Kontradantza amaitu arte itxaron zuten. Sitnikovek Odintsovarenganaino eraman zuen Arkadi; baina ez zirudien lagun mina zuenik: harekin mintzatzean, korapilatu egin zitzaizkion hitzak, eta emakumeak nolabaiteko harriduraz begiratu zion. Hala ere, haren aurpegiak begikotasuna adierazi zuen Arkadiren abizena entzun zuenean. Ea Nikolai Petrovitxen semea zen galdetu zion.
— Bai horixe.
— Pare bat aldiz ikusi dut zure aita, eta askotan entzun ditut berari buruzkoak —jarraitu zuen—. Oso pozten nau zu ezagutuak.
Une horretantxe, edekan bat inguratu eta kontradantzarako gonbita egin zion. Baiezkoa eman zion Odintsovak.
— Dantza egiten duzu? —galdetu zion Arkadik, begirune handiz.
— Bai. Zergatik uste duzu ez dudala dantza egiten? Zaharregi deriztazu, ala?
— Ez hurrik eman ere... Orduan, onar iezadazu mazurka bat dantzatzeko gonbita.
Odintsovak irribarretxoa egin zuen, barkabera.
— Atsegin handiz —esan zuen, eta arreba ezkonduek neba gaztetxoei begiratzen dieten bezala begiratu zion Arkadiri, ezen ez handikeriaz.
Odintsova Arkadi baino zaharxeagoa zen, hogeita bederatzi urte zituen, baina Arkadi eskola-ume, ikasle xehe sentitzen zen haren presentzian, bien arteko adin-aldea oso handia balitz bezala. Matvei Ilitx hurbildu zitzaion, handientsu eta losintxa-jario. Arkadi bazter batera aldendu zen, baina Odintsova zelatatzen jarraitu zuen: ez zuen ikusmenetik galdu kontradantzak iraun zuen bitarte guztian. Goi-mailako funtzionario batekin bezain eroso hitz egiten zuen dantza-lagunarekin; astiro mugitzen zuen burua, emeki kliskatzen zituen begiak, eta ahapekako barretxoak egin zituen birritan. Lodi samarra zuen sudurra, errusiar gehienek bezalaxe, eta azalmintzaren kolorea, berriz, ez guztiz aratza; hori guztia ikusirik, Arkadik erabaki zuen sekula ez zuela ordu arte hain emakume liluragarririk ezagutu. Haren ahotsaren doinua ez zitzaion ezabatzen belarrietatik; soinekoaren tolesek berek ere beste emakumeenen desberdinak ematen zuten, egokiagoak eta lasaiagoak, eta haren mugimenduak bereziki zaluak ziren, eta guztiz naturalak aldi berean.
Mazurkaren lehen doinuak entzun zirelarik, halako kikiltze bat sumatu zuen Arkadik bihotzean: bere damaren aldamenean eseri zen, eta, solasari ekiteko prest, eskua iletik igaro baino ez zuen egin, hitzik aurkitu ezinik. Baina ez zuen luze iraun kikildurik eta aztoraturik; Odintsovak bere lasaitasuna kutsatu zion berehala: ordu laurden bat igarotzerako, jario errazez ari zen hizketan aitaz, osabaz eta Petersburgeko zein herrixkako bizitzaz. Odintsovak adeitasunezko arretaz entzuten zion, haizemailea leunki zabaldu eta biltzen zuela; Arkadiren hitz-jarioa eten egiten zen galairen batek Odintsova dantza-lagun hautatzen zuen bakoitzean; Sitnikovek bi aldiz egin zion dantzarako gonbita. Itzultzen zen Odintsova, berriro eseri eta atzera hartzen zuen haizemailea, eta haren bularrak ez zuen lehen baino azkarrago hartzen arnasa, eta Arkadik berriro ekiten zion solasari, zorionez gainezka beraren aldamenean zegoelako, berarekin hizketan, bertatik bertara so beraren begietara, beraren bekoki ederrera, beraren aurpegi atsegin, serio, adimentsura. Gutxi hitz egiten zuen Odintsovak, baina haren hitz bakanek bizitza ezagutzen zuela erakusten zuten; haren iruzkin batzuetatik Arkadik ondorioztatu zuen ezen emakume hark, gazte izanagatik ere, asko jasan eta hausnartu zuela ordurako...
— Norekin zeunden —galdetu zion Odintsovak— Sitnikovek niregana ekarri zaituenean?
— Begi eman diozu? —galdetu zuen Arkadik—. Ez da egia oso gizon erakargarria dela? Bazarov da, nire adiskidea.
«Bere adiskidea»z hitz egiten hasi zen Arkadi.
Hain sutsuki goraipatu zuen, hainbeste xehetasun eman zizkion, ezen Odintsovak, harengantz jiratu, eta adi-adi begiratu baitzion. Ordurako, amaitzear zegoen mazurka. Tamalgarri zitzaion Arkadiri harengandik bereiztea: hain gustura igaro zuen ordu bete inguru berarekin! Egia esan, bitarte horretan guztian Arkadik sentitu zuen Odintsovak samurtasunez tratatu zuela, eta esker ona zor ziola horren ordainez... baina sentipen hori ez da eragozpen izaten bihotz gazteentzat.
Isildu egin zen mazurka.
— Merci —esan zuen Odintsovak, jaikitzeaz batera—. Bisita egingo didazula hitzeman didazu, ekar ezazu zeure adiskidea ere. Irrikaz nago ezertan ere ez sinesteko adorea duen gizon bat ezagutzeko.
Gobernadorea Odintsovarengana hurbildu zen, afaria prest zegoela jakinarazi, eta besoa eskaini zion, arduratsu. Alde egitean, Arkadirenganantz jiratu zen Odintsova, azken aldiz irribarre egiteko eta buruaz agurtzeko. Arkadik, bere aldetik, kilimusi nabarmena egin zion, begiekin atzetik jarraitu (zein lirain ageri zen haren gorputza seda beltzaren distira grisaxkak bildurik!), eta pentsatu zuen: «Une honetantxe, nitaz ahaztu duk jadanik»; eta halako etsipen sotil bat sumatu zuen ariman...
— Zer moduz? —galdetu zion Bazarovek Arkadiri, bazter-zokora itzuli bezain laster—. Pozik hago? Handi-mandi horietako batek oraintxe bertan esan zidak emakume hori zera dela, ai-ai-ai; baina delako handi-mandi hori ergela duk inondik ere. Zer diok hik?, ai-ai-ai da?
— Ez diat ondo ulertzen definizio hori —erantzun zuen Arkadik.
— Horrelakorik! Hi bai inozoa!
— Nolanahi ere, ez diat hire handi-mandi hori ulertzen. Odintsova oso atsegina duk, inolako zalantzarik gabe, baina hain jokatzen dik hotz eta zorrotz...
— Begira nazak ur gelditik... badakik! —esan zuen Bazarovek—. Hotza dela diok. Hain zuzen ere, horixe zeukak xarmarik handiena. Ez zaizkik gustatzen izozkiak?
— Balitekek —murduskatu zuen Arkadik—, ezin diat hori epaitu. Ezagutu nahi hau, eta beraren etxera nirekin eramateko eskatu zidak.
— Imajinatzen diat nola pintatu nauan! Dena dela, ondo egin duk. Eraman nazak berarengana. Dela probintzietako mari-apain bat, dela émancipée horietako bat, edozer dela ere, aspaldian ez diat ikusi harenak bezalako sorbaldarik.
Mindu zen Arkadi Bazaroven zinismoarekin, eta kargu hartu zion adiskideari, baina, sarritan gertatu ohi denez, ez preseski gogaikarri gertatu zitzaion horrengatik...
— Zergatik ez diek onartu nahi emakumezkoei pentsatzeko askatasuna? —galdetu zuen ahapeka.
— Bada, egiaztatu dudanez, emakume itsusiek bakarrik pentsatzen dutelako askatasunez, nire adiskide hori.
Hortxe bukatu zen elkarrizketa. Afaria amaitu eta berehala, etxera joan ziren bi gazteak. Kukshinak gorrotozko barre urduri batez baina ez herabetasunik gabe agurtu zituen: izugarri mindurik zeukan bere buruarenganako estimua, ez batak ez besteak batere jaramonik egin ez ziotelako. Inor baino beranduago arte geratu zen dantzaldian, eta gaueko lauak aldera polka-mazurka bat dantzatu zuen Sitnikovekin Parisko erara. Ikuskizun eredugarri horrekin amaitu zen gobernadorearen jaia.
XV
— Ikus dezagun ugaztunen zein kategoriari dagokion ale hau —ziotson biharamunean Bazarovek Arkadiri, biak Odintsovaren ostatuko zurubian gora zihoazela—. Susmo txarra hartzen zioat nik honi.
— Harritzekoa! —egin zuen espantu Arkadik—. Zer dugu, gero? Hik ere, Bazarov, hik ere eusten diok moral estu horri...
— Zein aldrebesa haizen! —eten zion Bazarovek, zabar—. Ez al dakik gure hizkeran eta gutarrentzat «txarra»k «ona» esan nahi duela? Badela probetxu onik, alegia. Gaur hik heuk esan duk Odintsova oso modu estrainoan ezkondu zela; nire ustez, ordea, zahar aberats batekin ezkontzea ez duk inondik inora estrainoa, zuhurra baizik. Nik ez ditiat sinesten hiriko esamesak, baina atsegin zaidak pentsatzea ezen, gure gobernadore ikasi horrek dioenez, egiazkoak direla.
Arkadik ez zion ezer erantzun eta gelako atea jo zuen. Libreaz jantziriko mirabe gazte batek gela handi batera eraman zituen bi adiskideak. Txarto altzariturik zegoen, Errusiako ostatuetako gela guztiak bezala, baina lorez apaindurik. Berehala agertu zen Odintsova bera, goiz-soineko soil batez jantzirik. Gazteagoa ematen zuen udaberriko eguzkiaren argitan. Arkadik Bazarov aurkeztu zion, eta isileko harriduraz ohartu zen adiskidea aztoraturik-edo zegoela; Odintsova, aldiz, lasai-lasai zegoen, aurreko egunean bezalaxe. Aztoraturik zegoela konturatu zen Bazarov bera ere, eta bere buruarekin haserretu zen. «Arraioa! Emakume baten aurrean kikiltzea ere!», pentsatu zuen, eta, besaulki batean amildurik, ez Sitnikovek egingo zuen baino era txarragoz, gehiegizko ozartasunez hasi zen hizketan, eta Odintsovak ez zituen bere begi argiak berarengandik bereizten.
Anna Sergeievna Odintsova Sergei Nikolaievitx Loktev-engandik jaio zen, zeina entzute handiko gizon ederra izan baitzen, iruzurtia eta jokalaria. Hamabost bat urte iraun zuen Petersburgen eta Moskun bizitzen, zalaparta handia ateraz nonahi, eta, azkenik, den-dena jokoan galdurik, herrixka batera joan behar izan zuen bizitzera, non, bestetik, laster hil baitzen, fortuna ezinago urria utzirik bi alabei: Anna, hogei urtekoa, eta Katerina, hamabi urtekoa. Haien ama, Kh*** printzearen familia txirotuko kidea bera, Petersburgen zendu zen, senarra artean bere ahalen gorenean zelarik. Anna oso egoera latzean geratu zen aita hildakoan. Petersburgen heziketa ezin hobea jaso zuen arren, ez zegoen prestaturik etxaldea gobernatzeko eta etxeko zereginez arduratzeko, ezta bazter herri batean bizitzeko ere. Ez zuen inguruko inortxo ere ezagutzen, eta ez zeukan aholku nori eskaturik. Aita beti ahalegindu zen auzolagunekin inolako harremanik ez izaten, gutxietsi egiten zituen, eta haiek ere, zeinek bere erara, gutxietsi egiten zuten bera. Guztiarekin ere, Annak ez zuen burua galdu, eta berehala deitu zion beregana amaren ahizpari, Avdotia Stepanovna Kh*** printzesari. Emakume zaharra zen, maltzurra eta buruiritzia; ilobaren etxean kokatu zelarik, beretzat hartu zituen gelarik onenak, marmarka eta erremuskadaka aritzen zen goiz eta arrats, eta bere mirabe bakarraz lagundurik soilik ibiltzen zen are lorategian ere. Mirabe goibela zen hura, hiru adarreko kapela batez eta galoi urdinekiko librea maiztu ilarkolore batez jantzia. Annak egonarriz eramaten zituen izebaren apeta guztiak, ahizparen heziketaz arduratzen zen, eta, nonbait, bazter leku hartan zimelduko zela etsi zuen... Baina bestelako patua egokituko zitzaion. Halabeharraren zoriaz, berarengan erreparatu zuen Odintsov izeneko gizon batek, oso aberatsa bera, berrogeita sei urtekoa, bitxia, hipokondriakoa, lodia, zakarra eta erretxina, baina, bestetik, ez ergela eta ez gaiztoa ere, zeinak, maitemindurik, ezkontzeko mandatu egin baitzion. Onartu egin zuen Annak haren emaztea izatea. Odintsov sei urtez bizi izan zen berarekin, eta, hiltzean, bere ondasun guztiak utzi zizkion. Senarra hil ondoren, Anna Sergeievnak urtebete inguru egin zuen herrixkatik irten gabe; gero, atzerrira joan zen ahizparekin batera, baina Alemanian soilik izan ziren; herriminak jota, bere Nikolskoe kuttunera itzuli zen, zeina *** hiritik berrogei bat verstara baitzegoen. Etxe dotore eta apain askoa zeukan han, eta lorategi zoragarri bat, berotegi eta guzti: Odintsov zenak ez zion ezer ukatzen bere buruari. Anna Sergeievna oso gutxitan joaten zen hirira, bere zereginek hartaraturik gehienetan, eta inoiz ez zen luzaz egoten han. Ez zuten maite probintzia hartan, izugarri gogor gaitzesten zuten denek Odintsovekiko ezkontza, denetariko gezur-laidoak zabaltzen zituzten berari buruz, esaten zuten aitari laguntzen ziola iruzur eta azpikerietan, eta ez zela besterik gabe joan atzerrira, zoritxarreko ondorioak ezkutatu beharrak eraginik baizik... «Badakizue zertaz ari naizen, ezta?», esaten zuten berri-ontzi haserreek. «Asko ibilia da mundu zabalean», esaten zuten beraren gainean, eta probintziako zirtolari ezagun batek hau erantsi ohi zuen: «Bide estuetan, ordea». Haren belarrietara iristen ziren esamesa horiek guztiak, baina ez zien jaramonik egiten: burujabea eta nahikoa kementsua zen berez.
Eseririk zegoen Odintsova, besaulkiaren bizkarraldean bermaturik, eta, eskua esku gainean, Bazarovi entzuten zion. Bazarov, ohi zuenaz bestera, berritsu samar zegoen eta ahalegin nabariak egiten zituen solaskidearen arreta pizteko, eta horrek berriro harritu zuen Arkadi. Ezin esan zezakeen, hala ere, Bazarov bere helburua erdiesten ari ote zen. Annaren aurpegian nekez igar zitekeen zer sentitzen zuen: aurpegiera atsegin eta gizabidetsu berbera erakusten zuen denbora guztian; haren begi ederrek jakinminez distiratzen zuten, jakinmin barez baina. Bisitaren aurreneko minutuetan, gozakaitz iritzi zien Bazaroven imintzio nabarmenegiei, hala nola gozakaitza gertatzen baita kiratsa edo durundi zolia; baina berehala ohartu zen bisitaria aztoraturik zegoela, eta are balakagarri gertatu zitzaion hori. Arruntasunak soilik gogaitarazten zuen, baina Bazarovi ezin inork leporatu gizon arrunta zenik. Arkadiren harridurak ez zuen etenik izango egun hartan. Espero zuen Bazarovek bere iritzi eta ideiei buruz hitz egingo ziola Odintsovari, emakume argia baitzen: hark berak adierazi zuen «ezertan ere ez sinesteko adorea duen gizon bati» entzuteko irrikaz zegoela; baina, horren ordez, medikuntzaz, homeopatiaz eta botanikaz mintzo zen. Odintsovak, nabari zitzaionez, ez zuen denborarik galdu bere bakarraldian: hainbat liburu on irakurri zituen eta ondo egiten zuen errusieraz. Musikara eraman zuen solasaren haria, baina, Bazarovek artea onartzen ez zuela konturaturik, botanikara lerratu zen arian-arian, nahiz eta Arkadi herri-doinuen garrantziaz mintzatzen hasia zen. Neba gaztea balu bezala tratatzen jarraitzen zuen Odintsovak: zirudienez, ontasuna eta tolesgabetasuna bakarrik balioesten zituen berarengan. Hiru ordu eta gehiago iraun zuen solasaldiak, baratxe, oparo eta bizi.
Zutitu ziren noizbait bi adiskideak, eta agurtzeari ekin zioten. Anna Sergeievnak amultsuki begiratu zien, bere esku zuri ederra biei luzatu eta, apur batean pentsakor egon ondoren, irribarre zalantzati baina polit batez esan zien:
— Aspertzearen beldur ez bazarete, jaunak, etorri egunen batean Nikolskoera.
— Zurekin ez dago aspertzerik, Anna Sergeievna! —egin zuen oihu Arkadik—. Niretzat zorion paregabea litzateke...
— Eta zu, mesié Bazarov?
Bazarovek buru-makurtua besterik ez zuen egin, eta Arkadi azken aldiz harritu zen: adiskidea gorri ipini zela ohartu zen.
— Eta? —galdetu zion kalean—. Oraindik uste duk ai-ai-ai dela?
— Batek daki! Ikusi duk zein hotza den! —erantzun zuen Bazarovek, eta, isilune laburra eginik, erantsi—: Dukesa ematen dik, erregina. Soingaineko dindirriduna atzean arrastaka eta koroa buru gainean, horixe bakarrik falta zaiok.
— Gure dukesek ez ditek horrela hitz egiten errusieraz —ohartarazi zion Arkadik.
— Garai latzetan, nire adiskide hori, geure ogi beretik jan zian honek.
— Nolanahi ere, xarmagarria duk —esan zuen Arkadik.
— Zeinen gorputz ederra! —jarraitu zuen Bazarovek—. Anatomiako anfiteatroan erakusteko modukoa.
— Isilik egon hadi, Jevgeni, Jainkoaren izenean! Horrelakorik esatea ere!
— Ea, ez haserretu, milika halakoa. Kalitaterik onenekoa duk, bai horixe. Harenera joan behar diagu.
— Noiz?
— Etzi bertan. Zer egin behar dugu hemen? Xanpaina edan Kukshinarekin? Hire ahaide handi-mandi liberal horri entzun?... Etzi abiatuko gaituk. Gainera, nire aitaren etxaldetxoa handik hurbil zegok. Nikolskoe hori ***ko bidean zegok, ezta?
— Bai.
— Optime. Ez zegok gerotik gerora zertan ibilirik; ergelak bakarrik ibiltzen dituk gerotik gerora, eta buruargiak ere bai. Lehen ere esan diat: zeinen gorputz ederra!
Hiru egun geroago, Nikolskoeko bidean ziren bi adiskideak. Argitsu zegoen eguna, ez zuen bero handiegirik egiten, eta posta-zaldi ondo janarituak lauoinka zihoazen denak batera, buztan kiribildu eta txirikordatuei leunki eraginez. Arkadik irribarretsu begiratzen zion bideari, zergatik ez zekiela.
— Zorionak eman behar dizkidak —egin zuen oihu Bazarovek ustekabean—, gaur ekainaren 22a duk, nire santuaren eguna! Ikusiko diagu nola babesten nauen. Gaur, nire zain egongo dituk etxean —gaineratu zuen, ahotsa beheraturik—. Zain egon daitezela, bada, garrantzi gutxiko kontua duk hori!
XVI
Anna Sergeievnak bizilekutzat zeukan etxaldea malda leuneko muino soil batean zegoen; harrizko eliza hori bat zeukan hurbil, teilatua berde, zutarriak zuri eta, sarrera nagusiaren gainean, al fresco eginiko margolan bat, «Jesukristoren berpiztea» irudikatzen zuena, estilo «italiarrean». Lehen planoan bereziki nabarmentzen zen, bere ertzinguru biribilarekin, buru-oskoldun gerlari beltzaran baten irudi zabala. Elizaz harago herrixka luze bat zegoen, bi ilaratan hedaturik, hor-hemen tximiniak ageri zirela lastozko teilatuetan. Jauretxea elizaren estilo berean eraikirik zegoen, gure herrian Alexandrotarra deritzoten estilo horretan alegia; hura ere horiz margoturik zegoen, eta teilatu berdea zuen, eta zutarri zuriak, eta aurrealde armarriduna. Odintsov zenak ezin jasan zezakeen ezein berritasun alferrikako eta berezkorik, berak esaten zuen bezala, eta haren oniritziarekin altxatu zituen probintziako arkitektoak bi eraikinak. Lorategi zaharreko zuhaitz ilunek bi aldetatik biltzen zuten etxea; izei adar-motzez osaturiko ibilbide batek sarreraraino zeraman.
Libreaz jantziriko bi mirabe lerdenek egin zieten harrera gure bi adiskideei etxeko atarian; haietako bat lasterka joan zen otseinburuaren bila. Otseinburua, frak beltz batez jantziriko gizaseme lodia bera, berehala agertu zen, eta tapizez estaliriko zurubi batean gora gidatu zituen gela berezi bateraino, non jadanik antolatuak baitzituzten bi ohe eta norberaren garbiketarako beharrezkoak diren zer guztiak. Nabaria zen ordena zela nagusi etxe hartan: txukun zegoen dena, eta halako urrin gozo bat aditzen zen nonahi, ministerioetako harrera-geletan bezala.
— Anna Sergeievnak eskatzen dizue ordu erdi barru joateko berarengana —jakinarazi zien otseinburuak—. Bitartean, ez duzue ezeren beharrik?
— Ez, ez dugu ezeren beharrik, lagun ohoragarri hori —erantzun zuen Bazarovek—. Eskertuko genizuke kopa bana vodka ekartzea, besterik ez.
— Zuen esanera —erantzun zuen otseinburuak, ez harridurarik gabe, eta han joan zen, botak kirriz-karraz.
— Zeinen grand genre! —bota zuen Bazarovek—. Horrela esaten diozue zuek, ezta? Bene-benetako dukesa duk.
— Dukesa ona, alajaina! —ihardetsi zuen Arkadik—. Ezagutu bezain azkar, bere etxera gonbidatu ditik gu bezalako aristokrata handi bi.
— Batez ere, ni, sendagilegaia eta sendagile baten seme eta sakristau baten biloba... Ez hekien sakristau baten biloba naizela?... Speranski bezala —erantsi zuen Bazarovek, isilune laburra eginik eta ezpainak okerturik—. Dena dela, ondo mainatzen dik bere burua; oi, nola mainatzen duen bere burua andre honek! Fraka jantzi beharko dugu?
Soinak goratu besterik ez zuen egin Arkadik... baina halako urduritasun bat sentitu zuen berak ere.
Ordu erdi geroago, egongelara jaitsi ziren Bazarov eta Arkadi. Gela zabal eta garaia zen, luxu handi samarrez baina gustu berezirik gabe apaindua. Altzari astun garestiak ohiko ordena zorrotzaren arabera banaturik zeuden hormaren alboan, zeina zerrenda urrekarekiko paper gaztainkara batez jantzirik baitzegoen; Odintsov zenak Moskutik ekarrarazi zuen horma-paper hura, adiskide eta merkataritza-artekari zuen ardo-saltzaile baten bitartez. Erdiko dibanaren gainean, gizon guri ilehori baten potreta zegoen esekirik, eta bazirudien gogo gaiztoz begiratzen ziela gonbidatuei. «Inondik ere, bera duk —xuxurlatu zion Bazarovek Arkadiri, eta, sudurra zimurturik, gaineratu—: Hanka egingo dugu?» Baina une horretantxe etxekoandrea sartu zen gelan. Artilezko soineko arin batez jantzirik zegoen; ileak, belarrien aztean leun orrazturik baitzeukan, dontzeila-itxura ematen zion haren aurpegi garbi eta samurrari.
— Estimatzen dizuet zeuen hitza bete izana —hasi zen—. Gera zaitezte denboraldi batez hemen: ez zaizue damutuko, benetan. Ahizpa aurkeztuko dizuet; ondo jotzen du pianoa. Zuri, mesié Bazarov, bost axola horrek; baina zuk, mesié Kirsanov, gogoko bide duzu musika. Ahizpaz gain, izeba zahar bat ere bizi da hemen nirekin, eta auzolagun bat kartetan jokatzera etortzen da noizean behin: hori da gure gizarte guztia. Baina eser gaitezen.
Odintsovak berebiziko argitasunez egin zuen hitzaldi labur hori, buruz ikasi balu bezala; gero, Arkadirenganantz jiratu zen. Kontua zen Arkadiren amak haren ama ezagutu zuela bere garaian, eta, are gehiago, Nikolai Petrovitxekiko maitasun-gorabeheren ezagukide izan zuela. Arkadi kartsuki hitz egiten hasi zen ama zenari buruz; Bazarovek, bitartean, albumak miratzeari ekin zion. «Zeinen otzan bihurtu naizen», zioen bere artean.
Lepoko urdineko erbi-zakur eder bat lasterka sartu zen egongelan, lurra zapaltzean azazkalekin zarata ateraz, eta haren atzetik, berriz, hemezortzi urte inguruko neska bat. Ilebeltza eta beltzarana zen, aurpegi bete samarra baina atsegina zuen, eta begi txiki ilunak. Lorez beteriko saski bat zeukan eskuetan.
— Hona hemen nire Katia —esan zuen Odintsovak, buruaren mugimendu batez neska seinalatuz.
Katia, buru-makurtu arina egin, ahizparen aldamenean eseri, eta loreak antolatzen hasi zen. Erbi-zakurra, zeinari Fifi baitzeritzon, txandaka hurbildu zen bi gonbidatuengana, buztanari eraginez, eta eskuak ukitu zizkien bere sudur hotzarekin.
— Zeuk bildu dituzu lore horiek guztiak? —galdetu zion Odintsovak Katiari.
— Bai, neuk —erantzun zuen Katiak.
— Eta izeba, tea hartzera etorriko da?
— Bai, etorriko da.
Mintzatzean, oso irribarre polita egiten zuen Katiak, herabe eta xaloa, eta behetik gora begiratzen zuen halako zorroztasun jostagarri batez. Artean gaztea eta heldugabea zuen dena: ahotsa, aurpegi osoa biltzen zion biloa, esku arrosakoloreak eta ahurretako biribilki zurixkak, sorbalda doi bat estua...
Etengabe lotsagorritzen zen eta bizkor hartzen zuen arnasa.
Bazarovenganantz jiratu zen Odintsova.
— Adeitasunarengatik soilik zaude hor irudiak ikusten, Jevgeni Vasilitx —hasi zen—. Hori ez zaizu interesatzen. Hurbil zaitez guregana eta eztabaida gaitezen honetaz edo hartaz.
Hurbildu zen Bazarov.
— Zertaz hitz egingo dugu? —galdetu zuen.
— Zuk nahi duzunaz. Aldez aurretik jakinarazten dizut ikaragarria naizela eztabaidatzeko orduan.
— Zu?
— Ni. Badirudi harrigarri zaizula hori. Zergatik?
— Bada, orain arte ikusi dudanaren arabera, lasaia eta hotza zarelako, eta eztabaidatzeko sutsua izan beharra dago.
— Eta nolatan jakin duzu, hain denbora laburrean, nolakoa naizen? Lehenik, urduria eta tematsua naiz, galdeiozu, bestela, Katiari; eta, bigarrenik, oso erraz berotzen naiz.
So egin zion Bazarovek Anna Sergeievnari.
— Baliteke; zuk hobeto jakingo duzu hori. Eztabaida nahi duzu, beraz. Has gaitezen, bada. Lehentxeago Suitza Saxoiko ikuspegiak miratzen ari nintzen albumean, eta zuk ohartarazi didazu ezinezkoa dela niri hori interesatzea. Arte-sentimenik ez dudala uste duzulako esan duzu hori, eta, izan ere, ez dut halakorik; baina litekeena da irudi horiei interesgarri iriztea geologiaren ikuspuntutik, mendien formazioaren ikuspuntutik, esaterako.
— Barkatu, baina, geologo gisa, lehenago joko zenuke liburuetara, horri buruzko obra berezietara alegia, marrazkietara baino.
— Marrazki batek argi eta garbi erakusten dit liburu batean hamar orrialdetan azaldurik datorrena.
Isilik geratu zen Anna Sergeievna.
— Beraz, arte-sentimenik batere ere ez duzu? —esan zuen, ukondoak mahai gainean bermaturik, eta mugimendu horrek berak Bazarovengana hurbildu zion aurpegia—. Nola moldatzen zara hori gabe?
— Eta zertarako behar dut?
— Bada, gutxienez, jendea ezagutzen eta aztertzen jakiteko.
Irribarre txikia egin zuen Bazarovek.
— Lehenik, bizitzaren esperientzia dago horretarako, eta bigarrenik, jakinarazi behar dizut ez duela merezi gizakiak banaka aztertzea. Gizabanako guztiak elkarren antzekoak dira hala gorputzez nola arimaz; gutariko bakoitzaren barruan, berdin eraturik daude burmuina, barea, bihotza eta birikak; eta tasun moralak deritzeten horiek ere berdinak dira guztiongan: aldaera txikiek ez dute inolako garrantzirik. Aski da giza ale bakar bat aztertzea, gainerako guztiak nolakoak diren jakiteko. Gizabanakoak basoko zuhaitzak bezalakoak dira; ez dago botanikaririk urki-ale guztiak banan-banan aztertuko lituzkeenik.
Katiak, inolako presarik gabe loreak banan-banan hautatzen ari baitzen, harriduraz jaso zituen begiak Bazarovenganantz, eta, haren begirada bizkor eta arduragabearekin topo eginik, belarrietaraino gorritu zen. Anna Sergeievna ezezka ari zen buruaz.
— Basoko zuhaitzak —errepikatu zuen—. Beraz, zure iritziz, ez dago inolako alderik pertsona ergelen eta argien artean, gizaki onen eta gaiztoen artean?
— Ez, badago alderik, gaixoaren eta osasundunaren artean bezalaxe. Hetikak jota dagoenaren birikak eta gureak ez daude egoera berean, nahiz eta hala harenak nola gureak antzera eratuak diren. Gutxi gorabehera, badakigu nondik datozen gorputzeko gaitzak; gaixotasun moralak, berriz, heziketa txarretik datoz, txikitatik jendearen buruan sartzen dituzten hutsalkeria guztietatik; hitz batean, gizartearen antolamendu okerretik. Konpondu gizartea, eta ez da gaixotasunik izango.
Halako moldez esan zuen Bazarovek hori guztia, ezen bai baitzirudien aldi berean honela zioela bere kolkorako: «Ez dit axolarik sinesten didazun ala ez!». Astiro laztantzen zituen belarrondoko bizarrak bere hatz luzeekin, eta begiak, berriz, bazterrik bazter zebilzkion.
— Eta, zure ustez —esan zuen Anna Sergeievnak—, gizartea konpontzen denean, ez da izango ez ergelik eta ez gaiztorik?
— Behinik behin, zuzen antolaturiko gizarte batean axola gutxiko kontua izango da gizabanakoa ergela edo argia, ona edo gaiztoa den.
— Bai, ulertzen dut; bare bakarra izango dute denek.
— Halaxe da, andrea.
Arkadirenganantz jiratu zen Odintsova.
— Eta zuk zer uste duzu, Arkadi Nikolaievitx?
— Bat nator Jevgenirekin —erantzun zuen.
Begi-ertzetik begiratu zion Katiak.
— Harritzen nauzue, jaunok —esan zuen Odintsovak—, baina geroko utzi beharko dugu gure eztabaida hau. Orain, entzuten dudanez, tea hartzera dator izeba; erruki gaitezen haren belarriez.
Anna Sergeievnaren izeba —Kh*** printzesa, alegia— argala zen eta txikia, ukabil estu bilduaren antzekoa zuen aurpegia, eta haren begi doilorrek ez zuten zirkinik ere egiten ileorde zuriaren azpian. Egongelan sartu eta, gonbidatuei buru-makurtu arina eginik, hortxe amildu zen belusezko besaulki zabal batean, zeinean, berak izan ezik, inork ez baitzuen esertzeko eskubiderik. Katiak aulkitxo bat ipini zion oinen azpian; atsoak ez zion eskerrik eman, begiratu ere ez zion egin, gorputz erkina ia osorik biltzen zion sorbalda-oihal horiaren azpian besoak mugitu besterik ez zuen egin. Printzesak gogoko zuen kolore horia: xingola horiminez apaindurik zeukan burukoa.
— Zer moduz lo egin duzu, izeba? —galdetu zion Odintsovak, ahotsa goraturik.
— Berriro hemen dabil zakur hau —murduskatu zuen, erantzun gisa, atso zaharrak, eta, ikusirik Fifik bi urrats zalantzati eginak zituela berarenganantz, oihuka esan zuen—: Alde! Alde!
Katiak, Fifiri deitu, eta atea ireki zion.
Fifi ziztu bizian joan zen kanpora, pozik, paseatzera aterako zutelakoan, baina, ateaz bestaldean bakarrik utzi zutelarik, atzamarka eta intzirika hasi zen. Bekozko iluna jarri zuen printzesak. Katiak handik alde egiteko gogoa zuen...
— Uste dut prest dagoela tea —esan zuen Odintsovak—. Goazen, jaunak; tea hartu nahi duzu, izeba?
Printzesa, ezer esan gabe besaulkitik altxatu, eta lehena irten zen egongelatik. Haren atzetik abiatu ziren denak jangelara. Libreaz jantziriko mirabe gazte batek zarataka aldendu zuen mahaitik besaulki orobat berezi bat, bigungarriz estalia, non amildu baitzen printzesa. Katiak, tea zerbitzatzen hasi, eta aurrena berari eman zion kikara bat armarri bat margoturik zeukana. Atsoak eztia bota zuen bere kikarara (uste zuen tea azukrearekin hartzea txarra zela, eta garestia, nahiz eta berak ez zuen ezertarako ere sosik gastatzen), eta ustekabean galdetu zuen, ahots erlatsez:
— Eta zer idatzi du Ivan printzeak?
Inork ez zion erantzun. Bazarov eta Arkadi berehala konturatu ziren ez ziotela jaramonik egiten, nahiz eta, hori bai, begirune handiz tratatzen zuten beti. «Beren printze-jatorriaz harrotzeko aukera ematen dielako bakarrik jasaten ditek», pentsatu zuen Bazarovek. Tea hartu ondoren, paseatzera joatea proposatu zuen Anna Sergeievnak; baina euri lanbroa hasi zuen, eta egongelara itzuli zen talde osoa, printzesa izan ezik. Karta-jokoa atsegin zuen auzolagun hura iritsi zen orduan. Porfiri Platonitx zeritzon, gizena zen, ileurdina, oso adeitsua eta irribera, eta zizelatu-antzeko hanka laburrak zituen. Anna Sergeievnak, nagusiki Bazarovekin hitz egiten baitzuen, galdetu zion ea nahi zuen préférence izeneko karta-jokoan aritu, aspaldiko moda zaharrari jarraiki. Baiezkoa eman zion Bazarovek, esanez ezen, egunen batean herriko sendagile izango bazen, aldez aurretik prestatu behar zuela bere burua lanbide horretarako.
— Argi ibili —ohartarazi zion Anna Sergeievnak— Porfirik eta biok aise menderatuko zaitugu. Eta zuk, Katia —erantsi zuen—, jo ezazu zerbait Arkadi Nikolaievitxentzat; berak gogoko du musika, guk bidenabar entzungo dugu.
Katia gogoz bestera hurbildu zen pianora; eta Arkadi, musika zinez maite bazuen ere, gogoz bestera joan zen haren atzetik: iruditzen zitzaion Odintsovak bere aldamenetik bidaltzen zuela, eta, ordurako, adin horretako edozein mutil gazteri gertatuko zitzaion bezala, maitasunaren aurresentipenaren antzeko sentimendu lauso eta abailgarri bat ernea zen haren bihotzean. Katiak, pianoaren estalkia jaso, eta, Arkadiri begiratu gabe, ahapeka esan zuen:
— Zer joko dizut?
— Nahi duzuna —erantzun zuen Arkadik, axolagabeki.
— Zein musika-mota duzu gogokoena? —galdetu zuen atzera Katiak, jarreraz aldatu gabe.
— Klasikoa —erantzun zuen Arkadik, lehengo ahots-doinu berberaz.
— Atsegin zaizu Mozart?
— Bai, atsegin zait Mozart.
Mozarten re bemoleko sonata-fantasia aukeratu zuen Katiak. Oso ondo jotzen zuen, baina latz eta lehor samar. Zurrun eta zuzen eseririk zegoen, begiak partituran tinko eta ezpainak gogor estuturik, eta sonataren amaiera aldera soilik piztu zitzaion aurpegia, eta ile-xerlo jare bat bekain ilunaren gainera erori zitzaion.
Guztiz ere txunditu zuen Arkadi sonataren azken parteak, zeinean, melodia laxoaren alaitasun liluragarriaren erdian, bat-batean sortzen baita halako samintasun goibel eta ia trajiko baten soinu-erauntsia... Baina Mozarten doinuek eragiten zizkioten gogoetek ez zuten zerikusirik Katiarekin. Berari begira zegoela, pentsamendu bakarra zuen buruan: «Ederto jotzen dik andereño honek, eta ederra duk bera ere».
Sonata amaitutakoan, Katiak, eskuak klabierretik altxatu gabe, galdetu zuen: «Aski duzu?». Arkadik esan zion ez zuela gehiago nekarazteko adorerik, eta Mozarti buruz hitz egiten hasi zen berarekin, galdetu zion ea berak hautatu zuen sonata hura ala baten batek gomendatu zion. Baina Katiak silababakarrez erantzun zion: ezkutatu egin zen, bere baitara bildu. Hori gertatzen zitzaionean, ez zen behingoan ateratzen bere baitatik; horrelakoetan, haren aurpegiak berak halako aire setatsu bat hartzen zuen, ia ergela. Ez zen lotsakorra, fidakaitza baizik, eta nolabaiteko beldurra zion ahizpari, bere hezkuntzaren arduradun baitzuen, nahiz eta hark, jakina, ez zuen beldur horren susmorik. Arkadik, azkenean, Fifiri deitu zion, gelara itzulia baitzen, eta, contenance egiteko, haren burua laztantzen hasi zen, onginahizko irribarrea aurpegian. Katiak atzera ekin zien bere loreei.
Bazarovek, bitartean, behin eta berriro galtzen zuen, saio bat beste baten atzetik. Anna Sergeievnak maisutasunez jokatzen zuen kartetan, eta Porfiri Platonitx ere jokalari ona zen. Ez zuen diru askorik galdu Bazarovek, baina, hala ere, hori ez zitzaion batere atsegina gertatu. Afaritan, Anna Sergeievna botanikaz hitz egiten hasi zen berriro.
— Bihar goizean, paseatzera joango gara —esan zion Bazarovi—, basalandareen berezitasunak eta latinezko izenak ikasi nahi ditut zuregandik.
— Zertarako jakin nahi dituzu latinezko izenak? —galdetu zion Bazarovek.
— Ordena behar da gauza guztietan —erantzun zuen.
— Zein emakume miragarria den Anna Sergeievna! —egin zion oihu Arkadik lagunari, izendatu zieten gelan bakarrik geratu zirelarik.
— Bai —erantzun zuen Bazarovek—, andre buruduna duk. Eta asko ikusia!
— Zein zentzutan esan duk hori, Jevgeni Vasilitx?
— Zentzu onean, Arkadi Nikolaievitx maitea, zentzu onean! Ziur nagok ezin hobeto gobernatzen duela bere etxaldea. Baina zoragarriena ez duk bera, ahizpa baizik.
— Nola? Beltzarantxo hori?
— Bai, beltzarantxo hori. Berria duk, ukigabea, izukorra, isila eta nahi duan guztia. Berak bai merezi dik arreta. Gogoak ematen dian guztia lor dezakek berarengandik; ahizpa, aldiz, zakur zaharra duk.
Arkadik ez zion ezer erantzun Bazarovi, eta ohean sartu ziren biak, nork bere gogoetak buruan.
Arrats hartan, bere gonbidatuengan pentsatu zuen Anna Sergeievnak ere. Gustatu zitzaion Bazarov, limurtzaile horietakoa ez zelako eta haren ideien garratzarengatik ere bai. Zerbait berria zekusan berarengan, ordu arte inorengan aurkitu ez zuen zerbait, eta jakinminez zegoen.
Anna Sergeievna izaki bitxi samarra zen. Ez zuen inolako aurreiritzirik, ezta inolako sinesmen sendorik ere, ez zuen ezeren aurrean atzera egiten eta ez zuen jomuga zehatzik. Gauza asko ikusten zituen argi, gauza asko interesatzen zitzaizkion, eta ezerk ez zuen erabat gogobetetzen; baina, inondik ere, ez zuen erabateko gogobetetasunik nahi. Haren adimena jakinzale eta axolagabea zen aldi berean: zalantzak inoiz ez zitzaizkion ahanzturaraino ezabatzen eta inoiz ez zitzaizkion larritasuneraino hazten. Aberatsa eta burujabea izan ez balitz, beharbada, borrokari ekingo zion eta grina zer den jakingo zuen... Baina, batzuetan aspertu arren, aise bizi zen, egunez egun, presarik gabe eta oso gutxitan artegatzen zela. Inoizka, kolore atseginak pizten zitzaizkion begien aurrean, baina lasaitu egiten zen kolore haiek iraungitzen zirenean, eta ez zuen haien damurik izaten. Haren irudimena ohiko moralaren legeek onargarritzat jotzen zutenaren mugaz harago joan ohi zen; baina, horrelakoetan ere, odola lehen bezain bare ibiltzen zen haren gorputz liluragarri, lerden eta lasaian barrena. Batzuetan, bainu urrintsutik ateratzean, dena epel eta laxo, burura etortzen zitzaizkon bizitzako huskeriak, nahigabeak, nekeak eta zoritxarrak... Ustekabeko adorez betetzen zitzaion arima, asmo onez borborka jartzen zitzaion barrua; baina haizeño mehe bat sartzen zen orduan leiho erdi irekitik, eta Anna Sergeievna, goitik beheraino dardaraka, kexatu eta ia haserretu egiten zen, eta gauza bakarra nahi izaten zuen une horretan: haize zital hori berarenganaino ez iristea.
Maitatzea lortu ez duten emakume guztiek bezala, zer edo zer irrikatzen zuen, baina ez zekien zehazki zer. Egia esan, ez zuen ezer desiratzen, dena desiratzen zuela iruditzen zitzaion arren. Nekez jasan zuen Odintsov zena (komeni zitzaiolako ezkondu zen berarekin, nahiz eta, seguraski, gizon ontzat eduki ez balu, ez zuen onartuko beraren emaztea izatea), eta isileko gorrotoa hartu zien gizonezkoei, narras, zakar, baldar eta ezinago gogaikarri baitzeritzen guzti-guztiei. Behin, atzerrian, suediar gazte bat ezagutu zuen; ederra zen, haren aurpegierak gizalegea adierazten zuen, begi urdin garbiak zituen bekoki argiaren azpian: zirrara handia eragin zion, baina horrek ez zion eragotzi Errusiara itzultzea.
«Zein gizon bitxia den sendagile hau!», pentsatu zuen, bere ohe guztiz dotorean etzanik, farfailezko bigungarrien gainean, sedazko burusi arinaren azpian... Anna Sergeievnak luxuzaletasunaren parte txiki bat heredatu zuen aitarengandik. Oso maite izan zuen aita, bekataria baina ona baitzen, eta aitak, berriz, maitasun neurrigabea zion, adiskide gisa aritzen zen txantxetan berarekin, bere berdintzat harturik, uste osoa zuen berarengan eta aholku eskatzen zion. Oso lausoa zuen, aldiz, amaren oroitzapena.
«Zein bitxia den sendagile hau!», errepikatu zuen bere ar-tean. Nagiak atera, irribarre egin, eta buruaren atzean ipini zituen eskuak; gero, frantsesezko eleberri txaldan baten orrialde bi gaingiroki irakurri, liburua erortzen utzi, eta lo hartu zuen, dena garbi eta hotz, izara garbi eta urrintsuen artean.
Biharamun goizean, gosaldu bezain laster, Anna Sergeievna botanikan jardutera joan zen Bazarovekin, eta bazkaltzeko ordua jo aurretixe itzuli zen; Arkadi ez zen inora joan eta ordu bete inguru eman zuen Katiarekin. Ez zen aspertu berarekin, Katia prest agertu baitzen aurreko eguneko sonata berriz jotzeko, baina Odintsova itzuli zenean, bere aurrean ikusi zuenean, bihotza estutu zitzaion lipar batez... Nekatu-antzean zebilen lorategian; gorri zeuzkan masailak, eta begiek ohi baino argitsuago distiratzen zuten lastozko kapela biribilaren azpian. Basaloretxo baten zurtoin mehea zerabilen jirabiraka atzamar artean, lepo-oihal arina ukondoetaraino iristen zitzaion, eta bularrari itsatsirik zeramatzan kapelako xingola gris zabalak. Bazarov haren atzean zihoan, ustetsu eta arduragabe, beti bezala, baina haren aurpegiera, alaia eta are gozoa bazen ere, ez zitzaion gustatu Arkadiri. Bazarov, hortz artean «Egun on!» murduskatu, eta bere gelara joan zen, eta Odintsovak bestela bezala estutu zion eskua Arkadiri eta gelditu gabe igaro zen bera ere haren aldamenetik.
«Egun on! —pentsatu zuen Arkadik—. Gaur ez dugu elkar ikusi?»
XVII
Denbora (gauza jakina da) txoria bezala hegan doa batzuetan, zizarea bezala herrestan beste batzuetan; baina, gizabanakoa, laster edo astiro doan ohartu ere egiten ez denean dago benetan gustura. Arkadik eta Bazarovek hain zuzen ere horrelaxe igaro zituzten hamabost bat egun Odintsovarenean. Neurri batean, Odintsovak hala bere etxean nola bere bizitzan ezarria zuen ordenak lagundu zuen horretan. Estu lotzen zitzaion bera ordena horri, eta zorrotz betearazten zien besteei. Eguneko zeregin bakoitza ordu jakin batean egiten zen. Goizean, zortzi-zortzietan, tea hartzeko elkartzen ziren etxeko bizilagun guztiak; gero, bazkaltzeko ordua arte, gogoak ematen ziona egiten zuen bakoitzak; etxekoandreak etxaldeko gorabeherez jarduten zuen administratzailearekin (errentan utziak zizkien lurrak nekazariei), otseinburuarekin, giltzain nagusiarekin. Bazkaldu aurretik, berriro elkartzen ziren denak, solasean aritzeko edo irakurtzeko; arratsaldea, berriz, paseatzeko, kartetarako edo musikarako tenorea zuten; hamar eta erdietan, bere gelara biltzen zen Odintsova, biharamuneko aginduak eman, eta lotara etzaten zen. Bazarovek ez zuen laket eguneroko bizitzaren arautasun zehatz, nolabait hotsandiko hura. «Estu bideraturik zegok hemen bizitza», esaten zuen; mirabe libreaz jantziek eta otseinburu zeremoniatsuek mindu egiten zioten bere sentimen demokratikoa. Iruditzen zitzaion ezen, gauzak horrela, ingelesen erara jantzirik bazkaldu beharko luketela: frakez eta gorbata zuriz, alegia. Behin, hala jakinarazi zion Anna Sergeievnari berari. Halako moldez jokatzen zuen etxekoandreak, ezen jende guztiak bere iritziak agertzen baitzizkion inolako zalantzarik gabe. Entzun zion Odintsovak, eta esan: «Zure ikuspuntutik, arrazoi duzu, eta, kasu horretan, andre goikoa nauzu ni; baina herrixkan ezinbesteko zaigu ordena, bizitza zeharo aspergarria litzateke bestela»; eta bere ohiko jokabideari eusten zion. Erremuskadak egiten zituen Bazarovek; baina, hain zuzen ere, bera eta Arkadi horrexegatik bizi ziren hain aise Odintsovarenean, hango bizitza «estu bideraturik» zegoelako. Hala ere, Nikolskoeko egonaldiko lehen egunez gero, aldaketa gertatu zen bi gazteengan. Bazarovengan, zeinari Anna Sergeievnak, nahiz eta gutxitan egoten zen ados berarekin, onginahi nabaria erakusten baitzion, ordu arte inoiz sentitu gabeko larritasun bat hasi zen sortzen: erraz gozakaizten zen, gogoz bestera hitz egiten zuen, haserre begiratzen zuen eta ezin zen geldirik egon, bazirudien zerbait ari zitzaiola barrena marraskatzen; Arkadi, zeinak behin betiko etsi baitzuen Odintsovaz maitemindurik zegoela, goibeltasun isil batera lerratzen hasi zen. Goibeltasun horrek, hala ere, ez zion eragozten Katiaregana hurbiltzea; alderantziz, lagundu ere egin zion neskarekin harreman gozo, adiskidetsuak izaten. «Berak ez naik aintzakotzat hartzen! Bego horretan!... Baina horra hor izaki on bat baztertzen ez nauena», pentsatzen zuen, eta haren bihotzak berriro dastatzen zuen gogo-jasotasunezko sentipenen gozotasuna. Katia lausoki ohartzen zen Arkadi halako pozbide baten bila inguratzen zitzaiola, eta ez zion ukatzen, ez hari eta ez bere buruari, adiskidetasun erdi lotsakor, erdi zintzoaren atsegin xaloa. Anna Sergeievnaren presentzian ez zuten hitz egiten elkarrekin: Katia beti uzkurtzen zen ahizparen begirada zorrotzaren azpian, eta Arkadiri, maitemindu guztiei gertatzen zaien bezala, maitea hurbil egonik ezinezkoa zitzaion arreta beste ezertan jartzea; eroso sentitzen zen, ordea, Katiarekin bakarrik zegoenean. Konturatzen zen ez zela gai Odintsova erakartzeko; kikildu eta nahasi egiten zen harekin bakarka zegoenean; eta hark ez zuen jakiten zer esan berari; gazteegia zen Odintsovarentzat. Katiarekin, ordea, etxean bezala sentitzen zen; etorkor jokatzen zuen berarekin, ez zion eragozten kontakizun zein olerkiak irakurtzeak, musikak eta bestelako huskeriek eragiten zioten zirrara adieraztea, eta ez zen ohartzen edo ez zuen aitortu nahi huskeria haiek bazutela eraginik berarengan ere. Katiak, berriz, ez zion tristura eragozten. Arkadi ondo konpontzen zen Katiarekin, eta Odintsova Bazarovekin, eta, horrenbestez, honakoa gertatu ohi zen: bi bikoteak, apur batean elkarrekin egon ondoren, bereizi eta zein bere aldetik joaten ziren, paseatzeko tenorean batez ere. Katiak izugarri maite zuen natura, eta Arkadik gogoko zuen, hori aitortzera ausartzen ez bazen ere; Odintsovari, aldiz, ez zion axola handirik, Bazarovi bezala. Gure adiskideen bereizte ia etengabe hura ez zen ondoriorik gabekoa gertatu: aldatzen hasi ziren haien arteko harremanak. Bazarovek bertan behera utzi zuen Arkadirekin Odintsovaz hitz egiteko ohitura, eta utzi zion orobat haren «manera aristokratikoak» gaitzesteari; egia esan, lehen bezalaxe goraipatzen zuen Katia, eta samurberatasunerako joera baztertzea beste aholkurik ez zion ematen, baina arrapaladakoak izaten ziren haren laudorioak, zakarrak aholkuak, eta, oro har, lehen baino askoz gutxiago hitz egiten zuen Arkadirekin... bazirudien ihes egiten ziola, adiskideaz lotsatzen zela...
Ohartzen zen Arkadi horretaz guztiaz, baina beretzat gordetzen zituen bere egiaztapenak.
Odintsovak Bazarovengan ernatu zuen sentimendua izan zen «berrikuntza» horren guztiaren benetako eragilea. Oinaze-iturri eta amorragarri zitzaion sentimendu hori Bazarovi, eta baten batek aditzera eman balio horrelakorik gerta zekiokeelako irudipenik lausoena ere, bertantxe ukatuko zuen berak, destainaz barreka eta birao zinikoren bat eginez. Biziki atsegin zitzaizkion Bazarovi emakumeak eta haien edertasuna, baina maitasuna zentzu ideal edo, berak esaten zuen legez, erromantikoan zozokeria iruditzen zitzaion, ezin barkatuzko ergelkeria, eta akats edo gaixotasun baten parekotzat zeuzkan gizontasun-sentimenduak oro, eta behin baino gehiagotan agertzen zuen bere harridura Toggenburg eroetxean sartu ez zutelako bere koblari eta trobadore guztiekin batera. «Emakume bat atsegin bazaik —esan ohi zuen—, saia hadi onura ateratzen; eta ezin baduk, ez kezkatu, bazter utzi emakume hori, mundua ez duk hor amaitzen.» Atsegin zitzaion Odintsova: hari buruz zabalduriko zurrumurruak, haren pentsamenduen askatasun eta beregaintasuna, erakusten zion begikotasun nabaria, hori guztia bere alde zuela begitantzen zitzaion Bazarovi; laster jabetu zen, hala ere, harengandik ez zuela «onurarik aterako», baina, bere harridurarako, ezin zuen bazter utzi. Irakiten jartzen zitzaion odola Odintsovaz gogoratze hutsarekin; aise menderatuko zukeen odolaren beroa, baina beste zerbait ere sortua zitzaion barnean, inondik inora onartzen ez zuen zerbait, beti barregarria iruditu zitzaion eta bere harrotasun guztia mintzen zion zerbait. Anna Sergeievnarekiko solasaldietan, lehen baino are sarriago agertzen zuen erromantizismo ororen aurkako arbuio axolagabea; bakarrik geratzen zelarik, ordea, haserre kausitzen zuen erromantiko bat bere baitan. Horrelakoetan, basora joan eta hara-hona ibiltzen zen pauso-luzeka, lurrera eroritako adarrak apurtuz eta ahapeka errieta eginez Odintsovari eta bere buruari; edo lastategian gordetzen zen, eta, begiak setaz itxirik, lo hartzen saiatzen zen, nahiz eta, esan gabe doa, askotan ez zuen bere helburua lortzen. Bat-batean kontu egiten zuen ezen, egunen batean, beso lizungabe haiek lepoa inguratuko ziotela, ezpain harro haiek musuka erantzungo ziotela, begi argi haiek samurtasunez —bai, samurtasunez— begiratuko ziotela, eta zorabiatu egiten zen orduan, eta liluraren mende geratzen une batez, harik eta haserrea berriro pizten zitzaion arte. Mota guztietako pentsamendu «lotsagarrietan» murgildurik harrapatzen zuen bere burua, deabruak berak kitzikatuko balu bezala. Batzuetan iruditzen zitzaion Odintsova bera ere aldatzen ari zela, haren aurpegieran zerbait berezia agertzen ari zela, agian... Baina, horra iritsirik, lurrari ostikoka hasten zen, edo hortzak karraskatzen zituen, eta ukabilaren mehatxua egiten zion bere buruari.
Ez zegoen guztiz oker Bazarov. Irudimena kilikatua zion Odintsovari, erakargarri zitzaion, askotan pentsatzen zuen berarengan. Bera kanpoan zelarik, Odintsova ez zen aspertzen, ez zen beraren zain egoten, baina agertzen zenean, berehala pizten zen; atsegin zitzaion berarekin bakarka egotea eta solasean aritzea, are haserrearazten zuenean edo bere gustu onarentzat, bere ohitura finentzat iraingarri gertatzen zitzaionean ere. Bazirudien Bazarov probatu eta bere burua saiatu nahi zuela.
Behinola, lorategian paseatzen ari zirela, Bazarovek ahots goibelez jakinarazi zion luze gabe aitaren herrira joatekoa zela... Zurbil jarri zen Odintsova, bihotza ziztatu baliote bezala, hain mingarriro ziztatu ere, ezen harritu egin baitzen, eta gero luzaz egon baitzen horren esanahia hausnartzen. Joatekoa zela jakinarazi zion, beraz, Bazarovek, baina ez Odintsova probatzeko asmoz edo horrek zer-nolako ondorioak ekartzen zituen ikustearren: ez zuen inoiz «gezurrik» esaten. Goiz hartan, hizketan egona zen aitaren administratzailearekin. Timofeitx zeritzon eta jagole izana zuen haurtzaroan. Timofeitx hura agure zimel eta zalua zen, ile hori margula zuen, haizeak lakarturiko aurpegi gorria eta malkotxo ñimiñoak begi uzkurtuetan. Ustekabean agertu zen Bazaroven aurrera, larruzko uhal batez loturiko beroki gris urdinxka lodi bat eta txarolezko botak jantzirik.
— Aspaldiko, egun on! —egin zuen oihu Bazarovek.
— Egun on, Jevgeni Vasilitx jauna —hasi zen agurea, pozik, eta irribarre egitean zimurrez bete zitzaion aurpegia.
— Zer dela eta hemen? Nire bila bidali zaituzte?
— Mesedez, jauna, horrelakorik pentsatzea ere! —esan zuen Timofeitxek, totelka (abiatu aurretik nagusi jaunak emaniko agindu zorrotzaz gogoratu zen)—. Hirira nindoan nagusi jaunaren mandatuak egitera, eta zure berri jakin dut, eta zera... bide batez zu ikustera etortzea bururatu zait... bestela ez nizuke inola ere enbarazurik egingo!
— Gezurrik ez esan —eten zion Bazarovek—. Hiriko bidea hemendik igarotzen da, ala?
Zalantzan geratu zen Timofeitx, eta ez zuen ezer erantzun.
— Ondo dago aita?
— Bai, Jainkoari eskerrak.
— Eta ama?
— Arina Vlasievna ere ondo dago, Jaungoikoari eskerrak.
— Nire zain daude?
Agureak alde batera okertu zuen burutxoa.
— Ai, Jevgeni Vasilitx, nolatan ez dira zure zain egongo? Jainkoaren izenean zin egiten dizut bihotza tristuraz erdibitzen zaidala zure gurasoei begiratzen diedan bakoitzean.
— Ondo da, ondo da! Ez eman xehetasun gehiagorik. Esaiezu laster izango naizela haiekin.
— Zure esanera —erantzun zuen, hasperen eginez, Timofeitxek.
Etxetik irtendakoan, bi eskuekin kapela buruan sartu, iristean ate aurrean utzi zuen drojki kaxkarrera igo, eta han joan zen trosta astiroan, baina ez zuen hiri aldera jo.
Egun horretan bertan, arratsaldean, Odintsova bere gelan zegoen Bazarovekin, eta Arkadi poliki zebilen egongelan barrena, Katiari entzuten, pianoa jotzen ari baitzen. Printzesa bere gelara igoa zen lehenago; oro har, jasanezinak gertatzen zitzaizkion gonbidatuak, eta are gehiago «araugabe berri» haiek, berak hala esaten baitzien. Etxeko gela nagusietan, bekozko iluna jarri besterik ez zuen egiten; bere gelan, ordea, neskamearekin bakarrik zegoela, hain amorru biziak hartzen zuen, ezen burukoa dardaraka hasten baitzitzaion ileordearekin batera. Odintsovak bazekien horren guztiaren berri.
— Zer dela eta erabaki duzu joatea? —hasi zen—. Ahaztu zaizu agindutakoa?
Zirgit egin zuen Bazarovek.
— Zer, gero?
— Ahaztu zaizu? Kimika eskola batzuk eman nahi zenizkidan.
— Zer egingo diot! Zain daukat aita; ezin naiz gehiago luzatu hemen. Gainera, Pelouze et Fremy-ren Notions générales de Chimie irakur dezakezu; liburu ona da eta argi idatzirik dago. Hortxe aurkituko duzu behar duzun guztia.
— Baina gogoan izan zuk zeuk esan didazula liburuek ezin dutela ordeztu... ahaztu zait nola adierazi zenuen, baina badakizu zer esan nahi dudan... gogoan duzu?
— Zer egingo diot! —errepikatu zuen Bazarovek.
— Zergatik joan? —esan zuen Odintsovak, ahotsa apaldurik.
Begiratu zion Bazarovek. Odintsovak besaulkiaren bizkarraldean jarri zuen burua, eta bularrean gurutzatu besoak, ukondoraino biluzik. Zurbil ageri zen gelako kriseilu bakarraren argitan, kriseilua paperezko argiaurre moztu batez bildurik baitzegoen. Soineko zuri zabalak osorik estaltzen zion gorputza bere toles leunekin; ozta-ozta ikusten zitzaizkion oin-muturrak, haiek ere gurutzaturik.
— Eta zergatik geratu? —erantzun zuen Bazarovek.
Odintsovak doi bat itzuli zuen burua.
— Nola zergatik? Ez zaude pozik nire etxean? Edo uste duzu hemen ez garela zure minez egongo?
— Ziur nago horixe gertatuko dela.
Isilik geratu zen Odintsova.
— Ez duzu bidezko hori pentsatzea. Dena dela, ez dizut sinesten. Inondik ere, ez duzu hori seriotan esan, ezinezkoa da.
Bazarovek eseririk jarraitzen zuen, mugitu gabe.
— Zergatik zaude isilik, Jevgeni Vasilitx?
— Zer esango dizut, bada? Ez du merezi inoren oroimina izatea, eta are gutxiago nirea.
— Zergatik?
— Gizon positiboa naiz, inolako xarmarik gabea. Ez dakit hitz egiten.
— Konplimendu eske ari zara, Jevgeni Vasilitx.
— Ez dut horretarako ohiturarik. Ez dakizu niri iristezina zaidala bizitzaren alde dotorea, zuk hain estimu handitan daukazun alde hori?
Odintsovak hozka egin zion sudurzapiaren mutur bati.
— Pentsa ezazu nahi duzuna, baina ni aspertu egingo naiz zu joandakoan.
— Arkadi hemen geratuko da —ohartarazi zion Bazarovek.
Odintsovak doi bat goratu zituen sorbaldak.
— Aspertu egingo naiz —errepikatu zuen.
— Benetan? Nolanahi ere, zure asperraldia ez da luzea izango.
— Zergatik uste duzu hori?
— Bada, zuk zeuk esan didazulako zure ordena hausten denean soilik aspertzen zarela. Hain zorroztasun akatsgabez antolatu duzu zeure bizitza, ezen haren barruan ezin baita lekurik egon ez asperrerako, ez tristurarako... ez ezein sentimendu goibeletarako.
— Zuk uste duzu akatsgabea naizela... hau da, hain zorroztasun handiz antolatu dudala neure bizitza?
— Bai horixe! Hona adibide bat: minutu gutxi barru hamarrak joko dute, eta aldez aurretik badakit hemendik egotziko nauzula.
— Ez, ez zaitut egotziko, Jevgeni Vasilitx. Gera zaitezke. Ireki leiho hori... itolarria dut.
Bazarovek, zutitu, eta bultza egin zion leihoari. Alderik alde zabaldu zen bultzadaren eraginez... Bazarovek ez zuen espero hain erraz irekiko zenik; bestetik, dardaraka zeuzkan eskuak. Gau iluna bare agertu zen leihoaz bestaldean, bere zeru ia beltzarekin, zuhaitzen zurrumurru apalekin eta haize zabal, garbiaren usain freskoarekin.
— Jaitsi errezelak eta eser zaitez —esan zuen Odintsovak—, zurekin hitz egin nahi dut joan baino lehen. Kontadazu zerbait zeure buruaz; inoiz ez duzu zeure buruaz hitz egiten.
— Zurekin, Anna Sergeievna, gai onuragarriez hitz egiten saiatzen naiz.
— Oso apala zara... Baina zer edo zer jakin nahi nuke zutaz, zure familiaz, zure aitaz, berarengatik utziko gaituzu eta.
«Zergatik ari da horrelakoak esaten?», pentsatu zuen Bazarovek.
— Hori guztia ez da batere interesgarria —esan zuen ozenki—, batez ere zuretzat; jende iluna gara gu...
— Eta, zure ustez, ni aristokrata naiz?
Odintsovarenganantz jaso zituen begiak Bazarovek.
— Bai —erantzun zuen, zakarregi aukeran.
Irribarre txikia egin zuen Odintsovak.
— Ikusten dudanez, azaletik soilik ezagutzen nauzu, nahiz eta ziur zauden gizabanako guztiak berdin-antzekoak direla eta ez duela merezi banaka aztertzea. Neure bizitza kontatuko dizut egunen batean... baina aurrena zeurea kontatu behar didazu zuk.
— Azaletik soilik ezagutzen zaitut, beraz —errepikatu zuen Bazarovek—. Beharbada, arrazoi duzu; beharbada, gizabanako bakoitza enigma bat da. Zu zeu, esaterako: ihes egiten diozu jendearen lagunarteari, gogaituta zaude gizarteaz, eta zeure etxera gonbidatzen dituzu ikasle bi. Hain buruargia izaki, hain ederra izaki, zergatik bizi zara herrixka batean?
— Nola? Zer esan duzu? —bota zuen, bizitasun handiz, Odintsovak—. Ni... ederra naizela?
Bekokia zimurtu zuen Bazarovek.
— Berdin dio —murduskatu zuen—, esan nahi nuen ez dudala ondo ulertzen zergatik kokatu zaren herrixka honetan.
— Ez duzu ulertzen... Hala ere, zergatikoren bat aurkituko zenion honezkero.
— Bai... nire aburuz, gehiegi mainatzen duzu zeure burua, biziki maite duzu erosotasuna, ongizatea, eta ezer gutxi axola dizu gainerako guztiak, horrexegatik zaude beti leku berean.
Irribarre txikia egin zuen Odintsovak berriro.
— Zeharo etsita zaude ez naizela gai inolako grinarik sentitzeko?
Begi-ertzetik begiratu zion Bazarovek.
— Baliteke gai izatea, baina jakinminarengatik soilik, ez beste ezerengatik.
— Benetan? Orain ulertzen dut zergatik konpontzen garen gu biok; ni bezalakoxea zara.
— Konpontzen gara... —esan zuen Bazarovek, ahots garratzez.
— Bai!... Baina ahaztuta neukan alde egin nahi duzula.
Zutik jarri zen Bazarov. Kriseiluak argi motela egiten zuen gela ilun, urrintsu, bakartian. Errezel aldika kulunkatuen artetik gauaren freskotasun narritagarria sartzen zen, haren hots misteriotsuak entzuten ziren. Odintsovak ez zuen gorputz-adar bat ere mugitzen, baina, arian-arian, zirrara ezkutu bat jabetuz zihoan haren barneaz... Kutsatu egin zion zirrara hori Bazarovi. Bat-batean jabetu zen bakarka zegoela emakume gazte eder batekin...
— Nora zoaz? —esan zion Odintsovak, astiro.
Bazarov aulkian amildu zen ezer erantzun gabe.
— Horrenbestez, izaki gupera, belaxka eta mainatutzat naukazu —jarraitu zuen Odintsovak, lehengo doinu berberaz eta begiak leihoan tinko—. Nolanahi ere, nik badakit oso dohakabea naizela.
— Zu dohakabea! Zer dela eta? Garrantzirik ematen diezu esamesa doilor horiei?
Bekozko iluna jarri zuen Odintsovak. Atsekabeturik zegoen Bazarovek horrela ulertu ziolako.
— Artegatu ere ez naute egiten esamesa horiek, Jevgeni Vasilitx, eta ez diet utziko nire gogoa asaldatzen, harroegia naiz horretarako. Dohakabea naiz... ez dudalako bizitzeko gogorik, ez dudalako bizi nahi. Sinesgogor begiratzen didazu, zera pentsatzen ari zara: «aristokrata» batek dio hori, apain-apain jantzirik, belusezko besaulki batean eseririk. Ez dut ukatuko, maite dut zuk erosotasuna deritzozun hori, eta, aldi berean, gogo urria dut bizitzeko. Nahi duzun bezala ezkon ezazu kontraesan hori. Bestetik, hori guztia erromantizismoa da zuretzat.
Bazarovek ezker-eskuin eragin zion buruari.
— Osasuntsua zara, burujabea, aberatsa; zer gehiago nahi duzu?
— Zer nahi dudan —errepikatu zuen Odintsovak, eta hasperen egin zuen—. Oso nekaturik nago, zaharra naiz; iruditzen zait oso bizitza luzea izan dudala. Bai, zaharra naiz —erantsi zuen, lepo-oihalaren ertzetik astiro tiraka bere beso biluziak estaltzeko. Topo egin zuten haren begiek Bazaroven begiekin, eta doi-doia gorritu zen—. Iraganeko oroitzapen ugari ditut: Petersburgeko bizitza, aberastasuna, txirotasuna gero, aitaren heriotza ondoren, ezkontza, atzerriko bidaia gero... oroitzapen ugari ditut, bai, baina zer oroiturik ez, eta nire aurrean, berriz, bide luze-luzea, baina jomugarik ez... Ez dut bide hori ibiltzeko gogorik.
— Horrenbesteraino zaude etsia harturik? —galdetu zuen Bazarovek.
— Ez —esan zuen Odintsovak, pausatuki—, baina ez nago gogobeterik. Agian, zerbaiti gogor atxikitzeko gai banintz...
— Maitatzeko gogoa duzu —eten zion Bazarovek—, eta ezin duzu maitatu: horixe da zure zoritxarra.
Lepo-oihalaren mahukak aztertzeari ekin zion Odintsovak.
— Ez naiz maitatzeko gai? —esan zuen.
— Antza, ez! Baina arrazoirik gabe deitu diot horri zoritxarra. Alderantziz, zer hori gertatzen zaiona da errukarria.
— Zer gertatu?
— Maitatzea.
— Eta zuk nola dakizu hori?
— Entzutez —erantzun zuen Bazarovek, haserre.
«Xarmakeriatan habil —pentsatu zuen—, aspertu egiten haiz eta, beste zereginik ezean, ni zirikatzea erabaki dun, baina ni...» Izan ere, lehertzear zeukan bihotza.
— Gainera, beharbada, zorrotzegia zara —esan zuen, gorputz osoa aurrerantz makurturik eta besaulkiko litsekin jolasean.
— Baliteke. Nire iritziz, dena ala ezer ez. Bizitza bizitzaren truke. Hartu nirea eta eman zeurea, damurik eta atzera egiterik gabe. Hori baino hoberik ez dago.
— Hara! —bota zuen Bazarovek—. Zuzena da hitzarmen hori, eta harrigarri zait nola orain arte ez duzun... nahi duzuna aurkitu.
— Eta uste duzu erraza dela nork bere burua besteri osorik ematea?
— Ez da erraza hausnarrean hasten bazara, zer etorriko geratzen bazara, zeure buruari batere baliorik ematen badiozu, hau da, zeure burua maite baduzu; hausnartu gabe, ordea, oso erraza da nork bere burua ematea.
— Baina nolatan ez maite nik neure burua? Inolako baliorik ez badut, nork behar du nire sakrifizioa?
— Hori ez da nire kontua; besteek erabaki behar dute zein den nire balioa. Nork bere burua ematen jakitean dago gakoa.
Bereizi egin zen Odintsova besaulkiaren bizkarraldetik.
— Zuri hori guztia gertatu balitzaizu bezala mintzo zara —hasi zen.
— Ez, Anna Sergeivna, zuk badakizu niri bost axola didala horrek guztiak.
— Baina gai zinateke zeure burua emateko?
— Ez dakit, ez dut harroputz agertu nahi.
Odintsovak ez zuen ezer esan, eta Bazarov isilik geratu zen. Pianoaren doinua iritsi zitzaien egongelatik.
— Berandu ari da Katia pianoa jotzen —ohartarazi zuen Odintsovak.
Zutik jarri zen Bazarov.
— Bai, berandu da, lo egiteko ordua duzu.
— Egon apur batean; norako presa duzu? Gauza bat esan behar dizut.
— Zer?
— Egon —xuxurlatu zion Odintsovak.
Bazarovengan josi zituen begiak; bazirudien arretaz aztertzen ari zela.
Bazarov gelan batera eta bestera ibili zen puska batean; gero, ustekabean Odintsovarengana hurbildu, arrapaladan «agur» esan, ia garrasi eragiterainoko indarrez eskua estutu, eta gelatik irten zen. Odintsova, hatzak bildu, ezpainetara eraman, eta puzka hasi zitzaien, eta bat-batean, adorez gainezka besaulkitik jaiki, eta atera abiatu zen urrats lasterrez, Bazarov itzularazi nahi balu bezala... Neskamea sartu zen gelan, zilarrezko erretilu batean pegar bat zekarrela. Odintsova, gelditu, neskameari alde egiteko agindu, eta berriro eseri zen, eta hausnarrean hasi zen berriro. Askatu egin zitzaion txirikorda, eta sorbaldetara erori suge beltz baten antzera. Kriseilua luzaz egon zen pizturik Anna Sergeievnaren gelan, eta bera luzaz egon zen geldi-geldirik, noizean behin soilik atzamarrak besoetatik igaroz, dar-dar txikiak egiten baitzituzten gaueko hotzaren eraginez.
Bazarov bi ordu geroago itzuli zen bere logelara, botak ihintzez heze, txima-jario eta goibel. Idazmahaiaren aurrean eseririk aurkitu zuen Arkadi, liburu bat eskuetan, jaka goraino loturik.
— Oraindik ez haiz oheratu? —esan zuen, haserre-antzean.
— Luze egon haiz gaur Anna Sergeievnarekin —esan zion Arkadik, galderari erantzun gabe.
— Bai, berarekin egon nauk hi Katerina Sergeievnarekin pianoa jotzen egon haizen denbora guztian.
— Nik ez diat jo... —hasi zen Arkadi, eta isildu egin zen. Malkoak begietara zetozkiola nabaritu zuen, eta ez zuen negarrez hasi nahi bere adiskide isekariaren aurrean.
XVIII
Biharamunean, Odintsova tea hartzera agertu zenerako, Bazarovek denbora luzea zeraman bere kikararen gainean makurturik, eta bat-batean begiratu zion... Berarenganantz jiratu zen Odintsova, bultzatu balu bezala, eta Bazarovi iruditu zitzaion aurpegia apur bat zurbildu zitzaiola gauean. Odintsova laster joan zen bere gelara, eta ez zen itzuli bazkaltzeko ordua arte. Eguraldia euritsu zegoen goizetik, ezin zen paseatzera joan. Egongelan elkartu ziren etxeko bizilagun guztiak. Arkadi, aldizkari baten azken zenbakia hartu, eta irakurtzen hasi zen. Printzesak, ohi zuenez, aurrena harridura azaldu zuen aurpegian, Arkadi itsuskeriaren bat egiteko asmoan balebil bezala, eta gero gorrotoz begiratu zion, baina Arkadik ez zion arretarik jarri.
— Jevgeni Vasilitx —esan zuen Anna Sergeievnak—, zatoz nirekin... Gauza bat galdetu nahi dizut... Eskuliburu bat aipatu zenidan atzo...
Zutik jarri, eta atera abiatu zen. Printzesak ingurura begiratu zuen, eta aurpegian igarri zitzaion honelako zerbait esan nahi zuela: «Ikus ezazue, ikus ezazue zein harriturik nagoen!»; eta berriro josi zituen begiak Arkadirengan, baina Arkadik ahotsa goratu zuen, eta, Katiarekin begirada bat trukaturik, haren aldamenean eseririk baitzegoen, irakurtzen jarraitu zuen.
Odintsova urrats lasterrez joan zen bere langelara. Bazarov bizkor zihoan haren atzetik, begiak altxatu gabe eta belarria adi beraren aurrean mugitzen zen sedazko soinekoaren firfira eta zurrumurru arinari. Odintsova aurreko eguneko besaulki berean amildu zen, eta Bazarovek bezperako leku berbera hartu zuen.
— Nola du izenburua liburu horrek? —ekin zion Odintsovak, isilune labur baten ondoren.
— Pelouze et Fremy, Notions générales... —erantzun zuen Bazarovek—. Baina Ganot ere gomendatu ahal dizut, Traité élémentaire de physique expérimentale. Obra horretako irudiak argiagoak dira, eta, oro har, eskuliburu hori...
Besoa luzatu zuen Odintsovak.
— Barkatu, Jevgeni Vasilitx, baina ez dizut hona deitu eskuliburuez hitz egiteko. Berriro ekin nahi diot atzoko elkarrizketari. Hain ustekabean joan zinen... Ez zara aspertuko?
— Zure esanera naukazu, Anna Sergeievna. Baina zertaz hitz egin genuen atzo?
Odintsovak begi-ertzetik begiratu zion Bazarovi.
— Oker ez banago, zorionaz jardun genuen. Neure buruaz hitz egin nizun. Eta, «zorion» hitza ahotan hartu dudanez, esadazu zergatik, are gustura gaudenean ere, musikaz, gau-jai on batez edo jende atseginarekiko solasaldiaz gozatzen, esaterako, zergatik duen horrek guztiak hor nonbait existitzen den halako zorion mugagabe baten antza, eta ez benetako zorionarena, hau da, guk sentitzen dugun zorion horrena. Zergatik? Ala zuk ez duzu inoiz horren antzekorik sentitu?
— Badakizu zer dioen esaera zaharrak: «Gu non, hobeto beste edonon» —ihardetsi zuen Bazarovek—; gainera, atzo zuk zeuk esan zenuen ez zaudela gogobeterik. Nik, ordea, sekula ez dut horrelako gogoetarik egiten.
— Barregarri deritzezu, ala?
— Ez, baina ez zait horrelakorik bururatzen.
— Benetan? Badakizu izugarri gustatuko litzaidakeela jakitea zertan pentsatzen duzun zuk?
— Zer? Ez dizut ulertzen.
— Entzun, aspaldi da azalpenak eskatu nahi nizkizula. Ez dizut esan behar, zerorrek ondo dakizu eta, ez zarela gizon arrunta; gaztea zara oraindik, bizitza osoa daukazu aurrean. Zertarako prestatzen ari zara? Nolako etorkizuna espero duzu? Esan nahi dut, zein helburu lortu nahi duzu?, nora zoaz?, zer darabilzu gogoan? Hitz batean, nor zara?, zer zara?
— Harritu egiten nauzu, Anna Sergeievna. Badakizu natur zientziak ikasten nabilela, eta nor naizen...
— Izan ere, nor zara?
— Dagoeneko jakinarazi dizut herriko sendagile izango naizela.
Ezinegonezko keinu bat egin zuen Anna Sergeievnak.
— Zergatik diozu hori? Zerorrek ere ez duzu sinesten. Arkadik erantzun liezadake horrela, baina zuk ez.
— Arkadiri dagokionez...
— Ez jarraitu! Nolatan liteke zu gogobeterik geratzea hain lanbide xumearekin? Gainera, beti ari zara esaten medikuntza ez dela existitzen zuretzat. Herriko sendagile zu, zaren bezalako buruiritzia! Niregandik libratzeko erantzuten didazu horrela, ez baituzu inolako konfiantzarik niregan. Bada, jakin ezazu, Jevgeni Vasilitx, gai nintzatekeela zu ulertzeko: ni ere behartsua eta buruiritzia izana naiz, zu bezala; beharbada, zuk pairatu dituzun neke berberak pairatu ditut nik.
— Oso ondo dago hori guztia, Anna Sergeievna, baina barkatuko didazu... ez naiz neure iritziak jendaurrean agertu zale, eta hain alde handia dago gu bion artean...
— Nolako aldea? Berriro esango didazu aristokrata naizela? Aski da, Jevgeni Vasilitx; uste dut dagoeneko frogatu dizudala...
— Eta, gainera —eten zion Bazarovek—, zertarako hitz egin eta pentsatu etorkizunaz, gehienetan ez baitago gure esku? Zer edo zer egiteko abagunea sortzen bada, ederto, eta sortzen ez bada, gutxienez pozik egongo zara ez zarelako aldez aurreko berriketa alferretan aritu.
— Berriketa deitzen diozu lagunarteko solasari... Ala, beharbada, emakumezko naizenez, ez naukazu zure uste onaren duintzat? Emakume guztiok arbuiatzen gaituzu!
— Zu ez zaitut arbuiatzen, Anna Sergeievna, badakizu hori.
— Ez, nik ez dakit ezer... baina bego horretan: ulertzen dut zure etorkizuneko lanbideaz hitz egiteko gogorik eza; baina orain zure baitan gertatzen dena, aldiz...
— Gertatu! —errepikatu zuen Bazarovek—. Estatu edo gizarte bat banintz bezala ari zara! Dena dela, hori ez da batere interesgarria; eta, bestetik, gizabanakoak beti aldarrikatu ahal du beraren baitan «gertatzen» den guztia?
— Nik behintzat ez dut ulertzen zergatik ezin den adierazi norberak arima barruan daraman guztia.
— Zuk ahal duzu? —galdetu zuen Bazarovek.
— Bai, ahal dut —erantzun zuen Anna Sergeievnak, une batez zalantzan egon ondoren.
Burua makurtu zuen Bazarovek.
— Nik baino zori hobea duzu.
Jakinminez begiratu zion Anna Sergeievnak.
— Nahi duzun bezala —jarraitu zuen—, niri, hala ere, zerbaitek esaten dit arrazoiren batengatik elkartu garela, adiskide onak izango garela. Ziur nago azkenean desagertu egingo dela zure larritasun hori, zure, nolabait esatearren, zuhurtasun hori.
— Larritasuna sumatu duzu niregan?... nola esan duzu?... zuhurtasuna?
— Bai.
Bazarov zutitu eta leihora hurbildu zen.
— Eta larritasun horren arrazoia jakin nahi zenuke?, nire baitan zer gertatzen den jakin nahi zenuke?
— Bai —errepikatu zuen Odintsovak, artean ulertzen ez zuen izu halako batez.
— Ez zara haserretuko?
— Ez.
— Ez? —Bazarov hari bizkarra emanik zegoen—. Orduan, jakin ezazu maite zaitudala, ergel baten antzera, ero legez... Horra zer lortu duzun.
Odintsovak aurrerantz luzatu zituen bi besoak, eta Bazarovek leihoko beiraren kontra jarri zuen bekokia. Arnasestuka zegoen; nabarmenki dardaraka zeukan gorputz osoa. Harena ez zen, hala ere, gazteengan herabetasunak eragiten duen dardara hori, haren barrenaz jabetu zena ez zen aurreneko maitasun-aitorpenaren ikara gozo hori: grina zen barruan zeukana, grina bizi eta bortitza, amorruaren antzekoa, eta, beharbada, haren kidea... Odintsovak beldurra eta errukia sentitu zituen aldi berean.
— Jevgeni Vasilitx... —esan zuen, eta nahi gabeko samurtasun bat aditu zen haren ahotsean.
Bazarovek, Odintsovarenganantz bizkor jiratu, bertan irentsi nahi balu bezala begiratu, eta, bi eskuetatik heldurik, bere bularraren kontra estutu zuen bat-batean.
Odintsova ez zen behingoan askatu Bazaroven besarkadatik, baina lipar bat geroago berarengandik urrun zegoen gelako bazter batean, eta handik begiratzen zion. Harengana oldartu zen Bazarov...
— Ez nauzu ulertu —xuxurlatu zuen Odintsovak, bat-bateko izuz. Nonbait, Bazarovek beste urrats bat egin balu, garrasika hasiko zen... Bazarovek, ezpainak hozkatu, eta alde egin zuen.
Ordu erdi geroago, neskameak Bazaroven ohar bat eman zion Anna Sergeievnari; lerro bakarra zeukan: «Gaur bertan joan behar dut ala bihar arte gera naiteke?».
«Zergatik joan? Nik ez zaitut ulertzen eta zuk ez nauzu ulertu», erantzun zion Anna Sergeievnak, eta bere artean esan: «Neure burua ere ez ninan ulertzen».
Anna Sergeievna ez zen azaldu bazkaltzeko ordua arte; aurrera-atzera zebilen bere gelan, eskuak atzean uztarturik, noizean behin leihoaren edo ispiluaren aurrean geldituz, eta astiro igarotzen zuen eskuzapia lepotik, orban kiskalgarri bat zeukala iruditzen baitzitzaion. Bere buruari galdetzen zion zerk bultzatu ote zuen Bazaroven egia-aitorpena «lortzera», hark esan zuen bezala, eta ea lehenagotik ez ote zuen berak zer edo zer susmatu... «Nirea dun errua —zioen ozenki—, baina ezin ninan igarri horrelakorik gertatuko zenik.» Pentsakor geratu eta gorri jartzen zen gogoratzen zuenean nolako pizti aurpegia zuen Bazarovek berarengana oldartu zenean.
«Ala...?», esan zuen bat-batean, eta gelditu egin zen, eta kizkurrak inarrosi zituen... Bere irudia ikusi zuen ispiluan; begitandu zitzaion ezen bere buru atzeraka jarriak eta begi zein ezpain erdi ireki erdi itxietako irribarre enigmatikoak are berari ere asaldagarri zitzaion zerbait adierazten ziotela une horretan...
«Ez —erabaki zuen azkenean—, batek zekin nola amaituko litzatekeen hori, gauza horiek ez ditun txantxetan hartzekoak; nolanahi ere, lasaitasuna baino ezer hoberik ez zegon munduan.»
Ez zuen galdu lasaitasuna; baina goibeldu egin zen, eta behin malkoak isuri ere egin zituen, zergatik ez zekiela, baina mindurik zegoelako ez behintzat. Ez zen iraindurik sentitzen: errudun sentitzen zen beste ezer baino gehiago. Askotariko sentimendu lausoek eraginik, bizitza laburtuz zihoakiolako kontzientziak eta gauza berrien desirak bultzaturik, muga jakin bateraino iritsi zen, atzera begiratu zuen, eta han ikusi zuena ez zen amildegia, ezereza baizik... edo galbidea.
XIX
Odintsovak bere burua menderatzen zuen beti, aurreiritzi guztien gainetik egon ohi zen, baina, hala eta guztiz ere, urduri zegoen bazkalorduan jangelara agertu zenean. Osterantzean, nahikoa ondo joan zen bazkaria. Porfiri Platonitx bertaratu zen, eta hainbat istorio kontatu zituen; hiritik itzuli berria zen. Besteak beste esan zuen ezen Burdalu gobernadoreak ezproiak eramateko agindu ziela mandatu berezietarako zituen funtzionario guztiei, denborarik gal ez zezaten nonbaitera zaldi gainean bidaltzen bazituen. Arkadi ahapeka mintzatzen zen Katiarekin, eta, diplomatikoki, atsegin ematen zion printzesari. Bazarov, goibel, isiltasunean tematzen zen. Odintsovak pare bat aldiz begiratu zion aurpegira —nabarmenki, ez itzalgaizka—; zorrotz eta gozakaitz kausitu zuen, begiak apal, destainazko erabakitasun baten aztarna hazpegi guztietan, eta pentsatu zuen: «Ez... ez... ez...». Bazkalostean, beste guztiekin joan zen lorategira, eta, Bazarovek berarekin hitz egiteko gogoa erakusten zuela ikusirik, taldetik urrats batzuk urrundu eta gelditu egin zen. Hurbildu zitzaion Bazarov, baina ez zituen begiak jaso, eta ahots mehez esan zion:
— Barkamena eskatu nahi dizut, Anna Sergeievna. Inondik ere, sumindurik egon behar duzu nirekin.
— Ez, ez naiz haserretu zurekin, Jevgeni Vasilitx —erantzun zuen Odintsovak—, baina atsekabeturik nago.
— Are okerragoa da hori. Nolanahi ere, zigor latza jaso dut jadanik. Ergel baten pare geratu naiz, horretan behintzat bat etorriko zara nirekin. Idatzi didazu: zergatik joan? Baina ezin naiz geratu, eta, gainera, ez dut nahi. Bihar ez naiz hemen izango.
— Jevgeni Vasilitx, zergatik...
— Zergatik joango naizen?
— Ez, ez nuen hori esan nahi.
— Ez gaitezen lehengora itzuli, Anna Sergeievna... dena dela, goizago edo beranduago, gertatu dena gertatuko zen ezinbestean. Alde egin beharra daukat, benetan. Hemen geraraz nintzakeen baldintza bat bakarra bururatzen zait; baina baldintza hori ez da sekula beteko. Izan ere, zuk, eta barkatu nire ausarkeria, ez nauzu maite eta ez nauzu inoiz maitatuko, ez da hala?
Bazaroven begiek lipar batez distiratu zuten bekain ilunen azpian.
Anna Sergeievnak ez zion ezer erantzun. «Beldur zionat gizon honi», pentsatu zuen une batez.
— Agur —esan zuen Bazarovek, pentsamendua igarri balio bezala, eta etxera abiatu zen.
Anna Sergeievna astiro eta isilik joan zen haren atzetik; deitu Katiari, eta besotik heldu zion. Ilundu arte ez zen ahizparengandik aldendu. Ez zuen kartetan jokatu, eta gero eta barre gehiago egiten zuen, nahiz eta hori ez zetorren inondik inora bat haren aurpegi zurbildu eta larrituarekin. Arkadik, harriturik, Odintsova zelatatzen zuen denbora guztian, gazteek zelatatu ohi duten bezala, hau da, behin eta berriro bere buruari galdetuz: zer esan nahi ote du horrek? Bazarov bere gelan itxi zen; hala ere, itzuli egin zen tearen orduan. Anna Sergeievnak hitz gozoren bat esan nahi zion, baina ez zekien nola hasi...
Ustekabeko gertaera batek atera zuen kinka horretatik: otseinburuak jakinarazi zuen Sitnikov iritsia zela.
Zaila da hitzez adieraztea nolako zalapartaz sartu zen aurrerazale gaztea gelan. Berez mutiria izaki, ez bat eta ez bi erabaki zuen ozta-ozta ezagutzen zuen eta bere etxera joateko gonbitik inoiz egiten ez zion emakume baten herrixkara joatea, hain buruargi eta hurkotzat zeuzkan lagun bi han zirela jakinik, baina, bertaratu orduko, hezur-muinetaraino kikildu zen eta, aldez aurretik buruz ikasiak zituen desenkusak eta konplimenduak esan ordez, halako zozokeria bat murduskatu zuen, alegia, Evdoksia Kukshinak Anna Sergeievnaren osasunaz galdetzera bidali zuela eta Arkadi Nikolaievitxek ere lausengurik handienez hitz egiten ziola beti berari buruz... Horra iritsirik, hainbesteraino trabatu eta nahasi zen, ezen bere kapelaren gainean eseri baitzen. Hala ere, inork gelatik egotzi ez eta gainera Anna Sergeievnak izeba eta ahizpa aurkeztu zizkionez, berehala zuzpertu, eta lasai asko hasi zen berriketan. Sarritan, arruntasunaren agerpena onuragarri gertatzen da bizitzan: zoliegi gozaturiko hariak ematzen ditu, harrotasuna zein buru-ukatzea apaltzen ditu, sentimendu horiek ahaide hurbil dituela gogoraraziz. Sitnikov heldu zenetik, kamutsago bilakatu zen dena, hutsalago, eta arruntago; asko afaldu zuten denek eta ohi baino ordu erdi lehenago joan ziren lotara.
— Orain nik errepikatu ahal diat hiri —esan zion, ohean etzanik, Arkadik Bazarovi, adiskideak ere arropak erantziak zituela— hik behin esan hidana: «Zergatik hago hain triste? Egiteko sakraturen bat bete duk, ala?».
Azken aldion halako burlatasun itxuraz adiskidetsu bat sortua zen bi gazteen artean, eta hori ezkutuko nahigabearen edo isileko goganbeharraren aztarna izaten da beti.
— Bihar aitarenera joango nauk —esan zuen Bazarovek.
Arkadi, ohean agondu, eta ukondoan bermatu zen. Harritu eta, zergatik ez zekiela, poztu ere egin zen.
— Ah! —esan zuen—. Eta horregatik hago triste?
Aharrausi egin zuen Bazarovek.
— Zahartzen haizenean, asko jakingo duk.
— Eta Anna Sergeievna? —jarraitu zuen Arkadik.
— Zer gertatzen da Anna Sergeievnarekin?
— Esan nahi diat ea utzi hauen.
— Ez ninduan haren alokairuko.
Pentsakor geratu zen Arkadi, eta Bazarovek, berriz, ohean etzan eta horma aldera jiratu zuen burua.
Minutu batzuk eman zituzten isilik.
— Jevgeni! —egin zuen oihu, bat-batean, Arkadik.
— Zer?
— Ni ere bihar joango nauk, hirekin.
Bazarovek ez zuen ezer erantzun.
— Neure etxera, baina —jarraitu zuen Arkadik—. Elkarrekin joango gaituk Khokhlovski herrixkaraino, eta han zaldiak aldatuko dituk Fedot-enean. Gustatuko litzaidakek hire gurasoak ezagutzea, baina beldur nauk ez ote nintzatekeen eragozpen izango hala haientzat nola hiretzat ere. Gero berriro etorriko haiz gurera?
— Han utzi ditiat neure gauzak —ihardetsi zuen Bazarovek, jiratu gabe.
«Zer dela eta ez dit galdetzen zergatik joango naizen, eta bera bezain ustekabean?», pentsatu zuen Arkadik. «Izan ere, zergatik joango naiz ni eta zergatik joango da bera?», jarraitu zuen hausnartzen. Ezin izan zion taxuzko erantzunik eman bere galderari, eta halako garraztasun batez bete zitzaion bihotza. Sumatzen zuen zaila gertatuko zitzaiola etxe hura uztea, hain zegoen hango bizimodura ohiturik; baina, nola edo hala, bitxia litzateke han bakarrik geratzea. «Zerbait gertatu duk haien artean —esan zuen bere kolkorako—, zertarako ibiliko naiz Odintsovaren inguruan Bazarov joandakoan? Behin betiko gogaituko diat; azken aukera galduko diat.» Anna Sergeievna irudikatzeari ekin zion; gero, apurka-apurka, beste hazpegi batzuk agertzen hasi zitzaizkion alargun gaztearen aurpegi ederretik zehar.
«Errukarria Katia!», xuxurlatu zion Arkadik bururdiari, ordurako malko batez bustia zuela... Bat-batean, ilea inarrosi, eta ozenki esan zuen:
— Zer arraio dela eta etorri da hona Sitnikov ergel hori?
Bazarov, aurrena ohean bihurritu, eta honela mintzatu zen gero:
— Ikusten dudanez, are ergelagoa haiz hi, adiskidea. Ezinbestekoak ditiagu Sitnikovak. Nik, ea ulertzen duan hori, horrelako inozoak behar ditiat. Izan ere, zeregin arruntak ez dituk jainkoentzat!
«Hara! —egin zuen Arkadik bere artean, eta orduan soilik zabaldu zen beraren aurrean, unetxo labur batez, Bazaroven handiuste guztiaren amildegi hondogabea—. Beraz, hi eta biok jainkoak gara? Edo, zehatzago esanda, hi jainkoa haiz, eta ni ergela ote?»
— Bai —errepikatu zuen Bazarovek, goibel—, hi are ergelagoa haiz.
Biharamunean, Odintsovak ez zuen harridura handirik erakutsi Arkadik esan zionean Bazarovekin batera joango zela; gogo-barreiatua eta nekatua zirudien. Katiak isilik eta serio begiratu zion Arkadiri; printzesak gurutzearen seinalea egin zuen sorbalda-oihalaren azpian, Arkadik nahitaez atzemateko moduan; Sitnikov, ordea, zeharo asaldatu zen. Gosaltzera jaitsi berria zen jantzi dotore baina ez eslavofilo batekin; aurreko egunean txunditurik utzi zuen izendatu zioten morroia aldean ekarritako arropa zuriaren ugariarekin, eta orain bertan behera utziko zuten adiskideek! Urrats labur-laster batzuk egin zituen batera eta bestera, bihurritu egin zen baso-ertzean esetsiriko erbiaren antzera, eta, ustekabean, ia izuz, ia oihuka esan zuen berak ere joateko asmoa zuela. Odintsovak ez zuen gerarazteko ahaleginik egin.
— Oso kalesa egokia daukat —gaineratu zuen gazte dohakabeak, Arkadiri zuzendurik—, zu nirekin etor zaitezke, eta Jevgeni Vasilitxek zure tarantasa har dezake, erosoago joango da horrela.
— Ez, eskerrik asko, zuk beste bide bat hartu behar duzu, eta nire etxea urrun dago.
— Berdin dio, berdin dio; denbora asko daukat eta, gainera, zereginak ditut inguru haietan.
— Zergak kobratzea, agian? —galdetu zuen Arkadik, gehiegizko destainaz.
Baina Sitnikovek, ohiz bestera, ez zuen barrerik egin, hain zegoen etsiak harturik.
— Nire kalesa ezin erosoagoa da, benetan —murduskatu zuen—, eta denontzako lekua egongo da.
— Ez atsekabetu mesié Sitnikov ezezko batekin —esan zuen Anna Sergeievnak...
Arkadik, begiratu, eta buru-makurtu adierazkorra egin zion.
Gosaldu ondoren abiatu ziren gonbidatuak. Agurtzeko tenorean, Odintsovak eskua luzatu zion Bazarovi, eta esan:
— Berriro ikusiko dugu elkar, bai?
— Zuk agintzen duzun bezala —erantzun zuen Bazarovek.
— Orduan, elkar ikusiko dugu.
Arkadi lehena irten zen ataurrera; Sitnikoven kalesan sartu zen. Otseinburuak adeitasunez lagundu zion igotzen, baina berak atseginez emango ziokeen muturreko bat edo hantxe hasiko zatekeen negarrez. Bazarovek leku hartu zuen tarantasean. Khokhlovski herrixkara iritsirik, Arkadi zain gelditu zen Fedot ostalariak zaldiak uztartzen zituen bitartean, eta, tarantasera hurbildurik, garai bateko irribarreaz esan zion Bazarovi:
— Jevgeni, eraman nazak hirekin; hire etxera joan nahi diat.
— Igo hadi —esan zuen, hortz artean, Bazarovek.
Sitnikov astiro zebilen bere zalgurdiko gurpilen inguruan, bizitasunez txistuka, eta aho zabalik geratu zen hitz haiek entzun zituenean; baina Arkadik, lasai asko bere puskak kalesatik atera, Bazaroven aldamenean eseri, eta, bidelagun ohiari gizalegezko buru-makurtua eginik, oihuka esan zuen: «Aurrera!». Tarantasa abian jarri, eta berehala galdu zen ikusmenetik... Sitnikovek, erabat nahasirik, bere kotxezainari begiratu zion, baina gizona zigorrarekin jolasean ari zen laguntza-zaldiaren buztanaren gainean. Orduan, Sitnikov, jauzi batez kalesara igo, eta orroka esan zien une horretan haren aldamenetik igaro ziren bi mujiki: «Jantzi kapela, kaikuok!»; eta geldiro joan zen hirira. Oso berandu iritsi zen, eta biharamunean, Kukshinarenean, bereak eta bi esan zituen bi «harroputz nazkagarri eta maneragabe» haien kontra.
Tarantasean Bazaroven aldamenean eseri zenean, Arkadik gogor estutu zion eskua eta denbora luzean ez zuen hitzik esan. Antza, Bazarovek ulertu eta aintzat hartu zituen hala esku-estutzea nola isiltasuna ere. Bart ez zuen begirik bildu eta ez zuen erre, eta baziren egun batzuk ezer gutxi jaten zuela. Haren soslai argaldua goibel eta zakar ageri zen kapela ondo sartuaren azpian.
— Aizak, adiskidea —esan zuen azkenean—, eman zigarro bat... Eta, mesedez, begiratu ea hori daudakan mihia.
— Bai, hori daukak —erantzun zuen Arkadik.
— Banengoan ni... ez zioat gusturik hartzen zigarroari. Hondaturik zegok makina.
— Izan ere, aldatu egin haiz azken bolada honetan —ohartarazi zion Arkadik.
— Hori ez duk kezkatzekoa! Zuzpertuko gaituk! Gauza bat bakarrik zaidak gogaikarri: nire ama hain duk errukiorra, ezen min itzela hartzen baitu semea loditzen ez bada eta egunean hamar aldiz jaten ez badu. Aita bestelakoa duk, denetarik ikusi dik mundu honetan, gosea eta asea ezagutu ditik. Ez, ezin diat erre —gaineratu zuen, eta bideko hautsera jaurti zuen zigarroa.
— Hogeita bost versta zeudek hemendik hire etxera, ezta? —galdetu zuen Arkadik.
— Hogeita bost, bai. Baina hobe duk askojakin horri galdetu.
Atzamarraz seinalatu zuen gida-aulkian eseririk zihoan mujika, Fedoten behargina bera. Baina askojakinak bere herriko hizkeraren ukitu nabarmenez erantzun zuen ez zekiela, han inork ez zituela verstak neurtu, eta troikaren erdiko zaldiari errieta egiten jarraitu zuen, «buruaz ostikoka ari zelako», hau da, burua alde batera eta bestera mugitzen zuelako.
— Irakasbide ederra, nire adiskide gazte hori —hasi zen Bazarov—, erakutsi oneko adibidea, alajaina! Egundoko ergeltasuna gurea, mila deabru! Gizabanakoak hari mehe batetik zintzilik zeukak bizia, amildegia unean-unean zabal daitekek haren azpian, eta, hala ere, denetariko eragozpenak asmatzen ditik, alferrik galtzen dik bizitza.
— Zer adierazi nahi duk horrekin? —galdetu zuen Arkadik.
— Ez diat ezer adierazi nahi, argi eta garbi zioat gure jokabidea ezinago burugabea izan dela. Begien bistan zegok hori! Nolanahi ere, klinikan nenbilenean, gauza batez ohartu ninduan: bere oinazearen kontra sumintzen denak beti garaitzen dik mina.
— Ez diat ondo ulertzen —esan zuen Arkadik—; nire ustez, hik ez duk zertaz kexaturik.
— Bada, ondo ulertu ez duanez, zera esango diat: nire iritziz, hobe duk bidean harri txikitzen jardutea, emakume bati are atzarmar-punta batez ere jabetzen uztea baino. Hori guztia... —Bazarov «erromantizismo» bere hitz kuttuna esateko zorian egon zen, baina horretarako gogoari eutsi eta honela jarraitu zuen—: ergelkeria hutsa duk. Orain ez didak sinetsiko, baina hona zer diodan: denboralditxo batez emakumezkoen lagunartean bizitzea egokitu zaiguk, eta atsegingarria izan duk guretzat; baina lagunarte hori uztea egun sargori batean ur hotzetan bainatzearen pareko gertatu zaiguk. Gizonezkoak ez dik astirik horrelako huskerietan ibiltzeko; gizonezkoak basa behar dik izan, zuhur-hitz espainiar bikain batek dioen bezala. Hik baduk emazterik, azkar usteko horrek? —gaineratu zuen, gida-aulkian eseririk zihoan mujikari zuzendurik.
Mujikak bere aurpegi zapal begilaburra erakutsi zien bi adiskideei.
— Emazterik? Bai horixe. Nolatan ez izan emazterik?
— Eta jo egiten duk?
— Emaztea? Batzuetan bai, batzuetan ez. Guk ez dugu arrazoirik gabe jotzen.
— Ederto. Eta berak hi jotzen hau?
Mujikak hedeei eragin zien.
— Horrelakorik esatea ere, jauna! Adarra jotzeko gogoa duzu?...
Nabari zitzaion mindurik zegoela.
— Entzun duk, Arkadi Nikolaievitx? Gu, ordea, jo gaitiztek..., horra zer esan nahi duen ikasia izateak.
Arkadik gogoz bestera barre egin zuen; Bazarovek, berriz, alde batera jiratu, eta bide osoan ez zuen berriro zabaldu ahoa.
Hogeita bost verstak berrogeita hamar iruditu zitzaizkion Arkadiri. Baina, azkenean, Bazaroven gurasoak bizi ziren herrixka agertu zen muino bateko aldapa leunean. Herrixkaren alboan, urkidi gazte batean, jauretxe txiki bat ageri zen, lastozko teilatuarekin. Lehen izbako atean bi mujik zeuden, txanoak jantzirik eta elkarri irainka. «Zerria galanta hi —ziotson batak besteari—, urde zikina alaena!» «Eta sorgin hutsa hire emaztea!», erantzun zion besteak.
— Horko bi horien jokabidearen berezkotasunetik eta hizketamoduaren bizitasunetik aterako huenez —ohartarazi zion Bazarovek Arkadiri—, nire aitaren mujikak ez zeudek zapalduegi. Baina, horra, aita bera irten duk etxeko atarira. Inondik ere, troikaren kanpaitxoa entzun dik. Bera duk, bai, bera duk, segituan antzeman zioat. Ene, baina nola urdindu zaion ilea gizajoari!
XX
Bazarovek burua atera zuen tarantaseko leihotik; Arkadik, adiskidearen bizkarraren atzetik lepoa luzatu, eta gizon garai argal bat ikusi zuen jauretxeko atarian, txima-nahasia eta sudur kako zorrotzekoa, lotu gabeko militar-jaka zahar batez jantzia. Zutik zegoen, hankak zabalik, pipa luze bat erretzen eta begiak txiloturik eguzkitik babesteko.
Gelditu egin ziren zaldiak.
— Itzuli haiz azkenean —esan zuen Bazaroven aitak, erretzeari utzi gabe, nahiz eta txibukia dardaraka ari zitzaion atzamarren artean—. Baina jaitsi, jaitsi kotxetik, hator nire besoetara.
Semea besarkatzen hasi zen... «Jeniusha, Jeniusha», entzun zen emakume baten ahots dardaratsua. Alderik alde ireki zen atea, eta adineko emakume mozkote bat agertu zen atalasean, kofia zuri batez eta atorra ñabar labur batez jantzirik. Aieneka hasi, aldaro egin, eta lurrera eroriko zen Bazarovek eutsi ez balio. Bertantxe uztartu zituen bere beso lodiak semearen lepoaren inguruan, haren bularraren kontra jarri zuen burua, eta isilik geratu zen dena. Amaren zotin etenak besterik ez zen entzuten.
Bazarov zaharrak sakon hartzen zuen arnasa, begiak lehen baino are txilotuago.
— Ea, aski da, aski da, Arisha! —hasi zen, Arkadirekin begirada bat trukaturik, gaztea geldirik baitzegoen tarantasaren alboan, eta, bitartean, mujika ere atzerantz jiratu zen bere jarlekuan—. Ez dugu horrelakorik behar! Utziozu negar egiteari, mesedez.
— Ai, Vasili Ivanitx —esan zuen, ahots estuz, andre zaharrak—, aspaldian ez nuen ikusten nire seme laztana, nire Jeniushenka maitea... —eta, besoak lasaitu gabe, bere aurpegi zimurtu, hunkitu eta malkoz bustia Bazarovengandik bereizi, begi zoriontsu eta alaiz begiratu, eta berriro estutu zen haren kontra.
— Bai, jakina, naturala da hori guztia —esan zuen Vasili Ivanitxek—, baina hobe etxera sartzen bagara. Jevgenik gonbidatu bat ekarri du. Barkatu —gaineratu zuen, Arkadirenganantz jiraturik eta oinarekin takateko arina joz—, badakizu, emakumezkoen ahultasuna, amaren bihotza...
Berak ere dardaraka zeuzkan ezpainak eta bekainak, eta ikaraz kokotsa... baina, nabari zitzaionez, bere burua menderatu nahi zuen, eta ia axolagabe agertu. Buru-makurtua egin zuen Arkadik.
— Bai, amatxo, goazen barrura —esan zuen Bazarovek, eta etxera eraman zuen bere ama zahar ahuldua. Besaulki eroso batean eseri zuen; berriro ere aita arrapaladan besarkatu, eta Arkadi aurkeztu zion.
— Zinez pozten nau zu ezagutuak —esan zuen Vasili Ivanovitxek—, baina barkabera izateko eskatu behar dizut: gure etxean oso xumea da dena, armadakoaren tankerako bizimodua daramagu. Arina Vlasievna, lasai zaitez, arren, ez izan hain txepela! Gaitzetsi egingo zaitu gure gonbidatuak.
— Jauna —esan zuen, malko artean, andre zaharrak—, ez dut zure izena eta patronimikoa jakiteko ohorea...
— Arkadi Nikolaievitx —xuxurlatu zion, seriotasunez, Vasili Ivanovitxek belarrira.
— Barkatu hain tuntuna izatea. —Zintz egin zuen andre zaharrak, eta, buruari ezker-eskuin eraginez, ardura handiz xukatu zuen begi bat eta gero bestea—. Barkatu. Uste nuen nire seme ku... u... u... ttuna berriro ikusi gabe hilko nintzela.
— Bada, berriro ikusi duzu —eten zion Vasili Ivanovitxek—. Taniushka —esan zion gero hamahiru urte inguruko neskato bati, zeinak, oinutsik eta kotoizko soineko gorribizi batez jantzirik, lotsaz begiratzen baitzuen atearen beste aldetik—, ekarri etxekoandreari edalontzi bete ur, erretilu batean, entzun dun? Eta zuek, jaunok, plazer baduzue —gaineratu zuen, moda zaharreko umore halako batez—, zatozte gerlari zahar erretiratu honen langelara.
— Utzi beste besarkadatxo bat ematen, Jeniushetxka —esan zuen, zinkurinka, Arina Vlasievnak. Haren aldera makurtu zen Bazarov—. Nola edertu haizen!
— Ez dakit edertu den ala ez —ohartarazi zuen Vasili Ivanovitxek—, baina gizon-gizon eginda dago, ommfe bat, esan ohi denez. Eta orain, Arina Vlasievna, dagoeneko zeure ama-bihotza ase duzunez, espero dut zure gonbidatu maiteak asetzeaz arduratuko zarela, zeren, dakizunez, urretxindorra ez baita alegiaz elikatzen.
Besaulkitik altxatu zen andre zaharra.
— Berehala egongo da jarrita mahaia, Vasili Ivanitx, neu jaitsiko naiz oraintxe bertan sukaldera eta samovarra prestatzeko aginduko dut, denetarik egongo da, denetarik. Hiru urte egon naiz semea ikusi gabe, jaten eman gabe, edaten eman gabe; samurra al da hori?
— Zoaz zeure zereginetara, etxekoandre maratz hori, eta argi ibili, lotsagarri gera ez gaitezen; eta zuek, jaunok, etorri nirekin, mesedez. Begira, Jevgeni, hor daukak Timofeitx, hi agurtzera etorria. Inondik ere, zakur zahar hori ere poztuko duk hi ikusirik. Zer, pozik hago, zakur zahar hori? Zatozte nire atzetik, mesedez.
Eta lehiatsu jo zuen aurrera Vasili Ivanovitxek, oinetako takoigabeak tipi-tapa herrestatuz.
Haren etxetxoak sei gela bakarrik zituen, txiki-txikiak denak. Haietako bati, nora eraman baitzituen gure bi lagunak, langela deitzen zion. Mahai hanka-lodi batek bi leihoen arteko leku guztia hartzen zuen, zaharraren zaharraz belzturiko hauts-geruza batez estalirik, paper kedarreztatuz jantzirik balego bezala; hormetan, hor-hemen esekirik ageri ziren fusil turkiar batzuk, larruzko zartailuak, sableak, bi mapa, anatomi irudi batzuk, Hufeland-en potret bat, ilez eginiko monograma bat marko beltz batean eta diploma bat beira baten atzean. Kareliako urki-zurezko armairutzar biren erdian larruzko diban bat zegoen, alde batzuetan hondoratua eta urratua. Apaletan, berriz, nahas-mahas eta estu pilaturik ageri ziren askotariko liburuak, kutxatilak, txori disekatuak, potoak eta flaskoak; bazter batean makina elektriko apurtu bat zegoen.
— Lehenago ere gaztigatu dizut, nire gonbidatu maitea —hasi zen Vasili Ivanovitx—, gu, nolabait esatearren, haize zabaleko kanpaleku batean bezalatsu bizi garela hemen...
— Baina, aita, zer dela eta ari zara barkamen eske? —eten zion Bazarovek—. Kirsanovek ondo asko daki gu ez garela Kreso bezalako aberatsak eta zure etxea ez dela jauregia. Non kokatuko dugun, hori da arazoa.
— Ez kezkatu, Jevgeni, gelatxo bikain bat zeukaat etxearen hegalean, ederto egongo duk hor.
— Hegal bat egin duzu, ala?
— Bai horixe; bainutegia dagoen tokian —sartu zen tartean Timofeitx.
— Alegia, bainutegiaren alboan —zehaztu zuen berehala Vasili Ivanovitxek—. Udan gaudenez... Oraintxe joango nauk hara, dena antolatzera; eta hik, bitartean, ekarri haien gauzak, Timofeitx. Hiri, Jevgeni, nire langela uziko diat, esan beharrik ere zegok. Suum cuique.
— Hori duk nire aita, zaharkilo irrieragingarri eta onegi hori! —esan zuen Bazarovek, Vasili Ivanovitx joan bezain laster—. Hirea bezain xelebrea duk, baina beste era batera. Izugarri berritsua duk.
— Ama ere, antza denez, oso emakume ona duk —ohartarazi zuen Arkadik.
— Bai, ez duk batere maltzurra. Ikusiko duk nolako bazkaria prestatzen digun.
— Ez genekien gaur etortzekoa zinenik, jauna, ez dugu behikirik ekarri —esan zuen Timofeitxek, Bazaroven maletarekin itzuli berria baitzen.
— Moldatuko gaituk behikirik gabe ere, ezina ezin. Diotenez, aberats izatea baino, ospe ona hobe.
— Zenbat arima ditu hire aitak? —galdetu zuen, bat-batean, Arkadik.
— Etxaldea ez duk berarena, amarena baizik; oker ez banago, hamabost arima ditik.
— Hogeita bi guztira —zuzendu zion Timofeitxek, gogoz bestera.
Oinetakoen herresta-hotsa aditu zen, eta berriro agertu zen Vasili Ivanovitx.
— Minutu gutxi barru, zu hartzeko prest izango duzu gela —egin zuen oihu, handikiro—, Arkadi... Nikolaitx? Hala duzu patronimikoa, bai? Hona hemen zure morroia —gaineratu zuen, berarekin batera etorria zen mutiko kaskamotz bat seinalatuz, zeinak ukondoetan zarrastaturiko jaka urdin bat eta besteren botak baitzeramatzan jantzirik—. Fedka du izena. Semeak debekatu badit ere, barkabera izateko eskatu nahi nizuke berriro. Bestetik, mutikoak badaki pipa betetzen. Erretzen duzu, ezta?
— Bai, baina zigarroak batik bat —erantzun zuen Arkadik.
— Oso jokabide zentzuzkoa da hori. Nik ere nahiago ditut zigarroak, baina bazter leku honetan ikaragarri zailak dira lortzen.
— Aski da, aita, utzi zure zoriaz arranguratzeari —eten zion ostera Bazarovek—. Hobe dibanean esertzen bazara, ondo aztertu nahi zaitut.
Vasili Ivanovitx, barrez hasi, eta dibanean eseri zen. Haren aurpegia semearenaren oso antzekoa zen, baina baxuagoa eta estuagoa zuen bekokia, eta apur bat zabalagoa ahoa, eta ez zen geldirik egoten, sorbaldei eragiten zien behin eta berriro —janzkiak galtzarbean min emango balio bezala—, begiak kliskatu, eztul egin eta atzamarrak mugitzen zituen etengabe; semeak, aldiz, halako gelditasun nagi bat zuen ezaugarri.
— Nire zoriaz arranguratu! —errepikatu zuen Vasili Ivanovitxek—. Ez ezak pentsa, Jevgeni, gure gonbidatua errukiarazi nahi dudala zer-nolako bazter lekuan bizi garen azaldurik. Alderantziz, uste diat bazter lekurik ez dela gizon adimentsuarentzat. Ni behintzat ahal dudan neurrian saiatzen nauk ez aberetzen, nire garaiaren atzean ez gelditzen.
Vasili Ivanovitxek, Arkadiren gelara joan zenean hartu zuen lepozapi hori berri bat sakelatik atera, eta hizketan jarraitu zuen, lepozapiari airean eraginez:
— Nik, esaterako, neuretzako sakrifizo nabarmenaz, errentan eman zizkieat lurrak mujikei, eta erdi bana egiten ditiagu orain etekinak. Nire eginbehartzat neukaan hori; zentzuak agintzen zian kasu horretan, nahiz eta beste lurjabeek horretan pentsatu ere ez duten egiten. Baina orain ez nauk horretaz ari; ez, orain zientziez ari nauk, irakaskuntzaz.
— Bai, ikusten dudanez, hor daukazu Osasunaren laguna liburua, 1855 urtekoa —ohartarazi zion Bazarovek.
— Aspaldiko lagun batek bidali zidak liburu hori, adiskidetasunarengatik —esan zuen Vasili Ivanovitxek berehala—, baina guk, besteak beste, badakigu zer edo zer frenologiaz ere —gaineratu zuen, oraingoan batez ere Arkadiri zuzendurik, eta armairua seinalatu zuen, non igeltsuzko buru txiki bat baitzegoen, lauki zenbakidunetan banaturik—, Schenlein eta Rademacher ere ez zaizkigu ezezagunak.
— *** probintzian oraindik sinesten dute Rademacherrengan? —galdetu zuen Bazarovek.
Eztulka hasi zen Vasili Ivanovitx.
— Probintzia honetan... Baina, zalantzarik gabe, zuek hobeto dakizue hori, jaunok; nolatan jarriko gara gu zuen mailan? Gu ordeztera etorri zarete. Nire garaian oso barregarriak iruditzen zitzaizkigun Hoffman izeneko humorista bat eta Brown delako bat bere bitalismo guztiarekin, eta ospe handia izan zuten bolada batez. Zuek beste norbait hobetsi duzue Rademacherren ordez, eta gurtu egiten duzue, baina hogei urte barru, beharbada, barre egingo diote dena delako horri ere.
— Kontsolatze aldera jakinaraziko dizut —esan zuen Bazarovek— guk orain medikuntza guztiari barre egiten diogula eta ez garela inoren aurrean makurtzen.
— Nolatan liteke! Ez duk medikua izan nahi?
— Bai, nahi dut, baina batak ez du bestea eragozten.
Vasili Ivanovitxek hiru atzamarrez astindu zuen pipa, non errauts gori apur bat geratzen baitzen oraindik.
— Balitekek, balitekek, ez diat zalantzan jarriko. Izan ere, zer naiz ni? Mediku militar erretiratu bat, volatu, orain agronomo sartua. Zure aitonak eta biok brigada berean zerbitzatu genuen —zuzendu zitzaion berriro Arkadiri—, bai, bai. Gauza asko ikusi nituen nire denboran. Denetariko jendeak ezagutu ditut! Askotariko lagunekin ibili naiz! Nik, nik neuk, orain aurrez aurre daukazuen honek, pultsua hartu diet Wittgenstein printzeari eta Zukovski-ri berari! Hegoaldeko gudarostean, hamalaugarren urtean, badakizu (eta hor modu adierazkorrean estutu zituen ezpainak Vasili Ivanovitxek), zirenak eta ez zirenak ezagutzen nituen. Baina hori ez da nire kontua; nirea ziztailua da, eta kito! Baina zure aitona oso gizon ohoragarria zen, militar petoa.
— Aitor ezazu astakirten galanta zela! —esan zuen Bazarovek, nagiki.
— Ene, Jevgeni, nolakoak esaten dituan! Izan hadi errukiorra... Jakina, Kirsanov jenerala ez zen...
— Utzi behingoz gai hori! —eten zion Bazarovek—. Hona hurbiltzean, poztu egin naiz zure urkiditxoa ikusirik: ondo hazi da.
Zuzpertu egin zen Vasili Ivanovitx.
— Bada, ikusiko duk nolako lorategia daukadan orain! Neronek landatu ditiat landare guztiak. Badituk fruitu-arbolak, eta baiak, eta askotariko sendabelarrak. Zuek, jaun gazteok, ideia korapilatsuak dituzue, baina Paratzeltso zaharrak egia handia esan zian: in herbis, verbis et lapidibus... Nik, ondo dakianez, bertan behera utzia diat jarduna, baina astean pare bat aldiz lanbideari heldu behar izaten zioat atzera. Aholku eske etortzen zaizkidak, eta ezin ditiat besterik gabe egotzi. Behartsuak etortzen dituk laguntza eskatzera. Izan ere, inguru hauetan ez zegok sendagilerik. Inguruotan bizi den maior erretiratu bat ere sendaketan aritzen duk, hortik atera kontuak! Behin galdetu nian ea medikuntza ikasi duen, eta erantzun zidatean ezetz, ez duela ikasi, batez ere filantropiarengatik egiten duela... Ja, ja, filantropia! Egundo horrelakorik! Ja, ja! Ja, ja!
— Fedka! Bete iezadak pipa! —esan zuen Bazarovek, garratz.
— Behin, mediku bat etorri zuan gaixo bat sendatzera —jarraitu zuen, nolabaiteko etsipenez, Vasili Ivanovitxek—, eta gaixoa ad patres zegoan ordurako. Morroiak ez zioan utzi etxean sartzen, harrezkero haren premiarik ez zutela esanik. Medikuak ez zian horrelakorik espero, eta, nahasirik, galdetu zian: «Jaunak zotina izan du hil aurretik?». «Bai, zotina izan du.» «Asko?» «Bai, asko.» «Ah, ondo dago hori», eta alde egin zian. Ja, ja, ja!
Agureak bakarrik egin zuen barre; Arkadik irribarretxo baten imintzioa egin zuen. Bazarovek kea irentsi baino ez zuen egin. Solasaldiak horrelaxe jarraitu zuen ordu bete inguru; Arkadik bere gelan sartu-irten bat egiteko denbora izan zuen. Bainutegiaren ondoko aldagela zen, baina oso atsegina eta garbia. Azkenean, Taniusha sartu, eta bazkaria prest zegoela jakinarazi zien.
Vasili Ivanovitx altxatu zen lehena.
— Goazen, jaunak! Barkadazue, arren, aspertu bazaituztet. Agian, etxekoandreak nik baino atsegin handiagoa emango dizue.
Bazkaria, arrapaladan prestatuagatik ere, oso ona gertatu zen, are oparoa ere, nahiz eta ardoa, esan ohi denez, burutsu samarra izan: Timofeitxek hirian merkatari ezagun bati erositako jerez ia beltz bat zen, noiz eztiaren noiz kolofoniaren dasta zuena, eta euliek ere gogait eragiten zuten. Mutiko batek uxatu ohi zituen adar berde handi batez; baina egun hartan Vasili Ivanovitxek norabait bidali zuen, belaunaldi gaztearen gaitzespenaren beldur baitzen. Arina Vlasievnak denbora izan zuen apain janzteko: sedazko xingolekiko buruko garai bat eta adaxka-irudiekiko sorbalda-oihal bat zeuzkan soinean. Berriro ere, malko batzuk isuri zituen bere Jeniusha ikusi bezain laster, baina senarrak ez zion kargu hartu beharrik izan: emazteak berak berehala xukatu zituen malkoak, sorbalda-oihala ez lohitzearren. Gazteek soilik jaten zuten: senar-emazteak aspaldi bazkalduak ziren. Fedkak ziharduen zerbitzari, besteren bota haiek nabarmenki unaturik, eta Anfisushka izeneko emakume begibakar gizon-aurpegi bat zuen laguntzaile, zeinak, bestetik, giltzain, eskortazain eta ikuzle karguak baitzituen bere gain. Bazkariak iraun zuen bitarte guztian, Vasili Ivanovitx astiro ibili zen batera eta bestera gelan barrena, eta itxura guztiz zoriontsu eta are xaloz hitz egiten zuen Napoleonen politikak eta Italiako auzi korapilatsuak eragiten zizkioten goganbehar guztiz larriez. Arina Vlasievnak ez zion arretarik jartzen Arkadiri, ez zion inolako adeitasun-erakutsirik egiten; bere aurpegi biribila ukabiltxoan bermaturik, gerezi koloreko ezpaintxo mardulek eta masailetako zein bekainen gaineko orbantxoek oso aire onbera ematen ziotela, ez zituen begiak semearengandik bereizten, eta hasperen egiten zuen etengabe; irrika bizian zegoen semea zenbat denborarako etorria zen jakiteko, baina galdetzeko beldur zen. «Eta esango balu bi egunez geratuko dela?», pentsatzen zuen, eta gelditu egiten zitzaion bihotza. Errekiaren ondoren, Vasili Ivanovitxek, unetxo batez lekutu, eta xanpaina-botila erdi bat ekarri zuen, irekirik. «Horra —egin zuen oihu—, bazter leku batean bizi bagara ere, badaukagu zerez alaitu egokiera hotsandikoak!» Hiru kopa eta kopatxo bat bete, «gain-gaineko bisitarien» osasunari topa egin, eta, militarrek ohi dutenez, trago batean hustu zuen bere kopa, eta kopatxoa azken tantaraino edanarazi zion Arina Vlasievnari. Konfituren txanda etorri zenean, Arkadik, jaki gozoak ezin jasan bazitzakeen ere, betebehartzat jo zuen lau konfitura labetik atera berri haiek dastatzea, areago ikusirik Bazarovek ezezko biribila eman ziela eta bertantxe piztu zuela zigarro bat. Gero, tea azaldu zen eszenan, esnegainarekin, gurinarekin eta zortzi-formako gozopilekin batera; hurrena, Vasili Ivanovitxek lorategira eraman zituen guztiak, arratsaldearen ederra mireste aldera. Jarleku baten aldamenetik igarotzean, belarrira xuxurlatu zion Arkadiri: «Gogoko dut hemen eseririk filosofatzea, ilunabarrari begira: egokia da hori anakoreta batentzat. Eta han, urrunago, Horaziok maite zituen zuhaitz horietako batzuk landatu ditut».
— Zer zuhaitz dira horiek? —galdetu zuen Bazarovek, erne baitzeuzkan belarriak.
— Akaziak..., jakina.
Aharrausika hasi zen Bazarov.
— Uste dut ordua dela bidaiariak Morfeoren besoetara joan daitezen —ohartarazi zuen Vasili Ivanovitxek.
— Hau da, lotara joateko ordua dela! —bota zuen Bazarovek—. Uste zuzena da hori. Ordua da, bai.
Ama agurtzean, musu eman zion bekokian; amak, semea besarkartu, eta, hark bizkarra eman ziolarik, hiru aldiz bedeinkatu zuen, isil-gordeka. Vasili Ivanovitxek gelaraino lagundu zion Arkadiri, eta «zure adin zorioneko horretan nik izaten nuena bezalako atseden bizkorgarria» opatu zion. Eta, izan ere, Arkadik ederki lo egin zuen bainutegiaren ondoko aldagelan: menda-usaina zegoen, eta bi kilker kri-kri ari ziren estufaren atzean, zein baino zein logalegarriago. Vasili Ivanovitx, Arkadiren gelatik bere langelara joan, eta dibanean eseri zen semearen oinen alboan, berarekin mintzatzeko asmoz, baina Bazarovek bertantxe egotzi zuen handik, logura zela esanik; hala ere, goiza arte ez zen lokartu. Begiak zabal-zabalik, gaiztotasunez begiratzen zuen iluntasunera: haurtzaroko oroitzapenek ez zuten ahalmenik haren gainean, eta oraindik ez zuen lortu azken zirrara mingotsak ezabatzerik. Arina Vlasievnak, aurrena, ahoa neurri otoitz egin zuen; hurrena, luze-luze egon zen Anfisushkarekin hizketan, zeinak, oinak lurrari iltzatuta etxekoandrearen aurrean zutik eta bere begi bakarra berarengan josirik, xuxurla misteriozko batez jakinarazi baitzizkion Jevgeni Vasilievitxi buruzko bere irudipen eta gogoeta guztiak. Andre zaharrak zorabiaturik zeukan burua pozaren, ardoaren eta zigarroaren kearen eraginez; senarra berarekin hitz egiten saiatu zen, baina bertan behera utzi behar izan zuen saioa.
Arina Vlasievna lehengo era zaharreko aitoren alaba errusiar peto-petoa zen; berrehun urte lehenago bizi beharko zukeen, Mosku antzinakoan. Oso elizkoia eta sentikorra zen, itsuki sinesten zuen denetariko zantzu, iragarkizun, azti-hitz eta ametsetan; orobat sinesten zuen arlote igarleengan, domovoi-engan, leshi-engan, topaketa gaiztoetan, aztiek ekarritako gaixotasunetan, sendagai herrikoietan, osteguneko gatzean, munduaren bukaera berehalakoan; sinesten zuen ezen, Erramu Igandearen bezperan argizariak pizturik utziz gero, arto beltza ondo hazten dela, eta perretxikoek hazteari uzten diotela giza begiak atzematen baditu; sinesten zuen ezen deabruak gogoko duela ura dagoen lekuetan ibiltzea, eta hebraitar guztiek orbantxo odolkolore bat dutela bularrean; beldur zien saguei, sugeei, igelei, txolarreei, izainei, trumoiari, ur hotzari, haize-lasterrei, zaldiei, akerrei, jende ilegorriari eta katu beltzei, eta animalia lohitzat zeuzkan kilkerrak eta zakurrak; ez zuen jaten txahalkirik, ez usorik, ez karramarrorik, ez gaztarik, ez zainzuririk, ez bedaurrik, ez erbirik, ez angurririk, zeren angurri ebakiak San Joan Bataiatzailearen burua gogorarazten baitu; eta izu-ikaraz soilik aipatzen zituen ostrak; atsegin zitzaion jatea, eta zorrotz egiten zuen barau; egunean hamar ordu lo egiten zuen, baina, Vasili Ivanovitxek buruko mina izanez gero, esna ematen zuen gau osoa; ez zuen libururik irakurri bere bizitza osoan, Aleksisa, edo basoko etxola izan ezik, urtean gutun bat edo gehienez ere bi idazten zituen, bazekien etxea gobernatzen, fruituak idortzen eta konfitura egiten, baina ez zuen ezertxo ere bere eskuez ukitzen eta, oro har, ez zitzaion gustatzen lekutik mugitzea. Oso ona zen Arina Vlasievna, eta, bere erara, ez batere inozoa. Bazekien munduan badirela jaunak, agintzeko, eta herritar xeheak, zerbitzatzeko, eta horregatik ez zituen arbuiatzen ez morroitasuna ez lurra ukitzerainoko gorputz-makurtzeak; baina samurtasunez eta amultsuki tratatzen zituen mendekoak, ez zuen pobre bat bera ere limosnarik gabe uzten eta sekula ez zion inori kargurik hartzen, nahiz eta batzuetan marmarrean aritzen zen. Gaztetan, oso polita izan zen, klabikordioa jotzen zuen eta frantses apur bat zekien; gogoz kontra ezkondu zen, eta, urte askoan senarrarekin hara eta hona ibili ondoren, gehiegi loditu zen, eta musika zein frantsesa ahaztu zituen. Neurrigabeko maitasun eta beldurra zion semeari; Vasili Ivanovitxen kargu utzia zuen etxaldearen administrazioa, eta, harrezkeroztik, berak ez zuen ezertan esku hartzen: bere zaharra etorkizunean egin asmo zituen aldaketez eta bestelako planez hitz egiten hasten zitzaion bakoitzean, zinkurin egin, eskuzapiari eraginez gizona uxatu, eta, izuaren izuz, gero eta gorago jasotzen zituen bekainak. Irudikorra zen, unean-unean ustekabeko ezbehar larriren bat gertatuko zelakoan zegoen beti, eta negarrez hasten zen gertaera tristeren batez gogoratu orduko... Gaur egun, gero eta bakanagoak dira horrelako emakumeak. Jainkoak daki pozgarria ote den hori!
XXI
Ohetik jaikitakoan, leihoa ireki zuen Arkadik, eta Vasili Ivanovitx izan zen begietaratu zitzaion aurreneko zera. Bujariako mantal batez jantzirik eta sudurzapi bat gerriaren jiran loturik zeukala, baratzea aitzurtzen ari zen agurea, maratz. Bere gonbidatu gaztea hautemanik, aitzurrean bermatu eta oihuka esan zion:
— Egun on! Zer moduz lo egin duzu?
— Ezin hobeto —erantzun zuen Arkadik.
— Bada ni, ikusten duzunez, hemen nabil harako Cincinato haren antzera, arbi berantiarren azpiko lurra harrotzen. Gure garai honetan, Jainkoari eskerrak, nork bere eskuekin lortu behar du mantenua, ez dago besterengandik ezertxo ere espero izaterik: norberak ekin behar dio lanari. Eta gertatu da Jean Jacques Rousseauk arrazoi duela. Orain dela ordu erdi, jauna, jarrera zeharo bestelako batean ikusiko ninduzun. Kexuka etorri zait emakume bat; beherakoa zuela zioen, baina guk disenteria esaten diogu gaitz horri, eta nik... nola azalduko nizuke?... opioa xiringatu diot. Hagin bat atera diot beste bati; eterra eskaini diot, baina ez du onartu. Gratis egiten dut hori guztia, anamater. Dena dela, ez da harritzekoa: izan ere, plebeiu naiz, homo novus, ez naiz aitoren seme, nire emaztea ez bezala... Baina ez duzu etorri nahi hona, gerizpera, tea hartu aurretik goizeko hozkirria arnastera?
Arkadi, etxetik irten, eta harengana joan zen.
— Ongi etorri berriro ere! —esan zuen Vasili Ivanovitxek, burua estaltzen zion kapela krakatsuaren hegalera eramanik eskua, militarrek agurtu ohi duten bezala—. Badakit luxura eta erosotasunera ohiturik zaudela, baina mundu honetako handikiek ere ez liokete ukorik egingo etxola baten babesean denboralditxo bat igarotzeari.
— Horrelakorik! —egin zuen espantu Arkadik—. Nondik nora naiz ni mundu honetako handiki bat? Eta ez nago luxura ohiturik.
— Bai zera, bai zera! —esan zuen Vasili Ivanovitxek, adeitasunezko keinutxo bat eginez—. Zokoraturik bizi naiz orain, baina ni ere mundu zabalean ibilia naiz, eta hegan egiteko modutik ezagutzen dut txoria. Neure erara, psikologo eta fisiognomista ere banaiz. Dohain hori gabe, eta barkatuko didazu horri horrela deitzeko ausardia, aspaldi egin zuen nireak; gizon xumea naizenez, aise zapalduko ninduten. Gauza bat esango dizut inolako konplimendurik gabe: zinez pozten nau zu eta nire semearen artean igartzen dudan adiskidetasun horrek. Oraintsu topo egin dut berarekin: ohi duenez, eta inondik ere zuk ondo asko dakizu haren ohituren berri, oso goiz jaiki eta inguruetan osteratxo bat egitera joan da. Barkatu nire jakinmina, baina aspalditik ezagutzen duzu nire Jevgeni?
— Aurtengo negutik.
— Bai? Onar iezadazu beste galdera bat... baina ez genuke hobe eseri?... uztazu galdetzen, aita naizen aldetik, inolako tolesik gabe: zer deritzozu nire Jevgeniri?
— Zure semea inoiz ezagutu dudan gizonik miresgarrienetako bat da —erantzun zuen Arkadik, sutsuki.
Bat-batean, biribil-biribil ireki ziren Vasili Ivanovitxen begiak, eta doi bat gorritu masailak. Eskuetatik erori zitzaion aitzurra.
— Beraz, zuk uste duzu... —hasi zen.
— Ziur nago —esan zuen Arkadik— zure semeak etorkizun handia duela eta ospea ekarriko diola zure deiturari. Argi eta garbi daukat hori elkar ezagutu genuen egunetik beretik.
— Nola... nola gertatu zen hori? —esan zuen, nekez, Vasili Ivanovitxek. Bozkariozko irribarre batek zabalduak zizkion ezpainak, eta ez zitzaion ezabatzen.
— Nola ezagutu genuen elkar, hori jakin nahi duzu?
— Bai... eta, oro har...
Odintsovarekin mazurka dantzatu zuen arratsean baino are sutsuago, are gogo biziagoz hasi zen Arkadi Bazarovez hitz egiten eta mintzatzen.
Vasili Ivanovitxek adi-adi entzuten zion, entzun, zintz egin, bi eskuekin zapia estutu, eztul egin, ileak laztandu, eta azkenean ezin izan zuen bere burua gehiago menderatu: Arkadirenganantz makurtu, eta musu eman zion besaburuan.
— Guztiz zoriontsu egin nauzu —esan zuen, irribarre egiteari utzi gabe—. Aitortu behar dizut... zera... izugarri maite dudala semea; eta ez dizut esango zenbaterainoko maitasuna dion nire emazte zaharrak: ama da, ez dago azalpen gehiagoren beharrik! Dena dela, ez naiz ausartzen nire sentimendua haren aurrean azaleratzen, berak ez baitu hori gogoko. Samurtasun-agerpen ororen etsai da; askok gaitzetsi ere egiten dute haren izaeraren gogortasun hori, handiustearen eta axolagabetasunaren erakusgarritzat harturik; baina bera bezalako jendearekin ezin da ohiko neurria erabili, ez da hala? Adibide bat jarriko dizut: haren lekuan, beste edonork ahal beste diru kenduko lieke gurasoei, baina, sinetsiko didazu?, berak sekula ez digu behar baino kopek bat gehiago ere onartu, zin egiten dizut!
— Zintzoa eta eskuzabala da —ohartarazi zuen Arkadik.
— Eskuzabala, bai. Baina ni, Arkadi Nikolaitx, izugarri maitatzeaz gain, harro ere banago semeaz, eta amets bakarra daukat, alegia, egunen batean haren biografian honako hitz hauek agertzea: «Haren aita sendagile militar xume bat izan zen, zeinak, hala ere, semea garaiz balioesten jakin, eta ahal zuen guztia egin baitzuen eskola ona emateko...» —Ahotsa eten zitzaion agure zaharrari.
Besoa estutu zion Arkadik.
— Zuk zer uste duzu? —galdetu zuen Vasili Ivanovitxek, isilune laburra eginik—, medikuntzaren arloan lortuko du zuk iragartzen diozun ospe hori?
— Beharbada medikuntzan ez, baina arlo horretan ere aditurik jakintsuenetako bat izango da.
— Orduan, non, Arkadi Nikolaitx?
— Zaila da orain esatea, baina ospetsua izango da.
— Ospetsua izango da! —errepikatu zuen agureak, eta gogoetetan murgildu zen.
— Tea prest dagoela jakinarazteko agindu dit Arina Vlasievnak —esan zien Anfisushkak, masusta-gorri umoz beteriko erretilu izugarri handi batekin haien aldamenetik igarotzean.
Piztu egin zen Vasili Ivanovitx.
— Esnegain hotza egongo da masusta-gorriekin?
— Bai.
— Egizan kontu hotz egon dadin! Konplimendurik ez, Arkadi Nikolaitx, hartu gehiago. Eta nolatan ez da etorri Jevgeni?
— Hemen naiz —iritsi zen Bazaroven ahotsa Arkadiren gelatik.
Bizkor jiratu zen Vasili Ivanovitx.
— Hara! Bisita egin nahi hion hire adiskideari; baina berandu ibili haiz, amice, eta guk biok solasaldi luzea izan diagu jadanik. Orain, tea hartzera joan behar diagu: zain zegok ama. Dena dela, hirekin hitz egin behar diat.
— Zertaz?
— Hemengo mujik batek minoria dik...
— Larumina esan nahi duzu?
— Bai, minori kronikoa eta zitala oso. Belarmina eta milazuloa agindu zizkioat, azenarioa janarazi, soda eman; baina horiek guztiak sendagai aringarriak dituk, zerbait eraginkorragoa behar diagu. Hik barre egiten diok medikuntzari, baina, hala ere, ziur nagok aholku egokiren bat eman ahal didaala. Baina gero hitz egingo diagu horretaz. Orain, goazen tea hartzera.
Vasili Ivanovitx, jarlekutik zalutasunez jaiki, eta Roberto-ko pasarte hau abesten hasi zen:
Goga... goga... gogara bizi
Lege, lege, hori dugu lege!
— Hori bizitasuna! —esan zuen Bazarovek, leihotik urruntzeaz batera.
Eguerdia iritsi zen. Eguzkia kiskalgarri zegoen hodei zurixkek osaturiko errezel mehe tartegabeaz bestaldean. Isilik zegoen dena, oilarrak soilik ari ziren, erronkari, elkarri deika herrixkan, entzuten zieten guztiengan logale eta aspertasun sentipen bitxi bat sorraraziz; eta han goian, zuhaitzen adaburuetan, aztore gazte baten txio etengabea aditzen zen, negar-intzirin baten antzeko. Arkadi eta Bazarov belar-meta txiki baten gerizpean etzanik zeuden, bi besakada belar kraskari-idor baina artean berde eta lurrintsu azpian hedaturik.
— Hango zurzuri hark —hasi zen Bazarov— haurtzaroa gogorarazten zidak; adreiluzko estalpe batetik gelditu den lubakiaren ertzean zegok, eta ni, garai hartan, etsita nengoan hala lubakia nola zurzuria talisman berezi baten botereaz horniturik zeudela: haien alboan ez ninduan inoiz aspertzen. Orduan ez nian ulertzen haurra nintzelako ez nintzela aspertzen. Orain, aldiz, heldua nauk, eta talismanak ez dik inolako eraginik niregan.
— Guztira zenbat denbora igaro huen hemen? —galdetu zuen Arkadik.
— Bi urte osorik bata bestearen ondoren, gero noizean behin soilik etortzen gintuan. Bizitza ibiltaria generamaan; hiriz hiri ibiltzen gintuan beti.
— Eta etxe hau aspaldikoa da?
— Bai, aspaldikoa duk. Aitonak eraiki zian, amaren aitak.
— Zer zen bera, hire aitona?
— Deabruak zekik. Kapitain laguntzailea omen zuan. Suvoroven garaian zerbitzatu zian, eta behin eta berriro kontatzen zian Alpeen zeharkaldia. Inondik ere, gezurra esaten zian.
— Izan ere, Suvoroven potreta daukazue egongelan esekirik. Gustatzen zaizkidak hirea bezalako etxetxo zaharrak, atseginak dituk, eta usain berezia ditek.
— Itsabalkiaren eta kriseiluetako olioaren usaina duk hori —esan zuen Bazarovek, aharrausika—. Baina zenbat euli dauden etxetxo gozo hauetan... Puf!
— Esadak —hasi zen Arkadi, isilune labur baten ondoren—, haur-denboran ez hinduten zapaltzen?
— Ikusi duk nolakoak diren nire gurasoak. Ez dituk zorrotzak.
— Maite dituk, Jevgeni?
— Bai, maite ditiat, Arkadi!
— Haiek izugarri maite haute!
Isilik geratu zen Bazarov.
— Badakik zer ari naizen pentsatzen? —esan zuen azkenean, eskuak buruaren azpian jarririk.
— Ez zekiat. Zer?
— Pentsatzen ari nauk zein ederra den nire gurasoentzat mundu honetako bizitza! Aitak hirurogei urte ditik, eta ez duk geldirik egoten, sendagai aringarriez hitz egiten dik, jendea sendatzen dik, eskuzabala duk nekazariekin; hitz batean: dibertitu egiten duk; eta ama ere ondo bizi duk: hain zeuzkak egun guztiak denetariko zereginez, ai-enez eta ene-badaz mukuru beterik, ezen ez baitu astirik ezertan pentsatzeko ere; baina nik...
— Baina hik?
— Baina nik zera pentsatzen diat: hemen nagok belar-meta honen alboan etzanik... Betetzen dudan leku txiki hau ñimiñoa duk gainerako espazioaren aldean, non ez bainago eta non ez baitut ezer egitekorik; eta biziko naizen denbora-tartea hutsaren hurrena duk betikotasunaren aldean, non ez bainaiz ez izan eta ez izango... Baina atomo honetan, puntu matematiko honetan, ibili zebilek odola, lan egiten dik burmuinak, eta zer edo zer nahi dik... Izugarria duk! Hau ezereztasuna!
— Nolanahi ere, uztak ohartarazten ezen hik dioan hori, oro har, mundu guztiari gertatzen zaiola...
— Arrazoi duk —esan zuen Bazarovek—. Zera esan nahi nian, haiek, nire gurasoak, lanpeturik bizi direla eta beren ezereztasunak ez dituela kezkatzen, ez zaiela kirasgarri... baina ni, aldiz... gogaitasuna eta haserrea besterik ez diat sentitzen.
— Haserrea? Zergatik haserrea?
— Zergatik? Nola zergatik? Ahaztu duk?
— Dena diat gogoan, baina, hala ere, ez diat onartzen hik haserre egoteko eskubiderik duanik. Zorigaiztokoa haiz, horretan bat natorrek hirekin, baina...
— Eh! Ikusten dudanez, hik, Arkadi Nikolaievitx, belaunaldi berri-berriko gaztetxoek bezala ulertzen duk maitasuna: purra, purra, purra, oiloa, eta oiloa hurbiltzen hasi bezain laster, ospa! Ni ez nauk horrelakoa. Baina utz dezagun gai hori. Lotsagarria duk konpontzerik ez dagoenaz hitz egitea. —Beste aldera jiratu zen—. Hara! Begira inurri kementsu horrek nola daraman euli erdi hil bat herrestan. Eraman ezak, adiskidea, eraman ezak! Gogor egiten badik ere, hi lasai: animalia haizenez, gupida-sentimendua ez ezagutzeko eskubidea duk, balia hadi, bada, eskubide horretaz, zeren guk, geure burua hondatu dugun gizakiok, ez baitugu horrela jokatzerik!
— Hik ez huke horrelakorik esan beharko, Jevgeni! Noiz hondatu duk hik heure burua?
Burua altxatu zuen Bazarovek.
— Horretaz soilik nagok harro. Ez diat neure burua hondatu, eta ezein emakume ernek ere ez zidak hondatuko. Amen! Aski duk! Ez duk nire ahotik horri buruzko hitz gehiagorik entzungo.
Bi adiskideak isilik egon ziren apur batean.
— Bai —hasi zen Bazarov—, izaki bitxia duk gizakia. «Aitek» bazter leku honetan daramaten bizitza bakartiari soslai eta urrunetik begiratzen dioanean, hori baino hoberik ez dagoela iruditzen zaik. Jaten duk, edaten duk, eta badakik modurik zuzen eta zentzuzkoenean jokatzen duala. Baina ez; aspertasuna nagusitzen zaik. Jende artean ibili nahi duk, agiraka egiteko beharbada, baina besteekin ibili.
— Une bakoitza garrantzitsua izateko moduan antolatu beharko genikek bizitza —esan zuen Arkadik, pentsakor.
— Hori duk eta! Garrantzitsua, batzuetan gezurrezkoa izanik ere, gozoa gertatzen duk beti; eta bazegok ezdeuskeriarekin etsia hartzerik ere... esamesa duk gaitza, esamesa..
— Esamesarik ez zegok aintzat hartu nahi ez dituenarentzat.
— Jum... hik esan duan hori kontrako egia arrunta duk.
— Nola? Zer adierazi nahi duk hitz horiekin?
— Hauxe: irakaskuntza onuragarria dela esatea, adibidez, egia arrunta duk; eta irakaskuntza kaltegarria dela esatea, aldiz, kontrako egia arrunta. Dotoreagoa dirudien arren, funtsean gauza bera duk.
— Eta non dago egia, zein aldetan?
— Non? Oihartzunak bezala erantzungo diat: non?
— Gogoilun hago gaur, Jevgeni.
— Bai? Inondik ere, eguzkiak makaldu egin naik, eta, gainera, ez duk ona hainbeste masusta-gorri jatea.
— Orduan, ez legokek txarto lo kuluxka bat egitea —esan zuen Arkadik.
— Balitekek; baina ez iezadak so egin: gizabanakoak ergel-aurpegia dik lo dagoenean.
— Baina hiri ez dik bost axola jendeak zer pentsatzen duen hitaz?
— Ez zekiat zer erantzun horri. Benetako gizakiak ez dik horretaz kezkatu behar; benetako gizakiari, men egin edo gorroto izan behar zaiok, hari buruz ezer pentsatu gabe.
— Harrigarria! Nik ez zioat gorrotorik inori —esan zuen Arkadik, apur batean pentsakor egonik.
— Nik, ordea, askori. Hi belaxka haiz, arima bigunekoa; nolatan gorrotatuko duk inor? Txepela haiz, ez duk uste handirik heure buruarengan...
— Eta hik —eten zion Arkadik— uste handia duk heure buruarengan? Oso iritzi jasoa duk heure buruaz?
Isilik geratu zen Bazarov.
— Nire aurrean amore ematen ez duen gizabanako bat aurkitzen dudanean —esan zuen, astiro—, neure buruaz dudan iritzia aldatuko diat. Gorrotatzea! Gaur, esaterako, Filip gure sindikuaren izbaren aldamenetik igaro garenean, hain eder eta zuri ikusirik, hik esan duk Errusiak perfekzioa lortuko duela azken mujikak horrelako etxe bat daukanean eta gutariko bakoitzak horretan lagundu beharra daukala... Eta nik gorroto hartu zioat azken mujik horri, Filip zein Sidor deitu, zeinarengatik zazpi ahalak egin behar baititut eta eskerrak ere ez baitizkit emango... eta, gainera, zertarako behar dut nik haren esker ona? Tira, izba zuri batean biziko duk bera, eta lapa-belarra haziko duk nire gainean; eta gero zer?
— Aski duk, Jevgeni... gaur, hiri entzunik, edonor egongo lukek ados printzipiorik ez dugula leporatzen digutenekin.
— Hire osabak bezala hitz egiten duk. Ez zegok printzipiorik, oraindik ez haiz horretaz ohartu! Sentipenak zeudek. Haien mende zegok dena.
— Nola da hori?
— Bada, horrelaxe. Ni, esaterako: nik dena ukatzeko joera diat, sentipenen eraginez. Atsegin zaidak ukatzea, horrela eginda zegok nire burmuina, eta kito! Zergatik gustatzen zait kimika? Zergatik maite dituk hik sagarrak? Sentipenen eraginez. Dena bat duk. Jendeak inoiz ez dik gehiago sakonduko. Hori ez dik edonork esango, eta nik ere ez diat berriro esango.
— Orduan, zintzotasuna ere sentipena da?
— Bai horixe!
— Jevgeni!... —hasi zen Arkadi, ahots goibelez.
— Bai? Zer? Ez da hire gustukoa? —eten zion Bazarovek—. Ez, adiskidea! Dena segatzea erabaki duanez, hasi heure oinen azpitik!... Baina nahikoa filosofatu diagu. «Naturak loaren isiltasuna eragiten du», esan zian Pushkinek.
— Pushkinek ez zian inoiz horrelakorik esan —ohartarazi zuen Arkadik.
— Tira, beharbada ez zian esan, baina, poeta zenez, esan zezakean eta esan behar zian. Bestetik, armadan zerbitzatu bide zian.
— Pushkin sekula ez zuan gerlari izan!
— Bai zera, orrialde guztietan idatzi zian: borrokara! borrokara! Errusiaren ohoretan!
— Nolako ipuinak asmatzen dituan! Irain hutsak!
— Irainak? Horra nolako hitza bururatu zaian laguna ikaratzeko! Gizabanakoak, edozein irain jasota ere, funtsean, zerbait hogei aldiz okerragoa merezi dik.
— Hobe diagu lo egin! —esan zuen Arkadik, haserre.
— Oso atsegin handiz —erantzun zuen Bazarovek.
Baina ezin zuten lorik hartu, ez batak eta ez besteak. Halako sentimendu ia etsaitasunezko bat jabetua zen bi gazteen bihotzaz. Bost bat minutu geroago, begiak ireki eta isilik begiratu zioten elkarri.
— Begira —esan zuen bat-batean Arkadik—, astigar-hosto ihartu hori adarretik bereizi eta lurrera zoak; haren mugimenduak tximeletaren hegadaren antz-antzekoak dituk. Ez da bitxia? Goibelena eta hilena alaienaren eta bizienaren antzekoa duk.
— Oi, Arkadi Nikolaitx, nire adiskidea! —egin zuen espantu Bazarovek—. Gauza bat bakarra eskatzen diat: ez eder mintzatu, arren!
— Dakidan bezala hitz egiten diat. Hirea despotismo hutsa duk, gero! Ideia bat etorri zaidak burura; zergatik ez adierazi?
— Ondo zegok; baina zergatik ez ditut nik ere neure oldozpenak adieraziko? Nire ustez, eder mintzatzea ez duk gisakoa.
— Eta zer da gisakoa, orduan? Irain egitea?
— Et-et-et! Bai, ikusten dudanez, heure osabatxo horren oinatzei jarraitzea erabaki duk. Nola poztuko litzatekeen babo hori, entzungo balik!
— Nola deitu diok Pavel Petrovitxi?
— Doakion bezala deitu zioat: baboa.
— Hori guztiz onartezina duk! —egin zuen oihu Arkadik.
— Ah! Horra odolaren mintzoa! —esan zuen Bazarovek, lasai—. Lehenago ere ohartuta nengoan ahaidetasunaren sentimenak oso sustrai sakonak dituela jendearengan. Gizakia prest egoten duk edozeri uko egiteko, aurreiritzi guztietatik baztertzeko, baina zapiak osten dituen anaia lapurra dela ezagutzea, aldiz, buruz gainekoa gertatzen zaiok. Izan ere, nire anaia duk, nirea; nolatan liteke, bada, jeinu bat ez izatea?
— Zuzentasunaren sentimen soila mintzo duk nire ahoan, inondik ere ez odola —esan zuen Arkadik, sutsuki—. Baina hik, sentimendu hori ulertzen ez duanez, sentipen hori ez duanez, ezin duk haren gaineko iritzirik eman.
— Beste hitz batzuekin esanda: Arkadi Kirsanov jasoegia duk nire ulermenerako; burua makurtu eta isilik geratuko nauk beraz.
— Mesedez, Jevgeni, aski duk; liskartu egingo gaituk azkenean.
— Bai, Arkadi, arren, liskar gaitezen behingoz behar den bezala, mugarik gabe, elkar suntsitu arte.
— Baina horrela, azkenean, gerta litekek...
— Borroka egitea? —eten zion Bazarovek—. Eta? Hemen, belarretan, leku idiliko honetan, mundutik eta jendearen begietatik urrun, lasai asko egin zezakeagu borroka! Baina ez nauk menderatuko. Oraintxe bertan lepotik helduko diat...
Bere hatz luze eta latzak zabaldu zituen Bazarovek... Arkadi, jiratu, eta, jolasean bezala, buru egiteko prestatu zen... Baina hain iruditu zitzaion gaiztoa Bazaroven aurpegiera, hain mehatxu larria atzeman zion ezpainetako irribarre makurrean eta begietako su bizian, ezen, nahi gabe, zalantza nabaritu baitzuen bere baitan...
— Ah! Horra non ezkutatu zareten! —entzun zen une horretantxe Vasili Ivanovitxen ahotsa, eta gazteen aurrean agertu zen sendagile militar zaharra, etxean eginiko oihalezko jaka batez jantzirik eta orobat etxean eginiko lastozko kapela bat buruan—. Luzaz ibili naiz zuen bila... Baina leku ezin hobea aukeratu duzue, eta egiteko ezin ederrago bati ekin diozue. «Lurrean» etzanik «zerura» begiratu... Badakizue horrek esanahi berezia duela?
— Nik, usin egin nahi dudanean soilik begiratzen dut zerura —egin zuen marmar Bazarovek, eta, Arkadirenganantz jiraturik, ahapeka gaineratu zuen—: Damurik eragotzi diguten!
— Aski diagu —xuxurlatu zuen Arkadik, eta adiskidearen eskua estutu zuen ezkutuan—. Baina ez zegok hain liskar larritik onik atera daitekeen adiskidetasunik.
— Zuei begiratu, nire solaskide gazteok —zioen bitartean Vasili Ivanovitxek, buruari eraginez eta, eskuak gurutze, berak trebetasun handiz txirikordaturiko makila batean bermaturik, zeinak turkiar baten irudia baitzeukan eskutokitzat—, zuei begiratu, eta miretsirik geratzen naiz ezinbestean. Nolako indarra, zein gaztetasun sasoitsua zuena, nolako ahalmena, nolako adimena! Hitz batean... Kastor eta Polux!
— Ez hasi berriro mitologiarekin gora eta behera! —esan zuen Bazarovek—. Berehala igartzen zaizu zure garaian latinzale amorratua izan zinela! Oker ez banago, zilarrezko domina eman zizuten idazlan batengatik, ezta?
— Dioskurook, dioskurook! —errepikatu zuen Vasili Ivanovitxek.
— Aski da, aita, losintxarik ez!
— Zilegi da behin edo behin losintxak egitea —murduskatu zuen agureak—. Dena dela, jaunok, ez nenbilen zuen bila hitz gozoak esateko, baizik eta, lehenik, laster bazkalduko dugula jakinarazateko, eta, bigarrenik, jakinaren gainean jarri nahi haudalako, Jevgeni... Gizon argia haiz, jendea ezagutzen duk, emakumezkoak ere ezagutzen dituk, eta, horrenbestez, barkabera izango haiz... Hire amak elizkizun bat agindu nahi zian etxera itzuli haizela eskertzeko. Ez pentsa elizkizun horretara joateko eskatuko diadanik... amaitu duk dagoeneko; baina aita Aleksei...
— Popea?
— Bai, apaiza; bada, zera... gurean bazkalduko dik. Nik ez nian horrelakorik espero, gonbitik ere ez zioat egin... baina hala gertatu duk... aita Alekseik ez zidak ulertu... Egia esan, Arina Vlasievnak ere... Dena dela, oso gizon ona eta zentzuduna duk.
— Nire partea jango du? —galdetu zuen Bazarovek.
Barre egin zuen Vasili Ivanovitxek.
— Hi bai hi! Horrelakorik!
— Ez dut besterik eskatzen. Osterantzean, prest nago mahaira edonorekin esertzeko.
Vasili Ivanovitxek ondo jarri zuen kapela.
— Aldez aurretik ziur nengoan —esan zuen— hi aurreiritzi guztien gainetik hagoela. Ni ere, hirurogeita bi urte baditut ere, aurreiritzirik gabeko gizona nauk. (Vasili Ivanovitx ez zen ausartzen aitortzera berak ere elizkizuna egin nahi izan zuela... Emaztea bezain elizkoia zen.) Aita Alekseik gogo handia dik hi ezagutzeko. Gustatuko zaik, ikusiko duk. Ez dik eragozpenik izaten kartetan egiteko, eta gainera... baina hori gure artean gera dadila... pipa erretzen dik.
— Bai? Orduan, bazkalostean jeralash partida bat jokatuko dugu, eta irabazi egingo diot.
— Je, je, je, ikusiko diagu! Ez erosi zintzarria idia baino lehen.
— Zer, gazte-denborara itzultzeko gogoa duzu, ala? —esan zuen Bazarovek, doinu berezi batez.
Doi bat gorritu ziren Vasili Ivanovitxen masail brontzekarak.
— Ez dik lotsarik ematen, Jevgeni?... Iragana iragana duk. Baina bai, prest nagok hire adiskidearen aurrean aitortzeko gaztetan zaletasun hori izan nuela; eta larrutik ordaindu nian, alajaina! Ene, hau beroa! Utz iezadazue zuen aldamenean esertzen. Ez dizuet eragotziko?
— Inola ere ez —erantzun zuen Arkadik.
Belarretan eseri zen Vasili Ivanovitx, hasperenka.
— Zuen etzaleku honek, jaunok —hasi zen—, gudarostean nenbileneko garaia dakarkit gogora, haize zabaleko kanpalekuak, eritegiak; gu ere edonon etzaten ginen, eta eskerrak ematen genizkion Jainkoari belar-meta baten babesa aurkitzen bagenuen. —Hasperen egin zuen—. Neke asko eta asko igaro nituen nire denboran. Besteak beste, nahi baduzue, Besarabiako izurriaren istorioa kontatuko dizuet.
— Horregatik eman zizuten Vladimiroa, ezta? —tartekatu zuen Bazarovek—. Badakigu, badakigu... Baina zergatik ez duzu aldean eramaten?
— Lehen ere esan diat aurreiritzirik gabeko gizona naizela —murduskatu zuen Vasili Ivanovitxek (aurreko egunean bertan agindu zuen zerrenda gorria jakatik aska ziezaioten), eta izurriaren istorioa kontatzeari ekin zion—. Lo gelditu da! —xuxurlatu zion ustekabean Arkadiri, Bazarov seinalatuz eta ontasunezko begi-keinu bat eginez—. Jevgeni! Jaiki hadi! —gaineratu zuen, ozenki—. Goazen bazkaltzera...
Kontuak kontu, aita Aleksei —gizaseme sendo eta itxura onekoa bera— oso bizkorra eta burutsua zen. Ile sarria zuen, ardura handiz orraztua, eta gerriko brodatu bat zeraman sedazko sotana morearen jiran. Lehiatsu, bera joan zen lehena Arkadiri eta Bazarovi eskua estutzera, beraren bedeinkapenaren beharrik ez zutela igarri balu bezala, eta, oro har, askatasun handiz gobernatu zen. Ez zuen bere burua saldu, ezta inor mindu ere; barre egin zion seminarioko latinari eta, aldi berean, bere gotzaina aldeztu zuen; bi kopa ardo edan zituen, baina uko egin zion hirugarrenari; zigarro bat onartu zion Arkadiri, baina ez zuen piztu, etxera eramango zuela esanik; gauza bat bakarra ez zen batere atsegina berarengan: behin eta berriro altxatzen zuen eskua, astiro eta zuhurtasunez, aurpegian pausatzen zitzaizkion euliak harrapatzeko, eta, gainera, bat edo beste zapaltzen zuen noizean behin. Neurrizko atseginez eseri zen mahai berdera, eta bi errublo eta hamabost kopek irabazi zizkion Bazarovi, diru-paperetan, zeren Arina Vlasievnaren etxean ez baitzegoen zilarraren arrastorik ere... Ama, beti bezala, semearen alboan zegoen eseririk (berak ez zuen kartetan egiten), masaila ukabiltxoan bermaturik, beti bezala, eta beste jakiren bat zerbitza zezaten agintzeko soilik jaikitzen zen. Semea laztantzeko beldur zen, eta hark ez zuen horretaratzen, ez zion laztanik eskatzen; gainera, semeari lar ez «eragozteko» aholkua emana zion Vasili Ivanovitxek. «Gazte jendeari ez zaio gustatzen hori», esana zion hamaika bider (ez dago azaldu beharrik nolakoa izan zen egun hartako bazkaria: egunsentian Timofeitx bera lauhazka bizian joan zen halako behiki zirkasiar berezi bat erostera; sindikua beste leku batera joan zen aholatz, zarbo eta karramarro bila; emakumeek kobrezko berrogeita bi kopek jaso zituzten perretxikotarako bakarrik); baina Arina Vlasievnaren begiek, denbora guztian Bazarovengan josirik, ez zuten mirespena eta samurtasuna soilik adierazten: tristura ere nabari zitzaien, jakinminarekin eta izuarekin nahasirik, halako erantzuki apal bat nabari zitzaien.
Dena dela, Bazarov ez zegoen amaren begiek zehatz-mehatz zer adierazten zuten asmatzen ibiltzeko aldartean; oso gutxitan mintzatzen zitzaion, eta galdera laburrak eginez soilik. Behin, eskua eskatu zion, «zorte ona» ekar ziezaion. Amak isilik jarri zuen bere esku biguna semearen ahur latz eta zabalean.
— Eta? —galdetu zion handik apur batera—, zorte ona izan duk?
— Lehen baino txarragoa —erantzun zuen semeak, irribarretxo hotz batez.
— Gehiegi arriskatzen dira —esan zuen aita Alekseik, errukitsu-antzean, eta bere bizar gorria laztandu zuen.
— Napoleonen jokabidea, aita Aleksei, Napoleonen jokabidea —tartekatu zuen Vasili Ivanovitxek, eta bateko bat bota zuen.
— Hain zuzen ere, jokabide horrek eraman zuen Santa Elena uhartera —esan zuen aita Alekseik, eta batekoari nagusitu zitzaion triunfo batekin.
— Ez duk andere-mahats urik nahi, Jevgeni? —galdetu zuen Arina Vlasievnak.
Bazarovek sorbaldak jaso besterik ez zuen egin.
— Ez! —esan zion Arkadiri biharamunean—. Hemendik alde egingo diat bihar. Aspertuta nagok; lan egin nahi diat, baina hemen ezinezkoa duk. Hire herrixkara joango nauk berriro; han utzi ditiat nire prestakin guztiak. Hire etxean, gutxienez, bazegok bakartzerik. Hemen, ordea, aitak behin eta berriro esaten zidak: «Heuretzako daukak nire langela, inork ez dik enbarazurik egingo hor», baina orpoz orpo jarraitzen zidak denbora guztian. Eta lotsagarri zaidak aitari muzin egitea. Eta ama ere berdin. Entzuten ditiat haren hasperenak hormaz bestaldean, baina, berarengana jo, eta ez nauk ezer esateko gauza izaten.
— Oso triste jarriko duk —esan zuen Arkadik—, eta aita ere bai.
— Itzuliko nauk egunen batean.
— Noiz?
— Petersburgera joaten naizenean.
— Batez ere hire amaren erruki nauk.
— Zer dela eta? Baiak opariturik limurtu hau, ala?
Begiak apaldu zituen Arkadik.
— Ez duk heure ama ezagutzen, Jevgeni. Emakume miragarria ez ezik, oso buruargia ere baduk, benetan. Gaur goizean, ordu erdi egon duk nirekin hizketan, eta haren solasa oso zentzuzkoa eta interesgarria izan duk.
— Inondik ere, nitaz aritu duk! Oker nago?
— Ez diagu hitaz bakarrik hitz egin.
— Balitekek; hik beste ikusgune batetik begiratzen diok. Dena dela, seinale ona duk emakumezko bat ordu erdiko solasaldia egiteko gai izatea. Nolanahi ere, alde egingo diat.
— Ez zaik samurra gertatuko gurasoei horren berri ematea. Beti zeudek bi aste barru zer egingo dugun pentsatzen.
— Ez duk erraza izango, ez. Zorigaiztoan gaitzitu diat gaur aita: lehengo egunean, bere mujik zergapeko bat zigorkatzeko agindu zian, eta oso ondo egin zian; bai, bai, ez begiratu izu-aurpegi horrekin, oso ondo egin zian, zeren mujik hori lapur eta mozkor porrokatua baita; kontua duk aitak ez zuela espero ni jakinaren gainean egotea. Erabat aztoratu dik horrek, eta orain, gainera, beste atsekabe bat eman behar zioat... Baina ez duk ardura! Sendatuko duk zauria.
«Ez duk ardura!», esan zuen Bazarovek, baina egun osoa igaro zen Vasili Ivanovitxi bere asmoaren berri jakinaraztea erabaki zuenerako. Azkenean, langelan gabonak ematen ari zitzaiola, gogorik gabe aharrausika esan zion:
— Ah!... ia ahaztu zitzaidan gauza bat esatea... Agin ezazu bihar gure zaldiak Fedotenera eraman ditzaten, postarako.
Harriturik geratu zen Vasili Ivanovitx.
— Alde egingo du Kirsanov jaunak, ala?
— Bai; eta ni berarekin joango naiz.
Vasili Ivanvoitx atzera jiratu zen zegoen tokian.
— Bahoala?
— Bai... alde egin beharra daukat. Ardura zaitez zaldiez, mesedez.
— Ondo zegok... —hasi zen, totelka, agure zaharrak—, postarako... ondo zegok... baina... baina... Zer dela eta?
— Haren etxera joan behar dut aldi labur baterako. Gero, berriro itzuliko naiz hona.
— Bai! Aldi labur baterako... Ondo zegok. —Vasili Ivanovitxek, zapia atera, eta zintz egin zuen, lurra ia ukitzeraino makurtuz—. Zer egingo zaiok! Baina uste nian... luzaroago geratuko hintzela etxean. Hiru egun... Hori, hori gutxi duk hiru urteren ondotik, gutxi, Jevgeni!
— Esan dizut laster itzuliko naizela. Nahitaezkoa zait joatea.
— Nahitaezkoa... Zer egingo zaiok! Oroz gain, eginbidea bete beharra zegok... Orduan, zaldiak bidaliko ditut? Ondo zegok. Arinak eta biok, jakina, ez genian hau espero. Hire amak loreak eskatu berri zizkiok auzolagun bati, hire gela apaindu nahi zian. (Vasili Ivanovitxek ez zuen aipatu ezen goizero, eguna argitu orduko, oinetakoak galtzerdirik gabe jantzi, Timofeitxengana jo, eta, atzamarrak dardaraka hainbat diru-paper urratu banan-banan aterata, askotariko erosketak agintzen zizkiola, batez ere jakiak eta ardo beltza, zeina, ohartu zenez, oso gustatu baitzitzaien gazteei.) Askatasuna duk garrantzizkoena; hori duk nire arau nagusia... ez duk oztoporik jarri behar... ez...
Bat-batean isildu, eta atera abiatu zen.
— Laster ikusiko dugu berriro elkar, aita, benetan.
Baina Vasili Ivanovitx, atzera jiratu gabe, eskuari eragin eta gelatik irten zen. Logelara itzulirik, ohean aurkitu zuen emaztea, eta ahapeka hasi zen otoitz egiten, esna ez zedin. Itzarri egin zen, hala ere.
— Zu zara, Vasili Ivanitx? —galdetu zion.
— Bai, ni naiz.
— Jeniusharekin izan zara? Kezkaturik nago: ondo lo egiten ote du dibanean? Bururdi berriak eta zure bidai lastaira txikia jartzeko agindu diot Anfisushkari; gure lumatxa eskaintzeko asmoa nuen, baina gogoratu naiz ez duela gogoko bigun lo egitea.
— Ez kezkatu, maitea, ez kezkatu. Ondo dago. Barka gaitzazu, Jauna, bekatari baikara —ekin zion berriro bere otoitzari, ahapeka. Emazte zaharraren erruki zen Vasili Ivanovitx: ez zion gauean esan nahi nolako nahigabea zeukan zain.
Bazarov eta Arkadi biharamunean joan ziren. Goiz-goizetik, tristura jabetu zen etxeaz; Anfisushkari eskuetatik erortzen zitzaizkon ontziak; Fedka bera ere harri eta zur zegoen, eta botak erantzi zituen azkenean. Vasili Ivanovitx inoiz baino urduriago zebilen: itxuraz kemendurik, ozen hitz egin eta gogor zapaltzen zuen lurra, baina zimeldurik zeukan aurpegia, eta haren begiek semea saihesten zuten denbora guztian. Arina Vlasievnak isilka egiten zuen negar; goizean goiz senarra bi ordu osoz hitz bihotz-altxagarriekin lasaitzen aritu ez balitzaio, zeharo erotu eta ez zen gehiago bere buruaren jabe izango. Noiz eta Bazarov, luzeenaz ere hilabete barru itzuliko zela behin eta berriro agindu, eta, eusten zioten besarkadetatik behingoan jareginik, tarantasera igo baitzen; noiz eta zaldiak abian jarri, kanpaitxoa tintinka eta gurpilak jiraka hasi, eta ordurako zalgurdiari atzetik begiratzea alferrikakoa gertatu eta hautsa berriro lurreratu baitzen, eta Timofeitx, konkor-konkor eginik eta aldaroka, urrats astunez bere gelazulora itzuli baitzen; noiz eta guraso zaharrak bakarrik geratu baitziren etxean, zeinak bai baitzirudien ezen, haiek bezalaxe, zimurtu eta zahartu egin zela tupustean, orduantxe, Vasili Ivanovitxek, oraindik apur batez etxeko atarian zapiari adoretsu eraginez jardun ondoren, aulki batean amildu eta bular gainera abaildu zuen burua. «Abandonatu, abandonatu egin gaitik —zioen, totelka—, abandonatu; gogaitu duk gurekin. Bakarrik nagok orain, bakar-bakarrik», errepikatu zuen hamaika aldiz, eta aldi bakoitzean aurrera eramaten zuen eskua, hatz erakuslea luzaturik. Orduan, Arina Vlasievna hurbildu zitzaion, eta, bere buru ileurdina haren buru ileurdinean bermaturik, esan zuen: «Zer egingo diogu, Vasia! Semeak habia utzi du. Belatza bezalakoa da: nahi duenean etorri, nahi duenean joan. Zu eta biok, ordea, elkarri itsatsiriko bi perretxikoren antzekoak gara, elkarren aldamenean egongo gara beti. Ni bakarrik izango nauzu behin betiko zurekin, eta nik zu bakarrik izango zaitut nirekin».
Vasili Ivanovitxek, eskuak aurpegitik kendu, eta bere emaztea, bere laguna besarkatu zuen, are gaztaroan ere inoiz besarkatu zuen baino gogorrago: triste zegoelarik, emazteak arindu zion bihotza.
XXII
Isilik joan ziren Fedoteneraino, noizean behin soilik hitz hutsal batzuk trukatuz. Bazarov ez zegoen guztiz pozik bere buruarekin. Arkadi gaitziturik zegoen berarekin. Jende gazte-gazteak soilik ezagutzen duen tristura arrazoirik gabeko hori sentitzen zuen bihotzean. Kotxezainak zaldi berriak uztartu zituen eta, berriz ere gida-aulkira igorik, galdetu zuen:
— Ezkerretara ala eskuinetara?
Zirgit egin zuen Arkadik. Eskuinetatik bideak hirira zeraman, eta handik etxera; ezkerretatik, berriz, Odintsovarenera zeraman.
So egin zion Bazarovi.
— Jevgeni —galdetu zion—, ezkerretara?
Jiratu egin zen Bazarov.
— Burugabekeria handiagorik! —murduskatu zuen.
— Bazekiat burugabekeria dela... —erantzun zuen Arkadik—. Ez duk, ordea, gure lehen burugabekeria izango!
Bazarovek bekokiraino sartu zuen kapela.
— Nahi duan bezala —esan zuen azkenean.
— Ezkerretara! —egin zuen oihu Arkadik.
Nikolskoera abiatu zen tarantasa. Baina, burugabekeria egitea erabakirik, adiskideak lehen baino egoskorrago tematu ziren isiltasunean, eta haserre ote zeuden ere ematen zuen.
Odintsovaren etxeko otseinburuak atarian egin zien harrera ikusirik, bi adiskideak aise konturatu ziren batere zuhurtasunik gabe jokatu zutela, bat-bateko apeta igarokor bati emore emanik. Nabaria zen han ez zituztela espero. Luze samar eta aurpegi ergel samarrez egon ziren egongelan eseririk. Azkenean, Odintsova azaldu zen. Bere ohiko jendetasunaz agurtu zituen, baina harriturik zegoen hain laster itzuli zirelako, eta, haren mugimendu eta hitzen moteltasunak salatzen zuenez, horrek ez zuen gehiegi poztu. Haiek berehala azaldu zioten iragaitzaz soilik zeudela han, eta lau ordu barru bideari ekingo ziotela berriro, urrunago baitzihoazen, hirira. Odintsovak harridurazko hitz bat esan besterik ez zuen egin, aitari goraintziak emateko eskatu zion Arkadiri, eta izebari deitzeko agindu zuen gero. Printzesa erdi lo azaldu zen, eta horrek ohi baino aire gaiztoagoa ematen zion haren aurpegi zahar zimurtsuari. Katia ondoezik zegoen eta ez zen bere gelatik irten. Arkadi bat-batean ohartu zen ezen, gutxienez, Anna Sergeievna ikusteko bezain gogo handia zuela Katia ikusteko. Funtsik gabeko gauzei buruzko berriketan joan ziren lau orduak; Anna Sergeievnak irribarrerik gabe entzun eta hitz egiten zuen. Agurtzeko orduan soilik berpiztu zitzaizkion bihotzean lehengo adiskidetasunaren printzak.
— Triste samar nabil egunotan —esan zuen—, baina zuek ez egin konturik horri eta, biokin ari naiz, itzul zaitezte denboralditxo baten buruan.
Bazarovek eta Arkadik hitzik gabeko buru-makurtua eginez erantzun zioten; kotxera igo eta, beste inon gelditu gabe, etxera abiatu ziren, Marinora, nora biharamun arratsaldean iritsi baitziren ezeren okerrik gabe. Bide osoan ez batak ez besteak ez zuten aipatu ere egin Odintsovaren izena. Bazarovek ia ez zuen behin ere ireki ahoa, eta alde batera begira joan zen denbora guztian, begiak bidetik urrun, halako larritasun temati baten mende.
Haien itzulerak izugarri poztu zituen denak Marinon. Nikolai Petrovitx kezkatzen hasia zen semearen kanpoaldiaren luzeaz; oihu bat egin, hankak dantzatzen hasi eta jauzi txiki bat egin zuen dibanean Fenetxkak haren gelan lasterka sartu eta, begiak dirdiratsu, «jaun gazteak» iritsiak zirela jakinarazi zionean; Pavel Petrovitxek berak halako zirrara atsegin bat nabaritu eta etorkor egin zuen irribarre bidaiari itzuli berriei eskua estutzean. Kontu-kontari eta galdezka hasi ziren; Arkadik inork baino gehiago hitz egin zuen, batez ere afalondoan, gauerdia baino beranduago arte luzatu baitzen. Arestian Moskutik ekarritako garagardo-botila batzuk ateratzeko agindu zuen Nikolai Petrovitxek, eta, edanaren edanaz, kolore gorrimina hartu zuten haren masailek, eta barre egiten zuen etengabe, noiz ume-irri halako batez, noiz algara urduriz. Alaitasun orokor hura neskame-morroien artean ere hedatu zen. Duniasha atzera-aurrera zebilen ero baten pare, ateak danbadaka itxiz behin eta berriro; eta Piotr, gaueko hirurak jo eta gero ere, gitarrarekin bals kosako bat jotzen saiatu zen hamaikagarren aldiz. Soken soinua zinkurinatsu eta atsegingarri aditzen zen aire geldi-geldian, baina hasierako irrixta labur bat izan ezik, taxuzko doinurik ez zen sortu gelazain ikasiarengandik: naturak musikarako gaitasuna ukatua zion, hala nola beste edozertarakoa ere.
Eta, bitartean, bizitza ez zihoan ondoegi Marinon, eta Nikolai Petrovitx dohakabea kinka larrian zegoen. Egunetik egunera landetxeak gero eta buruhahuste gehiago ematen zizkion, buruhauste goibelgarri, zentzugabeak. Jasanezin bilakatu zen soldatako beharginekiko gatazka. Zor guztiak kitatzeko edo soldata igotzeko eskatzen zioten batzuek, eta beste batzuek, berriz, alde egiten zuten berme gisa jarria zuten dirua berreskuratu orduko; gaixotu egiten ziren zaldiak; lanabesek suak bezala erretzen bide zituzten eskuak; zabartasunez lan egiten zen; Moskutik ekarritako garijotzeko makina berria ezin zen erabili, hain zen astuna; beste bat ekarri, eta hondatu egin zen lehenengo erabilaldian bertan; ukuiluaren erdia kiskalirik geratu zen, neskame zahar itsu bati egun haizetsu batean bere behia ilenti batez keztatzea bururatu zitzaiolako —hala ere, atso zaharrak esan zuenez, nagusi jaunak berak eragin zuen ezbeharra, gazta eta bestelako esneki berezi-berezi batzuk egitea bururatu baitzitzaion. Administratzailea bat-batean nagitu zen, eta are loditzen hasi ere, hala nola loditu ohi baita errusiarra besteren bizkarretik bizitzea egokitzen zaionean. Nikolai Petrovitx urrunetik ikusi orduko, bere ardura erakuste aldera, txirbilak jaurtitzen zizkion inguruan lasterka zebilen zerrikumeren bati, edo mehatxu egiten zion mutiko erdi biluziren bati, baina, osterantzean, lo egitea zuen jarduera nagusi. Lurra errentan zeukaten mujikek ez zuten alokairua garaiz ordaintzen, eta egurra lapurtzen zuten basoan; jagoleak ehizan ibiltzen ziren ia gauero, eta, batzuetan, «landetxeko» larreetara eramaten zituzten nekazarien zaldiak. Nikolai Petrovitxek diru-isun bat ezarri zuen, kalteak ordainarazteko, baina, gehienetan, zaldiak beren jabeengana itzultzen ziren pare bat egunez jaunaren kontura jaten egon ondoren, eta horrelaxe amaitzen zen auzia. Eta, hori guztia gutxi, mujikak elkarrekin liskartzen hasi ziren: anaiek ondasunen banaketa eskatzen zuten, haien emazteak ezin ziren teilape berean bizi; ustekabean, borrokan hasten ziren, eta, denek agindu bati jarraituko baliote bezala, hortxe jazartzen ziren nekazari guztiak batera, bulegoaren aurrean bildu eta nagusi jaunari deika hasten ziren, aurpegia ubeldurik eta mozkor-itxuraz sarritan, eta justizia eta zigorra eskatzen zituzten; nonahi aditzen ziren oihuak, garrasiak, emakumeen negar-intziriak senarren biraoekin tartekaturik. Elkarrekin etsaitutakoen kexuak aditu beharra zegoen horrelakoetan, eztarria erlasteraino oihu egin, aurretiaz jakinik ezinezkoa izango zela erabaki zuzenik hartzea. Ez zegoen behar beste esku sega-lanetarako: lur-sail txiki baten jabe izatera iritsia zen mujik ohi batek, oso itxura atsegineko auzolaguna bera, segalariak eskaini zizkion alokairuan, desiatina bakoitzeko bi errublo kendurik, baina modurik lotsagabeenean atzipetu zuen; herrixkako emakumeek prezio izugarri garestiak kobratzen zizkioten, eta, bitartean, garia soroetan aletzen zen inork segatu gabe, eta Babes Batzordeak mehatxu egiten zuen, eta korrituak lehenbailehen eta atzerapenik gabe ordaintzera presatzen...
— Ez daukat indarrik! —esaten zuen askotan Nikolai Petrovitxek, etsi gaiztoz—. Ezin dut borrokarik egin, nire printzipioek ez didate uzten barrutiko poliziaburuari deitzen, baina zigorraren beldurrik gabe ez dago ezer lortzerik!
— Du calme, du calme —esan ohi zion Pavel Petrovitxek, baina ahapeka kantatu, bekokia zimurtu eta bibotea laztantzen zuen berak.
Bazarovek ez zien konturik egiten liskar haiei; gainera, gonbidatua zen aldetik, han ez zuen besteren arazoetan zertan sarturik. Marinora itzuli eta biharamunean, berriro ekin zien bere igel, infusorio eta konposatu kimikoei, eta horretan ematen zuen denbora guztia. Arkadik, aldiz, bere eginbehartzat hartu zuen aitari laguntzea edo, gutxienez, laguntzeko prest zegoela erakustea. Egonarriz entzuten zion beti, eta behin aholku bat eman zion, ez aitak aholkuari jaramon egin ziezaion, bera ere arduratzen zela ikusarazteko baizik. Etxaldea gobernatzea ez zitzaion gogaikarri; aitzitik, are atseginez irudikatzen zuen agronomoaren lanbidea, baina garai hartan bestelako ideiak zebilzkion buruan. Bere harridurarako, Nikolskoen pentsatzen zuen etengabe. Lehen, sorbaldak jaso besterik ez zuen egingo baten batek esan balio asper zitekeela Bazarovekin teilape berean bizitzen, batez ere teilape hori gurasoen etxea izanik!; baina, hain zuzen ere, aspertu egiten zen, eta handik alde egiteko gogoa zuen. Nekatu arte paseatzea bururatu zitzaion, baina horrek ez zion batere lagundu. Egun batean, aitarekin hizketan jakin zuen Nikolai Petrovitxek gutun batzuk zeuzkala gorderik, oso interesgarriak, Odintsovaren amak haren emazte zenari aspaldi idatziak, eta ez zion bakerik eman gutun haiek eskuratu arte. Nikolai Petrovitxek goitik behera miatu behar izan zituen hogei bat kutxa eta tiradera, gutunen bila. Hautsak erdi jandako paper haien jabe egin bezain laster, lasaitu antzeko bat hartu zuen, erdietsi behar zuen jomuga bat-batean bere aurrean ikusi balu bezala. «Biokin ari naiz —xuxurlatzen zuen etengabe—, halaxe esan zian! Joango nauk, horixe joango naizela, mila deabru!» Baina gogora etorri zitzaizkion azken bisita, harrera hotza, lehengo baldartasuna, eta zalantza egin zuen. Nolanahi ere, azkenean, garaile atera zen gaztaroak berezko duen «agian» hori, bere zoria saiatzeko eta bere indarrak bakarrean eta inoren babesik gabe probatzeko irrika ezkutua. Marinora itzuli zenetik hamar egun ere igaro ez zirela, igande-eskolen nondik norakoa aztertzeko aitzakiarekin, berriro joan zen hirira, eta handik Nikolskoera. Etenik gabe gidariari presa emanez, borrokara doan ofizial gaztearen antzera oldartu zen hara: izua eta alaitasuna sentitzen zituen aldi berean, eta ezinegonak itorik zihoan. «Ez diat pentsatu behar, hori duk garrantzitsuena», errepikatzen zuen bere kolkorako. Oso gidari mutiria egokitu zitzaion; taberna guztien aurrean gelditzen zen, esanez: «Zer, edango dugu?»; eta gero inolako gupidarik gabe akuilatzen zituen zaldiak. Azkenean, ikusmenean agertu zen etxe ezagunaren teilatu garaia... «Zertan ari naiz? —etorri zitzaion une batez burura Arkadiri—. Hobe nikek atzera itzuli!» Troika lauoinka bizian zihoan, zalu; gidaria, berriz, oihuka eta txistuka ari zen. Zubitxoak karraska egin zuen apatx eta gurpilen azpian, gero eta hurbilago ikusten zen izei adar-motzez osaturiko ibilbidea... Emakume baten soineko arrosakolorea ikusi zen lipar batez berdetasun ilun hartan, aurpegi gazte batek begiratu zuen eguzkitako arin baten litsen artetik... Arkadik Katia ezagutu zuen, eta Katiak bera. Arkadi, gidariari zaldiak gelditzeko agindu, jauzi batez kotxetik jaitsi, eta neskarengana hurbildu zen. «Zu zara! —esan zuen hark, eta, apurka-apurka, goitik beheraino gorritu zen—. Goazen ahizparen bila, hemen dabil, lorategian; atsegingarri gertatuko zaio zu ikustea.»
Katiak lorategira eraman zuen Arkadi. Berarekin topo egin izana oso zantzu zorionekoa iruditu zitzaion Arkadiri; poz handia hartu zuen, senitartekoa balu bezala. Ezin hobeto atera zen dena: otseinburuaren arrastorik ez, bere iristearen iragarpenik ez. Bidearen bihurgune batean ikusi zuen Anna Sergeievna. Berari bizkarra emanik zegoen. Oin-hotsa entzunik, astiro jiratu zen.
Berriz ere aztoratu zen Arkadi, baina Anna Sergeievnaren lehen hitzek berehala lasaitu zuten. «Ongi etorri, iheslari hori! —esan zuen, ahots ezinago gozo eta samurrez, eta berarenanga abiatu zen, irribarrez eta begiak txiloturik eguzkiaren zein haizearen eraginez—. Non aurkitu duzu, Katia?»
— Anna Sergeievna —hasi zen Arkadi—, inondik inora espero ez duzun gauza bat ekarri dizut...
— Zeure burua ekarri duzu; hori da onena.
XXIII