Henry James

Europarrak

euskaratzailea: Irene Aldasoro

Fitxategi hau “liburu-e” bildumako alea da,
liburu elektronikoen irakurgailurako prestatua.
 
Liburu gehiago eskuratzeko:
              http://armiarma.com/liburu-e

Itzulpena: Irene Aldasoro

Euskarazko edizioa: Literatura unibertsala, 1997

Jatorrizkoaren data: 1878

Henry James euskaraz:

       http://ekarriak.armiarma.com/?i=115

HITZAURREA

       Europara bizitzera etorri (1875) eta hiru urte eta erdiko tartean idatzi zituen Henry Jamesek fikziozko bere lehendabiziko lau obra garrantzizkoenak —Roderick Hudson (1875), The American (1876-77), Daisy Miller (1878) eta Europarrak (1878)—, aldizkarietan atalka argitaratuak denak. Jamesen ibilbide literarioaren lehen garaiko eleberri labur bat da, beraz, Europarrak, lehen fase horretako eleberri nagusia baino —The Portrait of a Lady baino— bi urte lehenago idatzia.

       «Atlantic» aldizkariko argitaratzaile William Dean Howellsek, The American argitaratu eta gero, beste eleberri bat egiteko enkargua eman zionean —aurrekoaren amaiera tristearen kritika adiskidetsu bat egin eta «musa alai»ari hel ziezaiola eskatzen zionarekin batera—, Jamesek, erantzunean, Europarrak izango zenaren egitasmoaren berri eman zion. Honela zioen:

       Susmoa dut ezen bizitzako tragediek bahitzen didatela arreta gainerako gauzek baino gehiago, eta esanahi handiagoa dutela nire irudimenerako; beste alde batetik, ordea, uste dut ezen eguzkiaren orban bati tinko begiratuz gero prismaren koloreak ikusteko gai naizela. Izan daitekeen eguzki-orban distiratsuena izango duzu 1878ko lau ataleko istorioa. (...) Ziur asko, bohemiar tankerako mutil gazte alai xarmagarri bati buruz dudan ideia bat garatuko dut. Mutila atzerri aldetik itzultzen da bere senitarteko familia puritano herdoildu aszetiko batera (1830ko Ingalaterra Berriko leku irudizkoren bat), eta bere alaitasunaren eta ausardia amoltsuaren bidez familiartekoen laztasunak leunduko ditu, haien dispepsia sendatuko du eta haien kezkak uxatuko ditu. Etxe-giroko lagunarte goibel triste bat epikureismora bihurtzearen irudi bat izango litzateke, gaingiroki esanda. (...) Baina gerta dakidake gauza onik ez ateratzea ere. Zenbat kolore eman ahal izango diodan; horretan izango da merezimendua.

       Eta, atera, atera zuen, eta ez gutxi. Distiraz gainera, Jamesek agindutako txukuntasun eta perfekzio formal guztia du eleberriak. Eguzki-orban distiratsuenetako bat da, dudarik gabe. Horregatik da harrigarria Jamesek berak berehalaxe lanari «ahul eta huts» iritzi eta amari idatzitako eskutitz batean eleberria gutxietsi izana. New Yorkeko Argitalpenerako bere lan guztien bilduma prestatu zuenean ere ez zuen Europarrak bilduman sartu.

       Baliteke kritika jakin batek urrunarazi izatea James eleberri honetatik. Izan ere, Thomas Wentworth Higginsonek 1879an hitz gogorrak erabili zituen Europarrak-en kontra; eleberria anakronikotzat jo zuen eta Jamesen kosmopolitismoa zalantzan jarri. Honako hauek leporatu zizkion, esate baterako: zaldiz tiratutako omnibusak agertaraztea, artean halako ibilgailurik kaleetan ez zenean; erretratatzen duen familia Bostongo lagunarte onenean sarrera duena izanagatik, familiako alabak «artistarik inoiz ezagutu ez» izatea, edo familia hori bera bi atzerritarren aurrean hain harriturik eta nahasturik ibiltzea, 1830ean Bostonen 1878an baino europar ikasi gehiago zenean.

       Gaur egun txikikeriak dirudite salaketa horiek, baina litekeena da Jamesek min hartu izatea. Jamesek ez zuen, ordea, eleberri historiko bat egiteko asmorik. Jamesek eleberrian agertzen duen Ingalaterra Berria beraren familiako oroitzapenetakoa da eta, batez ere, Emersonen eta Hawthorneren mundua. Kontuan izan behar da Europarrak-en garai berean idatzi zituela Henry Jamesek Emersoni buruzko saio garrantzitsu bat eta Hawthorneri buruzko azterketa bat ere. Emersonen mundua «kolorerik gabea» iruditzen zitzaion Jamesi; pasiorik, gora-beherarik eta abenturarik gabea, oso sinplea eta aldi berean oso arduratsua, moral zut altu batek gobernatua. Mundu hori da, hain zuzen, Jamesek eleberri honetan Wentworth familiaren bidez irudikatzen duena eta, begiak Europako modeloetan (Turgeniev, Zola, Flaubert...) jarririk, Felix Young eta Eugeniaren mundu konplexu eta sofistikatuagoarekin alderatzen duena.

       Amerikarrak alde batean eta europarrak bestean, uste izan daiteke eleberri honetan ere Henry Jamesen gai nagusi eta oinarrizkoa garatuko dela, Mundu Berriaren eta Zaharraren arteko talka alegia, baina Europarrak-en ez dago oraindik talkarik. Eleberriak tonu arina eta ehundura komikoa du nagusi, eta amerikarrek eta europarrek elkarrekiko dituzten uste okerrak, aurreiritziak, gaizki-ulertuak eta gutxiespenak dira komedia giroaren sortzaile. Gainera, maila berean jartzen dira bi munduak, hau da, ez da bat bestea baino gehiago goratzen edo beheratzen. Puritanoen zenbait alderdi ironiaz kritikatzen badira ere, onartzen da bertute miresgarriak ere badituztela. Wentworth familiak ez du ahaide europarren estiloa eta jokamoldea balioesten, baina europarrek ere ez dute balioesten Wentworth familiaren sinpletasun hipokrisiarik gabea.

       Maitasun istorio alaia eta «ondo» amaitzen zena egiteko enkargua zuen Jamesek, eta, horri dagokionean, bete zuen emandako hitza. Dena den, harritzekoa da nola ez zuen Howellsi bidalitako egitasmoan Eugeniaren pertsonaia aipatu. Izan ere, lehen orrialdeetatik kentzen dio Eugeniak protagonismoa Felix Young mutil gazte alaiari, eta bera bihurtzen da eleberriko ardatz eta nagusi. Felix batere korapilatua ez dela kontuan izanik, Eugeniaren giza irudi konplexua falta izan balitz, eleberria ezdeusa izan zitekeen; epikureismoaren eta puritanismoaren arteko kontrakotasuna gauza jakina eta hutsala gerta zitekeen. Baina Eugeniak dena aldatzen du; liburuko zenbait gai korapilatu ez ezik, halako itzal batez estaltzen du «eguzki-orbana».

       Jamesek «Zirriborro bat» azpititulua ezarri zion Europarrak eleberriari. Hobeto esan, «a sketch» ezarri zion; «sketch» hitzak, ingelesez, xehetasun handirik gabeko marrazki bat edo hitzezko deskribapen labur bat adierazteaz gainera, antzerki lan labur bat ere esan nahi du, eta Europarrak, egia esan, hiru zentzuen jabe da. Europarrak eleberri bat da, askotan margolan batean pentsarazten duena, eta gainera Eugeniaren «erakustaldiaren» ikusle bihurtzen gaituena.

* * *

       Hitz bat esan nahi nuke itzulpen honetako elkarrizketetan erabili ditudan komatxoei buruz. Gaur egungo joera nagusia komatxoak ez, baina marrak erabiltzekoa bada ere, kasu honetan komatxoen alde egin dut. Izan ere, elkarrizketa hauek narrazioan bertan integraturik daudela iruditzen zait, eta marra erabiltzeak narrazioan nolabaiteko eten behartu bat egitea eskatuko lukeela. Erabakia hartu eta gero, ordea, gure artean ohikoak diren bi komatxoak («) astunegi gertatzen zitzaizkidan, zeren eta, elkarrizketaren barruan ere batzuetan estilo zuzena edo aipu bat agertzen denez, zenbait esaldi aurrean edo atzean lau komatxo zituela geratzen baitzen. Hala, bada, lizentzia hartu eta ingelesezko moldeari jarraitu diot: elkarrizketaren hasiera eta bukaera koma bakar batez adierazten da; autoreak komatxo artean eman dituen hitzak ere koma bakar batez ematen dira, eta aipu zuzenak, berriz, bi komatxoz.

* * *

       Azkenik (last but not least), eskerrik asko, Eskarne Mujika, Antton Olano eta Juan Garzia, zuen laguntza eta aholkuengatik.

Irene Aldasoro

1. ATALA

       Interes gabeko hiri animatu baten bihotzean kokaturiko hilerri estu bat, ostatu goibel bateko leihoetatik ikusita, ez da inoiz gogoetagai pozgarria izaten; eta ikuskizuna ederrenetarikoa denik ezin esan, hilarri lizunduek eta herioaren itzalpeak elur busti motel baten freskadura alferra hartu dutenean. Baldin eta, lanbro izoztuak airea sendotu duenaz bat, egutegiak erakusten badu ezen udaberri-sasoi bedeinkatuak bete dituela dagoeneko sei aste, onartuko da ez zaiola ikuspegiari eragin gogohilgarririk falta. Horrexen sentipen bizia zuen maiatz bateko 12an, duela hogeita hamar urtetik gora, Boston hiri zaharreko hotel onenaren leihoetako batetik begira zegoen andreak. Bazen ordu erdi bat han zegoela; hau da, tarteka zegoen, egon; zeren eta aldika-aldika berriro gelara itzuli eta haren luzera neurtzea egiten baitzuen pauso urduriz. Tximinian su gori-goria zegoen, gar urdin labur bat zeriola, eta suaren aurrean, mahai batean eserita, mutil gazte bat, lapitz bati eragiten. Paperezko orri batzuk zeuzkan mutilak zatitxo karratu berdinetan ebakita, eta, ematen zuenez, paper horiek marrazkiz —irudi bitxiz— betetzen ari zen. Bizkor eta adi ari zen lanean. Batzuetan, burua atzeratu eta marrazkiari besoa luze-luze eginda eusten zion, eta ahopeko hotsak eta txistu arin alaiak egiten zituen. Andreak igurtzi egiten zuen ondotik pasatzean, haren gona, apainduraz betea, orritsua baitzen. Andreak ez zuen mutil gaztearen lanera begirik luzatzen. Bakarrik, noizean behin, pasatzerakoan, gelaren beste aldeko apain-mahai baten gainean esekitako ispilu batera begiratzen zuen. Orduan, pixka batean gelditu eta gerria estutzen zuen bi eskuekin, edo eskuak —oso beteak eta politak zituen— ileko txirikorda anitzetara jasotzen zituen, erdi laztantzeko eta erdi txukuntzeko keinu bat eginez. Buru-azterketa araugabe haiek zirauten denboran andrearen aurpegiko malenkonia desagertu egiten zela irudituko zitzaiokeen begirale erne bati, baina berriro leihora hurbiltzen zen orduko, oso deskontentu zegoela adierazten hasten zen emakumea. Eta, izan ere, zerekin kontenta gutxi zegoen begiak jartzen zituen lekuan. Leihoko kristalak antzigarrak ganduturik zeuden, eta beheko kanposantuko hilarriak, berriz, ihintz izoztuak bete-betean harrapa ez zitzan okertu balira bezala ageri ziren. Burdinazko hesi garai batek babesten zituen hilarriak kaletik, eta hesituraz kanpo bostondar talde bat zebilen elur urtutan ziki-zaka. Askok gora eta behera begiratzen zuten: zerbaiten zain zeudela ematen zuen. Aldian behin ibilgailu bitxi bat inguratzen zitzaien zeuden lekura; nolako ibilgailua, eta leihoko andreak, nahiz eta giza asmakizunen berri ondo zekiena izan, ordu arte inoiz ikusi ez zuen bezalakoa: omnibus handi zapal bat, kolore biziz margotua eta txintxarri dilindariz apaindua, zoluan itsatsitako kanal-antzeko batzuei atxikirik, bide lauzatuan aurrera arrastan zeramana, berealdiko burrunba, zalaparta eta aztarrikaz, harritzeko moduko zaldi txiki pare batek. Une jakin batera heltzen zenean, hilerriaren pareko jendeak —emakumezkoak gehientsuenak, zakutoak eta pardelak aldean— gorputz trinko bat eginda jaurtikitzen zuen bere burua ibilgailuaren gainera —itsasoan salbamendu-txalupan leku hartzeko zalaparta gogorazten zuen mugimendu bat—, eta barru zabalean irentsirik galtzen ziren. Orduan, salbamendu-txalupa —edo salbamendu-kotxea, hoteleko leihoko andreak nola-hala izendatu zuenez— dinbili-danbala urruntzen zen txintxarrots batean gurpil ikustezinen gainean, lemazainak (bolanteko gizonak) brankatik itxuragabe gidatzen zuela. Fenomeno hori hiru minutuero gertatzen zen, eta mantuz jantziriko emakume presati, otarre eta pardeldunen zamaketa aise eta erruz berritzen zen. Hilerriaren beste aldean adreilu gorriko etxetxo ilara bat zegoen, beren etxe-oste xume etxe-girokoak agerian zituztela. Hotelaren beste aldeko muturrean zurezko kanpandorre luze bat ikusten zen, zuriz pintatua, elur maluten lauso artean. Leihoko andrea kanpandorreari begira egon zen pixka batean; inoiz ikusitako gauzarik itsusiena iritzi zion, bere arrazoiak tarteko. Gorrotagarria zitzaion: nardagarria. Sortu zion gogaitasunak ez zuen inolako proporziorik ezein motibo zentzuzkorekin. Ez zuen gogoan kanpandorreek halako kezkarik inoiz sortu ziotenik.

       Ez zen emakume polita; baina gogaitasun sorra adierazten zuenetan ere oso aurpegi interesgarria eta atsegina zuen. Ez zegoen gazteenean ere; baina liraina zenez, oso tamaina egokian mamituriko soinbira aski biribila izanagatik —heldutasunaren eta malgutasunaren ezaugarri—, Hebe gerri-labur batek kopa-ardo ezpainetaraino betea eramango zukeen bezala eramaten zituen hark bere hogeita hamairu urteak. Aurpegiko azala fatigatua zuen, frantsesek esaten duten bezala; ahoa handia, ezpainak beteegiak, hortzak ezberdinak, kokotsa oso molde arruntekoa; sudur zabala zuen, eta irribarre egiten zuenean —eta irribarrez zegoen beti— sudur aldamenetako izurrak goragi igotzen zitzaizkion: begietaraino ia. Begi haiek, ordea, xarmagarriak ziren: grisak kolorez, distiratsuak, begirakune bizkorrekoak, gozoak eta lasaiak, adimenez beteak. Oso bekoki txikia zuen —hori zuen hazpegi eder bakarra—, eta ile beltz harro sarria, finki kizkurtua, zeina txirikordaturik erabiltzen baitzuen beti, hegoaldeko edo ekialdeko —atzerri urruneko— emakumeren bat iradokitzen zuela. Belarritako bilduma handia zuen, eta txandatuz erabiltzen zituen; eta ematen zuen areagotu egiten ziotela itxura ekialdetar edo exotikoa. Konplimendu bat egin zioten behin, haren berri jakin zuenean inoiz entzundako ezerk baino poz handiagoa eman ziona. «Emakume polita?» esan omen zuen norbaitek. «Bai zera, oso hazpegi zatarrak ditu.» «Hazpegiak ez dakit,» erantzun omen zuen bereizten zekien batek, «baina emakume polit batek bezala erabiltzen du burua.» Pentsatzekoa da ez zuela, horren ondoren, gutxiago apaindurik erabiliko.

       Azkenean, leihotik erretiratu zen andrea, eskuekin begiak estaltzen zituela. «Ez dago jasaterik!» esan zuen. «Itzuli egingo naiz! Itzuli egingo naiz!» Eta bere burua suaren aurreko aulki batean erortzen utzi zuen.

       «Zaude pixka batean, enetxo,» esan zion mutil gazteak leunki, paper puskatxoetan zirriborroak eginez.

       Andreak oin bat luzatu zuen; oso oin txikia zen, eta arrosa formako apaingarri handi bat zeukan txapinean. Apaingarri hartan finkatu zituen une batez andreak begiak, eta hurrena beheko-suaren antrazitazko ohatze goriari begiratu zion. «Ikusi duzu inoiz su hau baino gauza nardagarriagorik?» galdetu zuen. «Ikusi duzu inoiz gauza hain... hain affreux-ik?» Oso ingeles garbian mintzatzen zen, baina epiteto hori jaulki zuen moduak epiteto frantsesak erabiltzen ohiturik zegoela erakusten zuen.

       «Sua oso polita iruditzen zait niri,» esan zion mutil gazteak, une batez suari begira jarririk. «Mihitxo urdin horiek, txingar gorriaren gainean dantzari, oso deigarriak dira. Alkimista baten laboratorioko sua ematen dute.»

       «Onegia zara, gizona,» adierazi zion lagunak.

       Mutil gazteak bere marrazkietako bat hartu eta besoa luzatu zuen, burua alde batera okertzen zuela. Mingaina beheko ezpainean hara-hona zerabilen emeki. «Ona, bai. Onegia, ez.»

       «Arnegagarria zara,» esan zion andreak, txapinari begira.

       Mutila marrazkiari ukitu batzuk ematen hasi zen. «Uste dut arnegatuta zaudela esan nahi duzula.»

       «Bada, bai, hain zuzen ere!» esan zion lagunak barre txiki garratz bat eginez. «Hauxe da nire bizi guztiko egunik beltzena, eta badakizu zer esan nahi duen horrek.»

       «Zaude bihar arte,» erantzun zion mutil gazteak.

       «Bai, hutsegite galanta egin dugu. Gaur oraindik zalantza izpi bat baldin bada, bihar ez da batere izango. Ce sera clair, au moins!»

        Mutil gaztea isilik geratu zen pixka batean, lapitzari eragiten. Eta gero, «Hutsegiterik ez da izaten» adierazi zuen.

       «Egia handia, hutsegiteak ikusteko buruargitasunik ez dutenentzat. Norberaren hutsegiteak ez ikustea: horixe litzateke zoriona bizitza honetan,» jarraitu zuen andreak, bere oin politari begiratzeari utzi gabe.

       «Arreba maitea,» esan zion mutilak, marrazten jarraitzen zuela, «lehen aldia duzu argia ez naizela esaten didazuna.»

       «Bada, zure teoriaren arabera, ezin esango dut hutsegin dudanik,» erantzun zion arrebak egoki asko.

       Mutilak algara bizi alai bat egin zuen. «Zu, behintzat, ondo argia zara, arreba maitea,» esan zion.

       «Ez hainbeste, hau proposatu izateko.»

       «Zuk proposatu al zenuen?» galdetu zion nebak.

       Andreak burua jiratu eta begirakunetxo bat bota zion. «Zuretzat nahi al duzu merezimendua?»

       «Nahi baduzu, neure bizkar hartuko dut errua,» esan zion mutilak, begiak altxatu eta irribarre eginez.

       «Jakina,» erantzun zion andreak, «zuk ez dituzu bereizten gauza hauek. Ez dakizu jabegoa zer den.»

       Mutilak lehengo algara alaia egin zuen. «Horrekin jabegorik ez dudala esan nahi baduzu, arrazoi duzu!»

       «Ez ezazu txirotasuna txantxetan har,» esan zion arrebak. «Txirotasunaz harrotzea bezain arrunta da hori.»

       «Ni txiro? Oraintxe bertan bukatu dut berrogeita hamar libera emango dizkidan marrazkia!»

       «Voyons,» esan zion andreak eskua luzatuz.

       Nebak, ukitu bat edo beste gehitu eta marrazkia eman zion. Andreak marrazkiari begiratu zion, baina une bat lehenagoko haritik jarraitu zuen. «Emakume batek berarekin ezkontzeko eskatuko balizu, zuk zera esango zenioke... «Nola ez, maitea; atsegin handiz!» Eta harekin ezkondu eta zoriontsu baino zoriontsuago izango zinateke. Handik hiru hilabeteren buruan, berriz, zera esango zenioke, «Gogoan izango duzu, noski, nirea izan zintezela eskatu nizun egun zoriontsu hura.»»

       Mutil gaztea mahaitik jaikia zen, besoak pixka bat luzatzera; leiho aldera egin zuen. «Izaera xarmagarri baten deskribapena da hori,» esan zuen.

       «Bai, bai, izaera xarmagarria duzu zuk. Hori daukat gure kapitaltzat. Horretaz konbentziturik ez banengo, ez nintzen arriskatuko zu lurralde beldurgarri honetara ekartzera.»

       «Lurralde komiko honetara! Lurralde atsegin honetara!» aldarrikatu zuen mutilak, eta algara biziari eman zion.

       «Omnibusera pilatzen diren emakume horiengatik egiten al duzu barre?» galdetu zion lagunak. «Zerk erakartzen dituela esango zenuke?»

       «Oso gizon ederren bat egongo da barruan,» esan zuen mutilak.

       «Denetan? Ehundaka etortzen dira, eta ez dirudi lurralde honetako gizonak batere ederrak direnik. Emakumeei dagokienean, berriz, komentutik irten nintzenetik ez dut hainbeste batera ikusi.»

       «Emakumeak oso politak dira,» adierazi zuen nebak, «eta hau guztia oso dibertigarria. Honexen marrazki bat egin behar dut.»

       Eta bizkor mahaira itzuli eta erremintak hartu zituen: marrazki-euskarri txiki bat, paperezko orri bat eta hiruzpalau lapitz. Leihoan kokatu zen gauza horiekin, eta han geratu zen kanpora begi-kolpeka, lapitzari arin eta trebe eragiten.

        Irribarre distiratsua erakusten zuen lanean ziharduela. Distiratsua da, bai, une hartan aurpegi argiz bete hari zegokion hitza. Hogeita zortzi urte zituen; soinkera txiki, arin, ondo osatua. Arrebaren antz handia zuen arren, hazpegi ederragokoa zen: ile-horia, azal-zuria, bizkor-itxurakoa; dotore hezur-mamituriko begitartea zuen eta adierazpen gizatsu eta, aldi berean, ez batere serioa, begi urdin gozoak, bekain fin oso arkutuak —halako bekainak, ezen andreek beren maitaleenei sonetoak idatziko balizkiete, neurtitz mota horretako gai bihurturik baitziratekeen— eta bibote txiki bat, gorantz bihurtua, etengabeko irribarrearen arnasak hala eraginda bezala. Bazuen haren fisonomiak zer onbera bat eta, aldi berean, zer deigarri bat. Baina, adierazi dudan bezala, ez zen batere fisonomia serioa. Mutilaren aurpegia ohi ez bezalakoa zen horretan: ez zen batere serioa eta, hala ere, konfiantzarik handiena ematen zuen.

       «Ez ahaztu elur asko jartzea!» esan zion arrebak. «Bonté divine, hau da eguraldia!»

       «Marrazkia zuri-zuri utziko dut, eta figura txikiak egingo dizkiot beltzez,» erantzun zion mutilak barrez. «Eta izena zera jarriko diot... —nola da Keatsen lerro hura?— Maiatz erdiko Lehen Haurra!»

       «Ez dut gogoan,» esan zuen andreak, «amak hau honelakoa zenik inoiz esan zidanik.»

       «Amak ez zizun ezer txarrik esaten. Eta ez da honelakoa izango... egunero. Ikusiko duzu nolako egun bikaina izango dugun bihar.»

       «Qu'en savez-vous? Bihar alde egingo dut.»

       «Eta nora joan behar duzu?»

       «Noranahi hemendik. Silberstadtera berriro. Printze Erregeordeari idatziko diot.»

       Jiratu eta andreari begira geratu zen mutila pixka batean, lapitza hatzen artean geldi zuela. «Eugenia maitea,» xuxurlatu zuen, «hain atsegin izan al duzu itsasoa?»

       Eugenia jaiki egin zen. Eskuan zuen artean nebak eman zion marrazkia. Esanahi gordineko marrazki bat zen: jende multzo errukarri bat bapore baten gainean, elkarrengana pilaturik eta bata besteari helduta, ontzia, aldaroka, beldurtzeko moduan okerturik, olatu baten sabelean azpiratzera zihoala. Zentzu handikoa zen, eta halako indar trajikomiko batez betea. Begiratu zion Eugeniak marrazkiari, eta keinu triste bat egin zuen. «Nola marraz ditzakezu horren eszena gorrotagarriak?» galdetu zion. «Sutara botatzeko gogoak ematen dit!» Eta harrika bota zuen papera. Neba paperari begira geratu zen, isilik, nora joaten ote zen. Papera lurrera erori zen kulunka, eta hantxe utzi zuen. Eugeniak leihorantz egin zuen, eskuak gerrian zituela. «Zergatik ez nauzu gaitzesten? Zergatik ez nauzu iraintzen?» galdetu zion nebari. «Uste dut hobeto sentituko nintzatekeela orduan. Zergatik ez didazu esaten gorroto nauzula hona ekarri zaitudalako?»

       «Ez zenukeelako sinetsiko. Oso maite zaitut, arreba kutuna! Oso pozik nago hemen, eta zoratzen hemengo ikuspegiarekin.»

       «Ez dakit zerk hartu nauen mendean. Galdu dut burua,» jarraitu zuen Eugeniak.

       Mutilak lapitzari eragiten jarraitu zuen. «Oso lurralde bitxi eta interesgarria da hau inondik ere. Hemen gaude, eta nik ondo pasatzeko asmoa dut.»

       Eugeniak aldentzekoa egin zuen pauso urduriz, baina berehalaxe itzuli zen atzera. «Umore ona gauza ederra da, zalantzarik gabe,» esan zuen; «zurea, ordea, gehiegizkoa da, eta ez dut uste ezer onik ekarri dizunik.»

       Mutila begira geratu zitzaion, bekainak jasota, irribarrez; kolpetxo batzuk eman zizkion lapitzarekin bere sudur politari. «Zoriontsu egin nau!»

       «Izan zitekeen gutxiena da hori; ez dizu besterik ekarri. Bizitza osoa fortunari mesederik txikienak ere eskertzen pasatu duzu eta, ez du zurekin lan handirik hartu.»

       «Zertxobait hartuko zuen, ni honelako arreba miresgarriarekin saritzeko.»

       «Seriotasun pixka bat, Felix. Ez ahaztu zu baino zaharragoa naizela.»

       «Honen arreba zaharrarekin, hortaz!» erantzun zuen Felixek barrez. «Seriotasuna Europan utzi genuelakoan nengoen.»

       «Hemen aurkituko duzun itxaropena dut. Eduki kontuan badituzula ia hogeita hamar urte, eta ez zarela bohemiar ezezagun bat besterik: egunkari marrazkidun bateko berriemaile sosgabe bat.»

       «Ezezaguna, nahi duzun guztia, baina ez zuk uste bezain bohemiarra. Eta sosgabea, ezta pentsatu ere! Ehun libra dauzkat sakelean, berrogeita hamar marrazki egiteko kontratua, eta gure lehengusu guztiei eta gure lehengusuen lehengusu guztiei erretratu bat margotzeko asmoa dut, ehun dolar buruko!»

       «Ez duzu anbiziorik,» esan zion Eugeniak.

       «Zuk, ordea, bai, baronesa maitea,» erantzun zion mutilak.

       Basonesa isilik geratu zen une batean, elur bustiak ilundutako hilerriari eta zaldi-kotxe tranbalakariei begira. «Bai, nik badut anbizioa,» esan zuen azkenean. «Eta anbizioak ekarri nau leku beldurgarri honetara!» Ingurura begiratu zuen —halako biluztasun arrunt bat zuen gelak; oheak eta leihoak ez zuten errezelik—, eta hasperentxo bat egin zuen, gogoz. «Anbizio gaixoa!» esan zuen. Hurrena, aldamenean hormaren kontra zegoen sofara bere burua erortzen utzi eta aurpegia estali zuen eskuez.

       Nebak marrazten jarraitu zuen, bizkor eta trebe. Handik pixka batera arrebaren ondoan eseri zen eta marrazkia erakutsi zion. «Tira, ez al zaizu nahiko ona iruditzen bohemiar ezezagun batek egina izateko?» galdetu zion. «Atera ditut beste berrogeita hamar libera.»

       Magalean zuen irudi txikiari begiratu zion Eugeniak. «Zentzu handikoa da, bai,» esan zuen. Eta berehalaxe gaineratu zuen, «Uste duzu gure lehengusuek egingo dutela horrelakorik?»

       «Egin, zer?»

       «Tramankulu horietan sartu eta itxura horretan ibili.»

       Felix pentsatzen egon zen pixka batean. «Egia esan, ez dakit. Interesgarria izango da jakitea.»

       «Ez, aberats-jendea ez!» esan zuen baronesak.

       «Ba al dakizu ziur aberatsak diren?» galdetu zion Felixek alaiki.

       Arreba astiro jiratu zen zegoen lekuan, begira jartzen zitzaiola. «Jaun zerukoa!» xuxurlatu zuen. «Hori da gauzak esateko modua daukazuna!»

       «Askoz hobe izango da aberatsak badira, jakina,» aitortu zuen Felixek.

       «Aberatsak direla ez baneki, etorriko nintzela uste al duzu?»

       Arrebaren premiazko begiradari mutilak bere begirada argitsu kontentarekin egin zion aurre. «Bai, askoz hobe izango da,» esan zuen berriro.

       «Hori besterik ez dut espero haiengandik,» esan zion baronesak. «Ez dut espero buruargiak izango direnik, ez adiskidetsuak —hasieran behintzat— ez dotoreak, ez interesgarriak. Baina, esaten dizut, ziur nago aberatsak direla.»

       Felixek sofaren bizkarrean etzan zuen burua, eta, tarte batean, leihoak marko egiten zion zeru-atal luzexkari begira egon zen. Elurra atertzen ari zuen. Iruditu zitzaion zerua argitzen hasi zela. «Espero dut aberatsak izango direla,» esan zuen azkenean, «eta boteretsuak, buruargiak, adiskidetsuak, dotoreak, interesgarriak, eta oro har, zoragarriak! Tu vas voir.» Eta aurrerantz makurtu eta musu eman zion arrebari. «Begira!» jarraitu zuen, «Seinale bat irudi, hizketan ari naizen bitartean, zerua urre-koloreko bihurtzen ari da; egun bikaina egingo du.»

       Eta hain zuzen ere, bost minutuan aldatu zen eguraldia. Zulatu zuen eguzkiak elur-lainoen artetik eta baronesaren gelara egin zuen jauzi. «Bonté divine,» esan zuen andreak, «hau eguraldia!»

       «Goazen kanpora, mundua ikustera,» esan zion Felixek.

       Eta handik berehala irten ziren. Giroa epeldurik zen, argiturik ez ezik, eta eguzkiak lehorturik zituen espaloiak. Kalerik kale ibili ziren noragabean, denari begira: jendeari eta etxeei, dendei eta ibilgailuei, zeru urdin distiratsuari eta kalegurutze lokaztuei, gizonezko presatiei eta paseoan zebiltzan neskatxa astitsuei, adreilu gorri berriei eta arbola berde-berdeei, dotoreziaren eta arlotetasunaren arteko nahasmen harrigarri hari guztiari. Ordu batetik bestera, udaberriko bihurtu zen eguna. Kale animatuenetan ere bazen halako lur eta lore usain bat. Felix oso entreteniturik zebilen. Komikoa deitu zion lurralde hari, eta ikusten zuen guztiari barrez jarraitzen zuen. Esan zitekeen Amerikako zibilizazioa egundoko txantxa-sorta baten gisa adierazten zitzaiola. Txantxak bikainak ziren izan ere, eta handia mutil gaztearen gozamena. Felixek bazuen irudiaren sena esaten zaiona, eta molde demokratikoek lehen begiratuan sortzen zioten arreta gazte bizi aurpegi-argi baten mugimenduek sortuko zioketenaren antz-antzekoa zen: arreta agerikoa eta onespenezkoa. Eta oraingo honetan, haurtzaroko txokoak berrikusten zebilkeen gazte atzerriratu desalaitugabetzat har zitekeen Felix. Zeruaren urdin moreari begira, egurats distiratsuari begira, han-hemen barreiaturiko kolore-gune ugariei begira jarraitzen zuen.

       «Comme c'est bariolé, ez?» esan zion arrebari, biek aldian-aldian erabili premia misteriotsu bat sentitzen zutelako-edo erabiltzen zuten mintzaira atzerriko hartan.

       «Bai, horixe bariolé,» erantzun zuen baronesak. «Ez dut atsegin kolore hau; begietan min ematen dit.»

       «Bi muturrek bat egiten dutela erakusten du horrek,» erantzun zion mutilak. «Mendebaldera etorri ordez, ekialdera joan garela ematen du. Zeruak Kairon bezalaxe ukitzen ditu etxe-gainak, eta alde guztietan itsatsirik ageri diren iragarki-kartel gorri-urdin horiek dekorazio mahometarra gogorazten dute.»

       «Neska gazteak behintzat ez dira mahometarrak,» esan zuen baronesak. «Ezin esango da aurpegiak estaltzen dituztenik. Horrelako nabarmenkeriarik ez dut inoiz ikusi.»

       «Eskerrak Jainkoari aurpegiak estaltzen ez dituzten!» egin zuen Felixek. «Gutxitan ikusten diren bezalako aurpegi politak dituzte.»

       «Bai, oso aurpegi politak dituzte askok,» esan zuen baronesak, zeina oso emakume argia baitzen: emakume argiegia, behaketa zehatz zorrotzik egin ez izateko. Ohi baino estuago lotu zitzaion nebaren besoari. Ez zegoen pozez gainezka, neba bezala. Gutxi hitz egiten zuen, baina gauza asko hartzen zuen kontuan, eta bere arteko gogoetak egiten zituen. Zertxobait asaldaturik zegoen. Pentsatzen zuen ondo lurralde bitxira etorri zela fortuna egitera. Azalean, amorru eta gogaitasun handia sentitzen zuen; oso pertsona delikatua eta milika zen baronesa. Beste garai batean, behin baino gehiagotan joan izan zen, entretenitzeagatik eta konpainia onarekin, probintziako herriren bateko feriara. Orain ere feria handi batean zegoela iruditzen zitzaion: entretenimenduak eta désagréments oso antzekoak zirela. Batean irribarretsu zebilen eta bestean uzkur. Oso deigarria zen ikuskizuna, baina edozein unetan bultzadaren bat hartzeko arriskua zegoen. Baronesak ez zuen bere inguruan hainbeste jende batera eta bestera inoiz ikusi; ez zen inoiz ibili ezagutzen ez zuen jendearekin horrela nahasirik. Baina, poliki-poliki, beste feria honetakoa eginkizun serioagoa zela konturatzen hasi zen. Parke publiko handi batera joan zen nebarekin. Oso polita zen parkea, baina han zalgurdirik ez ikusteak harritu zuen baronesa. Arratsaldea aurrera zihoan; belar mardul berdemina eta zuhaitz enbor lirainak eguzki izpi zeharrek urreztaturik ageri ziren: urregorri meategitik atera berriak urreztaturik bezala. Andreak egurastera irten eta, beren zalgurdietan, eguzkitakoak zeharretara okerturik dituztela, oinezkoen ilararen ondotik igaro ohi diren ordua zen. Hemen, ordea, Eugeniak ez zuen ohitura horren aztarnarik ikusi, eta are harrigarriago zen falta hori, nola eta ibilbide zoragarri bat baitzihoan, oso hurrenkera egokian landatutako zumar batzuek osatzen zuten arku dotorearen artetik, kale zabal animatu bateraino, non ere, ikusten zenez, bourgeoisie-ko kide aberatsenen artean, oinezko ugari baitzebilen. Gure lagunak pasealeku argi hartatik igaro ziren, eta Felixek oraindik neska polit askoz gehiago hauteman zuen, eta arreba ohartarazi zuen. Ez zen, ordea, horren beharrik; izan ere, baronesak aztertuak baitzituen ordurako, kontu handiz, andereño xarmagarri haiek.

       «Gure lehengusuek ere horrelakoak izan behar dutela esaten dit barruak,» esan zion Felixek.

       Hala espero zuen baronesak, baina ez zuen hori esan. «Oso politak, bai,» esan zuen, «baina umeak. Non dira emakumeak, hogeita hamar urteko emakumeak?»

       «Hogeita hamahirukoak esan nahi al duzu?» galdetzekotan egon zen neba, zeren, askotan, Eugeniak esaten zuena eta esan gabe uzten zuena, biak, ulertzen baitzituen. Baina eguzki-sarreraren edertasuna goraipatzea besterik ez zuen egin, eta baronesak, zeina fortuna bila etorri baitzen, zera pentsatzen zuen, berriz: bere burua inorekin neurtu behar izatekotan, beretzat izango zuela mesede neska txikiekin neurtzea. Bikaina zen eguzki-sarrera. Gelditu egin ziren ikusteko. Halako kolore nahasketa zoragarririk inoiz ez zuela ikusi esan zuen Felixek. Baronesak ere ikusgarria iritzi zion; baina hori baino atsegingarriagoa zitzaion, beharbada, konturatzea ezen, bera han zegoela, mirespenez begiratzen ziola handik pasatzen zen hainbat jende itxura onekok, zeinentzat janzkera deigarriko emakume dotore atzerritar-itxurako bat Bostongo kale kantoi batean naturaren edertasuna frantsesez goraipatzen ikustea ez baitzen oharkabean pasa zitekeen gauza. Eugeniari bihotza alaitu zitzaion. Halako poztasun bare bati amore eman zion. Fortuna bila etorri bazen, fortuna hori aise aurkituko zuela iruditu zitzaion. Hori agintzen zuen sartaldeko zeruaren gardentasun zoragarriak; gauzak berez etortzen direla iradokitzen zuen paseatzaileen begirada gozo lotsagabekeriarik gabekoak.

       «Ez zara atzera Silberstadtera itzuliko, ezta?» galdetu zion Felixek.

       «Bihar ez behintzat,» esan zuen baronesak.

       «Printze erregeordeari idatzi ere ez?»

       «Idatzi eta esango diot alde honetan ez dutela haren aditzerarik.»

       «Ez dizu sinetsiko,» esan zion mutilak. «Bakean utz dezazula aholkatzen dizut.»

       Felixek oso umore onean jarraitzen zuen. Usadio zaharretan eta hiri pintoreskoetan hezia izanagatik, ezaugarri jator asko ikusten zion metropoli puritano txikiari. Arrats hartan, afalondoan, arrebari esan zion ezen hurrengo egunean, goizean goiz, lehengusuei bisita egitera joango zela.

       «Presa handia duzu,» esan zion Eugeniak.

       «Zer naturalagorik,» galdetu zion Felixek, «gaurko neska polit horiek guztiak ikusita gero? Gure lehengusuak horrelakoak baldin badira, zenbat eta lehenago ezagutu eta hobe.»

       «Baliteke horrelakoak ez izatea ere,» esan zion Eugeniak. «Eskutitzak ekarri behar genituen, beste pertsona batzuentzat.»

       «Beste pertsona horiek ez lirateke gure ahaide.»

       «Ez dute horregatik okerragoak zertan izanik,» erantzun zion baronesak.

       Nebak bekainak jasota begiratu zion. «Ez zenuen hori esan, hona etorri eta gure senitartekoekin anaitu behar genuela adierazi zenidan lehen aldi hartan. Afekto naturalaren eragina zela esan zenuen. Eta horren aurka arrazoi batzuk atera nituenean, la voix du sang beste guztien gainetik zegoela aitortu zenuen.»

       «Gogoan duzu hori guztia?» galdetu zion baronesak.

       «Garbi-garbi! Eta oso hunkitu ninduen.»

       Gelan gora eta behera zebilen Eugenia, goizean bezala; gelditu eta nebari begiratu zion. Zerbait esatera balihoa bezala egin zuen, baina ez zuen ezer esan, eta ibilian jarraitu zuen. Handik pixka batera, ordea, bestelako zerbait esan zuen, aurretik pentsatutakoa esan ez izana argitzeko bezala. «Inoiz ez diozu ume izateari utziko, neba maitea.»

       «Esango litzateke zuk, andrea,» erantzun zion Felixek barrez, «mila urte dituzula.»

       «Batzuetan, bai,» esan zuen baronesak.

       «Hortaz, joan eta gizaki harrigarri baten etorrera jakinaraziko diet lehengusuei. Berehalaxe etorriko zaizkizu begirunea ekartzera.»

       Eugeniak gelan paseatzeari ekin zion berriro, eta, gero, nebaren aurrean gelditu eta eskua jarri zion besoan. «Ez dute ni ikustera etorri behar,» esan zion. «Ez diezu utziko hori egiten. Ez dut lehen enkontrua era horretara egin nahi.» Eta nebaren begietako galderari erantzunez, jarraitu zuen. «Zu joango zara, dena aztertu eta gero niri esango didazu. Itzultzen zarenean, dena kontatu beharko didazu: nor eta zer diren, zenbat diren, zenbat gizon eta zenbat emakume, zer adinetakoak..., den-dena. Ondo begiratu dena, eta hartu gogoan, gero niri deskribatzeko: tokia, xehetasun osagarriak... —nola esango nuke?—, la mise en scène. Eta gero, nire garaian, nik deritzodanean, noiz eta nola erabakitzen dudanean, neu joango naiz. Han aurkeztuko naiz: haien begien aurrean agertuko naiz!» esan zuen baronesak, buruan zuena nahiko garbi adierazten zuela, oraingoan.

       «Eta zer mezu eraman behar diet?» galdetu zion Felixek, fede osoa baitzuen arrebaren antolamenduen doitasunean.

       Baronesa nebari begira geratu zen —nebaren zintzo-aurpegi atseginari begira— pixka batean. Eta Felixek miresten zuen doitasunez erantzun zuen, «Nahi duzuna esan. Konta iezaiezu nire historia, naturalena iruditzen zaizun bezala.» Eta bekokia jarri zion musu eman ziezaion.

2. ATALA

       Biharamunak egun bikaina ekarri zuen, Felixek iragarri bezala. Negua ustekabean udaberri bihurtu zen bezalaxe, udaberria zen orain bat-batean uda bihurtua. Horixe ikusi zuen landetxe karratu handi batetik irten zen neska gazteak, etxea bide lokaztu batetik bereizten zuen jardin zabalean paseatzeari ekin zionean. Zuhaixka loratuak eta landareak —txukun antolatuak— argitasun eta epeltasun oparoaren atseginetan zeuden. Zumar garaien itzal gardena —zumar-arbola ikusgarriak ziren— sendotuz zihoan ordurako, eta ohiko isiltasun sakonak inguru manaerraza eskaintzen zion urruneko eliz kanpai baten hotsari. Entzun zuen neska gazteak eliz kanpaia; baina ez zegoen elizarako jantzita. Buru hutsik zegoen; muselinazko blusa zuri bat zuen soinean, ertz bordatuz apaindua, eta muselinazko gona kolorezko bat. Hogeita bi edo hogeita hiru urteko andereño bat zen, eta nahiz udaberriko igande goiz batez sexu horretako gazte bat jardinean buru hutsik paseatzen ikustea ez den, gauzen izaerari begiratuz gero, batere desatsegina, ez zitekeen esan igande-hausle errugabe hura bereziki polita zenik. Garaia zen eta zurbila, mehea eta baldarxea; ile horia zuen eta guztiz lisoa; begiak, berriz, ilunak, bizitasunik gabeak eta aldi berean urduriak izatea berezitasun zutenak: oso urrunak, beraz, ikusten denez, «begi eder» idealetatik, zeinak distiratsuak eta lasaiak izan behar dutela begitantzen baitzaigu beti. Etxe karratu handiaren ate-leihoak zabal-zabalik zeuden denak, eguzkiaren argi garbigarriari sartzen uzteko, eta eguzki izpiek errainu oparoak barreiatzen zituzten etxearen bi alde aterpetzen zituen lorio zabal garaiaren zorura, non ere lastozko ipurdia zuten kulunka-aulki batzuk eta portzelana berde eta urdineko dozen erdi bat aulki txiki biribil ageri baitziren, etxekoek ekialdeko merkataritzarekin izandako harremanen oroigarri, simetriaz jarriak. Etxea zaharra zen —zaharra esatean, laurogei urte zituela esan nahi da—, egurrez egina eta kolore gris margul garbi batez pintatua, eta aurrealde guztian, tarteka-tarteka, zurezko zutabe zapalak zituen, zuriz pintatuak. Zutabe horien gainean sustengaturik bezala, halako frontis klasiko bat ageri zen, erdian hiru ataleko leiho zabal bat, arrunt landutako marko batek inguratua, eta angelu txikienetako bakoitzean, berriz, irekigune biribil kristaleztatu bana zituela. Ate zuri handi bat zegoen, letoizko kisketa ondo leundurik, landa-bide itxurakoari buruz, eta, atetik bideraino, oin-bide zabal bat, adreiluz lauzatua, adreiluak higaturik eta pitzaturik baina oso garbi zituela. Etxe atzean zelaiak eta baratzak zeuden, eta aletegi bat eta urmael bat. Eta aurrean, beste aldean, bidean oso urrutira gabe, etxe zuri txikiago bat zegoen, kanpoaldeko leihatilak berdez pintaturik zituela, jardintxo bat alde batean eta baratza bestean. Goiz-giroan distiraz zegoen hori guztia, ikuspegiaren zertzelada bakunak «batuketa» bateko batugaiak bezain garbi begietaratzen zirela.

       Bigarren andereño bat irten zen orduan etxetik, eta lorioa igaro, jardinera jaitsi, eta lehen aipatu dudan neska gaztearengana hurbildu zen. Bigarren andereño hori ere mehea eta zurbila zen, baina bestea baino zaharragoa, eta txikiagoa; ile ilun leuna zuen. Haren begiak, bestearenak ez bezala, biziak eta argiak ziren, baina ez urduriak. Lastozko kapelu zinta zuridun bat zuen buruan, eta lepoko zapi indiar gorri luze bat, soinekoaren aurrealdetik behera oinetaraino iristen zitzaiona. Giltza txiki bat zekarren eskuan.

       «Gertrude,» esan zuen, «oso ziur al zaude hobe duzula elizara joan gabe geratzea?»

       Gertrudek begirada bat zuzendu zion, eta lila-zuhaixka bati adaxka bat kendu, usain egin, eta bota egin zuen. «Ezertaz ez nago oso ziur!» erantzun zion.

       Beste andereñoak begiak Gertruderengandik urrundu eta izei ilara luzeen artean diz-diz ageri zen urmaelera eraman zituen. Eta, gero, oso ahots eztiz esan zion, «Hemen duzu jangelako arasako giltza. Har ezazu badaezpada, inork ezer nahi izanda ere.»

       «Eta nork nahi izango du hemen ezer?» galdetu zion Gertrudek. «Bakar-bakarrik izango naiz etxean.»

       «Nor edo nor etor liteke,» esan zion besteak.

       «Brand jaunagatik diozu?»

       «Bai, Gertrude. Tarta zati bat nahi izan lezake.»

       «Ez ditut gogoko beti tarta jaten aritzen diren gizonak!» esan zion Gertrudek, lila-zuhaixkari tiraldi bat emanez.

       Lagunak begirada bat luzatu zion, eta gero lurrera begiratu zuen. «Oker ez banago, aita elizara joango zarelakoan dago,» esan zion. «Zer esango diot?»

       «Esaiozu buruko min handia dudala.»

       «Egia al da hori?» galdetu zuen andereño zaharrenak, berriz ere urmael aldera begira.

       «Ez, Charlotte,» esan zuen gazteenak soiltasunez.

       Charlottek lagunaren aurpegira eraman zituen bere begi lasaiak. «Uste dut urduri zaudela.»

       «Beti egoten naizen bezala nago,» erantzun zion Gertrudek, tonu berean.

       Charlotte beste aldera jiratu zen, baina hantxe geratu zen pixka batean. Soinekoaren aurrealdeari goitik behera begiratu zion. «Ez al zaizu luzeegia-edo iruditzen nire lepoko zapi hau?» galdetu zion besteari.

       Gertrudek bira erdia eman zuen Charlotteren inguruan, lepoko zapiari begira. «Uste dut ez daukazula ondo jarrita,» esan zion.

       «Nola jarri behar dut, bada?»

       «Ez dakit; beste nolabait. Beste era batera hartu behar zenuke bizkarretik, beste era batera jarri ukalondoen inguruan; beste moduz emango zenuke atzetik.»

       «Eta nola eman behar dut?» galdetu zion Charlottek.

       «Ez nizuke esango,» esan zion Gertrudek, lepoko zapiari pixka bat atzeraxeago tira eginez. «Neronek, jarriko nuke, baina ez dakit nola edierazi.»

       Charlottek, ukalondoei eraginez, Gertruderen ukituak eragindako laxotasuna zuzendu zuen. «Beno, erakutsiko didazu beste egun batean. Orain ez dio axolarik. Egia esan,» erantsi zuen, «ez dut uste batere axola dionik, inork atzetik nola ematen duen.»

       «Bada, nik, gehiago axola diola esango nuke,» esan zion Gertrudek. «Ez dakizu nor egon dakizukeen begira. Ez zaude prest. Ezin zara polit agertzen ahalegindu.»

        Charlotte oso serio jarri zen adierazpen horren aurrean. «Ez zait iruditzen polit agertzen ahalegindu behar denik ere,» erantzun zion tinko.

       Gertrude isilik geratu zen. Eta, gero, esan zuen, «Beno, merezi ere, ez du asko mereziko.»

       Charlotte unetxo batean begira geratu zitzaion, eta gero musu eman zion. «Ea hobeto zauden itzultzen garenean.»

       «Oso ondo nago, ahizpa maitea!» esan zion Gertrudek.

       Charlotte adreiluzko bide zabalean aurrera joan zen jardineko ateraino; Gertrudek, berriz, etxe aldera hartu zuen poliki-poliki. Jardineko atean mutil gazte bat topatu zuen Charlottek: mutil gazte garai egoki bat, kapelu luzea eta harizko guanteak jantzita. Itxura onekoa zen, baina sendoegia aukeran. Irribarre atsegina zuen. «Brand jauna!» esan zion andereñoak.

       «Zure ahizpak elizara joan behar ote duen etorri naiz,» esan zion mutil gazteak.

       «Ez omen du joan behar; baina pozten nau etorri zarela ikusteak. Agian pixka bat hitz egingo bazenu berarekin»... eta Charlottek ahotsa apaldu zuen. «Urduri-edo dagoela ematen du.»

       Brand jaunak bere garaiera handitik irribarre egin zion andereñoari. «Oso pozik hitz egingo diot. Hori egiteagatik, gogo onez huts egingo nuke edozein elizkizun, erakargarriena dela ere.»

       «Beno, zuk jakingo duzu,» esan zion Charlottek ahots apalez, Brand jaunaren hitzei baietz erantzutea arriskutsua balitz bezala. «Baina berandutzen ari zait.»

       «Sermoi atsegina izan dezazula,» esan zion mutilak.

       «Gilman jauna atsegina izaten da beti,» erantzun zion Charlottek. Eta bere bideari jarraitu zion.

       Brand jauna jardinean sartu zen, eta Gertrude, atea ixten entzutean, jiratu eta begira geratu zitzaion. Brand jauna nola hurbiltzen zen ikusten egon zen pixka batean, eta, gero, beste aldera jiratu zen. Baina ia bertantxe itzuli eta geldi geratu zen, haren aurrez aurre. Mutilak kapelua erantzi eta bekokia igurtzi zuen ondoratu zenean. Gero, berriro kapelua jantzi eta eskua luzatu zion neskari. Kapelua kendu zuenean, oso bekoki zabala eta berdina zuela ikusi ahal izan zen, eta ile ugaria, nahiz kolorge samarra. Sudurra luzeegia zuen, eta ahoa eta begiak txikiegiak; baina, hala eta guztiz ere, esan dudan bezala, oso itxura oneko mutila zen. Oso amultsuak eta serioak ziren haren begi txiki urdin garbiak; esaera den bezala, urrea baino mutil finagoa ematen zuen. Neska gazteak, jardineko bidean zutik zegoela, mutilaren harizko guanteei erreparatu zien, hura hurbildu zenean.

       «Elizara joango zinela pentsatzen nuen,» esan zuen mutilak, «eta zurekin joateko asmoa nuen.»

       «Asko eskertzen dizut,» erantzun zion Gertrudek, «baina ez noa elizara.»

       Esku eman zioten elkarri. Mutilak eutsi egin zion pixka batean neskarenari. «Arrazoi bereziren bat al duzu ez joateko?»

       «Bai, Brand jauna,» esan zuen neskak.

       «Jakin nezake zein?»

       Gertrudek begirada bat luzatu zion, irribarrez; eta irribarre hartan bazen, iragarri dudan bezala, halako bizigabetasun bat. Baina bizigabetasun horrekin nahasirik, baita zer gozo eta iradokior bat ere. «Hain urdin dago zerua!» esan zuen.

       Mutilak zerura begiratu zuen, eta zoragarria zegoen, egon ere, eta berak ere irribarre egin eta esan zion, «Entzun izan dut andereñoak etxean geratzen direla eguraldi txarragatik, baina onagatik geratzen direnik ez. Zure ahizpak, atean topatu dut eta, triste zaudela esan dit,» erantsi zuen.

       «Triste? Ni ez naiz inoiz triste egoten.»

       «Batzuetan egongo zara, noski,» erantzun zion Brand jaunak, inor horrela egoteari tamalgarri baleritzo bezala.

       «Ni ez naiz inoiz triste egoten,» esan zion berriro Gertrudek. «Batzuetan, ordea, gaiztoa izaten naiz. Eta gaiztoa izaten naizenean umore onean egoten naiz. Gaiztoa izan naiz oraintxe ahizparekin.»

       «Zer egin diozu?»

       «Nahastuta uzteko gauzak esan dizkiot..., nahita.»

       «Zergatik egin diozu hori, Gertrude?» galdetu zion mutilak.

       Gertrudek irribarre egin zuen berriro. «Hain urdin dago zerua!»

       «Esaten dituzun gauzekin, ni ere nahasten nauzu,» esan zion Brand jaunak.

       «Konturatzen naiz inor nahasten dudanean,» jarraitu zuen Gertrudek. «Baina jendeak are gehiagotan nahasten nau ni. Baina ez dirudi konturatzen direnik!»

       «Oso interesgarria da hori,» adierazi zuen Brand jaunak, irribarrez.

       «Nire zerak..., nire barne-borrokak kontatzeko esan didazu eta...» jarraitu zuen neskak.

       «Hitz egin dezagun horretaz. Nik gauza asko dut esateko!»

       Gertrude beste aldera jiratu zen pixka batean; gero, berriro itzuli eta, «Hobe izango duzu elizara joatea,» esan zion.

       «Badakizu,» ahalegindu zen mutila, «gauza bat badudala zuri esateko.»

       Gertrudek begirada bat luzatu zion. «Orain ez ezazu esan, mesedez!»

       «Bakar-bakarrik gaude,» jarraitu zuen mutilak, kapelua erantzirik; «bakar-bakarrik, igandeko baretasun zoragarri honetan.»

       Gertrudek ingurura begiratu zuen, kimu berrietara, urruneko argitasunera, bere gorabeheren aitzakiatzat aipatu zuen zeru urdinera. «Horra arrazoia, horregatik ez ditut zure hitzak entzun nahi,» esan zion. «Egidazu mesede, zoaz elizara.»

       «Nahi al duzu itzultzen naizenean hitz egitea?» galdetu zion Brand jaunak.

       «Gogo horrekin jarraitzen baduzu...» erantzun zion neskak.

       «Ez dakit gaiztoa zaren,» esan zion mutilak, «baina bai nahastailea benetan.»

       Gertrude beste aldera jiratu zen; eskuak belarrietara eraman zituen. Brand jauna pixka batean begira egon zitzaion, eta, gero, elizara abiatu zen astiro.

       Gertrude jardinean batera eta bestera ibili zen pixka batean, nagi eta helbururik gabe. Eliz kanpaiak utzia zion jotzeari: erabatekoa zen isiltasuna. Andereño harentzat gozamen handia izaten zen noiz edo noiz bakarrik egotea, familia osoa kanpoan eta etxea hutsik zela. Gaur zerbitzariak ere elizara joanda zirela ematen zuen: ez zen ikusten inoren errainurik leiho zabalduetan, ez zen ageri emakume beltz turbante gorridunik etxe atzean, oholezko gapirioz estalitako putzu handira perraila botatzen. Eta etxe handi babesgabearen aurreko atea zabalik zegoen, urre-aroko konfiantzaz, edo, kasu honi egokitzeko, Ingalaterra Berriko zilarrezko lorealdikoaz. Atea astiro igaro eta gela huts batetik bestera ibili zen Gertrude; kolore argiko gela handiak ziren, zur zuriz jantziak, kaobazko altzari hanka-mehez apainduak, eta, hormetan, antigoaleko irarlanak zituzten, Bibliako gaiei buruzkoak gehienak, oso goian esekirik. Etxea beretzat edukitzeak, lehen aipatu dudan bakardade atsegin horrek, irudimena eztenkatzen zion Gertruderi; berak ez zukeen jakingo esaten zergatik, ezta beraren istoriolari apalak ere. Gauza bereziren bat egin behar zukeela pentsatzen zuen beti, egokierari ohore egin behar ziokeela; eta zer egin ote zezakeen pentsatzen hara eta hona zebilen bitartean, egokiera galdu egin ohi zen gehienetan. Inoiz baino pentsatiago zebilen gaur Getrude. Liburu bat hartu zuen azkenean; etxean ez zen liburutegirik, baina gela guztietan zeuden liburuak. Liburuak ez ziren debekatuak, eta Gertrude ez zen etxean geratu apal helezinetara igotzeko aukera izateagatik. Bista-bistan zegoen ale bat eskuratu zuen —Gau Arabiarrak saileko bat—, eta loriora eraman eta hura altzoan zuela eseri zen. Han, Kamar-al-Zaman printzearen eta Budur printzesaren arteko maitasunen istorioa irakurtzen aritu zen ordu laurden batez. Azkenean, burua altxatu zuenean, Kamar-al-Zaman printzea ikusi zuen —hala iruditu zitzaion— aurrean zutik. Mutil gazte eder bat ari zitzaion erreberentzia luze bat egiten: erreberentzia ikusgarria, ordu arte inoiz ikusi ez zuen bezalakoa. Zerutik etorria ematen zuen mutilak; izugarri ederra zen; irribarre egiten zuen: berariaz irribarre egiten ari balitz bezalako irribarrea. Harriduraren handiak hantxe eserita eduki zuen Gertrude pixka batean, mugitu gabe. Gero, altxatu egin zen, liburuaren orrien artean hatza jarri ere egin gabe. Mutil gaztea, kapelua eskuetan zuela, begira zegokion, irribarre eta irribarre. Oso gauza harrigarria zen hura.

       «Esango al didazu, mesedez,» esan zion bisitari misteriotsuak, azkenean, «ea Wentworth andereñoarekin dudan hitz egiteko ohorea?»

       «Gertrude Wentworth naiz,» xuxurlatu zuen neskak.

       «Hortaz..., zure lehengusu izateko ohorea dut... eta plazerra!»

       Agerpen baten itxura hain handia zuen mutil gazteak, ezen adierazpen horrek haren izaera gezurrezkoa biribiltzea baizik ez zuen egin. «Zer lehengusu? Nor zara zu?» esan zion Gertrudek.

       Pauso batzuk atzera eman eta etxeari gora begira geratu zen mutila. Hurrena, inguru guztira begiratu zuen: jardinera eta harantzagoko ikuspegira. Gero, barrez hasi zen. «Badakit oso bitxia irudituko zaizula,» esan zuen. Barre hark, nolanahi ere, bazuen gorpuztasun bat. Gertrudek burutik oinetaraino begiratu zion. Oso ederra zen, bai; baina egiten zuen irribarreak ia imintzio bat ematen zuen. «Isiltasun handia dago,» jarraitu zuen bisitariak, berriro Gertruderen ondora etorrita. Eta neskak, erantzun ordez, begiratu besterik egin ez zionean, erantsi zuen, «Bakarrik al zaude?»

       «Elizan dira denak,» esan zion Gertrudek.

       «Banuen horren beldurra!» esan zuen mutil gazteak. «Ez ahal zintudan ikaratuko!»

       «Nor zaren esan beharko zenidake,» erantzun zion Gertrudek.

       «Ez naiz ausartzen!» esan zion mutilak. «Beste bat zen nire asmoa. Uste nuen zerbitzariak hartuko zidala bisita-txartela, eta denon artean asmatuko zenutela, harrera egin aurretik, nor naizen.»

       Gertrudek pentsatzen jarri zuen indarrak bere emaitza izan zuen; eta zera ematen zuen emaitzak: zerbait gerta zekion desira zehazgabe hura asetzera zetorren erantzun bat, erantzun atsegin zoragarri bat. «Badakit..., badakit...,» esan zuen Gertrudek. «Zu Europatik zatoz.»

       «Duela bi egun iritsi gara. Baduzue, hortaz, gure aditzera; bazenuten gure berri?»

       «Bagenekien, oso zehatz ez bada ere,» esan zion Gertrudek, «Frantzian ahaideak genituela.»

       «Eta izan al duzue inoiz gu ezagutzeko gogorik?» galdetu zion mutilak.

       Gertrude isilik geratu zen une batean. «Nik bai, nik ezagutu nahi zintuztedan.»

       «Pozten nau, hortaz, zu topatu izanak. Guk ere zuek ezagutzeko gogoa genuen, eta hala etorri gara.»

       «Berariaz?» galdetu zion Gertrudek.

       Mutilak ingurura begiratu zuen, irribarrez. «Bada, bai, berariaz. Nekarazi egingo ote zaituztegu?» erantsi zuen. «Ez dut uste; egia esan, ez dut uste. Batera eta bestera ibiltzea ere oso gogoko dugu, eta aitzakia ona genuen.»

       «Eta iritsi berriak zarete?»

       «Herenegun iritsi ginen Bostonera. Ostatuan egin dut Wentworth jaunaren galde. Zure aita izango da, noski. Eta han aurkitu didate non bizi den; maiz entzuna zutela ematen zuen. Eta etortzea erabaki dut, zeremoniarik gabe. Eta, hala, goiz eder honetan, jarri naute zegokion aldera begira eta zuzen aurrera jarraitzeko esan didate, hiritik kanpora. Oinez etorri naiz, bazterrak ikusiz. Ibili eta ibili egin dut, eta hemen nago! Bada milia mordoska bat.»

       «Zazpi milia eta erdi,» esan zion Gertrudek ahots apalez. Orain, mutil gazte eder hura egiazkoa zela ikusten hasi zenean, neskak dardara zehazgabe bat nabaritu zuen bere baitan; oso aztoraturik zegoen. Ez zuen bere bizi osoan atzerritar batekin hitz egin, eta aukera zoragarria izan behar zuela pentsatu izan zuen askotan. Horra non zuen orain bat, igandeko baretasunak bat-batean berarentzat bakarrik sortua; eta halako irribarre zoragarria eta gizabidetsua zuena, gainera! Egin zuen modua eta hartu zuen denbora, hala ere, bere burua lasaitu eta halako harrera ofizial bat egin beharko ziola gogoratzeko. «Pozten gaitu... oso pozten gaitu zu ezagutzeak,» esan zion. «Sartu nahi duzu barrura?» Eta ate zabalduaren aldera abiatu zen.

       «Ez zaitut beldurtzen, hortaz?» galdetu zion mutiak berriro, irribarre erraz hura ezpainetan.

       Gertrudek, pixka bat pentsatu ondoren, esan zion, «Hemen ez dugu beldurrik izaten.»

       «Ah, comme vous devez avoir raison!» esan zuen mutil gazteak, ingurura onespenez begira. Frantsesez hainbeste hitz entzuten zuen lehen aldia zuen Gertrudek. Zirrara handia eragin zioten. Mutila Gertruderen ondoren joan zen, halako pilpira batez bera ere, muselina argi harroz jantzitako neska garai interesgarri hari begira. Sarreran gelditu zen Felix; eskailera zabal zuri bat zegoen han, baranda ere zuria zuena. «Bai etxe atsegina!» esan zuen. «Argiago dago barruan kanpoan baino.»

       «Hemen hobeto egongo gara,» esan zion Gertrudek, eta egongelara bideratu zuen; gela garbi, garai, hutsik bezalako bat zen egongela. Han geratu ziren elkarri begira: inoiz baino irribarretsuago mutil gaztea, eta oso serio, irribarre egiten ahalegintzen zela, Gertrude.

       «Ziur asko, ez duzu nire izena jakingo,» esan zion mutilak. «Felix Young dut izena. Zure aita osaba dut. Nire ama zure aitaren arrebaordea zen, zure aita baino zaharragoa.»

       «Bai,» esan zuen Gertrudek, «eta katoliko egin eta Europan ezkondu zen.»

       «Ikusten dut badakizula,» esan zuen mutilak. «Ezkondu eta hil ere bai. Zure aitaren familiak ez zuen haren senarra ondo hartu. Atzerritarra zela esaten zuten, baina ez zen. Nire aita gaixoa Sizilian jaio zen, baina gurasoak amerikarrak zituen.»

       «Sizilian?» xuxurlatu zuen Gertrudek.

       «Bizitza osoa Europan eman zuten, bai,» esan zuen Felix Youngek, «Baina oso herrizaleak ziren. Eta baita gu ere.»

       «Siziliarrak zarete, beraz?» esan zion Gertrudek.

       «Siziliarrak? Ez! Hara, ni Frantziako herri txiki batean jaio nintzen, herri txiki polit batean. Arreba, berriz, Vienan jaioa da.»

       «Frantsesa zara, hortaz,» esan zion Gertrudek.

       «Ez, Jainkoarren!» esan zuen mutil gazteak. Gertrude begirik kendu gabe zegokion, jakin beharrez. Mutila barrez hasi zen berriro. «Ez dut eragozpenik frantsesa izateko, horrek atsegin ematen badizu.»

       «Nolakoa edo halakoa, atzerritarra zara, izan,» esan zion Gertrudek.

       «Nolakoa edo halakoa, bai; baietz uste dut. Baina nork jakin zer-nolakoa? Hori argitzeko aukerarik ez dugu inoiz izan. Badakizu horrelako jendea ere badela. Bada jendea, zer herritakoa den, zer erlijio duen, zer lanbide duen esaten ez dakiena.»

       Gertrudek zutik jarraitzen zuen mutil gazteari adi-adi. Ez zion esertzekorik ere esan. Ez zuen horrelako jendearen berririk, eta dena jakin nahi zuen. «Non bizi zara?» galdetu zion.

       «Horri ere ezin erantzun!» esan zuen Felixek. «Beldur naiz buhamesak baino askoz hobeak ez garela pentsatuko ote duzun. Ni alde guztietan bizi izan naiz, alde guztietan. Egia esan, uste dut Europako hiri guztietan bizi izan naizela.» Gertrudek hasperentxo isil luze bat egin zuen. Horrek irribarre eragin zion berriro mutilari, eta irribarre hark lotsagorritu egin zuen pixka bat Gertrude. Gorritzetik babestearren, galdetu zion mutilari ea, ibilaldi luze haren ondoren, ez al zen gose edo egarri. Gertrudek sakelean zuen eskua; irabilka zerabilen ahizpak eman zion giltxatxoa. «Andereño maitea,» esan zion mutilak, eskuak pixka bat elkarturik, «emango bazenit, karitatez, baso bat ardo!»

       Gertrudek irribarre egin eta buruarekin baiezkoa adierazi zion, eta gelatik irten zen bizkor. Eta, hurrena, esku batean pitxer handi bat eta bestean tarta biribil, handi, gainzuritu bat azpil batean zuela agertu zen. Arasatik tarta hartzerakoan, garbi asko oroitu zen Gertrude hura zela ahizpak Brand jaunari gustu izan zekiokeela pentsatzen zuen otamena. Itsasoz haraindiko ahaidea goi-goian esekitako irarlan kolorgeei begira zegoen. Gertrude sartu zenean, jiratu eta irribarre egin zion neskari, denboraldi batean elkarrengandik urrun egon ondoren elkartu diren lagun zaharrak balira bezala. «Zerorrek zerbitzatu behar didazu?» galdetu zion. «Jainkoen zerbitzuaren parekoa da hau!» Makina bat jenderi zerbitzatua zen Gertrude, baina inork ez zion horrelakorik esan. Adierazpen hark halako arintasun bat eman zion Gertrudek mahai txiki batera eraman zuen pausoari; kopa gorri deigarri batzuk zeuden mahai hartan —urrezko adaxkatxoz apainduak ziren kopak, eta Gertrudek berak kentzen zien goizero hautsa—. Oso dotoretzat zeuzkan Gertrudek kopa haiek, eta atsegin handia eman zion ardoa ona zela jakiteak; aitaren madeira famatua zen. Felix Youngek bikaina iritzi zion ardoari; ez zekien zergatik esan zioten Amerikan ardorik ez zela. Gertrudek tarta-triangelu handi bat ebaki zion, eta berriz ere Brand jauna etorri zitzaion gogora. Han zegoen Felix, eserita, kopa esku batean eta berealdiko tarta-puska bestean, jan, edan, irri eta berba. «Gose handia dut,» esan zuen Felixek. «Ez nago batere nekatuta; ez naiz nekatzen. Baina gose handia dut.»

       «Bazkaltzen gelditu behar duzu,» esan zion Gertrudek. «Ordubietan bazkaltzen dugu. Ordurako elizatik etorrita izango dira denak, eta ezagutuko dituzu gainerakoak.»

       «Nortzuk dira besteak?» galdetu zion mutilak. «Deskriba iezazkidazu denak.»

       «Zerorrek ikusiko dituzu. Zu zara gauzak kontatu behar dizkidazuna; esate baterako, zure arrebari buruzkoak.»

       «Münster baronesa da nire arreba,» esan zion Felixek.

       Arreba baronesa zuela entzutean, zutitu eta Felixen aurrean ibiltzen hasi zen Gertrude, astiro. Pixka batean ez zuen ezer esan. Gogoetan ari zen. «Zergatik ez da hura ere etorri?» galdetu zion Felixi.

       «Etorri da, bai. Bostonen dago, hotelean.»

       «Gu joango gatzaizkio bisitan,» esan zuen Gertrudek, Felixi begira.

       «Arren, ez zaiteztela joan erregutzeko esan dit!» erantzun zion mutiak. «Goraintziak bidaltzen dizkizue. Beraren etorrera jakinaraztera bidali nau aurretik. Bera etorriko da zure aitari begirunea ekartzera.»

       Gertrude dardaratu egin zen berriro. Münster baronesa bat zetorrela, aurretik mutil gazte distiratsu bat «beraren etorrera jakinaraztera» bidalita, Sabako erregina Salomonengana bezala, Wentworth jaun baketsuari «begirunea ekartzera»! Ustekaberik gorrienean jo zuen gisa horretako pertsonak Gertruderen irudimenaren atea. Zer esan ez zekiela egon zen pixka batean. «Noiz etorriko da?» galdetu zuen azkenean.

       «Baimena ematen diozuen bezain laster... Bihar. Desiratzen dago,» erantzun zion Felixek, atsegingarri agertu nahirik.

       «Bihar, bai,» esan zuen Gertrudek. Gehiago galdetzeko gogoa zuen, baina ez zekien zer esan zitekeen Münster baronesa bati buruz. «Eta... ezkonduta... dago?»

       Amaituak zituen Felixek tarta eta ardoa. Altxatu egin zen, bere begi argi adierazgarriak neska gaztearengan finkatzen zituela. «Printze alemaniar batekin dago ezkonduta: Silberstadt-Schreckensteingo Adolf printzearekin. Ez da printze erregeordea, haren anaia gazteago bat baizik.»

       Gertrudek tinko begiratzen zion berriemaileari; zertxobait zabaldurik zuen ahoa. «Hortaz..., printzesa da?» galdetu zion azkenean.

       «Ez, ez,» esan zuen mutil gazteak; «egoera berezi samarra du. Ezkontza morganatikoa da.»

       «Morganatikoa?» Izen ezezagunak eta hitz ezezagunak ziren haiek Gertrude gaixoarentzat.

       «Zera, erret etxeko kimu baten eta gizaki arrunt baten artean egiten den ezkontzari esaten zaio hori. Eugenia baronesa egin zuten, gaixoa; baina hori zen egin ahal zuten guztia. Orain, berriz, ezkontza ezereztu nahi dute. Adolf printzea, gure artean esanda, inozo bat da; baina anaiak, gizon argia da eta, beste asmo batzuk ditu hari dagokionean. Eugeniak, berriz, eragozpenak jartzen ditu, noski. Nik ez dut uste, hala ere, Eugeniari asko axola zaionik —oso emakume argia da Eugenia; atsegin izango duzu; ziur nago—, baina gogaitarazi egin nahi ditu. Une honetan en l'air dago dena.»

       Bisitariak istorio erromantiko ilun hura kontatzeko erabili zuen tonu arin alaia oso bitxia iruditu zitzaion Gertruderi; baina horrek, bestalde, berari halako laudorio bat ere egiten ziola iruditu zitzaion: beraren zuhurtziaren eta duintasunaren aitorpen bat zela, alegia. Dozena bat inpresio zerabiltzan Gertrudek bere baitan irabiaka, eta, azkenean, beste guztien gainetik nagusitu zitzaionak aurkitu zituen hitzak. «Ezkontza ezereztu nahi dute?» galdetu zuen.

       «Hala dirudi.»

       «Beraren borondatearen kontra?»

       «Beraren eskubidearen kontra.»

       «Oso atsekabeturik egongo da!» esan zuen Gertrudek.

       Bisitariak irribarrez begiratu zion. Eskua garondora eraman eta han eduki zuen pixka batean. «Hori dio berak,» erantzun zion. «Horra Eugeniaren istorioa. Zuei kontatzeko esan dit.»

       «Konta iezadazu gauza gehiago,» esan zion Gertrudek.

       «Ez, hori berari utziko diot; berak hobeto kontatzen du.»

       Gertruderi beste hasperentxo bat eragin zion kilikak. «Bada, atsekabeturik badago,» esan zuen, «ondo egin du guregana etortzea.»

       Hain arreta handiz zegoen Gertrude, ezen ez baitzituen entzun lorioko oinotsak; eta, hala ere, beti ezagutzen zituen oinotsak ziren. Etxeko sarreran zirela entzun zituen, eta leihotik begiratu zuen orduan. Bazetozen denak elizatik: aita, ahizpa eta neba, eta lehengusuak, haiek ere igandeetan bazkaltzera etortzen baitziren. Brand jauna sartu zen aurretik; besteei aurre hartuta zetorren, ordubete lehenago Gertrudek esaten utzi ez ziona esateko asmoa zuelako, antza. Egongelan sartu zen, Gertruderen bila. Bi liburutxo zituen eskuan. Gertruderekin zegoen laguna ikustean, poliki-poliki gelditzera egin zuen, ezezagunari begiratzen ziola.

       «Lehengusuetako bat al da?» galdetu zuen Felixek.

       Aurkezpenak egin beharrean gertatu zen orduan Gertrude; baina Gertruderen belarriak eta, sinpatiaz, ezpainak, Felix esaten aritu zitzaionaz beterik zeuden. «Hau printzea da...» esan zuen, «Silberstadt-Schreckensteingo printzea!»

       Felix algaraz hasi zen, eta Brand jauna begira-begira geratu zitzaion. Eta besteak ere etxean sartu eta atean agertu ziren Brand jaunaren atzetik.

3. ATALA

       Arrats hartan, afaritan, Felix Youngek bere inpresioen kontu eman zion arrebari, Münster baronesari. Konturatu zen baronesa ezen umore ezin hobean itzuli zela Felix. Horretan, ordea, baronesak ez zuen pozteko arrazoirik ikusten. Neurri baterainoko konfiantza baizik ez zuen nebaren juzkuan; Felixek arrosa-koloreko ikuspegiak ikusteko zuen ahalmena, kolorerik politena itsusteko adinakoa zen. Hala ere, egite hutsen azalpenak sinets zekizkiokeela uste zuen, eta eskatu zion, halako ezinegon batez, konta zitzala egite horiek. «Pentsatzen dut ez zintuztela, behintzat, atetik bidaliko,» esan zion baronesak. «Hamar bat ordu egin dituzu kanpoan.»

       «Zera bidaliko ninduten atetik!» esan zion Felixek. «Bihotzak zabalik hartu naute; zekor gizenena hil dute.»

       «Ulertzen dut zer esan nahi duzun: aingeru sail bat dela.»

       «Horixe bera,» esan zuen Felixek. «Aingeru sail bat da, garbi esanda.»

       «C'est bien vague,» adierazi zuen baronesak. «Zer itxura dute?»

       «Ez dute inoiz ikusi duzun ezeren antzik.»

       «Eskerrik asko; baina horrek ez du kontua askorik argitzen. Serioski, poztu al dira zu ezagutzeaz?»

       «Pozez zoratzen jarri dira. Nire bizitzako egunik handiena izan da. Ez naute inoiz, ezta inoiz ere, hainbeste goretsi! Benetan diozut, ni nintzen taldeko izarra. Arreba maitea,» esan zuen mutilak, «nous n'avons qu'à nous tenir: oso jende handia izango gara!»

       Madame Münsterrek begirada bat luzatu zion, eta oniritzi izpi baten argia zuten haren begiek. Baronesak kopa-ardoa ezpainetara eraman zuen, eta, gero, esan zuen, «Deskriba iezazkidazu. Egin iezadazu erretratu bat.»

       Felixek bere kopa hustu zuen. «Bada, landa da, belardi eta baso artea; leku basati bat, hemendik oso urrun ez badago ere. Hura bidea, ordea, enetxo! Imajina ezazu mendi garaietako glaziar bat lokatzezkoa. Baina ez duzu atzera eta aurrera denbora luzez ibili beharko, zeren eta hara joan eta bertan gera zaitezela nahi baitute, betiko.»

       «Hara!» esan zuen baronesak. «Hara joan eta bertan gera nadila betiko? Bon.»

       «Oso ingurune landa-girokoa da, izugarri naturala; eta gain guztian, argi zuri bitxi hori, zeru urdin urrun hori. Bada, han, zurezko etxe handi bat dago —hiru solairuko bungalow gisako bat—; Nurembergeko jostailu erraldoi bat dirudi. Bazen han jaun bat, etxeari buruz hitzaldi bat eman didana, eta hark «etxe agurgarria» deitu dio; baina bart eraikia dirudi.»

       «Polita da? Dotorea?» galdetu zion baronesak.

       Felix pixka batean begira geratu zitzaion, irribarrez. «Oso garbia da! Ez dago dirdairik, ez doraturik, ez zerbitzari osterik. Aulkiak, nahiko bizkar-tenteak. Zoruak, ordea, bertatik jateko modukoak, eta eskailerak, berriz, bertan esertzeko modukoak.»

       «Pribilejio bat izango da. Eta bizilagunak ere bizkar-tenteak izango dira, noski?»

       «Arreba maitea,» esan zion Felixek, «bizilagunak xarmagarriak dira.»

       «Zer eratara?»

       «Beren erara. Nola esango nizuke? Hango estiloa primitiboa da; patriarkala; urrezko aroaren ton bera.»

       «Eta ton hori besterik ez dute urrezkorik? Ez dago aberastasun zantzurik?»

       «Aberastasuna zantzurik gabe dagoela esango nuke nik. Etxe-giroko bizimodu sinple bat; kanpoalderako ezer ez, eta oso gutxi... —nola esango nuke?— ...zentzumenetarako; baina aisance handi bat, eta diru asko —ikusten ez dela— mugimenduan, erakundeetako bazkidetzak ordaintzeko, jabegoak berriztatzeko, sendagilearen fakturak pagatzeko; eta, beharbada, baita alaben doterako ere.»

       «Eta alabak?» galdetu zion Madame Münsterrek. «Zenbat dira?»

       «Bi dira: Charlotte eta Gertrude.»

       «Politak dira?»

       «Bat bai,» esan zuen Felixek.

       «Zein?»

       Mutil gaztea isilik geratu zen, arrebari begira. «Char-lotte,» esan zuen azkenean.

       Orain, berriz, arrebak begiratu zion. «Ulertzen dut. Gertrudez maitemindu zara. Puritanoak izango dira burutik hasi eta hanka-puntetaraino; alaiak ez beste guztia!»

       «Ez dira alaiak, ez,» onartu zuen Felixek. «Neurtuak dira; are zorrotzak. Izaeraz gogoetara emanak diren horietakoak dira; gauzak serioski hartzen dituzte. Nik uste, arazoren bat dute: edo oroitzapen tristeren bat dute, edo nahigaberen bat etorriko den beldur dira. Ez dute izaera epikureoa. Osaba, Wentworth jauna, duintasun izugarriko agure bat da; ematen du martirioa pairatzen ari dela, ez suzkoa, baizik eta izotzezkoa. Baina guk alaituko ditugu: on egingo diegu. Astinaldi ederra hartuko dute. Baina, bestela, izugarri amultsuak eta atseginak dira. Eta esker onekoak. Argitzat gauzkate; ospe handikotzat gauzkate!»

       «Oso ederki dago hori dena,» esan zuen baronesak. «Baina hiru pertsona horietara mugatu behar al dugu? Wentworth jauna eta bi andereño hoietara? Nola esan duzu deitzen direla, Debora eta Betsabe?»

       «Ez, ez; beste neskatila bat ere bada; horien lehengusua; oso neskatila polita; amerikar perfektua. Eta gero etxeko semea dago.»

       «Ederki,» esan zuen baronesak. «Iritsi gara gizonezkoetara. Zer diozu etxeko semeaz?»

       «Ez dakit ez ote den pixka bat berdozten.»

       «Hori, hortaz, epikureoa da! Zer adin du?»

       «Hogei urteko gazte bat da; mutil ederra, baina ez dakit gustu arruntak ez ote dituen, tamalez. Eta, gero, Brand jauna: mutil gazte oso garai bat, apaiz laiko-itxurako bat. Denek oso iritzi onean daukatela ematen du, baina nik ez diot ondoegi antzeman.»

       «Eta ez al dago ezer,» galdetu zion baronesak, «bi mutur horien artean? Elizgizon misteriotsuaren eta gazte neurrigabeko horren artean?»

       «Bai, bai. Acton jauna. Uste dut,» esan zuen mutilak, arrebari baiezko keinua buruaz eginez, «atsegin izango duzula Acton jauna.»

       «Gogoan izan oso kontentagaitza naizela,» esan zion baronesak. «Gizabide handia al du?»

       «Zurekin handia izango du. Mundu-gizona da; Txinan izana da.»

       Madame Münsterrek algaratxo bat egin zuen. «Txinako mundua duen gizon bat! Oso interesgarria izango da.»

       «Etxera aberastasun handia ekarri zuen ideia dut,» esan zion Felixek.

       «Hori beti da interesgarria. Gaztea al da? Itxura onekoa? Buruargia?»

       «Berrogei urteren azpitik ibiliko da; burua soiltzen hasia du; iaioa da hizketan. Esango nuke,» erantsi zuen mutilak, «miresgarria gertatuko zaiola Münster baronesa.»

       «Oso litekeena da,» esan zuen andreak. Nebak inoiz ez zuen jakiten nola hartuko zituen Eugeniak gauzak; baina, handik pixka batera, oso deskribapen polita egin ziola adierazi zion baronesak, eta hurrengo goizean joan eta bere begiz ikusiko zuela.

       Hala, bada, lau lagunentzako zalgurdi desestali batera igo —baronesak ez zion ibilgailuari aitzakiarik aurkitu, eskatu zioten diru-saria eta kotxe-gidariaren lastozko kapelua izan ezik (baronesaren lekaioek jantzi hori-gorriak zituzten Silberstadten)— eta landarako bidea hartu zuten. Baronesak, atze-atzera eseri eta bere eguzkitako puntiladuna zabuka zuela, ezker-eskuin begiratzen zuen eta bide bazterreko gauzak aztertzen zituen. Affreux iritzi zien berehalaxe. Nebak esan zion ezen lurralde hartan, ematen zuenez, plano hurbilak eskasagoak zirela plans reculés baino, eta baronesak erantzun zion ikuspegi guztiak plano hurbila zirudiela. Felixek antolaturik zuen lagun berriekin arreba noiz eraman: arratsaldeko lauretan zuten ordua jarria. Etxe handiaren aurrealde garbia oso abegitsu agertu zen Felixen begietara, zalgurdia ondoratu zenean. Zumar garai lerdenek itzal luzexkoak egiten zituzten etxe aurrean. Baronesa zalgurditik jaitsi zen. Ahaide amerikarrak lorioan zituen zain. Felixek kapeluaz agurtu zituen, eta gizonezko garai zimel bat, bekoki-zabala, bizarra ondo eginik, aurreratu zen jardineko atera. Charlotte Wentworth zuen aldamenean; Gertrude atzetik zetorren, astiroago. Bi andereñoek sedazko soinekoak zituzten fris-fras. Felixek jardineko atetik barrura eraman zuen arreba. «Izan zaitez oso atsegingarria,» esan zion. Konturatu zen, ordea, aholku haren beharrik ez zela. Eugenia prest zegoen bera bakarrik izan zitekeen bezain atsegingarri agertzeko. Arreba inolako eragozpenik gabe miretsi ahal izatea baino plazer handiagorik ez zen Felixentzat; zeren eta, horretarako aukera maiz sortzen bazen ere, ohitura ez baitzegoen sustraitua. Eugenia, inoren aurrean atsegingarri agertu nahi izaten zuenetan, munduko emakumerik xarmagarriena iruditzen zitzaion Felixi, beste edonori bezala. Halakoetan, ahaztu egiten zitzaion inoiz bestelakoa ere izaten zela; batzuetan gogorra eta gaiztoa izaten zela; noiz edo noiz beldur ere izaten ziola. Orain, jardinera sartzeko besotik heldu zionean, igarri zion atsegingarri izan nahi zuela, hartarako asmoa zuela, eta horrek poz handia eman zion Felixi. Eugenia atsegingarri agertuko zen, bai.

       Gizaseme garaia irten zitzaion baronesari enkontrura, oso begitarte zurrun eta itzaltsuz. Zurruntasun hura ez zen, ordea, eskuzabaltasun ezaren adierazgarri. Aitzitik, Wentworth jaunaren moldea erantzukizun handi baten ardurak eragina zen, abagunearen solemnetasunak ezarria, hain andre handi eta aldi berean zorigaitzekoari behar bezalako begiramena erakusteko zailtasunaz jabetzeak sortua. Konturatu zen Felix, aurreko egunean, Wentworth jaunaren zurbiltasun bereziaz; orain, berriz, ia hilotzaren itxura hartu zion osabaren aurpegi zorrotz zuriari. Baina hain sena handia zuen mutil hark inoren barrena hauteman eta ulertzeko, ezen berehalaxe ohartu baitzen heriozko itxura haiek ez zirela larritzekoak. Felixen irudimen argiak barrundaturik zuen jada Wentworth jaunaren mekanismo izpirituala, eta konturatu zen ezen, agurea gauzak kontzientziaz egiten zituen gizona izaki, haren barne-mugidak ondoez fisikoaren ezaugarri batzuez adierazten zirela.

       Baronesak eskua hartu zion osabari, eta bere aurpegi itsusi eta irribarre ederraz begira geratu zitzaion. «Ondo egin al dut etortzea?» galdetu zion.

       «Oso ondo, oso ondo,» esan zuen Wentworth jaunak solemneki. Aritu zen Wentworth jauna bere artean hitz batzuk aurretik prestatzen, baina orain joanak zitzaizkion denak burutik. Ia izuturik zegoen. Inoiz ez zion hala begiratu —halako irribarre tinko eta sakonez— ezein emakumek. Halako irribarrea zuen emakumea, zeini berehalaxe hartu baitzion beste ezohiko nolakotasun batzuk ere bazituen susmo bizia, iloba zuela, hau da, beraren aitaren alabaren umea zela pentsatzeak erasan egiten zion Wentworth jaunari, eta nahasmendua sortu. Iloba printze batekin «morganatikoki» ezkondutako baronesa alemaniar bat zuela pentsatzeak gogoeta franko eragin zion ordurako. Ondo ote zegoen hori? Zuzena ote zen? Onargarria ote zen? Gaizki lo egin ohi zuen beti, baina aurreko gauean ohi baino luzaroago egon zen esna, galdera horiek buruan bira eta bira zituela. «Morganatiko» hitz bitxi hori zebilkion etengabe belarrietan burrunban; behin batean ezagutu zuen Morgan izeneko andre bat gogorazten zion: emakume zakar higuingarri bat. Pentsatu zuen ezen, baronesak halako irribarrez begiratzen bazion, berak ikusmenaren organoak berariazko hoztasunera zehazki doiturik begiratu behar ziola. Baina oraingo honetan ezin izan zuen bere egitekoa azkeneraino bete. Bi alabengana itzuli zituen begiak. «Oso pozten gaitu zu ezagutzeak,» esan zuen. «Zure baimenarekin, alabak aurkeztuko dizkizut: Charlotte Wentworth andereñoa, Gertrude Wentworth andereñoa.»

       Baronesak pentsatu zuen ezen ez zuela hain adierazpide lehorreko jenderik inoiz ikusi, Charlottek, samurki eta solemneki begiratzen ziola, musu eman eta eskua hartu bazion ere. Gertrude oso hila iruditu zitzaion baronesari, nahiz eta neskarentzat alaitasun iturri beharko zukeen Felix —irribarre distiratsuz— berarekin hizketan aritu izana, lagun zahar bat balu bezala agurtu baitzuen Felixek Gertrude. Malkoak zituen Gertrudek begietan, baronesari musu eman zionean. Madame Münsterrek eskutik hartu zituen bi neska gazteak, eta goitik beheraino begiratu zien. Baronesa oso emakume bitxia iruditu zitzaion Charlotteri, eta inor ez bezala jantzia: ondo ala gaizki, ez zukeen esaten jakingo. Nolanahi ere, Charlotte poztu egin zen sedazko soinekoak jantzi izanaz: Gertrudek jantzi izanaz, batez ere. «Oso lehengusu politak ditut,» esan zuen baronesak, batean bati eta bestean besteari begiratzen ziela. «Oso alaba ederrak dituzu, jauna.»

       Charlotte lotsagorritu egin zen berehalaxe; ez zuen oraindaino beraren itxurari buruzko aipamenik ahots ozen adierazkorrez egiten entzun. Gertrudek beste aldera begiratu zuen, Felixengana gabe; atseginez beterik zegoen. Atsegina, ordea, ez zion konplimenduak eman; ez zuen sinetsi; Gertrudek oso arruntzat zeukan bere burua. Ez zukeen zehazki esaten jakingo nondik norakoa zen poz hura, baina baronesaren hizkeran zuen iturria, eta ez zuen gutxitu —areagotu baizik, harrigarria badirudi ere— neskaren sinesgogortasunak. Wentworth jaunak ez zuen ezer esan. Gero, gizabideari jarraiki, galdetu zuen, «Sartu nahi duzu barrura?»

       «Ez zaudete denok hemen; zuk baduzu seme-alaba gehiago,» esan zion baronesak.

       «Seme bat daukat,» erantzun zion Wentworth jaunak.

       «Eta zergatik ez dator niri harrera egitera?» esan zuen Eugeniak. «Arrebak bezain xarmagarria ez dela pentsatu beharko dut.»

       «Ez dakit; ikusi egin beharko dut,» esan zuen agureak.

       «Beldur handia die emakumeei,» esan zuen apalki Charlottek.

       «Oso mutil ederra da,» esan zuen Gertrudek, ahal zuen ozenen.

       «Sartu eta bilatu egingo dugu. Bere cachette-tik aterako dugu.» Eta baronesak Wentworth jaunaren besoa hartu zuen. Wentworth jaunak, ordea, ez zuen gogoan besorik eskaini zionik, eta, etxe aldera zihoazela, ea eskaini behar ote zion pentsatzen zuen bere artean, eta ondo egin ote zuen baronesak eskaini gabe hartzea. «Ondo ezagutu nahi zaituztet,» esan zuen baronesak, gogoeta haiek eteten zizkiola, «eta zuek ere ni ondo ezagutu nazazuela nahi dut.»

       «Naturala dirudi elkar ezagutzea,» erantzun zion Wentworth jaunak. «Ahaide hurbilak gara.»

       «Ai! Behin bizitzan une batera helduz gero, pertsona, nahitaez, bere lotura naturaletara itzultzen da, bere txera naturaletara. Zu ere konturatuko zinen horretaz!» esan zion Eugeniak.

       Eugenia oso buruargia zela, oso adimen distiratsua zuela esan zioten aurreko egunean Wentworth jaunari, eta informazio horrek halako jakin-min bat sortu zion. Pentsatu zuen ezen hori izango zela buruargitasuna; berehala etorriko zela distira. «Bai, oso indartsuak dira txera naturalak,» xuxurlatu zuen.

       «Batzuentzat bai,» adierazi zuen baronesak. «Baina ez denentzat.» Charlotte zuen baronesak aldamenean; eskua hartu zion berriro, irribarre egiteari utzi gabe. «Eta zuri, cousine, nondik datorkizu azal xarmagarri hori?» jarraitu zuen; «horiek lirioak eta arrosak!» Charlotte gaxoaren begitarteko arrosak lirioen gainetik nabarmentzen hasi ziren berehalaxe, eta pausoa bizkortu eta loriora heldu zen. «Azalaren lurraldea da hau,» jarraitu zuen baronesak, Wentworth jaunarengana itzultzen zela. «Konbentziturik nago delikatuagoak direla hemengoak. Badira azal bikainak Ingalaterran, eta Holandan, baina zakarrerako joera dute. Gorriegiak dira.»

       «Uste dut konturatuko zarela,» esan zion Wentworth jaunak, «ikuspegi askotatik dela lurralde hau aipatu dituzun horiek baino hobea. Izana naiz Ingalaterran eta Holandan.»

       «Hara! Izana zara Europan?» esan zion baronesak. «Eta nola ez zinen ni ikustera etorri? Baina, tira, hobe da horrela.» Etxean sartzen ari ziren; gelditu eta ingurura begiratu zuen baronesak. «Ikusten dut etxea —etxe zoragarria— holandar gustura antolaturik duzula!»

       «Etxea oso zaharra da,» adierazi zuen Wentworth jaunak. «Washington jeneralak behin astebete igaro zuen hemen.»

       «A! Badut Washingtonen aditzera,» adierazi zuen baronesak. «Oso kuttuna zuen gure aitak.»

       Wentworth jauna isilik geratu zen pixka batean, eta gero, «Konturatu nintzen oso ondo ezagutzen zutela Europan,» esan zuen.

       Felix jardinean geratu zen Gertruderekin; neskaren aurrean zegoen, irribarrez, aurreko egunean bezala. Aurreko egunean gertatua amets bat iruditu zitzaion Gertruderi. Felix etorri eta dena aldatu zen; denek ikusi zuten Felix; denek hitz egin zioten; baina berriro etorriko zela sinesteko, beraren etorkizunaren parte —beraren familia-giroko bizimodu murritz gogoetatsuaren parte— izango zela sinesteko, zentzumenen beste froga bat behar zuen Gertrudek. Zentzumenen aurrean zuen orain froga, eta zentzumenek atsegin zutela ematen zuen. «Zer iruditu zaizu Eugenia?» galdetu zion Felixek. «Ez da xarmagarria?»

       «Oso distiratsua da,» esan zuen Gertrudek. «Baina oraindik ez dakit zer esan. Doinu bat kantatzen ari den kantaria iruditzen zait. Kanta amaitzen den arte ezin jakin!»

       «A! Kanta ez da inoiz amaituko!» esan zion mutilak, barrez. «Ez al zaizu emakume ederra iruditzen?»

       Gertrude desengainaturik geratu zen Münster baronesaren edertasunari zegokionean. Bazen egongeletako batean esekirik, Josephine enperatrizaren erretratu oso polit baten irarlan bat, Wentworth andereño gazteenak beti oso gogoko izan zuena, eta Gertrudek, arrazoi misteriotsuak tarteko, baronesak irudi haren antza izango zuela espero zuen. Baronesa, ordea, ez zen halakoa, inondik inora. Baina, nahiz eta beste era batekoa izan, zoragarria zen, hala ere, eta Gertrudek oso modu iradokiorrean zuzendurik ikusi zuen bere uste okerra. Nolanahi ere, bitxia zen Felixek arrebaren edertasunaz hitz egiterakoan erakusten zuen baikortasuna. «Denborarekin, ederra irudituko zaidala uste dut,» esan zion Gertrudek. «Oso interesgarria izan behar du Eugenia ezagutzea, baina ez dakit inoiz lortuko dudan.»

       «Horixe ezagutuko duzula! Lagun handiak egingo zarete,» esan zion Felixek, hori munduko gauzarik errazena balitz bezala.

       «Oso dotorea da,» esan zuen Gertrudek, baronesari begira jarririk, hura aitaren besoari helduta zegoela. Atsegin zuen Gertrudek inor dotorea zela esatea.

       Felix ingurura begira ibili zen. «Eta atzoko zure lehengusutxoak, neska polit zoragarri hark,» esan zion, «zer egin du?»

       «Egongelan dago,» erantzun zion Gertrudek. «Oso polita da, bai.» Eta Felix zuzenean barrura eramateko obligazio bat edo sentitu zuen, lehengusuaren ondoan egon zedin. Baina pixka batean dudan egon ondoren, bertan jarraitu zuen. «Ez nuen sinesten itzuliko zinenik,» esan zion Felixi.

       «Itzuli ez!» esan zuen Felixek, barrez. «Ez zinen konturatu, hortaz, nire bihotz sentibera honi eragin zion zirraraz.»

       Lehengusu Lizziek eragin zion zirrara esan nahi ote zuen pentsatu zuen bere artean Gertrudek. «Bada, ez nuen uste berriz ikusiko zintugunik,» esan zion.

       «Eta zer egingo nuela uste zenuen, bada?»

       «Ez dakit. Pentsatzen nuen lurrindu egingo zinela.»

       «Konplimendu polita nire sendotasunarentzat! Sarri askotan lurrintzen naiz,» esan zuen Felixek, «baina beti geratzen da zerbait.»

       «Itxarotera irten banaiz, besteak irten direlako izan da,» jarraitu zuen Gertrudek. «Baina agertu ez bazina ere, ez nintzen harrituko.»

       «Desengainua izango ahal zenuen, behintzat» adierazi zuen Felixek Gertruderi begira.

       Gertrudek ere begiratu egin zion, eta burua ezker-eskuin mugitu zuen. «Ez, ez!»

       «Ah, par exemple!» esan zuen mutil gazteak. «Zuregandik inoiz ez alde egitea merezi duzu.»

       Egongelan sartu zirenean, Wentworth jauna aurkezpenak egiten ari zen. Mutil gazte bat zegoen baronesaren aurrean zutik, nahiko gorriturik, barrea urri, gorputzaren pisua oin batetik bestera aldatzen zuela: mutil gazte mehe aurpegi-gozo bat, hazpegiak, Wentworth jaunarenak bezala, oso egoki osatuak zituena. Haren atzean, beste bi jaun zeuden, beren jarlekuetatik altxaturik, eta urrutixeago, leiho baten ondoan, neskatila polit-polit bat. Galtzerdia egiten ari zen neskatila; baina, hatzei bizkor eragiten zien bitartean, baronesari begiratzen zion bere begi handi distiratsuez.

       «Nola du izena zure semeak?» esan zuen Eugeniak, mutilari irribarrez.

       «Clifford Wentworth naiz, andrea,» esan zuen mutilak, ahotsa dardaraz.

       «Zergatik ez zara irten ni errezibitzera, Clifford Wentworth jauna?» galdetu zion baronesak, bere irribarre ederrarekin.

       «Uste nuen ez zenutela nire beharrik izango,» esan zuen mutilak, poliki-poliki saiheska eginez.

       «Beti behar izaten da un beau cousin —edukiz gero!—. Baina aurrerantzean nirekin oso ondo portatzen bazara, ez dizut oraingo hau kontuan hartuko.» Eta Madame Münsterrek han ziren beste pertsonengana itzuli zuen bere irribarrea. Lehenik Brand jaunaren begitarte xaloan eta haren giza irudi jaka-luzean pausatu zuen. Brand jaunak Wentworth jaunarengan iltzaturik zituen begiak, egoera ezohiko hura ez zezala luza eskatuko balio bezala. Wentworth jaunak haren izena esan zuen; Eugeniak begirada xarmagarri bat luzatu zion, eta gero beste jaunari begiratu zion.

       Jaun hori ohi den baino garaiera txikiagoko eta pisu gutxiagoko gizonezkoa zen. Begi ilun bizi sumari atseginak zituen, ile beltz fin urria eta bibote txiki bat. Eskuak sakeletan sartuta zituela zegoen zutik, eta Eugeniak begiratu zionean atera zituen. Ez zuen, ordea, Brand jaunak bezala, etxeko jaunaren aldera begirada iheskor urduririk luzatu. Aurrez aurre begiratu zion Eugeniari, hari aurrez aurre begiratzeko pribilejioa eskertuko balu bezala. Madame Münster istanteko konturatu zen hura zela, izatez, aurrean ziren pertsona guztietan garrantzizkoena. Eta sentipen haren halako adierazpen bat agertzen ziola guztiz jabeturik agurtu zituen Eugeniak, sinpatiazko buru-makurtze arin batez, Wentworth jaunaren aurkezpen hitzak: «Nire lehengusu Acton jauna!»

       «Zure lehengusua, eta nirea ez?» esan zuen baronesak.

       «Hori zure esku dago,» erantzun zion Acton jaunak, barrez.

       Baronesa begira geratu zitzaion pixka batean, eta Acton jaunak oso hortz zuriak zituela konturatu zen. «Utz dezagun zure jokabidearen esku,» esan zion. «Hobe izango dut itxarotea. Badut nahiko lehengusu. Baldin eta andereño xarmagarri horrekiko ahaidetasuna ere aldarrikatzen ez baduzu, behintzat!» Eta leihoko neskatila seinalatu zuen.

       «Nire arreba da,» esan zuen Acton jaunak. Eta Gertrude Wentworthek besoez inguratu eta aurrera eragin zion neskatilari. Ez zuen ematen, ordea, eragin behar handirik zuenik. Pauso arin bizkorrez eta burujabetasun osoz hurbildu zen baronesarengana, galtzerdia galtzetorratzetan bilduta. Begi urdin ilunak eta gaztaina-koloreko ile iluna zuen; izugarri polita zen.

       Eugeniak musu eman zion, beste neskei eman zien bezala, eta, gero, pixka bat urruntzen zela begiratu zion. «Hau beste type bat da,» esan zuen; frantses erara ahoskatu zuen hitza. «Hau beste egitura batekoa da, osaba; beste izaera batekoa, zure alaben aldean. Hau Felix,» jarraitu zuen, «askoz gehiago egokitzen zaio guk amerikar eredutzat daukagunari.»

       Azalpenak iraun zuen denboran, neskatilak erdi irribarre bat egiten zien behin banan denei, eta behin eta berriz Felixi. «Nik eredu bakarra ikusten dut hemen!» esan zuen Felixek barrez. «Jende maitagarriaren eredua!»

       Ateraldia isilik entzun zuten denek, baina Felixek, gauza guztiak azkar ikasten zituena izanik, ikasia zuen ordurako ezagun berri haien artean maiz somatu izan zituen isiluneak ez zirela nahitaez gaitzespenezkoak edo gaitzondoak eraginak. Hura, nolabait esan, arretazko isiltasuna zen: apaltasunezkoa. Felixen arrebaren inguruan zutik zeuden denak, Eugenia gaitasun berezi baten edo adimen distiratsu baten erakustaldia egiten noiz hasiko zain baleude bezala. Haien jarrera ikusita, zera atera zitekeen: Eugenia solasaren txerpolari gisako bat zela, adimena gasaz eta argi-bitxiz jantzia. Jarrera hark ironiazko zentzu bat eman zien Madame Münsterren hurrengo hitzei. «Hau da, beraz, zure zirkulua,» esan zion osabari. «Hau da zure salon. Hauek dira zure ohiko habitués, ez? Oso pozten naiz zuek denok ezagutzeaz.»

       «Bai,» egin zuen Wentworth jaunak, «nahi dutenean etorri eta nahi dutenean joaten dira. Hori egin behar duzue zuek ere.»

       «Aita,» sartu zen Charlotte Wentworth, «hori baino gehiago egin behar dute.» Eta bisitari interesgarriarengana itzuli zuen bere aurpegi gozo serioa, adierazpen lotsati eta aldi berean lasaiekoa. «Nola duzu izena?» galdetu zion.

       «Eugenia Camila Dolores,» esan zuen baronesak irribarrez. «Baina ez duzu dena esan beharrik.»

       «Eugenia esango dizut, ondo baderitzozu. Hona etorri eta hemen gelditu behar duzue, gurekin.»

       Baronesak Charlotteren besoan jarri zuen eskua oso maitekiro, baina ez zuen ezer esan. Jende haiekin «gelditzerik» ba ote zegoen pentsatzen zuen baronesak bere artean. «Oso atsegina izango litzateke, oso atsegina,» esan zuen, eta taldeko lagun batengandik bestearengana erabili zituen begiak, gelaren bira osoan. Denbora irabazi nahi zuen hitza eman aurretik. Azkenean, Brand jaun gaztearengan pausatu zituen begiak; Brand jauna besoak tolesturik eta eskua kokotsean zuela zegoen baronesari begira. «Jaun hau elizgizonen bat edo izango da, ezta?» esan zion baronesak Wentworth jaunari, ahotsa pixka bat apalduz.

       «Ministro bat da,» erantzun zion Wentworth jaunak.

       «Protestantea?» galdetu zuen Eugeniak.

       «Unitarista naiz, andrea,» erantzun zuen Brand jaunak handikiro.

       «A! Ulertzen dut,» esan zuen Eugeniak. «Gauza berriren bat.» Baronesak ez zuen sinesmen horren aditzerarik.

       Acton jauna barrez hasi zen, eta Gertrudek larriturik begiratu zion Brand jaunari.

       «Oso urrutira etorri zara,» esan zion Wentworth jaunak baronesari.

       «Oso urrutira, oso urrutira,» erantzun zuen baronesak, buruaz keinu dotore bat —hainbat gauza adieraz zitzakeen keinu bat— egiten zuela.

       «Horra hor gurekin gelditzeko arrazoi bat,» esan zion Wentworth jaunak, hizketarako zuen lehortasun harekin, zeinak —Eugeniaren buru argiari oharkabean pasatu ez zitzaionez— ez baitzion ezer kentzen esanahiaren samurrari.

       Eugeniak begiratu egin zion, eta une batez, osabaren aurpegi hotz zurrun hartan, oroitzapenean amaz zuen irudi ilunaren antz-aire bat ikusi uste izan zuen. Emozioak bat-batean hartzen zuen emakumea zen Eugenia, eta orain, ustekabean, halako bat sentitu zuen bihotzean hedatzen. Zirkuluko lagunei begira jarraitu zuen; konturatu zen mirespena ageri zutela berarengan jarririk ziren begi guztiek. Irribarre egin zien den-denei.

       «Ikustera etorri naiz..., proba egitera..., galdetzera,» esan zuen. «Eta ondo egin dudala uste dut. Oso nekatuta nago; atseden egin nahi dut.» Malkoak zituen begietan. Etxe barru argia, jende lasai adeitsua, bizimodu sinple serioa: gauza horiek guztiek estura menderaezin bat eragin zioten, eta inoiz ezagutu zuen emoziorik egiazkoenetako bati amore ematen ikusi zuen bere burua. «Hemen gelditu nahi nuke,» esan zuen. «Har nazazue, arren.»

       Irribarre egiten bazuen ere, malkoak zituen ahotsean, nola baitzituen begietan. «Iloba maitea,» esan zion Wentworth jaunak samurki. Charlottek, berriz, besoak luzatu eta beregana erakarri zuen baronesa. Bien bitartean, Robert Acton beste aldera jiratu zen, eskuak sakeletan sartuta.

4. ATALA

       Ahaide amerikarrengana agertu eta egun batzuetara itzuli zen Münster baronesa, nebarekin, eta Wentworth jaunaren etxebizitzaren ondoko etxetxo zuri lehen aipatu den horretan hartu zuen ostatu. Alabekin bisita itzultzera joan zitzaionean jarri zuen Wentworth jaunak landetxe eroso hori baronesaren esku, eskaintza izan zelarik baronesa etorri ondorengo hogeita lau orduetan familian izandako hizketaldian bisitari atzerritar biak serioski eta tentuz eztabaidatu eta aztertu ondorengo emaitza. Hizketaldia, esan dudan bezala, familiartean egin zen, baina han ziren Madame Münster hirira itzuli ondorengo arratsean, beste askotan bezala, Robert Acton eta beraren arreba polita ere. Aurrean egon bazinate, ez zitzaizuen ziur aski irudituko atzerritar distirant haien etorrera gertakizun pozgarri gisa tratatu zenik, ez etxe baketsu hartako atseginik handienetako bat bailitzan, ez entretenimendu-iturri posible gisa. Wentworth jaunak ez zituen horrela tratatzen giza gertakizunak. Wentworthtarren bizimodu ondo ordenatuan ohiko eginkizunen eskematik kanpoko elementuren bat bat-batean sartzeak erantzukizun zentzua —bizimodu horren atal nagusia— berregokitzea eskatzen zuen. Gertakizun bat gertakizunak berak ekar ziezaiekeen atseginaren argi huts eta gordinetan aztertzea Felix Youngen lehengusu amerikarrek ia ezagutzen ez zuten ariketa intelektual bat zen, gizarte-arlo guztietan hain erabilia zenik nekez usteko zutena. Satisfazio bat zen Felixen eta arrebaren etorrera, baina satisfazio pozkariorik gabea eta manaiagaitza. Betebeharraren luzakin bat zen, bertuterik zailenak lantzen jardun behar bat; baina ez Wentworth jaunak, ez Charlottek, ez Brand jaunak, zeina, pertsona bikain haien artean, gogoeta eta goi-nahiaren sustatzaile handia baitzen, ez zuten, egia esan, plazerrarekin zerikusia zukeen zerbait bailitzan tratatu. Egiteko hori Gertrude Wentworthek hartu zuen azkenean, neska berezia baitzen Gertrude, baina bere berezitasunen goi-barren guztiak erakutsi gabe eduki zituena, harik eta atzerritar agian atseginegi haiek aurrean izateak aitzakia polita eskaini zion arte. Gertrudek, nolanahi ere, bata bestearen ondotik gainditu behar izan zituen oztopoak, nola subjektiboak, metafisikoek dioten bezala, hala objektiboak; eta borroka horren berri ematea da, izan ere, neurri handi batean, istorio txiki honen xedea. Wentworth jaunaren eta alaben adiskideak bat-batean gehitu izate horretan zera bide zen garrantzizkoena: hutsegite posibleen eremua handitu izana; eta hutsegiteen larritasun handiaren dotrina —hala dei baitakioke ia— zen Wentworth familiaren tradiziorik estimatuena.

       «Ez dut uste hark etxe honetan gelditu nahiko duenik,» esan zuen Gertrudek, eta izenordaina beste deiturarik ez zion aurrerantzean eman Madame Münsterri. Nahiko erraz jarri ziren Charlotte eta Gertrude, baronesaren aurrean zeudela, hari «Eugenia» esatera, baina elkarren artean hari buruz aritzen zirenean, gutxitan deitzen zioten «hura» beste ezer.

       «Ez al zaio behar bezain ona iruditzen?» esan zuen Lizzie Acton txikiak, zeina galdera desegokiak egiten aritzen baitzen beti —erantzunik, zentzu estuan, eskatzen ez zuten galderak—, berak ere bere betiko barre txiki xalo satirikoaren antzekoren bat besterik espero izaten ez bazuen ere.

       «Etorri nahi bat adierazi du, behintzat,» esan zuen Wentworth jaunak.

       «Hori ez da kortesia beste ezer,» erantzun zion Gertrudek.

       «Kortesia handikoa da, bai, oso kortesia handikoa,» esan zuen Wentworth jaunak.

       «Handiegikoa,» adierazi zuen semeak, ohikoa zuen marmario-tonu batean, nahiz eta hala-holako umore bat adierazteko asmoa beste gaitzik ez zuena izan. «Egonezina sortzen du.»

       «Zuregatik ezin da beste hainbeste esan, jauna,» esan zion Lizzie Actonek, bere barre txikia eginez.

       «Bada, nik ez diot etortzeko ahaleginik egingo,» jarraitu zuen Cliffordek.

       «Niri bost axola, egiten badiozu ere!» esan zion Lizziek.

       «Zu ez zaitu kontuan izango, Clifford,» esan zion Gertrudek, serio.

       «Ez ahal nau izango!» esan zuen Cliffordek.

       «Robert izango du gogoan,» jarraitu zuen Gertrudek, tonu berean.

       Robert Acton gorritzen hasi zen. Ez zen, ordea, horretarako arrazoirik, Gertruderi begira baitzeuden denak; denak, Lizzie izan ezik; hark, bere buru polita alde batera okerturik, nebari begiratzen baitzion.

       «Zergatik egiten duzu besteren arrazoien juzku, Gertrude?» galdetu zion Wentworth jaunak.

       «Ez dut besteren arrazoien juzkurik egiten, aita,» esan zion Gertrudek. «Robert izango duela gogoan, besterik ez dut esan; eta hala izango du!»

       «Gertrudek bere juzkuak egiten ditu!» esan zuen Actonek, barrez. «Ez da hala, Gertrude? Horixe izango nauela gogoan baronesak! Goizetik arratsera izango nau gogoan!»

       «Oso eroso egongo da hemen,» esan zuen Charlottek, etxekoandre-harrotasun puntu batez. «Ipar-ekialdera ematen duen gela handia utziko diogu. Eta ohe frantsesa,» gehitu zuen, andrea atzerritarra zela beti ondo gogoan zuela.

       «Ez du gogoko izango,» esan zion Gertrudek, «ezta eserleku guztietan zapitxo zuriak jartzen badituzu ere.»

       «Zergatik ez, bihotza?» galdetu zion Charlottek, Gertruderen hitzetan ironia izpi bat sumaturik, baina gaizki hartu gabe.

       Eserlekutik jaikirik, Gertrude hara-hona zebilen gelan; haren sedazko soineko harroak, baronesaren ohoretan jantziak, fris-fras egiten zuen alfonbra gainean. «Ez dakit,» erantzun zuen. «Beste gauza zerago bat nahiko du..., gauza pribatuago bat.»

       «Pribatuan egon nahi badu, bere gelan egotea asko du,» adierazi zuen Lizziek.

       Ibiltzeari utzi eta Lizzieri begiratu zion Gertrudek. «Hori ez litzateke atsegina izango,» erantzun zion. «Bakartasuna eta atsegina, biak behar ditu.»

       Robert Acton barrez hasi zen berriro. «Lehengusu maitea, hauxe egoera!»

       Charlottek ahizparengan iltzaturik zituen bere begi serioak; ahizpak ideia bitxi haiek nondik atera ote zituen galdetzen zion bere buruari. Wentworth jaunak ere alaba gazteenari erreparatzen zion.

       «Ez dakit zer bizimodu egingo zuen,» esan zuen Wentworth jaunak, «baina, nolanahi ere, hau baino etxe finagorik eta osasungarriagorik ez zuen izango.»

       Gertrude geldi zegoen zutik, denei begira. «Printze baten emaztea da,» esan zuen.

       «Hemen denok gara printze,» esan zuen Wentworth jaunak; «eta, nik dakidala, inguru honetan ez da jauregirik errentan.»

       «Lehengusu William,» sartu zitzaion Robert Acton, «jokatu nahi al duzu eskuzabal? Eskain iezaiezu, hiru hilabeterako, beste aldeko etxe txikia.»

       «Oso eskuzabala zara besteren gauzekin!» jaurti zion arrebak.

       «Bereekin ere oso eskuzabala da Robert,» adierazi zuen Wentworth jaunak grina gabe, ahaideari gogoetan galdurik bezala begiratzen ziola.

       «Gertrude,» jarraitu zuen Lizziek, «lehengusu berria oso gogoko zenuela uste nuen.»

       «Zer lehengusu berri?» galdetu zion Gertrudek.

       «Ez nizun baronesagatik esaten!» erantzun zion neskatilak, bere barretxoa eginez. «Sarri ikusi nahiko zenuelakoan nengoen.»

       «Felix? Eta sarri ikustea espero dut,» esan zion Gertrudek, soil-soilik.

       «Zergatik eduki nahi duzu, hortaz, etxetik kanpo?»

       Gertrudek Lizzie Actonengana itzuli zituen begiak, eta gero beste aldera begiratu zuen.

       «Nahi al zenuke ni zure etxean zurekin bizitzea, Lizzie?» galdetu zion Cliffordek.

       «Ez ahal zara inoiz biziko! Gorroto zaitut eta!» Hori izan zen andereñoaren erantzuna.

       «Aita,» esan zuen Gertrudek, Wentworth jaunaren aurrean gelditu eta irribarrerik gozoena eginez —gozoetan gozoena izaten baitzen beti, bakanagatik, haren irribarrea—, «utz iezaiezu beste aldeko etxetxoan bizitzen. Zoragarria izango litzateke!»

       Robert Acton Gertruderi begira zegoen. «Arrazoi du Gertrudek,» esan zuen. «Munduko neskarik argiena da Gertrude. Zilegi bazait eskudantzia hau hartzea, hor bizi daitezela aholkatuko nuke nik biziki.»

       «Hor ez dago ezer ipar-ekialdeko gela bezain politik,» esan zuen Charlottek kementsu.

       «Berak polituko du. Utziozue bere gisara!» esan zuen Actonek.

       Gertrude, konplimendu haren aurrean, gorritu egin zen pixka bat, eta Roberti begiratu zion; guztiz familiakoa ez zen batek egindako konplimendutzat hartu zituen Roberten hitzak. «Poliki jarriko du, ziur nago. Oso interesgarria izango da. Ikustera joan beharreko lekua izango da. Etxe atzerritar bat izango da.»

       «Ba ote dugu, gero, etxe atzerritar baten beharrik?» galdetu zuen Wentworth jaunak. «Desiragarria irizten al diozue leku baketsu honetan etxe atzerritar bat izateari?»

       «Baronesa gaixoak taberna bat edo joko-etxe bat ireki behar balu bezala ari zara,» esan zion Actonek, barrez.

       «Zoragarria baino zoragarriagoa izango litzateke!» azaldu zuen berriro Gertrudek, eskua aitaren eserlekuaren bizkarrean jarririk.

       «Joko-etxe bat irekitzea?» galdetu zion Charlottek, oso serio.

       Gertrudek begirada bat luzatu zion ahizpari, eta «Bai, Charlotte,» esan zion soil-soilik.

       «Lotsagabetzen ari da Gertrude,» adierazi zuen Clifford Wentworthek, bere gazte-marmario umorezkoan. «Hara zer dakarren atzerritarrekin elkartzeak.»

       Wentworth jaunak aldamenean zutik zuen alabarengana jaso zituen begiak; aurrerantz erakarri zuen emeki neska. «Kontuz ibili behar duzu,» esan zion. «Erne egon behar duzu. Egia esan, denok ibili behar dugu kontuz. Aldaketa handia da hau; eragin berezien helmenean jarriko gara. Ez dut esango eragin txarrak direnik; ez ditut aurrez juzkatuko. Baina zuhurtasun eta burujabetza handiz jokatzea eskatuko digute beharbada. Beste giro bat izango dugu.»

       Gertrude isilik geratu zen une batean, aitaren hitzenganako begirunez. Baina ondoren esan zuenak ez zion inolaz ere aurrekoari erantzun. «Nola bizi diren ikusi nahi dut. Ziur nago beste ordu batzuk izango dituztela. Beste era batera egingo ditu Eugeniak hainbat eta hainbat gauza. Harenera joatea Europara joatea bezala izango da. Boudoir bat edukiko du. Afaltzera gonbidatuko gaitu... berantorduz. Gosaldu ere, bere gelan egingo du.»

       Charlotte ahizpari begira geratu zen berriro. Gertruderen irudimenak gainezka egin zuela iruditu zitzaion. Gertrudek irudimen handia zuela, bazekien lehendik ere —oso harro zegoen horretaz—. Aldi berean, ordea, arriskutsua eta arduragabea iruditu izan zitzaion beti ahalmen hura; eta orain, mehatxu bat sumatu zuen: ahizpa, bidaia batetik itzuli balitz bezala, bidaian ikusitako gauza bitxi guztiak —agian desegokiak— bat-batean kontatzen hasten den pertsona arrotz bihurtzeko mehatxua. Charlotteren irudimenak ez zuen inoiz bidaiatzen; sakelean gorderik zuen hark, esateko moduan, irudimena, zorro hartako beste gaiak —titare bat, menda-kaxa txiki bat, eta esparatrapu mutur bat— lagun zituela. «Ez dut uste ez afaririk ez gosaririk egingo duenik,» esan zuen Wentworth andereñoak. «Ez dut uste berak ezer egiten jakingo duenik. Zerbitzari sail bat lortu beharko nioke, eta ez lituzke gogoko izango.»

       «Badu neskame bat,» esan zuen Gertrudek; «neskame frantses bat. Hala esan zuen.»

       «Txano koskaduna eta txapin gorriak erabiliko ote ditu neskameak?» esan zuen Lizzie Actonek. «Robertek behin ikustera eraman ninduen antzerki batean neskame frantses bat agertzen zen. Galtzerdi arrosak zituen, eta oso lotsagabea zen.»

       «Soubrette bat zen,» adierazi zuen Gertrudek, bizitza osoan antzerki bat ikusi ez bazuen ere. «Soubrette deitzen diete horiei. Aukera ederra izango dugu frantsesa ikasteko.» Charlottek hasperentxo arin etsi bat egin zuen. Ikusten zuen antzezlari lotsagabe bat, galtzerdiak arrosa eta oinetakoak gorri, hizkuntza ulertezin batean inor nahastarazterainoko hitz-jarioz berbetan, etxe handi garbi haren barne-muinetan hega-biraka. «Horra hor arrazoi bat hona etor daitezen,» jarraitu zuen Gertrudek. «Gurekin frantsesez egiteko eskatuko diogu Eugeniari, eta baita Felixi ere. Hasteko asmoa dut hurrengoan.»

       Wentworth jaunak ondoan zuen artean Gertrude, eta begirada serio, labur, sor bat zuzendu zion berriro. «Gauza bat agindu behar didazu, Gertrude,» esan zion.

       «Zer?» galdetu zion Gertrudek, irribarrez.

       «Ez zarela aztoratuko. Ez dituzula gertakari hauek aztorabide bihurtuko.»

       Unetxo batean aitari begira egon ondoren, burua astindu zuen Gertrudek. «Ez dut uste bete ahal izango dudanik, aita. Aztoraturik nago jada.»

       Wentworth jauna isilik geratu zen tarte batean; denak geratu ziren isilik, ausardia izugarri baten lekuko izan balira bezala.

       «Uste dut hobe izango dutela beste etxera joatea,» esan zuen Charlottek apalki.

       «Beste etxean emango diet ostatu,» erantsi zuen Wentworth jaunak biribilago.

       Gertrude jiratu egin zen; Robert Actoni begiratu zion. Lagun handia zuen bere lehengusu Robert; askotan begiratu ohi zion horrela, hitz egin ordez. Oraingo begirada hori, ordea, ohi baino esanahi gorde gehiagoren ordeko zela iruditu zitzaion Roberti, eta, besteak beste, zera ikusarazi nahi ziola: aitak, barne lasaitasunaren interesetan, ahaide atzerritarrekiko harreman-aukerak murrizteko zuen asmoa —asmo bazen, behintzat— eraginik gabekoa izan zela. Actonek, ordea, zorionak eman zizkion berehalaxe Wentworth jaunari, erakutsi zuen eskuzabaltasunagatik. «Oso ekintza ederra da,» esan zion, «etxe txikia uztea. Zuk eskuzabaltasunez hartu izango dituzu, eta gertatzen dena gertatzen dela, poztu egingo zara horrela jokatu izanaz.» Eskuzabala zen Wentworth jauna, eta bazekien eskuzabala zela. Atsegin ematen zion eskuzabala zela jakiteak, eskuzabal jokatzeak, eta besteek ere eskuzabala zela adierazten zutela ikusteak; eta atsegin horixe da gertaera hauen narratzaileak lepora ahal izango dion buruiritzi-modu nabari bakarra.

       «Hor, hiru eguneko bisita, gehienera ere; egonaldi luzeagorik ezingo nukeen egin,» adierazi zion Madame Münsterrek nebari, etxe txiki zurian jarri zirenean. «Intime-egia zatekeen; intime-egia, zalantzarik gabe. Gosaria, afaria eta tea en famille. Eguzkiak irteteari utziko ziokeen, hirugarren egunera iritsi banintz.» Eta gauza bera aipatu zion Augustine neskameari. Pertsona argia zen Augustine, eta oso konfiantzakoa zuen baronesak. Felixek, berriz, zera adierazi zuen: berak gogo onez igaroko zukeela bizitza osoa Wentworth familiaren altzoan; munduko pertsonarik amultsuenak, sinpleenak eta adiskidetsuenak zirela, eta maitasun handia hartu ziela den-denei. Sinpleak eta amultsuak zirelakoarekin erabat ados zegoen baronesa; oso jende ona zela, eta oso gogoko zituela. Neskak andereño akats gabeak zirela; Charlotte Wentworth baino andereño osatuagorik, zeukan herritar-itxura eta guzti, ez zegoela izaterik. «Baina munduko lagunarterik onena osatzen dutela esatea,» esan zuen baronesak, «beste gauza bat da; eta horiekin porte à porte bizi izateko dudan gogoa eta atzera komentura itzuli, eskola-mantala jantzi eta logela komunean lo egiteko dudana, elkarren antzekoak dira.» Eta, hala ere, oso umore onean zegoen baronesa; oso gogara geratu zen. Zuen ulermen handia eta irudimen fina izanda, bazekien gauza ezaugarriak balioesten, bazekien zein bere sailean nagusi zena balioesten; eta Wentworthtarren etxea, bere sailean, ezin hobea iruditu zitzaion: bake ederrekoa eta tatxagabea; baronesak kuakerismoarenak jotzen zituen lasaitasun eta onberatasun garbi apalez betea, eta, hala ere, oparotasun material batean oinarriturik zegoela ematen zuen, eta hori, hainbat xehetasuni bagagozkio, alferrik bilatuko zen Silberstadt-Schreckensteingo gorte txiki murritzean. Berehalaxe konturatu zen baronesa ahaide amerikarrek gutxitan erabiltzen zutela dirua buruan eta ahotan; eta horrek inpresioa egin zion Eugeniari. Antzeman zion ezen Charlottek edo Gertrudek aitari zenbateko handixko bat eskatuko baliote, aitak bertantxe eskuratuko liekeela ere; eta are inpresio handiagoa egin zion horrek. Baina azkar atera zuen beste ondorio batek egin zion, beharbada, denetan inpresiorik handiena. Laster konturatu zen baronesa Robert Actonek asteko egun guztietan eramango zukeela eskua sakelera, arrebatxo kaskarin hark hala eskatuko balio. Bistan da, zioen baronesak berekiko, lurralde honetako gizonak oso zerbitzalak direla. Eugeniak atseden eta erretiro bila zebilela esan zuenean esandakoa ez zen dena gezurra; baronesak esaten zuena ez zen dena gezurra izaten. Baina bidezkoa litzateke agian zera ere eranstea: esaten zuen guztia ez zela den-dena egia izaten. Naturara itzultzea zela idatzi zion Alemaniako lagun bati; esne jetzi berria edatea bezala zela, eta oso gogoko zuela esne jetzi berria. Bere buruari, jakina, aspergarri samarra gertatuko zitzaiola esaten zion; baina pixka bat aspertzeak axolarik ez ziola pentsatzen zuen, eta ez dateke hori baino froga hoberik umore onean zegoela erakusteko. Bere landetxe limosnazkoaren loriotik begira jarri eta lur-sail baketsuak, larre isilak, urmael gardenak, fruta-arbola makatzak ikusten zituenean, iruditzen zitzaion ez zela inoiz egon halako isiltasun sakon bereziaren erdian; ia plazer sentsual delikatu bat sentitzen zuen. Han dena zen oso ona, oso xaloa eta segurua, eta gauza onen batek etorri behar zuen handik, nahitaez. Augustine zebilen, ordea, aski nahasturik eta gogogabeturik. Muga gabeko fedea zuen Augustinek etxekoandrearen zuhurtzian eta aurreikuspenean. Beti prest izaten zen bere partea jokatzeko, ulertzen baldin bazuen; baina ulertu egin nahi izaten zuen, eta ulermenak, oraingo honetan, huts egiten zion. Baina zer egiten zuen baronesak dans cette galère? Zer arrain harrapatzea espero zuen ur geldi hauetan? Zeregin korapilatsuren bat zerabilen baronesak eskuartean, inondik ere. Fio zen Augustine baronesaz, baina ilunpetan zebilela salatzen zuen adin ertaineko emakume argal, zurbil, neurtu haren —Gertrude Wentworthek soubretteaz zuen ideiarekin batere zerikusirik ez zuen haren— aurpegiak, Wentworthtarren bake eta ugaritasun zantzu ager-nahirik gabekoaren gainean inoiz pausatu zen betarte ironikoena erakusten zuenean. Zorionez, ekintzaz amatatzen zuen Augustinek eszeptizismoa. Bat etorri zen etxekoandrearekin —edo, hobeto esan, aurre hartu zion etxekoandreari— etxe txiki zuriak huts-itxura penagarria zuela uste izatean. «Il faudra,» esan zuen Augustinek, «lui faire un peu de toilette.» Eta hala hasi zen portières direlakoak ateetan esekitzen, argizarizko kandelak, kostata aurkitu ondoren, lekurik susmagaitzenetan jartzen, oihaltza bitxi bat sofa-beso eta sila-bizkar gainetan zabaltzen. Jantziz ondo horniturik etorri zen baronesa Mundu Berrira, eta bi Wentworth andereñoak, bisitan joan zitzaizkionean, txunditu samarturik gelditu ziren haren arropa-banaketa deigarria ikustean. Lepoko zapi indiarrak ageri ziren, errezel gisa, egongelako atean esekirik, eta oihal harrigarriak, Gertruderen ikuspegi metafisikotik ikusita operarako kapusaiak ziratekeenak, eserlekuen gainetan barreiaturik. Sedazko errezel arrosak zeuden leihoetan, gela itzal bitxi batean biltzen zutela; eta tximiniako apalean belusazko zapi-zerrenda ikusgarri bat zegoen, gaina enkaje zakar zikin-itxurako batez estalia. «Etxea pixka bat egokitzen aritu naiz,» esan zuen baronesak, Charlotteren nahasmen handirako; izan ere, bere burua eskaintzeko puntuan egon baitzitzaion Charlotte, alferrik zeuden oihalak kentzen laguntzeko. Gertrude, ordea, bat-batean konturatu zen ezen Charlottek ia gehiegizko zabarkeriatzat hartu zuenak oso helburu burutsua, interesgarria eta erromantikoa zuela. «Izan ere, zer da bizitza errezelik gabe?» esan zuen bere artean Gertrudek; eta iruditu zitzaion berealdiko bizimodu zurimina eta apaindurarik gabea egin zuela ordu arte.

       Felix ez zen ezergatik gehiegi kezkatzekoa, eta beste ezerk baino gutxiago kezkatzen zuen olgetabideak. Olgetarako zuen gaitasuna hain zen handia, hain berezkoa eta bizia, ezen esan baitaiteke eragozpen eta saminei aurre hartuta ibiltzen zela beti. Izaera alaia zuen berez, eta berritasuna eta kanbioa, ziren zirenean, gozamen zitzaizkion. Eta maiz izan zituenez, ematen zuen baino bizimodu atseginagoa egin zuen. Ez zen munduan Felixena baino izaera hoberik. Ez zen harena gogo urduri, irudikor, anbizioz bete bat, patuaren tiraniarekin lehian lebilkeena, baizik eta hain gogo mesfidantzarik gabekoa, ezen desarmatuko baitzukeen Ezbeharra bera, haizeak astintzen duen lorearen mugimendu txairo naturalez txiri egin eta ihes eginez. Gauza guztietatik ateratzen zuen entretenimendua Felixek, eta beraren ahalmen guztiek —irudimenak, adimenak, txerek, zentzumenek— hartzen zuten esku jokoan. Eugenia eta biak oso ondo hartuak izan zirela iruditzen zitzaion; oso hunkigarria zela Wentworth jaunaren jokabidea markatzen zuten eskuzabaltasun aitatiarraren eta gizarte-mailarekiko begiramenaren elkarketa; ohi ez den bezalako adeitasuna erakutsi zuela, esate baterako, etxea uztean. Kontentuz beterik zegoen Felix bere etxearekin, zeren eta askoz bereagoa baitzuen sagarrondo arteko landetxe txiki zuria —borda, Madame Münsterrek esaten zion bezala—, leihoak patiora eta errenta-zorrak luzatuak zituen beste edozein quatrième baino. Bizitzaren parte handi bat igaro zuen Felixek patioetara begira, bi ukalondoak —saretuxeak agian— leiho garai baten ertzean jarririk, zigarreta baten ke mehea kaleko hotsak galdu eta antzinako kanpandorreetako kariloien bibrazioa sentitzen zen atmosfera batera igotzen zen bitartean. Felixek ez zuen inoiz ezagutu Ingalaterra Berriko lur haiek baino gauza landa-girokoagorik, eta berehala zaletu zen haien zakartasun artzain-girokora. Inoiz ez zuen sentitu hain segurtasun gozo erosorik; eta menturazale kaxkar baten gisa ager dakizuekeen arriskutan bada ere, zera esan behar dut: egunero osabarenean afaldu ahal izateari ezin saihestuzko xarma aurkitzen ziola. Xarma, nolanahi ere, Felixen fantasiak pribilejio haren gainera isurtzen zuen argi arrosagatik zen ezin saihestuzkoa. Estimu handia egiten zion aurrean jartzen zioten janariari. Hango ugaritasunaren itxura freskoak zera pentsarazten zion: horrela bizi izango zela jendea mitologia aroan, mahaiak belar gainean zabaldu, ugaritasunaren adarretik sortutakotik bete, eta sukaldeko su-ontzien behar handirik ez zenean. Pozik handiena, ordea, familia bat aurkitu izanak ematen zion Felixi: izen txikiaz deitu ahal zien pertsona bihozbera atseginen artean esertzeak. Berak esaten zuenari eskaintzen zioten arreta baino gauza zoragarriagorik ez zuen inoiz ezagutu. Akuarela-pintzelkadaz zirriborratzeko prest lukeen marrazteko paper handi, garbi, ehundura fineko baten aurrean balego bezala sentitzen zen. Ez zuen lehengusurik izan, eta ez zuen ordu arte andereño ezkongabeekin hain harreman irekirik izan. Oso gogoko zuen emakumeen lagunartea, eta gauza berria zitzaion emakumeak era hartara tratatu ahal izatea. Hasieran ez zuen ulertzen zer gertatzen zitzaion. Iruditzen zitzaion hiru neskaz batera zegoela maitemindurik, bereiztasunik gabe. Garbi ikusten zuen ezen Lizzie Acton Charlotte eta Gertrude baino askoz politagoa zela; horrek, ordea, ez zion Lizzieri nagusitasunik ematen. Hirurek komun zuten zerbait atsegin zuen Felixek; parte bat, noski, haien gorputzen txairotasuna zen, zeinak apropos egina baitzirudien beti oihal arin eta kolore argiko soinekoz janzten ziren bezala janzteko. Baina beste alderdi batzuk ere bazituzten txairoak, eta alderdi txairo hariek, nolabait ere, harremanetan nabarmentzen zirela ikusteak poz handia ematen zion Felixi. Dama agurgarri asko ezagutu zuen zorionez, baina dama haiekin —ezkongabeak zirenekin batez ere— harremanetan izan zen denboran, kristalean sartutako irudiei begira egon zela iruditzen zitzaion orain. Orain konturatzen zen zein higuingarria zen kristala, nolako itxuragabetzeak eta interferentziak sortzen zituen; nola bereganatzen zuen beste objektu batzuen isla, eta behartzen zuen norbera albotik albora begira ibiltzera. Orain ez zuen kontu egin behar izaten ea Charlotte, Gertrude edo Lizzie Acton argiak ondo harrapatzen zituen lekuan ote zeuden: argitan zeuden haiek beti. Dena zuen haiengan gogoko; esate baterako, ez zitzaion oharkabean pasatu ezen oin lirainak eta oingain garaiak zituztela. Atsegin zituen haien sudur politak; atsegin zituen haien begi harrituak eta haien hizkera zalantzakor, setakeriarik gabea; oso atsegin zuen haietako edozeinekin orduak eta orduak nonahi bakarrik egoteko askatasun guztia zuela jakitea eta bakartasunerako laguntzat bat baino bestea nahiago izatea garrantzi gutxiko kontua zela konturatzea. Charlotte Wentworthen hazpegi serio baina gozoak Lizzie Actonen begi urdin adierazkor zoragarriak bezain atseginak ziren; eta beste guztia bezain xarmagarria zen Gertruderen paseatzeko eta entzuteko prestasuna, oso ibilera dotorea zuelako, batez ere. Geroxeago hasi zen Felix bereizketak egiten. Baina orduan ere, askotan pentsatzen zuen nahiago zukeela denak hain triste egon ez balira. Lizzie Actonek ere, egiten zituen berriketa eta irritxo politak gorabehera, triste zirudien. Clifford Wentworth ere, gaztetasun betea alde izanagatik, eta gurpil handi-handiko zalgurdi bat eta behoka gorri bat, munduko hanka-politena, edukiagatik —mutil zorioneko hura ere—, trebe zen begirada uzkur iheskor bat zuzentzeko, eta, batzuetan, kontzientzia garbi ez duenaren gisa, inorengandik sahieska alde egiteko. Inolako pisurik sentitzen ez zuen pertsona bakarra, lagunarte hartan, Robert Acton zen, Felixen iritziz.

       Uste izan zitekeen ezen, aipatu diren etxe-txukunketa apain horiek burutu ondoren, ennui arrisku larriei aurre egin beharko ziela Madame Münsterrek. Ordu artekoan, ordea, ez zuen deiadarrik jo. Gogo-urduria zen baronesa, eta esan daiteke urduritasun hori proiektatzen zuela aurrean zuen edozein egoeraren gainera. Hein batean, bere urduritasunaz baliatzen zen entretenitzeko. Zerbait gertatuko zen itxaropena izaten zuen beti, eta, etsipenak itzaltzen zion arte, plazer samur izaten zuen itxaropena bera. Baronesak orain zer itxaroten zuen argitzeak jeinu handia eskatuko luke; esan dezagun, soilik, aurkitu zuela, ingurura begira jarrita, irudimena zertan erabili. Ahaide berriekin pozez zoratzen zegoela sinestarazi zion bere buruari; familia bat aurkitu izanak satisfazio handi bat sortu ziola berari ere, nebari bezala. Egia da senitartekoen begiramen maitatia asko estimatzen zuela. Mirespen handia jasoa zen Eugenia, oroz gainetik, eta esperientzia handia zuen konplimendu ondo eginetan; baina konturatzen zen ez zuela inoiz indar handiagorik izan, ez ziotela inoiz jaramon handiagorik egin, orain, beraren lagunarte txikian, lehen aldiz, konparaketarako eredurik gabe ziren honetan baino. Izan ere, inguruan zituen jende on haiek beraren handitasuna neurtzeko inolako konparazio eredurik ez zutela sumatzeak botere ia neurrigabea sentiarazten zion baronesari. Egia zen —eta hala esan zion bere buruari— beraren kontra ezer txarrik aurkitu ez izateko arrazoia hori bazen, arrazoi berak galarazi ziezaiekeela beraren alderdi onenak ikustea ere. Baina horretaz bera arduratuko zela esanez ematen zien bukaera baronesak gogoeta horiei.

       Charlotte eta Gertrude nahastu samarturik zebiltzan Madame Münsterri behar bezalako arreta erakutsi nahiaren eta gogaituko zuten beldurraren artean. Sagastiko etxe txikia, orain arte, familiako lagun handiek edo ahaide behartsuek eduki izan zuten udako hilabeteetan, Wentworth jauna konponketak egiterakoan etxe-nagusi bizkor eta ordain-egunean ahanzkor izan zutela. Zirkunstantzia horietan, ez etxe txikiko ateak ez handikoak, zein bere jardinaz haraindi elkarren aurrez aurre zabalik, ez zuten bisita-orduen gainean zergarik ezartzen. Baina, Wentworth andereñoei iruditu zitzaienez, Eugenia ez zen abisu eman gabe etxean agertzeko ohitura horren zale. Hark, nonbait, ez zekien atezain gabe bizitzen. «Ostatu batera bezala sartzen da zuen etxera; alde bakarra, ez dela zerbitzaririk lasterka irteten,» esan zion Charlotteri baronesak, eta hori oso gauza atsegina zela gaineratu. Baronesak hain zuzen ere kontrakoa adierazi nahi izan zuela argitu zion Gertrudek: ez zuela batere atsegin. Ea zergatik esango zuen baronesak gezurra, galdetu zion Charlottek ahizpari, eta, inondik ere, arrazoi onen batzuk izango zituela erantzun zion Gertrudek, eta, baronesa hobeto ezagutzen zutenean, jakingo zituztela. «Gezurra esateko arrazoi onik ez da,» esan zion Charlottek. «Ez ahal du pentsamolde hori izango!»

       Haiek, noski, ahal zuten guztia egin nahi izan zuten, hasiera-hasieratik, baronesari egokitzen laguntzeko. Hainbat eta hainbat gauza eztabaidatu beharko zutela pentsatu zuen Charlottek. Baina baronesak ez zuen ezer eztabaidatzeko asmorik erakusten.

       «Idatziozu ohar bat, ikustera joateko baimena eskatuz. Hori gogoko izango duela uste dut,» esan zion Gertrudek.

       «Zertarako jarri behar diot erantzuten lana?» galdetu zuen Charlottek. «Ohar bat idatzi eta bidaltzen ibili beharko du.»

       «Ez dut uste inolako lanik hartuko duenik,» esan zion Gertrudek barren-barrendik.

       «Zer egin behar du, bada?»

       «Horixe da jakin nahi dudana,» esan zion Gertrudek, eta jakin-min hura eria zen irudipenarekin utzi zuen ahizpa.

       Aldez aurreko korrespondentziarik gabe joan ziren Charlotte eta Gertrude baronesa ikustera, eta hark ordurako eraturik zuen saloitxoan —oso egoki ematen zuten argi, kirikola eta guzti— Robert Acton aurkitu zuten.

       Amultsutasunez gainezka hartu zituen Eugeniak, baina krudelki bazterturik eduki zutela leporatu zien. «Ikusten duzue Acton jaunak errukitu behar izan duela nitaz,» esan zien. «Neba, marraztera irteten da, eta orduak pasatzen ditu kanpoan; harekin jai dut. Horregatik, Acton jauna bidaltzera nindoakizuen, zuen lagunarte zuhurraren mesedea egitera etor zaiteztela eskatzera.»

       Gertrudek ahizpari begiratu zion. «Horra zer egingo zukeen,» esan nahi zion Charlotteri. Charlottek baronesari esan zion ezen egunero haiekin afaltzera joango zela espero zutela: oso poztuko zirela, eta hartara ez zuela sukaldari bat hartzen ibili beharrik izango.

       «Derrigorrez hartu behar dut sukaldari bat!» esan zuen baronesak. «Andre zahar beltz, turbante horidun bat. Horrexen gutizia dut. Leihotik begiratzen dudanean, belar gainean eserita ikusi nahi dut, hauts-koloreko sagarrondo txiki oker horiek atzean dituela, altzobete arto zuritzen. Tokian tokiko ezaugarriak, badakizue! Hemen ez da askorik eta —ez didazue gaizki hartuko hori esatea, ezta?—, ahal den zuku gehiena atera behar zaio dagoenari! Nahi duzuenean, oso pozik joango naiz zuekin afaltzea; baina nik ere gonbidatu nahi zaituztet noiz edo noiz. Eta Robert Acton ere gonbidatu nahi nuke,» erantsi zuen baronesak.

       «Nire etxera etorri beharko duzu gonbitea egitera,» esan zion Actonek. «Ni bisitatzera etorri eta nirean afaldu behar duzu lehenik. Etxea erakutsi nahi dizut; amaren aurrean aurkeztu nahi zaitut.» Acton jauna handik bi egunera joan zitzaion berriro Madame Münsterri bisitan. Oso sarri joaten zen beste etxera; etxetik oinez joaten zen, landaz landa, eta lehengusuek baino eskrupulo gutxiago zuela ematen zuen abisatu gabe joateko. Oraingo honetan Brand jauna topatu zuen atzerritar xarmagarriari kortesiazko bisita egiten; baina Actonen etorreraren ondoren, teologo gazteak ez zuen hitzik esan. Bere eserlekuan eserita egon zen, bi eskuak elkarturik, etxekoandreari serio eta liluraturik bezala tinko begira. Baronesak Robert Actonekin hitz egiten zuen, baina, hizketan ari zela, beste aldera jiratu eta irribarre egiten zion Brand jaunari, zeinak ez baitzion baronesari begirik kentzen. Bi gizonezkoak elkarrekin irten ziren baronesaren etxetik; Wentworth jaunarenera zihoazen. Brand jauna isilik zihoan orduan ere, baina, Wentworth jaunaren jardinera sartu zirenean, gelditu eta atzera begiratu zuen; etxetxo zuriari begira egon zen pixka batean. Gero, burua alde batera pixka bat okertu eta bekokia apur bat zimurtzen zuela, lagunari begiratu eta esan zuen, «Beno, hori izango da solasa esaten diotena, solas benetakoa.»

       «Emakume argia izatea esaten diot nik horri,» esan zuen Actonez, barrez.

       «Oso interesgarria da,» jarraitu zuen Brand jaunak. «Hala ere, nahiago nuke frantsesez hitz egingo balu; hobeto legokioke giroari. Hori izango da hainbatetan entzun eta irakurri izan dugun Madame de Staëlen eta Madame Récamierren solas moldea.»

       Actonek ere malba gorri eta sagarrondoen arteko Madame Münsterren egoitzari begiratu zion. «Zera jakin nahi nuke,» esan zuen, barrez, «zerk ekarri ote duen Madame Récamier hona bizitzera!»

5. ATALA

       Wentworth jauna, makila eta guanteak eskuan, arratsaldero joaten zen iloba bisitatzera. Handik ordu pare batera, berriz, baronesa joaten zen etxe handira tea hartzera. Egunero afaltzera joateko proposamena bertan behera utzi zuen baronesak; andre zahar beltz, turbante gorriduna sagarrondoen azpian ilarrak aletzen ikusteak ekar ziezaiokeen edozein atseginen pozetan zegoen. Charlottek —Charlottek inguratu zion andre zahar beltza— etxepe hura bitxia izan behar zuela pentsatzen zuen, zeren eta Eugeniak esan baitzion ezen han Augustinek gobernatzen zuela den-dena, beltz zaharra barne: nork, eta ingeles hizkuntza garbiaren ezagutza izpirik ez zuen Augustinek! Eta egoera araugabe hartan ere etxe txikiko antolabidea —Eugeniaren ikuspuntu berezitik ikusita— hain lotsagarria ez zela konturatzean izan zuen desengainua da, alde handiz, Charlotte Wentwortheri egotzi ahal izango diodan sentimendurik moralgabeena. Baronesari dibertigarria zitzaion tea hartzera joatea; afaritarako bezala janzten zen. Ohi ez bezalako otordu deigarriak eskaintzen ziren te-mahaian; eta mahaitik altxatzen zirenean, lorio zabalean eseri eta solasaldia egiten zuten denek, edo jardinean izarren argitan paseatzen zuten, belarriak hotsez betetzen zizkietela hango intsektu bitxiek, zeinek, uda gauetako magiaren osagaitzat hartuak badira ere mundu osoan, mendebaldeko zeru haren azpian durundia paregabea egiten zutela iruditzen baitzitzaion baronesari.

       Wentworth jauna, esan dudan bezala, fin eta zintzo joaten zen baronesari bisita egitera, baina ez zitzaion iruditzen, hala ere, ilobarengana ohitzen ari zenik. Kosta egiten zitzaion beraren arrebaordearen alaba zela sinestea. Haurtzaroko giza irudi bat zuen Wentworth jaunak arreba: hogei urte besterik ez zituela betiko kanpora alde egin eta atzerrian ezkontza desegoki bat bere gogoz egin zuena. Wentworth jaunaren izeba Whiteside andreak, neska Europara itzuli bat egitera eraman zuenak, hain xehetasun deitoragarriak eman zituen, itzuli zenean, Adolphus Young jaunaz, hau da, neska burugogorraren patuari lotu zitzaion gizonaz, ezen hozmindurik bezala geratu baitziren familiakoen sentimenduak, nebaordeenak batez ere. Catherine ez zen aurrerantzean familiarekin onezkoak egiten batere ahalegindu; ez zien idatzi ere egin haien maitasunaren zapuztea ongi ulertzen zuela esateko. Denborarekin, bada, zera pentsatzera iritsi ziren Bostongo lagunarteetan: andereño hari egin zekiokeen karitaterik handiena andereñoa bera erabat ahaztea zela, eta haren galdukeriak beraren ondorengoengan zenbaterainoko kalteak eragingo zituen asmakerietan ez ibiltzea. Wentworth jaunak ez zuen urteetan ondorengo gazte haiengan —bazuen haien aditzera lauso bat— pentsatzen lanik hartu. Bazituen aurreragoko zereginak etxean, eta, kezka ugari izaten bazuen ere kontzientzian, osaba arduragabe bat izandako arrangurarik ez zuen inoiz izan. Orain, berriz, bi ilobak aurrean agertu zitzaizkionean, berehala konturatu zen oso bestelako eragin eta egoeren fruitu zirela haiek, beraren familiako ondorengoek heldutasun neurri batera iristeko izan zituztenekin konparatuta. Ez zuen esan nahi eragin haiek txarrerako izan zirenik; baina beldur zen, batzuetan, iloba dotore, fin, dama-itxurako hura inoiz gogoko ez ote zuen izango. Zurrundurik eta nahasturik zeukan Eugeniaren arroztasunak. Nolabait esateko, beste hizkuntza bat egiten zuen ilobak. Zer bitxi bat zuten haren hitzek. Iruditzen zitzaion ezen beste edozein gizon, bera zegoen lekuan egonda, baronesaren tonura egokituko zatekeela; baronesari galderak egingo zizkiokeela, eta txantxetan jardungo zuketela elkarrekin; erantzun egingo ziekeela baronesaren zirikadei, nahiz eta haietako batzuk osaba bati zuzentzeko egokiegiak ez zirela iruditu. Wentworth jaunak, ordea, ezin zuen hori egin. Ez zen gauza ilobak munduan zer maila zuen neurtzeko ere. Noble atzerritar baten emaztea omen zen, eta senarrak zapuztu egin nahi omen zuen. Gauza bitxia zirudien horrek, baina juzku bat egiteko elementurik gabe sentitzen zen gizona. Eta elementu horiek bere esperientzian aurkitu beharko zituzkeela uste zuen, mundu-gizona eta pertsona ia publikoa izanik, baina ez zituen aurkitzen, eta bere buruari biltegia hutsik zuela aitortzeak —are gehiago Eugeniari galdera inozoegien bidez hori adierazteak— lotsa ematen zion.

       Iruditzen zitzaion ezen askoz gehiago hurbil zekiokeela —hitz horiek erabiliko zituzkeen berak— Felixi, Felix guztiz fidagarria zen ziurtasun osorik ez bazuen ere. Hain zen alaia, itxura onekoa eta hiztuna Felix, ezen ezinezkoa baitzen hartaz gaizki pentsatzea; eta, hala ere, ematen zuen halako lotsagabekeria bat —ia perbertsio bat— zukeela —edo izan behar zukeela— hain alaia izateaz bat bere buruaz hain ziur zegoen mutilak. Esan behar da ezen Felixek, batere serioa ez izanagatik, nortasun handiagoa zuela —pisu, eduki eta erresonantzia handiagoa zuela— argiro serioak ziren hainbat mutilek baino. Anomalia horretaz gogoetan ari zen Wentworth jauna, eta ilobak, berriz, inolako eragozpenik gabe miresten zuen osaba. Oso agure sentikorra, ezkuzabala eta giza maila handikoa iruditzen zitzaion, eta haren buru ederra —aszeta batenaren gisakoa— marrazteko aukerari heltzeko asmoa zuen. Felixek ez zuen ezkutatu, ezta gutxiagorik ere, pintzela manaiatzen zekienik, eta antz harrigarriko erretratuak oso modu onean egiteko prest zegoela jendeari ulertarazten asmatu ez bazuen, errua ez zen berarena bakarrik izan. «Artista bat da, nire lehengusua artista bat da,» zioen Gertrudek; eta entzun nahi zuen guztiari eskaintzen zion informazio hori. Gertrudek bere buruari esaten zion hori, ohar eta oroigarri gisa, nolabait ere. Hutsarteetan, leku bakartietan zegoela, behin eta berriz esaten zion bere buruari Felix dohain sakratu hartaz jantzia zela. Gertrudek ez zuen ordu arte artistarik ezagutu; irakurri bakarrik egin zituen halako jendeari buruzkoak. Jende mota erromantiko eta misteriotsutzat zeuzkan artistak, gainontzekoei inoiz gertatzen ez zitzaizkien gertaera atseginez beteriko bizitzak zituen jendetzat. Eta Felixek behin eta berriz bera benetako artista ez zela esateak ez zuen balio gogoeta horiek indarberritzeko bestetarako. «Inoiz ez naiz serioski horretara jarri,» esaten zuen. «Ez dut ikasketarik egin; ez dut trebakuntzarik izan. Denetik egiten dut pixka bat, eta ongi ezer ez. Amateur hutsa naiz.»

       Felix artista zela pentsatzea baino ere gogokoago zuen Gertrudek amateurra zela pentsatzea. Amateur hitzak, haren ustez, konnotazio sotilagoa zuen. Bazekien, ordea, zuhurrago erabili beharreko hitza zela hura. Wentworth jaunak, berriz, noiznahi erabiltzen zuen. Izan ere, hitza oso ondo ezagutzen ez bazuen ere, baliagarria gertatzen zitzaion Felix sailkatzeko, zeren eta Felix, hain mutil buruargia, ekinekoa eta itxuraz errespetagarria izanik, lanbide jakin batera egokitu gabe egotea, bitxitasun gogaikarri bat gertatzen baitzitzaion. Baronesa eta neba —baronesa aipatzen zen beti lehenik— oso gogoko hizpide zituzten, noski, Wentworth jaunak, haren alabek eta haien noizean behingo bisitariek.

       «Eta mutilak, zure ilobak, zer lanbide du?» galdetu zion adineko jaun batek —Broderip jaun Salemgoak—, 1809an Harvarden Wentworth jaunaren eskola-laguna izanak, Wentworth jaunak Devonshire Streeten zuen bulegora etorri zenean. (Azken urteetan, astean hiru aldiz bakarrik joaten zen Wentworth jauna bulegora, non ere tratatu behar izaten baitzituen konfidentzialtasun handiko administrazio arazo franko.)

       «Zera, amateurra da,» esan zion Felixen osabak, eskuak elkarturik, eta esan ahal izateak halako satisfazio bat ematen ziola. Eta burtsako artekaria edo ale-esportatzailea adierazteko «europar» esapideren bat izango zelakoan itzuli zen Broderip jauna Salema.

       «Erretratu bat egin nahi nizuke» esan zion Felixek osabari arrats batean denen aurrean, Brand jauna eta Robert Acton ere han zirela. «Bikain geratuko dela uste dut. Oso buru interesgarria duzu, oso erdi arokoa.»

       Wentworth jauna serio jarri zen. Lotsagarri sentitu zen, denak sartu eta ispiluaren aurrean harrapatu balute bezala. «Jainkoak egina da,» esan zuen. «Eta ez dut uste gizonak berregiten ibili behar duenik.»

       «Jainkoak egina da, bai» erantzun zion Felixek, barrez, «eta oso ondo egina, gainera. Baina bizitzak ere bere ukituak eman dizkio lanari. Oso buru interesgarria da zurea, oso ederki argaldua eta zimeldua, eta azalaren zurbila, paregabea.» Eta beste guztiei begiratu zien Felixek, haien arreta interesgune haietara erakarri nahi balu bezala. Wentworth jauna zurbilagotu egin zen nabarmen. «Prelatu zahar baten gisa irudizkatu nahi zintuzket, kardinal edo ordena bateko priore gisa.»

       «Prelatu edo kardinal gisa?» murmurikatu zuen Wentworth jaunak. «Apaiz katoliko erromatar baten gisa diozu?»

       «Zera esan nahi dut, oso bizitza garbi eta aszetikoa eraman duen elizgizon adineko baten gisa. Zu horrelakoa izan zara, nik uste; aurpegian antzematen zaizu,» jarraitu zuen Felixek. «Zu oso, zera..., oso neurtua izan zara. Ez al duzu uste aurpegian antzematen zaiola hori gizonari?»

       «Bilatzen hastea pentsatuko nukeen ere baino gauza gehiago ikusten duzu zuk gizonaren aurpegian,» esan zion Wentworth jaunak lehor.

       Baronesak abanikoari rasta-rasta eragin eta ohi zuen barre distiratsua egin zuen. «Arriskutsua da horren gertutik begiratzea!» esan zuen. «Bekatutxoak ditu osabak kontzientzian!» Wentworth jaunak baronesari begiratu zion, errukarri, zeharo galdurik; eta bizitza garbi eta aszetiko baten seinaleak aurpegian inoiz ageri izan bazituen, orduantxe zituen segurki agerien. «Un beau vieillard, horixe zara zu, osaba maitea!» esan zion Madame Münsterrek, bere begi arrotzak irribarrez zituela.

       «Konplimendu bat izango da hori,» esan zion agureak.

       «Ez naiz konplimendu bat egin dizun lehen emakumea izango, noski!» erantzun zion baronesak.

       «Baietz uste dut,» esan zuen Wentworth jaunak serioski. Eta Felixengana itzuli eta zera erantsi zuen, tonu berean, «Ez iezadazu, mesedez, erretraturik egin. Seme-alabek badute nire dagerrotipo bat. Nahikoa da hori.»

       «Ez dizut agintzen,» esan zion Felixek, «zure burua zerbaitetarako erabiliko ez dudanik!»

       Wentworth jaunak Felixi begiratu zion eta beste guztiei gero; eta zutitu eta poliki-poliki alde egin zuen.

       «Felix,» esan zion Gertrudek, Wentworth jaunak alde egin ondoren izan zen isilunean, «zuk nire erretratu bat egitea nahi nuke.»

       Gertruderen nahi hori bidezkoa ote zen pentsatu zuen Charlottek bere artean, eta Brand jaunari begiratu zion, ziurtabiderik onena hura balu bezala. Zernahi egiten zuela edo esaten zuela Gertrudek, Charlottek beti Brand jaunari begiratzen zion. Aitzakia ona izaten zen hori Brand jaunari begiratzeko —Gertruderen onerako beti, Charlotteren ustez—. Egia da ezen Charlotteren nahia Gertrudek arrazoi izatea izaten zela; izan ere, Charlotte, bere era xume apalean, ahizpa heroikoa baitzen.

       «Oso poztuko gintuzke zure erretratu bat edukitzeak,» esan zuen Brand jaunak.

       «Atsegin handiz pintatuko dut horren modelo xarmagarria,» adierazi zuen Felixek.

       «Hain polita zarela uste al duzu?» galdetu zion Lizzie Actonek Gertruderi, bere jarreratxo mokoti gaizgabean, eskuetan zuen puntu-laneko korapilo bati hortzekin tira eginez.

       «Ez da polita naizela uste dudalako,» esan zuen Gertrudek, inguruan zituenei begira. «Ez dut uste batere polita naizenik.» Nahita eta zer esaten ari zen ondo baleki bezala mintzo zen, eta Charlotteri oso bitxia iruditu zitzaion ahizpa jendaurrean gai hori aipatzen entzutea. «Pintatzeko jarrita egotea dibertigarria izan behar duela pentsatzen dudalako da. Hala uste izan dut beti.»

       «Damu dut, hori baino zer pentsatu hoberik izan ez baduzu, alabatxo,» esan zion Wentworth jaunak.

       «Oso polita zara, Gertrude,» adierazi zion Felixek.

       «Hori konplimendu bat da,» esan zuen Gertrudek. «Jasotzen ditudan konplimendu guztiak itsulapiko batean sartzen ditut; gora eta behera astindu eta hotsa ateratzen dute. Oraindik ez dago asko: bi edo hiru bakarrik.»

       «Ez, ez da konplimendua,» egin zion kontra Felixek. «Ez dizut konplimendu gisa esaten. Hasieran ez nuen uste polita zinenik, baina poliki-poliki polita zarela uste izatera iritsi naiz.»

       «Kontuz, gero, ea itsulapikoa lehertzen zaizun orain!» esan zion Lizziek.

       «Nire iritziz, erretratu bat egiteko jarrita egotea alferkeriaren forma askotariko bat baizik ez da,» esan zuen Wentworth jaunak. «Eta lejio dira.»

       «Osaba maitea,» esan zion Felixek, «ezin da esan alferkerian dagoenik inori hainbeste lan eragiten diona!»

       «Lo dagoela ere pinta daiteke pertsona,» iradoki zuen Brand jaunak, eztabaidarako ekarpen bat egite aldera.

       «Bai! Pinta nazazu lo nagoela!» esan zion Gertrudek Felixi, irribarrez. Eta begiak itxi zituen pixka bat. Charlotte ordurako egonezinak airean zegoen, Gertrudek hurrena zer esango edo egingo ote zuen.

       Hurrengo egunean hasi zen Gertrude erretraturako jartzen; kanpoan jarri zen, lorioaren iparraldeko aldean. «Esaidazu zer pentsatzen duzun gutaz, nolakoak iruditzen gatzaizkizun,» esan zion Felixi, haren astoaren aurrean eserita zegoela.

       «Munduko pertsonarik onenak zaretela iruditzen zait,» erantzun zion Felixek.

       «Hori,» jarraitu zuen Gertrudek, «beste zerbait esatetik libratzen zaituelako esaten duzu.»

       Mutilak margo-oihalaren gainetik begiratu zion. «Zer esan behar dut, bada? Arrazoi duzu, lanak izango nituzke beste zerbait esaten.»

       «Zera,» esan zuen Gertrudek, «ezagutuko zenituen orain baino lehen ere pertsona atseginak, ezta?»

       «Horixe ezagutu ditudala, Jainkoari eskerrak!»

       «Eta gure aldean oso desberdinak izango ziren,» jarraitu zuen Gertrudek.

       «Horrek zera erakusten du,» esan zuen Felixek, «lagunarte on bat izateko mila modu daudela.»

       «Gurea lagunarte ona dela uste al duzu?» galdetu zion Gertrudek.

       «Errege baten dina!»

       Gertrude isilik geratu zen tarte batean; gero, «Triste egoteko ere mila modu egongo da,» esan zuen; «eta guk den-denak baliatzen ditugula iruditzen zait batzuetan.»

       Felix tentetu egin zen bizkor, eskua altxaturik zuela. «Mantendu ahal bazenu aurpegi-aire hori ordu erdi batez..., nik oihaleratu bitartean!» esan zion. «Gutxitan ohi den bezalako edertasuna ageri duzu.»

       «Ordu erdi batez eder agertzeko: niri askotxo eskatzea da hori,» erantzun zion Gertrudek.

       «Boto bat edo promes bat egin ondoren damutu eta ondo pentsatzeko denbora hartu duen neska baten erretratua litzateke,» esan zion Felixek.

       «Ez dut egin ez botorik ez promesik,» esan zuen Gertrudek oso serio. «Ez dut zertaz damuturik.»

       «Lehengusu maitea, esateko modu bat baino ez zen. Badakit zuen familia ezin hobea dela eta inork ez duela zertaz damuturik.»

       «Eta, hala ere, damu gara beti!» esan zion Gertrudek. «Hori esan nahi nuen tristurarena aipatu dudanean. Ondotxo dakizu zuk, ez jakinarena egiten baduzu ere.»

       Felixek algara txiki bat egin zuen. «Ordu erdia ia igaro da, eta zu, hala ere, inoiz baino ederrago zaude. Argi ibili behar da zer esaten den, ikusten?»

       «Niri,» esan zuen Gertrudek, «edozer gauza esan ahal didazu.»

       Artista batek begiratuko zukeen bezala begiratu zion Felixek Gertruderi, eta pixka batean ezer esan gabe jarraitu zuen pintatzen. «Bai, zu desberdina ikusten zaitut aita eta ahizparen aldean, inguruan dituzun pertsona gehienen aldean,» esan zion.

       «Nork bere buruaz hori esatea,» jarraitu zuen Gertrudek, «barne-barnean, behintzat, norbera hobea dela esatea bezala da. Eta ni ez naiz besteak baino hobea; askoz okerragoa naiz. Baina berek esaten dute desberdina naizela. Eta ni desberdina izateak atsekabetu egiten ditu.»

       «Benetako sentipenak gorde egiten ditudala leporatzen didazunez, onartuko dizut ezen zuen arteko joera, oro har, errazegi atsekabetzekoa dela iruditzen zaidala.»

       «Nahiago nuke hori aitari esango bazenio,» esan zion Gertrudek.

       «Orduan, agian, gehiago atsekabetuko litzateke!» esan zuen Felixek, barrez.

       «Hori ziur! Ez dut uste gu bezalako jenderik ezagutuko zenuenik.»

       «Lehengusu maitea, nola dakizu zuk nik zer ezagutu dudan?» galdetu zion Felixek. «Ez dakit nola esan...»

       «Gauza asko kontatu ahal zenidake, nahi bazenu. Zuk zu bezalako jendea ezagutu duzu: jende argia, alaia eta dibertitzea atsegin duena. Gu ez gara dibertsio zale.»

       «Bai,» esan zuen Felixek, «aitortzen dut aski harritzen nauela horrek. Iruditzen zait ez diozuela bizitzari atera ahal zaion atsegin guztia ateratzen. Ematen du ez duzuela gozatzen... Ez didazu gaizki hartuko hori esatea, ez?» galdetu zion, eten bat eginez.

       «Jarrai, mesedez,» esan zuen neskak, erabakiz.

       «Nik uste, oso egokiera ona duzue gozatzeko. Baduzue dirua, baduzue askatasuna, eta Europan «posizioa» esaten zaiona. Eta, hala ere, esango litzateke samingarri irizten diozuela bizitzari.»

       «Eta alai, atsegin eta zoragarri iritzi behar litzaioke, ezta?» galdetu zion Gertrudek.

       «Hala uste dut... modua izanez gero, behintzat. Egia da, bai, horrek egiten duela dena,» erantsi zuen Felixek.

       «Badakizu zorigaitz handia dagoela munduan,» esan zion modeloak.

       «Zertxobait ikusia naiz horretatik,» jarraitu zuen mutilak. «Baina hori dena beste alde hartan zegoen, itsasoaz haraindi. Hemen ez dut horrelakorik ikusten. Paradisua da hau.»

       Gertrudek ez zuen ezer erantzun; jardineko dalia eta andere-mahats zuhaixkei begira geratu zuen, eta Felixek bere lanean jarraitu zuen. ««Dibertitzeko»,» hasi zen azkenean Gertrude, «hau da, bizitza saminez ez hartzeko, gauza txarren bat egin behar al da?»

       Felixek algara alai luze bat egin zuen berriro. «Egia esan, ez dut uste. Eta orain emango dizudan arrazoiarengatik, besteak beste: barruak esaten dit jakingo zenukeela nola dibertitu, aukerarik bazenu, baina ez zarela gai gauza txarrik egiteko.»

       «Oso gaizki egiten duzu,» esan zion Gertrudek, «inori gauza txarrik egiteko gai ez dela esatea. Hori uste izaten dugunean izaten gara gaitzetik hurbilen.»

       «Inoiz baino ederrago zaude,» adierazi zuen Felixek, lekuz kanpo.

       Gertrude ohiturik zegoen ordurako Felix horrelakoak esaten entzutera. Jada ez zen hasieran bezala aztoratzen. «Zer egin behar da?» jarraitu zuen. «Festa antolatu? Antzerkira joan? Nobelak irakurri? Berandu oheratu?»

       «Nik uste, dibertsioa ez du gauza jakin bat egiteak edo ez egiteak eragiten,» erantzun zion lagunak. «Bizitzari, oro har, nola begiratzen zaion; hor dago giltza.»

       «Diziplina gisa; horrela begiratzen zaio hemen. Maiz entzun behar izan dut hori.»

       «Beno, hori oso ondo dago. Baina beste era batera ere begira dakioke,» erantsi zuen Felixek; «egokiera gisa ere begira dakioke.»

       «Egokiera gisa? Bai,» esan zion Gertrudek. «Askoz atsegin handiagoa aterako litzaioke hartara.»

       «Horrekin, hala ere, ez dut hau besterik esan nahi: nik horrela begiratzen diodala, eta horrek ez du asko esaten!» Utziak zituen Felixek paleta eta pintzelak. Atzera okerturik zegoen, besoak gurutzaturik, lanak zer itxura zuen ikusten. «Eta badakizu,» esan zuen, «ni ezer gutxi naiz.»

       «Gaitasun handia duzu,» esan zion Gertrudek.

       «Ez, ez,» egin zion mutilak kontra, alderdikeriarik gabeko tonu alaiez, «Ez dut gaitasun handia. Ez dut dohain aipagarririk. Bestela, antzemango nioke. Ni ezezagun bat izango naiz beti. Munduak ez du nire entzuterik izango.» Gertrudek sentimentu bitxi batez begiratu zion. Felixek ezaguna eta berak ezezaguna zuen mundu bikain hartan pentsatzen zuen; zenbat eta zer-nolako adimen distiratsuak izango ote ziren mundu hartan, Felixen gaitasunak aintzat hartu gabe pasatu ahal izateko. «Nik esaten dizudanari, oro har, ez diozu garrantzi handirik zertan emanik,» jarraitu zuen Felixek, «baina sinets iezadazu honako hau: izaera alaiko kaskarin bat besterik ez naiz.»

       «Kaskarina?» errepikatu zuen Gertrudek.

       «Bohemiar-gisako bat naiz ni.»

       «Bohemiarra?» Gertrudek ez zuen hitz hori egundaino entzun, geografiazko adieran izan ezik, eta Felixek ematen bide zion esanahi irudizkoa oso ongi ulertu gabe geratu zen. Baina atsegin izan zuen.

       Aulkiari atzera eragin eta zutitu egin zen Felix; Gertruderengana hurbildu zen astiro, irribarrez. «Menturazale-moduko bat naiz,» esan zion, goitik begiratzen ziola.

       Gertrude ere zutitu egin zen, Felixen irribarreari irribarrez erantzunez. «Menturazalea?» errepikatu zuen. «Pozik entzungo nituzke zure abenturak.»

       Une batez, eskua hartzera zihoakiola uste izan zuen Gertrudek; baina Felixek, bat-batean, margotzeko jakaren sakeletan sartu zituen eskuak. «Ez dago entzun ezinezkorik,» esan zuen. «Menturazalea izan naiz, baina oso abentura xaloak izan dira nireak. Zoriontsuak izan dira denak; ez dut uste kontatu ezinezkorik bat ere dagoenik. Oso abentura polit eta atseginak izan dira. Pozgarria izango da haiek berriro gogora ekartzea. Eser zaitez berriro, eta kontatzen hasiko naiz,» gehitu zuen berehalaxe, ohi zuen irribarre eraginkor naturalez.

       Egun hartan berriro eseri zen Gertrude, eta hurrengo hainbat egunetan ere eseri zen. Felixek, pintzelari eragiten zion bitartean, istorio asko eta asko kontatu zion, eta Gertrudek irrikaz eta txunditurik entzuten zituen. Begiak Felixen ezpainetan jarririk egoten zen, oso serio. Batzuetan, Gertruderen itxura gogoetatsu serioagatik, gogoz kontra zegoela pentsatzen zuen Felixek. Baina Felixek istant batean baizik ez zuen pentsatzen berak sortutako gogaitasunetan. Jarrera burugabea zatekeen hori, baldin eta adierazten zuen baikortasuna aurreiritzia baino areago itxaropena izan ez balitz. Hizpidetik sahiestea litzateke Felixek kontzientzia ona zuela esatea; izan ere, kontzientziarik onena bere buruari halako erantzuki bat egiten diona baita, eta mutil haren izaera osasuntsu alaia asmo on objektiboetan agortzen zen, asmoen helburua erdiz erdi iristeko zehaztasunarena beste azterketarik egin gabe. Kontatu zion Gertruderi nola Frantzia eta Italia korritu zituen, pintore-zorroa bizkarrean, maiz askotan ostatuko jaunari edo andreari erretratu lausengari bat egin eta harekin ostatu-saria ordaintzen zuela. Kontatu zion nola biolina jotzen ibili zen musikari talde txiki batean —ez oso ospetsua baina— atzerriko lurraldeetan barrena herriz herri kontzertuak ematen. Kontatu zion antzezle ibiltarien troupe batean aldi baterako apaingarri ere izan zela, entzule frantsesentzat eta alemaniarrentzat, poloniarrentzat eta hungariarrentzat Shakespeare antzezteko lan gaitzerako harturik.

       Aldian behingo kontakizun haiek zirauten denboran, Gertrude fantasiazko mundu batean bizi izaten zen. Atalkako eleberri bat irakurtzen ari zela iruditzen zitzaion. Ez zuen halako atseginik sentitu Nicholas Nickleby irakurri zuenez geroztik. Arratsalde batean bere lehengusu Acton andrea —Roberten ama— ikustera joan zen Gertrude; Acton andrea oso gaixo zegoen, etxetik irteten ez zela. Itzulera, bakarrik egin zuen, oinez, landaz landa, sarritan erabiltzen zuten laburbidea hartuta. Felix Bostonera joana zen Gertruderen aitarekin, hirira eraman nahi izan baitzuen Wentworth jaunak mutila adiskide batzuk bisitatzera: adineko jaun batzuk, Felixen amaz oroitzen zirenak —oroitzen ziren, baina ez zuten inoiz aipatzen—, hiritik etorriak ere bai zenbait, beren emazte agurgarriekin, sagarrondoen arteko etxetxora begirunea ekartzera, baronesari, zeinak jendetasun apartaz hartu baitzituen bisitariak, berak auzo hartara joateko erabili zuen zalgurdi handi, arin, zaratatsua gogorazten zioten ibilgailuetan. Arratsaldea apaltzen zihoan. Mendebaldeko zeruan Ingalaterra Berriko eguzki-sarreraren koadro bikain bat zegoen, gorri eta zilar-kolorez margotua, zenitetik zintzilik; eta Gertrudek, bere pentsamenduetan murgildurik, zeharkatzen zituen larre isilak, distira argi sotil batek argitzen zituen. Zelai bateko langa zabalduan gizon baten irudia ikusi zuen Gertrudek urrundik. Zain balegokio bezala zegoen gizona, eta, gerturatu zenean, Brand jauna ezagutu zuen. Denboraldi batean ikusi ez balu bezalako irudipena izan zuen; ez zukeen esango zenbat denbora, zeren, bestalde, etxean egon zaharra ere ez zela iruditzen baitzitzaion.

       «Zurekin batera itzul naiteke?» galdetu zion Brand jaunak. Eta, nahi bazuen baietz erantzun zionean Gertrudek, milia erdira ikusi eta ezagutu zuela adierazi zion Brand jaunak.

       «Oso begi-bista ona duzu!» esan zion Gertrudek.

       «Bai, oso begi-bista ona dut, Gertrude andereñoa,» esan zion Brand jaunak. Zerbait esan nahia sumatu zion Gertrudek; baina aspaldidanik zebilen Brand jauna zerbait esan nahian, eta Gertrude ia jarririk zegoen horretara. Orain, ordea, sentitu zuen ezen Brand jaunak esan nahi zuen horrek ahalmen indarberritu bat zuela bera gogaitzeko, bera nahastu eta urduritzeko. Tarte batean mutila isilik joan zen Gertruderen aldamenean, eta geroxeago zera erantsi zuen, «Ez dut inolako trabarik izan niregandik ihesi zabiltzala ikusteko. Baina, hori ikusteko,» jarraitu zuen, «ez da oso begi-bista ona behar.»

       «Ez dizut ihesik egin,» esan zion Gertrudek, aurpegira begiratu gabe.

       «Uste dut ez zinela ohartu ere egiten ihes egiten zenidala,» erantzun zion Brand jaunak. «Ez zinen konturatzen aurrean nengoenik ere.»

       «Orain, behintzat, hemen zaude, Brand jauna!» esan zion Gertrudek, barre labur bat eginez. «Eta oso ondo konturatzen naiz.»

       Mutilak ez zion erantzun. Gertruderen alboan ibiltzen jarraitu zuen, astiro, belarretatik zihoazenez. Beste langa batera heldu ziren; hura, ordea, itxita zegoen. Brand jaunak langaren gainean jarri zuen eskua, baina ez zuen zabaltzekorik egin; gelditu eta neskari begira geratu zen. «Ardura handiko zerbait darabilzu; zeure baitan oso murgildurik zabiltza,» esan zion.

       Gertrudek begiratu egin zion. Brand jauna zurbil zegoela ikusi zuen, eta aztoratuta zegoela iruditu zitzaion. Gertrudek ez zuen ordu arte Brand jauna inoiz aztoratuta ikusi, eta pentsatu zuen ezen espektakuloa, baldin oso-osorik ematen bazen, ikaragarria izango zela, mingarria ia. «Neure baitan murgildurik? Zer dela eta?» galdetu zion Gertrudek, eta begiak zeru argiztatura itzuli zituen. Errudun eta egonezinak sentitzen zen Gertrude, baina, hala ere, bere buruarekin haserre, hala sentitzeagatik. Brand jauna, ordea, bere begi txiki amultsuekin tinko begira zegokiola, erdi ahaztuta eduki ondoren berriro ere lausoki agertzen hasi zitzaion obligazio multzo itzel baten irudia zuen.

       «Beste ardura batzuk dituzu, beste egiteko batzuk,» jarraitu zuen mutilak. «Ez dakit esan dezakedan beste obligazio batzuk dituzula. Lehengoak ere hor ditugu, Gertrude,» erantsi zuen.

       «Mesedez, zabal ezazu langa, Brand jauna,» esan zion Gertrudek; eta koldar eta lotsagabe jokatzen ari balitz bezala sentitu zen hori esatean. Baina Brand jaunak langa zabaldu eta pasatzen utzi zion, eta, bera pasatu eta gero, atzera itxi zuen. Gertrudek jiratzeko denbora izan zuen baino lehen, mutilak besoa luzatu eta eskumuturretik heldu zion.

       «Gauza bat esan nahi dizut,» esan zion. Eta Gertrude zera gaineratzeko puntuan egon zen, «Eta badakit zehazki nola esango duzun,» baina eutsi egin zion mihiari.

       «Maite zaitut, Gertrude,» esan zion mutilak. «Oso maite zaitut; inoiz baino maiteago zaitut.»

       Gertrudek espero zituen hitz berberak esan zituen. Gertrudek entzunak zituen hitz horiek lehenago. Berarentzat ez zuten xarmarik; eta hori harrigarria zela pentsatu izan zuen lehenago ere bere artean. Ustez, hitz zoragarriak ziren horiek edozein emakumerentzat; baina Gertruderi hutsak eta mekanikoak iruditzen zitzaizkion. «Nahiago nuke hori ahaztuko bazenu,» adierazi zion Gertrudek.

       «Nola ahaztuko dut, bada? Zergatik ahaztu behar dut?» galdetu zion mutilak.

       «Ez dizut ezer agindu, ez dizut hitzik eman,» esan zuen Gertrudek mutilari begira, eta ahotsean dardara txiki bat zuela.

       «Zuregan halako eragin bat banuela sinestarazi didazu. Bihotza ireki didazu.»

       «Nik ez dizut bihotza ireki, Brand jauna!» esan zuen Gertrudek halako indar batez.

       «Orduan ez duzu jokatu nik uste bezain garbi..., denok uste genuen bezain garbi.»

       «Ez dakit zer zerikusi duen beste inork honetan!» esan zion neskak.

       «Zure aitarengatik eta ahizparengatik diot. Badakizu poz ematen diela kasu egingo didazula pentsatzeak.»

       Gertrudek algaratxo bat egin zuen. «Ez die pozik ematen,» esan zuen. «Ezerk ez die pozik ematen. Hemen ez dago inor pozik.»

       «Esango nuke zure lehengusua, Young jauna, oso pozik dagoela,» erantzun zion Brand jaunak, tonu apal ia lotsati batean.

       «Hainbat hobe berarentzat!» Eta Gertrudek beste algaratxo bat egin zuen.

       Mutila begira geratu zitzaion une batean. «Oso aldatuta zaude,» esan zion.

       «Poz ematen dit hori entzuteak,» adierazi zuen Gertrudek.

       «Niri ez. Aspaldidanik ezagutzen zaitut, eta zinen bezalakoa atsegin zintudan.»

       «Asko eskertzen dizut,» esan zion Gertrudek. «Orain etxera joan behar dut.»

       Mutilak, berriz, algaratxo bat egin zuen. «Hara nola ihes egiten didazun, ikusten duzu?»

       «Zuk ere ihes egidazu, hortaz,» esan zion neskak.

       Brand jauna begira geratu zitzaion berriro; eta gero, oso amultsu, «Ez, ez dizut ihes egingo,» erantzun zion; «baina, oraingoz, zure gisara utziko zaitut. Uste dut gogoratuko dituzula —hemendik pixka batera— orain ahazturik dituzun hainbat gauza. Atzera niregana itzuliko zarelakoan nago. Fede handia dut horretan.»

       Oso ahots hunkigarria zuen orain Brand jaunak. Erantzuki karga handia zuten haren hitzek, eta Gertrudek ezin erantzun izan zion. Beste aldera jiratu eta han geratu zen Brand jauna, ukondoak langaren gainean jarririk, eguzki-sarrera ederrari begira. Gertrudek hura utzi eta etxerako bidea hartu zuen. Baina hurrengo zelaiaren erdira iritsi zenean, negarrari eman zion bat-batean. Denbora luzean bildutako malkoak zituela pentsatu zuen, eta halako pozkario bat sentitu zuen haiek isurtzean. Berehala lehortu zituen, ordea. Gogortasun puntu bat bazuen Gertrudek bere baitan, eta handik aurrera ez zuen gehiago negarrik egin.

6. ATALA