Ivan Turgenev

Aita-semeak

euskaratzailea: Jose Morales Belda

Fitxategi hau “liburu-e” bildumako alea da,
liburu elektronikoen irakurgailurako prestatua.
 
Liburu gehiago eskuratzeko:
              http://armiarma.com/liburu-e

Itzulpena: Jose Morales Belda

Euskarazko edizioa: Literatura unibertsala, 1999

Jatorrizkoaren data: 1862

Ivan Turgenev euskaraz:

       http://ekarriak.armiarma.com/?i=46

Informazio gehiago:

       http://armiarma.com/emailuok/?p=1567

HITZAURREA

       Turgeneven garaian auzi larri bat zuten eztabaidagai Errusiako intelektualek. Zer da Errusia? Nondik dator eta nora doa? Zer bide hartu behar du?: horra hor auziaren muina. Oso herri zaharra izan arren, oso sustrai sakonak izanagatik ere, Errusiaren izateak berak zalantza sakonak sortzen zizkien intelligentsia osatzen zuten pentsalariei. Errusiaren izaera baldintzatzen zuten berezitasun nagusi bik eragiten zituzten zalantza horiek. Batetik, Errusiako lur-eremuan bat egiten dute Europako ekialdeak eta Asiako mendebaldeak, Mendebaldeko eta Ekialdeko kulturen elkartoki eta nahasgune da, eta, izan ere, Europaren iritziz Errusia herri asiarra zen, eta Asiaren iritziz, aldiz, herri europarra. Funtsean, kultura errusiarraren oinarriak kultura europarrarenaren berdinak dira, baina, horrekin batera, Errusiak oso ezaugarri bereziak ditu mundu europarraren barruan. Bestetik, Europan ez bezala, Errusian Eliza ortodoxoa da nagusi. 988 urtean Errusiak kristautasuna hartu zuen Bizantzioren eskuetatik, eta, horren ondorioz, euren artean onartu zuten Europako herri kristauek. Jakina denez, 1054an zatiketa handi bat gertatu zen Elizan; Erroma eta Bizantzio elkarrengandik banandu eta bi Eliza sortu ziren: katolikoa eta ortodoxoa. Europako gurutzatuek, 1204an Konstantinopla hartu, eta Bizantzioko Inperioa suntsitu zuten. Ekialdeko kristautasunak hondoa jo zuen eta herri ordotoxo burujabe bakarra geratu zen: Errusia, hain zuzen ere. Mendebaldeko Eliza katolikoaren jokabide horrek biziki mindu zituen errusiarrak, eta, harrezkeroztik, mesfidantzaz begiratu zioten Mendebaldeari. Hori zen, beraz, XIX. mendeko intelektualen arteko gatazkaren oinarria. 1830eko hamarkadan, bi alderditan banatu zen Errusiako intelligentsia: mendebaldezaleak eta eslavofiloak.

       Mendebaldezaleen ustez, inperio errusiarrak, bere eginkizun historikoa beteko bazuen, oroz gain Mendebaldera begiratu behar zuen, eta hango sistemaren ezaugarririk modernoenak bereganatu (erregimen parlamentarioa, joputasunaren ezeztapena, laikotasuna). Eslavofiloek, aldiz, uste zuten Errusiak bere bidea egin behar zuela, bere sustraietatik abiaturik eta Mendebaldea eredutzat hartu gabe. Haien iritziz, Europak, Ilustrazioaren filosofia bere egitean, uko egin zien bere kulturaren erlijio-oinarriei, eta, horrenbestez, ez zuten eredutzat hartu nahi. Haientzat, Mendebaldeko zibilizazioa usteldurik zegoen eta Erromako Eliza katolikoa Europako akats eta gaitz guztien gordailu zen.

       Gatazka latz eta sutsu horretan, Ivan Sergeievitx Turgenev mendebaldezaleen aldera lerratu zen. 1818an jaio zen, aitoren seme eta aberats. Amak, emakume larderiatsu, anker eta gogorra bera, ehun mila hektarea lur eta bost mila jopu zituen. Turgenevek, beraz, joputasunaren krudeltasuna eta bidegabekeriak bertatik bertara ezagutu zituen txiki-txikitatik eta, oso gizon sentibera izaki, erabat gaitzesgarri zeritzon esklabotasunaren pareko erregimen horri. Besteak beste, horrek eraman zuen mendebaldezaleen ideiak aldeztera. 1852an —Gogol hil zen urtean— Ehiztari baten idazkiak kontakizun-bilduma argitaratu zuen. Jopuek jasaten zuten bizimodu latz eta bidegabea salatu zuen obra horretan (gizakien salerosketa, gorputz-zigorrak, denetariko gehiegikeriak, indarkeria). Gobernuak ez zion barkatu salaketa gordin hori, eta, amorru biziz, urte horretan bertan Gogoli buruz idatzi zuen artikulu «subertsibo» bat aitzakiatzat harturik, atxilotu eta urtebetez bere etxaldetik irtetea debekatu zion. Zigorra betetakoan, Errusiatik alde egin zuen Turgenevek, eta, harrezkeroztik, oso joan-etorri labur eta noizbehinkakoak egin zituen sorterrira. Lehenago ere, askotan izana zen Europan: gaztetan Filosofia ikasi zuen Berlingo unibertsitatean; 1843an Pauline Viardot sopranoa ezagutu zuen San Petersburgen, eta, maiteminak jorik, haren atzetik ibili zen herriz herri, Europa osoan barrena. Bougival-en hil zen, Paristik hurbil, bere idazle frantses lagunak aldamenean zituela.

       Turgenevek, gizarte-arazoek biziki arduratu eta bidegabekeriek oro sakon nahigabetzen zutenez, garai hartan Errusian nagusi zen erregimena aldatu beharra aldarrikatzen zuen, baina, bestetik, gizon bakezalea izaki, ez zuen iraultza onesten. Hori dela eta, iraultzaileek atzerakoitzat zeukaten eta kontserbadoreek, aldiz, iraultzailetzat. Bere literatur jardunean estilistika eta artea bera zituen kezka nagusi, eta horixe da haren obraren balio nagusia. Dena dela, 1830-40 urteetan Errusian bor-bor zegoen giro politikoari bizkarra ezin emanik, apurka-apurkako erreforma odol-isurtzerik gabeak nahi zituen liberaltzat aurkeztu zuen bere burua. Zalantza ugari zituen —«argizaria baino bigunagoa» zen askoren iritziz—, eta ez zen mendebaldezale itsua: haren ustez, Mendebaldeko kulturaren gauzarik onenak soilik bereganatu behar zituen Errusiak, bere sustraiei eta berezko izaerari uko egin gabe. Dostoievskik —eslavofilo porrokatua eta Turgeneven arerio intelektual nagusia baitzen—, Errusiako herria urrunetik ikusten zuela leporatzen zion, denbora gehiago ematen baitzuen atzerrian Errusian baino. Errusiarra izanagatik ere, urruntasun horren eraginez errusiar-atzerritar baten erara jokatzen zuela egozten zion. Guztiarekin ere, batekoek zein bestekoek haren ideiak gogor kritikatzen zituzten arren, Errusiako idazlerik onenek aitzakiarik gabe goresten zuten haren idazkera.

       Aita-semeak eleberria eztabaida-giro horren itzalean idatzirik dago eta haren isla da. Belaunaldi berriko gazte ikasien pentsamoldea deskribatu zuen Turgenevek obra horretan, aita-semeen arteko eztabaiden bidez nagusiki. Unibertsitateko ikasketak amaitu berriak zituzten gazte sutsu haiek aurreko belaunaldiaren printzipio moral eta sineste guztiak arbuiatzen zituzten, eta, gizartearen antolaketa ezin okerragotzat zeukatenez, hura errotik suntsitzea beste irtenbiderik ez zegoela aldarrikatzen zuten. Gerora zabalkunde handia izango zuen hitz bat asmatu zuen Turgenevek gazte oro-ukatzaile eta suntsi-gose haiek izendatzeko: nihilistak deitu zien. 1862an argitaraturik, polemika bizia piztu zuen Turgeneven idazlan horrek. Eleberriko protagonista eta «heroia» —Bazarov— nihilista amorratua da, baina Turgenevek, haren ideiekin bat ez badator ere, ez du gaitzesten, eta, beti bezala, gogor eraso zioten alde batekoek zein bestekoek: nihilisten kontrakoek, erabat arbuiatzen zutelako protagonistaren pentsamoldea, eta nihilistek berek, karikaturatzat hartu zutelako Bazarov.

       Polemikak polemika, Turgenev XIX. mendeko prosalaririk onenetakoa dugu. Haren estiloa oso zaindua da, halako xumetasun itxurazko baten mozorropean. Hiztegi aberatsa, sintaxi bikaina eta lirismo sakona dira haren idazlanen ezaugarri nagusiak, eta, horrekin batera, deskripzio ederrak, pertsonaien azterketa psikologiko zorrotza eta bere garaiko gizarte-arazoen ikuspegi orokorra.

Jose Morales Belda

I

       — Eta, Piotr? Oraindik ez da ezer ikusten? —galdetu zion 1859ko maiatzaren 20an jaun batek bere mirabeari, *** galtzadako ostatu bateko estalpe apalera txanorik gabe irtenik. Jaunak berrogei bat urte zituen, laukizko galtzak eta hautsez zikinduriko berokia; mirabeak, gazte masaila-handia bera, begi txiki margulak zituen, eta bilo zurixka kokospean.

       Zirtzilu urdin berdexka belarri batean, adats ñabar ukenduz gantzutua, keinu adeitsuak: haren ezaugarri guztiek argi adierazten zuten belaunaldi berri-berriko gizona zela, belaunaldi bikaindu horretakoa alegia. Etorkor, bidearen bi aldeetara begiratu, eta erantzun zuen:

       — Ez, ez da ezer ikusten.

       — Ez da ezer ikusten? —errepikatu zuen jaunak.

       — Ez, ez da ezer ikusten —erantzun zuen mirabeak bigarren aldiz.

       Jaunak hasperen egin zuen eta jarleku txiki batean eseri zen. Hankak jarlekuaren azpian tolesturik eta inguruak pentsakor arakatzen eseririk dagoen bitartean, aurkez diezaiogun irakurleari.

       Nikolai Petrovitx Kirsanov deritzo. Ostatutik hamabost verstara etxalde ederra dauka, berrehun arimakoa, edo, bere lurrak nekazarien sailetatik bereizi eta «landetxea» sortu zuenetik esaten zuen bezala, bi mila desiatinakoa. Aitak, jenerala bera, esku hartu zuen 1812 urteko gerran; zakarra eta eskola gutxikoa izanagatik ere, ez zen gizon txarra, lan gogaikarrietan eman zuen bizitza osoa, brigada bat zuzendu zuen aurrena, dibisio bat hurrena, eta probintzietan bizi izan zen beti, non, bere graduazioa zela eta, nahikoa itzal handia izan baitzuen. Nikolai Petrovitx Errusiako hegoaldean jaioa zen, Pavel anaia nagusia bezala —aurrerago hitz egingo dugu hari buruz—, eta etxean hezi zuten hamalau urte bete zituen arte, erdipurdiko irakaslez, edekan ozar baina losintxariz eta errejimentuko zein armadaren agintaritza nagusiko bestelako jaunez inguraturik. Ama —Koliazindarren familiakoa, ezkongaietan Agathe eta jeneralarekin ezkondu zenetik Agafokleia Kuzminishna Kirsanova— agintzea izugarri atsegin zaien emakume horietakoa zen, buruko harroak eta sedazko soineko zaratatsuak jantzi ohi zituen, elizan lehena hurbiltzen zen gurutzera, ozenki eta asko hitz egiten zuen, goizean eskuan muin egiten uzten zien haurrei, eta gauean berak bedeinkatzen zituen; hitz batean, bere gogara bizi zen. Nikolai Petrovitxek, jeneral baten semea izanik, ausardiarengatik ez nabarmentzeaz gain oilo busti gaitziziena merezi bazuen ere, soldadutza egin behar zukeen, anaia Pavelek bezala, baina hanka hautsi zuen armadarako deia iritsi zitzaion egun berean, eta, bi hilabetez ohean egon ondoren, «herrentxo» geratu zen bizitza osorako. Aitak, muzin egin, eta zibila izaten utzi zion. Hemezortzi urte bete bezain laster, Petersburg-era eraman eta unibertsitatean sartu zuen. Ordurako, anaia ofiziala zen Guardiako errejimentuan. Bi gazteak elkarrekin bizitzen jarri ziren egoitza batean, Ilia Koliazinek, amaren aldetiko osaba txikia eta goi-mailako funtzionarioa bera, urrunetik zaintzen zituela. Aita bere dibisiora eta emaztearen ondora itzuli zen, eta noizean behin, oso gutxitan, eskribauen ezaugarri den idazkera laxo horretaz estu-estu beteriko orri gris handiak bidaltzen zizkien semeei. «Piotr Kirsanof, jeneral-maiorra» idazten zuen orri bakoitzaren amaieran, ardura handiz marrazturiko apaingarri dotorez inguraturik. 1835 urtean Nikolai Petrovitxek unibertsitateko ikasketak amaitu zituen, lizentziadun, eta urte horretan bertan Kirsanov jeneralak erretiroa hartu behar izan zuen emaitza txarreko ikuskatze baten ondorioz, eta, emaztearekin batera, Petersburgera joan zen bizitzera. Etxe bat alokatu zuen Tavritxeski lorategitik hurbil, eta izena eman zuen Klub Ingeleseko bazkide izateko, baina ustekabean hil zen, apoplexiak jota. Agafokleia Kuzminishna laster elkartu zen senarrarekin: ezin izan zen ohitu hiriburuko bizimodura, hain zen berria berarentzat, eta lehengo bizitzaren oroiminak bizia iraungi zion. Nikolai Petrovitx, gurasoak artean bizi zituela eta haien atsekabe handiz, Prepolovenski funtzionarioaren alabaz maitemindu zen. Prepolovenski jauna ikasle-garaiko haren egoitzaren jabea zen, eta alaba, berriz, oso neska liraina, eta, esan ohi denez, buru-jantzia: aldizkarietako «Zientziak» saileko artikulu sakonak irakurri ohi zituen. Dolualdia amaitu bezain laster ezkondu zen berarekin, eta, Ondare Ministerioa utzirik —aitak, bere itzalaz baliaturik, han sartzea lortu baitzuen—, zoriontsu bizi izan zen bere Masharekin, aurrena Baso Institututik hurbil zegoen datxa batean, hurrena hirian, zurubi txukun-txukuna eta atari freskoa zituen etxebizitza txiki eta on batean, eta azkenik herrian, non behin betiko kokatu baitzen eta, handik gutxira, haien seme Arkadi jaio baitzen. Senar-emazteak oso ondo eta lasai bizi ziren: ia inoiz ez ziren elkarrengandik aldentzen, biek batera irakurtzen zuten, esku lauka jotzen zuten pianoa eta aho bika abesten zuten. Emazteak loreak landatu eta eskortako hegaztiak zaintzen zituen, senarra ehizara joaten zen noizean behin eta etxaldea gobernatzen zuen, eta Arkadi haziz eta haziz zihoan, ondo eta lasai bera ere. Hamar urte igaro ziren, ametsetan bezala. 1847 urtean Kirsanoven emaztea zendu egin zen. Senarrak nekez eraman zuen hain ezbehar latza, eta, aste gutxian, erabat urdindu zitzaion ilea. Atzerrira joatea erabaki zuen, nola edo hala jostatze aldera..., baina 1848 urtea iritsi zen. Nahitaez, herrira itzuli behar izan zuen, eta, denbora luzez ezer egin gabe egon ondoren, etxaldea berrantolatzeari ekin zion. 1855 urtean unibertsitatera eraman zuen semea, eta hiru negu eman zituen berarekin Petersburgen, etxetik oso gutxitan irteten zela eta Arkadiren lagun gazteen adiskide izateko ahaleginak eginez. Azken neguan ezin izan zen Petersburgera joan, eta hortxe dakusagu 1859 urteko maiatzean, guztiz zaharturik, lodi eta konkortuxe: semearen zain dago, lizentziadun-titulua jaso berria baitu, garai batean berak bezala.

       Mirabea, begirunezko sentimendu batek eraginik eta, beharbada, nagusiaren ikusmenean geratzeko gogorik ez zuelako, atarian sartu zen eta pipa piztu zuen. Nikolai Petrovitx estalpeko zurubi zaharrari begira geratu zen, burua makurturik. Oilasko ñabar handi bat batera eta bestera zebilen, patxada ederrean eta lurra gogor zapalduz bere hankatzar horixkekin; katu zikin batek, barandan uzkurturik, gogo gaiztoz begiratzen zion tarteka-marteka oilaskoari. Eguzki kiskalgarria zegoen; zekale-ogi egin berriaren usaina ateratzen zen ostatuko atari itzaltsutik. Gure Nikolai Petrovitx ametsetan ari zen, esna: «Semea... lizentziaduna... Arkasha...»; atergabe ari zitzaizkion hitz horiek jirabiraka buruan; beste zerbaitetan pentsatzeko ahaleginak egiten zituen, baina gogoeta berberak etortzen zitzaizkion behin eta berriro. Gogoan zuen emaztea... «Ez zian itxaron!», zioen bere artean, tristuraz... Uso urdinxka lodi bat, bidean pausatu, eta lasterka joan zen putzuaren alboan zegoen istil txiki batetik edatera. Nikolai Petrovitx begira geratu zitzaion, baina, bat-batean, gurpil-hotsa entzun zuten haren belarriek, gero eta hurbilago...

        — Antza denez, badatoz —esan zuen mirabeak, atean azaldurik.

       Nikolai Petrovitxek, jauzi batez zutitu, eta bidean josi zituen begiak. Tarantas bat agertu zen, posta-zaldiz osaturiko troika batek tiraturik. Tarantasean une batez begiztatu zituen ikasleek kapelan eraman ohi duten xingola berezia eta berak hain maite zuen aurpegiaren hazpegi ezagunak...

        — Arkasha, Arkasha! —egin zuen oihu Kirsanovek, eta lasterka hasi zen, besoei eraginez... Lipar bat geroago, haren ezpainek sutsuki musukatu zituzten lizentziadun gaztearen masaila bizargabe, beltzaran eta hautsez beteak.

II

       — Uztazu hautsa kentzen, aitatxo, bestela goitik beheraino zikinduko zaitut eta —zioen Arkadik, aitaren txerei pozik erantzunez, bideak doi bat garrazturik eztarria baina, hala ere, gazte eta zoli ahotsa.

       — Berdin zidak, berdin zidak —errepikatzen zuen Nikolai Petrovitxek, hunkiturik irribarre eginez, eta birritan astindu zituen eskuaz bere berokia eta semearen longainaren lepoa—. Uztak ikusten nolako itxura duan, uztak ikusten —gaineratu zuen, semearengandik aldentzeaz batera, eta pauso bizian joan zen berehala ostaturantz, esanez—: Hona, hona, ekarri zaldiak lehenbailehen!

       Nikolai Petrovitxek semea baino askoz ere urduriago zegoela ematen zuen; bazirudien aztoratu samar zegoela, kikildurik. Arkadik geldiarazi egin zuen.

       — Aitatxo —esan zuen—, Bazarov aurkeztu nahi dizut. Adiskide mina dut, sarritan idatzi dizut berari buruz. Denboraldi batez gure etxean geratzeko gonbita onartu dit, hain da adeitsua.

       Bizkor jiratu zen Nikolai Petrovitx, eta, borlekiko soingaineko luze eta zabal batez jantzirik tarantasetik jaitsi berria zen gizon garai batengana hurbildurik, gogor estutu zion esku biluzi ederra, nahiz eta hark ez zion behingoan luzatu.

       — Pozten nau zu ezagutuak, benetan —hasi zen—, eta eskertzen dizut gurean geratzeko asmo ona; espero dut..., jakin nezake zein diren zure izena eta patronimikoa?

       — Jevgeni Vasiliev —erantzun zuen Bazarovek, ahots nagi baina sendoz, eta, soingainekoaren lepoa beheraturik, osorik erakutsi zion aurpegia Nikolai Petrovitxi. Luzea zen, zimela eta bekoki-zabala, sudurra zapala zuen goiko aldean eta zorrotza muturrean, begi berdexka handiak eta belarrondoko bizar gaztainkara argiak zituen; irribarre lasai batek argiturik, ziurtasuna eta buruargitasuna adierazten zituen aurpegi hark.

       — Espero dut, Jevgeni Vasilitx, ez zarela aspertuko gurean —jarraitu zuen Nikolai Petrovitxek.

       Bazarovek apurtxo bat ireki zituen bere ezpain meheak, baina, erantzun beharrean, kapela altxatu besterik ez zuen egin. Haren adatsak, sarria eta hori iluna, ez zituen ikusmenetik ezkutatzen burezur zabaleko irtengune nabarmenak.

       — Zer, Arkadi, uztartuko ditugu zaldi berriak orain? —mintzatu zen berriro Nikolai Petrovitx, semearenganantz jiraturik—. Ala atseden hartu nahi duk?

       — Ez, etxean hartuko dut atseden, aitatxo. Agindu zaldi berriak uztartzeko.

       — Oraintxe bertan, oraintxe bertan —jarraitu zuen aitak—. Aizak, Piotr! Entzun duk? Ekin lanari, azkar!

       Piotr ate atzean desagertu zen berriro. Belaunaldi berri-berriko zerbitzari bikaindu horietakoa zenez, iristean buru-makurtua egin zion urrunetik nagusi jaunaren semeari, haren eskura hurbildu gabe.

       — Kalesan etorri nauk, baina hemen baduk troika bat hire tarantaserako —esan zuen, arduratsu, Nikolai Petrovitxek. Semea, bitartean, ura edaten ari zen ostatuko ugazabandreak ekarritako ontzi burdinazko batetik; Bazarov, berriz, pipa piztu eta gidariarengana hurbildu zen, une hartan zaldiak askatzen ari baitzen.

       — Kontua duk kalesan birentzako lekua bakarrik dagoela, eta hire adiskidea ere etorriko denez, bada, ez zekiat...

       — Tarantasean joango da —eten zion jarduna Arkadik, ahapeka—. Zuk, aita, konplimendurik ez berarekin, bai? Oso mutil miragarria da, ezin lañoagoa... ikusiko duzu.

       Zaldiak ekarri zituen Nikolai Petrovitxen kotxezainak.

       — Ea, itzul hadi etxera, bizar-handi hori! —esan zion Bazarovek gidariari.

       — Entzun duk, Mitiukha? —sartu zen tartean beste gidaria, eskuak ahari-larruzko beroki luzearen atzealdeko irekiduretan sarturik zeuzkala—. Entzun duk nola deitu dian jaunak? Bizar-handia, alajaina!

       Mitiukha, besterik gabe txanoari airean eragin, eta han joan zen, troikaren erdiko zaldi izerditsua hedetik heldurik zeramala.

       — Bizkor, bizkor, mutilok, lagundu! —egin zuen oihu Nikolai Petrovitxek—. Vodkatarako emango dizuet!

       Handik gutxira, uztarturik zeuden zaldiak; aita-semeak kalesara igo ziren; Piotr gidariaren jarlekuan eseri zen; Bazarovek, jauzi batez tarantasean sartu, eta larruzko bururdian bermatu zuen burua; eta abian jarri ziren bi zalgurdiak.

III

       — Hona, bada! Lizentziatu eta etxera itzuli haiz azkenean —zioen Nikolai Petrovitxek, Arkadiri zapladatxoak emanez, noiz sorbaldan, noiz belaunetan—. Azkenean!

       — Zer moduz dago osaba?, osasuntsu? —galdetu zuen Arkadik. Poz-pozik zegoen, haur baten antzera ia, baina lehenbailehen ekarri nahi zuen elkarrizketaren haria hunkipenaren eremutik ohiko bide arruntera.

       — Bai, osasuntsu zegok. Hire bila etorri nahi zian nirekin, baina, zergatik ez dakidala, asmoz aldatu dik azken orduan.

       — Eta zu, luzaz egon zara nire zain? —galdetu zuen Arkadik.

       — Bost ordu inguru.

       — Zein ona zaren, aitatxo!

       Arkadik, aitarenganantz bizkor jiratu, eta musu zaratatsua eman zion masailan. Irri xumea egin zuen Nikolai Petrovitxek.

       — Zaldi ederra zeukaat prest hiretzat. Ikusiko duk! —hasi zen aita—. Eta paperez jantzi ditiat hire gelako hormak.

       — Eta Bazaroventzat ba al da gelarik?

       — Nola ez! Izango duk baten bat berarentzat ere.

       — Mesedez, aitatxo, ondo tratatu. Ez dakit nola azaldu zenbaterainoko estimutan daukadan haren adiskidetasuna.

       — Aspalditik ezagutzen duk?

       — Ez.

       — Izan ere, joan den neguan ez nian ikusi. Zertan dabil?

       — Natur zientziak ditu ikasgai nagusi. Baina denetarik daki. Medikuntza ikasketak hasi nahi ditu datorren urtean.

       — Ah! Medikuntza Fakultatean —esan zuen Nikolai Petrovitxek, eta isilik geratu zen—. Piotr —gaineratu zuen, besoa luzaturik—, gureak dira handik doazen mujik haiek?

       Nagusiak seinalaturiko alderantz begiratu zuen Piotrek. Telega batzuk, zaldi bridatu gabeek tiraturik, ziztu bizian zihoazen auzo-bide estu batetik. Telega bakoitzean mujik bat edo bi zihoazen, ahari-larruzko beroki luzeak askaturik.

       — Bai, gureak dira —esan zuen Piotrek.

       — Eta nora doaz? Hirira?

       — Bai, hirira seguraski. Tabernara —erantzun zuen Piotrek destainaz, eta doi bat makurtu zen gidariarenganantz, uste hori baiezta zezan nahi balu bezala. Baina gidariak ez zuen zirkinik ere egin: lehengo era zaharreko gizona zen, eta ez zetorren bat ideia berriekin.

       — Buruhauste handiak eman zizkidatek aurten mujikek —jarraitu zuen Nikolai Petrovitxek, semearenganantz jiraturik—. Ez zizkidatek zergak ordaintzen. Eta hik, zer egiteko asmoa duk?

       — Eta pozik zaude soldatako beharginekin?

       — Bai —murmurikatu zuen Nikolai Petrovitxek—. Zoritxarrez, zirikatu egiten ditiztek; orain arte ez dituk gogotik ahalegindu. Hondatu egiten ditiztek lanabesak. Dena dela, hainbestean lantzen ditek lurra. Eutsiz gero, konpondu egingo dituk arazo guztiak egunen batean. Etxaldeaz arduratzen haiz orain, ala?

       — Tamalez, etxean ez dugu gerizperik —esan zuen Arkadik, azken galdera horri erantzun gabe.

       — Estalki handi bat egin diat iparraldeko balkoiaren gainean —esan zuen Nikolai Petrovitxek—, orain, bazkaldu ere egin daitekek haize zabalean.

       — Datxa baten antz ikaragarria izan behar du..., dena dela, huskeriak dira horiek guztiak. Hemengo airea, aldiz, bai paregabea! Zein usain gozoa! Mundu osoan ez dago inguru hauetakoa bezain usain gozorik! Eta zeru hau...

       Arkadik solasa eten zuen bat-batean; begi-ertzetik atzerantz begiratu, eta isilik geratu zen.

       — Jakina —esan zuen Nikolai Petrovitxek—, hi hemen jaio hintzen, berezia iruditu behar zaik hemengo guztia...

       — Hara, aitatxo, ez du inolako garrantzirik bat non jaio den.

       — Hala ere...

       — Ez, horrek ez du batere garrantzirik.

       Nikolai Petrovitxek begi-ertzetik so egin zion semeari, eta haien arteko elkarrizketa berriro hasi zenerako, versta erdia egina zuen zalgurdiak.

       — Ez nauk gogoratzen ea idatzi nian hil egin zaigula Jegorovna, hire haurtzaina izandakoa —hasi zen Nikolai Petrovitx.

       — Ez da izango! Andre zahar errukarria! Eta Prokofitx, bizi da?

       — Bai, bizi duk, eta ez duk batere aldatu. Beti bezain erretxina zegok. Oro har, ez duk aldaketa handirik sumatuko Marinon.

       — Lehengo administratzaile bera duzu oraindik?

       — Ez, orain beste bat diat haren ordez. Erabaki diat ez edukitzea gehiago jopu burujabeturik edo mendeko ohirik, edo, behinik behin, ez uztea haien esku inongo erantzukizunik dakarren eginbeharrik. (Arkadik Piotr seinalatu zion begiekin.) Il est libre, en effet —esan zion Nikolai Petrovitxek ahapeka—, baina gelazaina baizik ez duk. Orain dudan administratzailea burges txikia duk, oso mutil zentzuduna eta trebea bera. Berrehun eta berrogeita hamar errublo ordaintzen zizkioat urtean. Bestetik —erantsi zuen Nikolai Petrovitxek, eskuaz bekokia eta bekainak igurtziz, keinu horrek barruko urduritasuna salatu ohi baitzuen berarengan—, oraintsu esan diat ez duala aldaketa handirik sumatuko Marinon. Ez duk guztiz egia. Ezin baztertuzko betebehartzat zeukaat jakinaraztea ezen...

       Zalantzan geratu zen une batez, eta frantsesez jarraitu zuen.

       — Argi eta garbi hitz egingo diat; moralista zorrotz batek gaitzetsi egingo likek hori, baina, lehenik, ezkutuan ezin gordezko kontua duk, eta, bigarrenik, ondo dakianez, nik oso printzipio bereziak izan ditiat beti aita-semeen arteko harremanei dagokienez. Hik, jakina, aitari kargu hartzeko eskubidea duk. Nire adinarekin... Hitz batean, zera... baduk neskagazte bat..., inondik ere, hik baduk haren aditzea...

       — Fenetxka? —galdetu zuen Arkadik hitzetik hortzera.

       Gorri-gorri jarri zen Nikolai Petrovitx.

       — Mesedez, ez esan ozenki haren izena... Zera... kontua duk orain nirekin bizi dela. Etxera ekarri diat..., bi gela txiki nitian. Dena dela, bazegok hori aldatzea.

       — Mesedez, aita! Zergatik aldatu?

       — Hire adiskidea gurean geratuko duk aldi batez... ez duk eroso egongo...

       — Ez arduratu Bazarovengatik, otoi! Horren guztiaren gainetik dago.

       — Azkenik, hiri dagokianez —esan zuen Nikolai Petrovitxek—, etxearen hegal bat izango duk heuretzat; zoritxarrez, egoera kaskarrean zegok.

       — Mesedez, aitatxo! —eten zion Arkadik—, badirudi barkamena eskatzen ari zarela; ez dizu lotsarik ematen?

       — Horixe lotsa ematen didala! —erantzun zuen Nikolai Petrovitxek, gero eta gorriago.

       — Aski da, aitatxo, aski da! Ez horrelakorik esan, mesedez!

       Arkadik irribarre egin zuen, samurtasunez. «Horregatik barkamena eskatzea ere!», pentsatu zuen bere artean, eta hain aita on eta xaloarenganako maitasun barkaberazko sentimendu batek bete zion arima, ezkutuko gailentasun-sentipen lauso batekin nahasirik.

       — Ez horrelakorik esan, mesedez —errepikatu zuen, bere heldutasunaz eta espirituzko irekitasunaz konturatzeak sortzen zion atseginaz nahi gabe gozatuz.

       Nikolai Petrovitxek eskuko atzamarren azpitik begiratu zion, artean ere bekokia igurtzitzen ari baitzen, eta halako ziztada bat nabaritu zuen bihotzean... Baina, berehala, errudun sentitu zen berriro.

       — Horra hor gure lurrak —esan zuen isilune luze baten ondotik.

       — Eta han aurrean dagoen baso hori, gurea da? —galdetu zuen Arkadik.

       — Bai. Baina saldu egin diat. Aurten zuhaitz guztiak botako ditiztek.

       — Zergatik saldu duzu?

       — Dirua behar nuelako; lur hauek ere mujikenak izango dituk laster.

       — Zergak ordaintzen ez dizkizuten mujik horienak?

       — Haien kontua duk hori; gainera, ordainduko ditek egunen batean.

       — Dohakabea basoa! —esan zuen Arkadik, eta inguruak ikusmiratzeari ekin zion.

       Ezin esan liteke inguru haiek oso ederrak zirenik. Soroak amaigabe hedatzen ziren ortzemugaraino bertaraino, leunki aldats gora leku batzuetan, eta berriro aldats behera beste batzuetan. Baso txikiak begiztatzen ziren hor-hemen, eta sakanek, zuhamuxka bakan eta ziztrinez josirik, Jekaterinaren garaiko mapa zaharretan zuten itxura berezia gogorarazten zieten begiei. Ertz malkartsuko errekatxoak ere ikusten ziren, eta presa meheko urmael txiki-txikiak, eta teilatu iluneko izba ziztrinez osaturiko herrixkak —izba haietako askotan teilatua erdi erorita zegoela—, eta lastategi okertuak aletegi hutsen aldamenean, adar txirikordatuzko hormekin eta atetxo dantzariekin, eta elizatxoak, adreiluzkoak batzuk, karea nonahi zartaturik, zurezkoak beste batzuk, gurutzeak oker eta hilerriak hondakin. Arkadiri gero eta gehiago uzkurtzen zitzaion bihotza. Berariaz bezala, aurkitu zituzten mujik guztiak zarpaz jantzirik zeuden eta zamalko kaxkarren gainean zebiltzan; bidebazterreko sahatsek arlote zarpailak ziruditen, pitzaturik zeukaten azala eta apurturik adarrak. Behiek, zargaldurik eta latz azala —marraskatu baliete bezala—, gose biziz jaten zuten bide ondoko lubakietako belarra. Bazirudien halako atzapar hilgarri eta gupidagabe batzuetatik jaregin berriak zirela, eta, abere akitu haien ikuspen negargarriak deiturik, negu goibel, amaigabearen mamu zuria agertzen zen udaberriko egun eder haren erdian, bere bisutsekin, izotzekin, elurrekin... «Ez —pentsatu zuen Arkadik—, inguru hau ez duk aberatsa, hemen ez zegok inor liluratzeko moduko oparotasunik, ezagun dik lur honek inork ez duela gogoz lantzen; ezin diagu horrela utzi, ezinbestekoa duk aldatzea... baina nola lortu hori?, nondik hasi?...»

       Horrelako gogoetak egiten zituen Arkadik... eta, gogoetan zegoela, nagusituz zihoan udaberria. Berde eta urrekara ageri zen inguru guztia; hala zuhaitzak nola zuhamuxkak eta belar-izpiak baratxe eta lasai kulunkatzen ziren, distiratsu, haizetxo epelaren astindu bigunen mendean; kantuan hasi ziren hegazabalak, beren txorrotxio zoli amaigabeak bazter orotara barreiatuz; hegaberek garrasi egiten zuten belardi lauen gainetik hegaka, edo lasterka zebiltzan zotalen artean, isilik; belatxingak batera eta bestera ari ziren udaberriko galburu oraindik apalen artean, haien kolore beltzak galsoroetako berde argia edertzen zuela; zekale-sail zuritzen hasietan sartzen ziren, eta noizean behin soilik atzematen ziren haien buruak uhin kekoloreen erdian. Arkadi luzaz egon zen inguruko ikuspegiari begira, eta haren oldozpenak, arian-arian iraungirik, erabat aienatu ziren azkenean. Longaina zabarki erantzi, eta hain alai begiratu zion aitari mutil gazte baten berezko begiradaz, ezen berriro besarkatu baitzuen hark.

       — Hurbil gaudek —esan zuen Nikolai Petrovitxek—, muino horretara igo, eta begien bistan izango diagu etxea. Ezin hobeto biziko gaituk elkarrekin, Arkasha; etxaldea gobernatzen lagunduko didak, baldin eta horrek aspertzen ez bahau. Orain, harreman estuak izan behar ditiagu elkarrekin, ondo ezagutu behar diagu elkar, ez da hala?

       — Jakina! —esan zuen Arkadik—. Bai egun zoragarria gaurkoa!

       — Etxera itzuli haizelako, seme! Udaberria bere onenak ematen ari duk, bai. Izan ere, bat natorrek Pushkinekin; gogoan duk Jevgeni Onegin-eko bertso hau?:

              Zeinen tristagarri zaidan zure esnatzea,

              udaberria, udaberria, maitasun-aroa!

              Zeinen ...

       — Arkadi! —iritsi zen tarantasetik Bazaroven ahotsa—. Ekarri pospolo bat, ez zeukaat pipa zerez piztu.

       Isilik geratu zen Nikolai Petrovitx, eta Arkadik, nolabaiteko harriduraz baina, aldi berean, nolabaiteko gupidaz aitari entzuten jarria baitzen, zilarrezko pospolo-kutxa bat atera zuen berehala sakelatik, eta Bazarovi bidali zion Piotren bitartez.

       — Zigarrorik nahi? —egin zuen oihu berriro Bazarovek.

       — Bai, ekarri bat —erantzun zuen Arkadik.

       Piotrek, kalesara itzulirik, zigarro beltz handi bat eman zion Arkadiri pospolo-kutxarekin batera. Arkadik astiro piztu zuen zigarroa, tabako zaharraren hats bizi eta garratza bere inguru osoan zabalduz. Nikolai Petrovitxek sekula ez zuen erre bere bizitza osoan, eta beste aldera okertu zuen sudurra, ezinbestez baina Arkadi ez ohartzeko moduan, ez baitzuen semea mindu nahi.

       Ordu laurden bat geroago, zurezko etxe berri bateko atariaren aurrean gelditu ziren bi zalgurdiak. Etxea pintura grisez margoturik zegoen eta burdinazko teilatu gorria zuen. Marino zen, Novaia Slobodka, edo, nekazariek esaten zioten bezala, Bobil etxaldea.

IV

       Mirabe-saldo ugaririk ez zen irten ataurrera nagusi jaunei harrera egitera; hamabi urte inguruko neskato bat baino ez zen agertu, eta, haren ondotik, Piotren antz handia zuen mutil gazte bat ere atera zen etxetik, morroi-uniforme gris bat soinean eta armarri baten irudia jakako botoi zurietan. Pavel Petrovitx Kirsanoven mirabea zen. Isilik, kalesaren atetxoa ireki eta tarantasaren estalkiko kisketak askatu zituen. Nikolai Petrovitx, semea eta Bazarov egongelarantz abiatu ziren areto ilun eta ia huts batetik zehar, non emakume gazte baten aurpegia azaldu baitzen lipar batez ateaz bestaldean. Egongela gusturik berrienaren araberako apaingarri eta altzariz horniturik zegoen.

       — Etxean gaude azkenean —esan zuen, ozenki, Nikolai Petrovitxek, kapela erantzi eta ilea inarrosteaz batera—. Orain, lehen-lehenik, afaldu eta atseden hartu behar dugu.

       — Izan ere, ez zaigu txarto etorriko zer edo zer jatea —esan zuen, nagiak ateraz, Bazarovek, eta dibanean erortzen utzi zuen gorputza.

       — Bai, bai, afal dezagun, afal dezagun lehenbailehen —esan zuen Nikolai Petrovitxek, arrazoi nabaririk gabe lurrari ostikoka—. Hara, hona hemen Prokofitx!

       Hirurogei urte inguruko gizon bat sartu zen, ileurdina, argala eta beltzarana, kobrezko botoiekiko frak gaztainkara bat soinean eta zapitxo arrosakolore bat lepo inguruan. Irribarre zabala egin, Arkadiren eskura hurbildu eta, gonbidatuari buru-makurtua eginik, atera itzuli eta bizkarrean uztartu zituen eskuak.

       — Hona hemen, Prokofitx —hasi zen Nikolai Petrovitx—, etxean daukagu azkenean... Eta? Zer deritzozu?

       — Itxura ezin hobea du —esan zuen agureak, eta irribarre zabala egin zuen berriro, baina berehala zimurtu zituen bere bekain sarriak—. Mahaia jartzea nahi duzu? —esan zuen, serio.

       — Bai, bai, mesedez. Baina aurrena ez duzu zeure gelara joan nahi, Jevgeni Vasilitx?

       — Ez, eskerrik asko, ez daukat ezertarako joan beharrik. Agindu besterik gabe nire maletatxoa hara eramateko, eta janzkitxo hau ere bai —gaineratu zuen, soingaineko zabala eranzteaz batera.

       — Oso ondo. Prokofitx, hartu longaina. (Prokofitxek, zalantza-antzean, bi eskuekin hartu zuen Bazaroven «janzkitxoa», eta, burutik gora altxaturik zeramala, oin-puntetan urrundu zen.) Eta hi, Arkadi, ez haiz joango une batez heure gelara?

       — Bai, neure burua txukundu beharra daukat —erantzun zuen Arkadik, eta aterantz abiatzera egin zuen, baina une horretantxe tarteko goibeheko gizon bat sartu zen egongelan, alkandora ingeles ilun batez, modako gorbata txiki batez eta txarolezko bota laburrez jantzirik. Pavel Petrovitx Kirsanov zen. Berrogeita bost urte ingurukoa ematen zuen: haren ile gris laburrak errainu ilunez distiratzen zuen, zilar berriaren antzera; aurpegia, behazunak horixkatua baina zimurrik gabea, izugarri eratsua eta garbia zen, zizel mehe eta fin batez landu balute bezala, eta edertasun miragarri baten aztarnak nabari zitzaizkion oraindik; bereziki ederrak ziren haren begi argitsu, beltz, luzangak. Arkadiren osabak, liraina eta arraza onekoa izaki, artean ere gordetzen zituen bere gorpuzkera guztian gazte-denborako lerdentasuna eta lurra behean utzirik gorantz egiteko nahi hori, zeina, gehienetan, hogei urteak betetakoan aienatu ohi baita.

       Pavel Petrovitxek, galtzetako sakelatik atera eskua, eta ilobari luzatu zion. Ederra zen esku hura, bere azazkal arrosakara luzeekin, eta are ederragoa agerrarazten zuen mahukaburu zurimin opalo handi bakar batez lotuak. Aurrena, shake hands delakoa egin zion, Europako erara, eta gero, Errusian ohitura den legez, hiru musu eman zizkion, hau da, hiru aldiz ukitu zizkion masailak bere bibote urrintsuarekin, eta esan zuen: «Ongi etorri».

       Nikolai Petrovitxek Bazarov aurkeztu zion: Pavel Petrovitxek doi-doia okertu zuen bere gerri malgua eta doi-doia egin zuen irribarre, baina ez zion eskua eman eta, horren ordez, sakelan sartu zuen atzera.

       — Etsirik nengoen ez zinetela gaur etorriko —esan zuen, ahots atseginez, adeitsuki kulunka, sorbaldei gora eraginez eta bere hortz zuri ederrak erakutsiz—. Zerbait gertatu zaizue bidean?

       — Ez, ez zaigu ezer gertatu —erantzun zuen Arkadik—, apur bat berandutu zaigu, besterik ez. Eta orain otso batek baino gose handiagoa dugu. Presa eman Prokofitxi, aitatxo, ni berehalaxe itzuliko naiz.

       — Itxaron, hirekin joango nauk! —egin zuen oihu Bazarovek, bat-batean dibanetik altxaturik. Egongelatik irten ziren bi gazteak.

       — Nor da? —galdetu zuen Pavel Petrovitxek.

       — Arkasharen adiskide bat, oso buruargia, hark dioenez.

       — Eta gurean geratuko da?

       — Bai.

       — Txima-luze hori?

       — Bada, bai.

       Pavel Petrovitxek mahaia atabalatu zuen azazkalekin.

       — Nire ustez, Arkadi s'est dégourdi —esan zuen—. Poztu egin naik haren itzulerak.

       Afaldu bitartean gutxi hitz egin zuten. Batez ere Bazarovek ez zuen ia ezer esaten, baina asko jaten zuen. Nikolai Petrovitxek bere, berak esaten zion bezala, landetxetar-bizitzako hainbat gertaera kontatu zituen, eta mintzagai izan zituen gobernuak berehala hartuko zituen hainbat neurri, batzordeak, diputatuak, ezinbestean makinak eskuratu beharra eta abar. Pavel Petrovitx atzera-aurrera zebilen, astiro, jangelan barrena (ez zuen inoiz afaltzen), kopa ardo beltzez beteari noizean behin hurrupaka eta are bakanago iruzkinen bat edo, hobeki esan, oihu-hitzen bat egiten zuela, hala nola «Ah! Hara! Jum!». Arkadik aditzera eman zituen Petersburgeko zenbait albiste, baina halako aztoramen xume bat sumatzen zuen barnean, horrelako aztoramena jabetu ohi baita edozein mutil gaztez noiz eta, haur izateari utzi berritan, bera haur gisa ikustera eta horrelakotzat hartzera ohiturik dauden lekura itzultzen baita. Premiarik gabe luzatzen zuen bere solasa, «aitatxo» hitza saihesten zuen eta, behin, «aita» hitza erabili zuen haren ordez, baina, hori bai, hortz artean esanik; gehiegizko ozartasunez, nahi baino askoz ere ardo gehiago isuri zuen bere edalontzira, eta dena edan zuen. Prokofitxek ez zuen begietatik galtzen, eta noizik behin ezpainak mugitu besterik ez zuen egiten. Afaldu eta gero, berehala sakabanatu ziren denak.

       — Bitxia duk hire osaba —esan zion Bazarovek Arkadiri, mantala jantzirik haren ohetik hurbil esertzeaz batera eta pipa labur bati indarrez hurrupaka—. Horrelako dotoretasunik herrixka batean! Horiek azazkalak, erakusketa batera bidaltzeko modukoak!

       — Hik ez badakik ere —erantzun zuen Arkadik—, arrakasta handiko galaia izan zuan bere garaian. Haren historia kontatuko diat egunen batean. Oso gizon ederra zuan, txoratu egiten zitian emakumeak.

       — Hara! Beraz, lehengo lepotik dik oraindik burua. Tamalez, hemen ez zeukak nor limurtu. Dena aztertu diat: lepo txiki horiek, harria bezain zurrunak, eta kokots hori, hain ardura handiz bizar-moztua. Ez al da barregarria, Arkadi Nikolaievitx?

       — Balitekek; baina gizon ona duk, benetan.

       — Behinolako fenomeno zaharkitua! Hire aita, ordea, gizon jatorra duk. Alferrik esaten ditik olerkiak, eta, inondik ere, ez zekik etxaldea gobernatzen, baina on hutsa duk.

       — Aita gizon ezin hobea duk.

       — Konturatu haiz kikildurik zegoela?

       Arkadik baiezkoa egin zuen buruaz, bera ere kikildurik egon ez balitz bezala.

       — Harrigarriak dituk zaharkilo erromantiko horiek! —jarraitu zuen Bazarovek—. Haserretzeko punturaino zirikatzen ditek beren nerbio-sistema... eta oreka galtzen ditek. Ea, agur! Nire gelan konketa ingeles bat zegok, baina atea ez duk ixten. Dena dela, kilikagarria duk: konketa ingelesa, horra aurrerapena!

       Alde egin zuen Bazarovek, eta pozezko sentimendu bat jabetu zen Arkadiz. Atsegina zen jaiotetxean lo egitea, betiko ohe ezagunean, esku kuttun batzuek josiriko burusiaren azpian, litekeena baitzen esku haiek, agian, haurtzainaren esku samur, on eta nekaezinak izatea. Jegorovnaz gogoratu zen Arkadi, eta hasperen egin zuen, eta zeruko erreinua opatu zion... Bere buruaren alde ez zuen inoiz otoitz egiten.

       Bazarov eta biak berehala lokartu ziren; gainerako etxelagunak, ordea, denbora luzean egon ziren lo ezin harturik. Semearen itzulerak larritu egin zuen Nikolai Petrovitx. Ohean etzan zen, baina ez zuen itzali kandela, eta, burua eskuan bermaturik, luzaz egon zen hausnarrean. Gauerdia baino askoz beranduago ere, anaia oraindik zegoen bere langelan eseririk, besaulki zabal batean, tximiniaren aurrean, harrikatzaren sua arian-arian iraungiz zihoala. Ez zen biluztu Pavel Petrovitx, soilik orporik gabeko oinetako txinatar gorriek txarolezko bota laburrak ordeztu zituzten haren oinetan. Galignani aldizkariaren azken zenbakia zeukan eskuetan, baina ez zuen irakurtzen; tinko begiratzen zion tximiniari, non, aldika iraungiz, aldika berpiztuz, dar-dar egiten baitzuen sugar urdinxka batek... Jainkoak daki non ote zebiltzan, alderrai, haren pentsamenduak; behinik behin, ez zebiltzan iraganean soilik: bere baitara bildurik eta goibel zegoela adierazten zuen haren aurpegierak, eta ez ohi da hori gertatzen norbera oroitzapenetan soilik murgildurik dagoenean. Eta etxearen atzealdeko gela txiki batean Fenetxka neskagaztea zegoen kutxa handi baten gainean eseririk, larruzko atorra mahukagabe urdin batean bildurik eta zapi zuri bat ile beltzaren estalki; belarriak zorrozten zituen batzuetan, erdi lo geratzen zen tarteka, eta aterantz begiratzen zuen noizean behin, ateaz bestaldean sehaska bat ikusten baitzen, eta haur lokartu baten arnasa beti-berdina entzuten.

V

       Biharamunean, Bazarov beste inor baino goizago esnatu zen, eta lehena irten zen etxetik. «Arraioa! —pentsatu zuen, ingurura begiraturik—. Ez duk oso polita leku hau.» Nikolai Petrovitxek, bere lurrak nekazarien sailetatik bereizi zituenean, lau desiatinako eremu guztiz lau eta soil bat gehitu behar izan zion etxalde berriari. Bizitegia, estalpeak eta abeletxea eraiki zituen, lorategia eratu zuen eta urmaela eta bi putzu egin zituen; baina zuhaitz gazteak txarto errotu ziren, urmaelean oso ur gutxi bildu zen eta putzuetakoak gatz-gustua zuen. Lila eta akaziaz osaturiko itzaltegi bat bakarrik hazi zen ondo; batzuetan, han elkartzen ziren tea hartzeko eta bazkaltzeko. Denbora laburrean, Bazarovek lorategiko bidezidor guztiak ibili zituen, sartu-irten bat egin zuen ukuiluan eta zalditegian, bi mutiko aurkitu zituen eta, berehala haien adiskide eginik, haiekin joan zen etxaldetik versta batera zegoen zingira txiki batera, igelak harrapatzera.

       — Zertarako nahi dituzu igelak, jauna? —galdetu zion mutikoetako batek.

       — Oraintxe azalduko dizut —erantzun zion Bazarovek, zeinak dohain berezia baitzuen herri xehearen uste ona bereganatzeko, nahiz eta inoiz ez zen haiekin bihozbera izaten eta zakar tratatzen zituen beti—; igela zabaldu, eta haren barruan zer gertatzen den aztertuko dut; zu eta biok, oinez ibili arren, igelak bezalakoak gara, eta horrenbestez, igelak aztertuz gero, gure barruan zer gertatzen den ere jakingo dut.

       — Eta zertarako jakin nahi duzu hori?

       — Hutsik ez egiteko gaixotzen bazara eta nik sendatu behar bazaitut.

       — Medikua zara, ala?

       — Bai.

       — Vaska, entzun, jaun honek dio zu eta biok igelak bezalakoak garela. Zoragarria!

       — Nik beldur diet igelei —esan zuen Vaskak. Zazpi urte inguru zituen, lihoa bezain zuria zuen burua, lepo garaiko beroki labur gris batez jantzirik zegoen eta oinutsik zebilen.

       — Zergatik izan beldurrik? Hozka egiten dute, ala?

       — Ea, sar zaitezte uretan, filosofoak! —esan zuen Bazarovek.

       Bitartean, Nikolai Petrovitx ere esnatu zen, eta Arkadiren gelara jo zuen. Jantzirik aurkitu zuen semea. Terrazara irten, eta estalkiaren hegalaren babesean eseri ziren biak; ordurako samovarra borborka ari zen barandatik hurbil, mahai gainean, lila-sorta handi batzuen artean. Aurreko egunean iritsi berriei ataurrean harrera egitera lehena atera zen neskato bera agertu zen, eta ahots zoliz esan:

       — Fedosia Nikolaievna ondoezik dago eta ezin da etorri; esan dit galdetzeko ea zeuek zerbitzatuko duzuen tea ala Duniasha bidaltzea nahi duzuen.

       — Neronek zerbitzatuko dut —esan zuen, bizkor, Nikolai Petrovitxek—. Hik, Arkadi, nola hartu ohi duk tea?, esnegainarekin ala limoiarekin?

       — Esnegainarekin —erantzun zuen Arkadik, eta, isilune labur baten ondoren, galdera-doinuz esan—: Aitatxo?

       Nikolai Petrovitxek asaldaturik begiratu zion semeari.

       — Zer? —esan zuen.

       Begiak apaldu zituen Arkadik.

       — Barkatu, aitatxo, beharbada desegoki iritziko diozu nire galderari —hasi zen—, baina atzo zuk tolesik gabe mintzatu izanak tolesgabea izatera bultzatzen nau..., ez zara haserretuko?...

       — Hitz egin ezak.

       — Galdetzeko adorea ematen didazu... Ni hemen naizelako ez dator Fen... ez dator bera tea zerbitzatzera?

       Nikolai Petrovitx doi-doia jiratu zen albo baterantz.

       — Beharbada bai —esan zuen azkenean—, berak uste dik... lotsa ematen ziok...

       Arkadik bizkor jaso zituen begiak aitarenganantz.

       — Bada, ez du zertan lotsaturik. Lehenik, zuk ondo ezagutzen duzu nire pentsabidea (Arkadik oso gogoko zuen hitz hori esatea), eta bigarrenik, nik sekula ez nuke zure bizimoduan edo zure ohituretan eragozpenik txikiena ere jarriko. Gainera, ziur nago zuk ezin duzula aukera txarrik egin; zurekin etxepe berean bizitzen utzi diozunez, argi dago merezi duela; edonola ere, semea ez da aitaren epaile, are gutxiago ni, eta are gutxiago zu bezalako aita batena, inoiz eta inola ez baitidazu askatasuna eragotzi.

       Arkadi ahots dardaratiz mintzatu zen hasieran: bihotz-zabal sentitzen zen, baina aldi berean konturatzen zen nola edo hala errieta egiten ari zitzaiola aitari berari; nolanahi ere, norberaren solasaren doinuak eragin handia du gizabanakoarengan, eta Arkadik irmoki eta are adierazkortasun handiz ebaki zituen azken hitzak.

       — Eskerrik asko, Arkasha —esan zuen, ahots sorrez, Nikolai Petrovitxek, eta berriro joan zitzaizkion atzamarrak bekokira eta bekainetara—. Izan ere, zuzenak dituk hire usteak. Jakina, neska hori gisakoa ez balitz... Nirea ez duk izan txoriburu baten apeta txoroa. Lotsagarri zaidak hirekin honetaz hitz egitea; baina ulertuko duk berarentzat zaila dela hona agertzea, hi hemen haizela, batez ere etxera itzuli ondoko lehen egunean.

       — Orduan, ni joango naiz harengana! —egin zuen oihu Arkadik, bihotz-zabaltasunak berriro eraginik eta aulkitik ziplo altxatzeaz batera—. Azalduko diot ez duela zertan nire lotsa izanik.

       Zutik jarri zen Nikolai Petrovitx ere.

       — Arkadi —hasi zen—, egon apur batean, mesedez... han... inondik ere... Oraindik ez haut jakinaren gainean jarri...

       Baina ordurako Arkadik ez zion entzuten, eta lasterka alde egin zuen terrazatik. Nikolai Petrovitxek begiekin jarraitu zion, eta egonezinik amildu zen aulkian. Indarrez pilpiraka hasi zitzaion bihotza... Ohartu ote zen, une horretantxe, semearekiko harremanak halabeharrez bereziak izango zirela etorkizunean?, iruditu ote zitzaion Arkadik ia begirune handiagoa erakutsiko liokeela afera horretaz hitzik esan ez balio?, ahulkeria leporatzen zion bere buruari?, zail da esaten: sentimendu horiek guztiak sumatzen zituen barnean, baina sentipen gisa, eta lauso samar gainera; dena dela, gorritasuna ez zitzaion ezabatzen aurpegitik, eta indarrez jauzika zeukan bihotza.

       Arrapaladako urratsak entzun ziren, eta Arkadi terrazara irten zen.

       — Elkarren ezaupidea egin dugu, aita! —egin zuen oihu, aurpegian halako alaitasun samur eta xalo bat nabari zitzaiola—. Fedosia Nikolaievna benetan dago gaur ondoezik eta geroago etorriko da. Baina nolatan ez didazu esan anaia bat dudala? Atzo arratsean bertan musukatuko nukeen, orain musukatu dudan bezalaxe.

       Nikolai Petrovitxek zer edo zer esan nahi zuen, zutitu eta semea besarkatu nahi zuen... Arkadik lepoa inguratu zion besoekin.

       — Zer da hau? Berriro besarkaturik? —entzun zen haien atzean Pavel Petrovitxen ahotsa.

       Aita eta semea poztu egin ziren une horretantxe agertu zelako; badira egoera hunkigarriak zeinetatik, hala ere, lehenbailehen atera nahi izaten baita.

       — Zergatik harritzen haiz? —esan zuen, alaitasunez, Nikolai Petrovitxek—. Oso denbora luzean egon nauk Arkasharen zain... Atzodanik ez diat izan nahi adina miresteko astirik.

       — Ez nauk batere harritzen —jakinarazi zion Pavel Petrovitxek—; aitzitik, nik ere badiat besarkatzeko gogoa.

       Arkadik, osabarengana hurbildu, eta berriro sumatu zuen masailetan haren bibote urrintsuaren ukitua. Pavel Petrovitx mahaira eseri zen. Ingalaterrako modaren araberako goiz-janzki dotore bat zeukan soinean; buruan, berriz, fez txiki bat. Fez txiki hori eta gorbatatxo nolanahi lotua herrixkako bizimodu lasaiaren erakusgarri ziren; alkandoraren lepoak, ordea, ohi bezain gogor estutzen zuen kokots bizar-moztua, nahiz eta, hori bai, alkandora ez zen zuria, ñabarra baizik, horrelaxe baitagokio goizeko janzkerari.

       — Non da zure adiskide berria? —galdetu zion Arkadiri.

       — Ez dago etxean; goiz jaiki eta nora edo hara joan ohi da. Batez ere, ez diozue arretarik jarri behar, hori da garrantzitsuena: ez ditu gogoko zeremoniak.

       — Bai, hori begi bistakoa da —esan zuen Pavel Petrovitxek, eta, patxadatsu, gurina ogian zabaltzeari ekin zion—. Luzaro geratuko da gurean?

       — Batek daki. Iragaitzaz dago hemen, aitaren etxerako bidean.

       — Eta non bizi da aita?

       — Probintzia honetan bertan, hemendik laurogei bat verstara. Etxalde txiki bat dauka han. Errejimentu bateko sendagile ohia da.

       — Hara, hara, hara... Hain zuzen ere, neure artean galdezka ari nintzen non entzuna ote dudan nik Bazarov abizena... Nikolai, aitaren dibisioan ez al zegoen Bazarov izeneko sendagile bat?

       — Litekeena duk.

       — Bai horixe, bai horixe. Orduan, sendagile hori haren aita da. Jum! —esan zuen Pavel Petrovitxek, bibotea laztanduz—. Eta Bazarov jaun hori, zer da? —galdetu zuen, astiro.

       — Bazarov zer den? —irribarre txikia egin zuen Arkadik—. Zer den esatea nahi duzu, osabatxo?

       — Bai, egidazu mesede hori, ilobatxo.

       — Nihilista da.

       — Zer? —galdetu zuen Nikolai Petrovitxek, eta Pavel Petrovitxek, berriz, airean jaso zuen ganibeta, aho zorrotzaren puntan gurin-puskatxo bat zeukala, eta geldi-geldirik geratu zen.

       — Nihilista da —errepikatu zuen Arkadik.

       — Nihilista —esan zuen Nikolai Petrovitxek—. Oker ez banago, latinezko nihil-etik zetorrek, ezer ez-etik alegia; hitz horrek, beraz, ezer ontzat hartzen ez duen gizakia adierazten dik, bai?

       — Hobeto esan, ezer errespetatzen ez duen gizakia —tartekatu zuen Pavel Petrovitxek, eta berriro ekin zion gurinari.

       — Gauza guztiei ikuspuntu kritiko batetik begiratzen dien gizakia —argitu zuen Arkadik.

       — Ez da gauza bera? —galdetu zuen Pavel Petrovitxek.

       — Ez, ez da gauza bera. Nihilista da gizaki bat ezein aginteri men egiten ez diona, ezein printzipiotan sinesten ez duena, delako printzipioa denik eta errespetagarriena izan arren.

       — Eta ona da hori? —eten zion Pavel Petrovitxek.

       — Nondik begiratzen zaion, osabatxo. Batzuen ustez ona da, eta beste batzuen ustez, ordea, oso txarra.

       — Beharko! Dena dela, hori ez dagokigu guri. Guk, belaunaldi zaharrekook, uste dugu ezen printzipioak (Pavel Petrovitxek gozoki ahoskatu zuen hitz hori, frantsesek bezala; Arkadik, aldiz, errusieraz dagokion legez ebaki zuen, indarra lehen silaban ezarriz) ezinbestekoak direla; printzipioetan sinetsi ezean, zuk diozun bezala, ez dago urrats bat bera ere egiterik, ez dago arnasa hartzerik ere. Vous avez changé tout cela, eman diezazkizuela Jainkoak osasuna eta jeneral-maila; guregandik mirespena baino ez duzue jasoko, jaun... nola esan duzu?

       — Nihilistak —zehaztu zuen Arkadik.

       — Bai. Lehen hegeliarrak izan ziren, eta orain nihilistak. Ikusiko dugu nola moldatzen zareten ezerezean, hutsean bizitzeko; eta orain, anaia Nikolai Petrovitx, jo ezak txilina, mesedez, neure kakaoa edateko ordua diat.

       Nikolai Petrovitxek, txilina jo, eta deiadar egin zuen: «Duniasha!». Baina, Duniasharen ordez, Fenetxka bera irten zen terrazara. Gaztea zen, hogeita hiru urtekoa, guztiz zurixka eta guria; ile eta begi ilunak zituen, ezpain gorri haur batenak bezala mamitsuak eta eskutxo samurrak. Kotoizko soineko apain bat zeukan jantzirik; kolore urdin argiko zapi berri batek arinki biltzen zizkion sorbalda mardulak. Kakao-katilu handi bat zekarren, eta, Pavel Petrovitxen aurrean utzirik, goitik beherainoko lotsa nabaritu zuen barnean; zainetako odol beroa uhin gorrixka baten antzera hedatu zen haren aurpegi politeko azalmintz mehearen azpian. Begiak apaldu, eta mahai alboan geratu zen, gorputza doi-doia bermaturik behatzen punta-puntetan. Bazirudien lotsagarri zitzaiola etorri izana, baina, aldi berean, etortzeko eskubidea zuela sentitzen bide zuen.

       Pavel Petrovitxek bekozko iluna jarri zuen, eta Nikolai Petrovitx, berriz, aztoratu egin zen.

       — Egun on, Fenetxka —esan zuen, hortz artean.

       — Egun on —erantzun zuen neskak, ahots apal baina zoliz, eta, Arkadiri begi-ertzetik so eginik, haren irribarre adiskidetsua ikusi, eta isilik joan zen. Ipurdi-sorbaldak leunki kulunkatuz ibiltzen zen, baina horrek ere ondo ematen zion.

       Tartetxo batez, isiltasuna nagusitu zen terrazan. Pavel Petrovitxek, bere kakaoa astiro edaten ari zela, burua jaso zuen bat-batean.

       — Horra hor gure jaun nihilista —esan zuen ahapeka.

       Izan ere, Bazarov lorategian zebilen, lore-sailen artean. Lokatzez beterik zeuzkan oihalezko galtzak eta longaina; zingirako landare likatsu bat zegoen haren kapela biribil zaharraren goialdean itsatsirik; zaku txiki bat zekarren eskuineko eskuan; zerbait biziduna mugitzen zen zakuaren barruan. Terrazara bizkor hurbildu, buru-makurtua egin, eta esan zuen:

       — Egun on, jaunak; barkatu tea hartzera berandu etorria; oraintxe itzuliko naiz; leku egokian gorde behar ditut gatibu hauek.

       — Zer dakarzu hor?, izainak?

       — Ez, igelak.

       — Jan ala hazi egiten dituzu?

       — Esperimentuak egiteko dira —esan zuen Bazarovek axolagabeki, eta etxe barrura joan zen.

       — Inondik ere, disekzionatu egingo ditu —esan zuen Pavel Petrovitxek—. Ez du printzipioetan sinesten, baina igeletan bai.

       Arkadik errukiz begiratu zion osabari, eta Nikolai Petrovitxek, berriz, itzalgaizka jaso zituen sorbaldak. Pavel Petrovitx bera konturatu zen bere ateraldiak ez zuela arrakastarik izan, eta hizpide hartu zituen etxaldearen gobernua eta administratzaile berria, zeina Foma beharginaz kexatxera etorri baitzitzaion aurreko egunean, esanez «bazter-nahasle porrokatua» zela eta ez zuela agindurik betetzen. «Beti dabil protestaka astakirten hori —esan zuen—, ergel bizi eta ergel hilko da.»

VI

       Bazarov itzuli, mahaira eseri, eta tea azkar edaten hasi zen. Bi anaiek isilik begiratzen zioten, eta Arkadik itzalgaizka so egiten zien aitari eta osabari, noiz batari, noiz besteari.

       — Urrun ibili zara? —galdetu zuen azkenean Nikolai Petrovitxek.

       — Hemen baduzue zingira txiki bat, lertxundi baten alboan. Bost oilagorreko talde bat haizatu dut; hik hil egin ditzakek, Arkadi.

       — Zu ez zara ehiztaria?

       — Ez.

       — Izan ere, fisika ikasten duzu, bai? —galdetu zuen, bere txandan, Pavel Petrovitxek.

       — Fisika, bai; natur zientziak oro har.

       — Diotenez, azkenaldion germaniarrek aurrerapen handiak egin dituzte arlo horretan.

       — Bai, horretan alemaniarrak gure maisuak dira —erantzun zuen Bazarovek, axolagabe.

       Pavel Petrovitxek ironiaz erabili zuen «germaniarrak» hitza, «alemaniarrak» bazterturik, baina inor ez zen ohartu ironia horretaz.

       — Zuk, beraz, oso iritzi jasoa duzu alemaniarrez, bai? —galdetu zuen, itxurazko jendetasunez, Pavel Petrovitxek. Halako amorru gorde bat sentitzen hasia zen. Bazaroven ozartasun erabatekoa sumingarria gertatzen zen haren izaera aristokratikoarentzat. Sendagile baten seme hura ez zen kikiltzen; aitzitik, zakar eta gogoz bestera erantzuten zuen, eta haren ahotsaren doinuan bazen zerbait latza, ia lotsagabea.

       — Hango jakintsuak zentzudunak dira.

       — Bai, bai. Errusiako jakintsuez, ordea, ez bide duzu hain uste lausengarririk.

       — Baliteke.

       — Oso buru-ukatze laudagarria da hori —esan zuen Pavel Petrovitxek, soina tenteturik eta buruari atzera eraginez—. Hala ere, Arkadi Nikolaievitxek oraintsu azaldu digunez, zuk ez duzu ezein aginterik onartzen. Ez duzu agintean sinesten?

       — Eta zergatik onartu behar dut? Zertan sinetsiko dut? Nik, zentzuz hitz egiten badidate, aintzat hartzen dut esandakoa, besterik ez.

       — Eta alemaniar guztiek hitz egiten dute zentzuz? —galdetu zuen Pavel Petrovitxek, ozenki, eta haren aurpegiak halako aire arduragabe eta urrun bat hartu zuen, arima eta gorputz hodeiez goragoko tontor batera aldatu balitz bezala.

       — Guztiek ez —erantzun zuen, aharrausi laburra eginez, Bazarovek. Nabari zitzaion ez zuela eztabaidan jarraitzeko gogorik.

       Pavel Petrovitxek Arkadiri begiratu zion, hau esan nahi balio bezala: «Hori gizalegea zure adiskidearena, alafede!».

       — Niri dagokidanez —ekin zion berriro, ahalegintxoa eginez—, nik bekatari honek ez ditut begiko alemaniarrak. Errusiako alemaniarrak ez ditut aipatu ere egingo: jakina da zer-nolako aleak diren. Baina Alemaniako alemaniarrak ere ez zaizkit atsegin. Garai batekoak, tira, onartzeko modukoak dira; orduan Schiller zeukaten, esaterako, eta zera... Gette ere bai... Anaiak estimu handitan dauzka... Baina orain kimikariak eta materialistak baizik ez daude...

       — Kimikari on bat edozein poeta baino hogei aldiz baliagarriagoa da —eten zion Bazarovek.

       — Hara bestea! —egin zuen espantu Pavel Petrovitxek, eta doi-doia altxatu zituen bekainak, logura balitz bezala—. Zuk, beraz, ez duzu artea onartzen?

       — Dirua irabazteko artea, edo odoluzkirik gehiago ez edukitzekoa! —egin zuen oihu Bazarovek, destainazko irribarretxo batekin.

       — Ondo da, ondo da. Txantxetarako gogoa duzu. Beraz, zuk erabat arbuiatzen duzu hori? Demagun horrela dela. Orduan, zientzian bakarrik sinesten duzu?

       — Lehenago ere esan dizut ez dudala ezertan sinesten. Eta zer da zientzia, zientzia oro har? Askotariko zientziak daude, askotariko ogibideak eta tituluak dauden bezalaxe; baina zientzia oro har ez da existitzen, inondik inora ere.

       — Oso ondo. Eta gizartean ezarri ditugun bestelako arauei dagokienez ere, zeure joera negatibo horri eusten diozu?

       — Zer da hau?, itaunketa? —galdetu zuen Bazarovek.

       Pavel Petrovitx doi-doia zurbildu zen... Nikolai Petrovitxek beharrezkotzat jo zuen elkarrizketan parte hartzea.

       — Egunen batean zehaztasun handiagoz mintzatuko gara zurekin gai horretaz, Jevgeni Vasilitx maitea; zure iritzia jakingo dugu eta geurea agertuko dizugu. Niri dagokidanez, oso pozgarri zait zuk natur zientziak ikastea. Entzun dudanez, Liebig-ek aurkikuntza harrigarriak egin ditu lur-ongarrien arloan. Agian, lagun zeniezadake nire agronomia-lanetan: aholku baliagarriren bat eman zeniezadake.

       — Zure esanera nago, Nikolai Petrovitx; baina Liebig gehiegia da guretzat! Aurrena alfabetoa ikasi behar da, eta gero liburuari heldu, baina guk oraindik ez dugu a letra ere ikasi.

       «Ikusten dudanez, nihilista hutsa haiz», pentsatu zuen Nikolai Petrovitxek.

       — Hala eta guztiz ere, behar izanez gero, onar iezadazu zuregana jotzea —gaineratu zuen goraki—. Eta orain, anaia, uste diat administratzailearekin hitz egitera joateko ordua dugula.

       Aulkitik jaiki zen Pavel Petrovitx.

       — Bai —esan zuen, inori begiratu gabe—, zoritxarrekoa ni, bost urtez bizi izan naiz herrixka honetan, jeinu handiengandik urrun! Horrek erabat ergeltzen du edonor. Gogotik ahalegintzen gara irakatsi digutena ez ahazten, eta hara non bat-batean gertatzen den hori guztia zentzugabea dela, eta jakinarazten digute jende burutsua dagoeneko ez dela horrelako huskeriez arduratzen, eta atzeraturik geratu garela eta zozo hutsak garela. Zer egingo diogu! Bistan dago gazteak gu baino argiagoak direla.

       Pavel Petrovitx astiro jiratu zen orpoen arabera eta astiro alde egin zuen; Nikolai Petrovitx haren atzetik joan zen.

       — Beti da horrelakoa? —galdetu zion, odola hotz, Bazarovek Arkadiri, atea bi anaien atzean itxi bezain laster.

       — Zakarregia izan haiz berarekin, Jevgeni —ohartarazi zion Arkadik—. Mindu egin duk.

       — Ezin hasiko nauk, bada, koipekeriatan probintzietako aristokrata hauekin! Buruzaletasuna, lehoi-ohiturak eta harropuzkeria besterik ez ditek! Horrelakoa izaki, Petersburgen geratu behar zian bizitzen, hango gizartean gora egiteko... Tira, Jainkoak gorde dezala! Ur-kakalardo bitxi samar bat aurkitu diat, Dytiscus marginatus dik izena, ezagutzen duk? Erakutsi egingo diat.

       — Haren historia kontatuko niala hitzeman diat... —hasi zen Arkadi.

       — Kakalardoaren historia?

       — Aski duk, Jevgeni! Osabaren historia. Konturatuko haiz ez dela hik usten duan bezalakoa. Haren lepotik barre egitea bainoago, errukia merezi dik.

       — Ez diat zalantzan jartzen; baina zergatik kezkarazten hau hainbeste?

       — Zuzena izan beharra zegok, Jevgeni.

       — Nondik atera duk ondorio hori?

       — Ez, entzun...

       Eta osabaren historia kontatu zion Arkadik. Hurrengo kapituluan aurkituko du irakurleak.

VII

       Pavel Petrovitx Kirsanov etxean hezi zuten hasieran, Nikolai anaia gaztea bezala, eta ikastetxe militar berezi batean gero. Txikitatik, bere edertasun miragarriarengatik nabarmendu zen; gainera, uste handia zuen bere buruarengan, irrilari samarra zen, eta jostagarriro suminkorra: ezinezkoa gertatzen zen mutil hura gogoko ez izatea. Ofizial-mailara iritsi bezain laster, leku guztietan agertzen hasi zen. Begikotasunez eta losintxaz tratatzen zuten denek, eta berak apetak ematen zion guztia egiten zuen, are denetariko zorakeriak eta ziminokeriak ere; baina hori ere eder egiten zitzaion. Emakumezkoek burua galtzen zuten berarengatik, gizonezkoek putzontzitzat zeukaten eta ezkutuko ondamua zioten. Lehenago esan dugunez, denboraldi batez egoitza batean bizi izan zen anaiarekin. Zinez maite zuen anaia, haren antzik batere ez zuen arren. Nikolai Petrovitx herren-antzean ibiltzen zen, haren hazpegiak xumeak eta atseginak ziren, baina goibel samarrak, begi beltz txikiak zituen, eta ile urri, leuna; atsegin zitzaion nagitasuna, baina baita irakurtzea ere, eta herabe zen gizarteko bizitzarako. Pavel Petrovitxek ez zuen arrats bat bera ere igarotzen etxean, ospetsua zen bere bizkortasun eta ausardiarengatik (modan jarri zuen gimnastika gazte munduzaleen artean) eta guztira bospasei liburu frantses irakurri zituen. Hogeita zortzi urte bete zituenerako, kapitaina zen, eta etorkizun distiratsua zeukan aurrean. Bat-batean, ordea, dena aldatu zen.

       Garai hartan, oraindik ahaztu ez duten emakume bat agertzen zen noizean behin Petersburgeko gizartean: R. printzesa. Haren senarra erazkoa eta heziketa onekoa zen, baina inozoa, eta ez zuten haurrik. Andrea, berriz, bat-batean atzerrira joaten zen, bat-batean Errusiara itzultzen zen, oro har bizimodu bitxia zeraman. Irtirina eta zentzu gutxikoa zelako ospea zuen, grina biziz ematen zen mota guztietako plazerretara, indarrak ahitzeraino dantzatzen zen, barreak eta txantxak egiten zituen gazteekin —bazkaldu aurretik argitzalean hartzen baitzituen egongelan—, eta gaua negarrez eta otoitzean ematen zuen, ez zuen inon sosegurik aurkitzen eta, sarri askotan, eguna argitu arte atzera-aurrera ibiltzen zen gelan barrena, eskuak tristuraz bihurritzen zituela, edo eseririk egoten zen, guztiz zurbil eta hotz, salmo-liburua eskuan. Argitzen zuen eguna, eta dama munduzale bihurtzen zen berriro, jaietara joaten zen berriro, barre egiten zuen, berriketan aritzen zen, eta oldarrean abiatzen zen edonolako atseginik ekar ziezaiokeen guztiaren bila. Harrigarriro lerdena zen; urre koloreko txirikorda bat zuen, urrea bezain astuna, belaunak baino beherago iristen zitzaiona, baina inork ez zuen esango emakume polita zenik; aurpegian, begiak zituen gauza eder bakarra, edo, hobeto esan, ez begiak berak —txikiak eta grisak baitziren—, haien begirada baizik, begirada enigmatiko hura, lasterra eta sakona, ausardiaraino axolagabea eta malenkoniaraino pentsakorra. Ohiz kanpoko zerbaitek distiratzen zuen begirada hartan, are mihiak solasik hutsalenak aletzen zituenean ere. Oso dotore janzten zen. Pavel Petrovitxek dantzaldi batean ezagutu zuen, mazurka bat dantzatu zuen berarekin, eta kartsuki maitemindu zen, dantza-saioan hark zentzuzko hitz bat ere esan ez zion arren. Nagusitzera ohiturik zegoenez, bertantxe erdietsi zuen bere helburua; baina garaipenaren berehalakotasunak ez zion barruko sua moteldu. Aitzitik, lokarri are mingarriago eta estuago batez lotu zitzaion emakume hari, zeinaregan, are inolako oztoporik ematen zenean ere, zerbait ezkutukoa eta helezina geratzen baitzen, eta ez zegoen hara irits zitekeen gizakirik. Jainkoak daki zer ote zegoen arima haren sakonean! Bazirudien indar gorde eta are berarentzat ezezagun batzuen mende zeukala; nahierara gobernatzen zuten; haren adimen urriak ezin zituen bridatu indar haien gurariak. Haren jokabidea zeharo aldakorra eta zentzugabea zen. Senarrarengan susmo arrazoizkoak sor zitzaketen gutun bakarrak gizon berarentzat alde-aldean arrotz bati idazten zizkion, baina maitasun hark tristura eragiten zion: harrezkero ez zuen barrerik ez txantxarik egiten bere bihotzekoarekin, eta nahasirik entzun eta begiratzen zion. Noizean behin, tupustean gehienetan, nahasmedu hori izulaborri hotz bihurtzen zitzaion; haren aurpegiak hilotzen zurbiltasuna hartzen zuen, halako aire basati batekin batera; bere logelan ixten zen, eta neskameak, belarria sarrailan jarririk, haren negar-zotin sorrak entzun zitzakeen. Behin baino gehiagotan, maitearekin egon ondoren etxera itzultzean, Kirsanovek halako haserre sakon eta mingots bat sentitzen zuen bihotzean, behin betiko porrotaren ondotik sentitzen den haserre hori, alegia. «Zergatik maite dut oraindik?», galdetzen zion bere buruari, bihotza erdibiturik. Behin, harrian esfinge bat zizelaturik zeukan eraztun bat egin zion opari.

       — Zer da hau? —galdetu zuen printzesak—. Esfinge bat?

       — Bai —erantzun zion—, eta esfinge hau zeu zara.

       — Ni? —galdetu zion hark, eta astiro jaso zuen berarenganantz bere begirada enigmatikoa—. Badakizu hau oso lausengarria dela? —erantsi zuen, adierazkortasunik gabeko irribarretxoa eginez eta begiek ohiko modu bitxian begiratzen ziotela.

       Pavel Petrovitxek neke latzak igaro zituen are R. printzesak maite zuenean ere, baina haren baitan maitasuna iraungi zenean, eta luzaro gabe gertatu zen hori, zoratzeko puntuan egon zen. Jeloskortasunak oinazeturik, ez zion bakerik ematen, orpoz orpo jarraitzen zion leku guztietara; gogaitu egin zen R. printzesa hain jazarpen itogarriaz, eta atzerrira joan zen. Pavel Petrovitxek erretiroa hartu zuen, lagunen aholkuei jaramonik egin gabe, agintarien eskariei entzungor, eta printzesaren atzetik abiatu zen; lau urte eman zituen erresuma arrotzetan, noiz haren aztarnei jarraituz, noiz ikusmenetik galdu nahirik; lotsatu egiten zen bere buruaz, haserretu egiten zen hain koldarra izateagatik... baina ezin bestela jokatu. Sakonegi erroturik zeukan ariman haren irudia, irudi ulertezin, ia zentzugabe baina liluragarri hura. Behin, Baden-en, hasierakoen antzeko harremanak izan zituen berriro berarekin; bazirudien R. printzesak sekula ez zuela hain kartsuki maitatu... baina handik hilabetera amaiturik zegoen dena: sua, azken aldiz piztu, eta betiko itzali zen. Elkarrengandik bereiztea saihestezina zela sumatuz, behinik behin haren adiskide izaten jarraitu nahi izan zuen, horrelako emakume baten kasuan adiskidetasun soila ahalezkoa balitz bezala... R. printzesa isilgordean joan zen Badenetik, eta orduz geroztik etengabe ihes egiten zion Kirsanovi. Errusiara itzuli zen Pavel Petrovitx, garai batean bezala bizitzen saiatu zen, baina ezinezkoa gertatu zitzaion berriro ere lehengo bizimodu hura eramatea. Pozoiturik balego bezala, nora gabe ibiltzen zen leku batetik bestera; jaietara joaten zen, gizon munduzalearen ohitura guztiak atxiki zituen; beste bizpahiru garaipenez harrotu ahal izan zen; baina jadanik ez zuen ezer berezirik espero ez bere buruarengandik ez besteengandik, eta ez zion ezeri ekiten. Zahartu egin zen, urdindu egin zitzaion ilea; ezinbesteko bilakatu zitzaion arratsak klubean eseririk igarotzea, erresumindurik aspertzea, ezkongabeekin axolagabeki eztabaidatzea, eta, jakina denez, zantzu txarra da hori. Esan gabe doa ezkontzea ez zitzaiola bururatu ere egiten. Hamar urte joan ziren horrela, ilaun, antzu eta azkar, izugarri azkar. Denbora inon ez da Errusian bezain azkar igarotzen; diotenez, espetxean are lasterrago joaten da. Behin batean, bazkaritan, klubean, R. printzesa hil zela jakin zuen Pavel Petrovitxek. Parisen zendu zen, burua zorotasunetik hurbil zeukala. Mahaitik altxatu, eta luzaz ibili zen klubeko geletan barrena, noizean behin karta-jokalarien alboan gelditzen zela, oinak lurrari josirik, harri eta zur eginik balego bezala; hala ere, ez zen ohi baino lehenago etxeratu. Handik gutxira, bere helbidea zeukan pakete bat jaso zuen: printzesari oparituriko eraztuna zegoen barruan. Gurutze bat ageri zen esfingearen gainean, eta printzesaren aginduz esan zioten gurutze hori zela enigmaren giltza.

       48 urtearen hasieran gertatu zen hori, Nikolai Petrovitx, emaztea galdu ondoren, Petersburgera joan zen garaian, alegia. Herrixkan kokatu zenetik, Pavel Petrovitxek oso gutxitan ikusi zuen anaia: Nikolai Petrovitxen ezkontza Pavel Petrovitxen eta printzesaren arteko harremanen hasierako egunekin egokitu zen. Atzerritik itzulitakoan, anaiaren etxera joan zen, pare bat hilabetez geratzeko asmoz, haren zorionaren miresle, baina aste bat soilik eman zuen han. Alde handiegia zegoen bi anaien egoeren artean. 48 urtean gutxitu egin zen alde hori: Nikolai Petrovitxek emaztea galdu zuen, Pavel Petrovitxek bere oroitzapenak galdu zituen; printzesa hil zenez geroztik, harengan ez pentsatzen ahalegintzen zen. Nikolaik, hala ere, bizitza zuzen bideratu zuelako sentimendua gordetzen zuen bere baitan, eta semea beraren begien aurrean hazten zen; Pavel, aldiz, ezkongabe eta bakarrik, bihozmina itxaropenaren antzekoa eta itxaropena bihozminaren antzekoa izaten den sasoi zehazgabe eta ilun horretan zegoen, gaztaroa amaitu eta zahartzaroa oraindik hasi ez den sasoi horretan, alegia.

       Sasoi hori beste inorentzat baino latzagoa gertatu zen Pavel Petrovitxentzat: iragana galtzean, dena galdu zuen.

       — Ez haut orain Marinora gonbidatuko —esan zion behin Nikolai Petrovitxek (emaztearen omenez jarri zion izen hori herrixkari)—; lehen, emaztea bizi nuenean, aspertu egiten hintzen han, eta orain, inondik ere, asperraren asperraz hilko hintzateke.

       — Garai hartan ergela eta urduria ninduan artean —erantzun zuen Pavel Petrovitxek—, harrezkeroztik, zentzatu ez banaiz ere, lasaitu egin nauk behintzat. Orain, eragozpenik ez baduk, prest nagok hirean betiko geratzeko.

       Nikolai Petrovitxek, erantzun ordez, besarkatu egin zuen; baina urtebete eta erdi igaro zen elkarrizketa hartatik, Pavel Petrovitx bere asmoa burutzera erabaki zen arte. Hala ere, behin herrixkan kokaturik, ez zuen inoiz utzi, ezta Nikolai Petrovitxek semearekin batera Petersburgen eman zituen hiru negu haietan ere. Irakurtzeari ekin zion, ingelesez gehien bat; oro har, Ingalaterrako ereduaren arabera antolatu zuen bere bizitza osoa, gutxitan ikusten zituen auzolagunak eta hauteskundeetara joateko bakarrik irteten zen etxetik, eta, irtenaldi bakan haietan ere, isilik egoten zen ia beti, noizean behin soilik lehengo era zaharreko lurjabeak amorrarazi eta ikaratzen zituen bere purrustada liberalekin eta inoiz ez zen inguratzen belaunaldi berriaren ordezkariengana. Eta hala batzuek nola besteek harrotzat zeukaten; eta hala batzuek nola besteek begirunea zioten, haren manera bikain, aristokratikoengatik, haren garaipenen ospearengatik, oso dotore janzten zelako eta ostaturik oneneko gelarik onena hartzen zuelako beti, ondo bazkaldu ohi zuelako eta behin Wellington-en eta Luis Feliperen mahaikide izan zelako, edonora zihoala ere zilarrezko nezeser bat eta bidaietarako bainu-ontzi bat eramaten zituelako aldean, ezohiko urrin «noble» zoragarri bat zeriolako, whistean maisutasunez jokatu arren beti galtzen zuelako; azkenik, bere prestutasun makulagabearengatik errespetatzen zuten. Damen iritziz, gogo iluneko gizon liluragarria zen, baina berak ez zuen harremanik izaten damekin...

       — Horra, Jevgeni —esan zuen Arkadik, bere kontakizunari amaiera emateaz batera—, horra zein bidegabea den nire osabari buruz duan iritzia! Eta ez diat kontatu behin baino gehiagotan ezbeharretik atera duela aita, bere diru guztia emanik; beharbada, hik ez dakik ez dutela etxaldea erdi bana egin, baina pozarren laguntzen ziok edonori, eta, besteak beste, nekazarien alde egiten dik beti; egia esan, haiekin hitz egiten duenean, begitartea zimurtu eta Kolonia ura usaintzen dik...

       — Jakina, nerbioak direla eta —eten zion Bazarovek.

       — Balitekek, baina bihotz ezin zabalagoa dik. Eta ez duk batere ergela. Oso aholku zuhurrak eman zizkidak... batez ere... batez ere emakumeekiko harremanei dagokienez.

       — Horratx! Ur beroz errea, hotzaren beldur. Bazekiagu horren berri!

       — Hitz batean —jarraitu zuen Arkadik—, oso dohakabea duk, benetan; ez duk zuzena hura arbuiatzea.

       — Eta nork arbuiatu du? —ihardetsi zuen Bazarovek—. Kontuak kontu, nire ustez, bere bizitza osoa emakumezkoen maitasunaren kartara jokatu eta, karta hori galtzen duenean, zabartu eta ezertarako gai ez izateraino abailtzen den gizonezkoa ez duk gizona, ez duk arra. Dohakabea dela diok: inondik ere, hik hobeto ezagutzen duk; baina ergeltasuna oraindik ez zaiok erabat ezabatu. Ziur nagok zentzuduntzat daukala bere burua, oso zentzuduntzat, zergatik eta Galiniashka irakurtzen duelako eta hilean behin mujik bat zigorretik salbatzen duelako.

       — Baina gogoan izan haren heziketa, gogoan izan bizitzea egokitu zaion garaia —ohartarazi zuen Arkadik.

       — Heziketa? —moztu zion Bazarovek—. Gizabanako orok bere burua hezi beharra zeukak, nola edo hala, nire antzera bada ere, esaterako... Eta garaiari dagokionez, zergatik egon behar dut nik garaiaren mende? Hobe duk garaia nire mende egotea. Ez, adiskidea, hori guztia lasaikeria duk, hutsaltasuna! Eta zer dira gizon-emakumeen arteko harreman misteriozko horiek? Guk, fisiologook, bazekiagu zertan diren harreman horiek. Azter ezak begiaren anatomia: nondik atera duk begirada enigmatikoaren kontu hori? Hori guztia erromantizismoa duk, lelokeria, usteldura, artea. Hobe diagu kakalardoa ikustera joan.

       Eta bi adiskideak Bazaroven gelara joan ziren, non ordurako medikuntza eta kirurgiako gaien usaina bazter guztietara hedaturik baitzegoen, tabako merkearen usainarekin nahasirik.

VIII

       Pavel Petrovitx ez zen luzaz geratu anaiaren eta administratzailearen arteko solasaldia entzuten. Administratzailea gizaseme garai eta iharra zen, begi maltzurrak zituen, eta biriketako gaitzak jotako ahots mehea, «Bai zera!, jakina!» esanez erantzuten zien Nikolai Petrovitxen oharpen guztiei, eta mujikak mozkor eta lapur gisa agerrarazten saiatzen zen. Etxaldeak, aspaldi gabe hasi baitziren era berrira gobernatzen, kirrinka egiten zuen, koipeztu gabeko gurpilaren antzera, karraska egiten zuen, zur hezez etxean eginiko altzariaren antzera. Nikolai Petrovitxek ez zuen adorea galtzen, baina, maiz aski, hasperen egin eta pentsakor geratzen zen: bazekien dirurik gabe ez zuela atarramendu onik aterako, baina ahituak zituen ia diru guztiak. Egia esan zuen Arkadik: Pavel Petrovitxek askotan laguntzen zion anaiari; sarritan, aurrera ateratzeko modua asmatu ezinik estu eta larri ikusirik, Pavel Petrovitx astiro hurbiltzen zen leihora, eta, eskuak sakeletan sarturik, hortz artean murduskatzen zuen: «Mais je puis vous donner de l'argent», eta dirua ematen zion; baina egun hartan ez zeukan sosik, eta aukeran nahiago izan zuen handik aldendu. Gogaikarri zitzaizkion etxaldeko auzi-mauziak; gainera, beti iruditzen zitzaion ezen Nikolai Petrovitxek, lanerako gogo eta kemen guztia gorabehera, ez zuela behar bezala gobernatzen etxaldea; hala ere, ez zukeen jakingo esaten zehatz-mehatz zertan egiten zuen huts Nikolai Petrovitxek. «Anaia ez duk oso praktikoa —egiten zuen bere artean—, engainatu egiten ditek.» Eta, alderantziz, Nikolai Petrovitxek uste osoa zuen Pavel Petrovitxen praktikotasunean, eta aholku eskatzen zion beti. «Ni gizon biguna nauk, borondate ahulekoa, bazter leku honetan igaro diat bizitza osoa —esaten zion—; hi, ordea, luzaro bizi izan haiz gizartean, ondo ezagutzen duk jendea; arrano-begia daukak.» Pavel Petrovitxek, erantzun gisa, bizkarra ematen zion hitz horiek entzuten zituen bakoitzean, baina ez zuen anaiaren uste ona zapuzten.

       Nikolai Petrovitx langelan utzirik, etxearen aurreko aldea atzekotik bereizten zuen korridorean aurrera joan zen, eta, ate apal batera iritsirik, zalantzan gelditu, apur batean biboteari tiraka egon, eta deitu egin zuen.

       — Nor da? Sartu —entzun zen Fenetxkaren ahotsa.

       — Ni naiz —esan zuen Pavel Petrovitxek, eta atea ireki zuen.

       Fenetxka ziplo altxatu zen semetxoarekin eroso eseririk zegoen aulkitik, eta, haurra neskagazte baten besoetan utzirik, zeinak bertantxe atera baitzuen gelatik, buruzapia egokitu zuen itsumustuan.

       — Barkatu eragozpenak —hasi zen Pavel Petrovitx, Fenetxkari begiratu gabe—, bakarrik eskatu nahi nizun... gaur, antza denez, hirira joatekoak dira... agindu te berdea eros diezadaten.

       — Zure esanera —erantzun zuen Fenetxkak—. Zenbat erosi behar dute?

       — Libra erdi aski izango da, nik uste. Ikusten dudanez, aldaketak egin dituzu hemen —erantsi zuen, inguruari begiratu azkar bat emanik eta lipar batez Fenetxkaren aurpegiari ere erreparatuz—. Errezelak —argitu zuen, Fenetxak ulertu ez ziola ikusirik.

       — Bai, errezelak; Nikolai Petrovitxek oparitu dizkigu; baina aspaldi eseki nituen.

       — Bai, aspaldion ez naiz hona etorri. Gela hau oso atsegina da orain.

       — Nikolai Petrovitxi esker —xuxurlatu zuen Fenetxkak.

       — Lehengo hegalean baino hobeto zaude hemen? —galdetu zuen Pavel Petrovitxek, gizalegez baina irribarrerik xumeena ere egin gabe.

       — Horixe hobeto nagoela.

       — Nor jarri dute orain zure lekuan bizitzen?

       — Ikuzleak.

       — Ah!

       Isilik geratu zen Pavel Petrovitx. «Orain joango dun», pentsatu zuen Fenetxkak; baina ez zen joaten, eta bera zutik zegoen haren aurrean, lurrari iltzaturik bezala, atzamarrak geldoki mugituz.

       — Zergatik agindu duzu haurra hemendik eramateko? —esan zuen azkenean Pavel Petrovitxek—. Nik gogoko ditut haurrak: erakuts iezadazu.

       Goitik beheraino gorritu zen Fenetxka, aztoraturik eta pozik aldi berean. Beldur zion Pavel Petrovitxi, ez baitzion ia inoiz hitz egiten.

       — Duniasha —egin zuen oihu—, ekar ezazu Mitia (Fenetxkak zuka egiten zien etxeko guztiei). Baina, ez, egon apur batean, soinekotxoa jantzi behar diot.

       Ate aldera abiatu zen Fenetxka.

       — Berdin dio baina —ohartarazi zion Pavel Petrovitxek.

       — Berehala itzuliko naiz —erantzun zuen Fenetxkak, eta lasterka irten zen gelatik.

       Bakarrik geratu zen Pavel Petrovitx, eta oraingo honetan arreta handiz arakatu zuen ingurua. Gelatxo txiki eta sabai apaleko hura oso txukuna eta atsegina zen. Zoru margotu berriaren, kamamilaren eta garraiskaren usaina zerion. Bizkarraldea lira-formakoa zuten hainbat aulki ageri ziren hormaren luze osoan; Polonian erosi zituen jeneral zenak, gerra-denboran; zoko batean ohe txiki bat nabarmentzen zen, muselinazko errezel batez babesturik, estalki biribileko kutxa burdinurtuzko bat aldamenean; gelaren beste aldean argitxo bat zegoen pizturik Nikolai Mirarigilearen irudi ilun eta handi baten aurrean; santuak portzelanazko arrautzatxo bat zeukan bularrean, argi-koroari loturiko xingola gorri batetik esekirik; leihoetan, berriz, aurreko urteko konfiturez beteriko poto batzuk zeuden, kolore berde gardenekoak, ardura handiz lotuak; estalkietako papertxoetan Fenetxkak berak idatzia zuen, letra handiz, «Andere-mahatsa»; Nikolai Petrovitxek horixe zuen konfiturarik gogokoena. Sabai azpian, lokarri luze batetik zintzilik, kaiola bat zegoen, txonta buztan-labur batekin; txoria txioka eta jauzika aritzen zen denbora guztian, eta kaiolak dar-dar eta zabu egiten zuen orobat denbora guztian; kalamu-haziak lurrera erortzen ziren hots txikiak ateraz. Leihoen arteko horman, komoda txiki baten gainean, Nikolai Petrovitxi jarrera desberdinetan eginiko argazki-potret batzuk zeuden esekirik, txar samarrak denak, artista ibiltari batek eginak; leku berean, Fenetxkaren beraren argazki guztiz txar bat zegoen: halako aurpegi begirik gabe batek irribarre egiten zuen, gogoz bestera, marko ilunaren barruan, besterik ezin bereiz zitekeen han; eta Fenetxkaren gainean, Jermolov jenerala, burka batez jantzirik, zemaikor eta bekozko ilunez Kaukasoko mendi urrunetara begira, zapatatxo-forma zuen orratz-zorro sedazko baten azpitik, bekokiaren aurre-aurrean zintzilik baitzeukan.

       Bost minutu inguru igaro ziren; zurrumurru eta marmarioak entzuten ziren aldameneko gelan. Pavel Petrovitxek liburu koipetsu bat hartu zuen komodaren gainetik, Masalskiren Tiratzaileak obraren ale bat hain zuzen; orri batzuk irauli zituen... Atea ireki, eta Fenetxka sartu zen. Mitia zekarren besoetan, lepo gogorreko alkandoratxo gorri batez jantzirik, iletxoak orrazturik eta aurpegia xukaturik; haurrak nekez hartzen zuen arnasa, gorputz osoa mugitu eta eskutxoei eragiten zien, haur osasuntsu guztiek egiten duten bezala, baina, nabari zitzaionez, alkandoratxo dotoreak bere eragina izan zuen: haurraren gorputz mardulak atsegintasuna agertzen zuen alde guztietan. Fenetxkak txukun orrazturik zeukan bere ilea ere, eta hobeto jantzirik buruzapia; baina lehen bezalaxe gera zitekeen. Izan ere, ba al da munduan ezer xarmagarriagorik haur osasuntsu bat besoetan daukan ama gazte eder bat baino?

       — Bai haur osasuntsu eta potoloa —esan zuen, etorkor, Pavel Petrovitxek, eta hatz erakusleko azazkal luzearen muturraz kili-kili egin zion Mitiari kokots bikoitzean; haurrak txontan josi zituen begiak, eta barrez hasi zen.

       — Hau osaba duzu —esan zion Fenetxkak, aurpegia beheraturik eta haurra leunki astinduz; bitartean, Duniashak, ezer esan gabe, usain gozoko kandela piztu bat ipini zuen leihoan, txanpon baten gainean.

       — Zenbat hilabete ditu? —galdetu zuen Pavel Petrovitxek.

       — Sei; laster egingo ditu zazpi, hilaren hamaikan.

       — Ez dira zortzi izango, Fedosia Nikolaievna? —sartu zen tartean Duniasha, ez lotsarik gabe.

       — Ez, zazpi; horrelakorik esatea ere!

       Haurra barrez hasi zen berriro, begiak kutxan jarri eta, bat-batean, sudurretik eta ezpainetatik heldu zion amari eskuko bost atzamarrekin.

       — Bihurritxo hori —esan zion Fenetxkak, aurpegia haurraren atzamarretatik aldendu gabe.

       — Nire anaiaren antza du —ohartarazi zuen Pavel Petrovitxek.

       «Norena izan behar zuen, bada?», pentsatu zuen Fenetxkak.

       — Bai —jarraitu zuen, bere buruarekin ari balitz bezala, Pavel Petrovitxek—, antz nabarmena.

       Arretaz, ia tristuraz begiratu zion Fenetxkari.

       — Hau osaba duzu —errepikatu zuen hark, baina ahapeka orain.

       — Ah! Pavel! Hemen haiz! —entzun zen tupustean Nikolai Petrovitxen ahotsa.

       Pavel Petrovitxek, ziplo jiratu, eta bekozko iluna jarri zuen; baina hain poz eta esker on handiz begiratzen zion anaiak, ezen irribarre batekin erantzun behar izan baitzion ezinbestean.

       — Ederra hire semetxoa —esan zuen, eta erlojuari begiratu zion—, tea dela eta etorri nauk hona...

       Eta, aurpegiera axolagabea jarririk, bertantxe irten zen gelatik Pavel Petrovitx.

       — Bere kabuz etorri da? —galdetu zion Fenetxkari Nikolai Petrovitxek.

       — Bai; atea jo eta sartu egin da.

       — Eta Arkasha ez da hemen izan berriro?

       — Ez. Ez nuke lehengo hegalera itzuli behar, Nikolai Petrovitx?

       — Zergatik?

       — Agian hobe litzateke, aurreneko egunotan.

       — E... ez —esan zuen, zalantzan, Nikolai Petrovitxek, eta bekokia igurtzi zuen—. Lehenik eta behin... Kaixo, mutiko —atera zitzaion, bat-batean zuzperturik, eta, haurrarengana hurbildurik, musu eman zion masailan; gero, doi bat makurtu, eta ezpainak Fenetxkaren eskuan ipini zituen, zeina esnea bezain zuri ageri baitzen Mitiaren alkandoratxo gorriaren alboan.

       — Nikolai Petrovitx! Zer ari zara? —esan zuen, totelka, eta begiak apaldu zituen, astiro jaso zituen gero... Xarmagarria zen haren begirada, noiz eta zeharka-antzean begiratu eta irribarre samur eta doi bat lañoa egiten baitzuen.

       Nikolai Petrovitxek honela ezagutu zuen Fenetxka. Behinola, hiru urte lehenago, gau egin behar izan zuen hiri urrun bateko ostatuan. Txunditurik utzi zuten han eman zioten gelaren txukunak eta oheko izaren garbiak. «Alemaniarra ote da ostatu honetako ugazabandrea?», egin zuen bere artean. Baina ugazabandrea errusiarra zen, berrogeita hamar bat urtekoa, janzkeraz apaina, aurpegi atseginekoa, ernea eta mintzo zuhurrekoa. Tea hartzen zuen bitartean, hizketan aritu zen berarekin; biziki gustatu zitzaion. Nikolai Petrovitx garai hartantxe aldatua zen etxalde berrira, eta, bere mendean jopu-jenderik nahi ez zuenez, soldatapeko bila zebilen; ugazabandrea, bere aldetik, kexu zen hiritik igarotzen ziren bidaiarien urriaz eta garaiaren latzaz; Nikolai Petrovitxek bere etxean lan egitea proposatu zion, administratzaile gisa; ugazabandreak baiezkoa eman zion. Aspaldi hil zitzaion senarra, alaba bakarra utzirik, Fenetxka hain zuzen. Bi aste geroago, Arina Savishna (horrela zeritzon administrazaile berriari) Marinora iritsi zen alabarekin batera, eta etxe-hegalean kokatu ziren biak. Nikolai Petrovitxen hautaketa ezin egokiagoa gertatu zen. Arinak ordena ezarri zuen etxean. Fenetxkaz, zeinak hamazazpi urte bete baitzituen orduan, inork ez zuen hitz egiten, eta oso gutxitan ikusten zuten: bizimodu eratsu eta apala zeraman, eta igandeetan soilik ikusten zuen Nikolai Petrovitxek haren aurpegi zuriaren soslai fina, elizan, baztertxo batean. Urte bat baino gehiago igaro zen horrela.

       Goiz batean, Nikolai Petrovitxen langelan agertu zen Arina, eta, ohi zuenez kilimusi handia eginik, galdetu zion ea alabari laguntzerik bazeukan, estufako txinpart bat erori baitzitzaion begian. Nikolai Petrovitx, etxezale guztiak bezala, sendagintzan aditua zen, eta homeopatiako sendagai-kutxa bat ere bazeukan etxean. Bertantxe agindu zion Arinari gaixoa ekar ziezaion. Fenetxka oso beldurtu zen nagusi jaunak beregana deitzen ziola jakin zuenean, baina, hala ere, amarekin joan zen. Nikolai Petrovitxek leihora hurbildu zuen eta burua hartu zion bi eskuekin. Haren begi gorritu eta handitu hura ondo aztertutakoan, kolirio bat agindu zion, baita berak hantxe bertan prestatu ere, eta, bere sudurzapia zatiturik, nola hezetu behar zuen erakutsi zion. Fenetxkak, hark esandako guztia entzun, eta joatera egin zuen. «Muin egiozu eskuan nagusi jaunari, tentel horrek», esan zion Arinak. Nikolai Petrovitxek ez zion eskua eskaini, eta, urduri, berak eman zuen musua, neskaren buru makurtuan, artesian. Fenetxkari laster sendatu zitzaion begia, baina Nikolai Petrovitxengan eragin zuen zirrara ez zen behingoan ezabatu. Une oro agertzen zitzaion aurrean aurpegi garbi, samur, herabetasunez doi bat jaso hura; ile leun haiek sumatzen zituen esku-ahurren azpian, hortxe ikusten zituen ezpain aratz, doi-doia ireki haiek, zeinen atzean hortz perlakarek heze distiratzen baitzuten eguzkitan. Orduz geroztik, arreta handiz begiratzen zion elizan, berarekin hitz egiten saiatzen zen. Fenetxkak ihes egiten zion hasieran, eta behin batez, ilunabarrean, oinezkoek zekale-soroetan urraturiko bidezidor mehar batean berarekin topo egin zuelarik, zekale garai sarrian ezkutatu zen, asentsio-belar eta nabar-lore hazien artean, begiz jo ez zezan soilik. Nikolai Petrovitxek haren burutxoa atzeman zuen zekaleburuek osaturiko sare urrekaratik zehar, handik begira baitzeukan, basapiztitxo baten antzera, eta gozoki oihukatu zion:

       — Kaixo, Fenetxka! Nik ez dut hozka egiten.

       — Kaixo! —murmurikatu zuen neskak, bere gordelekutik irten gabe.

       Fenetxka, arian-arian, harengana ohituz joan zen, baina, artean ere haren presentzian kikiltzen zelarik, ama hil zitzaion ustekabean, kolerak jota. Zer gertatuko ote zen Fenetxkarekin? Ganora, zentzua eta ordenaren alderako zaletasuna heredatu zituen amarengandik; baina hain zen gaztea, hain zegoen bakarrik; Nikolai Petrovitx hain zen ona eta apala... Gainerakoak ez du azalpenik behar...

       — Beraz, anaia zu ikustera etorri da? —galdetu zion Nikolai Petrovitxek—. Atea jo eta sartu egin da?

       — Bai.

       — Ondo dago hori. Emadazu Mitia, kulunkatu egingo dut.

       Eta Nikolai Petrovitx hortxe hasi zen gorantz jaurtitzen, ia sabairaino bertaraino, haurtxoaren atsegin handirako eta amaren larritasun ez txikiagorako, hegaldi bakoitzean besoak luzatzen baitzituen haren oin biluzietarantz.

       Pavel Petrovitx bere langelan zegoen berriro, zeina oso dotorea baitzen: kolore biziko paper polita hormetan, hainbat arma Pertsiako tapiz ñabar batean esekirik, intxaur-zurezko altzari oihal berde ilunez jantziak, haritz-zur beltz zaharrez eginiko liburutegi renaissance bat, brontzezko estatuatxoak idazmahai guztiz ederraren gainean, tximinia... Dibanaren gainera abaildu, eskuak buruaren atzean jarri, eta geldirik geratu zen, ia etsipenez sabaiari begira. Zela hormei berei ezkutatu nahi zielako aurpegian gertatzen zitzaiona, zela beste arrazoiren batek eraginik, kontua da dibanetik jaiki, leihoko errezel astunak hedatu eta berriro amildu zela dibanean.

IX

       Egun horretan bertan, Fenetxkaren ezaupidea egin zuen Bazarovek ere. Lorategian zebilen Arkadirekin batera, eta azaltzen ari zitzaion zergatik zuhaitz batzuk, bereziki haritz gazteak, ez ziren errotu.

       — Hemen, makalak landatu behar dituk, eta izeiak, eta, agian, ezkiak ere bai, lur beltza gehiturik. Horko itzaltegi hori ondo hazi duk —erantsi zuen— akaziak eta lilak landare zintzoak direlako, ez zegok zaindu beharrik. Bah! Baina hor baduk norbait.

       Fenetxka itzaltegian eseririk zegoen Duniasha eta Mitiarekin batera. Gelditu egin zen Bazarov, eta Arkadik, berriz, buru-mugimendu batez agurtu zuen Fenetxka, aspaldiko laguna balu bezala.

       — Nor da? —galdetu zion Bazarovek, handik urrundu eta berehala—. Zein polita den!

       — Nortaz ari haiz?

       — Argi zegok: bat bakarra zuan polita.

       Arkadik, ez aztoramenik gabe, hitz gutxitan azaldu zion nor zen Fenetxka.

       — Hara! —egin zuen Bazarovek—. Hire aitak, bistan denez, bazekik egokierez baliatzen. Atsegin zaidak hire aita, alajaina! Gizon jatorra duk. Baina ezagutu beharra zeukaat —erantsi zuen, eta itzaltegirantz joan zen atzera.

       — Jevgeni! —egin zion oihu Arkadik atzetik, beldurrez—. Tentuz ibili, Jainkoarren.

       — Ez kezkatu —esan zuen Bazarovek—, eskarmentu handia zeukaagu guk, hirian bizi izan gaituk.

       Fenetxkaren parera iristean, kapela erantzi zuen.

       — Utz iezadazu neure burua aurkezten —hasi zen, adeitasunezko kilimusia eginez—, Arkadi Nikolaitxen adiskidea nauzu, eta gizon baketsua.

       Fenetxkak, jarlekutik doi-doia altxatu, eta isilik begiratu zion.

       — Bai haur zoragarria! —jarraitu zuen Bazarovek—. Ez larritu, oraindik ez diot begizkorik egin inori. Zergatik dauzka hain gorri masailak? Hortzak ateratzen ari zaizkio, ala?

       — Bai —erantzun zuen Fenetxkak—, lau hortz atera zaizkio jadanik, eta orain berriro dauzka handiturik oiak.

       — Utzi ikusten... ez izan beldur, sendagilea naiz.

       Bazarovek besoetan hartu zuen haurra, zeinak, Fenetxkaren eta Duniasharen harridurarako, ez baitzion inola ere gogor egin, ezta izurik agertu ere.

       — Ikus dezagun, ikus dezagun... Arazorik ez, behar bezala dago dena: hortz ederrak izango ditu. Zerbait gertatzen bazaio, jakinaraz iezadazu. Eta zu, ondo zaude osasunez?

       — Bai, Jainkoari eskerrak.

       — Jainkoari eskerrak, bai, sari hoberik ez dago. Eta zu? —erantsi zuen Bazarovek, Duniasharenganantz jiraturik.

       Duniashak, etxean oso serioa eta kalean irrizalea baitzen, barre egin zuen erantzun gisa.

       — Ederto. Hartu zeure bogatira.

       Fenetxkak besoetan hartu zuen haurra.

       — Zein lasai egon den zurekin —esan zuen, ahapetik.

       — Nirekin haur guztiak egoten dira lasai —erantzun zuen Bazarovek—. Badakit nola jokatu behar den haiekin.

       — Haurrek sumatu egiten dute nork maite dituen —ohartarazi zuen Duniashak.

       — Hala da, bai —baietsi zuen Fenetxkak—. Mitia, esaterako, inola ere ez da joaten besteren besoetara.

       — Nireetara ere ez? —galdetu zuen Arkadik, apur batean urrun egon ondoren itzaltegira hurbildu zelarik.

       Besoetan hartzeko keinua egin zion Mitiari, baina Mitia, burua atzera bota, eta mainak egiten hasi zen, eta horrek zeharo nahasirik utzi zuen Arkadi.

       — Beste egun batean hartuko dut, ohitzen zaidanean —esan zuen, eramankor, Arkadik, eta han joan ziren bi adiskideak.

       — Nola du izena? —galdetu zuen Bazarovek.

       — Fenetxka... Fedosia —erantzun zuen Arkadik.

       — Eta patronimikoa? Hori ere jakin beharra dago.

       — Nikolaievna.

       — Bene. Gustatu egin zaidak, ez baita lar aztoratu. Beste batek, beharbada, gaitzetsi egingo likek berezitasun hori. Zentzugabekeria handiagorik! Zergatik aztoratu? Ama duk, eta zuzen zegok.

       — Zuzen zegok, bai —esan zuen Arkadik—, baina horra nire aita...

       — Bera ere zuzen zegok —eten zion Bazarovek.

       — Ez, nik ez diat horrela uste.

       — Inondik ere, ez zaik atsegin beste oinordeko bat izatea.

       — Ez dik lotsarik ematen niri horrelako pentsamendurik egozteak? —esan zuen Arkadik, sutsuki—. Nire iritziz, aita ez zegok zuzen, baina ez ikuspuntu horretatik; uste diat ezkondu egin beharko lukeela berarekin.

       — Horratx! —esan zuen Bazarovek, patxadatsu—. Bai gogo-zabalak, gu! Oraindik ere garrantzia ematen diok ezkontzeari; ez nian hiregandik horrelakorik espero.

       Bi adiskideek isilik egin zituzten urrats batzuk.

       — Goitik behera aztertu diat hire aitaren etxaldea —ekin zion berriro Bazarovek—. Abereak txarrak dituk, eta zaldiak leher eginik zeudek. Eraikuntzak ere kaxkarrak dituk, eta langileak zorria baino alferragoak iruditu zaizkidak; eta ez zekiat administratzailea ergela ala maltzurra den, oraindik ez zioat ondo erreparatu.

       — Zorrotza hago gaur, Jevgeni Vasilitx.

       — Are mujik onek ere iruzur egiten ziotek hire aitari, ondo egin ere. Badakik zer dioen esaera zaharrak: «Mujik errusiarra Jainkoa bera irensteko gai».

       — Osabarekin bat etortzen hasiko nauk —ohartarazi zion Arkadik—, iritzi txarra duk errusiarroz.

       — Hara bestea! Errusiarrak gauza bakarra dik ona: bere buruaz duen iritzi ezin txarragoa. Bi eta bi lau direla duk garrantzizkoa, gainerako guztia huskeria duk.

       — Natura ere huskeria da? —esan zuen Arkadik, pentsakor urrunera begira, zelai ñabarretara, eguzki jadanik behera etorriak eder eta motel argiturik baitzeuden.

       — Bai, natura bera ere huskeria duk, hik ematen dioan zentzuan. Natura ez duk tenplua, lantegia baizik, eta gizakia, berriz, horko behargina.

       Une horretantxe, biolontxelo baten soinu astiroa iritsi zitzaien etxetik. Norbait Schubert-en Itxarotea jotzen ari zen, sentimenduz baina esku antzegabez, eta melodia atsegin hura gozoki hedatzen zen airean.

       — Nor da? —galdetu zuen Bazarovek, txunditurik.

       — Aita.

       — Hire aitak biolontxeloa jotzen du?

       — Bai.

       — Baina zenbat urte ditu?

       — Berrogeita lau.

       Bazarov barre-algaraka hasi zen tupustean.

       — Zeri egiten diok barre?

       — Barkatu! Berrogeita lau urteko gizon bat, pater familias, bazter leku honetan, biolontxeloa jotzen!

       Bazarovek barrez jarraitu zuen; Arkadik, aldiz, bere maisua zinez miresten zuen arren, oraingoan ez zuen irribarrerik ere egin.

X

       Bi aste inguru igaro ziren. Bizitza ohiko bidetik zihoan Marinon: Arkadi sibaritarren antzera bizi zen, Bazarovek lan egiten zuen. Etxeko guztiak, ordurako, ohiturik zeuden haren izaerara, haren manera zabarretara, haren mintzo urri eta etenera. Batez ere Fenetxka hain ondo etortzen zen berarekin, ezen, gau batean, esna zezaten agindu baitzuen: gorputz-ikarak zituen Mitiak; joan zen Bazarov haren gelara, eta, ohi bezala erdi txantxetan erdi aharrausika, bi ordu eman zituen han, haurra zaintzen. Pavel Petrovitxek, aldiz, bere arimako indar guztiekin gorrotatzen zuen Bazarov, harroputz, lotsagabe, ziniko eta plebeiutzat baitzeukan; susmatzen zuen ezen Bazarovek ez ziola inolako begirunerik eta, beharbada, arbuiatu ere egiten zuela, nor eta bera, Pavel Kirsanov! Nikolai Petrovitxek nolabaiteko beldurra zion «nihilista» gazteari, eta ez zuen uste eragin onik izango zuenik Arkadirengan; baina gogo onez entzuten zion, gogo onez izaten zen fisika eta kimika arloan egiten zituen saioen lekuko. Bazarovek mikroskopio bat ekarria zuen berekin, eta orduak ematen zituen handik begira. Mirabeak ere haren adiskide egin ziren, nahiz eta berak haien lepotik barre egiten zuen noizean behin: haiek, nolanahi ere, sumatzen zuten beretar zutela, ezen ez jaun. Duniashari, atsegin zitzaion berarekin barre egitea, eta begirada adierazkorrak egozten zizkion begi-ertzetik, «galepertxo» baten antzera haren inguruan hara-hona ibiliz; orobat Piotr, beti kopeta-zimur egoten zen gizon izugarri buruiritzi eta inozoa bera, zeinak adeitasunez begiratzea, silabaka irakurtzea eta bere jakatxoa eskuila txiki batez sarri garbitzea beste tasunik ez baitzuen, maltzurki irribarre egin eta biziki alaitzen zen Bazarovek arretarik jartzen zion bakoitzean; herrixkako mutikoak lasterka ibiltzen ziren beti «doktorearen» atzetik, zakurtxoak bailiran. Prokofitx zaharrak soilik ez zuen gogoko Bazarov, bekozko ilunez jartzen zion janaria mahai gainean, «larrutzailea» eta «alproja» deitzen zion, eta belarrondoko bizar haiekin zerri zikina ematen zuela esaten zuen. Prokofitx, bere erara, Pavel Petrovitx bezain aristokrata zen.

       Iritsi ziren urteko egunik onenak, esan nahi baita, ekaineko lehen egunak. Eguraldia ederra zen; hori bai, kolerak mehatxu egiten zuen urrunetik, baina probintzia hartako biztanleak ohiturik zeuden haren bisitetara. Bazarovek, oso goiz jaiki, eta bi edo hiru verstako bidea egiten zuen egunero, ez paseatzeko —ezin jasan zitzakeen helbururik gabeko ibilaldiak—, ezpada belarrak eta intsektuak biltzeko. Batzuetan, Arkadi eramaten zuen lagun. Itzuleran, eztabaidan jardun ohi zuten biek, eta Arkadi irten ohi zen galtzaile, lagunak baino gehiago hitz egiten zuen arren.

       Behin batean, asko berandutu zitzaien; Nikolai Petrovitx haien bila atera zen lorategira, eta, itzaltegira iritsi zenean, bi gazteen ahotsak eta urrats lasterrak entzun zituen ustekabean. Itzaltegiaren beste aldean zebiltzan eta ezin zuten bera ikusi.

       — Hik ez duk ondo ezagutzen nire aita —zioen Arkadik.

       Ezkutatu egin zen Nikolai Petrovitx.

       — Ona duk hire aita —esan zuen Bazarovek—, baina gizon erretiratua duk, harenak egin dik.

       Nikolai Petrovitxek belarriak zorroztu zituen... Arkadik ez zuen ezer erantzun.

       «Gizon erretiratua» pare bat minutuz egon zen hantxe geldirik, eta astiro itzuli zen etxera.

       — Herenegun ikusi nuenez, Pushkin irakurtzen dik —jarraitu zuen Bazarovek—. Azal iezaiok, mesedez, horrek ez duela ezertarako balio. Ez duk umea: badik garaia burugabekeria horiek baztertzeko. Gaur egun erromantikoak gogoko izatea ere! Emaiok irakurtzeko zerbait praktikoa.

       — Zer eman niezaioke? —galdetu zuen Arkadik.

       — Aurrena, Büchner-en Stoff und Kraft, esaterako.

       — Bat natorrek hirekin —onetsi zuen Arkadik—. Stoff und Kraft herri-hizkeran idatzirik zegok.

       — Horrenbestez —ziotson egun horretan bertan, bazkalostean, Nikolai Petrovitxek anaiari, haren langelan eseririk zegoela—, hi eta biok gizon erretiratuak gaituk, gureak egin dik. Zer egingo zioagu! Beharbada, arrazoi dik Bazarovek; baina, aitor diat, niri gauza bat bakarra zaidak mingarri: espero nian ezen, hain zuzen ere orain, harreman estu eta adiskidetsuak izango nituela Arkadirekin, eta gertatu duk ni atzean geratu naizela, berak aurrera egin duela eta ezinezko zaigula elkar ulertzea.

       — Zertan egin du aurrera? Eta nondik nora da guregandik hain desberdina? —egin zuen oihu Pavel Petrovitxek, egonezinik—. Seigneur horrek sartu zizkiok ideia horiek guztiak buruan, nihilista horrek. Begitan zeukaat petrikilo hori; nire ustez, iruzurti hutsa duk; igel horiek guztiak gorabehera, ziur nagok ez dela oso urrun iritsi fisikan.

       — Ez, anaia, ez horrelakorik esan: Bazarov buruargia eta jakintsua duk.

       — Eta bere buruaren eder-itsusi nazkagarria dik —eten zion berriro Pavel Petrovitxek.

       — Bai —onartu zuen Nikolai Petrovitxek—, buruzaletasun handia dik. Baina, agi danean, hori gabe ez zegok ezer lortzerik; dena dela, baduk gauza bat ezin uler dezakedana. Uste diat ahalegin guztiak egiten ditudala atzean gelditu gabe neure garaiari eusteko: lurra eman zieat nekazariei, landetxea eratu diat, eta, horren ondorioz, are gizon ohoragarritzat naukatek probintzia osoan, nire laudagarri; irakurtzen diat, ikasten diat, oro har gaur egungo eskakizunen mailan egoten saiatzen nauk, eta haiek ziotek nireak egin duela. Bada, anaia, neu ere pentsatzen hasia nauk halaxe dela, nireak egin duela.

       — Zergatik, gero?

       — Hona zergatik. Gaur goizean Pushkin irakurtzen ari ninduan... Gogoan diat Ijitoak egokitu zaidala... Bat-batean, Arkadi inguratu zaidak, eta, hitzik esan gabe, halako erruki samur bat aurpegian, emeki, umea banintz bezala, liburu hori eskuetatik kendu eta beste bat eman zidak, alemaniarra... irribarre egin eta han joan duk, eta berekin eraman dik Pushkin.

       — Ez da izango! Eta zein liburu eman dik?

       — Hauxe.

       Eta Nikolai Petrovitxek jakaren atzeko sakelatik atera zuen Büchner-en liburu ospetsua, bederatzigarren argitaraldia.

       Pavel Petrovitxek jirabiraka erabili zuen eskuetan.

       — Jum! —egin zuen marru—. Arkadi Nikolaievitx hire heziketaz arduratzen duk. Eta zer, saiatu haiz irakurtzen?

       — Saiatu nauk, bai.

       — Eta?

       — Edo ni ergela nauk, edo hau zentzugabekeria hutsa duk. Seguraski, ergela nauk.

       — Baina ez zaik ahaztu alemaniera? —galdetu zuen Pavel Petrovitxek.

       — Ulertzen diat, alemaniera.

       Pavel Petrovitxek berriro erabili zuen liburua eskuetan jirabiraka, eta begi-ertzetik begiratu zion anaiari. Isilik geratu ziren bi-biak une batez.

       — Aizak —hasi zen Nikolai Petrovitx, hitz beste egiteko gogo nabariz—, Koliazin-en gutun bat jaso diat.

       — Matvei Ilitx-ena?

       — Bai, berarena. ***ra etorri duk, probintzia ikuskatzera. Handi-mandi horietakoa duk orain, eta idatzi zidak ezen, ahaideak garenez, gu ikusteko gogoa duela eta hirira gonbidatzen gaituela gu biok eta Arkadi.

       — Jango haiz? —galdetu zuen Pavel Petrovitxek.

       — Ez; eta hi?

       — Ni ere ez. Ez diat berrogeita hamar verstako bidea egingo inongo premiarik gabe. Mathieuk bere ospearen gailurrean agertu nahi dik gure aurrean; deabruak daramala! Aski dik probintziako guztien koipekeria, konponduko duk gu gabe ere. Isilpeko kontseilaria, hori kargu garrantzitsua! Ni, zerbitzuan jarraitu izan banu, lan gogaikarri horretan iraun izan banu, jeneral laguntzailea nindukek orain. Gainera, gu biok gizon erretiratuak gaituk.

       — Bai, anaia; inondik ere, hilkutxa eskatzeko eta besoak bular gainean gurutzatzeko ordua iritsi zaiguk —esan zuen, hasperen eginez, Nikolai Petrovitxek.

       — Bada, nik ez diat behingoan amore emango —murduskatu zuen anaiak—. Zainak ematen zidak liskarren bat izango dugula oraindik sendagile horrekin.

       Liskarra egun horretan bertan gertatu zen, arratseko tearen orduan. Pavel Petrovitx borrokarako gertu jaitsi zen egongelara, suminkor eta oldartsu. Etsaiari erasotzeko aitzakiaren zain zegoen, baina luze joan zen aitzakia agertzea. Bazarovek gutxi hitz egin ohi zuen «Kirsanov zaharren» presentzian (horrela deitzen zien bi anaiei), baina arrats hartan ez zegoen aldarte oneko, eta isilik edaten zuen tea, katilukada bat beste baten atzetik. Pavel Petrovitx ezinegonak amorratzen zegoen; azkenean, bete egin zen haren nahia.

       Inguru hartako lurjabe bati buruz hitz egiten hasi ziren. «Zaborra, aristokratakondoa», ohartarazi zuen, axolagabeki, Bazarovek, Petersburgetik ezagutzen baitzuen.

       — Esadazu, mesedez —ekin zion Pavel Petrovitxek, eta dardaraka hasi zitzaizkion ezpainak—, zure ustez «zabor» eta «aristokrata» hitzek esanahi berbera dute?

       — «Aristokratakondoa» esan dut —zehaztu zuen Bazarovek, teari zurrutada nagi bat egiteaz batera.

       — Hala da, bai, baina nago iritzi berbera duzula aristokratez eta aristokratakondoez. Bada, betebehartzat daukat zuri jakinaraztea ez natorrela bat iritzi horrekin. Zuk ez badakizu ere, liberaltzat eta aurrerazaletzat ezagutzen naute denek; baina hain zuzen ere horrexegatik errespetatzen ditut aristokratak, benetakoak. Gogoan izan, jaun agurgarri hori (hitz horiek entzutean, Bazarovek begiak jaso zituen Pavel Petrovitxengana), gogoan izan, jaun agurgarri hori —errepikatu zuen, amorruz— aristokrata ingelesak. Haiek ez diote uko egiten beren eskubiderik xehenari ere, eta horrexegatik errespetatzen dituzte besteen eskubideak; haiekiko harremanetan norberaren eginbeharrak betearazten dizkiete besteei, eta horrexegatik betetzen dituzte haiek beren eginbeharrak. Aristokratek eman zioten askatasuna Ingalaterrari, eta beraiek eusten diote.

       — Askotan entzun dut lelo hori —esan zuen Bazarovek—, baina zer frogatu nahi didazu horrekin?

       — Eftim frogatu nahi dizut, jaun agurgarri hori (Pavel Petrovitxek, haserretzen zenean, berariaz esaten zuen eftim eta efto, nahiz eta ondo asko zekien gramatikak ez duela horrelako hitzik onartzen. Alexandroren garaiko tradizioaren hondar zuen bitxikeria hori. Garai hartako handi-mandiek, inoizka, ama-hizkuntzan mintzatzen zirelarik, efto erabiltzen zuten batzuek eta ekhto beste batzuek: gu, esaten zuten, errusiar peto-petoak gara, baina orobat handikiak, eta zilegi dugu eskolako arauei muzin egitea), eftim frogatu nahi dizut ezen, norberaren duintasunaren sentimenik gabe, norberarenganako begirunerik gabe, eta sentimen horiek oso zabaldurik daude aristokraten artean, gizarte... bien public delakoak... gizartearen eraikinak alegia ez duela oinarri sendorik. Nortasuna da garrantzitsuena, jaun agurgarri hori; gizabanakoaren nortasunak harkaitza bezain irmoa izan behar du, beraren gainean altxatzen baita dena. Nik ondo asko dakit, esaterako, zuk barregarri deritzezula nire ohiturei, nire janzkera dotoreari, nire txukuntasunari azken batean, baina neure buruarenganako begirunearen ondorio da hori guztia, eginbeharraren zentzua du sorburu, bai, bai, eginbeharra. Herrixka batean bizi naiz, bazter leku batean, baina ez naiz apaltzen, gizakia errespetatzen dut neure baitan.

       — Barkatu, Pavel Petrovitx —esan zuen Bazarovek—, zuk zeure burua errespetatzen duzu eta besoak antxumaturik egoten zara; zer-nolako onura ateratzen da hortik bien public delakoarentzat? Zeure burua errespetatuko ez bazenu ere, horixe bera egingo zenuke.

       Zurbil ipini zen Pavel Petrovitx.

       — Guztiz bestelako kontua da hori. Nik ez dut orain inondik inora zuri zertan azaldurik zergatik egoten naizen besoak antxumaturik, zuk diozun bezala. Bakarrik esan nahi dut aristokrazia printzipio bat dela, eta gure garai honetan jende moralgabea edo buruarina soilik bizi daitekeela printzipiorik gabe. Horixe esan nion Arkadiri iritsi eta biharamunean, eta zuri errepikatzen dizut orain. Ez da hala, Nikolai?

       Nikolai Petrovitxek baiezkoa egin zuen buruaz.

       — Aristokrazia, liberalismoa, printzipioak —zioen bitartean Bazarovek—, horra zenbat hitz arrotz... eta alferrikako! Errusiarrak ez ditu ezertarako behar.

       — Eta, zure ustez, zer behar du orduan? Zuri entzunik, badirudi gu gizaditik kanpo gaudela, gizarteko legeetatik kanpo. Barkatu, baina historiaren logikak eskatzen du...

       — Baina zertarako behar dugu logika hori? Ondo moldatzen gara gabe ere.

       — Nola, bada?

       — Bada, halaxe. Inondik ere, zuk ez duzu logikaren beharrik ahora ogi-puska bat eramateko gose zarenean, hala espero dut behintzat. Ez dugu horrelako abstrakzioen premiarik batere!

       Pavel Petrovitxek gora eragin zien eskuei.

       — Dagoeneko ez zaitut ulertzen. Irain egiten diozu Errusiako herriari. Ez dut ulertzen nolatan bizi daitekeen inor printzipiorik gabe, araurik gabe! Zeren arabera jokatzen duzue zuek?

       — Lehenago ere esan dizut, osaba, guk ez dugula ezein aginterik onartzen —sartu zen tartean Arkadi.

       — Baliagarritzat jotzen dugunaren arabera jokatzen dugu —esan zuen Bazarovek—. Gaur egun, ukoa da baliagarriena, eta guk uko egiten dugu.

       — Guztiari?

       — Guztiari.

       — Nolatan dateke? Ez bakarrik arteari, poesiari... baita... izugarria da ahotan erabiltze hutsa.

       — Guztiari —errepikatu zuen Bazarovek, ezinago lasai.

       Pavel Petrovitxek tinko begiratu zion. Ez zuen horrelakorik espero, eta Arkadi, berriz, are gorritu ere egin zen, atseginaren atseginez.

       — Dena dela, onar iezadazu oharpen bat —esan zuen Nikolai Petrovitxek—. Zuek dena ukatzen duzue, edo, zehatzago esanik, dena suntsitzen duzue... Baina eraiki ere egin behar da.

       — Hori ez da gure eginkizuna... Aurrena, oztopo guztiak kendu behar dira eraiki nahi den lekutik.

       — Herriaren gaurko egoerak hori eskatzen du —erantsi zuen Arkadik, serio—, guk jaramon egin behar diogu eskari horri, ez dugu eskubiderik norberekeriari amore emateko.

       Azken esaldi hori, antza, ez zitzaion gustatu Bazarovi; filosofia zerion, erromantizismoa alegia, zeren Bazarovek erromantizismo baitzeritzon are filosofiari ere; baina ez zuen beharrezkotzat jo bere jarraitzaile gazteari kontra egitea.

       — Ez, ez! —egin zuen oihu Pavel Petrovitxek, ustekabeko adorez—. Ez dut sinetsi nahi zuek Errusiako herria ondo ezagutzen duzuenik, haren behar eta nahien ordezkari zaretenik! Ez, Errusiako herria ez da zuek imajinatzen duzuen bezalakoa. Sakratua balitz bezala errespetatzen du tradizioa, patriarkala da, ezin da federik gabe bizi...

       — Ez dut hori zalantzan jarriko —eten zion Bazarovek—, areago, prest nago onartzeko arrazoi duzula horretan.

       — Bada, arrazoi dudanez...

       — Horrek, hala ere, ez du ezer frogatzen.

       — Ez du ezertxo ere frogatzen —errepikatu zuen Arkadik, eskarmentu handiko xakelari baten ziurtasunaz, zeina ez baita urduri jartzen aurkariaren jokaldi itxuraz arriskutsuaren aurrean, aldez aurretik antzeman dio eta.

       — Ez duela ezer frogatzen? —murduskatu zuen, harriturik, Pavel Petrovitxek—. Zeuen herriaren kontra zaudete, hortaz?

       — Eta horrela balitz ere, zer? —egin zuen oihu Bazarovek—. Herriak uste du ezen, trumoia jotzen duenean, Elias profeta bere karrozan dabilela batera eta bestera zeruan barrena. Eta zer? Ados egon behar dut herriarekin? Eta gainera, haiek errusiarrak dira, bai, baina ni ere ez al naiz errusiarra?

       — Ez, esan berri duzun guztia esanda, zu ez zara errusiarra! Nik ezin zaitut errusiartzat ezagutu.

       — Nire aitonak lurra lantzen zuen —ihardetsi zuen Bazarovek, destainazko harrotasunez—. Galdetu zeure mujiketako edozeini gutariko nor daukan aberkideagotzat, zu ala ni. Zu ez zara gauza haiekin hitz egiteko ere.

       — Zuk, ordea, haiekin hitz egiten duzu eta arbuiatu egiten dituzu aldi berean.

       — Eta zer egingo diot nik, arbuioa merezi dute eta! Gaitzetsi egiten duzu nire pentsabidea, baina nork esan dizu halabeharraren zoriaz sortua dela?, nork esan dizu ez dela zuk hain sutsuki aldezten duzun herri-espiritu horren emaitza?

       — Oso beharrezkoak dira nihilistak, bai horixe!

       — Ez dagokigu guri erabakitzea beharrezkoak diren ala ez. Dena dela, zuk ere onurakotzat daukazu zeure burua.

       — Jaunak, jaunak, mesedez, elkarren aipamen zuzenik ez! —egin zuen oihu Nikolai Petrovitxek, zutik jartzera eginez.

       Pavel Petrovitxek irribarre egin zuen, eta, eskua anaiaren sorbaldan jarririk, berriro esertzera behartu zuen.

       — Ez kezkatu —esan zuen—. Ez nauk neure senetik irtengo, hain zuzen ere duintasunaren zentzu horrengatik, zeinaren kontura hain zakartasun handiz barre egiten baitu jaun... jaun medikuak. Zuk —jarraitu zuen, Bazarovi zuzendurik—, antza denez, zure doktrina berria dela uste duzu. Bada, oker zaude. Predikatzen duzun materialismo hori boladan egon da behin baino gehiagotan, eta antzua gertatu da beti...

       — Hitz arrotzak berriz ere! —eten zion Bazarovek. Sumintzen hasia zen, eta haren aurpegiak halako kobre-kolore latz bat hartu zuen—. Lehenik eta behin, guk ez dugu deus predikatzen; gure ohituretan ez da horrelakorik...

       — Zer egiten duzue orduan?

       — Hona zer egiten dugun. Lehen, denbora asko ez dela, esaten genuen gure funtzionarioek eskupeko diru zikinak onartzen dituztela, gure erresuman ez dagoela biderik, ez merkataritzarik, ez epaitegi zuzenik...

       — Bai, bai, jakina, salatzaile zarete, horrela esaten bide zaio horri. Ni neu ados nago zuen salaketa horietako askorekin, baina...

       — Gero, ordea, konturatu ginen ezen berriketan aritzeak, besterik egin gabe denbora guztian gure gaitzez berriketan aritzeak ez duela nekerik merezi, horrek arrunkeriara eta doktrinakeriara baino ez daramala; ohartu ginen ezen gure jakintsuek, aurrerazale eta salatzaile deritzeten horiek alegia, ez dutela ezertarako balio, funsgabekeriez arduratzen garela, mintzagai izaten dugula artea, oharkabeko sorkuntza, parlamentarismoa, abokatutza eta deabruak daki zer gehiago, eta kontua, aldiz, eguneroko ogia dela, denik eta sineskeriarik gordinenak itotzen gaituela, gure sozietate anonimo guztiek porrot egiten dutela jende zintzorik ez dagoelako soilik, gobernuak kudeatzen duen gure askatasun horrek ezer gutxirako balio duela, zeren eta gure mujikak, tabernan mozkortze aldera, gai baitira lapurreta egiteko are beren buruari ere.

       — Beraz —eten zion Pavel Petrovitxek—, beraz, horretaz guztiaz jabetu zineten eta erabaki zenuten ezertxori ere serio ez ekitea.

       — Eta erabaki genuen ezertxori ere ez ekitea —errepikatu zuen Bazarovek, goibel. Bat-batean, bere buruarekin haserretu zen, jaun horren aurrean hain azalpen luzeak emateagatik.

       — Eta soil-soilik irainak botatzea?

       — Eta irainak botatzea.

       — Eta horri deritzo nihilismoa?

       — Eta horri deritzo nihilismoa —errepikatu zuen Bazarovek berriro, berealdiko ozartasunez oraingoan.

       Pavel Petrovitxek doi-doia kliskatu zituen begiak.

       — Hori da eta! —esan zuen, ahots harrigarriro lasaiz—. Nihilismoak gaitz guztiak sendatuko ditu, eta zuek, zuek gure salbatzaile eta heroiak zarete. Ondo da. Baina bada zuek ohoratzen duzuenik, salatzaile horiek berak esaterako; zer dela eta? Ez ote zarete zuek ere kalakari hutsak, denak bezala?

       — Bestelako bekaturik leporatu ahal digute, baina hori ez —esan zuen, hortz artean, Bazarovek.

       — Nola? Ezer egiten al duzue zuek? Erabaki duzue zer edo zer egitea?

       Bazarovek ez zuen ezer erantzun. Pavel Petrovitxek zirgit egin zuen, baina bertantxe menderatu zuen bere burua.

       — Jum!... Jardutea, suntsitzea... —jarraitu zuen—. Baina nolatan suntsi daiteke ezer, zergatik ere jakin gabe?

       — Indarra gara, horrexegatik suntsitzen dugu —ohartarazi zuen Arkadik.

       Pavel Petrovitxek, ilobari begiratu, eta irribarretxoa egin zuen.

       — Bai, indarra, inori konturik ematen ez dion indarra —esan zuen Arkadik, eta tente jarri zen.

       — Gizagaixoa! —egin zuen garrasi Pavel Petrovitxek, ordurako ez baitzegoen gehiago jasateko moduan—. Pentsatuko ahal zenuen zer sustengatzen duzun Errusian zure esaera arrunt horrekin! Ez, horrek egonarria galaraz diezaioke are aingeru bati ere! Indarra! Kalmuko basati horiek eta mongoliarrek ere badute indarrik, eta zertarako balio digu? Guk zibilizazioa maite dugu, bai, bai, jaun agurgarri hori; haren fruituak maite ditugu. Eta ez iezadazu esan fruitu horiek hutsalak direnik: sasimargolaririk txarrena, un barbouilleur, gau-jai bakoitzeko bost kopek jasotzen dituen edozein piano-jole zuek baino baliagarriagoa da, zeren haiek zibilizazioa ordezkatzen baitute, eta ez mongoliarren indar aberezkoa! Aurreratutzat daukazue zeuen burua, baina kalmuko nomaden oihal-etxoletan egon beharko zenukete! Indarra! Eta azkenik, jaun indartsuok, gogoan izan zuek lau oilo zaretela, eta besteak, aldiz, milioika, eta ez dizuete utziko haien sinesmen sakratuak oin azpian zapaltzen, deuseztatu egingo zaituztete!

       — Bai, beharbada deuseztatuko gaituzte; zer egingo diogu! —esan zuen Bazarovek—. Baina hori ikusteko dago. Ez gara zuk uste duzun bezain gutxi.

       — Nola? Benetan uste duzue nagusituko zaretela, herri osoa zuen aldera ekarriko duzuela?

       — Dakizunez, kandela xume batek eragin zuen Moskuko sutea —erantzun zuen Bazarovek.

       — Hara, hara! Hasieran harrokeria ia satanikoa, eta gero iseka. Horra, horra zerez zaletzen den gazteria, horra zerk liluratzen dituen gaztetxoen bihotz eskarmentugabeak! Begira, hona hemen haietako bat, zure aldamenean eseririk, gurtu egiten zaitu ia, txoraturik daukazu. (Arkadik, jiratu, eta bekokia zimurtu zuen.) Eta izurri hori ikaragarri hedatu da jadanik. Kontatu didatenez, Erroman gure pintoreek ez dute zapaldu ere egiten Batikanoa. Ia ergeltzat daukate Rafael, zeren eta, haiek diotenez, itzal handiko gizona baita; eta haiek berak nazka emateraino geldo eta antzu dira, haien irudimena ez doa Neskagazteak iturri ondoan margolanetik urrunago. Eta neskagazte horiek ezinago txarto pintaturik daude. Baina, zure ustez, mutil bipilak dira, ezta?

       — Nire ustez —erantzun zuen Bazarovek—, Rafael hutsaren hurrena da, baina haiek ez dira bera baino hobeak.

       — Brabo, brabo! Entzun, Arkadi... entzun nola hitz egin behar duten gaur egungo gazteek! Nolatan ez dira, bada, zuen atzetik joango! Lehengo gazteek ikasi egiten zuten; ez zuten nahi ezjakintzat har zitzatzen, eta lanari ekiten zioten ezinbestean. Oraingoek, ordea, aski dute esatea «Mundu honetan dena da zentzugabea!», eta kito. Pozik dago gazte-jendea. Izan ere, lehen ergelak baino ez ziren, orain ordea nihilista bihurtu dira bat-batean.

       — Horra nola huts egin dizun duintasunaren zentzu zorioneko horrek —ohartarazi zion Bazarovek, patxadaz; Arkadi, aldiz, sutan zegoen, begiak bi txinpart eginik—. Urrunegi joan da gure eztabaida... Hobe dugu bertan behera utzi. Hala ere —erantsi zuen, zutik jartzeaz batera—, prest nago zurekin bat etortzeko, baldin aurkezten badidazu gure garaiko instituzio bat, bat bakarra, familiaren zein gizartearen arlokoa, gaitzespenik biribilena eta zorrotzena merezi ez duena.

       — Horrelako milioika instituzio aurkeztu ahal dizkizut —egin zuen oihu Pavel Petrovitxek—, milioika! Horra hor, esaterako, erkidegoa.

       Irribarre hotz batek okertu zituen Bazaroven ezpainak.

       — Erkidegoari buruz —esan zuen—, hobe duzu anaiarekin hitz egin. Orain, dirudienez, jakin badaki zer den erkidegoa, kauzio solidarioa, alkoholik ez edatea eta horrelako zozokeriak.

       — Familia, azkenik, familia, gure nekazarien artean existitzen den bezala! —egin zuen oihu Pavel Petrovitxek.

       — Gai horri dagokionez, orobat uste dut zuek zeuek hobe zenuketela xehetasunetan sartuko ez bagina. Ez al duzu erraina ohelagun duten aitaginarreben aditzerik? Aintzat hartu nire aholkua, Pavel Petrovitx, eman zeure buruari bi eguneko epea, behingoan ez baituzu ezer aurkituko. Azter itzazu gure gizarteko klase guztiak eta behar bezala hausnartu haietako bakoitza zertan den, bitartean Arkadik eta biok...

       — Gauza guztiez iseka egin behar duzue —moztu zion Pavel Petrovitxek.

       — Ez, igelak aztertu behar ditugu. Goazen, Arkadi; ikusi arte, jaunak!

       Gelatik irten ziren bi adiskideak. Bakarrik geratu ziren anaiak, eta hasieran elkarri begiratu besterik ez zuten egin.

       — Horra —hasi zen Pavel Petrovitx azkenean—, horra nolakoak diren gaurko gazteak! Horra hor, gure ondorengoak!

       — Ondorengoak —errepikatu zuen Nikolai Petrovitxek, etsipenezko hasperena eginez. Eztabaidak iraun zuen bitarte guztian urduri egon zen, txingarretan eseririk bezala, noizean behin Arkadiri ezkutuko begirada minduak egozten zizkiola—. Badakik zer etorri zaidan gogora, anaia? Behinola, istilua izan nian gure ama zenarekin: garrasika ari zitzaidaan, ez zidaan entzun nahi... Azkenean, esan nioan: «Zuek ezin gaituzue ulertu, bakoitza belaunaldi batekoak gara». Izugarri mindu zuan ama, eta nik pentsatu nian: «Zer egingo zioat!». Mingotsa duk pilula, baina irentsi egin behar. Eta orain guri etorri zaiguk txanda, eta gure ondorengoek esan ahalko zigutek: «Zuek ez zarete gure belaunaldikoak, irents ezazue pilula».

       — Onegia eta apalegia haiz —ihardetsi zion Pavel Petrovitxek—; ni, aldiz, ziur nagok gu biok jaun horiek baino askoz ere zuzenago gaudela, nahiz eta, beharbada, gure hizkera zaharkitu samarra den, vieilli alegia, eta ez dugun handiuste ozar hori... Izan ere, hain dituk harroputzak gaurko gazteak! Galdetu haietako edozeini ardoa beltza ala zuria nahi duen. «Beltza nahiago izateko ohitura dut», erantzungo dik, baxu-ahotsez eta aurpegi serioz, une horretantxe unibertso osoa berari begira baleuka bezala...

       — Te gehiago nahi duzue? —galdetu zuen Fenetxkak, burua atetik agertuz: ez zen ausartu gelan sartzen eztabaidan ari zirenen ahotsak han barruan entzun ziren bitartean.

       — Ez, samovarra eramateko agin dezakek —erantzun zuen Nikolai Petrovitxek eta, zutiturik, harengana joan zen. Pavel Petrovitxek «Bon soir» esan zion, zakar, eta bere langelara joan zen.

XI

       Ordu erdi geroago, Nikolai Petrovitx lorategira abiatu zen, bere itzaltegi kuttunera. Gogoeta ilunak etorri zitzaizkion burura. Lehen aldiz zekusan argi semearengandik bereizten zuen aldea; alde hori egunean-egunean handiagoa izango zela susmatzen zuen. Horrek esan nahi zuen, beraz, alferrik igaro zituela egun osoak, Petersburgeko neguan, azken orduko argitalpenik berrienen aurrean eseririk; alferrik entzun zituela gazteen arteko elkarrizketak; alferrik poztu zela haien solas sutsuetan bere hitza tartekatzea lortu zuen bakoitzean. «Anaiak ziok zuzen gaudela —zioen bere artean—, eta, neure buruarenganako estimu guztia alde batera utzirik, niri ere iruditzen zaidak haiek gu baino urrunago daudela egiatik, baina aldi berean sumatzen diat haien atzean badela guk ez daukagun zerbait, halako abantaila bat dutela gure aldean... Gaztetasuna ote? Ez, ez duk soilik gaztetasuna. Ez da izango haiek guk baino jauntasun-hondar gutxiago dituztela?, ez ote dute hori abantaila?»

       Burua makurtu zuen Nikolai Petrovitxek, eta eskua aurpegitik igaro.

       «Baina poesiari uko egitea ere! —pentsatu zuen berriro—. Arteari, naturari ez ederrestea ere!...»

       Eta ingurura begiratu zuen, ulertu nahi balu bezala nolatan zitekeen naturari ez ederrestea. Iluntzen ari zuen; gordea zen eguzkia lorategitik versta erdira zegoen lertxundi txikiaren atzean: haren itzala amaierarik gabe hedatzen zen zelai geldietan. Mujik bat tipi-tapa zihoan, zalditxo zuri baten gainean, basotxoa inguratzen zuen bidezidor mehar ilunetik: ilunpetan zebilen arren, argi ikusten zen mujika, oso-osorik, are sorbalda batean zeukan adabakia bera ere; zehaztasun atseginez atzematen ziren orobat zalditxoaren hankak. Eguzki-izpiak, berriz, basotxoan sartzen ziren, eta, adarrartea zeharkaturik, hain argi epelez janzten zituzten lertxunen enborrak, ezen pinu-enborren antza ematen baitzieten, eta hostoak ia urdin ageri ziren, eta haien gainean zeru urdin argia ikusten zen, ilunabarrak doi-doia gorriztaturik. Enarak hegan zebiltzan zeru goian; bare-bare zegoen haizea; erle berankorrek zabar eta nagi egiten zuten burrunba amañi-lilietan; eltxoak estu-estu bildurik zeuden urruneko adar bakarti baten gainean. «Ene Jainkoa, hau edertasuna!», pentsatu zuen Nikolai Petrovitxek, eta bere bertsorik gogokoenak etorri zitzaizkion ezpainetara; Arkadiz eta Stoff und Kraft liburuaz gogoratu zen, ordea, eta isildu egin zen, baina eseririk jarraitu zuen, pentsamendu bakartien jolas mingarri eta aldi berean atseginari emana. Laket zitzaion amets egitea; herrixkako bizitzak garatu zuen haren baitan gaitasun hori. Aspaldi gabe egona zen horrelaxe ametsetan, ostatuan semearen zain zegoelarik, baina, harrezkeroztik, gertatua zen aldaketa, zehaztuak ziren semearekiko harreman orduan lausoak... eta nola! Gogora etorri zitzaion berriro emazte zena, baina ez urte askoan ezagutu zuen bezala, ez etxekoandre maratz eta on gisa, ezpada gerri meheko neskagazte gisa, bere begirada xalo ikusberarekin, bere txirikorda trinkoarekin haur-lepoaren gainean. Gogoratu zitzaion nola egin zuen haren ezaupidea. Bera ikasle zen artean. Ustekabean aurkitu zuen bere egoitzako zurubian, eta, nahi gabe bultzatu baitzuen, jiratu, barkamena eskatu nahi, eta «Pardon, monsieur» bakarrik murduskatu ahal izan zuen, eta neska, berriz, burua makurtu, irribarretxoa egin, eta, bat-batean izutu balitz bezala, lasterka joan zen, eta, zurubiaren bihurgunera iritsirik, begiratu azkar bat egotzi, itxura serioa hartu, eta gorri-gorri jarri zen. Eta, gero, aurreneko elkartze herabetiak, erdizkako hitzak, erdizkako irribarreak, eta zalantzak, eta tristura, eta sualdiak, eta, azkenik, poz itogarri hura... Nora aienatua zen hori guztia? Emaztetzat hartu zuen, zoriontsua izan zen, lurrean gutxi bezala... «Baina —zioen bere artean—, hasierako une eztitsu haiek, zergatik ezin dira betiko izan, zergatik ezin dira hilezkor bizi?»

       Ez zen saiatzen bere pentsamenduak bere buruari argitzen, baina sumatzen zuen oroitzapen hutsa baino zerbait sendoagoaz eutsi nahi ziola garai zoriontsu hari; berriro ukitu nahi zuen bere Mariaren hurbiltasuna, haren berotasuna eta arnasa sentitu, eta iruditu zitzaion ezen bere gainean...

       — Nikolai Petrovitx —entzun zen berarengandik hurbil Fenetxkaren ahotsa—, non zara?

       Zirgit egin zuen. Ez zen minberatu, ezta lotsatu ere... Ez zuen onartzen emaztearen eta Fenetxkaren arteko konparaziorik egin zitekeenik ere, baina deitoratu zuen Fenetxkari beraren bila etortzea bururatu izana. Haren ahotsak bat-batean gogorarazi zizkion bere ile urdinak, bere zahartasuna, bere oraina...

       Dar-dar txiki bat egin zuen lilurazko mundu hark, zeinean murgildua baitzen, zeina iraganeko garai lanbrotsuetatik agertua baitzitzaion, eta bertantxe aienatu zen.

       — Hemen naiz —erantzun zuen—, banoa, zoaz hemendik. «Hona hemen jauntasunaren hondarrak», pentsatu zuen lipar batez. Fenetxkak, isilik, begiratu azkar bat egin zion itzaltegiari, bera zegoen aldera, eta han joan zen; eta bera harriturik konturatu zen gaua sartu zela ametsetan egon zen bitartean. Oro ilun eta bare zegoen inguruan, eta tartetxo batez ikusi zuen Fenetxkaren aurpegia, hain zurbil eta txikia bera. Jaikitzera egin zuen, etxera abiatzeko asmoz; baina haren bihotz beratuak ez zuen sosegurik aurkitzen bularrean; astiro ibiltzen hasi zen lorategian barrena, noiz pentsakor, oin azpian zeukanari so, noiz begiak zerurantz jasorik, non izarrak keinuka ari baitziren ordurako. Asko ibili zen, indarrak ahitzeraino ia, baina larritasuna, larritasun lehiatsu, lauso, goibel hura, ez zitzaion inola ere baretzen. Nola egingo zukeen barre Bazarovek beraren lepotik, baldin eta jakin balu une horretan gertatzen zitzaionaren berri! Arkadik berak kargu hartuko ziokeen horregatik. Bera, berrogeita lau urteko gizona, agronomoa eta etxejabea, negar-malkotan, arrazoirik gabe negarrez; biolontxeloa jotzea baino ehun aldiz okerragoa zen hori.

       Ibiltzen jarraitu zuen Nikolai Petrovitxek, ezin baitzen erabaki etxean sartzera, habia baketsu eta atsegin hartan, zeinak hain abegitsu begiratzen baitzion bere leiho argitu guztiekin; ez zuen indarrik bertan behera uzteko iluntasuna, lorategia, aire hozkirriaren sentipena aurpegian, tristura hura, larritasun hura...

       Pavel Petrovitxek berarekin topo egin zuen bidezidorraren bihurgune batean.

       — Zer gertatzen zaik? —galdetu zion Nikolai Petrovitxi—. Mamu bat bezain zurbil hago; ondoezik hago, zergatik ez haiz oheratzen?

       Nikolai Petrovitx, bere arimaren egoera hitz gutxitan azaldu, eta urrundu egin zen. Pavel Petrovitx lorategiaren amaieraraino joan zen, eta pentsakor geratu zen bera ere, eta zerurantz jaso zituen begiak berak ere. Baina haren begi ilun ederretan ez zen deus islatu, izarren argia izan ezik. Ez zen erromantiko jaio, eta haren arima suhar, zakar, grinatsu, frantses erara misantropoak ez zekien amets egiten.

       — Badakik? —ziotson gau hartan bertan Bazarovek Arkadiri—, ideia bikain bat etorri zaidak burura. Gaur goizean hire aitak esan dik zuen ahaide itzaltsu horren gonbidapena jaso duela. Hire aita ez duk joango; beraz, joan gaitezen gu biok ***ra; izan ere, jaun horrek hi ere gonbidatu hau. Begira nola aldatu den hemengo eguraldia; osteratxo bat egingo diagu, hiria ezagutuko diagu. Bospasei egunez hara eta hona ibili, eta kito!

       — Eta gero hona itzuliko haiz?

       — Ez, aitarenera joan behar diat. Badakik, ***tik hogeita hamar verstara bizi duk. Aspaldian ez diat ikusi, eta ama ere ez; atsegin eman behar zieat zaharrei. Onak dituk nirekin, aita batez ere; oso dibertigarria duk. Ni nauk geratzen zaien seme bakarra.

       — Eta luzaro geldituko haiz haienean?

       — Ez diat uste. Seguraski, aspertu egingo nauk.

       — Eta itzulerako bidean gurera inguratuko haiz?

       — Ez zekiat... ikusiko diagu. Ea, zer diok? Joango gara?

       — Ondo zegok —esan zuen Arkadik, zabar.

       Barru-barruan, oso poztu zuen adiskidearen proposamenak, baina beharrezkotzat jo zuen bere sentipen hura ezkutatzea. Ez al zen, bada, nihilista?

       Biharamunean, ***ra abiatu zen Bazarovekin batera. Haiek joatea atsekabe izan zen Marinoko gazte-jendearentzat; Duniashak negar ere egin zuen... baina zaharrek arindurik hartu zuten arnasa.

XII

       *** hiria, zeinera abiatu baitziren gure adiskideak, aldi berean aurrerazale eta despota zen gobernadore gazte horietako baten agindupean zegoen, hori oso ohikoa baita Rus-en. Bere agintaldiaren lehen urtea aski izan zuen etsaitzeko ez bakarrik probintziako gobernuburuarekin —zaldieriako kapitainorde erretiratu, zalditegi baten jabe eta gizon abegitsua bera—, baita bere funtzionarioekin ere. Horren kariaz pizturiko liskarrak hain bilakatu ziren larri, ezen Petersburgeko ministerioak ezinbestekotzat jo baitzuen konfiantzazko gizon bat bidaltzea ordena ezartzera. Agintariek Matvei Ilitx Koliazin hautatu zuten zeregin horretarako, zeina, hain zuzen, garai batean Kirsanov anaiak bere ardurapean izan zituen Koliazin haren semea baitzen. Bera ere «gazte» horietakoa zen, hau da, berrogei urte bete berriak zituen, baina ordurako ahalegin guztiak egiten zituen estatu-jendeen artean leku bat izateko, eta izar bat zeraman bularraren alde bakoitzean. Izar haietako bat, egia esan, atzerrikoa zen, balio gutxikoa. Epaitu behar zuen gobernadorearen antzera, berak ere aurrerazale-ospea zuen, eta, ordurako handi-mandia izanik ere, ez zuen handi-mandi gehienen antzik. Iritzirik jasoena zuen bere buruaz; haren handiusteak ez zuen mugarik, baina xaloki jokatzen zuen, onespenez begiratzen zuen, etorkor entzuten zuen, eta hain onbera egiten zuen barre, ezen hasiera batean «mutil zoragarri»tzat har baitzitekeen. Hotsandiko egoeretan, hala ere, bazekien, esan ohi denez, bere hautsa harrotzen. «Kemena ezinbestekoa da —esaten zuen horrelakoetan—, l'énergie est la première qualité d'un homme d'état»; baina, guztiarekin ere, barregarri gelditu ohi zen, eta eskarmentu apur bat zuen edozein funtzionariok bere gogara erabil zezakeen. Matvei Ilitxek begirune handiz hitz egiten zuen Guizot-i buruz, eta gogotik ahalegintzen zen mundu guztiari frogatzen bera ez zela ohitura hutsez jarduten duten burokrata atzeratu horietakoa, kontu ematen ziela gizarteko bizitzaren gorabehera garrantzitsu guzti-guztiei... Ondo zekizkien tankera horretako hitz guztiak. Gainera, hurbiletik jarraitzen zion bere garaiko literaturaren nondik norakoari, baina, hori bai, destainazko arrandiaz, hala nola gizon heldua, kalean mutiko-saldo batekin topo eginik, haiekin elkartzen baita batzuetan. Funtsean, Matvei Ilitx ez zen asko urrundu Alexandroren garaiko estatu-gizonengandik, zeinek, Petersburgeko Svetxina andrearen gau-jai batera joatekoak ziren bakoitzean, Condillacen orrialde bat irakurtzen baitzuten goizean; alde bakarra zen berak bestelako manerak zituela, bere garaikoagoak. Kortesano maltzurra zen, ezinago amarrutsua, besterik ez; ez zen aditua, ez zen buruargia, baina bazekien bere egitekoak bideratzen: horretan behintzat, ezin inork bera menderatu, eta hori zen funtsezkoena.

       Matvei Ilitxek handiki ikasi batek berezko duen ontasunaz eta, gehiago esango dugu, are bozkarioz ere hartu zuen Arkadi. Harritu egin zen, hala ere, berak gonbidaturiko ahaideak herrian geratu zirela jakin zuenean. «Hire aita beti izan duk gizon bitxia», adierazi zuen, belusezko mantal ederreko borlei eraginez, eta, bat-batean, uniformeko botoiak txukun-txukun loturik zeuzkan funtzionario gazte batenganantz jiratu, eta kezkatu-antzean oihukatu zion: «Zergatik?». Gazteak, zeinak ezpainak elkarri itsatsirik baitzeuzkan isilaldi luzearen eraginez, jaikitzera egin eta nahasirik begiratu zion nagusiari... Baina, mendekoa harri eta zur utzitakoan, Matvei Ilitxek ez zion arreta gehiagorik jarri. Gure handikiek, oro har, gogoko dute mendekoak harri eta zur uztea; askotariko bideak baliatu ohi dituzte helburu hori erdiesteko. Honako hau dute erabiliena, is quite a favourite, ingelesek dioten bezala: handikiak hitzik arruntenak ere ulertzeari uzten dio ustekabean, gorrarena egiten du. Galdetzen du, esaterako: zer egun da gaur?

       Begirunerik handienaz jakinarazten diote: «Gaur ostirala da, Berorren ...t...t...t...tasuna».

       — Eh? Zer? Zer esan duzu? —errepikatzen du, biziki, handikiak.

       — Gaur ostirala da, Berorren ...t...t...t...tasuna.

       — Nola? Zer? Zer da ostirala? Nongo ostirala?

       — Ostirala, Berorren ...t...t...t...tasuna, asteko egun bat da.

       — Baina, baina... niri irakasteko asmoa duzu, ala?

       Matvei Ilitx, liberal-ospea izanagatik ere, handikia zen.

       — Gobernadoreari bisita egitera joan beharko zenuke, nire lagun hori —esan zion Arkadiri—. Ulertuko duzunez, ez dizut aholku hori ematen agintarien aurrean burua makurtzera joatea ezinbestekotzat daukan uste zaharra ontzat ematen dudalako, baizik eta, besterik gabe, gobernadorea gizon zintzoa delako; horrez gain, seguraski, hemengo gizartea ere ezagutu nahiko duzu... zeren, zu ez zara gazte moldakaitz horietakoa izango, ezta? Bada, gobernadoreak dantzaldi handi bat emango du etzi.

       — Joatekoa zara dantzaldi horretara? —galdetu zuen Arkadik.

       — Nire omenez antolatu du —esan zuen Matvei Ilitxek, ia atsekabez—. Zuk dantzan egiten duzu?

       — Bai, baina txarto.

       — Tamalgarria da. Hemen hauetan oso neska politak daude, eta mutil gazte batentzat lotsagarria da dantzan ez jakitea. Oraingoan ere, ez naiz mintzo antzinako pentsamolde zaharraren arabera; ez dut inondik inora uste adimenak oinetan egon behar duenik, baina byronismoa barregarria da egun, il a fait son temps.

       — Baina, nik, osaba, byronismotik ez dut deus...

       — Hemengo andereñoak aurkeztuko dizkizut, neure babespean hartuko zaitut —eten zion Matvei Ilitxek, eta barrez hasi zen, bere buruarekin pozik—. Atsegina izango da zuretzat, bai?

       Mirabe bat sartu zen eta iragarri zuen iritsia zela zerga-etxeko burua, begi samur eta ezpain zimurtsuekiko agure bat, zeinari biziki atsegin baitzitzaion natura, batez ere udako egunetan, zeren eta, zioenez, horrelako egunetan «erletxo bakoitzak polen apurtxo bat hartzen du loretxo bakoitzetik...». Alde egin zuen Arkadik.

       Hirira iristean geratuak ziren tabernan aurkitu zuen Bazarov, eta luze jardun zuen gobernadorearenera joatera limurtzen. «Zer egingo zioagu! —esan zuen azkenean Bazarovek—. Behin hasiz gero, amaitu egin behar. Handi-mandiak ikustera etorri gaituk, ikus ditzagun, bada!» Gobernadoreak harrera adeitsua egin zien bi gazteei, baina ez zien eserlekurik eskaini, eta bera ere ez zen eseri. Lanpeturik eta laster-beharrik ibiltzen zen beti. Goizetik janzten zituen uniforme estua eta gorbata izugarri gogor lotua, gutxi jan eta gutxi lo egiten zuen, beti zegoen aginduak ematen. Probintzian Burdal deitzen zioten, baina ez Bourdaloue izeneko predikari frantses ospetsuarengatik, burda izeneko edari kaxkarrarengatik baizik. Dantzaldira gonbidatu zituen Kirsanov eta Bazarov, eta bi minutu geroago bigarren aldiz gonbidatu zituen, biak elkarren anaiatzat harturik eta Kaisarov deituz biei.

       Gobernadorearenetik beren etxera zihoazela, ustekabean, gizon bat jauzi batez jaitsi zen haien aldamenetik igaro zen drojki batetik. Garaiera apalekoa zen eta eslavofiloek erabili ohi dituzten husar-jaka horietako bat zeraman soinean; «Jevgeni Vasilitx!» deiadar egin, eta Bazarovengana oldartu zen.

       — Ene! Zu zara, herr Sitnikov —esan zuen Bazarovek, espaloian aurrera jarraituz—. Zer dela eta hemen?

       — Hau halabeharraren ezustea! —erantzun zuen hark, eta, drojkira jiraturik, eskuari bost aldiz eragin eta oihuka esan zuen—: Etorri gure atzetik, etorri! Aitak zereginak ditu hemen —jarraitu zuen, lubaki baten gainetik jauzi eginik—, eta berarekin etortzeko eskatu dit... Etorri zarela jakin dut gaur goizean, eta zurean izan naiz jadanik... (Izan ere, bi adiskideek, beren egoitzara itzuli zirenean, txartel bat aurkitu zuten, ertzak tolesturik eta Sitnikoven izenarekin, alde batean frantsesez idatzia eta bestean, berriz, eslavieraz.) Espero dut ez zatoztela gobernadorearen etxetik!

       — Ez ezazu horrelakorik espero, hortik gatoz eta.

       — Ah! Orduan, ni ere joango naiz hara... Jevgeni Vasilitx, aurkez iezadazu zure... haien...

       — Sitnikov, Kirsanov —murduskatu zuen, ibiltzeari utzi gabe, Bazarovek.

       — Biziki pozten naiz —hasi zen Sitnikov, haien aldamenean ipini, erdi irribarre egin eta bere eskularru dotoreegiak presaka erantziz—. Askotan entzun dut... Jevgeni Vasilitxen aspaldiko laguna nauzu, eta esan dezaket haren jarratzaile naizela. Berari zor diot nire pentsabidean gertaturiko aldaketa...

       Begiratu zion Arkadik Bazaroven jarraitzaileari. Halako zurruntasun asaldagarri eta adierazgabe bat ageri zen haren aurpegi txukunduegiaren alderdi fin eta atseginetan; haren begi txiki, harritu-irudikoek tinko eta urduri begiratzen zuten, eta urduri egiten zuen barre, halako irri labur eta mekaniko batez.

       — Sinets iezadazu —jarraitu zuen—, Jevgeni Vasilitxek nire aurrean lehen aldiz esan zuenean ez dagoela agintea zertan onarturik, hain poz biziak hartu ninduen... begiak argitzea bezala izan zen! Hona hemen gizon bat, pentsatu nuen, gizon bat aurkitu dut azkenean! Aizu, Jevgeni Vasilitx, hutsik egin gabe joan behar duzu hemengo dama bat ikustera. Guztiz da gai zu ulertzeko, eta izugarri poztuko du zure bisitak. Inondik ere, baduzu haren aditzea.

       — Nor da? —galdetu zuen, gogoz bestera, Bazarovek.

       — Kukshina, Eudoksie, Evdoksia Kukshina... Izaera miragarriko emakumea, aurrerazalea, émancipée, hitz horren zentzurik egiazkoenean. Goazen oraintxe bertan hirurok batera berarengana. Hemendik oso hurbil bizi da... Han bazkalduko dugu. Oraindik ez duzue bazkaldu, ezta?

       — Ez, oraindik ez.

       — Ederto. Ez badakizue ere, senarrarengandik banandu da, ez da inoren mende bizi.

       — Polita da? —eten zion Bazarovek.

       — E... ez, ezin esan polita denik.

       — Arraioa, orduan zertarako eraman nahi gaituzu haren etxera?

       — Zein bromazela zaren!... Xanpaina-botila bat aterako digu.

       — Hori da eta! Hona gizon praktiko bat. Eta, horretaz ari garela, zure aita herritarrei zergak kobratzetik bizi da oraindik?

       — Bai —erantzun zuen Sitnikovek bizkor, eta barre ozena egin zuen—. Zer? Joango gara?

       — Egia esan, ez dakit.

       — Ez al huen jendea ezagutu nahi?; hoa, hortaz! —esan zion Arkadik ahapeka.

       — Eta zuk zer diozu, Kirsanov jauna? —galdetu zuen Sitnikovek—. Etorri zu ere, mesedez. Zu gabe ez daukagu joaterik.

       — Baina nolatan agertuko gara hirurok horrela, ustekabean?

       — Ez kezkatu. Kukshina emakume berezia da.

       — Izango da, beraz, xanpaina-botilarik? —galdetu zuen Bazarovek.

       — Hiru! —egin zuen oihu Sitnikovek—. Hitzematen dizut.

       — Zer jokatzen duzu?

       — Neure burua!

       — Aukeran nahiago nuke zure aitaren dirua... Tira, goazen.

XIII

       Avdotia Nikitishna (edo Evdoksia) Kukshina Moskukoen tankerako jauretxe txiki batean bizi zen, *** hirian aspaldi gabe erre ziren kaleetako batean; gauza jakina da gure probintzietako hiriburuak bost urtez behin erretzen direla. Atean, kanpaitxoaren heldulekua ageri zen oker iltzaturiko bisita-txartel baten gainean, eta bebarruan, berriz, ez neskame eta ez andre-lagun ez zen emakume kofiadun batek egin zien harrera iritsi berriei, etxekoandrearen joera aurrerazalearen seinale nabarmena hori guztia. Sitnikovek galdetu zuen ea Avdotia Nikitishna etxean zen.

       — Zu zara, Victor? —entzun zen ahots zoli bat aldameneko gelan—. Sartu.

       Emakume kofiaduna bertantxe desagertu zen.

       — Ez nago bakarrik —esan zuen Sitnikovek, ozenki. Ozartasunez erantzi zuen husar-jaka, zeinaren azpian podiovka edo longain lasai baten antzeko zerbait agertu baitzen, eta begirada erne bat egotzi zien Arkadiri eta Bazarovi.

       — Ez dio ardurarik —erantzun zuen ahotsak—. Entrez.

       Barrura sartu ziren hiru gazteak. Atsedenerako baino gehiago lanerakoa ematen zuen gela batean aurkitu ziren. Askotariko paperak eta gutunak zeuden mahai hautsak hartuen gainean hedaturik, bai eta hainbat aldizkari errusiarren ale mardulak ere, artean ebaki gabe gehienak; zigarrokinak ikusten ziren nonahi, zuri. Larruzko dibanean dama bat zegoen erdi etzanik, artean gaztea, ilehoria, txima-jario samarra, sedazko soineko ez oso garbi batez jantzirik, eskumuturreko handiak beso laburretan eta farfailezko zapi bat buruan. Dibanetik altxatu, katazuri-larru horixkatuz forraturiko beroki belusezko bat sorbalden gainean zabar jantzi, eta nagiki esan zuen: «Egun on, Victor», eta eskua estutu zion Sitnikovi.

       — Bazarov, Kirsanov —esan zuen Sitnikovek zakar, Bazarov imitatuz.

       — Ongi etorri —erantzun zuen Kukshinak. Bazarovengan jarri zituen bere begi biribilak, zeinen artean zurtz eta gorri ageri baitzen sudurtxo harro bat, eta gaineratu—: Lehendik ezagutzen zaitut —eta eskua estutu zion berari ere.

       Bekokia zimurtu zuen Bazarovek. Emakume askatu haren irudi txiki eta xarma gutxikoan ez zegoen ezer itsusirik; haren aurpegiera, hala ere, desatsegina gertatzen zitzaion ikusleari. Nahi gabe, besteak beste honakoa galdetzeko gogoa pizten zuen: «Zer gertatzen zaizu?, goseak zaude?, asperturik?, kikildurik? Zergatik zaude atezuan?». Sitnikovek bezala, hark ere beti zeukan atsekabeturik arima. Oso zalua eta aldi berean traketsa zen hala hizkeran nola mugitzeko moduan ere: nabari zitzaionez, izaki on eta tolesgabetzat zeukan bere burua, eta, bestetik, egiten zuena egiten zuela, beti ematen zuen ez zela hori egin nahi zuena; bazirudien haren egintza guztiak berariazkoak zirela, hau da, ez besterik gabeak, ez berezkoak.

       — Bai, bai, lehendik ezagutzen zaitut, Bazarov —errepikatu zuen. (Gizonezko bat ezaguturik, lehen egunetik bertatik abizenaz deitzeko ohitura zuen, probintzietako zein Moskuko dama askok bezala.)—. Zigarrorik nahi?

       — Zigarroak zigarro —esan zuen Sitnikovek, ordurako besaulki batean zabal-zabal eseririk eta oinak jasorik baitzegoen—, eskain iezaguzu bazkaria ere. Goseak amorratzen gaude; eta agin ezazu xanpaina-botilatxo bat ekartzeko.

       — Sibaritarra zara, gero! —esan zuen Evdoksiak, eta barrez hasi zen. (Barre egiten zuenean, goiko oia agerian geratzen zitzaion hortzen gainean.)—. Ez al da egia, Bazarov, sibaritar hutsa dela?

       — Bizimodu ona maite dut —esan zuen, arrandiaz, Sitnikovek—. Horrek ez dit eragozten liberala izatea.

       — Horixe eragozten dizula, horixe eragozten dizula! —egin zuen espantu Evdoksiak, baina, hala ere, bai bazkaria eta bai xanpaina ekartzeko agindu zion bere zerbitzariari—. Zuk zer deritzozu? —gaineratu zuen, Bazarovi zuzendurik—. Ziur nago nire uste berekoa zarela.

       — Bada, ez —ihardetsi zuen Bazarovek—, okela-zati bat ogi-puska bat baino hobea da, are kimikaren ikuspuntutik ere.

       — Kimika ikasten duzu, ala? Izugarri atsegin zait niri. Ore bat asmatu ere egin dut, nik neuk.

       — Ore bat? Zuk?

       — Bai, nik. Eta badakizu zertarako? Panpinak egiteko, burutxoa apur ez dadin. Izan ere, praktikoa ere banaiz. Baina oraindik ez daukat prest. Liebig irakurri behar dut oraindik. Aizu, irakurri duzu Kilsiakov-ek emakumearen lanari buruz Moskovskie Vedomosti-n argitaratu duen artikulua? Irakur ezazu, mesedez. Zeren, inondik ere, interesatzen zaizu emakumearen gaia, bai? Eta eskolarena? Zer du lanbide zure adiskideak? Nola du izena?

       Kukshina andreak berariazko axolagabetasun laxoz isurtzen zituen bere galderak bata bestearen atzetik, erantzunaren zain geratu gabe; ume mainatuek horrelaxe hitz egiten dute haurtzainekin.

       — Arkadi Nikolaitx Kirsanov dut izena —esan zuen Arkadik—, eta ez dut lanik egiten.

       Barrez lehertu zen Evdoksia.

       — Hori jendetasuna! Eta?, ez duzue erretzen? Victor, badakizu haserre nagoela zurekin?

       — Zer dela eta?

       — Diotenez, berriro ibili zara George Sand goraipatzen. Atzeraturik geratu da emakume hori, guztiz atzeraturik! Nolatan jar daiteke Emerson baten parean? Tutik ere ez daki, ez hezkuntzaz, ez fisiologiaz, ez ezertaz. Ziur nago enbriologia zer den ere ez dakiela; eta zer egin daiteke gaur egun hori gabe? (Besoak zabaldu zituen Evdoksiak.) Oi zein artikulu ederra idatzi duen Elisevitx-ek gai horretaz! Jeinua da jaun hori, jeinua! (Evdoksiak beti erabiltzen zuen «jaun» hitza «gizon» hitzaren ordez.) Bazarov, eser zaitez nire ondoan dibanean. Ohartu ez bazara ere, izugarrizko beldurra dizut.

       — Zergatik? Jakiteko irrikan nago.

       — Jaun arriskutsua zara, kritikari zorrotza. Ah, ene Jainkoa! Bai barregarria!, estepako lurjabe baten antzera hitz egiten ari naiz. Dena dela, horixe naiz, lurjabea. Nik neuk gobernatzen dut etxaldea, eta kontu egin ezazue badudala arduradun bat, Jerofei, gizaseme miresgarria bera, Cooper-en Patfainder haren antzekoa: badu halako berezkotasun bat. Behin betiko kokatu naiz hemen; jasanezina da hiri hau, ezta? Baina zer egingo diot!

       — Beste edozein hiri bezalakoa da —erantzun zuen, hotz, Bazarovek.

       — Hain interes ziztrinak dituzte denek, izugarria da! Lehen, Moskun igarotzen nituen neguak... baina orain han bizi da nire senarra, mesié Kukshin. Orain, gainera, Mosku... ez dakit nola esan... ez da lehengo bera. Atzerrira joateko asmoa dut; iaz ere erabaki sendoa neukan harturik.

       — Parisera edo? —galdetu zuen Bazarovek.

       — Parisera eta Heidelberg-era.

       — Zergatik Heidelbergera?

       — Galdetzea ere! Han bizi da Bunsen.

       Bazarovek ez zuen horretarako erantzunik aurkitu.

       — Pierre Sapojnikov... ezagutzen duzu?

       — Ez, ez dut ezagutzen.

       — Ez da izango! Pierre Sapojnikov... oraindik ere sarritan izaten da Lidia Khostatova-ren etxean.

       — Andre hori ere ez dut ezagutzen.

       — Bada, jaun hori nire bidelaguna izateko prest agertu da. Jainkoari eskerrak, aske naiz, ez dut seme-alabarik... Hara zer atera zaidan: Jainkoari eskerrak! Tira, berdin dio.

       Evdoksia, bere hatz tabakoaren keak belztuekin zigarro bat bildu, mihia paperetik igaro, hurrupatu, eta erretzen hasi zen. Zerbitzaria sartu zen, erretilu bat eskuan.

       — Hona hemen bazkaria! Jan nahi duzue? Victor, kendu kortxoa botilari; zure egitekoa da hori.

       — Nire egitekoa, nire egitekoa —murduskatu zuen Sitnikovek, eta barre-algara zoliak egin zituen berriro ere.

       — Hemen bada neska politik? —galdetu zuen Bazarovek, hirugarren kopa husteaz batera.

       — Bai —erantzun zuen Evdoksiak—, baina hain dira denak buruarinak. Esaterako, mon amie Odintsova ez da batere itsusia. Tamalez, haren omena hain da... Nolanahi ere, horrek ez du garrantzirik, baina haren pentsamoldeak ez du inolako askatasunik, inolako zabaltasunik, inolako... zerik. Goitik behera aldatu beharra dago hezkuntza-sistema. Behin baino gehiagotan erabili dut hori buruan; gure emakumeak oso txarto hezita daude.

       — Alferrikakoa duzu haietaz arduratzea, ez duzu ezertxo ere lortuko —esan zuen Sitnikovek—. Arbuioa merezi dute, eta arbuiatzen ditut nik, erabat eta guztiz! (Arbuiatu eta bere arbuioa adierazi ahal izatea sentipen guztietan atseginena zen Sitnikoventzat; batez ere, emakumezkoei erasotzen zien, susmatu ere egin gabe hilabete batzuk geroago burua makurtuko zuela bere emaztearen aurrean, zergatik eta, soil-soilik, jaiotzez Durdoleosova printzesa zelako.) Haietako bat bera ere ez litzateke gai gure elkarrizketa hau ulertzeko; haietako batek ere ez du merezi guk, gizon serioak baikara, berari buruz hitz egitea!

       — Baina haiek ez dute inolako beharrik gure elkarrizketak ulertzeko —esan zuen Bazarovek.

       — Nortaz ari zarete? —sartu zen tartean Evdoksia.

       — Emakume politez.

       — Nola? Bat zatozte Proudhon-en ideiekin?

       Tente jarri zen Bazarov, harro-harro.

       — Ni ez nator bat inoren ideiekin: neureak ditut.

       — Behera agintea! —egin zuen oihu Sitnikovek, Bazaroven presentzian zakar mintzatzeko aukerak alaiturik, har baten antzera herrestatzen baitzen haren aurrean.

       — Baina Macaulay bera... —hasi zen Kukshina.

       — Behera Macaulay! —egin zuen orro Sitnikovek—. Neska txoriburu horien alde zaude?

       — Ez nago neska txoriburu horien alde, emakumezkoen eskubideen alde baizik, neure azken odol-tanta isurtzeraino eskubide horiek aldeztuko ditudala zin egin dut eta.

       — Behera! —Baina hortxe gelditu zen Sitnikov—. Nik ez ditut ukatzen eskubide horiek —esan zuen.

       — Ez, ikusten dudanez, eslavofiloa zara!

       — Ez, ez naiz eslavofiloa, nahiz eta, hori bai, ...

       — Ez, ez, ez! Eslavofiloa zara. Domostroi-ren jarratzaile sutsua zara. Zigorra eskuan, horixe bakarrik falta zaizu.

       — Zigorra gauza ona da —ohartarazi zuen Bazarovek—, baina azken tantaraino iritsi gara...

       — Zerena? —eten zion Evdoksiak.

       — Xanpainarena, Avdotia Nikitishna ohoragarria, xanpainarena, ez zure odolarena.

       — Ezin ditut axolagabe entzun emakumezkoen kontrako erasoak —jarraitu zuen Evdoksiak—. Izugarria da hori, izugarria. Haien aurka egin beharrean, hobe Michelet-en De l'amour liburua irakurriko bazenute. Zoragarria da! Hitz egin dezagun maitasunaz, jaunok —erantsi zuen Evdoksiak, besoa dibaneko bigungarri zimurtuaren gainera erortzen utziz.

       Bat-batean, isiltasuna nagusitu zen.

       — Ez. Zertarako hitz egin maitasunaz? —esan zuen Bazarovek—. Odintsova aipatu duzu lehentxeago... Horrela deitu diozu, bai? Nolakoa da andre hori?

       — Xarmagarria, xarmagarria! —ekin zion Sitnikovek, garrasika—. Aurkeztuko dizuet egunen batean. Buruargia, aberats okitua, alarguna. Zoritxarrez, oraindik ez da behar bezain burujantzia: harreman estuagoa izan beharko luke gure Evdoksiarekin. Zeure osasunerako, Eudokhie! Egin dezagun topa! Et toc, et toc, et tin-tin-tin! Et toc, et toc, et tin-tin-tin!!

       — Bihurria galanta zu, Victor!

       Asko luzatu zen bazkaria. Lehen xanpaina-botilaren ondotik beste bat etorri zen, eta hirugarren bat eta are laugarren bat ere... Evdoksia hitz eta pitz ari zen; Sitnikovek arrazoia ematen zion. Luze eztabaidatu zuten ezkontza zer den, aurreiritzia ala krimena, eta ea gizaki guztiak berdinak jaiotzen diren ala ez, eta indibidualismoa zertan datzan zehatz-mehatz. Eta azkenean, Evdoksia, gorri-gorri edandako ardoaren eraginez eta bere azazkal kamutsekin piano gozakaiztuaren teklak joz, ahots sendoz abesten hasi zen, ijito-kantak aurrena, Seymour-Schiff-en Erdi lo dago Granada logalea erromantza hurrena, eta Sitnikovek, lepo-berogarria buruan lotu, eta hil zorian dagoen maitalearena egin zuen, hitz hauek esanez:

              Hire ezpainak eta nireak

              musu kartsu batean elkartu.

       Arkadik ezin izan zuen gehiagorik jasan. «Jaunak, Bedlam-en antza hartzen ari da hau», ohartarazi zuen ozenki. Bazarov, zeinak noizean behin isekazko hitzen bat sartzen baitzuen elkarrizketan —xanpaina zuen ardura nagusi—, aharrausi zaratatsua egin, zutik jarri, eta, etxekoandrea agurtu gabe, kanpora irten zen Arkadirekin batera. Sitnikov ziplo abiatu zen haien atzetik.

       — Eta? Eta? —galdetzen zuen, losintxari, noiz eskuinetara eta noiz ezkerretara lasterka—. Esan nizuen eta: emakume miragarria da! Horrelako emakume gehiago behar ditugu hemen! Bere erara, moraltasun handiko fenomenoa da.

       — Eta hire aitaren establezimendu hori ere moraltasunezko fenomenoa da? —esan zuen Bazarovek, hatzaz taberna bat seinalatuz, une horretan haren aldamenetik igarotzen ari baitziren.

       Sitnikovek barre-algara zoliak egin zituen berriro. Oso lotsatzen zen bere jatorriaz, eta ez zuen jakin balakagarritzat ala mingarritzat hartu behar zuen Bazaroven hiketa ustekabeko hura.

XIV

       Zenbait egun geroago, gobernadoreak dantzaldia eman zuen etxean. Matvei Ilitx «jaiko heroia» izan zen; probintziako gobernuburuak guzti-guztiei jakinarazi zien harenganako begiruneak soilik ekarri zuela dantzaldira, eta gobernadoreak, berriz, are dantza-saioan bertan ere, «aginduak ematen» jarraitzen zuen, geldi-geldirik. Matvei Ilitxen manera atseginak beraren hotsandiarekin soilik pareka zitezkeen. Guztiak balakatzen zituen, nazka-ukitu batekin batzuk, begirunezko ñabardura batekin beste batzuk; en vrai chevalier francais lausengatzen zituen damak, eta barrez zegoen beti, irri zabal, ozen eta berdingabe batez, goi-mailako funtzionario bati dagokion legez. Zapladatxo batzuk eman zizkion Arkadiri bizkarrean, eta «ilobatxo» deitu zion goraki; orobat ohoratu zuen Bazarov, zeina frak zahartxo batez jantzirik baitzegoen, arreta handirik gabeko begirada arin baina barkabera batez eta marru ilun baina bihozkor batez, zeinetik «ni» eta «oso» hitzak soilik ulertu baitziren; hatza luzatu zion Sitnikovi, eta irribarre egin, baina berehala jiratu zuen burua; are Kukshinari berari ere, zeina merinakerik gabe eta eskularru zikinekin baina ilean paradisuko hegazti bat zeukala agertu baitzen dantzaldira, are Kukshinari berari ere esan zion: «Enchanté». Jende asko zegoen, eta ez zen galairik falta; zibil gehienak hormaren alboan bildurik zeuden; militarrek, aldiz, dantza egiten zuten denbora guztian, batez ere haietako batek, zeina sei bat astez bizi izan baitzen Parisen, han askotariko oihu ozarrak ikasi zituela, hala nola «zut», «ah fichtrrrre», «pst, pst, mon bibi» eta abar. Bikain ebakitzen zituen, Parisko doinu chic peto-petoaz, eta, aldi berean, «si j'aurais» esaten zuen «si j'avais» esan beharrean, eta «hutsik egin gabe» zentzua ematen zion «absolument» hitzari; labur esanik, errusieraren eta frantsesaren nahaste zen hizkera mordoilo bat erabiltzen zuen; frantsesek, hain zuzen ere, barre egiten diote hizkera horri, noiz eta ez baitute inolako beharrik errusiarroi sinetsarazteko aingeruek bezala egiten dugula haien hizkuntzan, «comme des anges» alegia.

       Arkadik, dakigunez, txarto egiten zuen dantza, eta Bazarovek, berriz, ez zuen inola ere dantzarik egiten; bazter-zoko batean kokatu ziren biak; Sitnikov haiekin elkartu zen. Bere irribarre destainazkoa aurpegian eta iruzkin garratzak eginez, lotsagabeki begiratzen zuen ingurura, eta bazirudien benetako plazerra sentitzen zuela. Bat-batean, mudatu egin zitzaion aurpegiera, eta, Arkadirenganantz jiraturik, urduri-antzean esan zion: «Iritsi duk Odintsova».

       Arkadik, begiekin ingurua arakatu, eta emakume garai bat ikusi zuen aretoko atean, soineko beltz batez jantzirik. Txunditurik utzi zuen haren irudiaren xarmak. Beso biluziak eder ageri ziren gorputz-enbor lirainaren alde banatan luze; eder erortzen zitzaizkion abartxo fuksiakolore batzuk ile-adats distiratsutik sorbalda leunetaraino; lasai eta adimentsu, batez ere lasai, baina ez pentsakor, horrelaxe begiratzen zuten haren begi argiek bekoki zuri doi bat irtenaren azpitik, eta ezpainek, berriz, irribarre sumagaitza egiten zuten. Halako indar samur eta gozo bat zerion aurpegi hari.

       — Ezagutzen duzu? —galdetu zion Arkadik Sitnikovi.

       — Lagun minak gara. Aurkeztuko dizut?

       — Bai, mesedez... kontradantza hau amaitzen denean.

       Bazarovek ere arreta jarri zion Odintsovari.

       — Nor da emakume polit hori? —esan zuen—. Ez du gainerakoen antzik.