Arkadi erruki burlatiz agurturik eta bidaiaren benetako helburuaz zalantza-izpirik ere ez zuela aditzera emanik, Bazarov zeharo bakartu zen, lanerako grinak jorik. Jadanik ez zen eztabaidatzen Pavel Petrovitxekin, batez ere hark beraren presentzian aire aristokratikoegia hartzen zuelako eta bere gogoetak hitzez baino gehiago hotsez adierazten zituelako. Pavel Petrovitx behin bakarrik egon zen «nihilista» gaztearekin eztabaidan hasteko zorian, aitoren semeen eskubideak zirela eta, gai hori modan baitzegoen orduan, baina bat-batean gelditu zen, gizalege hotzez esanik: «Alferrik da, guk ezin dugu elkar ulertu; nik, behintzat, ez dut zu ulertzeko ohorea».

       — Ez horixe! —egin zuen oihu Bazarovek—. Edonork uler dezake nola dardaratzen den eterra eta zer gertatzen den eguzkian; baina inork ez du ulertzen nolatan bestek norberak ez bezala zintz egin dezakeen.

       — Burutsua da hori? —galdetu zion Pavel Petrovitxek, eta alde egin zuen.

       Hala ere, batzuetan, esperimentuen lekuko izateko baimena eskatzen zion Bazarovi, eta behin mikroskopiora hurbildu zuen bere aurpegi droga bikainez lurrindu eta garbitua, bertatik bertara ikusteko nola infusorio garden batek hauts-izpi berde bat irentsi eta arduratsu mamurtzen zuen eztarrian zituen hortz-antzeko gingil izugarri zalu batzuekin. Anaia baino askoz sarriagotan joaten zen Nikolai Petrovitx Bazarov ikustera; etxaldeko egitekoek galaraziko ez baliote, egunero joango zen, «ikastera», berak zioen bezala. Ez zion trabarik egiten naturalista gazteari: gelako bazter batean eseri, eta arretaz begiratzen zuen, noizean behin soilik galdera zuhurren bat eginez. Bazkalorduan eta afalorduan, ahaleginak egiten zituen elkarrizketa fisikara, geologiara edo kimikara bideratzeko, zeren beste gai guztiek, are etxaldearen gobernuak berak, eta zer esanik ez politikak, liskarra piztera iritsi gabe ere, guztientzako atsekabeak ekar baitzitzaketen. Nikolai Petrovitxek susmatzen zuen ez zela batere moteldu anaiak Bazarovi zion gorrotoa. Beste askoren arteko gertaera munta gutxiko batek haren susmoak egiaztatu zituen. Kolera hasi zen agertzen inguruetako zenbait lekutan, eta Marinoko bertako bi lagun ere eraman zituen. Gau batez, oinazealdi bortitz samarra izan zuen Pavel Petrovitxek. Minez egon zen eguna argitu arte, baina ez zuen jo Bazaroven antzearen bila, eta hark, biharamunean ikusi zuenean, galdetu zion: «Zergatik ez didazu deitu?»; eta berak, zurbil-zurbil oraindik baina ordurako ardura handiz orrazturik eta bizar-mozturik, erantzun zion: «Bada, gogoan dudalako behin zerorrek esan zenuela ez duzula medikuntzan sinesten». Horrela igarotzen ziren egunak. Bazarov buru-belarri eta aire goibelez aritzen zen lanean... eta, bitartean, Nikolai Petrovitxen etxean bazen izaki bat zeinari, bere bihotza zabalduko ez bazion ere, atseginez mintzatzen baitzitzaion... Katia zen izaki hori.

       Gehienetan, goizean goiz egiten zuen topo berarekin, lorategian edo patioan; inoiz ez zen beraren gelan sartzen, eta Katia behin bakarrik hurbildu zitzaion atera, Mitia bainatu behar zuen galdetzeko. Uste ona zuen Bazarovengan, ez zion inolako beldurrik, eta, are gehiago, Nikolai Petrovitxen beraren aurrean baino askatasun eta berezkotasun handiagoz gobernatzen zen haren aurrean. Zail da esaten zergatik gertatzen zitzaion hori; beharbada, oharkabean sumatzen zuelako Bazarovek ez zuela jendea aldi berean liluratu eta izutu egiten duen nobletasun eta goitasun horren arrastorik. Katiaren begietan, sendagile bikaina zen, eta gizon xumea. Bera aurrean zelarik ere, bere haurra zaintzen zuen batere uzkurtu gabe, eta behin, ustekabean zorabiatu eta buruko mina jarri zitzaion batean, goilarakada bat sendagai hartu zuen haren eskutik. Nikolai Petrovitxen presentzian, aldiz, saihestu-edo egiten zuen Bazarov: ez zuen maltzurkeriarengatik egiten hori, moduzkotasun-sentimendu halako batek eraginik baizik. Pavel Petrovitxi, aldiz, inoiz baino beldur handiagoa zion, aspaldion ez baitzion hark begirik kentzen: etengabe zelatatzen zuen, eta atzean azaltzen zitzaion ustekabean, lurpetik sortu balitz bezala, aurpegia zorrotz eta zurrun eta eskuak sakeletan sarturik. «Edonori hotzikarak emateko modukoa dun», kexatzen zitzaion Fenetxka Duniashari, eta Duniashak, erantzun gisa, hasperen egin eta «giza sentimendurik gabeko» beste gizon batengan pentsatzen zuen. Bazarov, berak susmatu ere egin gabe, haren arimaren tirano anker bihurtua zen.

       Atsegin zitzaion Bazarov Fenetxkari; baina orobat atsegin zitzaion Fenetxka Bazarovi. Aurpegia aldatu ere egiten zitzaion neskarekin hitz egiten zuenean: horrelakoetan, begitarte lasaia jartzen zuen, ia onbera, eta halako arreta jostari bat nahasten zitzaion ohiko axolagabetasunarekin. Fenetxka ederrago zegoen egunetik egunera. Bada sasoi bat emakume gazteen bizitzan, zeinean, udako arrosen antzera, bat-batean loratu eta zabaltzen hasten baitira; sasoi hori iritsia zitzaion Fenetxkari. Den-denak laguntzen zion horretan, are uztaileko sargoriak berak ere, uda minean baitzeuden. Soineko zuri arin batez jantzirik, ohi baino zuriagoa eta arinagoa ematen zuen berak ere: ez zen beltzaran jartzen, baina beroak, zeinetik ezin baitzen begiratu, doi bat gorriztatu ohi zizkion masailak eta belarriak, eta, gorputz osoa halako nagitasun lasai batez horniturik, moteltasun logalez islatzen zen haren begitxo politetan. Ia ezin zuen lanik egin; belaunetaraino indarge erorita eraman ohi zituen besoak. Nekez ibiltzen zen eta denbora guztian aieneka eta kexuka aritzen zen halako ahultasun jostagarri batez.

       — Sarriagotan hartu beharko zenuke bainua —esan ohi zion Nikolai Petrovitxek. Oihalez estaliriko bainutegi handi bat egina zuen bere urmaeletako batean, zeina ez baitzen artean idortu.

       — Oi, Nikolai Petrovitx! Urmaelera iristen naizenerako, lur jota nago, eta atzera itzultzean berriro nekatzen naiz. Izan ere, lorategian ez dago gerizperik.

       — Bai, arrazoi duzu, ez dago gerizperik —erantzun ohi zion Nikolai Petrovitxek, eta bekainak igurtzitzen zituen.

       Egun batean, goizeko zazpiak aldera, ohiko osteratxotik itzultzean, Bazarovek lila-itzaltegi aspaldi loregabetu baina artean hostotsu eta berdean aurkitu zuen Fenetxka. Jarlekuan eseririk zegoen, burua zapi zuri batez estalirik, ohi bezala. Arrosa gorri eta zuriz eginiko sorta bat zeukan alboan, ihintzaz heze oraindik. Egun ona opa zion Bazarovek.

       — Ah! Jevgeni Vasilitx! —esan zuen Fenetxkak, eta apur bat jaso zuen zapiaren ertza, Bazarovi begiratzeko, eta ukondoraino biluzik agertu zen haren besoa.

       — Zertan ari zara hemen? —galdetu zion Bazarovek, aldamenean esertzeaz batera—. Lore-sorta bat egiten?

       — Bai; mahai gainean jarriko dut gosaltzeko orduan. Nikolai Petrovitxek gogoko du hori.

       — Baina gosaria urrun dago oraindik. Ene, zenbat lore!

       — Oraintxe bildu ditut, berotzen hasiko du laster, eta ez da egongo lorategira irteterik. Orain bakarrik arnastu ahal da airea. Zeharo ahultzen ari naiz sargoriaren eraginez. Beldurrak nago ez ote naizen gaixotuko!

       — Irudipen hutsak dira horiek! Ekarri eskua, pultsua hartuko dizut.

       Eskua hartu, beti-berdin pilpiratzen zen zaintxo bat aurkitu, eta pilpirak zenbatu ere ez zuen egin.

       — Ehun urte biziko zara —esan zion, eskua askatuz.

       — Jainkoak gorde nazala horretatik! —egin zuen espantu.

       — Zergatik? Ez duzu luzaz bizi nahi?

       — Bai, baina ez ehun urte! Nire amonak laurogeita bost urte zituen, eta hori martirioa jasan zuena! Beltz, gor, konkorturik, beti eztulka, hura oinazea harena! Hori ez da bizitzea!

       — Beraz, hobe da gaztea izatea?

       — Bai, horixe hobe dela

       — Baina zergatik da hobe? Esadazu!

       — Nola zergatik? Ni gaztea naiz orain, eta edozer egin ahal dut, joan eta etorri, ekarri eta eraman, eta ez diot ezer eskatu behar inori... Zer dago hori baino hoberik?

       — Niri berdin dit gaztea edo zaharra izateak.

       — Nolatan esan dezakezu hori? Berdin dizu? Ezinezkoa da.

       — Zerorrek erabaki, Fedosia Nikolaievna, zertarako balio didan niri gaztetasunak! Bakarrik bizi naiz, ez nago ezkondurik...

       — Beti egongo da zure esku hori aldatzea.

       — Bada, ez, ez bakarrik nire esku. Gutxienez baten bat nitaz errukituko balitz!

       Fenetxkak begi-ertzetik begiratu zion Bazarovi, baina ez zuen ezer esan.

       — Zein liburu da hori? —galdetu zuen, apur batean itxaron ondoren.

       — Hau? Zientzi liburu bat da, ulergaitza.

       — Eta zu beti zaude ikasten? Ez zara aspertzen? Inondik ere, dena dakizu.

       — Argi dago ezetz. Saia zaitez apurtxo bat irakurtzen.

       — Ez dut ezer ulertuko. Errusieraz idatzirik dago? —galdetu zuen Fenetxkak, liburukote astuna bi eskuetan harturik—. Bai lodia!

       — Errusieraz dago, bai.

       — Berdin dio, ez dut tutik ulertuko.

       — Ez duzu zertan ulerturik, ez da hori nire asmoa. Begiratu nahi dizut irakurtzen duzun bitartean. Irakurtzean oso modu lirainean mugitzen zaizu sudurtxoaren punta.

       Fenetxkak, «Kreosota» izeneko atala ahapeka irakurtzen hasteko gertu baitzegoen, barrez hasi eta liburua askatu zuen... jarlekutik lurrera irristatu zen.

       — Atsegin zait zure barre egiteko modua ere —esan zuen Bazarovek.

       — Aski da!

       — Atsegin zait nola hitz egiten duzun. Errekatxo baten murmurioa gogorarazten didazu.

       Burua jiratu zuen Fenetxkak.

       — Zu bai zu! —esan zuen, hatzak lore artean jostari—. Nolatan gustatzen zaizu niri entzutea? Izan ere, hain dama buruargiekin mintzatu izan zara.

       — Ai, Fedosia Nikolaievna! Sinetsidazu: munduko dama buruargi guztiek ez dute zure ukondo batek adina balio.

       — Ene, nolako gauzak esaten dituzun! —xuxurlatu zuen Fenetxkak, eta eskuak bildu zituen.

       Bazarovek lurretik jaso zuen liburua.

       — Medikuntza-liburu bat duzu hau, zergatik bota duzu?

       — Medikuntza-liburua? —errepikatu zuen Fenetxkak, eta Bazarovenganantz jiratu zen—. Badakizu? Tantatxo haiek eman zenizkidanetik, Mitiak ondo lo egiten du! Ez dakit zer egin zure laguntza eskertzeko; oso ona zara, benetan.

       — Bada, ohitura da sendagileari ordaintzea —esan zuen Bazarovek, irribarretxo batez—. Sendagileok, dakizunez, irabazizaleak gara.

       Fenetxkak Bazarovenganantz jaso zituen begiak, zeinek berez baino ilunagoak baitziruditen aurpegiaren goiko aldea argitzen zion leinuru zurixkaren eraginez. Ez zekien txantxetan ari zen ala ez.

       — Nahi baduzu, guk atsegin handiz... Nikolai Petrovitxi galdetu behar diot...

       — Baina dirua nahi dudala uste duzu? —eten zion Bazarovek—. Ez, nik ez dut zure dirurik behar.

       — Zer, orduan? —esan zuen Fenetxkak.

       — Zer? —errepikatu zuen Bazarovek—. Ea asmatzen duzun!

       — Ez naiz sorgina, aizu!

       — Orduan, nik esango dizut; arrosa horietako bat behar dut.

       Fenetxkak berriro ekin zion barreari, eta esku-zartaka ere hasi zen, hain iruditu zitzaion dibertigarria Bazaroven nahia. Barre egiten zuen, eta balakaturik sentitzen zen aldi berean. Bazarovek adi-adi begiratzen zion.

       — Ondo da, ondo da —esan zuen Fenetxkak azkenean, eta, jarlekuan makurturik, arrosak aukeratzen hasi zen—. Nolakoa nahi duzu, gorria ala zuria?

       — Gorria, eta ez handiegia.

       Tente jarri zen Fenetxka.

       — Hartu hau —esan zuen, baina bertantxe eragin zion atzera beso luzatuari eta, ezpainak hozkaturik, itzaltegiko sarrerara begiratu zuen; belarria zorroztu zuen gero.

       — Zer gertatzen da? —galdetu zuen Bazarovek—. Nikolai Petrovitx?

       — Ez... mendira joan da... eta, gainera, hari ez diot beldurrik... baina Pavel Petrovitx, aldiz... Iruditu zait...

       — Zer?

       — Iruditu zait hemen zebilela. Baina ez... ez dago inor. Hartu.

       Fenetxkak arrosa bat eman zion Bazarovi.

       — Zergatik zara Pavel Petrovitxen beldur?

       — Beti dabil ni ikaratzen. Ez dit ezer esaten, baina oso begirada arraroak egozten dizkit. Zuk ere ez duzu begiko. Gogoan izan lehen beti aritzen zinela berarekin eztabaidatzen. Nik ez dakit zertaz eztabaidatzen zineten, baina ikusten nuen zuk nahierara manaiatzen zenuela, eta...

       Fenetxkak eskuekin erakutsi zion beraren ustez Bazarovek nola manaiatzen zuen Pavel Petrovitx.

       Irribarre egin zuen Bazarovek.

       — Eta bera nagusitu balitz —galdetu zuen—, nire alde egingo zenuen?

       — Nolatan egingo nuen nik zure alde? Baina ez, ez dago zu menderatuko zaituenik.

       — Hala uste duzu? Bada nik ezagutzen dut esku bat zeinak, nahi izanez gero, lurrera botako baininduke atzamar bakar batez.

       — Norena da esku hori?

       — Ez dakizu? Usaindu zein lurrin gozoa darion eman didazun arrosari.

       Fenetxkak, lepoa luzatu, eta loretxora hurbildu zuen aurpegia... Burutik sorbaldetara lerratu zitzaion zapia, eta agerian geratu zen haren adats sarria, beltz, distiratsu, doi bat nahasirik.

       — Egon apur batean, zurekin batera usaindu nahi dut —esan zuen Bazarovek; makurtu, eta musu sendoa eman zion ezpain irekietan.

       Dar-dar egin zuen Fenetxkak; bi eskuekin bermatu zen Bazaroven bularrean, indar handirik gabe ordea, eta Bazarovek bere musua berritu eta luzatu ahal izan zuen.

       Eztul lehor bat entzun zen lilez bestaldean. Fenetxka bertantxe joan zen jarlekuaren beste muturreraino. Pavel Petrovitx agertu zen orduan; buru-makurtu txikia egin, eta halako goibeltasun gaizto batez esan zuen: «Hemen zaudete»; eta han joan zen. Fenetxka, arrosa guztiak berehala batu, eta itzaltegitik irten zen. «Oker handia egin duzu, Jevgeni Vasilitx», xuxurlatu zuen alde egiteaz batera. Zinezko erantzukia sumatzen zen haren xuxurlan.

       Bazarovi arestiko beste eszena bat etorri zitzaion gogora, eta, lotsaren lotsaz, destaina eta amorrua sentitu zituen. Baina, bertantxe buruari eraginik, ironiaz zoriondu zuen bere burua «limurtzaileen sailean sarrera formala egina zuelako» eta bere gelara joan zen.

       Pavel Petrovitx, aldiz, lorategitik irten eta basora joan zen, astiro ibiliz. Denbora luze samarra eman zuen han, eta, gosaltzeko orduan itzuli zenean, Nikolai Petrovitxek kezkaturik galdetu zion ea ondoezik zegoen: hainbesteraino ilundua zitzaion aurpegia.

       — Badakik, behazun-jarioak izaten ditiat batzuetan —erantzun zion Pavel Petrovitxek, lasai.

 

 

XXIV

 

       Bi ordu inguru geroago, Bazaroven atea jo zuen.

       — Barkatuko didazu zure zientzi jarduera eragoztea —hasi zen, leiho ondoko aulki batean eseriz eta bi eskuak bere makila ederraren bolizko heldulekuan bermaturik (makilarik gabe ibili ohi zen)—, baina zure denborako bost minutu eskatu behar dizkizut... bost minutu besterik ez.

       — Zure zerbitzuan duzu nire denbora guztia —erantzun zuen Bazarovek, zeinari doi bat mudatu baizitzaion aurpegiera Pavel Petrovitxek atalasea zeharkatzearekin batera.

       — Nahikoa izango dut bost minutu. Galdera bat egitera etorri naiz.

       — Galdera bat? Zeri buruzkoa?

       — Entzun, mesedez. Hasieran, nire anaiaren etxean kokatu zinenean, neure buruari zurekin hitz egiteko plazerra oraindik ukatua ez niolarik, gai askori buruzko zure iritzia entzuteko aukera izan nuen; dena dela, oroimenak hutsik egiten ez badit, ez gure arteko elkarrizketetan eta ez nire aurrean besterekin izan dituzun solasaldietan, inoiz ez duzu ahotan erabili buruz buruko borroka, edo dueloa. Esadazu, mesedez, zein da zure iritzia gai horri buruz?

       Bazarovek, Pavel Petrovitxi harrera egiteko zutitua baitzen, mahaiaren mutur batean eseri eta besoak gurutzatu zituen.

       — Hauxe da nire iritzia —esan zuen—: teoriaren ikuspuntutik, dueloa zentzugabekeria da; praktikaren ikuspuntutik, ordea, besterik da.

       — Hau da, ondo ulertu badizut, esan nahi duzu ezen, dueloari buruzko zure ikuspuntu teorikoa gorabehera, praktikan, baten batek irain egingo balizu, ez zenukeela etsiko ordainik eskatu gabe, ezta?

       — Bete-betean igarri duzu nire pentsamoldea.

       — Oso ondo. Izugarri pozten nau zuri hori entzuteak. Zure hitzek zalantzatik atera naute...

       — Erabaki ezinetik esan nahi duzu.

       — Gauza bera da; uler diezadazun hitz egin dut horrela; ni... ez naiz seminarioko arratoi bat. Zure hitzek eginbehar triste batetik libratu naute. Zure kontra borrokatzea erabaki dut.

       Bazarovek zabal-zabal ireki zituen begiak.

       — Nire kontra?

       — Bai horixe, zure kontra.

       — Zer dela eta? Esadazu, mesedez.

       — Arrazoia azal niezazuke —hasi zen Pavel Petrovitx—, baina nahiago dut isilean gorde. Zu, nire gusturako, soberan zaude hemen; ezin zaitut jasan, arbuiatzen zaitut, eta hori aski ez balitz ere...

       Dir-dir egin zuten Pavel Petrovitxen begiek... Eta txinpartaka hasi ziren Bazarovenak ere.

       — Oso ondo —esan zuen—. Ez dago azalpen gehiagoren beharrik. Zure zaldun-espiritua nirekin probatu behar duzula sartu zaizu buruan. Ezezkoa eman niezazuke, baina, tira, ez dizut plazer hori ukatuko!

       — Mila esker —erantzun zuen Pavel Petrovitxek—. Horrenbestez, orain espero dezaket nire erronka onartuko duzula bortizkeriazko neurririk hartzera behartu gabe.

       — Hau da, alegiarik gabe esanik, zure makila hori dantzatu gabe —esan zuen Bazarovek, odol hotzez—. Guztiz zuzena da hori. Ez nauzu zertan iraindurik. Hori, bestetik, ez litzaizuke arriskurik gabea gertatuko. Gentleman batek bezala jokatzen jarraitu ahal duzu... Nik ere, neure aldetik, gentleman batek bezala onartzen dizut erronka.

       — Ederto —esan zuen Pavel Petrovitxek, eta bazter batean utzi zuen makila—. Orain, hitz egin dezagun apur batean gure dueloaren baldintzei buruz; baina lehenik jakin nahi nuke ea beharrezkotzat jotzen duzun aldez aurretik liskar txiki baten formalismoa betetzea, liskar horrek nire erronkaren aitzakia gisa balio lezake eta.

       — Ez, hobeto formalismorik gabe.

       — Horixe uste dut nik ere. Eta nago orobat premiagabea irudituko zaizula gure gatazkaren benetako arrazoian sakontzea. Ezin dugu elkar jasan. Zer gehiago behar dugu?

       — Zer gehiago behar dugu? —errepikatu zuen Bazarovek, ironiaz.

       — Dueloaren baldintzei dagokienez, ez dugu laguntzailerik izango; izan ere, nondik aterako genituzke?

       — Horixe diot nik ere, nondik aterako genituzke?

       — Beraz, honakoa proposatzen dizut ohore handiz: bihar borrokatuko gara, goizean goiz, seietan esaterako, basoaz bestaldean, pistolekin; hamar urratsera jarriko dugu muga-lerroa...

       — Hamar urrats? Izan ere, guk distantzia horretan gorrotatzen dugu elkar.

       — Zortzi urrats izan litezke.

       — Bai, zergatik ez?

       — Bina aldiz egingo dugu tiro; eta, zer gerta ere, bakoitzak gutun bat eramango du sakelan gorderik. Nork bere heriotzaren erantzukizuna bere gain hartzen duela adieraziko du idazki horretan.

       — Horrekin ez nago guztiz ados —esan zuen Bazarovek—. Eleberri frantsesen kutsua du, ez da sinesgarria.

       — Baliteke. Nolanahi ere, onartzen duzu ez dela batere atsegina hilketa baten susmagarri izatea?

       — Onartzen dut hori, bai. Baina bada modu bat erantzuki triste hori saihesteko. Ez dugu laguntzailerik izango, baina izan dezakegu lekuko bat.

       — Nor?, jakin nezake?

       — Piotr.

       — Zein Piotr?

       — Zure anaiaren gelazaina. Gaur egungo hezkuntzaren mailan dago, eta horrelako egoera batean ezinbestekoa den comme il faut guztiaz beteko du bere eginkizuna.

       — Txantxetan ari zarela iruditzen zait, jaun agurgarri hori.

       — Inola ere ez. Nire proposamena aztertzen baduzu, argi ikusiko duzu ezinago zentzuzkoa eta xaloa da. Goizago edo beranduago, dena jakingo da, eta ni arduratuko naiz Piotr behar bezala prestatzeaz eta borrokalekura eramateaz.

       — Txantxetan jarraitzen duzu —esan zuen Pavel Petrovitxek, aulkitik jaikitzeaz batera—. Baina, erakutsi duzun gertutasun adeitsua ikusirik, ez dut eskubiderik zu estu hartzeko. Beraz, antolaturik dago dena... Baduzu pistolarik?

       — Nolatan izango dut nik pistolarik, Pavel Petrovitx? Ez naiz militarra.

       — Hala izanik, nireak eskaintzen dizkizut. Ziur egon zaitezke badirela bost urte ez dudala haiekin tirorik egin.

       — Oso albiste kontsolagarria da hori.

       Pavel Petrovitxek bere makila hartu zuen...

       — Beraz, jaun agurgarri hori, eskerrak ematea eta zure zereginetara itzultzen uztea besterik ez zait geratzen. Adeitasunez agurtzen zaitut.

       — Gure elkartze atsegina arte, jaun agurgarri hori —esan zuen Bazarovek, bisitariari lagunduz.

       Gelatik irten zen Pavel Petrovitx. Bazarov zutik geratu zen atearen aurrean, eta bat-batean esan zuen: «Mila deabru! Hau egoera polita eta zentzugabea! Nolako komedia jokatu dugun! Zakur argiek horrelaxe egiten ditek dantza atzeko hanken gainean. Baina ezin nioan ukorik egin, bestela, beharbada, zartako bat emango zidaan, eta orduan... (Bazarov zurbil jarri zen hori pentsatze hutsarekin; bazirudien haren harrotasun guztia jazarria zela oinaze-gurpilean.) Orduan, lepoa bihurritu beharko nioan katakume bat balitz bezala». Bere mikroskopiora itzuli zen, baina bizkortu egin zitzaizkion bihotz-taupadak, eta bertantxe aienatu lasaitasuna, behaketa-lanerako ezinbestekoa. «Ikusi egin gaitik gaur goizean —pentsatzen zuen—, baina gai ote da hain erokeria handia egiteko anaia defendatzearren? Eta nolako garrantzia du musu batek? Hemen baduk beste zerbait. Bah! Ez ote dago bera maitemindurik? Bai, seguraski, maitemindurik zegok; eguna bezain argia duk hori. Hau ataka gaiztoa!... Egoera okerra benetan! —erabaki zuen azkenean—. Oso okerra, edonondik begiratuta ere. Lehenik, aurpegia eman beharko diat, eta gero, zer gerta ere, alde egin; baina hor zegok Arkadi... eta Nikolai Petrovitx, hain belaxka bera. Egoera okerra, ezinago okerra.»

       Bereziki lasai eta nagi igaro zen eguna. Bazirudien Fenetxka lurraren azaletik desagertua zela; bere gelatxoan gorderik zegoen, sagutxoa bere zuloan bezala. Nikolai Petrovitxek kezkatu-itxura zuen. Jakinarazi ziotenez, herdoila agertu zen galtzurian, zeinean itxaropen handia baitzuen. Pavel Petrovitxek bere jendetasun izozkaraz nekarazten zituen denak, are Prokofitx bera ere. Bazarov aitari gutun bat idazten hasi zen, baina apurtu eta mahai azpira bota zuen. «Hiltzen banaiz —pentsatu zuen—, jakingo ditek horren berri; baina ez nauk hilko. Ez, oraindik luze jardungo diat mundu honetan.» Biharamunean eguna argitu orduko berarengana joateko agindu zion Piotri, garrantzi handiko kontu bat zela eta; Piotrek pentsatu zuen berekin eraman nahi zuela Petersburgera. Berandu oheratu zen Bazarov, eta amesgaiztoen estira pairatu zuen gau osoan... Odintsova jirabiraka zebilkion aurrean, ama gisa agerturik, eta kateme bibote-beltz bat zebilen haren atzetik, eta kateme hori Fenetxka zen; Pavel Petrovitx, berriz, oihan handi baten itxuran agertu zitzaion, eta berak, hala ere, borroka egin behar zuen haren kontra. Piotrek goizeko lauretan esnatu zuen; berehala jantzi, eta berarekin irten zen etxetik.

       Goiza zoragarria eta hozkirria zen; bildots-itxurako hodeitxo ñabarrak ageri ziren zeru urdin margulean; ihintz-tantatxo ugari zeuden hostoetan eta belar-izpietan, eta leinuru zilarkaraz distiratzen zuten armiarma-sareetan; bazirudien lurrak, heze eta ilun, egunsentiaren aztarna gorrixkak gordetzen zituela oraindik; zeruan nonahi entzuten ziren hegazabalen kantuak. Bazarovek, basoaren mugaraino joan, zuhaitz baten gerizpean eseri, eta orduan soilik azaldu zion Piotri zer-nolako zerbitzua nahi zuen berarengandik. Heriozko ikara batek hartu zuen lekaio ikasia; baina Bazarovek berehala lasaitu zuen, esanez urrun gelditu eta handik begiratu besterik ez zuela egin behar, eta inork ez ziola ezeren erantzukizunik egotziko. «Pentsa ezak —gaineratu zuen—, zeinen eginkizun garrantzitsua betetzea egokitu zaian!» Piotr, besoak zabaldu, burua makurtu, eta, zurbil-zurbil, urki baten enborraren kontra bermatu zen.

       Marinoko bideak basotxoa inguratzen zuen; hauts-geruza mehe bat zuen, aurreko egunetik ezein gurpil edo oinek artean zapaldu gabea. Bazarovek, nahi gabe, bidean aurrera begiratzen zuen noizean behin, belar-izpiak erauzi eta hozkatzen zituen, eta behin eta berriro errepikatzen zuen bere artean: «Hau zozokeria!». Bi aldiz egin zuen dar-dar goizeko haize hozkirriaren eraginez... Piotrek tristuraz begiratu zion, baina Bazarovek irribarretxoa besterik ez zuen egin: ez zen beldur.

       Zaldi batzuen oin-hotsa entzun zen bidean... Mujik bat agertu zen zuhaitzen atzetik. Hankak trabaz loturik zeramatzaten bi zaldi akuilatzen zituen bere aurrean, eta, Bazaroven aldamenetik igarotzean, oso modu bitxian begiratu zion eta aurrera jarraitu zuen buru-makurturik egin gabe, eta horrek, antza, aztoratu egin zuen Piotr, zantzu gaiztotzat hartu baitzuen. «Hori ere goiz altxatu duk —pentsatu zuen Bazarovek—, baina, gutxienez, lan egiteko; eta gu?...»

       — Uste dut badatorrela —xuxurlatu zuen Piotrek.

       Bazarovek, burua jaso, eta Pavel Petrovitx ikusi zuen. Laukizko jaka arin batez eta galtza elurra bezain zuriz jantzirik, bizkor zebilen bidean; kutxa bat zekarren besapean, oihal berde batean bildurik.

       — Barkatu; antza denez, itxaronarazi egin dizuet —esan zuen. Bazarov agurtu zuen aurrena, eta Piotr hurrena, une horretan laguntzaile-antzeko zerbait errespetatzen baitzuen berarengan—. Ez nuen nire gelazaina esnatu nahi.

       — Ez kezkatu —erantzun zuen Bazarovek—, gu ere oraintxe bertan iritsi gara.

       — Ah! Gaitz erdi! —Pavel Petrovitxek ingurura begiratu zuen—. Ez da inor ikusten, inork ez digu eragotziko... Has gaitezke?

       — Has gaitezke.

       — Ez duzu argibide gehiagorik behar?

       — Ez, ez dut behar.

       — Kargatu nahi dituzu? —galdetu zuen Pavel Petrovitxek, pistolak kutxatik ateraz.

       — Ez, karga itzazu zuk; nik, bitartean, urratsak neurtuko ditut. Nire hankak luzeagoak dira —gaineratu zuen Bazarovek, irribarre txikia eginez—. Bat, bi, hiru...

       — Jevgeni Vasilitx —murduskatu zuen, nekez, Piotrek (dardaraka ari zen, sukarra balu bezala)—, zure baimenarekin, urrundu egingo naiz.

       — Lau... bost... Urrun hadi, adiskidea, urrun hadi; nahi baduk, zuhaitz baten atzean gorde eta belarriak estali, baina ez itxi begiak... Eta biotako bat erortzen bada, hator bizkor lurretik altxatzera. Sei... zazpi... zortzi... —Gelditu egin zen Bazarov—. Aski da? —esan zuen, Pavel Petrovitxenganantz jiraturik—. Beste bi urrats gehituko ditut?

       — Nahi duzun bezala —erantzun zion Pavel Petrovitxek, bigarren bala sartzen zuen bitartean.

       — Gehi dezagun, bada, beste bi urrats —esan zuen Bazarovek, eta marra bat egin zuen lurrean botaren puntaz—. Hemen dago muga-lerroa. Baina mugatik zenbat urrats urrundu behar du bakoitzak? Horrek ere berebiziko garrantzia du. Atzo ez genuen hori eztabaidatu.

       — Hamar urrats, nik uste —erantzun zuen Pavel Petrovitxek, Bazarovi bi pistolak emateaz batera—. Hauta ezazu bat, mesedez.

       — Atsegin handiz. Baina ez zaizu iruditzen, Pavel Petrovitx, gure duelo hau bitxiaren bitxiaz barregarria ere badela? Gure laguntzaileak nolako aurpegia duen ikusi besterik ez duzu.

       — Zu beti txantxetarako gogoz —erantzun zuen Pavel Petrovitxek—. Ez dut ukatuko gure dueloaren bitxitasuna, baina nire betebehartzat daukat aurretiaz jakinaraztea seriotan borrokatzeko asmoa dudala. A bon entendeur, salut!

       — O! Ez dut zalantzan jartzen biok elkar suntsitzeko erabaki sendoa hartu dugula; baina zergatik ez barrerik egin eta utile dulci bateratu? Zuk niri frantsesez egin, eta nik zuri latinez erantzun.

       — Seriotan borrokatuko naiz —errepikatu zuen Pavel Petrovitxek, eta bere lekura joan zen. Bazarov, bere aldetik, muga-lerrotik hamar urrats zenbatu, eta gelditu egin zen.

       — Prest zaude? —galdetu zuen Pavel Petrovitxek.

       — Erabat.

       — Elkarrenganantz ibiltzen has gaitezke.

       Bazarovek astiro egin zuen aurrera, eta Pavel Petrovitx harenganantz ibiltzen hasi zen, ezkerreko eskua sakelan sarturik eta pistolaren ahoa astiro goratuz... «Sudurrera zuzenean apuntatzen naik —pentsatu zuen Bazarovek—, eta nolako arduraz zorrozten duen begia, zital horrek! Hau sentipen desatsegina! Haren erlojuaren katetxoari begiratuko zioat...» Bat-batean, zer edo zer txistuka igaro zen Bazaroven belarriaren albo-albotik, eta une horretan bertan tiro baten danbatekoa entzun zen. «Entzun diat; beraz, ez zaidak ezer gertatu», pentsatu zuen Bazarovek lipar batez. Beste urrats bat egin eta, apuntatu gabe, katua sakatu zuen.

       Pavel Petrovitxek, dar-dar txiki bat egin, eta izterrera eraman zuen eskua. Odol-zurrustatxo bat isuri zitzaion galtza zurietan behera.

       Bazarov, pistola alde batera jaurti, eta bere aurkariarengana hurbildu zen.

       — Zauriturik zaude? —galdetu zion.

       — Muga-lerrora hurbil nendin eskatzeko eskubidea zenuen —esan zuen Pavel Petrovitxek—, hau huskeria bat da. Ezarritako baldintzen arabera, beste tiro bana egin dezakegu.

       — Barkatu, baina beste baterako utziko dugu hori —erantzun zuen Bazarovek, eta besoez inguratu zuen Pavel Petrovitx, zurbiltzen hasia baitzen—. Orain ez naiz duelista, sendagilea baizik, eta beste ezer baino lehen zauria aztertu behar dizut. Piotr! Hator hona, Piotr! Non ezkutatu haiz?

       — Hau guztia zentzugabea da... Ez dut inolako laguntzarik behar —esan zuen, astiro, Pavel Petrovitxek—, eta... nik... berriro...

       Bibotea laztandu nahi izan zuen, baina eskuak huts egin, begiak lausotu, eta konortea galdu zuen.

       — Hau ezbeharra! Korderik gabe erori da! —atera zitzaion Bazarovi, Pavel Petrovitx belarretan etzaten zuen bitartean—. Ikus dezagun zer duen!

       Atera zuen zapi bat, xukatu zuen odola, haztatu zuen zauriaren ingurua... «Hezurra osorik zegok —murduskatu zuen hortz artean—, bala alderik alde igaro zaiok, vastus externus giharra azaletik ukiturik. Hiru aste barru, dantzan egiteko moduan egongo duk!... Baina kordea galtzea ere! Ene, bazegok, gero, jende kiriotsurik! Begira zein azal mehea!»

       — Hilda dago? —xuxurlatu zuen haren bizkarrean Piotren ahots dardaratsuak.

       Ingurura begiratu zuen Bazarovek.

       — Hoa segituan ur bila, adiskidea, gu baino gehiago biziko duk hau.

       Baina zerbitzari bikainduak, antza, ez zituen ulertzen haren hitzak, eta ez zen bere lekutik mugitzen. Pavel Petrovitxek poliki ireki zituen begiak. «Hiltzen ari da», xuxurlatu zuen Piotrek, eta aitaren egiten hasi zen.

       — Arrazoi duzu... Nolako ergel aurpegia duen! —esan zuen, irribarre behartu batekin, gentleman zaurituak.

       — Hoa behingoz ur bila, mila deabru! —egin zuen oihu Bazarovek.

       — Ez da beharrezkoa... Virtige igarokor bat izan da... Lagun iezadazu esertzen... horrela... Harramazka hau lotailuren batez estutu, eta oinez iritsiko naiz etxera, edo, bestela, drojkia bidal dezakete nire bila. Ondo baderitzozu, ez dugu errepikatuko dueloa. Prestuki jokatu duzu gaur..., gaur, kontuan izan «gaur» esan dudala.

       — Ez du merezi iragana gogoratzea —esan zuen Bazarovek—, eta etorkizunari dagokionez ere ez duzu zertan keztaturik, berehala alde egiteko asmoa dut eta. Oraintxe lotuko dizut hanka; zure zauria ez da arriskutsua, baina, hala ere, hobe odol-jarioa gelditzen badugu. Dena dela, lehenik, hilkor hau zuzpertu beharra daukagu.

       Bazarovek, Piotri jakaren lepotik heldu, astindu, eta drojkiaren bila bidali zuen.

       — Tentuz ibili, ez ikaratu nire anaia —esan zion Pavel Petrovitxek—, eta hitz erdirik ere ez esan honetaz.

       Ziztu bizian abiatu zen Piotr, eta, drojkiaren bila zihoan bitartean, bi aurkariak lurrean eseririk geratu ziren, isilik. Pavel Petrovitxek ahaleginak egiten zituen Bazarovi ez begiratzeko; guztiarekin ere, ez zuen berarekin adiskidetu nahi; lotsagarri zitzaion bere harrokeria, bere porrota, lotsagarri zitzaion egin zuen guztia, baina uste zuen auziak ezin zezakeela amaiera hoberik izan. «Gutxienez, ez duk hemen geratuko —lasaitu zuen bere burua—, eta eskertzekoa duk hori!» Luzatzen ari zen isilaldia, astun eta gogaikarri. Desgogara zeuden biak. Biotako bakoitza konturatzen zen besteak ulertzen zuela. Adiskideei atsegina gertatu ohi zaie sentipen hori, eta etsaiei, aldiz, zeharo desatsegina, batez ere elkarri azalpenik ezin eman eta elkarrengandik aldentzerik ez dutenean.

       — Gogorregi lotu dizut hanka? —galdetu zuen Bazarovek azkenean.

       — Ez, inola ere ez, oso ondo dago —erantzun zuen Pavel Petrovitxek, eta apur bat geroago gaineratu—: Anaia ez dugu engainatuko, politika dela eta liskartu garela esan beharko diogu.

       — Oso ondo —esan zuen Bazarovek—. Anglomano guztiak iraindu ditudala esan diezaiokezu.

       — Ederto. Zure ustez, orain zer pentsatuko du gutaz gizon horrek? —jarraitu zuen Pavel Petrovitxek, hankak trabaz loturik zeramatzaten zaldiak gidatzen dueloa baino minutu batzuk lehenago Bazaroven aldamenetik igaro zen eta orain, bidean atzera itzuliz, «jaunak» ikustean txanoa erantzi zuen mujika seinalatuz.

       — Batek daki! —erantzun zuen Bazarovek—. Seguraski, ez du ezer pentsatuko. Mujik errusiarra garai batean Radcliffe andreak hainbestetan aipatu zuen ezezagun misteriotsu hori bera da. Nork ulertuko du? Berak ere ez du bere burua ulertzen.

       — Ah! Zu bai zu! —hasi zen Pavel Petrovitx, eta bat-batean oihu egin zuen—: Horra zer egin duen zure Piotr inozo horrek! Anaiarekin dator eta!

       Bazarovek, burua jiratu, eta Nikolai Petrovitx ikusi zuen drojkian eseririk, aurpegia zurbil. Gelditu baino lehen zalgurditik jaitsi, eta anaiarengana oldartu zen.

       — Zer esan nahi du honek? —galdetu zuen, ahotsa dardaraka—. Jevgeni Vasilitx, zer gertatu da?

       — Ezer ere ez —erantzun zuen Pavel Petrovitxek—, alferrik kezkarazi haute. Istilutxo bat izan diagu Bazarov jaunak eta biok, eta ezbehar txiki bat gertatu zaidak niri.

       — Baina, Jainkoarren, zer dela eta?

       — Nola azalduko niake? Bazarov jaunak inolako begirunerik gabe hitz egin dik sir Robert Peel-ez. Aurrena argitu behar diat ni izan naizela istiluaren errudun bakarra eta Bazarov jaunak ezin hobeto jokatu duela. Nik jo zioat erronka.

       — Baina odoletan hago, gero!

       — Zer uste huen, bada?, ura dudala zainetan? Baina odol-isuri hau onuragarri ere bazaidak. Ez da hala, sendagile jauna? Lagun iezadak drojkira igotzen eta ez egon kopetilun. Bihar ondo egongo nauk. Horrelaxe, oso ondo. Goazen, gidaria!

       Nikolai Petrovitx oinez joan zen drojkiaren atzetik; Bazarov atzean geratu zen...

       — Anaia zaintzeko eskatu behar dizut —esan zion Nikolai Petrovitxek—, hiritik beste mediku bat ekarri arte.

       Bazarovek baiezkoa egin zuen buruaz, hitzik esan gabe.

        Ordu bete geroago, Pavel Petrovitx ohean etzanik zegoen, hanka maisutasunez loturik zeukala. Asaldaturik zegoen etxe osoa; Fenetxka ondoezik jarri zen. Nikolai Petrovitxek itzalgaizka bihurritzen zituen eskuak, eta Pavel Petrovitxek, aldiz, barreak eta txantxak egiten zituen, batez ere Bazarovekin; batistazko alkandora fin bat, goiz-jakatxo dotore bat eta fez txiki bat jantzi zituen, ez zuen agindu errezelak jaisteko eta oso modu jostagarrian kexatzen zen nahi beste jan ezinaz.

       Gauez, hala ere, sukarra izan zuen; buruko mina jarri zitzaion. Azaldu zen hiriko sendagilea. (Nikolai Petrovitxek ez zuen anaiaren esana bete, eta Bazarovek berak ere hori nahi zuen; bere gelan eseririk eman zuen egun osoa, horixkaturik eta amorru bizian, eta une labur batez bakarrik joan zen gaixoa ikustera; Fenetxkarekin topo egin zuen pare bat aldiz, baina neska, izuturik, lasterka urruntzen zen berarengandik.) Sendagile berriak edari hotzak aholkatu zizkion, eta, bestetik, Bazaroven ustea berretsi zuen, inolako arriskurik ez zegoela esanik. Nikolai Petrovitxek esan zion anaia berez zauritu zela, zuhurtziarik ezarengatik. Sendagileak «Jum!» bakarrik erantzun zuen, baina, eskuan zilarrezko hogeita bost errublo ipini zizkiotenean, esan zuen: «Jakina! Izan ere, sarritan gertatzen dira horrelako istripuak».

       Etxean inor ez zen oheratu, inork ez zuen arroparik erantzi. Nikolai Petrovitx behin eta berriro sartzen zen oin-puntetan anaiaren gelan, eta oin-puntetan irteten; anaia erdi lo geratzen zen, auhen ahulak egiten zituen, frantsesez esaten zion: «Couchez-vous», eta edaria eskatzen zion. Behin, Nikolai Petrovitxek, edalontzi bete limoi-ura eraman ziezaiola esan zion Fenetxkari; Pavel Petrovitxek tinko begiratu zion neskari, eta hondoraino hustu zuen edalontzia. Goizaldean apur bat igo zitzaion sukarra, eta eldarnio arinak izan zituen. Aurrena, loturarik gabeko hitz ulergaitz batzuk esan zituen Pavel Petrovitxek; gero, begiak bat-batean ireki eta, anaia ohe alboan beraren aldera tentu handiz makurtuta ikusirik, esan zion:

       — Ez da egia, Nikolai, Fenetxkak Nellyren nolabaiteko antza duela?

       — Zein Nellyrena, Pasha?

       — Hik hori galdetzea ere! R. printzesarena. Batez ere, aurpegiaren goiko aldean. C'est de la même famille.

       Nikolai Petrovitxek ez zuen ezer erantzun, eta sentimendu zaharrek gizabanakoarengan duten bizitasunaz harritu zen bere artean. «Horra noiz etorri zaion gogora», pentsatu zuen.

       — Oi, nola maite dudan izaki huts hori! —egin zuen erosta Pavel Petrovitxek, tristuraz, eskuak buru atzean jarririk—. Ez diat onartuko ezein lotsagabe bera ukitzen ausartzea... —xuxurlatu zuen unetxo bat geroago.

       Nikolai Petrovitxek hasperen soil bat egin zuen; susmatu ere ez zuen egiten anaiak nor zuen buruan hori esan zuenean.

       Biharamunean, goizeko zortziak aldera, haren gelara joan zen Bazarov. Ordurako, bilduak zituen bere gauza guztiak, eta aske utziak, berriz, igel, zomorro eta txoriak oro.

       — Agur esatera etorri zara? —galdetu zuen Nikolai Petrovitxek, zutik jartzeaz batera.

       — Bai.

       — Ulertzen zaitut, eta erabat onesten dut zure erabakia. Zalantzarik gabe, nire anaia dohakabea izan da erruduna, eta bere zigorra jaso du. Berak aitortu didanez, ez zizun inolako aukerarik eman bestela jokatzeko. Ziur nago ezin izan duzula saihestu duelo hori, zeina, neurri batean behintzat, zuen iritzien kontrakotasun etengabearen argitan besterik ezin baita ulertu. (Nikolai Petrovitx nahaspilatu egiten zen bere hitzen korapiloan.) Nire anaia lehengo era zaharreko gizona da, suminkorra eta setatsua... Eskerrak eman behar dizkiogu Jainkoari auzia horrela amaitu delako. Premiazko neurri guztiak hartu ditut gertatutakoaren albistea zabal ez dadin...

       — Badaezpada, nire helbidea utziko dizut, ezustekorik gertatuko balitz ere —esan zuen Bazarovek, zabar.

       — Espero dut ez dela inolako ezustekorik gertatuko, Jevgeni Vasilitx... Tamalgarri zait nire etxean egin duzun egonaldiak horrelako... horrelako amaiera izatea. Eta are mingarriago zait pentsatzea ezen Arkadi...

       — Seguraski, berarekin izango naiz —eten zion Bazarovek, zeinarengan edonolako «azalpen» eta «adierazpenek» halako urduritasun-sentimendu bat sortzen baitzuten beti—, bestela, eskertuko nizuke nire izenean agurtzea eta gertatutakoa damu zaidala jakinaraztea.

       — Eta nik eskertuko nizuke... —erantzun zuen Nikolai Petrovitxek, buru-makurtua eginez. Baina Bazarov gelatik irten zen hark esaldia amaitu arte itxaron gabe.

       Bazarov joatekoa zela jakinik, Pavel Petrovitxek azken aldiz ikusi nahi izan zuen, bostekoa emateko. Baina Bazarov izotza bezain hotz egon zen abagune horretan ere; ulertzen zuen Pavel Petrovitxek gogo-zabal agertu nahi izatea. Ez zuen aukerarik izan Fenetxkari agur esateko: leihotik begirada bat trukatzea besterik ez zuen lortu. Aurpegi tristea zuela iruditu zitzaion. «Beharbada, oker joko ziok kukuak! —egin zuen bere artean—. Baina nola edo hala aterako duk aurrera!» Piotr hainbesteraino hunkitu zen, ezen negar egin baitzuen Bazaroven besaburuan, harik eta hark galdera honekin lasaitu zuen arte: «Iturria daukak begien ordez?». Duniashak, azkenik, lasterka ihes egin behar izan zuen basora, bere bihotzondokoa ezkutatzearren. Nahigabe horren guztiaren eragileak telegara igo eta zigarro bat piztu zuen, eta, lau versta ibilitakoan bidearen bihurgune batean Kirsanoven etxaldea eta jauretxe berria lerro-lerro begien aurrean azken aldiz azaldu zitzaizkiolarik, tu egin eta hortz artean esan zuen: «Jauntxo malapartatuak!»; eta estuago bildu zen longainean.

       Pavel Petrovitxek laster egin zuen onera, baina aste bete inguru egon behar izan zuen ohean. Nahikoa pairakor zeraman bere gatibutasuna —hala deitzen baitzion berak—, baina, hori bai, biziki arduratzen zen bere garbikuntzaz, eta gela Kolonia urez lurrintzeko agintzen zuen etengabe. Nikolai Petrovitxek aldizkariak irakurtzen zizkion; Fenetxka atsegin ematen saiatzen zen, lehen bezala, eta denetarik eramaten zion: salda, limoi-ura, arrautza errearinak, tea; baina izu gorde bat nabaritzen zuen haren gelan sartzen zen bakoitzean. Pavel Petrovitxen ekintza ustekabekoak etxeko gutziak ikaratu zituen, eta Fenetxka beste inor baino gehiago; Prokofitx soilik ez zen batere asaldatu, eta esaten zuen bere garaian jaunak buruz buru borrokatu ohi zirela, «baina aitoren semeak soilik, eta horrelako alproja bat zalditegian jipoitzeko aginduko zuten, haren basakeria zigortzeko».

       Kontzientziako harrak ia ez zion zimikorik egiten Fenetxkari, baina liskarraren benetako zioaren ideiak oinaze ematen zion batzuetan; eta Pavel Petrovitxek hain modu bitxian begiratzen zion... halako moldez, ezen, bizkarra ematen zionean, bere gainean sumatzen baitzituen haren begiak. Argaldu egin zen barruko larritasunaren eraginez, eta, horrelakoetan gertatu ohi denez, are xarmagarriago bihurtu zuen horrek.

       Goiz batean, ohetik dibanera aldatu zen Pavel Petrovitx, indarberriturik sentitu baitzen, eta Nikolai Petrovitxek, anaiaren osasun-egoeraren berri jakinik, aletegira joan zen. Fenetxkak kikara bete te eraman zion, eta, ontzia mahaitxoan utzirik, gelatik irtetera egin zuen. Baina Pavel Petrovitxek geldiarazi egin zuen.

       — Norako presa duzu, Fedosia Nikolaievna? —hasi zen—, baduzu zereginik?

       — Ez... bai... Tea zerbitzatu behar diet besteei.

       — Duniashak egingo du hori zure laguntzarik gabe; gera zaitez apur batean gaixo honekin, zurekin hitz egin behar dut eta.

       Fenetxka, isilik, besaulkiaren muturrean eseri zen.

       — Entzun, mesedez —esan zuen Pavel Petrovitxek, bibotea laztanduz—, aspaldi da gauza bat galdetzeko gogoa dudala: beldur didazu?

       — Nik?

       — Zuk, bai. Inoiz ez didazu begiratzen, kontzientzia garbi edukiko ez bazenu bezala.

       Gorri jarri zen Fenetxka, baina so egin zion Pavel Petrovitxi. Nolabait bitxia iruditu zitzaion agurea, eta dar-dar txiki bat sumatu zuen bihotzean.

       — Garbi daukazu kontzientzia? —galdetu zion Pavel Petrovitxek.

       — Zergatik ez dut, bada, garbi edukiko? —xuxurlatu zuen Fenetxkak.

       — Batek daki! Dena dela, noren aurrean izan zintezke errudun? Nire aurrean? Hori sinesgaitza da. Etxeko beste bizilagunen aurrean? Horrek ere ez du zentzurik. Anaiaren aurrean, beharbada? Baina maite duzu, ezta?

       — Bai, maite dut.

       — Arima guztitik eta bihotz-bihotzez?

       — Bihotz-bihotzez maite dut Nikolai Petrovitx.

       — Benetan? Begira iezadazu, Fenetxka (aurreneko aldiz deitzen zion horrela)... Ez dakizu gezur esatea bekatu larria dela?

       — Ez naiz gezurretan ari, Pavel Petrovitx. Nikolai Petrovitx maite ez banu, ez nuke nahi bizirik jarraitu.

       — Ez duzu beste inor bera baino maiteago?

       — Eta nor izan nezake bera baino maiteago?

       — Batek daki! Joan berria den jaun hori, esaterako.

       Zutik jarri zen Fenetxka.

       — Jainkoarren, Pavel Petrovitx, zergatik oinazetzen nauzu? Zer egin dizut nik? Nolatan esan dezakezu horrelakorik?...

       — Fenetxka —esan zuen Pavel Petrovitxek, ahots goibelez—, kontua da ikusi nuela...

       — Zer ikusi zenuen?

       — Bada, han... itzaltegian.

       Ile eta belarrietaraino gorritu zen Fenetxka.

       — Eta ni naiz horren erruduna? —esan zuen Fenetxkak, nekez.

       Gorputza tentetu zuen Pavel Petrovitxek.

       — Zu ez zara erruduna? Ez? Ez duzu inolako errurik?

       — Nikolai Petrovitx bakarrik maite dut mundu honetan, eta beti maiteko dut! —esan zuen Fenetxkak, bat-bateko adorez eta negar-zotinka hastear—. Eta zuk ikusitakoari dagokionez, Azken Judizioan ere aldarrikatuko dut nik ez dudala inolako errurik izan, eta nahiago nuke oraintxe bertan hil jendeak horrelako zerbaiten susmagarritzat hartzea baino, eta Nikolai Petrovitx nire ongilearen aurrean...

       Baina, horra iritsirik, huts egin zion ahotsak, eta aldi berean sentitu zuen Pavel Petrovitxek eskua hartu eta estutzen ziola... Agureari begiratu, eta harri eginik geratu zen: lehen baino zurbilago zegoen, dirdirka zeuzkan begiak, eta —hori izan zen harrigarriena— malko lodi, bakar bat lerratu zizaion masailan behera.

       — Fenetxka! —esan zuen, halako xuxurla berezi batez—. Maite ezazu, maite ezazu nire anaia! Hain da ona, hain bihotz-zabala! Ez trukatu munduko beste inorekin, ez entzun beste inoren hitzik! Kontuan izan askoz ere ikaragarriagoa dela maitatua izan gabe maitatzea! Ez abandonatu inoiz nire Nikolai errukarria!

       Fenetxkari begiak idortu eta beldur guztia aienatu zitzaion, hain zegoen harriturik. Baina are txundituago geratu zen noiz eta Pavel Petrovitx —nor eta Pavel Petrovitx bera!— ezpainak haren eskuaren kontra estutu eta, muin egin gabe, goitik beherainoko dar-dar batez hasperenka hasi baitzen...

       «Ene Jainkoa! —pentsatu zuen Fenetxkak—. Alditxarrak hartuko ote du?...»

       Baina alferrik galdutako bizitza oso bat zen une horretan haren baitan dardaraka ari zena.

       Zurubiak karraska egin zuen norbaiten urrats lasterren azpian... Pavel Petrovitxek, tupustean Fenetxka beregandik urrundu, eta bururdiaren gainean jarri zuen burua. Atea ireki, eta Nikolai Petrovitx sartu zen, pozik, sasoitsu, zurigorri. Mitia, hura bezain sasoitsu eta zurigorri, alkandoratxo soil batez jantzirik, jauzika ari zen aitaren bularrean, ointxo biluziak haren beroki zakarreko botoi handietan trabatzen zitzaizkiola.

       Fenetxkak oldarrean jo zuen haiengana, eta, biak besoez inguraturik, Nikolai Petrovitxen besaburuaren kontra estutu zuen burua. Harriturik geratu zen Nikolai Petrovitx: Fenetxkak, lotsatia eta neurritsua izanik, inoiz ez zion laztanik egiten besteren aurrean.

       — Zer duzu? —esan zion, eta, anaiari begiraturik, amaren besoetan utzi zuen Mitia—. Ondoezik hago? —galdetu zuen, Pavel Petrovitxengana hurbildurik.

       Anaiak aurpegia gorde zuen batistazko zapian.

       — Ez... ez diat ezer... Alderantziz, askoz hobeto nagok.

       — Goizegi aldatu haiz dibanera. Nora zoaz? —gaineratu zuen Nikolai Petrovitxek, Fenetxkarenganantz jiraturik, baina ordurako danbateko batez itxia zuen atea bere atzean—. Nire bogatira erakutsi nahi nian; osabaren mina zian. Zergatik eraman du? Baina zer duk? Zerbait gertatu da zuen artean?

       — Anaia! —esan zuen, handikiro, Pavel Petrovitxek.

       Bihotza jauzi zitzaion Nikolai Petrovitxi. Ikaratu egin zen, berak ere zergatik ez zekiela.

       — Anaia —errepikatu zuen Pavel Petrovitxek—, hitzeman iezadak jaramon egingo dioala nire eskari bati.

       — Zein eskariri? Hitz egin ezak.

       — Berebiziko garrantzia dik; nire ustez, horren mende zegok hire bizitzako zorion guztia. Aspaldion luze hausnartu diat orain esango diadana... Anaia, bete ezak hire eginbeharra, gizon prestu eta zintzoaren eginbeharra, bertan behera utzi bekatua eta hi, gizon guztien artean onena haizen hori, ematen ari haizen erakutsi gaiztoa!

       — Zer esan nahi duk, Pavel?

       — Ezkon hadi Fenetxkarekin... Maite hau; hire semearen ama duk.

       Nikolai Petrovitxek, urrats bat atzera egin, eta harriduraz elkartu zituen eskuak.

       — Hik esaten didak hori, Pavel? Hik, beti horrelako ezkontzen etsai amorratutzat eduki haudan horrek! Hik esaten duk hori! Ez badakik ere, hireganako begirunearengatik soilik ez diat bete horren zuzenki nire eginbehartzat jotzen duan hori!

       — Bada, kasu honetan, ez huen nireganako begirunez zertan jokaturik —esan zuen Pavel Petrovitxek, irribarre triste batez—. Pentsatzen hasia nauk Bazarovek arrazoi zuela aristokratismoa leporatzen zidanean. Ez, anaia maitea, aski duk, alferrikakoa diagu tematzea eta munduaz arduratzen jarraitzea: jende zahar eta lasaiak gaituk dagoeneko; ameskeria guztiak baztertzeko ordua iritsi zaiguk. Bete dezagun gure eginbeharra, eta, agian, zoriontasuna ere aurkituko diagu horrela.

       Nikolai Petrovitx lasterka joan zen anaia besarkatzera.

       — Erabat ireki dizkidak begiak! —egin zuen oihu—. Beti uste izan diat munduko gizonik onena eta buruargiena haizela, eta zuzen nengoan; eta orain, gainera, gogo-zabal bezain zentzuduna haizela ohartu nauk.

       — Lasai, lasai —eten zion Pavel Petrovitxek—. Hanka minduko diok hire anaia zentzudun honi, zeina berrogeita hamar urteen jiran dueloan borrokatu baita, alfereza bailitzan. Beraz, erabakita zegok: Fenetxka nire belle-soeur izango duk.

       — Ene Pavel bihotzekoa! Baina zer esango du Arkadik?

       — Arkadik? Poztu egingo duk, jakina! Ezkontzea ez dik bere printzipioetako bat, baina haren berdinzaletasunak atsegin hartuko dik. Izan ere, zertan dira leinuak au dix-neuvième siècle?

       — Ai, Pavel, Pavel! Uztak beste bi musu ematen. Ez beldurtu, tentuz ibiliko nauk.

       Elkar besarkatu zuten bi anaiek.

       — Zer egingo duk?, oraintxe bertan emango diok hire asmoaren berri? —galdetu zuen Pavel Petrovitxek.

       — Zergatik hain presa handia? —esan zuen Nikolai Petrovitxek—. Elkarrekin hitz egin duzue horretaz?

       — Hitz egin guk? Quelle idée!

       — Ederto. Lehenik, senda hadi; oraingoz, isilean edukiko diagu erabakia, ondo pentsatu beharra zegok, patxadaz hausnartu...

       — Baina ez hago erabakirik?

       — Horixe erabakirik nagoela, eta bihotz-bihotzez eskertzen diat. Bakarrik utziko haut orain; atseden hartu behar duk; kaltegarri zaizkik zirrarak... Baina berriro hitz egingo diagu horretaz. Lo egin, maitea, eta Jainkoak osasuna eman diezaala!

       «Zergatik erakusten dit hain esker on handia? —pentsatu zuen Pavel Petrovitxek bakarrik geratu zenean—. Azken batean, haren esku zegoan erabaki hori hartzea! Ezkontzen diren bezain laster, nora edo hara joango nauk, leku urrunen batera, Dresdenera edo Florentziara, eta hain biziko nauk hil arte.»

       Bekokia Kolonia urez hezetu eta begiak itxi zituen Pavel Petrovitxek. Eguneko argitasun biziak bildurik, bururdi zurian zetzan haren aurpegi zimeldu ederra, hilotz batena bailitzan... Eta, izan ere, hilotz zen.

 

 

XXV

 

       Nikolskoen, lorategian, lizar garai baten gerizpean, zurezko jarleku batean eseririk zeuden Katia eta Arkadi; haien alboan Fifi zegoen, lurrean etzanik, bere gorputz luzea oso modu lerdenean bildurik, ehiztariek «erbi uzkurtua» esaten dioten jarrera horretan. Isilik zeuden biak; Arkadik liburu erdi ireki bat zeukan eskuetan, eta Katiak, berriz, saskitxoan geratzen zitzaizkion ogi-apurrak hartu eta txolarre banaka batzuei botatzen zizkien, zeinak, berezko duten ozartasun koldar horrekin, jauzika eta txioka ari baitziren haren oinen inguruan bertan. Haize mehe batek, lizarreko hostoen artean xuxurlaka, emeki higitzen zituen atzera-aurrera argi-printza urrekara batzuk bidezidor ilunean eta Fifiren bizkar ilehorian; lizarraren itzal trinkoak erabat biltzen zituen Arkadi eta Katia; noizean behin soilik, eguzki-izpi argitsu batek dir-dir egiten zuen neskaren adatsean. Isilik zeuden biak; baina isilik egoteko modu hori, elkarren aldamenean eseririk egoteko modu hori, hain zuzen ere, uste oneko kidetasun lasai baten erakusgarri zen: itxuraz, bietako inork ez zuen bestearengan pentsatzen, baina barne-muinean biak pozten ziren bestearen hurbiltasunaz. Eta haien aurpegiak ere aldatuak ziren azken aldiz ikusi ditugunetik: Arkadik lasaiagoa zirudien, eta Katiak, berriz, biziagoa, bipilagoa.

       — Ez zaizu iruditzen —hasi zen Arkadi— itzal egiten digun zuhaitz honek oso izen egokia duela errusieraz? Izan ere, ez dago beste zuhaitzik airean hain lirain eta argitsu altxatzen denik.

       Katiak, begiak gorantz jaso, eta esan zuen: «Bai»; eta Arkadik pentsatu zuen: «Gutxienez, honek ez zidak erantzuki egiten eder mintzatzeagatik».

       — Ez zait gustatzen Heine —esan zuen Katiak, Arkadik eskuetan zeukan liburua begiekin seinalatuz— ez barre egiten duenean eta ez negar egiten duenean: triste eta pentsakor dagoenean atsegin zait.

       — Niri, ordea, barre egiten duenean gustatzen zait —esan zuen Arkadik.

       — Zure lehengo joera satirikoaren aztarna zaharrak dituzu horiek... («Aztarna zaharrak! —pentsatu zuen Arkadik—. Bazarovek entzungo balu!») Pazientzia hartu, onbideratu egingo zaitugu.

       — Nork onbideratuko nau? Zuk?

       — Nork? Ahizpak; Porfiri Platonitxek, jadanik ez baitzara eztabaidatzen berarekin; izebatxoak, herenegun elizara lagundu baitzenion.

       — Ezin izan nion ezezkorik eman! Eta Anna Sergeievnari dagokionez, gogoan izan Jevgenirekin ados egoten zela gauza askotan.

       — Ahizpa haren eraginpean zegoen orduan, zu bezalaxe.

       — Ni bezalaxe! Dagoeneko haren eraginetik askatu naizela uste duzu?

       Isilik geratu zen Katia.

       — Badakit —esan zuen Arkadik— Jevgeni ez zaizula inoiz gustatu.

       — Ni ez naiz nor hura epaitzeko.

       — Badakizu, Katerina Sergeievna?, askotan entzun dut erantzun hori, baina inoiz ez dut sinesgarritzat jo... Ez dago gizabanakorik gutariko edonork ezin epai dezakeenik! Hori aitzakia baino ez da.

       — Orduan, zera esango dizut... kontua ez da ez zaidala gustatzen, kontua da arrotz zaidala, eta ni arrotz natzaio berari... eta zu ere arrotza zara berarentzat.

       — Zergatik?

       — Nola azalduko nizuke?... Bera basapiztia da, eta gu, aldiz, etxe-abereak.

       — Ni ere etxe-aberea naiz?

       Katiak baiezkoa egin zuen buruaz.

       Arkadik hatz egin zuen belarriaren atzean.

       — Entzun, Katerina Sergeievna: hori, funtsean, iraingarria da.

       — Zuk basapiztia izan nahi zenuke?

       — Basapiztia ez; baina bai gogorra, adoretsua.

       — Ezinezkoa da hori nahi izatea... Zure adiskideak ez du horrelakoa izan nahi, baina horrelakoxea da.

       — Jum! Beraz, Anna Sergeievnarengan eragin handia zuela uste duzu?

       — Bai. Baina ez dago inor nire ahizpa luzaz azpira dezakeenik —gaineratu zuen Katiak, ahapeka.

       — Zergatik uste duzu hori?

       — Oso harroa da... ez nuen hori esan nahi... estimu handitan dauka bere burujabetasuna.

       — Eta nork ez dauka estimu handitan hori? —galdetu zuen Arkadik, eta une batez pentsatu zuen: «Zertarako balio du, ordea?»; «Zertarako balio du, ordea?», pentsatu zuen une batez Katiak ere. Adiskide izaki sarritan elkartzen diren gazteei maiz gertatzen zaie biek gauza bera pentsatzea.

       Arkadik, irribarre egin, eta, Katiarengana apur bat hurbildurik, xuxurlaka esan zion:

       — Aitor ezazu beldur pittin bat diozula.

       — Nori?

       — Ahizpari —argitu zion Arkadik, ahots-doinu adierazkorrez.

       — Eta zuk? —galdetu zuen Katiak.

       — Nik ere bai; ohar zaitez nik ere bai esan dudala.

       Atzamarraz mehatxatu zuen Katiak.

       — Harrigarri zait hori —hasi zen—, ahizpak inoiz ez zaitu orain bezain begiko izan, zeren aurreneko aldiz etorri zinenean baino askoz ere begikoago zaitu orain.

       — Ez da izango!

       — Ez zara horretaz konturatu? Horrek ez zaitu pozten?

       Pentsakor geratu zen Arkadi.

       — Zer dela eta irabazi dut Anna Sergeievnaren onginahia? Zure amaren gutunak ekarri dizkiodalako, agian?

       — Badaude beste arrazoi batzuk ere, baina ez dizkizut esango.

       — Zergatik?

       — Ez dizut esango.

       — Oi! Banekien oso burugogorra zarela.

       — Burugogorra naiz, bai.

       — Eta begi-zorrotza.

       Katiak zeharka begiratu zion Arkadiri.

       — Haserrerik eragin dizu horrek? Zer pentsatzen ari zara?

       — Pentsatzen ari naiz nondik ote datorkizun oharmen ezin ukatuzko hori. Hain zara herabea, hain fidakaitza; zaputza zara mundu guztiarekin...

       — Luzaro bizi izan naiz bakarrik; eta bakarrik bizi denak nahitaez hausnartzen du. Baina mundu guzti-guztiarekin naiz zaputza?

       Esker oneko begirada bat egotzi zion Arkadik.

       — Ederra da hori guztia —jarraitu zuen—, baina zure gizarte-mailako jendea, hau da, jende aberatsa, gutxitan izaten da dohain horren jabe, egia nekez iristen da haienganaino, errege-erreginenganaino ere nekez iristen den bezalaxe.

       — Baina ni ez naiz aberatsa.

       Arkadik, harriturik, ez zion behingoan ulertu Katiari. «Izan ere, ondasun guztiak ahizparenak dituk!», etorri zitzaion bat-batean burura; ideia hori ez zitzaion desatsegina gertatu.

       — Zein ondo esan duzun hori! —ohartarazi zuen Arkadik.

       — Nola esan dut, bada?

       — Oso ondo esan duzu, xumetasunez, lotsarik eta harrokeriarik gabe. Nire ustez, txiroa dela dakien eta aitortzen duen gizabanakoak badu zerbait berezia, bere gisako harrotasun halako bat.

       — Nik, ahizpari esker, inoiz ez dut horrelakorik pairatu; hitzak hizpidea ekarri duelako soilik hartu dut ahotan neure egoera.

       — Ondo da; baina onar ezazu baduzula esan berri dudan harrotasun horren puska txikitxo bat.

       — Esaterako?

       — Esaterako, eta barka iezadazu hau galdetzea, gizon aberats batekin ezkonduko zinateke?

       — Oso maiteko banu... Ez, uste dut kasu horretan ere ez nintzatekeela harekin ezkonduko.

       — Horra! Ikusten? —egin zuen oihu Arkadik, eta isilune labur baten ondoren gaineratu—: Eta zergatik ez zinateke, bada, harekin ezkonduko?

       — Bada, are abesti ezagun batek ere emaztegaiaren maila apalagoak dakarrenaz hitz egiten duelako.

       — Zuk, beharbada, menderatzaile izan nahi duzu, edo...

       — Oi, ez! Zertarako? Alderantziz, prest nago mendeko izateko; kontua da berdintasunik eza latza izan ohi dela. Baina ulertzen dut nork bere burua errespetatuz mendeko izatea; horixe da zoriontasuna; baina inoren eskumendean bizitzea... hori ez, ez hurrik eman ere!

       — Ez hurrik eman ere! —errepikatu zuen Arkadik, Katiaren ondotik—. Bai, bai —jarraitu zuen—, ezagun duzu Anna Sergeievnaren odol berekoa zarela; bera bezain burujabea zara, baina isilkorragoa. Ziur nago inoiz ez zinatekeela lehena izango zure sentimendurik besteri adierazten, sentimendu hori denik eta biziena eta sakratuena balitz ere...

       — Badago bestela jokatzerik? —galdetu zuen Katiak.

       — Zu, hala ere, buruargia zara; ahizpak bezain nortasun handia duzu, edo handiagoa...

       — Ez alderatu ahizparekin, mesedez —eten zion Katiak, bizkor—, horrek ez dit inolako mesederik egiten. Nonbait, ahaztu egin zaizu ahizpa ederra dela, eta buruargia, eta... zuk, batez ere zuk, Arkadi Nikolaitx, ez zenuke horrelakorik esan behar, eta are gutxiago hain aurpegi serioz.

       — Zer esan nahi du batez ere zuk horrek?, eta nondik atera duzu txantxetan ari naizela?

       — Txantxetan ari zara, jakina.

       — Hala uste duzu? Eta bete-betean sinetsiko banu esan dudana? Eta uste banu oraindik ez dudala behar bezain argi hitz egin?

       — Ez dizut ulertzen.

       — Benetan? Ondo da, oraintxe konturatu naiz gehiegi goretsi dudala zure oharmena.

       — Zer?

       Arkadi alde batera jiratu zen ezer erantzun gabe, eta Katiak saskitxoan beste ogi-apur batzuk aurkitu eta txolarreei bota zizkien; baina bortitzegi mugitu zuen eskua, eta txolarreak hegan joan ziren, mokoan ogi-apurrik hartzeko denborarik gabe.

       — Katerina Sergeievna! —hasi zen bat-batean Arkadi—. Beharbada ez dizu axolarik, baina jakin ezazu inor ez dudala zu baino gogokoago, ez ahizpa eta ez mundu honetako beste inor.

       Zutik jarri, eta bizkor urrundu zen, mihitik itzuri zitzaizkion hitz haiek ikaratu balute bezala.

       Katiak, saskitxoarekin batera bi eskuak belaunen gainera erortzen utzi, eta, burua okerturik, luzaz jarraitu zion Arkadiri begiekin. Apurka-apurka, kolore gorrixka bat agertuz joan zen haren masailetan, baina ezpainek ez zuten irribarrerik egiten, eta begi ilunetan nahasmendua atzematen zitzaion, artean izenik ez zuen beste sentimendu batekin batera.

       — Bakarrik zaude? —entzun zen haren atzean Anna Sergeievnaren ahotsa—. Ez zara Arkadirekin irten lorategira?

       Katiak presarik gabe aldatu zituen begiak ahizparengana (bidezidorrean zegoen, apain, aukeran dotoreegi jantzirik, eta eguzkitako irekiaren puntaz Fifiren belarriei eraginez), eta presarik gabe esan zuen:

       — Bakarrik nago.

       — Ikusten dut —erantzun zion ahizpak, barrez—. Bere gelara joan da Arkadi?

       — Bai.

       — Elkarrekin irakurtzen egon zarete?

       — Bai.

       Anna Sergeievnak, Katiari kokospetik heldu, eta aurpegia jaso zion.

       — Ez zineten liskartuko, ezta?

       — Ez —esan zuen Katiak, eta, emeki, kokospetik kendu zuen ahizparen eskua.

       — Zein handikiro erantzuten didazun! Ziur nengoen hemen aurkituko nuela, nirekin osteratxo bat egitea proposatu nahi nion. Askotan eskatu dit berak hori. Feltrozko bota pare bat ekarri dizute hiritik, zoaz saiatzera: oraingoak guztiz maizturik dauzkazula ohartu nintzen atzo. Izan ere, zu ez zara behar beste arduratzen gauza horietaz, eta hain ointxo liluragarriak dituzu! Eskuak ere politak dituzu... baina aukeran handiak; horregatik, apain erakutsi behar dituzu ointxoak. Baina zu ez zara batere irtirina.

       Bidean aurrera joan zen Anna Sergeievna, bere soineko ederraz hots leuna ateraz; Katiak, jarlekutik jaiki, eta, Heine harturik, alde egin zuen berak ere, baina ez zen joan botak saiatzera.

       «Ointxo liluragarriak —pentsatzen zuen, astiro eta aise terrazara igoz harrizko maila eguzkiak berotuetan gora—, ointxo liluragarriak esan duzu... Bada, haien azpian jarriko dinat Arkadi Nikolaitx.»

       Baina lotsak hartu zuen hori pentsatu orduko, eta bizkor egin zuen gorantz.

       Korridoretik bere gelarantz zihoalarik, otseinburua lasterka inguratu zitzaion Arkadiri, eta jakinarazi zion Bazarov jauna haren gelan zegoela.

       — Jevgeni! —murduskatu zuen Arkadik, ia ikaraz—. Aspaldi iritsi da?

       — Oraintxe bertan. Anna Sergeievnari haren iristearen berri ez emateko eta zuzenean zure gelara eramateko agindu dit.

       «Ezbeharren bat gertatu al da etxean?», pentsatu zuen Arkadik, eta, mailadia lasterka igorik, brastakoan ireki zuen atea. Bazaroven itxurak berehala lasaitu zuen, nahiz eta begi trebatuago batek, seguraski, barne-asaldu baten aztarna atzemango zuen ustekabeko bisitari lehen bezain adoretsu baina orain argalduaren irudian. Leihoan eseririk zegoen, longain haustsu bat sorbaldan eta aurrealdean hegala duten kapela horietako bat buruan. Ez zen bere lekutik altxatu Arkadi oihu ozen batez lepora jauzi zitzaionean ere.

       — Hau ezustea! Zer dela eta hi hemen? —egin zuen espantu, urrats lasterrez gelan hara-hona ibiliz, hala nola egingo bailuke gertakari jakin batengatik pozik dagoela imajinatzen duen eta inoren aurrean hala agertu nahi duenak—. Dena ondo zoak etxean, osasuntsu zeudek denak, ez da hala?

       — Ondo zoak dena hire etxean, baina denak ez zeudek osasuntsu —esan zuen Bazarovek—. Baina ez hasi berriketan, kvasa ekartzeko agindu, apur batean eseri, eta entzun ezak zer kontatuko diadan hitz labur baina, hala espero diat, behar bezain adierazkorrez.

       Isildu egin zen Arkadi, eta Pavel Petrovitxekin izaniko dueloaren berri eman zion Bazarovek. Oso harritu zen Arkadi, baita goibeldu ere; baina ez zuen beharrezkotzat jo hori agertzea; bakarrik galdetu zuen ea osabaren zauria benetan ez zen arriskutsua, eta, Bazarovek erantzun zionean zauria interesgarria zela, baina ez medikuntzaren ikuspuntutik, gogorik gabe irribarre egin eta beldurra eta nolabaiteko lotsa sumatu zituen bihotzean. Bazarovek, antza, igarri egin zion.

       — Bai, adiskidea —esan zuen—, horrelako ondorioak ekartzen ditik jaun feudalekin bizitzeak. Jaun feudalen artean egotea egokitzen bazaik, zaldun-borroketan parte hartu beharko duk. Gauzak horrela, berehala abiatu nauk «aitarenera» —halako doinu berezi batez ebaki zuen hitz hori—, eta bidean hona inguratzea erabaki diat... hori guztia kontatzera... behinik behin, hori esango niake alferrikako gezurra ergelkeriatzat edukiko ez banu. Ez, deabruak zekik zertarako inguratu naizen hona. Batzuetan, onuragarria izaten duk nork bere kalparrari heldu eta bere barrua kanpora ateratzea, errefaua baratzetik erauzten den bezalaxe; nik horixe egin diat egunotan... Baina gogoa nian berriro begiratzeko atzean utziko dudan horri, sustraiturik egon naizen baratzeari.

       — Ez haiz nitaz ari —esan zuen Arkadik, urduri—, ez duk niregandik bereizteko asmorik. Hala espero diat behintzat!

       Bazarovek tinko begiratu zion, begiak bi ezten eginik ia.

       — Atsekabe handia litzateke hori hiretzat? Uste diat hi dagoeneko bereizi haizela niregandik. Hain hago mardul eta garbi... inondik ere, ezin hobeto zoazak Anna Sergeievnarekiko harremanak.

       — Anna Sergeievnarekiko harremanak? Zertaz hari haiz?

       — Ez haiz berarengatik etorri hiritik hona, nire jarratzaile gazte hori? Bestela, esadak, zertan dira igande-eskolak? Ukatuko didak Anna Sergeievnaz maitemindurik hagoela? Ala apal agertzeko ordua iritsi zaik?

       — Jevgeni, hik badakik tolesgabea izan naizela beti hirekin; segurtatzen diat, zin egiten diat, oker hagoela.

       — Jum! Hitz berri bat —esan zuen Bazarovek, ahapeka—. Baina ez duk zertan beroturik, niri bost axola zidak kontu horrek. Erromantiko batek zera esango likek: sumatzen diat gure bideak elkarrengandik bereizten hasi direla; nik, ordea, besterik gabe zioat zeharo nazkatu garela bata besteaz.

       — Jevgeni...

       — Hori ez duk txarra, ene adiskide maitea! Gauza askoz gogaikarriagoak zeudek munduan! Baina uste diat elkarri agur esateko ordua dela. Hemen nagoenetik, ezinago nardaturik sentitzen nauk, Gogolek Kalugako gobernadorearen emazteari idatziriko gutunak irakurtzen egon banintz bezala. Gainera, ez diat eman zaldiak askatzeko agindurik.

       — Baina hori ezinezkoa duk!

       — Zergatik?

       — Orain ez nauk nigatik mintzo; baina hori zapuzkeria izugarria lukek Anna Sergeievnarentzat; zalantzarik gabe, hi ikusteko gogoa dik.

       — Oker hago horretan.

       — Nik, aldiz, ziur nagok hala dela —esan zuen Arkadik—. Zergatik ari haiz itxurak egiten? Aitor ezak bera ikustearren inguratu haizela hona!

       — Balitekek hala izatea, baina, dena dela, oker hago.

       Baina zuzen zegoen Arkadi. Anna Sergeievnak Bazarovekin egon nahi zuen, eta berarekin elkartzeko gonbita helarazi zion otseinburuaren bidez. Bazarovek jantzia aldatu zuen harengana joan aurretik: izan ere, aise ateratzeko moduan gorde zuen bere jantzi berria maletan.

       Odintsovak ez zuen Bazarov hartu hark bere maitasuna hain ustekabean aitortu zion gela hartan, harrera-gelan baizik. Adeitasunez luzatu zizkion bere atzamarren puntak, baina haren aurpegiak nahi gabeko larritasuna erakusten zuen.

       — Anna Sergeievna —esan zion Bazarovek berehala—, beste ezer baino lehen, lasaitu egin behar zaitut. Zure aurrean daukazun hilkor hau aspaldi zentzatu da eta espero du besteek ere honezkero ahaztua izango dutela haren burugabetasuna. Luzarorako alde egingo dut, eta, ulertuko duzunez, gizon sentibera ez banaiz ere, tristagarri litzaidake gorrotoz gogoratzen nauzulako ustea eramatea nirekin.

       Anna Sergeievnak hasperen sakona egin zuen, mendi-gailur garai batera igo berria denak egingo lukeen bezala, eta irribarre bat loratu zitzaion aurpegian. Bigarren aldiz luzatu zion eskua Bazarovi, eta gogoz erantzun zion haren estutzeari.

       — Ez dut gogoan iragana, ez dut atzera begiratzen —esan zuen Anna Sergeievnak—, are gutxiago kontuan izanik ezen, egia esan, nik ere oker jokatu nuela orduan, beharbada ez nintzen irtirina izan, baina bai beste zerbait. Hitz batean: izan gaitezen berriro adiskide, lehen bezala. Amets bat izan zen hura, ezta? Eta nork gogoratzen ditu ametsak?

       — Nork gogoratzen ditu? Eta, gainera, maitasuna... alegiazko sentimendua da.

       — Benetan? Oso pozten nau hori entzuteak.

       Hala mintzatu zen Anna Sergeivena, eta hala mintzatu zen Bazarov; egia ziotela uste zuten biek. Bazen egiarik, egia osorik, haien hitzetan? Haiek ez zekiten, eta autoreak are gutxiago. Baina elkarri itsu-itsuan sinetsiko baliote bezala hasi ziren hizketan.

       Anna Sergeievnak, besteak beste, Kirsanoven etxean zer egin zuen galdetu zion Bazarovi. Pavel Petrovitxekin izaniko dueloaren berri jakinaraztekotan egon zen, baina ez zion aipatu ere egin, interesa piztu nahi ziola pentsatuko ote zuen beldurrez, eta erantzun zion lanean jardun zuela denbora guztian.

       — Bada, ni —esan zuen Anna Sergeievnak—, goibel samar ibili nintzen hasieran; Jainkoak daki zergatik, atzerrira joatea ere bururatu zitzaidan, hortik atera kontuak! Gero, berez joan zitzaidan tristura hori; zure adiskide Arkadi Nikolaitx etorri zen, eta neure bidera itzuli nintzen, neure benetako eginkizunera.

       — Eta, barkatu galdetzea, zein duzu eginkizun hori?

       — Izebarena, irakaslearena, amarena, nahi duzun bezala deitu. Bestetik, badakizu hasieran ez nuela ulertzen Arkadi Nikolaitxekin lotzen zaituen adiskidetasun estu hori? Ezdeus samarra iruditzen zitzaidan zure laguna. Orain, aldiz, hobeto ezagutzeko aukera izan dut, eta buruargia dela konturatu naiz... Eta, batez ere, gaztea, gaztea... gu ez bezala, Jevgeni Vasilitx.

       — Oraindik ere kikiltzen da zure aurrean? —galdetu zuen Bazarovek.

       — Beharbada... —hasi zen Anna Sergeievna, eta, apur batean pentsakor geraturik, gaineratu zuen—: Orain konfiantza handiagoa du, hitz egiten du nirekin. Lehen, ordea, ihes egiten zidan. Dena dela, nik ere ez nuen haren lagunartea bilatzen. Katiaren lagun handia da.

       Gogaitzen hasia zen Bazarov. «Emakumezkoak amarrukeriatan beti!», pentsatu zuen.

       — Ihes egiten zizula esan duzu —ohartarazi zion Bazarovek, irribarre hotz batez—, baina ez zenion antzematen zutaz maitemindurik zegoela?

       — Nola? Bera ere bai? —itzuri zitzaion Anna Sergeievnari.

       — Bera ere bai —errepikatu zuen Bazarovek, burua apaltasunez makurtuz—. Ez zenekien?, nik eman dizut albistea?

       Begiak beheratu zituen Anna Sergeievnak.

       — Oker zaude, Jevgeni Vasilitx.

       — Ez dut uste. Dena dela, beharbada, ez nuen aipatu behar kontu hori.

       «Baina aurrerantzean joka ezan amarrurik gabe!», gaineratu zuen bere kolkorako.

       — Zergatik ez? Kontuak kontu, uste dut orain ere garrantzi handiegia eman diozula irudipen igarokor bati. Susmatzen hasia naiz gauzak beren neurritik ateratzeko joera duzula.

       — Hobe genuke horretaz ez hitz egin, Anna Sergeievna.

       — Zergatik? —esan zuen, baina hitz beste egin zuen berak. Dena dela, estugarri zitzaion Bazarovekin egotea, nahiz eta dena ahazturik zeukala esana zion eta bera ere hori hala zela sinesten ahalegindua zen. Bazarovekin gairik arruntenez hitz eginik ere, berarekin txantxetan ariturik ere, halako izu-ikara baten zama arina sumatzen zuen barnean. Horixe gertatu ohi zaie itsas zabalean ontzi batean daudenei: berriketan eta barrezka aritzen dira patxada ederrean, lehorrean egingo luketen bezalaxe, baina denik eta geldiunerik ñimiñoena gertatuz gero, ezohiko ezein gorabeheraren seinalerik ñimiñoena atzemanez gero, bertantxe azaltzen da aurpegi guztietan halako asaldu berezi bat, etengabeko arriskuaren kontzientzia etengabearen adierazgarri.

       Anna Sergeievnaren eta Bazaroven arteko elkarrizketak ez zuen luze iraun. Anna Sergeievna berehala hasi zen pentsakor geratzen eta edonola erantzuten, eta, azkenean, egongelara aldatzea proposatu zion Bazarovi. Printzesa eta Katia aurkitu zituzten han. «Non da Arkadi Nikolaitx?», galdetu zuen etxekoandreak, eta, jakinik ordu bete baino gehiago zeramala desagerturik, haren bila joateko agindu zuen. Ez zuten berehala aurkitu: lorategiko sasiarterik sarrienean gorderik zegoen, eseririk, kokotsa esku gurutzatuetan bermaturik zeukala eta gogoetetan murgildurik. Sakonak eta axolazkoak ziren haren gogoetak, baina ez goibelak. Bazekien Anna Sergeievna bakar-bakarrik zegoela Bazarovekin, baina, garai batean ez bezala, ez zuen jeloskortasunik sentitzen; alderantziz, pozik zegoen, haren aurpegiak lasaitasuna erakusten zuen; bazirudien zer edo zertaz harriturik zegoela, eta erabaki sendo bat hartua zuela.

 

 

XXVI

 

       Odintsov zenak ez zituen gogoko berritasunak, baina neurri batean onartzen zuen «gustu finduaren jolasa», eta, horrenbestez, arkupe grekoen tankerako eraikin bat altxatu zuen lorategian, berotegiaren eta urmaelaren artean, Errusiako adreiluz. Odintsovek sei nitxo eginarazi zituen arkupe edo lorio horren atzealdeko horma trinkoan, atzerritik ekartzeko asmoa zuen estatua batzuk hor jartzeko. Estatua haiek honakoa irudikatuko zuten hurrenez hurren: Bakartasuna, Isiltasuna, Hausnartzea, Malenkonia, Lotsa Ona eta Sentiberatasuna. Ekarri zuten haietako bat, Isiltasunaren jainkosa, atzamarra ezpainetan zeukala, baita zegokion lekuan ipini ere, baina lehen egunean bertan mutiko batzuek sudurra apurtu zioten; inguruko hargin batek hitzeman zuen sudur berri bat egingo zuela, «lehengoa baino bi aldiz hobea», baina, hala ere, estatua kentzeko agindu zuen Odintsovek, eta urte asko egin zituen aletegiko zoko batean, herrixkako emakumeengan sineskeriazko izu-laborria sortuz. Arkupearen aurrealdea aspalditik zegoen zuhamuxka hostosarriz estalirik; harroinen kapitelak soilik ikusten ziren sastraka itsuaren gainean. Arkupeko giroa hozkirria izaten zen are eguerdian ere. Anna Sergeievnak, leku hartan suge bat ikusi zuen egunaz geroztik, ez zuen gogoko hara joatea; Katia, ordea, sarritan esertzen zen nitxoetako baten azpian eginiko harrizko jarleku handian. Itzal eta freskotasunez inguraturik, irakurri edo josi egiten zuen, edo, besterik gabe, gorputz eta arimaz ematen zen isiltasun erabatekoaren sentipenera, zeina, inondik ere, denok ezagutzen baitugu eta zeinaren xarma baita gure inguruan eta gure barnean etengabe pilpiratzen den bizi-uhin zabal horren hautemate lausoa, zelatatze isila.

       Bazarov iritsi eta biharamunean, Katia bere jarleku kuttunean eseririk zegoen, oraingoan ere Arkadi aldamenean zeukala. Hain zuzen ere, Arkadik eskatu zion berarekin arkupera joateko.

       Ordu bete inguru falta zen bazkarirako; ihintz ugariko goiza egun sargori bilakatzen hasia zen jadanik. Arkadik bezperako begitarte berbera zuen. Katiak kezkatua zirudien. Tea hartzen amaitu bezain laster, ahizpak bere gelara deitu zion, eta, aurretiaz laztantxo batzuk eginik —horrek apur bat ikaratzen zuen beti Katia—, aholku eman zion Arkadirekiko harremanetan tentuz ibiltzeko eta, batez ere, berarekin bakarka solasean aritzea saihesteko, zeren hala izeba nola etxeko beste bizilagun guztiak horretaz jabetuak baitziren ordurako. Anna Sergeievna, bestetik, aldarte txarreko zegoen aurreko eguneko arratsetik beretik; Katia bera ere urduri zegoen, errudun sentituko balitz bezala. Arkadiren eskariari amore eman bazion ere, azkeneko aldia zela agindu zion bere buruari.

       — Katerina Sergeievna —hasi zen Arkadi, halako askatasun herabe batez—, zurekin etxe berean bizitzeko zoriona dudanetik, gai askori buruz hitz egin dut zurekin, baina bada... kontu bat, niretzat garrantzi handikoa, oraindik aipatu ez dizudana... Atzo esan zenidanez, onbideratu egin naute hemen —gaineratu zuen, Katiak berarengan josia zuen begirada galderatia aldi berean bilatuz eta saihestuz—. Izan ere, nabarmen aldatu naiz hemen nagoenetik, eta zuk inork baino hobeto dakizu hori, zeren eta, azken batean, zeuri zor baitizut aldaketa hori.

       — Niri? —esan zuen Katiak.

       — Dagoeneko ez naiz hona iritsi nintzeneko ume harroputz hori —jarraitu zuen Arkadik—. Hogeita hiru urte bete ditut, eta ez alferrik. Lehen bezala, ganorazkoa izan nahi dut, egiaren zerbitzuan jarri nahi ditut nire indar guztiak; baina orain ez ditut nire idealak lehengo leku berean bilatzen; orain askoz ere... hurbilago agertzen zaizkit. Orain arte ez dut nire burua ulertu, nire ahalez gorako arazoez arduratzen nintzen... Duela gutxi, ordea, begiak ireki zaizkit, sentimendu bati esker... Beharbada, ez naiz argi eta garbi mintzo, baina ulertuko didazula espero dut...

       Katiak ez zuen ezer erantzun, baina Arkadirengandik aldendu egin zuen begirada.

       — Uste dut —ekin zion hark berriro, ahotsa dardaratsuago eta beraren gainean txonta bat arduragabe kantuan ari zela urki bateko hostoen artean—, uste dut gizabanako prestu orok tolesgabea izan behar duela jendearekin... zera, lagun hurkoarekin... hitz batean, maite duen jendearekin, eta horregatik nik... erabaki dut...

       Baina hortxe eten zen Arkadiren etorria; korapilatu, jardunaren haria galdu, eta isilune laburra egin behar izan zuen. Katiak ez zituen begiak jasotzen. Antza, ez zuen ulertzen nora iritsi nahi zuen Arkadik, eta zerbaiten ustean zegoen.

       — Inondik ere, harritu egingo zaitut —hasi zen Arkadi, indarrak berriro bildurik—, batez ere sentimendu horrek, nola edo hala... ohar zaitez nola edo hala esan dudala, zu ukitzen zaituelako. Gogoan izango duzunez, seriotasun falta leporatu zenidan atzo —jarraitu zuen Arkadik, zingira batean sartu den eta, urratsez urrats gero eta gehiago hondoratzen dela konturaturik ere, arinago irteteko esperantzan, aurrera lehiatzen denaren antzera—, jende gazteari askotan aurpegiratzen diote hori... sarritan egozten diote... are erantzuki hori merezi izateari utzi dionean ere; eta neure buruaz segurantza handiagoa banu... («Lagun iezadazu, arren, lagun iezadazu!», pentsatzen zuen Arkadik, etsi gaiztoz, baina Katiak, lehen bezala, ez zuen burua jiratzen.) Espero ahal banu...

       — Diozunaz ziur egon ahal banintz —entzun zen une horretan Anna Sergeievnaren ahots argia.

       Bertantxe isildu zen Arkadi, eta zurbil jarri Katia. Arkupea estaltzen zuten zuhamuxkez bestaldean bidezidor bat zegoen. Anna Sergeievna bidezidor horretatik zihoan, Bazarov lagun zuela. Katiak eta Arkadik ezin zituzten ikusi, baina argi entzuten zituzten haien hitz guztiak, soinekoaren firfira, arnasa bera. Urrats batzuk egin, eta, berariaz bezala, arkupearen aurrez aurre gelditu ziren Odintsova eta Bazarov.

       — Ikusten? —zioen Anna Sergeievnak—, oker genbiltzan biok; jadanik ez gaude lehen gaztaroan, batez ere ni; bizi izan gara, nekaturik gaude; gure artean ez dugu konplimendurik behar, buruargiak gara; hasieran, interesa piztu genuen batak bestearengan, jakinmina kilikatu genion elkarri... baina gero...

       — Baina gero ni aienatu egin nintzen —tartekatu zuen Bazarovek.

       — Badakizu ez zela hori izan gure liskartzearen arrazoia. Dena dela, ez genuen elkarren premiarik, hortxe dago gakoa. Gu... nola azalduko nuke?... elkarren antzekoegiak gara. Ez ginen behingoan jabetu horretaz. Arkadi, aldiz...

       — Haren premia duzu? —galdetu zuen Bazarovek.

       — Aski da, Jevgeni Vasilitx! Zuk diozu ez dela nirekiko axolagabe, eta niri ere beti iruditu zait atsegin natzaiola. Badakit haren izeba izan nintekeela, baina ez dizut ezkutatu nahi berarengan sarriagotan pentsatzen hasi naizela. Sentimendu gazte eta garbi horrek badu halako lilura berezi bat...

       — Horrelako kasuetan xarma hitza erabili ohi da —eten zion Bazarovek; behazunaren borborra entzuten zen haren ahots lasai baina garratzean—. Arkadik isil-kontu batzuk esan zizkidan atzo, eta ez zuen hitzik egin ez zutaz, ez zure ahizpaz... Garrantzi handiko zantzua da hori.

       — Neba baten antzera jokatzen du Katiarekin —esan zuen Anna Sergeievnak—, eta gogoko dut hori, nahiz eta nik, beharbada, ez nien utzi behar hain harreman estua izaten.

       — Ahizpa gisa diozu hori? —galdetu zuen Bazarovek, ahots beti-berdinez.

       — Esan gabe doa... Baina zergatik gaude hemen geldirik? Goazen. Bai elkarrizketa bitxia gurea, ezta? Sekula ez nuen pentsatuko egunen batean honela mintzatuko nintzenik zurekin! Dakizunez, beldur dizut... baina, aldi berean, uste sendoa dut zuregan, funtsean oso ona zara eta.

       — Lehenik, ni ez naiz batere ona; bigarrenik, dagoeneko ez dut inolako garrantzirik zuretzat, eta ona naizela diostazu... Hilaren buruan lore-koroa ipintzearen parekoa da hori.

       — Jevgeni Vasilitx, guk ezin dugu... —hasi zen Anna Sergeievna, baina haizea jaso zuen, hots eragin zien hostoei eta haren hitzak eraman zituen.

       — Baina zu askea zara —esan zuen Bazarovek handik apur batera. Ezin izan zen gehiagorik ulertu; urrundu ziren urratsak... isilik geratu zen dena.

       Katiarenganantz jiratu zen Arkadi. Lehengo jarrera berean eseririk zegoen, baina beheraxeago zeukan burua.

       — Katerina Sergeievna —esan zion, ahotsa dardaraka eta eskuak estuturik—, maite zaitut, betiko eta atzerabiderik gabe, eta ez dut beste inor maite. Horixe esan nahi nizun, zure iritzia jakin eta nirekin ezkontzeko eskatu; ez naiz aberatsa, baina denetariko sakrifizioak egiteko prest nago... Ez didazu erantzuten? Ez didazu sinesten? Arinkeriaz mintzo naizela uste duzu? Gogoan izan azken egun hauek! Oraindik ez al duzu argi ikusi nola gainerako guztia, uler iezadazu, gainerako guzti-guztia, aspaldi desagertu den arrastorik utzi gabe? Begira iezadazu, esadazu hitz bat... Maite zaitut... maite zaitut... sinets iezadazu!

       Katiak begirada serio eta argitsua egotzi zion Arkadiri eta, luzaz hausnartu ondoren, irribarretxoa egin, eta esan zuen:

       — Bai.

       Arkadi ziplo altxatu zen jarlekutik.

       — Bai! Bai esan duzu, Katerina Sergeievna! Zer esan nahi du hitz horrek? Maite zaitudala, sinesten didazula... Ala... ala... ez naiz ausartzen esaldia amaitzen...

       — Bai —errepikatu zuen Katiak, eta oraingoan bai ulertu zion Arkadik. Neskaren esku handi ederrak hartu eta, pozaren handiak arnaslarriturik, bere bihotzaren kontra estutu zituen. Nekez eusten zion gorputzari hanken gainean, eta behin eta berriro errepikatzen zuen: «Katia, Katia...», eta Katiak negarrari eman zion, halako xalotasun batez eta isilean barre eginez bere malkoen kontura. Maitearen begietan horrelako malkorik ikusi ez duenak ez daki gizakia, esker eta lotsa onez gainezka, zein neurritaraino izan daitekeen lurrean zoriontsu.

       Biharamunean, goizean goiz, Bazarovi bere gelara deitzeko agindu zuen Anna Sergeievnak, eta, gogoz bestera barre eginez, paper-orri tolestu bat eman zion. Arkadiren gutun bat zen, non ahizparekin ezkontzeko mandatu egiten baitzion.

       Bazarovek, gutuna bizkor irakurririk, ahaleginak egin behar izan zituen bularrean bat-batean piztu zitzaion sentimendu makurra ez azaleratzeko.

       — Horra, bada! —esan zuen—, eta atzo bertan etsita zeunden neba-arreben arteko maitasunez maite duela Katia. Zer egiteko asmoa duzu orain?

       — Zuk zer aholkatzen didazu? —galdetu zuen Anna Sergeievnak, barre egiteari utzi gabe.

       — Nik uste dut —erantzun zuen Bazarovek, berak ere barrez, nahiz eta, Odintsovak bezala, batere alai egon ez eta barre egiteko inolako gogorik izan ez—, nik uste dut onespena eman behar zaiela bi gazteei. Ezkontza ona da edonondik begiratuta ere; Kirsanovtarrek fortuna ederra dute, Arkadi seme bakarra da, eta aitak bihotz handia du, ez du oztoporik jarriko.

       Odintsova hara-hona zebilen gelan. Noiz gorri noiz zurbil jartzen zitzaion aurpegia.

       — Hala uste duzu? —esan zuen—. Zergatik ez? Ez dut inolako eragozpenik ikusten... Pozten naiz Katiarengatik... eta Arkadi Nikolaitxengatik. Hori bai, haren aitaren erantzunaren zain geldituko naiz. Arkadi bera bidaliko dut harengana. Dena dela, zuzen nengoen atzo, dagoeneko zaharrak garela esan nizunean... Nolatan ez dut ezer susmatu? Harriturik nago!

       Anna Sergeievna, berriro ere barrez hasi, eta beste aldera jiratu zen.

       — Gaur egungo gazteak izugarri maltzurrak dira —esan zuen Bazarovek, eta barrez hasi zen bera ere—. Agur —gaineratu zuen, isilune labur baten ondoren—, kontu honek amaierarik atseginena izatea opa dizut; ni urrunetik poztuko naiz...

       Odintsova bizkor jiratu zen harenganantz.

       — Bazoaz, ala? Zergatik ez zara orain geratzen? Gera zaitez... alaigarria da zurekin hitz egitea... amildegiaren ertzetik ibiltzearen parekoa. Hasieran, kikildu egiten zara, baina gero adore hartzen duzu nondik edo handik. Gera zaitez.

       — Eskertzen dizut eskaintza, Anna Sergeievna, eta hizketarako dudan antzeari buruzko iritzi balakagarri hori ere bai, baina uste dut dagoeneko denbora luzeegia egin dudala arrotz zaidan giro batean. Arrain hegalariak airean egon daitezke apur batez, baina luze gabe uretan murgildu behar dute berriro; uztazu, mesedez, neure elementura itzultzen.

       So egin zion Odintsovak. Irribarre mingots batek aurpegi zurbila kizkurtu zion. «Gizon honek maite izan nain!», pentsatu zuen, eta errukitu zitzaion, eta begikotasunez luzatu zion eskua.

       Baina Bazarovek ere igarri egin zion.

       — Ez! —esan zuen, eta urrats bat egin zuen atzera—. Txiroa naiz, baina orain arte inoiz ez dut limosnarik onartu. Agur eta ondo izan.

       — Espero dut hau ez dela izango elkar ikusten dugun azkeneko aldia —esan zuen Anna Sergeievnak, nahi gabeko keinu bat eginez.

       — Edozer gerta daiteke mundu honetan —erantzun zuen Bazarovek, buru-makurtua egin eta gelatik irteteaz batera.

       — Beraz, heure habia egitea erabaki duk? —esan zion egun horretan bertan Arkadiri, kukubilko jarririk maleta egiten zuen bitartean—. Ondo zegok hori. Baina alferrik ibili haiz itxurakeriatan. Bide zeharo bestelako bat hartuko huela espero nian. Ala, beharbada, gertaturikoak txunditurik utzi hau heu ere?

       — Egia esan, hiregandik bereizi nintzenean, ez nian susmatu ere egiten horrelakorik gertatuko zenik —erantzun zuen Arkadik—, baina hi ere itxurakeriatan ari haiz. Zergatik diok ondo dagoela? Oso ondo zekiat zer pentsatzen duan ezkontzeaz.

       — Ai, ene adiskide maitea! —esan zuen Bazarovek—. Hori duk hitz egiteko modua! Begira zertan ari naizen: maleta barruan baduk oraindik lekurik, eta belarrez betetzen ari nauk; horixe bera gertatzen duk gure bizitzaren maletan: edozerez bete beharra zegok, hutsunerik gera ez dadin. Ez mindu, mesedez: inondik ere, gogoan duk nolako iritzia izan dudan beti Katerina Sergeievnari buruz. Beste andereño batzuek buruargi-fama ditek bakar-bakarrik buruargitasunez egiten dutelako hasperen; hireak, aldiz, bere burua aldeztuko dik, halako moldez aldeztu ere, ezen bere mendean edukiko baihau, horixe gertatuko duk.

       Danbateko batez maleta itxi, eta lurretik altxatu zen.

       — Eta orain, agur berriro... ez baitugu geure burua zertan engainaturik: behin betiko bananduko gaituk, eta hik badakik hori... Zentzuz jokatu duk; hi ez haute sortu gure bakar-bizitza mingots, latzerako. Hik ez duk ozartasunik, ez gaiztotasunik, hik gaztetasunaren adorea eta kemena dituk. Horrek ez dik gure eginkizunerako balio. Zuek, aitoren semeok, ez zarete gai otzantasun nobletik edo suhartasun nobletik harago joateko, eta horiek huskeriak dituk. Zuek, esaterako, ez duzue borroka egiten, eta, hala ere, bulartsutzat daukazue zeuen burua; guk, aldiz, borroka egin nahi diagu. Bai horixe! Gure hautsak begiak minberatuko lizkiake, gure lohiak zikindu egingo hinduke, gazteegia haiz guretzat, nahi gabe heure burua maite duk, atsegin zaik heure buruari kargu hartzea, eta hori gogaikarri zaiguk guri. Guk besteak zapaldu behar ditiagu! Guk besteak suntsitu beharra zeukaagu! Hi gizon zintzoa haiz, baina, azken batean, aberaskume belaxka eta liberal bat, volatu bat, nire aitak esaten duen bezala.

       — Betiko esaten didak agur, Jevgeni —esan zuen Arkadik, tristuraz—, eta ez duk beste hitzik niretzat?

       Bazarovek hatz egin zuen garondoan.

       — Badiat, Arkadi, badiat beste hitzik, baina ez dizkiat esango, hori erromantizismoa duk, melengakeria. Ezkon hadi lehenbailehen, antolatu heure habia eta haur asko ekarri. Buruargiak izango dituk, garaiz jaioko baitira, gu ez bezala. Hara! Ikusten dudanez, prest zeudek zaldiak. Ordua duk! Agur esan zieat guztiei... Zer, besarkada bat?

       Arkadi lepora jauzi zitzaion bere gidari eta adiskide ohiari, eta malko mardulak lehertu zitzaizkion bi begietan.

       — Oi, gaztetasuna! —esan zuen Bazarovek, lasai—. Uste handia diat Katerina Sergeievnarengan. Ikusiko duk zein arin kontsolatzen hauen!

       — Agur, adiskidea! —esan zion Arkadiri, eta, ordurako telegan eseririk, zalditegiko teilatuan elkarren aldamenean zeuden bi belatxinga seinalatu zizkion—. Horra hor! Ikas ezak!

       — Zer esan nahi duk? —galdetu zion Arkadik.

       — Nola? Hain txarto habil natur historian?, ala ahaztu zaik belatxinga dela hegazti guztietan agurgarriena eta familiazaleena? Har ezak eredutzat!... Agur, seigneur!

       Telega, dar-dar egin, eta abian jarri zen.

       Zuzen zegoen Bazarov. Arratsaldean, Katiarekin hizketan, Arkadi erabat ahaztu zen bere gidariaz. Emaztegaiaren mende jartzen hasia zen jadanik; ohartzen zen horretaz Katia, eta ez zen harritzen. Biharamunean Marinora joan behar zuen Arkadik, Nikolai Petrovitxengana. Anna Sergeievnak ez zien bi gazteei eragotzi nahi, eta moduzkotasunak eraginik soilik ez zituen denbora gehiegi uzten bakarrik. Gogo-zabal, haiengandik urrundu zuen printzesa, ezkontzaren albisteak amorruz negar egiteraino sumindu baitzuen. Hasieran, Anna Sergeievna beldur zen haien zoriontasunaren ikuskizuna jasangaitz samarra irudituko ote zitzaion; baina guztiz kontrakoa jazo zen: ikuskizuna, jasangarria ez ezik, kilikagarria ere gertatu zitzaion, eta samurtu egin zuen azkenean. Poztu eta tristatu egin zen aldi berean. «Argi zegon Bazarovek arrazoi zuela —pentsatu zuen—, jakinmina jakinmin besterik ez dun, eta lasai bizitzeko gogoa, eta berekoikeria...»

       — Umeok! —esan zuen, ozenki—. Maitasuna alegiazko sentimendua ote da?

       Baina Katiak eta Arkadik ulertu ere ez zioten egin. Ihes egiten zioten; nahi gabe entzuniko elkarrizketa hura ez zitzaien ezabatzen burutik. Nolanahi ere, Anna Sergeievnak laster lasaitu zituen; eta ez zitzaion zaila gertatu: bera ere lasaitua zen.

 

 

XXVII

 

       Zenbatenaz gutxiago espero baitzuten semea luze gabe berriz ikustea, hainbatenaz poz handiagoa eman zien gurasoei Bazaroven ustekabeko itzulerak. Hainbeste asaldatu zen Arina Vlasievna, hain joan-etorri urduriak egin zituen etxean barrena, ezen Vasili Ivanovitxek «eper» batekin alderatu baitzuen: izan ere, atorra laburraren mendel estuak txori-antz halako bat ematen zion. Baina Vasili Ivanovitxek berak marru besterik ez zuen egiten, eta ezpain-ertzean hozkatzen zuen txibukiaren anbarra, eta, atzamarrekin lepoari heldurik, ezker-eskuin jiratzen zuen burua, ondo torlojoturik zeukala egiaztatu nahi balu bezala, eta bat-batean bere aho handia zabal-zabal ireki eta barrez hasten zen inolako hotsik atera gabe.

       — Sei asterako etorri naiz etxera, aita —esan zion Bazarovek—, lan egin nahi dut, eta mesedez eskatzen dizut trabarik ez egiteko.

       — Nire aurpegia bera ere ahaztuko zaik, hain traba gutxi egingo diat! —erantzun zion Vasili Ivanovitxek.

       Hitza bete zuen. Aurrekoan bezala, bere langela utzi zion semeari. Ia inoiz ez zen haren ikusmenean azaltzen, eta, gainera, gehiegizko samurtasun-agerpen guztiak bazterrera utzi behar zituela ohartarazi zion emazteari. «Zuk eta biok, ene emazte laztana —esan zion—, aurrekoan apur bat gogaitu genuen Jeniushka; oraingoan zuhurrago jokatu beharra daukagu.» Arina Vlasievna bat etorri zen senarrarekin, baina horrek ez zion onura handirik ekarri: mahaian soilik ikusten zuen semea, eta guztiz beldur zen berarekin hitz egiteko. «Jeniushenka!», esan ohi zuen, baina, semeak berarenganantz jiratzeko denborarik izan aurretik, bere eskuzorroaren lokarriekin jolasten hasi eta zezelka esaten zuen: «Ezer ez, ezer ez, ez dut ezer nahi»; eta gero Vasili Ivanovitxi galdetzen zion, masaila eskuan bermaturik: «Laztana, nola jakin Jeniushak zer nahi duen gaur bazkaltzeko, aza-zopa ala eltzekaria?». «Zergatik ez diozu berari galdetzen?» «Ez eragoztearren!» Nolanahi ere, Bazarovek laster amaitu zuen bere itxialdia: iraungi zitzaion lanerako grina, eta aspertasun goibel batek eta larritasun sakon batek hartu zuten haren lekua. Halako neke bitxi bat igartzen zitzaion mugimendu guztietan; ibilera bera ere bestelakotu zitzaion, ordu arte sendo, ozar eta oldartsua izan baitzen. Bakarrik paseatzeari utzi, eta lagunartea bilatzen hasi zen; egongelan hartzen zuen tea, hara-hona ibiltzen zen baratzean Vasili Ivanovitxekin batera, eta berarekin erretzen zuen, «isilean»; behin, aita Alekseiren galdea egin zuen. Hasieran, Vasili Ivanovitxek pozik hartu zuen aldaketa hori, baina laburra izan zen haren pozaldia. «Pena ematen dit Jeniushak —kexatzen zitzaion, isil-gordeka, emazteari—, ez dago atsekabeturik edo haserre, hori ez litzateke kezkagarria; kopetilun dabil, triste, horixe da ikaratzekoa; beti dago isilik, nahiago nuke noizean behin errieta egingo baligu; argaltzen ari da, kolore txarra du aurpegian.» «Jainkoa, Jainkoa! —xuxurlatzen zuen emazte zaharrak—. Kutun bat jarriko nioke lepoan, baina ez lidake utziko.» Vasili Ivanovitx behin baino gehiagotan saiatu zen, ahalik eta modurik zuhurrenean galdetuz, Bazarovi zer edo zer ateratzen beraren lanaz, beraren osasunaz, Arkadiz... Baina Bazarovek gogoz bestera eta zabarki erantzuten zion beti, eta behin, solasean asmo ezkuturen bat zerabilela antzemanik, haserre esan zion: «Zergatik zabiltza denbora guztian nire inguruan oin-puntetan bezala? Jokabide hori lehengoa baino okerragoa da». «Ondo da, ondo da, ez haserretu!», erantzun zion berehala Vasili Ivanovitx errukarriak. Saio horiek bezain antzuak gertatu zitzaizkion politikaren inguruko iruzkinak. Behin, aurrerabideaz eta nekazarien askapen hurbilaz hasi zen hizketan, semearen interesa piztuko zuelakoan; baina Bazarovek axolagabekeriaz esan zuen: «Atzo hesiaren albotik igaro nintzen, eta entzun nuen nola hemengo nekazarien mutikoak, kanta zaharrak abestu beharrean, honakoa kantatzen ari ziren garrasi batean: Badator denbora iraunkorra, bihotzak maitasuna sentitzen du... Horra hor aurrerabidea!».

       Batzuetan, herrira joaten zen Bazarov, eta, ohi bezala trufa eginez, hizketan hasten zen mujiken batekin edo besterekin. «Ea —esaten zion—, azal iezadak nola ikusten duan hik bizitza, adiskidea: diotenez, zuengan zegok Errusiaren ahal guztia eta etorkizuna bera, historiaren aro berri bat hasiko da zuekin, zuek emango dizkiguzue legeak eta benetako hizkuntza.» Mujikak batzuetan ez zion ezer erantzuten, eta beste batzuetan tankera honetako hitz lausoak esaten zizkion: «Guk ere... ahal dugu... eta horrexegatik beraz... begira, esaterako, zertan den garen...».

       — Baina esadak erraz ulertzeko moduan nolakoa den zuen mundua! —eteten zion Bazarovek—. Hiru arrain euskarri dituen mundu hori bera da?

       — Lurra da, jauna, hiru arrain euskarri dituena —argitzen zion mujikak, lasai asko, onginahizko doinu patriarkal gozo batez—, mundua, hau da, gure mundua, jaunen borondatearen mende dago, jakina denez; zuek gure aitak zarete eta. Eta jauna zenbat eta gogorragoa izan, orduan eta otzanagoa mujika.

       Behin, Bazarovek, horrelako hitzak entzunik, sorbaldak destainaz jaso eta bizkarra eman zion mujikari, eta mujika tipi-tapa abiatu zen etxera.

       — Zertaz ari zen? —galdetu zion tarteko adineko eta itxura goibeleko beste mujik batek urrunetik, bere izbako atetik, Bazarovekiko elkarrizketaren lekuko izan baitzen—. Zor ditugun zergez?

       — Nongo zergak, adiskidea? —erantzun zuen lehen mujikak, eta ahotsean ez zitzaion geratzen doinu gozo patriarkalaren arrastorik; alderantziz, halako gordintasun zabar batez mintzo zen—. Honetaz eta hartaz hitz egin dik; mihia dantzatzeko gogoa zian. Nabari zaiok jauna dela; ezer ulertzen al du?

       — Zer ulertuko du, gero? —erantzun zuen beste mujikak, eta, txanoei eraginik eta gerrikoak estuturik, beren arazo eta premiez hitz egiten hasi ziren. Ai! Sorbaldak destainaz jasotzen zituen eta (eztabaida batean Pavel Petrovitxi harro-harro esan zionez) mujikekin nola hitz egin behar zen hain ondo omen zekien Bazarov horrek, bere buruaz hain segurantza handia zuen Bazarov horrek berak ez zuen susmatzen ezen, hala eta guztiz ere, haien begietan halako txoriburu barregarri bat besterik ez zela...

       Bestalde, bere neurriko langintza bat aurkitu zuen azkenean. Behin, bera aurrean zela, Vasili Ivanovitxek hanka zauritua lotu zion mujik bati, baina, eskuek dar-dar egiten ziotenez, agureak ez zuen asmatzen lotailua ondo jartzen; semeak lagundu zion, eta harrezkeroztik aitaren jardunean esku hartzen hasi zen, lehen bezala orduan ere barre eginez haren sendabideei —berak aholkatzen bazizkion ere— eta aitari berari —berehala baliatzen baitzen sendabide horietaz. Hala ere, Bazaroven isekek ez zuten batere aztoratzen Vasili Ivanovitx; aitzitik, poztu ere egiten zuten. Bi atzamarrez mantal krakatsuari urdailaren parean heldurik eta pipa errez, atseginez entzuten zion Bazarovi, eta haren purrustadetan zenbat eta gaiztotasun handiagoa egon, hainbat eta onberago egiten zuen barre aita zoriontsuak, bere hortz beltz guztiak erakutsiz, lehenetik hasi eta azkeneraino. Errepikatu ere egiten zituen semearen ateraldiak, batzuetan zozoak edo zentzugabeak baziren ere, eta, besteak beste, denboraldi batez, harira etorri zein ez, behin eta berriro esaten zuen: «Zeregin hori guztietan bederatzigarrena da!», zergatik eta, soil-soilik, semeak esamolde hori erabili zuelako matutietara joan ohi zela jakin zuenean. «Jainkoari eskerrak, joan zaio tristura! —xuxurlatzen zion emazteari—. Sekulakoak esan dizkit gaur! Mirari handia da, gero!» Eta horrelako laguntzailea zuela pentsatze hutsak zoratzeraino alaitu eta harrotasunez betetzen zuen. «Bai, bai, maitea —esaten zion kitxkaz eta gizonezko armiakez jantziriko edozein emakumeri, flasko bat berun-ur edo poto bete erabelar-ukendu ematen zion bitartean—, etengabe eman behar dizkiozu eskerrak Jainkoari semea etxean dudalako: orain, denik eta metodorik zientifikoenaz eta berrienaz baliatzen ari naiz zu sendatzeko, ulertzen duzu hori? Frantsesen enperadoreak, Napoleonek, ez du sendagile hoberik.» Eta emakumeak, «jauzikako min-ziztadak» zituela esanez etorria baitzen kexuka (nahiz eta berak ere ez jakin hitz horien esanahia argitzen), besterik gabe buru-makurtua egin eta kolkoa arakatzen zuen, lau arrautza baitzeuzkan hor, eskuoihal baten muturrean bildurik.

       Behin, Bazarovek hagin bat atera zion herriz herri ehunak saltzen zituen errekardari bati, eta, hagin hura arrunt-arrunta bazen ere, Vasili Ivanovitxek bitxikeria bat balitz bezala gorde zuen, eta aita Alekseiri erakusten zion sarritan, beti hitz berberak errepikatuz:

       — Begira nolako erroa! Bai indartsua Jevgeni! Airean gora altxatu zuen saltzailea bera... Uste dut aise erauziko lukeela haritz bat ere!

       — Miresgarria! —esaten zuen azkenean aita Alekseik, zer erantzun eta agure estasiatutik nola libratu asmatu ezinik.

       Behin batean, auzo herriko mujik batek anaia ekarri zion Vasili Ivanovitxi, tifusak jorik baitzegoen. Lasto-sorta batean ahoz behera etzanik, hil zorian zegoen gaixo dohakabea. Orban ilunez beterik zeukan gorputza, eta aspaldi galdua zuen konortea. Vasili Ivanovitxek tamala agertu zuen inori ez zitzaiolako lehenago bururatu medikuntzaren laguntzaren bila jotzea, eta gaixo hura salbatzerik ez zegoela jakinarazi zuen. Eta, izan ere, mujik hark ez zuen anaia etxeraino eraman: telegan bertan hil zitzaion.

       Hiru egun geroago, Bazarov aitaren gelan sartu zen eta erre-harririk bazeukan galdetu zion.

       — Bai; zertarako behar duk?

       — Behar dut... zauritxo bat erretzeko.

       — Nork du zauria?

       — Nik.

       — Hik? Zer gertatu zaik? Zer zauri da hori? Non duk?

       — Hemen, atzamarrean. Gaur auzo herrira joan naiz, badakizu, tifusa zuen mujik haren herrira. Zergatik ez dakidala, gorpuari autopsia egitea erabaki dute, eta ni aspaldian aritu gabea nintzen zeregin horretan.

       — Eta?

       — Laguntzen uzteko eskatu diot probintziako sendagileari, eta ebakitxo hau egin dut.

       Vasili Ivanovitx goitik beheraino zurbildu zen hori entzun orduko, eta, hitzik esan gabe, lasterka joan zen bere langelara, eta berehala itzuli, eskuan erre-harri zatitxo bat zeukala. Bazarovek, harria hartu, eta gelatik irtetera egin zuen.

       — Jainkoaren izenean! —esan zuen Vasili Ivanovitxek—, utzi niri hori egiten.

       Irribarretxoa egin zuen Bazarovek.

       — Atsegin duzu, gero, praktikak egitea!

       — Txantxarik ez, mesedez. Erakutsi atzamarra. Oso zauri txikia duk. Minik ematen diat?

       — Sakatu gogorrago, ez izan beldur.

       Gelditu egin zen Vasili Ivanovitx.

       — Zer uste duk, Jevgeni, ez genuke hobe burdinaz erre?

       — Lehenago egin behar genuen hori; orain, egia esan, erre-harria ere alferrikakoa da. Gaitza kutsatu bazait, berandu da jadanik.

       — Nola... berandu... —esan zuen Vasili Ivanovitxek, nekez.

       — Bai horixe! Lau ordu eta gehiago igaro dira ebakia egin dudanetik.

       Vasili Ivanovitxek apur bat gehiago erre zuen zauritxoa.

       — Probintziako medikuak ez zeukan erre-harririk?

       — Ez.

       — Ene Jainkoa, egundo horrelakorik! Medikua duk, eta ez zeukak hain gauza ezinbestekoa!

       — Haren ziztailua ikusi behar zenuen —esan zuen Bazarovek, eta gelatik irten zen.

       Arrats berandua arte eta hurrengo egun osoan, Vasili Ivanovitxek denetariko aitzakiak asmatu zituen semearen gelan sartzeko, eta, zauria ez aipatzeaz gain horrekin inolako zerikusirik ez zuten gauzez mintzatzen saiatzen bazen ere, hain setatsu begiratzen zion begietara eta hain urduri zelatatzen zuen, ezen Bazarovi egonarria ahitu baitzitzaion eta alde egingo zuelako mehatxua egin baitzion. Vasili Ivanovitxek hitzeman zion ez zela gehiago kezkatuko, zeren eta, gainera, Arina Vlasievnak, zeinari, esan gabe doa, dena ezkutatu baitzion, gero eta estuago hartzen baitzuen, zergatik ez zuen lorik egiten eta zer gertatzen zitzaion galdetuz. Bi egun iraun zuen adoretsu, semeari oso itxura onik hartzen ez bazion ere; itzalgaizka begiratzen zion denbora guztian, eta hirugarren egunean, bazkaritan, ezin izan zuen bere burua gehiago menderatu. Bazarov burumakur zegoen eseririk, jaki bat bera ere probatzen ez zuela.

       — Zergatik ez duk jaten, Jevgeni? —galdetu zion, aurpegiari ahalik eta airerik arduragabeena emanik—. Janariak oso itxura ona dik.

       — Ez dut nahi, horregatik ez dut jaten.

       — Ez haiz gose? Eta burua? —gaineratu zuen, ahots herabez—. Min duk?

       — Min dut, bai. Zergatik ez dut, bada, minik izango?

       Arina Vlasievna, gorputza tentetu, eta adi jarri zen.

       — Ez haserretu, mesedez, Jevgeni —jarraitu zuen Vasili Ivanovitxek—, baina ez hidake utziko pultsua hartzen?

       Doi bat altxatu zen Bazarov.

       — Pultsua hartu gabe ere, badakit sukarra dudala.

       — Eta hotzikararik izan duk?

       — Bai, hotzikarak ere izan ditut. Ohera noa; agindu ezki-ura eraman diezadaten. Inondik ere, hotzen bat harrapatuko nuen.

       — Bai, bai, bart eztulka aritu haiz, entzun diat —esan zuen Arina Vlasievnak.

       — Hotza harrapatu dut —errepikatu zuen Bazarovek, eta han joan zen.

       Arina Vlasievnak ezki-lorezko ura prestatzeari ekin zion, eta Vasili Ivanovitx, aldameneko gelara joan, eta buruko ileak erauzten hasi zen, isilik.

       Bazarov ez zen gehiago jaiki egun horretan, eta lozorro astun, ia konorterik gabeko batean igaro zuen gau osoa. Goizeko ordu bata aldera, begiak nekez irekirik, kriseiluaren argitan aitaren aurpegi zurbila ikusi zuen bere gainean, eta gelatik irteteko agindu zion. Hala egin zuen aitak, baina berehala itzuli zen, oin-puntetan, eta, armairuko atearen atzean erdi ezkutaturik, semeari begira geratu zen. Arina Vlasievna ere ez zen oheratu, eta, langelako atea apur bat irekita utzirik, behin eta berriro inguratzen zen «Jeniushak ea nola hartzen zuen arnasa» entzutera eta Vasili Ivanovitxi begiratzera. Haren bizkarra baino ezin zuen ikusi, geldi-geldi eta konkorturik, baina ikuspen soil horrek nolabait arintzen zion barrua. Goizean, ohetik altxatzen saiatu zen Bazarov; zorabioak hartu zuen, sudurrera bildu zitzaion odola; berriro etzan zen. Vasili Ivanovitxek isilik zaintzen zuen; Arina Vlasievnak, langelara sartu, eta zer moduz zegoen galdetu zion. «Hobeto», erantzun zion semeak, eta horma aldera jiratu zen. Vasili Ivanovitxek alde egiteko keinua egin zion emazteari bi eskuekin; emazteak ezpainak hozkatu zituen, negarrik ez egiteko, eta gelatik irten zen. Bat-batean ilundua zirudien etxe osoak; goibel zeuden aurpegi guztiak, eta isiltasun berezi bat zen nagusi; eskortatik herrixkara aldatu zuten oilar zalapartari bat, zeinak denbora luzean ezin izan baitzuen ulertu jokabide horren zioa. Bazarov ohean zetzan denbora guztian, hormari begira. Vasili Ivanovitx berarekin hitz egiten saiatu zen, askotariko galderak eginez, baina hori nekagarri zitzaion gaixoari, eta aita geldirik geratu zen bere besaulkian, tarteka hatzak klaskatu beste mugimendurik egiten ez zuela. Noizean behin, lorategira irteten zen apur batez, eta hantxe egoten zen zutik, estatua baten antzera, ezin azalduzko harridura batek zurturik baleuka bezala (harridura ez zitzaion ezabatzen aurpegitik), eta gero atzera itzultzen zen semearen ondora, emaztearen galderak saihesteko ahaleginak eginez. Halako batean, ordea, eskutik heldu zion emazteak, eta, dar-dar batean, ia mehatxuz, galdetu: «Zer du?». Erantzun gisa, gogoz besteko irribarre bat saiatu zuen, baina, beraren izu handirako, irribarrearen ordez barrea jaulki zitzaion nonbaitetik. Goiz horretan bertan, sendagilearen bila bidalia zuen morroi bat. Beharrezkotzat jo zuen semea jakinaren gainean jartzea, haserre ez zedin.

       Bazarov bertantxe jiratu zen dibanean, eta, begi motelak aitarengan landaturik, edaria eskatu zion.

       Ura eman zion Vasili Ivanovitxek, eta, bide batez, bekokia ukitu. Sutan zeukan.

       — Aita —hasi zen Bazarov, astiro eta ahots erlatsez—, nireak egin du. Gaitza kutsatu zait, eta egun gutxiren buruan lurperatu beharko nauzu.

       Zabu egin zuen Vasili Ivanovitxek, norbaitek hanketan jo balu bezala.

       — Jevgeni! —murduskatu zuen—. Ez esan horrelakorik, Jainkoarren!... Hotzeria duk...

       — Aski da —eten zion Bazarovek, presarik gabe—. Mediku batek ez du zilegi horrela mintzatzea. Ondo asko dakizu kutsapenaren zantzu guztiak ditudala.

       — Non dituk... kutsapenaren zantzuak, Jevgeni?... Mesedez!

       — Zer da hau, orduan? —esan zuen Bazarovek, eta, alkandoraren mahuka gora bildurik, azalmintzean agertuak zitzaizkion zorigaiztoko gorriuneak erakutsi zizkion.

       Zirgit egin zuen Vasili Ivanovitxek, izuaren izuz hotz-harriturik.

       — Demagun —esan zuen azkenean—, demagun... hori... kutsapena... edo horrelako zerbait dela...

       — Piohemia —zehaztu zion semeak.

       — Hori... epidemia... edo dena delakoa...

       — Piohemia —errepikatu zuen Bazarovek, zakar eta zehatz—. Ahaztu zaizkizu zure koadernoak?

       — Tira, tira, nahi duan bezala... Nolanahi ere, sendatu egingo haugu!

       — Baita zera ere! Baina kontua ez da hori. Ez nuen espero hain gazterik hilko nintzenik; egia esan, oso halabehar desatsegina egokitu zait. Zuk eta amak zuen kristau-fede sendoaz baliatu beharko duzue orain; proban jartzeko aukera izango duzue.

       Ur apur bat edan zuen berriro.

       — Gauza bat eskatu nahi dizut... —jarraitu zuen— oraindik neure buruaren jabe naizelarik. Dakizunez, bihar edo etzi nire burmuinak erretiroa hartuko du. Ez nago guztiz ziur orain ere argi mintzo naizen. Ohean nengoela, denbora guztian iruditzen zitzaidan zakur gorriak zebiltzala lasterka nire inguruan, eta zuk ehizako geraldia egiten zenidan, basoilarra banintz bezala. Bazirudien mozkorturik nengoela. Ondo ulertzen didazu?

       — Jakina, Jevgeni, zuzen eta argi hitz egiten ari haiz.

       — Hainbat hobe; sendagileari deitu diozula esan didazu... Zeure burua lasaitze aldera egin duzu hori... bada, orain emadazu niri atsegin: bidali norbait lehenbailehen...

       — Arkadi Nikolaitxenera —eten zion aitak.

       — Nor da Arkadi Nikolaitx? —galdetu zuen Bazarovek, zalantza-antzean—. Ah, bai! Bixarguri hori! Ez, utzi bakean: orain belatxinga bihurtu da. Ez harritu, oraindik ez nago sukar-ametsetan. Bidali norbait lehenbailehen Odintsovarenera, Anna Sergeievnarenera; andre lurjabe bat da..., ezagutzen duzu? (Vasili Ivanovitxek baiezkoa egin zuen buruaz.) Esaiozue Jevgenik, zera, Bazarovek goraintziak bidaltzeko agindu duela eta agindu duela jakinarazteko hiltzen ari dela. Hala egingo duzu?

       — Bai... Baina litekeena da hi hiltzea, hi, Jevgeni?... Egin kontu! Horren ondotik, non dateke justizia?

       — Ez dakit; baina bidali norbait lehenbailehen.

       — Oraintxe bertan, eta neronek idatziko diat gutun bat.

       — Ez, zertarako? Esaiozue goraintziak emateko agindu dudala, ez dago besteren beharrik. Eta orain banoa berriro nire zakurrekin elkartzera. Bai bitxia! Heriotzan pentsatu nahi dut, eta ez zait ezer etortzen burura. Halako orban bat ikusten dut... besterik ez.

       Nekez jiratu zen berriro horma aldera; langelatik irten zen Vasili Ivanovitx, eta, emaztearen logelara iritsi orduko, belauniko erori zen imajinen aurrean.

       — Otoitz egin, Arina, otoitz egin! —esan zuen, intzirika—. Hil zorian dugu semea.

       Iritsi zen sendagilea, erre-harririk ez zeukan mediku hura bera, eta, gaixoa azterturik, zain egotearen metodoari eusteko aholkatu zuen, eta berehala gaineratu, hitz gutxitan, agian bazitekeela sendatzea.

       — Ikusi duzu inor nire egoeran egonik Eliseoko Zelaietara joan ez denik? —galdetu zuen Bazarovek, eta, dibanetik hurbil zegoen mahai astunaren hanka bati heldurik, gogor eragin eta bere lekutik mugitu zuen.

       — Hemen da oraindik nire indarra, nire indar guztia —esan zuen—, eta hil egin behar, hala ere!... Zaharrek, gutxienez, denbora izan dute bizitzeko ohitura galtzeko; nik, ordea... Baina zoaz eta saia zaitez heriotza ukatzen. Berak ukatzen zaitu zu, eta kitto! Nor dago hor negarrez? —gaineratu zuen isilune labur baten ondoren—. Ama? Errukarria! Nor elikatuko du orain bere eltzekari zoragarriaz? Eta zu ere negar-zotinka ari zara, Vasili Ivanitx? Bada, kristautasunak laguntzen ez badizu, izan zaitez filosofo, edo estoiko, edo beste edozer! Ez zenuen, bada, harro-harro aldarrikatzen filosofoa zarela?

       — Filosofo ederra ni! —egin zuen garrasi Vasili Ivanovitxek, eta malkoak isurtzen hasi zen masailetan behera.

       Bazarov okerragora zihoan ordutik ordura; gaitzak abiada handia hartu zuen, kirurgiako pozoitzeetan gertatu ohi denez. Artean ez zuen oroimena galdu eta ulertzen zuen esaten ziotena; borroka egiten zuen oraindik. «Ez diat burua galdu nahi —xuxurlatzen zuen, ukabilak estuturik—, zentzugabekeria handiagorik!» Eta berehala esaten zuen: «Zenbat da zortzi ken hamar?». Vasili Ivanovitx ero baten pare ibiltzen zen batetik bestera, noiz sendabide bat noiz beste bat proposatuz, baina semeari hankak behin eta berriro estali besterik ez zuen egiten. «Izara hotzetan bildu... okagarria... txaplatak sabelean... odolustea...», esaten zuen, estu eta larri. Sendagileak, etxean gera zedin lortu baitzuen Vasili Ivanovitxek, ontzat ematen zuen dena, limoi-ura edanarazten zion gaixoari, eta beretzat pipa eskatzen zuen batzuetan, eta beste batzuetan, berriz, «zuzpergarri-berogarria», hau da, vodka. Arina Vlasievna ate ondoan zegoen beti, jarleku txiki batean eseririk, eta noizean behin soilik irteten zen, otoitz egitera; zenbait egun lehenago, apain-mahaiko ispilutxoa eskuetatik irristatu zitzaion eta apurtu egin zen, eta berak zantzu gaiztotzat eduki zuen beti hori; Anfisushka bera ez zen gain izan etxekoandreari deus esateko. Timofeitx Odintsovaren etxera joan zen.

       Gaua txarra izan zen Bazaroventzat... Sukar bortitz batek eraso zion. Goizean onera egin zuen. Orraz zezan eskatu zion Arina Vlasievnari, eskuan muin egin zion eta bi zurrutada te edan zituen. Doi bat piztu zen Vasili Ivanovitx.

       — Jainkoari eskerrak! —esan zuen—. Etorri da krisia... joan da krisia.

       — Hara bestea! —erantzun zuen Bazarovek—. Nolako garrantzia duen hitz batek! «Krisia» esan, eta alaitu egin da. Harrigarria da nola gizakiak hitzetan sinesten duen oraindik. Ergela deitu, esaterako, eta goibel jarriko da, jo ez badute ere; buruargia deitu, eta pozik jarriko da, dirurik eman ez badiote ere.

       Bazaroven hizketa labur horrek biziki hunkitu zuen Vasili Ivanovitx, lehengo «ateraldiak» ekarri baitzizkion gogora.

       — Hori duk eta! Ederki hitz egin duk, ederki! —esan zuen, txalo jotzeko keinua eginez.

       Bazarovek irribarre egin zuen, tristuraz.

       — Beraz, zure ustez —esan zuen—, krisia joan ala etorri egin da?

       — Ikusten dudanez, onera egin duk, horregatik poztu nauk —erantzun zuen Vasili Ivanovitxek.

       — Ondo dago hori; poztea inoiz ez da txarra. Bidali duzu mezularia?

       — Bai, jakina.

       Hobealdiak ez zuen luze iraun. Gaixotasunak erasoari ekin zion berriro. Vasili Ivanovitx Bazaroven aldamenean eseririk zegoen beti. Berealdiko samintasun batek oinazetua zirudien agureak. Hitz egiten saiatu zen hainbat aldiz, eta ezin izan zuen.

       — Jevgeni! —esan zuen azkenean—. Nire semea, nire laztana, nire seme maitea!

       Ezohiko hitz samur horiek eragina izan zuten Bazarovengan... Burua doi bat jiratu, eta, lozorroaren zama itogarriaren azpitik irteteko ahalegin nabarmenak eginez, esan zuen:

       — Zer, aita?

       — Jevgeni —jarraitu zuen Vasili Ivanovitxek, eta belauniko jarri zen Bazaroven aurrean, nahiz eta semeak ez zituen begiak ireki eta ezin ikus zezakeen—. Jevgeni, orain hobeto hago; Jainkoak hala nahi badu, sendatuko haiz; baina balia hadi egokiera honetaz, kontsola itzak heure gurasoak, bete ezak kristauen eginbeharra! Izugarria zaidak hiri hala mintzatzea..., baina are izugarriagoa lukek... hori betikoa baita, Jevgeni... kontuan izan...

       Eten egin zen agurearen ahotsa, baina semearen aurpegian, etzanik eta begiak itxita jarraitzen bazuen ere, aldaketa bitxi bat gertatu zen.

       — Hori kontsolagarri bazaizue, ez diot ezezkoa emango —esan zuen azkenean—, baina uste dut oraindik ez dugula zertan presaturik. Zerorrek esan duzu hobeto nagoela.

       — Hobeto hago, Jevgeni, hobeto hago, bai, baina ezin jakin Jainkoaren borondatea, eta egokiera honetaz baliatzen bahaiz...

       — Ez, itxarongo dut —eten zion Bazarovek—. Krisia etorri dela esan duzu, eta ados nago zurekin. Eta oker bagaude, zer egingo zaio! Korderik gabe daudenek ere jaunartzen dute.

       — Mesedez, Jevgeni...

       — Itxarongo dut. Eta orain lo egin nahi dut. Ez eragotzi.

       Eta lehengo leku berean jarri zuen burua.

       Agurea, lurretik altxatu, besaulkian eseri, eta, kokotsa eskuan bermaturik, hatzak hozkatzen hasi zen.

       Bat-batean, belarrietara iritsi zitzaion kotxe baleztadun baten zarata, ezohikoaren ezohikoaz bazter herrietan hain deigarria izaten den zarata hori. Gero eta hurbilago zeuden zalgurdiaren gurpil arinak; luze gabe, zaldien arnasestua ere entzun zen... Vasili Ivanovitx, jauzi batez zutitu, eta leihora oldartu zen. Bi eserlekuko kotxe bat sartzen ari zen etxeko patioan, lau zaldik tiraturik. Horren esanahiaz jabetu gabe, hanken ahal guztian irten zen atarira, halako bozkario zentzugabe batek bultzaturik... Libreaz jantziriko lekaio batek kotxearen atetxoa ireki zuen; dama bat jaitsi zen, aurpegi-estalki beltz batez eta sorbalda-oihal orobat beltz batez...

       — Odintsova naiz —esan zuen—. Bizirik dago Jevgeni Vasilievitx? Haren aita zara? Sendagilea ekarri dut nirekin.

       — Gure ongilea! —egin zuen oihu Vasili Ivanovitxek, eta, haren eskua harturik, asaldu bizian estutu zuen bere ezpainen kontra. Bitartean, presarik gabe jaitsi zen kotxetik Anna Sergeievnak ekarritako sendagilea, alemaniar aurpegiko gizon txiki betaurrekoduna bera—. Bizirik dago, bizirik dago oraindik nire Jevgeni, eta orain salbatu egingo da! Emaztea! Emaztea!... Zeruko aingeru bat etorri da...

       — Jainkoaren izenean, zer gertatzen da? —murduskatu zuen emazte zaharrak, egongelatik lasterka irteteaz batera, eta, ezer ulertu gabe, atarian bertan Anna Sergeievnaren oinetan ahuspeztu eta haren soinekoa musukatzen hasi zen, ero legez.

       — Zertan ari zara? Zertan ari zara? —errepikatu zuen Anna Sergeievnak; baina Arina Vlasievnak ez zion entzuten, eta Vasili Ivanovitxek behin eta berriro esaten zuen: «Aingerua! Aingerua!».

       — Wo ist der Kranke? Non da gaixoa? —galdetu zuen sendagileak, ez nolabaiteko haserrerik gabe.

       Bere onera itzuli zen Vasili Ivanovitx.

       — Hemen, hemen, etorri nirekin, mesedez, wertester Herr kollega —esan zuen, garai bateko ohitura zaharrari jarraituz.

       — Ah! —esan zuen alemaniarrak, eta irribarre hotz zabala egin zuen.

       Langelara eraman zuen Vasili Ivanovitxek.

       — Anna Sergeievna Odintsovak sendagilea bidali dik —esan zion semeari, belarriraino bertaraino makurturik—, eta bera ere hemen duk.

       Bazarovek begiak ireki zituen bat-batean.

       — Zer esan duzu?

       — Esan diat Anna Sergeievna Odintsova hemen dela eta sendagile jauna ekarri diala.

       Bazarovek ingurua arakatu zuen begiekin.

       — Hemen da... ikusi nahi dut.

       — Ikusiko duk, Jevgeni; baina aurrena sendagile jaunarekin hitz egin behar diat. Sidor Sidoritx joan denez (hala zeritzon probintziako sendagileari), nik azalduko zioat gaixotasunaren historia guztia, eta osasun-azterketa xume bat egingo diagu.

       Alemaniarrari begiratu zion Bazarovek.

       — Tira, hitz egin ezazue lehenbailehen, baina ez latinez, ulertzen dut jam moritur hitzen esanahia.

       — Der Herr scheint des Deutschen mächtig zu sein? —hasi zen Eskulapioren jarratzaile berria, Vasili Ivanovitxi zuzendurik.

       — Ich... habe... hobe errusieraz egiten badugu —esan zuen agureak.

       — Ah! Beraz, hau da kontua... Ikus dezagun...

       Eta gaixoa aztertzen hasi ziren.

       Ordu erdi geroago, Anna Sergeievna langelan sartu zen Vasili Ivanovitxekin batera. Sendagileak denbora izan zuen belarrira xuxurlatzeko gaixoaren sendatzean pentsatzerik ere ez zegoela.

       Bazarovi begiratu zion... eta atean gelditu zen, hain zirrara handia eragin zion begi lausoak berarengan tinko josirik zeuzkan aurpegi handitu eta zurbil hark. Izua soilik sumatu zuen, halako izu hotz eta abailgarri bat; maite balu horrelakorik sentituko ez lukeela pentsatu zuen lipar batez.

       — Eskerrik asko —hasi zen Bazarov, ahalegin handiz—, ez nuen hau espero. Egintza ona da. Hara non berriro ikusi dugun elkar, zuk hitzeman zenuenez.

       — Anna Sergeievna hain izan da ona gurekin... —hasi zen Vasili Ivanovitx.

       — Aita, utzi bakarrik... Ondo deritzozu, Anna Sergeievna? Beharbada, orain...

       Bere gorputz indargabe luze-luze etzana seinalatu zuen buruaz. Vasili Ivanvonitx gelatik irten zen.

       — Eskerrik asko —errepikatu zuen Bazarovek—. Tsar baten antzera jokatu duzu. Diotenez, tsarrak ere hil hurrenak ikustera joaten dira.

       — Jevgeni Vasilievitx, espero dut...

       — Ea, Anna Sergeievna, aitor dezagun egia. Nireak egin du. Gurpilen azpira erori naiz. Eta gertatu da alferrikakoa zela etorkizunean pentsatzea. Kontu zaharra da heriotza, eta berria, hala ere, norberarentzat. Oraingoz ez naiz beldur... baina laster kordea galduko dut, eta akabo! (Ahul eragin zion eskuari.) Eta zer esan ahal dizut?... Maite izan zaitudala? Horrek lehen ere ez zuen inolako zentzurik, eta orain are gutxiago. Maitasuna forma da, eta nire forma usteltzen ari da jadanik. Hobe esaten badizut zoragarria zarela. Eta orain hor zaude, nire aurrean, hain ederra...

       Anna Sergeievnak dar-dar egin zuen nahi gabe.

       — Lasai, ez larritu... eseri han... Ez hurbildu niregana: nire gaixotasuna kutsakorra da.

       Anna Sergeievnak bizkor zeharkatu zuen gela, eta besaulki batean eseri zen, Bazarov zetzan dibanaren alboan.

       — Oso bihotz-zabala zara! —xuxurlatu zuen Bazarovek—. Oi, zein hurbil zauden, eta hain gazte, lirain, garbi... gela ziztrin honetan! Ea, agur! Bizi zaitez luzaz, hori da onena, eta bizitzaz gozatu ahal duzun artean. Begira zein ikuskizun nazkagarria: oraindik ere herrestatzen tematzen den hartxo erdi zapaldu bat. Eta etsita nengoen gauza asko egingo nituela, ez nintzela hilko. Arazo ugari daude, baina ni erraldoia naiz! Orain, aldiz, ganoraz hiltzea da erraldoiaren ardura bakarra, nahiz eta horrek ez dion inori axola... Berdin dio: orain ezin hasiko naiz inori atsegin ematen.

       Bazarov, isildu, eta edalontziaren bila hasi zen haztamuka. Anna Sergeievnak edaten eman zion, eskularrua erantzi gabe eta beldurrez arnastuz.

       — Ahatzu egingo nauzu —ekin zion berriro Bazarovek—, hila ez da biziaren lagun. Errusiak gizon paregabea galdu duela esango dizu aitak... Zozokeriak dira, baina, mesedez, ez zapuztu zaharraren ametsak. Badakizu zer dioen esaera zaharrak: haurrak jolasa behar, bestela negar. Eta izan zaitez txeratsua amarekin ere. Gogotik bilatu arren, ez duzu haiek bezalako jenderik aurkituko zure mundu zabalean... Errusiak nire beharra dauka... Ez, argi dago ez daukala nire beharrik. Noren premia du, orduan? Zapatariaren premia, jostunaren premia, harakinarena... okela saltzen du... harakinak... egon apur batean, nahasten ari naiz... Oihana dago hemen...

       Bazarovek bekokian jarri zuen eskua.

       Anna Sergeievna berarenganantz makurtu zen.

       — Jevgeni Vasilievitx, hemen nago...

       Bazarovek eskua hartu zion eta dibanean agondu zen.

       — Agur —esan zion, tupusteko indarrez, eta haren begiek azken dirdai batez distiratu zuten—. Agur... Entzun... egun hartan ez nizun musu eman... Putz egiozu orain sugar ahul honi, eta itzal dadila...

       Anna Sergeievnak bekokia ukitu zion ezpainekin.

       — Aski da! —esan zuen Bazarovek, eta bururdian amildu zen—. Orain... ilunpea...

       Anna Sergeievna isilik irten zen gelatik.

       — Eta? —galdetu zion Vasili Ivanovitxek, ahots apalez.

       — Lo hartu du —erantzun zion Anna Sergeievnak, doi-doi entzuteko moduan.

       Bazarov ez zen gehiago esnatuko. Iluntze aldera kordegabetasun hondogabe batek hartu zuen, eta biharamunean hil zen. Aita Alekseik elizakoak ekarri zizkion. Azken oliadura eman eta krisma santuaz bularra ukitu zionean, zabal-zabal ireki zen haren begietako bat, eta beldur-ikararen antzeko zerbait igarri zitzaion une batez aurpegi zurbilean, apaizaren meza-jantziak, intsentsu-ontzi ke-jarioak eta imajinen aurreko argizariak izutu balute bezala. Bazarovek azken hatsa eman eta etxe osoa intziri bilakatu zenean, bat-bateko amorru batek eraso zion Vasili Ivanovitxi. «Erosta joko nuela esan nuen —egin zuen garrasi, ahots erlatsez, dena su eta zimur aurpegia, ukabilari airean eraginez, norbaiti mehatxu egingo balio bezala—, eta erosta jotzen dut, erosta jotzen dut!» Baina Arina Vlasievna, negarretan urturik, lepotik eseki zitzaion, eta belauniko erori ziren biak lurrera. «Halaxe gertatu da —esan zuen gero Anfisushkak, zerbitzarien gelan—, tristuraz apaldu dute biek burua, bildotsek eguerdian egiten duten bezalaxe...»

       Baina joaten da eguerdi sargoria, eta etortzen da arratsaldea, eta gero gaua, eta, berarekin batera, aterpe isilera biltzeko ordua, non lo gozoa egiten baitute nahigabetuek eta akituek...

 

 

XXVIII

 

       Sei hilabete igaro ziren. Etorri zen negua, zuri, hodeirik gabeko izozteen isiltasun latzarekin, elur lodi, kirrizkariarekin, zuhaitzetako intzigar arrosakararekin, zeru esmeraldakolore hitsarekin, tximinietako ke-adatsekin, ate unetxo batez irekietako lurrun-boladekin, jendearen aurpegi musu-gorri, marraskatu-antzekoekin eta zaldi hozminduen lauoinka nekezarekin. Urtarrileko eguna amaitzear zegoen; arratseko hotzak gogorrago estutzen zuen aire geldia, eta bizkor itzaliz zihoan ilunabar odolkolorea. Marinoko etxeko leihoetan dirdirka hasi zen kriseiluen argia; Prokofitx, frak beltzez eta eskularru zuriz jantzirik, zazpi afaltiarrentzako mahaia ipintzen ari zen, ezinago handikiro. Aste bete lehenago, herrixkako elizatxoan, apaltasunez eta ia lekukorik gabe, bi ezkontza egin ziren: Arkadi eta Katiarena eta Nikolai Petrovitx eta Fenetxkarena; eta egun horretan bertan Nikolai Petrovitxek agur-bazkari bat eman eman zuen anaiaren omenez, Moskura joatekoa baitzen, han egitekoak zituela eta. Anna Sergeievna haraxe abiatu zen ezkontza amaitu bezain laster, gazteei ezkon-opari ederra eginik.

       Hiru-hiruretan mahai inguruan bildu ziren denak. Haiekin zen Mitia ere, zeinak ordurako bazuen haurtzain bat, sedazko buruko distiratsu batez jantzia. Pavel Petrovitx Katia eta Fenetxkaren artean eseri zen, harro; «senarrak» zein bere emaztearen aldamenean jarri ziren. Azkenaldian nolabaiteko aldaketa gertatua zen gure lagunengan: ederrago eta gizonago ziruditen. Pavel Petrovitx soilik argaldu zen, baina horrek, hala ere, itxura dotoreagoa eta grand signeur baten aire handiagoa ematen zien haren hazpegi adierazkorrei... Fenetxka ere aldatu zen. Sedazko soineko berri batez, belusezko buruko zabal batez, urrezko katetxo bat lepoan, geldi eta begirunez zegoen eseririk, bere buruarenganako zein inguruan zeuzkan guztienganako begirunez, eta irribarre egiten zuen, hau esan nahi balu bezala: «Barkadazue, nik ez dut errurik». Berak ez ezik, gainerako guztiek ere irribarre egiten zuten, barkamena eskatuz bezala haiek ere. Denak sentitzen ziren apur bat urduri, apur bat triste, baina, barne-muinetan, oso ondo. Elkarri atsegin ematen saiatzen ziren, halako adeitasun barregarri batez, denak elkar harturik komedia xalo bat antzeztea erabaki balute bezala. Katia inor baino lasaiago zegoen: uste onez begiratzen zuen ingurura, eta nabaria zen Nikolai Petrovitxek zoratzeraino maitatzea lortu zuela. Bazkaria amaitu aurretik, zutik jarri zen Nikolai Petrovitx, eta, kopa eskuan harturik, Pavel Petrovitxi zuzendu zitzaion.

       — Utziko gaituk... utziko gaituk, anaia maitea —hasi zen—, ez luzerako, jakina; hala ere, ez zekiat nola adierazi nire... gure... nik... guk zenbateraino... Hau tamala!, nik ez zekiat topa-hitzik esaten! Esan hik, Arkadi.

       — Ez, aitatxo, ez dut ezer prestatu.

       — Ezta nik ere! Hitz batean, anaia, uztak besarkatzen eta zoririk onena opatzen, eta itzul hadi lehenbailehen!

       Pavel Petrovitxek musu eman zien guztiei, Mitiaz ahaztu gabe, jakina. Fenetxkari, gainera, muin egin zion, nahiz eta hark oraindik ez zekien eskua behar bezala eskaintzen, eta, bere kopari beste zurrutada bat eginik, hasperen sakon batez esan zuen: «Zoriontsuak izan, maiteok! Farewell!». Inork ez zion erreparatu ingelesezko hitz horri, baina denak hunkitu ziren.

       «Bazaroven oroimenez», xuxurlatu zuen Katiak senarraren belarrira, eta haren kopa jo zuen berearekin. Arkadik, erantzun gisa, gogor estutu zion eskua, baina ez zen erabaki topa hori ozen proposatzera.

       Amaiera dirudi horrek. Baina, agian, gure irakurleren batek jakin nahi du zertan dabilen orain, hain zuzen ere orain, gure pertsonaietako bakoitza. Atsegin emateko prest gaude.

       Anna Sergeievna duela gutxi ezkondu da —ez maitasunez, baizik eta ziurtasunez— egunen batean errusiar ekintzaile izango den gazte horietako batekin. Oso gizon argia da, legelaria, praktikotasunaren zentzu handia du, borondate irmoa eta hizketarako dohain paregabea. Gaztea da oraindik, onbera eta izotza bezain hotza. Bake onean bizi dira elkarrekin, eta denboraren poderioz, agian, zoriontasuneraino iritsiko dira... maitasuneraino agian. Kh*** hila da, heriotzako egunean bertan ahaztua. Kirsanovtarrak, aita eta semea, Marinon kokatu dira. Konpontzen hasi dira haien arazoak. Arkadi etxejaun arduratsua da, eta «landetxeak» etekin handiak ematen ditu orain. Nikolai Petrovitx bake-epaile izendatu dute, eta ahaleginean betetzen du bere eginkizuna; etengabe bidaiatzen da eskualdean barrena, hitzaldi luzeak egiten ditu (etsirik dago mujikak «zentzatu» beharra dagoela, hau da, hitz berberak behin eta berriro errepikatuz haien indar guztiak ahitu), eta hala ere, egia esan, ez ditu erabat gogobeterik uzten ez aitoren seme ikasiak —zeinek noiz arrandiaz noiz malenkoniaz hitz egiten baitute «emantzipazioaz» (an sudurraz ebakiz)—, ez aitoren seme ezikasiak —zeinek, inolako konplimendurik gabe, sekulakoak esaten baitituzte «ditxosozko manzipazio» horretaz. Hala batzuek nola besteek bigunegitzat daukate Nikolai Petrovitx. Katerina Sergeievnak beste haur bat izan du: Kolia; Mitia mutil koskorra eginda dago eta oso berritsua da. Fenetxkak, Fedosia Nikolaievnak, senarra eta Mitiaren ondoren, ezkonahizpa maite du gehien, eta, hura pianora esertzen denean, alaitasuna ez zaio egun osoan ezabatzen. Aipa dezagun Piotr ere. Ergeltasunaren eta harrokeriaren goia jo du, iu ahoskatzen du e behar duen tokian: tiupiur, obiuspiutxiun; baina bera ere ezkondu da, hiriko ortuzain baten alabarekin, eta ezkontsari oparoa jaso du; emazteak ezezkoa emana zien bi ezkongai oni, erlojurik ez zutelako bakarrik: Piotrek, ordea, erlojua ez ezik, txarolezko oinetakoak ere baditu.

       Dresden-en, Briulevskaia terrazan, ordu bietatik lauretara bitartean, paseatzeko ordurik dotoreenean alegia, berrogeita hamar urte inguruko gizon bat aurki dezakezue, ileurdina eta, itxuraz, hezueriak joa, baina guztiz ederra oraindik, apain jantzia eta gizarteko goi-mailetan luze ibili izanak soilik ematen duen ukitu berezi horren jabe. Pavel Petrovitx da. Moskutik atzerrira joan zen, osasuna lehengoratze aldera, eta Dresden-en geratu da bizitzen, batez ere ingelesekin eta bidaiari errusiarrekin elkartzen dela. Ingelesekin xaloki jokatzen du, ia apaltasunez, baina ez duintasunik gabe; aspergarri samar deritzote, baina begirunea erakusten diote, haien ustez gentleman bikaina baita, «a perfect gentleman». Errusiarrekin mutiriagoa da, bere behazun guztia askatzen du, iseka egiten die haiei eta bere buruari; baina hori guztia oso atsegina gertatzen da berarengan; zabar eta taxuz jokatzen du aldi berean. Ideia eslavofiloak aldezten ditu: hori, jakina denez, trés distingué da goi-gizartean. Ez du ezer irakurtzen errusieraz, baina lapti-formako hautsontzi zilarrezko bat dauka idazmahaiaren gainean. Gure turistak oso txeratsuak izaten dira berarekin. Matvei Ilitx Koliazinek, «behin-behineko oposizioan» zegoela, handientzaz beteriko bisita bat egin zion, Bohemiako uretara bidean; eta bertakoek, haiekin oso harreman urriak baditu ere, ia gurtu egiten dute. Inork ez ditu der Herr Baron von Kirsanoff-ek bezain erraz eta laster jasotzen Gorteko korurako, antzerkirako eta abarretarako gonbit-txartelak. Ongia egiten du beti, ahal beste; oraindik ere zalaparta apur bat ateratzen du bazterretan: ez zen alferrik izan hots handiko galaia bere denboran. Baina neketsu zaio bizitza... berak uste baino neketsuago... Merezi du berari begiratzea eliza errusiarrean, noiz eta, bazter batean hormaren kontra jarririk, pentsakor geratu eta denbora luzean ez baitu zirkinik ere egiten, ezpainak gogor estuturik; gero, bat-batean bere senera etorri, eta nekez atzemateko moduan hasten da aitaren egiten...

       Kukshina ere atzerrira joan zen. Heidelbergen bizi da orain, eta jadanik ez ditu natur zientziak ikasten, arkitektura baizik, non, berak dioenez, lege berriak aurkitu baititu. Lehen bezala, ikasleekin ibiltzen da maiz, batez ere fisikari eta kimikari errusiar gazteekin, oso ugariak baitira Heidelbergen. Hasieran ikasle horiek harriturik uzten dituzte irakasle alemaniar lañoak beren mundu-ikuskera zentzudunarekin, eta gero harriturik uzten dituzte irakasle horiek berak beren nagitasunarekin eta zabartasun erabatekoarekin. Oxigenoa nitrogenotik bereizten ez dakiten baina handiustez eta orotariko ukoz beterik dauden kimikari horietako bizpahirurekin eta Elisevitx handiarekin nahasirik dabil Sitnikov Petersburgen, bera ere gizon handia izateko prestatzen ari baita, eta, baieztatzen duenez, Bazaroven «bideari» jarraitzen dio. Diotenez, baten batek jipoitu du duela gutxi, baina berak ordaina bihurtu dio: jipoitzailea koldarra dela eman du aditzera aldizkari ilun batean argitaraturiko artikulu ilun batean. Ironia deitzen dio horri. Aitak, beti bezala, tratu txarra ematen dio; emazteak, berriz, ergeltzat dauka... eta literatotzat.

       Errusia zabaleko bazter leku horietako batean hilerri txiki bat dago. Gure hilerri gehienek bezalaxe, itxura penagarria du: inguruko lubakiak sasiz bete ziren aspaldi; zurezko gurutze grisak okerturik daude eta apurka-apurka usteltzen ari dira beren teilatutxo behinola margotuen azpian; hilarri guztiak mugiturik daude, norbaitek azpitik bultzatu balitu bezala; bizpahiru zuhaitz soilek itzal urria egiten dute; ardiak oztoporik gabe ibiltzen dira hilobien artean... Baina hilerri horretan bada hilobi bat ezein gizaki hurbiltzen ez zaiona eta ezein animaliak zapaltzen ez duena: txoriak soilik gelditzen dira haren gainean, eta kantuan aritzen dira egunsentian. Burdin hesi bat du inguru guztian; izei gazte bat dago landaturik alde bakoitzean: Jevgeni Bazarov datza hilobi horretan ehortzirik. Sarritan inguratzen dira hara, auzo herrixkatik, bi zahar okitu, senar eta emazte. Nekez ibiltzen dira, elkarri eutsiz; burdin hesira hurbildu, belauniko jarri, eta luze eta mingots egiten dute negar, eta luze eta tinko begiratzen diote hilarri mutuari, haren azpian baitatza semea; hitz labur batzuk trukatzen dituzte, hautsa kentzen dute harriaren gainetik eta bi izeien adarrak konpontzen dituzte, eta otoitz egiten dute berriro, eta ezin dute utzi leku hori, iruditzen baitzaie han hurbilago dutela semea, haren oroitzapena... Antzuak dira haien otoitzak, haien malkoak? Ez da ahalguztiduna maitasuna, maitasun sakratu, leiala? Oi, ez! Hilobian gorderiko bihotza denik eta grinatsuena, bekatariena eta hezikaitzena izanik ere, haren gainean hazten diren loreek lasai begiratzen digute beren begi errugabeekin: ez digute hitz egiten betiko lasaitasunaz bakarrik, natura «axolagabearen» lasaitasun gorenaz soilik; betiko bakeaz eta bizitza azkengabeaz ere hitz egiten digute.

 

 

Aurkibidea

Hitzaurrea

I

II

III

IV

V

VI

VII

Viii

IX

X

XI

XII

XIII

XIV

XV

XVI

XVII

XVIII

XIX

XX

XXI

XXII

XXIII

XXIV

XXV

XXVI

XXVII

XXVIII