiko barre egin eta esango duzue: «Joe Harland mozkortuta zagok, Joe Harland inozo hutsa duk...». Barre egingo duzue, bai... Lehenago esan dizuedanez, hamar urtez ibili ninduan irabazien tarteekin lanean, di-da erosten nian eta sekula entzunak ez nituen izenen akzioetan ipintzen nian neure dirua eta beti irabazten nian. Diru pila eskuratu nian. Lau banketxe nitian eskura. Azukrearen eta gutapertxaren negozioan sartu ninduan buru-belarri, nire garaiari aurrea hartuz. Baina zuek irrikan zaudete nire sekretua jakiteko, inoiz erabilgarri izango zaizuelakoan... Inola ere ez... Zeta urdinezko gorbata bat zuan, amak txikitan egin zidana... Ez egin barre, arraioa... Ez, ez dizuet adarra jo nahi. Zortearen aparteko garrantziaren beste erakusgarri bat baino ez duk. Beste lagun batekin mila dolar Louisville-ko eta Nashville-ko tituluetan arriskatu nituen egunean, gorbata hura nian jantzita. Hogeita bost minututan hogeita bost puntu egin zitean gora. Hura izan zuan hasiera. Gero, pixkanaka-pixkanaka ohartu ninduan gorbata lepoan ez nuen guztietan dirua galtzen nuela. Zahar-zaharra eta zirpiltsua zenez, poltsikoan eramaten saiatu ninduan. Alferrik. Jantzita eraman behar nian, ulertzen didazue?... Ondoren datorrena betiko kontua duk, jaunak... Neska bat zegoan tartean eta nik maite nian, arraioa! Erakutsi nahi izan nioan ni berarengatik edozer egiteko prest nengoela eta eman egin nioan gorbata. Nik itxura egin nian txantxetan ari banintz bezala eta barre egin nian, kar, kar, kar. Berak esan zian: «Ez du ezertarako balio, guztiz zirtzildurik dago»... hartu eta di-da sutara bota zian... Beste erakusgarri bat... Aizak, lagun, beste zurrut batera gonbidatuko nauk? Ustekabean gaur arratsaldean fondorik gabe nagok... Eskerrik asko, jauna. A ze indarra ematen duen!

 

 

       Metroko bagoi jendetsuan mutil mezularia zihoan, Mary Garden usaina zuen emakume luze ilehori baten bizkarraren kontra estu-estu eginda. Ukondoak, fardelak, sorbaldak, ipurmamiak han-hemenka higitzen ziren, tren expres kirrinkariak emandako astinaldietan elkar topeka. Kolpe bat hartuta, beraren Western Union kapela izerditsua buruaren beste aldera joan zitzaion. «Nik horrelako emakume bat banu, horrelako emakume bat, merezi izango likek inork trena geldiaraztea, argiak itzaltzea eta trena deskarrilatzea. Nik neure egin nezakek emakume hori, horretarako kemenik eta sosik izanez gero». Trenaren abiadura mantsotu zenean emakume ilehoria haren gainean erori zen. Begiak itxi eta arnasari eutsita, haren sudurra emakumearen lepoan iltzatu zen, bortizki. Trena gelditu egin zen. Jendetzak bultzaka atera zuen mutila bagoitik.

       Zorabiaturik, balantzaka igo zen kaleraino, non etxeen argiak klisk-klask ari baitziren. Upper Broadway jendez beterik zegoen. Laurogeita Hamaseigarren Kalearen kantoian marinel batzuk, binakako edo hirunakako taldetan banaturik, nagikerian zebiltzan. Gozotegi batean bi otarteko jan zituen, bata urdaiazpikoarena eta bestea foie-grasena. Dendako emakumeak gurin-koloreko ilea zuen, metroko emakumearena bezalakoa, baina gizenagoa eta zaharragoa zen. Artean bigarren otartekoaren azala murtxikatzen ari zelarik, igogailuan sartu eta Lorategi Japoniarrera igo zen. Sarrerako toldoaren kulunka amaigabeak begietan, hausnarrean eseri zen une batez. «Jainkoarren, gogotik egingo ditek barre, mezulari bat horrela jantzita ikustean. Hobe diat alde egitea. Nire telegramak banatzera noak».

       Eskaileretan behera gerrikoa estutu zuen. Burumakur Broadwaytik gora egin zuen Ehun eta bosgarren kaleraino, gero ekialderantz jo Columbus Avenue-ra, ate, sute-eskailera, leiho eta erlaitz guztiei erreparatuta. «Hementxe duk». Bigarren pisuan besterik ez zegoen argia. Bigarren pisuko txirrina jo zuen. Kisketak hots egin zuen. Eskailerak lasterka igo zituen mutilak. Emakume baten burua ageri zen: ilea katramilaturik zuen, bisaian labearen aurrean egon izanak sortarazitako gorritasuna erakutsiz.

       — Telegrama bat Santiono-rentzat.

       — Hemen ez da bizi izen hori duenik.

       — Barkatu, andrea, okerreko txirrina jo dut nonbait.

       Atea muturraren aurrean itxi zion, danbateko batez. Bere aurpegi zurbil eta goibela zorroztu egin zen bat-batean. Azkar, oin-puntetan igo zen azken eskailbururaino, gero, eskaileretan gora egin zuen tranpol bateraino. Irekitzean, sarrailak kirrinka egin zuen. Mutilak arnasari eutsi zion. Behin errautsez beteriko teilatura iritsita, tranpola poliki-poliki utzi zuen bere lekuan. Lerroka, tximiniak zaindari zeuden, beltzak, mutilaren inguruan, kaleen argi itsugarriaren kontra. Pikotxean eta kontu handiz etxearen atzeko ertzera hurbildu eta teilatu-hoditik behera lerratu zen sute-eskaileraraino. Lurra hartzean lorontzi bat ukitu zuen oin batez. Dena beltza. Leiho batetik, emakume-usaina nagusi zen gela batean sartu zen eta egin gabeko ohe baten burukoaren azpitik eskua limurtu zuen, apain-mahai batean zehar; aurpegirako hautsen pote bat irauli zuen; kaxoi bat astiro-astiro tira eginez ireki zuen; erloju bat, iskilin bat sartu zuen atzamar batean, paparreko orratz bat, zerbait zimurtu zen barruko zoko batean. «Billeteak, billete-erroilu bat. Alde egin ezak, harrapatuko haute-eta bestela. Jaitsi sute-eskaileratik beheko pisura. Argirik ez. Beste leiho bat irekita. Errazago ezin. Gela berbera. Txakur- eta intsentsu-usaina zagok, drogaren bat». Bere burua lausoturik ikusi zuen apain-mahaiko ispiluan, itsumustuka aurrera egiten ari zen bitartean. Atzamar bat krema hotza zuen pote batean sartu eta praken gainean garbitu zuen. «Kaka zaharra!». Biguna zen zerbaitek jauzi egin zuen haren oin artetik, garrasika. Gela meharraren erdian dardarka geratu zen. Zoko batean txakurtxoa zaunka hasi zen, eztarria puskatu beharrez.

       Halako batean gela argiz bete zen.

       Atea ireki eta neska bat agertu zen, eskuan errebolber bat zuela, mutila destatuz. Neskaren atzean gizon bat zegoen.

       — Zertan ari zara? Western Union-eko mutila da-eta!...

       Argiak kobre-koloreko nahaspila moduko bat sortzen zuen neskaren ilearen inguruan, gorputza zeta arrosazko kimonoaren azpian zedarritzen ziola. Gizona gaztea, beltzarana eta sendoa zen, eta alkandora lotu gabe zuen.

       — Tira, zertan ari zara gela honetan?

       — Mesedez, andrea, goseak ekarri nau hona, goseak eta ama gajoak, bera goseak akabatzen dago-eta.