Arratsaldean iloba bisitatzera joanda, Wentworth jaunak behin baino gehiagotan topatu zuen Robert Acton baronesaren saloitxoan. Wentworth jauna ez zen horregatik batere higuintzen, ez baitzuen sentitzen bere ahaide gaztearekin Eugeniaren adei ona irabazteko lehiarik. Madame Münsterren osabak iritzirik onenean zeukan Robert Acton, eta familia osoak ere agerminik gabeko estimu handia zion, noski. Harro ziren denak Robertez, baldin eta harro izatea egotz badakieke «merezimenduak norbereganatzea» deritzon okerbidean erortzetik libro ohi ziren pertsonei. Haiek ez ziren inoiz Robert Acton zela-eta burgoitzen, ez hari buruzko goraipamen hutsaletan erortzen; ez zituzten hark esandako gauza argiez ahoak betetzen, ez eskuzabaltasunez egiten zituen ekintzak aipatzen. Horren ordez, Roberten onberatasun neurrigabean zuten halako fede bere hotzean samur bat zeukaten Wentworthtarrek zuzentzat; eta baliteke Roberten ekintzei buruzko iritzirik ez kanporatze horixe izatea zioten estimu handiaren frogarik onena. Ez zuten goratzen gaitzesten zuten baino gehiago, baina isilean hura zuten lagunarte hartako lore. Hura zen familiako mundu-gizona. Txinan izana zen, eta bitxiteria bat ekarri zuen etxera; dirutza egin zuen —edo, hobeto esan, boskoiztu egin zuen lehendik zuen ondasun ez txikia—. Aldi berean ezkongaia, «moduzkoa» eta umore onekoa izatea —irudimenik lotuena ere erakartzen duen elkarketa— zuen bereizgarri; eta ziurtzat jotzen zen abantaila horiek orain bere «kide»ko neska gazte egoki baten esku jarriko zituela. Ez zen Wentworth jauna —aitatasunari dagozkion betebeharrez kanpo— bere buruari inor inoren gainetik jartzea onartuko ziokeen gizona; Robert Acton, hala ere, oso zentzuduntzat zeukan; horretarainokoan makurtzen zitzaion, makurtzekotan ere, bereizkeriaren bihozkadari, zeina gauza likits samarren batetik sortua balitz bezala arbuiatzen baitzuen Wentworth jaunaren izaerak. Acton, izan ere, zentzuduna zen oso —eta zerbait gehiago ere bai—, baina zera ere esan behar da Wentworth jaunaren alde: bere lehentasunen atal debekatuenean bazuela uste aztarna bat, zeinak barruntarazten baitzion ezen lehengusuak zuen meriturik handiena iritzi funtsgabeei entzungor egiteko —eta dotore egiteko— halako gaitasun inbidiagarri bat zela, abagune arruntek eskatzen dutena baino adore handiagoa —oldar hobea— erakusteko gaitasun bat. Wentworth jauna ez zen arriskatuko Acton heroien ezpalekoa zenik pentsatzera. Erru txikia du, ordea, horretan, Robert bera ere ez baitzen arriskatuko. Zuhurtasun handiz jokatzen zuen, bai, Actonek gauza guztietan —bere buruaz zuen iritzitik hasita—. Bazekien ez zela, inolaz ere, hango zirkuluetan uste zuten bezain mundu-gizona; baina bazekien ere, bestalde, beraren azkartasun naturalaren helmena lagunarte haietan erakutsitako neurrira baino harago iristen zela. Gauzak alderdi umorezkotik hartu zalea zen Acton, eta konturatu zen ezen jarrera hori erakusteko egokierak maiz izaten zirela lagunarterik txikienetan ere. Eta egokiera horiek osatu zuten denboraldi batean —hau da, zuela urte t'erdi Txinatik itzuli zenez geroztik— jaun horren bizimodu aktiboena, une honetan nagitasunak aski jota ageri bazen ere. Ezkontzeko, berriz, jarrera ona zuen. Oso gogoko zituen liburuak, eta liburutegi bikaina zuen; Wentworth jaunak baino askoz liburu gehiago, alegia. Oso gogoko zituen marrazki eta margolanak ere, baina aitortu behar da, kritika garaikidearen argi zorrotzetan, ezen haren hormak zenbait maisu-lan alferrek apaintzen zituztela. Ikasketak —eta itxura batean ematen zuen baino ikasketa handiagoak zituen— Harvarden egin zituen. Atsegin zituen lagunarte zaharrak, eta pozgarria zitzaion Bostonerako bidean sarritan zeharkatzen zuen erakunde hartatik hain hurbil bizi izatea. Robert Acton oso interesaturik zegoen Münster baronesaz.
Baronesak irekitasunez hitz egiten zion, edo hori zuen, behintzat, asmoa. «Badakit oso bitxia irudituko zaizula ni munduko bazter aparte honetara bizitzera etorri izana,» esan zion baronesak etxe berrian jarri ondorengo hiru edo lau asteren buruan. «Zer arrazoik bultzatu ote nauen pentsatzen egongo zara. Bada, oso gaizgabeak dira nire arrazoiak.» Ordurako bertakoturik zen baronesa; Bostongo lagunarte onenak egina zion bisita, eta Clifford Wentworthek ere eraman zuen hainbat aldiz zalgurdian paseatzera.
Robert Acton baronesaren ondoan eserita zegoen, abaniko batekin jolasten; hainbat abaniko zegoen han-hemen baronesaren saloian, kolore desberdinetako xingola luzeak itsatsirik zituztela, eta haietako batekin jolasten zen beti Acton. «Ez, ez zait batere bitxia iruditzen,» esan zuen Actonek astiro, irribarrez, «emakume argi bat Bostonera edo Bostongo aldirietara etortzea; horrek ez du azalpen handirik behar. Oso leku polita da Boston.»
«Kontrakoa esatera behartu nahi banauzu,» esan zion baronesak, «vous vous y prenez mal. Aldarteak ematen didanean, gai naiz edozer gauzarekin bat etortzeko. Boston paradisu bat da, eta paradisuaren aldirietan gaude gu.»
«Aldirietan ez baina, paradisuaren erdi-erdian nago ni une honetan,» erantzun zion Actonek, aulkian halako patxada bat hartzen zuela. Ez zuen, hala ere, beti hartzen patxada; eta hartzen zuenetan ere, ez zen egoten ikusarazi nahi izaten zuen bezain lasai. Herabetasunetik babesteko hartzen zuen, hein batean, lasaitasun itxura hori; eta egoera berean pertsona askori gertatzen zaion bezala, behartu egiten zuen itxura. Erosotasun itxura hori, gainera, estalki bat zuen, dena kontuz aztertu ahal izateko. Interes handia zuen emakume buruargi harenganako, zeinaren buruargitasuna, esaten zuena esaten zuela Actonek, ez baitzen inolaz ere Bostongo estilokoa. Halako pilpira batean zeukan Münster baronesak, jakin-min zehazgabe baten gatibu. Onartu behar izan zuen Actonek ezen halako emakumerik ez zuela inon ikusi, ezta Txinan ere. Lotsa ematen zion, arrazoi ezkutuak tarteko, sentitzen zuen emozioaren biziak, eta sentimendu hura —gaingiroki— gainditzeko, ikuspegi umorezkotik hartzen zuen —gaingiroki hori ere— Madame Münster. Ez zen egia Actonek baronesaren erromesaldi deboziozkoari normala irizten zionik. Beste hau ere aurreratu beharko litzateke Actoni buruz: bostondar onegia zela Acton, urruneneko edozein atzerritarrek ere Ingalaterra Berriko metropolia bisitatzeko izan zezakeen desira apetalditzat hartzeko. Desira horrek ez zuen apologiaren beharrik; eta Madame Münsterrek Ingalaterra Berrian lehengusuak izateko zoria zuen, gainera. Hala eta guztiz ere, lagunarte txiki hari ondo egokitzen ez zitzaion emakumea zelako harritzen zuen Madame Münsterrek Acton; onenean ere, anomalia atsegin, dotore, liluragarri bat zen hura han. Actonek bazekien ondo ez zegoela Wentworth jaunari gogoeta horiek gordinegi adierazterik; ez ziokeen jaun zaharrari inoiz esango ezen baronesa zertan ote zebilen galdetzen ziola bere buruari. Eta gogo handirik ere ez zuen, egia esan, mesfidantza gisako zer hori inorekin partekatzeko. Plazer pertsonal bat sentitzen zuen horretan: Txinatik etorri zenetik sentitu zuen plazerrik handiena bai, gutxienez. Onerako edo txarrerako, beretzat gorde nahi zuen baronesa; haren monopolioa merezia zuela iruditzen zitzaion, bera izan zelako, zalantzarik gabe, baronesak gizarte-harremanetarako zuen gaitasuna ondoen balioesten jakin zuena. Eta denbora luzea baino lehen ikusi ahal izan zuen ezen monopolio hari eragozpenik jartzeko asmorik ez zuela baronesak.
Egun batean (Acton orduan ere eserita zegoen eta abaniko batekin jolasten ari zen), zera eskatu zion baronesak: aukerarik izaten bazuen, Bostongo pertsona jakin batzuei desenkusak egin ziezazkiela beraren izenean, bisitarik itzuli ez zielako. «Dozenerdi bat etxe dira,» esan zion; «zerrenda izugarria. Charlotte Wentworthek egin dit zerrenda, izugarri letra argiz. Ez du zalantzarako biderik ematen: oso ondo dakit nora joan behar dudan. Wentworth jaunak kotxea nire esku dagoela esaten dit, eta Charlotte nirekin joateko eskaintzen zait, guante pare estu bat eta azpiko gona harro-harro bat jantzita. Eta, hala ere, hiru egunetan atzeratu dut. Lotsagaldu bat naizela pentsatuko dute.»
«Desenkusak egiteko eskatu didazu,» esan zuen Actonek, «baina ez didazu esan zer aitzakia jarri behar dudan.»
«Dagokidana baino gehiago da hori,» adierazi zion baronesak. «Lore sorta bat erosteko eskatu eta dirua emango banizu bezala litzateke hori. Ez daukat arrazoi berezirik ez joateko, ez baldin bada..., ahalegin handiegia eskatzen didala, nolabait ere. Ez dik gogorik pizten. Aitzakia horrek ez al luke balioko Bostonen? Bostondarrak oso egiazaleak direla esan didate, ez dutela gezurrik esaten. Eta, gainera, Felixek lagundu beharko lidake, eta hura ez da inoiz prest egoten. Ez dut ikusi ere egiten. Hor dabil beti kanporik kanpo saletxe zaharrak marrazten, edo hamar miliatako ibilaldiak egiten, edo bakarren baten erretratua pintatzen ez bada, urmaelean arraunean edo Gertrude Wentworthekin maitakeriatan.»
«Uste nuen dibertigarria gertatuko zitzaizula nor edo nor ikustera joatea,» esan zion Actonek. «Oso denboraldi lasaia daramazu hemen; oso bizimodu aspergarria da hau zuretzat.»
«A! Lasaitasuna! Lasaitasuna!» esan zuen baronesak. «Hori da nahi dudana. Atsedena. Horregatik etorri naiz hona. Dibertsioa? Izan dut dibertsioa. Eta jendea ikusteari dagokionean, ikusi dut jendea franko neure bizitzan. Desegokia ez balitz, nire desira apala hauxe dela esango nuke: hemengo jendeak bake-bakean utz nazala!»
Acton begira geratu zitzaion une batean, eta baronesak ere begiratu egin zion. Inork begiratzea oso ondo eramaten zuen emakumea zen baronesa. «Atsedetera etorri zara, hortaz?» galdetu zion Actonek.
«Baietz esan nezake. Etortzeko izan ditudan arrazoiak, arrazoi ez diren horietakoak izan dira asko —ulertzen didazu?— eta, hala ere, berak dira onenak: alde egitea, aldatzea, aurreko guztiarekin haustea. Behin abiatuz gero, norabait heldu behar izaten da, eta pentsatu nuen neure artean ea zergatik ez nintzen, bada, hona helduko.»
«Izango zenuen pentsatzeko denbora, bidean!» esan zion Actonek, barrez.
Madame Münsterrek berriro begiratu zion; eta gero, irribarrez, esan zion «Eta etorrita gero zergatik etorri naizen pentsatzeko ere izan dut, bai, denbora. Baina neure buruari galdera alferrak egiten ez naiz ibiltzen. Hemen nago, eta zuk, berriz, eskerrak eman behar zenizkidake.»
«Alde egin behar duzunean, ikusiko duzu nolako oztopoak jarriko dizkizudan bidean.»
«Niri bidean oztopoak jartzeko asmoa duzu, beraz?» galdetu zion baronesak, gerruntzean zuen arrosa-pipila berregokitzen zuela.
«Eta hauxe denetan handiena: hain atsegin izango nauzula...»
«Ezen ezingo dudala alde egin? Ez zaitez egon horren ziur. Oso pertsona atseginak utzi ditut alde hartan.»
«Bai» esan zion Actonen, «baina hona etortzeko, ordea! Niregana etortzeko!»
«Ez nekien zinenik ere. Barka iezadazu horren zakar esatea, baina, egia esan, ez nekien. Ez,» jarraitu zuen baronesak, «hain zuzen ere, zu —zu bezalako jendea— ez ikusteagatik etorri naiz.»
«Ni bezalako jendea?» esan zuen Actonek.
«Lotura naturalak aurkitzeko halako irrika bat nuen eta banekien hemen aurkituko nituela. Hemen aurkitzeko itxaropena nuen. Hangoak, nolabait esan, lotura artifizialak besterik ez ziren. Ikusten duzu aldea?»
«Nire kaltetan da alde hori,» esan zuen Actonek. «Ni lotura artifiziala izango naiz, hortaz?»
«Konbentzionala,» adierazi zuen baronesak, «oso konbentzionala.»
«Beno, bada modu bat gizon-emakumeen arteko lotura natural bihurtzeko,» esan zion Actonek.
«Elkarren maitale eginda, esan nahi al duzu? Hori, baliteke naturala izatea edo ez izatea. Baina, edozein modutara ere,» jarraitu zuen baronesak, «nous n'en sommes pas là!»
Ez zeuden hor, oraindik behintzat. Baina geroxeago, baronesa Actonekin paseatzera irteten hasi zenean, hala uste izan zitekeen, itxura batean. Hainbat alditan etorri zitzaion bila Acton, bakarrik, zaldi pare hanka-arin dotore batek tiratutako orga garaian. Hura desberdina zen Clifford Wentworthekin irtetearen aldean, Clifford baronesaren lehengusua baitzen eta baronesa baino askoz gazteagoa. Pentsaezina zen baronesa Cliffordekin maitakeriatan ibil zitekeenik: Clifford mutiko aurpegi-lotsati bat besterik ez zen, eta Bostongo lagunartearen parte handi batek Lizzie Actoni «ezkon-hitza emanda» zegoela jotzen zuen. Ez zen, noski, baronesak inolako maitakeriatan parte har zezakeenik pentsa zitekeelako, emakume ezkondua zela jakina baitzen. Jendeak bazekien haren ezkontzak izaera «morganatikoa» zuela; baina horrek ezkon-lokarri erabatekoa baino gutxiago esan nahi zuela pentsatzeari nardagarri iritzita, zerbait gehiago adierazten zuelako ustean babestu zen komunitatearen kontzientzia.
Actonek nahi zuen ezen baronesak Amerikako ikuspegiak oso iritzi onean eduki zitzala, eta distantzia handiak korritzera eramaten zuen, biderik politenak eta ikuspegi zabalenak aukeratuta. Kontent egoteak ondu egiten duela egia bada, goienean behar zuten orduantxe Eugeniaren bertuteek; izan ere, xarmagarria irizten zion lurralde basati hura lasterka zeharkatzeari, eta orobat lagunari, zeinak ibilgailuari noizbehinka pulunpa eragin, enararen hegadarena bezalako mugimentu batez, eta urratu besterik egin gabeko bideetan aurrera barneratzen baitzuen, eta, baronesari iruditzen zitzaionez, beste gauza asko ere egingo baitziokeen, eskatuz gero. Batzuetan ez zuten ia etxerik ikusten pare bat ordutan: basoak, ibaiak, eta aintzirak bakarrik, eta mendi argiz apainduriko ostertza. Esan dudan bezala, oso leku basatia eta polita iruditzen zitzaion hura baronesari; baina irudipen hark are biziagotzen zion Mundu Berrira iristean piztu zitzaion aukera zabalagoen sentipena.
Egun batean —arratsalde hondarra zen— ikuspegi zoragarria eskaintzen zuen mendi gailur batean gelditu zituen Actonek zaldiak. Denbora luzean utzi zituen atsedeten, berak, eserita, Madame Münsterrekin hitz egiten zuen bitartean. Ederra zen ikuspegia, nahiz eta begien aurrean giza aztarnarik ageri ez. Basoa eta basoa ikusten zen, ibai baten distira urrunean, eta Massachusettseko mendien erdien tontorren isla. Belarrez estalitako lur zerrenda zabal bat zegoen bidearen ertzean, eta haren beste aldean errekatxo sakon garbi bat; basaloreak ziren belarretan, eta arbola erori baten enborra errekatxoaren ondoan. Actonek itxaron egin zuen pixka batean; azkenean, baserritar oinezko bat agertu zen bidean. Actonek zaldiei eusteko eskatu zion baserritarrari, eta hark zerbitzu hori egin zion, hirikide bati zor zaion adiskidetasunez. Actonek, orduan, jaisten lagundu zion baronesari, eta biak belarretan aurrera paseoan joan eta errekatxo ondoko enborrean eseri ziren.
«Ez dut uste honek Silberstadt gogoraziko dizunik,» esan zion Actonek. Silberstadt aipatzen zion lehen aldia zuen, bere arrazoiak tarteko. Bazekien ezen baronesak senar bat zuela han, eta hori gogaikarria zen; eta entzuna zuen, gainera, senar horrek baztertu egin nahi zuela, eta egoera horretan gaitzesgarria zatekeen gauza horiei zeharkako aipamen bat egitea ere. Bestalde, egia zen baronesak berak maiz aipatu izan zuela Silberstadt. Eta Actonek askotan pentsatu zuen zergatik utzi nahi ote zuen senarrak. Egoera bitxia andre batentzat, emazte zapuztuarena; eta miresgarria zen nolako grazia eta duintasunez zeraman hori baronesak. Auzi horrek bi alde zituela eman zuen aditzera baronesak, hasiera-hasieratik, eta berari zegokion aldea, ezagutzera ematea erabakitzen zuenean, jakingarria bezain hunkigarria izango zela.
«Hiria, hau da, eskulturaz beteriko gableak eta eliza gotikoak, Schloss zoragarria, bere lubanarro eta dorre almenatu, ez dit gogorazten, jakina,» esan zuen baronesak. «Baina badu printzerriko beste alde batzuen antza. Esango litzateke Alemaniako baso bikain antzinako horien artean gaudela, elezaharretako mendi horien artean; Schreckensteingo leihoetatik ere ikuspegi beretsua ikusten da.»
«Zer da Schreckenstein?» galdetu zion Actonek.
«Gaztelu handi bat, Printze Erregeordearen udako egoitza.»
«Bizi izan al zara han?»
«Egon izan naiz,» esan zuen baronesak. Acton isilik geratu zen; aurrean zuen ikuspegi gaztelu gabekoari begira egon zitzaion une batean. «Lehen aldia da Silberstadti buruz galdetzen didazuna,» esan zion baronesak. «Nire ezkontzaren ingurukoak jakin nahiko dituzu; oso gauza bitxia irudituko zaizu, ezta?»
Acton begira geratu zitzaion une batez. «Ez zenuke, ordea, ondo hartuko nik hori esatea!»
«Zuek amerikarrok dituzue manera bitxiak!» adierazi zion baronesak. «Inoiz ez duzue garbi galdetzen; aipatu ezin diren gauza asko dituzuela ematen du.»
«Gizabide handikoak gara amerikarrok,» esan zion Actonek, atzerriko lurretan egon izanak nazio kontzientzia erasana bazion ere, ez baitzuen gogoko inor amerikarrez gaitzesaka entzutea. «Ez gara inoren egitekoetan muturra sartzen ibili zale,» esan zion. «Baina oso pozik entzungo nituzke zure ezkontzaren ingurukoak. Konta iezadazu nola izan zen.»
«Printzea nitaz maitemindu zen,» erantzun zion baronesak soilki. «Etengabe gorteatzen ninduen. Hasieran ez zuen nirekin ezkondu nahi, ezta gutxiagorik ere. Baina baldintza horietara makurtzeari uko egin nionez, ezkontza eskaini zidan..., ahal zuen heinean. Gaztea nintzen eta, aitortzen dut oso lausengaturik sentitu nintzela. Baina berriz egin behar banu, ez nuke, ez, onartuko.»
«Duela zenbat denbora izan zen hori?» galdetu zion Actonek.
«Bada... duela urte batzuk,» esan zion Eugeniak. «Ez zenioke emakume bati datarik galdetu behar.»
«Uste nuen emakumea historia kontatzen ari bazen, bada...» erantzun zion Actonek. «Eta orain ezkontza hautsi nahi du?»
«Politikari komeni zaion ezkontza bat eginarazi nahi diote. Haren anaiaren ideia da. Oso argia da haren anaia.»
«Ez da nolanahiko parea izango!» esan zion Robert Actonek.
Baronesak sorbaldak jaso zituen, filosofiaz. «Que voulez- vous! Printzeak dira. Beren ustez, oso trataera ona ematen didate. Silberstadt estatu txiki despotiko hutsa da, eta Printze Erregeordeak luma zirriborro batez ezkontza baliogabetzeko ahalmena du. Baina, nolanahi ere, nire oniritzi formalik gabe ez duela baliogabetuko agindu dit.»
«Eta zuk uko egin diozu oniritzia emateari?»
«Orain artekoan bai. Zitalkeria da, eta, besterik ez bada, zailtasunak jarri nahi izan dizkiet. Baina idazmahaian dudan agiritxoa sinatu eta Printzeari bidaltzea besterik ez dut.»
«Eta, hala, dena amaituko litzateke?»
Baronesak eskua jaso eta berriro erortzen utzi zuen. «Titulua mantenduko nuke, hori bai; nahi izanez gero, behintzat, horretarako askatasuna izango nuke. Eta mantendu egingo dudala uste dut. Izen bat beharrezkoa da. Eta pentsioa ere geratuko litzaidake. Oso pentsio txikia da: mixeria; baina horrekin bizi naiz.»
«Eta paper hori sinatzea besterik ez duzu?» galdetu zion Actonek.
Baronesa begira geratu zitzaion pixka batean. «Presazkoa iruditzen al zaizu?»
Acton altxatu egin zen astiro, eta eskuak sakelean zituela geratu zen zutik. «Zer irabazten duzu ez sinatuta?»
«Atera dezakedan laka hauxe da: erabakia luzatzen utzi edo atzeratzen badut, Printzea niregana itzul daitekeela, anaiari buru egin diezaiokeela, alegia. Maitasun handia dit, eta anaiak poliki-poliki baizik ez du urrundu ahal izan.»
«Eta zuregana itzuliko balitz,» esan zion Actonek, «zuk... onartuko zenuke berriro?»
Baronesak Actonen begiradari eutsi zion; pixka bat bakarrik gorritu zen. Hurrena, zutitu egin zen. «Zera esateko satisfazioa izango nuke, «orain nire txanda da, eta Berori den Jaun Goren Narearekikoak haustera noa!»»
Zalgurdi aldera abiatu ziren. «Istorio bitxia da!» esan zuen Actonek, «Nola ezagutu zenuen printzea?»
«Andre zahar batekin —kondesa zahar batekin— bizi nintzen Dresdenen. Aitaren lagun izana zen andre hori. Aita ordurako hila zen eta oso bakarrik nengoen. Neba mundua korritzen zebilen antzerki troupe batekin.»
«Nebak gelditu behar zuen zurekin,» adierazi zion Actonek, «printzeei gogo ematetik zain zintzan.»
Baronesa isilik geratu zen pixka batean, eta gero, «Ahal zuena egin zuen,» esan zuen. «Dirua bidaltzen zidan. Kondesa zaharrak aurrera eragiten zion printzeari; ia presionatu egiten zuen. Egoera nolakoa zen kontuan izanik, oso ondo jokatu nuela uste dut,» erantsi zuen Madame Münsterrek emeki.
Actonek begiratu egin zion, eta konturatu zen —lehenago ere konturatu izan zen— emakumeak politagoa ematen duela bere hutsegite eta atsekabeak kanporatu dituenean. «Bada,» pentsatu zuen ozenki, «pozik ikusiko nuke nola bidaltzen duzun Jaun Goren Narea... nora edo hara!»
Gelditu eta bitxilore bat hartu zuen Madame Münsterrek belarretatik. «Eta uko-agiria sinatu ez?»
«Bada, ez dakit, ez dakit,» esan zuen Actonek.
«Era batera mendekua lortuko nuke; beste erara, berriz, askatasuna.»
Actonek barre txiki bat egin zuen zalgurdira igotzen laguntzen zion bitartean. «Nolanahi ere,» esan zuen, «ondo zaindu paper hori.»
Handik egun pare batera etxea ikustera gonbidatu zuen Actonek baronesa. Egina zion proposamena lehenago, baina amaren gaixotasuna zela-eta atzeratu zen bisita. Actonen ama bakarrik baliatzen ez zela zegoen, eta azken urteak logelako leiho ondoan igaro zituen, eraman handiz, besaulki lore handidun batean. Aurreko egun batzuetan inor errezibitzeko gauza ez zela egon zen; orain, ordea, hobeto zegoen eta oso mezu gizabidetsua bidali zion baronesari. Bisitaria afaltzera joatea nahiko zukeen Actonek, baina Madame Münsterrek nahiago izan zuen bisita soil batez hastea. Afaltzera joaten bazen, Wentworth jauna eta alabak ere gonbidatuko zituztela pentsatu zuen baronesak, eta iruditu zitzaion ezen okasioaren izaera berezia hobeto gordeko zela anfitrioiarekin tête-a-tête izanda. Okasioa zergatik zatekeen berezia, ez zion inori adierazi. Denek ikusi ahal izan zutenez, oso era atseginean igaro zen. Zalgurdiz bila joan eta baronesa ateraino ekartzea Actonek laster batean burutu zuen eginkizuna izan zen. Actonen etxea oso ona zela pentsatu zuen baronesak bere artean; pentsamendua hitzetan ematerakoan, berriz, etxe liluragarria zela adierazi zuen. Etxe handi, karratu, marroiz pintatu bat zen; zuhaixka oso ondo zainduak zituen inguruan, eta bide labur bat jardineko atetik bertaraino. Gainera, Wentworth jaunarena baino askoz bizileku modernoagoa zen, eta premiazkoak baino osagai gehiagorekin jantzia eta garestiago apaindua. Antzeman zion baronesak ezen anfitrioi zuenak oso dotoretasun puntu egokira ekarria zuela erosotasun materiala. Bazituen, gainera, chinoiseries direlako bitxi xarmagarriak —Inperio Zerutarrean eginiko egonalditik ekarritako trofeoak—: ebanozko pagodak eta bolizko kutxak; munstro-eskulturak, tximinia-apaletan irri eta imintzio, marrazki zoragarriko esku-babeski batzuen aurrean; portzelanazko baxerak, kaobazko arasen kristalezko ate barruetan diz-diz; babeskiak, izkinetan, seda tenkatuz estaliak eta mandarinak eta herensugeak bordaturik zituztela. Etxe guztian barreiaturik zeuden gauza horiek, eta etxe osoa ikusteko aitzakia eman zioten Eugeniari. Gogoko izan zuen Eugeniak etxea; oso etxe atsegin eta polita iruditu zitzaion. Etxe-giroa eta irekitasuna, biak zituen etxe hark, eta ia museo bat bazen ere, hango gela zabal, gutxi erabiliak esnetegi ondo gobernatu bat bezain garbi eta txukun zeuden. Lizzie Actonek esan zion ezen berak bere eskuz kentzen ziela egunero hautsa pagoda eta gainerako bitxiei; eta baronesak erantzun zion ikusten zela etxeko maitagarri bat zela. Lizziek ez zuen, inondik ere, hautsak kentzen aritzen zen andereño baten itxurarik. Hain soineko politak erabiltzen zituen eta hain esku finak zituen, ezen nekez uste izango zen hura lan zakarretan aritzen zenik. Baronesa heldu zenean, irten, irten zitzaion errezibitzera, baina ez zion ezer, edo ia ezer, esan, eta baronesak berriz ere pentsatu zuen —lehenago ere izan zuen horretarako aukera— neska amerikarrek ez zutela gizabiderik. Baronesak ez zuen neskatila amerikar hura gogoko, eta prest zegoen Acton andereñoaren onespena lortzen huts egin zuela onartzeko. Lizzieren jarrera baikor eta irekia ia ozarkeria iruditzen zitzaion; eta etxeko lanetarako zaletasunarekin batera Parisko estiloko azken soinekoak erabiltzeko zaletasuna izateak —zaletasun uztargaitzak, itxuraz—, indar arriskutsu baten jabe zela iradokitzen zuen. Baronesari amorrua ematen zion neska koxkor bat hutsaren hurrengoa ala haragokoa zen arduratzen ibili beharrak —herrialde hartan gertatzen bide zen bezala—, zeren Eugeniak ez baitzuen inoiz presio moralik izan dontzeila koxkorrak juzkatzeko orduan. Lizzieren ozarkeriaren seinale izango zen, beharbada, Lizzie bera oso azkar erretiratu izana, baronesa nebaren eskuetan utzirik. Acton luze aritu zen bere chinoiseries haiei buruz hizketan; asko zekien portzelana eta bitxien gainean. Baronesak, etxean batera eta bestera zebilela, geldialdi ugari egin zuen. Alde guztietan eseri zen, nekatuxe zegoela esanda, eta objektu baten eta bestearen galde egin zuen, aditasunaren eta arreta faltaren arteko nahasketa bitxi bat erakusten zuela. Nori esana izan balu, anfitrioiaz maitemindurik zegoela aitortuko zukeen; nekez egingo ziokeen, ordea, aitorpen hori —nahiz konfidentzialtasun osoz izan— Actoni berari. Dena den, gauza bakanen xarma bezain atsegingarria gertatu zitzaion sentitzea —gauzak sentitzeko zuen zolitasun miresgarri harekin— ezen Actonen jarrera lazgunerik gabekoa zela, haren ironiaren ezten umoretsua ere jomuga iristerako leuntzen zela. Actonen prestutasunak sortzen zuen sentipena lore sorta bat eskuan eramateak sortzen duenaren antzekoa zen: oso atsegina perfumea, baina loreak berak gogaikarriak batzuetan. Konfiantza osoa izan zitekeen Actonengan, nonahi eta beti; eta, hala ere, Acton ez zen guztiz sinplea; gehiegi zatekeen hori; aldez bakarrik zen sinplea, eta hori nahikoa zuen baronesak.
Lizzie etorri zen berriro, ama Madame Münster hartzeko prest zegoela esatera, eta baronesak Acton andrearen geletara jarraitu zion. Lizzieren atzetik zihoala, pentsatu zuen ezen andereño hura begitan hartzera bultzatu zuen arrazoia ez zela haren jarrera ozarra izan, arlo horretan erraz irabaziko baitziokeen. Neskatilaren aldetik ez zegoen lehiarako grinarik, konparaketaren ondorioz sortutako burlazko ume-laineza axolagabe bat baizik. Acton andrea berrogeita hamabost urteko emakume argaldu aurpegi-gozo bat zen. Burukoak euskarri zituela eseririk, kanpoko astaperrexil sail bati begira zegoen. Oso apala, oso herabea, eta oso ezindua zen; Eugenia poztu egin zen bera horrelakoa ez zelako —ez horren ezindua, ez, segurki, horren apala—. Aulki batean, Acton andrearen ondoan, Emersonen Saiakerak ageri ziren. Gertaera gogoangarria zen Acton andrearentzat, zegoen egoera errukarrian egonda, aurrez aurre dama atzerritar argi bat izatea, zeinak manera hobeak baitzituen berak inoiz ezagutu zuen edozein andrek baino —baita dozena oso bat andrek ere baino.
«Asko hitz egin didate zutaz,» esan zion emeki baronesari.
«Semeak, ezta?» galdetu zion Eugeniak. «Niri ere ikaragarri hitz egin dit zutaz. Eta zuk nahi izango zenukeeen moduan hitz egin ere!» adierazi zion baronesak; «halako semeak honelako amaz hitz egin behar duen bezala!»
Acton andrea begira-begira zegokion; Madame Münsterren «maneren» erakustaldi bat zen hura. Baina begira-begira zegokion Robert Acton ere, bere gonbidatu distiratsuari amaren aipurik apenas egin ziola ondo asko konturaturik. Robertek ez zuen amaren presentzia geldi hartaz inoiz hitz egiten. Hain zen presentzia xehe eta sotila, ezen, Roberten baitan, esker oneko emozio subjektibo huts gisa adierazten baitzen. Eta Actonek gutxitan hitz egiten zuen bere emozioez. Baronesak Actonengana itzuli zuen bere irribarrea, eta berehalaxe konturatu zen gezurtxoak esaten harrapatu zutela; behaztopa egin zuela. Baina zer jende zen hura, horrelako gezurtxoak atsegin ez izateko? Haiek higuindurik bazeuden, beste hainbeste gertatzen zitzaion baronesari ere; eta kortesiazko galdera batzuk eta ahapekako erantzun batzuk trukatu ondoren, agur esan zion Acton andreari. Etxera lagundu beharrik ez ziola esan zion Roberti; bakarrik igoko zela kotxera; nahiago zuela hala. Erabaki sendoa zen, eta Acton desengainaturik geratu zela iruditu zitzaion. Actonekin ate aurrean zain zegoela —kotxea buelta hartzen ari zen harkoskorrezko ibilbidean— lasaitasuna bihurtu zion pentsamendu horrek.
Agurtzeko esku ematean, baronesak Actonengana jaso zituen une batez begiak. «Ia erabakita nago paper hori bidaltzera,» esan zion.
Konturatu zen Acton ezen baronesa bere ukoa deitzen zion agiriaz ari zela; eta kotxera lagundu zion ezer esan gabe. Baina kotxea abiatzera zihoala, esan zion, «Bada, bidaltzen duzunean, espero dut jakinaraziko didazula!»
7. ATALA
Gertruderen erretratua amaitu eta gero, Felixek —ordurako zirkulu hartako kontza eta ardatz bihurturik— lagunarte hartako beste kide askoren irudiak eraman zituen margo-oihalera. Aitortu behar da erretratuak nabarmen itxuratzen zituen pintorea zela Felix, eta modeloei halako xarma erromantiko bat eransten ziela, zeina, ematen zuenez, merke eta eroso eskuratutzat jotzen baitzen, «jarrita egotea» hain entretenigarri egiten zuen mutil gazteari ehun dolar ordainduta. Felixi, izan ere, ordaindu egiten zitzaizkion erretratuak, ez baitzuen ezkutatu, ezta gutxiagorik ere, jakin-min maitatiari esku emanda joan zela, mendebaldeko mundurako pausoak eman zituenean, egoera hobetzeko desira ere. Osabaren erretratua Wentworth jaunak esperimentu hartarako inoiz eragozpenik jarri izan ez balio bezala egin zuen; eta xedea burutu ahal izateko bortxa leun bat erabili behar izan zuenez, bidezkoa da esatea ezen ez ziola agureari denbora besterik eskatu. Udako goiz batean, hartu zuen Wentworth jauna besotik —gutxi ziren, gutxi zirenez, Wentworth jauna besotik hartutakoak— eta jardinetik zehar bidean aurrera eraman zuen gizona, sagarrondoen arteko etxetxoan presaka batean antolaturik zuen estudiora. Jaun bena gero eta txundituago zegoen bere iloba bizkorrarekin, haren gaztetasun gordin irekiak esperientzia kopuru harrigarri baten laburbilduma baitzirudien. Iruditzen zitzaion Felixek asko jakin behar zuela; pozik jakingo zukeen zer pentsatzen ote zuen Felixek berak, elkarrizketetan beti oso formalki erabili bai baina, gutxi ezagutzen zituen zenbait gauzaz. Giza ekintzak uste osoz, zorrotz baina alaiki juzkatzeko Felixek zuen moldeari inbidiagarri iriztera iritsi zen pixkanaka-pixkanaka Wentworth jauna; kritika egitea gauza erraza zela ematen zuen hala. Iritzi bat egitea —inoren jokabideaz, esate baterako— giltza bat ahal-iritzian hartu eta harekin sarrailan haztamuka ibiltzearen oso antzekoa gertatzen zitzaion Wentworth jaunari. Eskukada bat erreminta alfer gerritik zintzilik ipinita lebilkeenaren itxura hartzen zion Wentworth jaunak bere buruari. Ilobak, aitzitik, eskumuturrari behin bakarrik eraginda, etxe-lapur batek bezain abilki irekitzen zituen ate guztiak. Osaba bat beti iloba baino zuhurragoa den konbentzioari eusteko obligazioa sentitzen zuen Wentworth jaunak, Felixen hizketa bizkor arin etengabea isilik eta serio entzunez beste inola ez bazen ere. Baina iritsi zen egun bat, tinkotasuna alde batera utzi eta ilobari ia aholku eskatu ziona.
«Erabili al duzu inoiz buruan Estatu Batuetan finkatzeko ideia?» galdetu zion goiz batean, Felix pintzelari dotore asko eragiten ari zela.
«Osaba maitea,» esan zion Felixek, «barkatuko didazu zure galderak irribarretxo bat eragiten badit. Hasteko, nik ez dut buruan ideiarik erabiltzen. Ideiek erabiltzen naute ni sarritan. Baina plan seriosik, ez dut, nik uste, inoiz egin. Badakit zer esango duzun, edo, hobeto esan, zer pentsatuko duzun, ez baitut uste esango duzunik: oso arina eta burugabea naizela. Eta hala da; baina horrela nago egina; datozen bezala hartzen ditut nik gauzak, eta, gauza baten ondoren, nola edo hala, beti sortzen da beste zerbait. Bigarrenik, ez dut finkatzeko planik egiten. Ezin naiz finkatu, osaba maitea. Ez naiz finkatzen direnetakoa. Badakit hori egiten dutela atzerritarrek hemen; finkatu egiten direla denak. Baina —zure galderari erantzuteko— ez dut, ez, ideia hori buruan erabili.»
«Europara itzuli eta berriro lehengo bizimodu araugabeari ekiteko asmoa al duzu?» galdetu zion Wentworth jaunak.
«Asmoa dudanik ezin dut esan. Baina oso litekeena da berriro Europara itzultzea. Europarra naiz, azken finean. Europar sentitzen naiz, horra. Arrebak izango du zeresan handia horretan. Ni baino ere europarragoa da bera; bera hemen, zera, bere markotik ateratako irudi bat baino ez da. Eta «berriro ekiteari» dagokionean, osaba maitea, bizimodu araugabeari ez diot, egia esan, inoiz utzi. Zer da, bada, niretzat, hau baino araugabeagorik?»
«Hau araugabea? Zer, gero?» galdetu zion Wentworth jaunak, aurpegi serio zurbilaz.
«Bada, hau dena! Zuen artean honela bizitzea; familiarteko bizimodu serio lasai xarmagarri hau egitea; Charlotte eta Gertruderen lagun izatea; hogei andereñorengana bisitan joan eta haiekin paseatzera irtetea; arratsean zuekin lorioan eseri eta kilkerrak entzutea, eta hamarrak puntuan oheratzea.»
«Oso deskribapen bizia egin duzu,» esan zion Wentworth jaunak; «baina deskribatu duzun horretan ez dut gauza desegokirik ikusten.»
«Ezta nik ere, osaba maitea. Oso atsegina da dena. Desegokia balitz ez nuke atsegin izango. Benetan diozut, gauza desegokiak ez ditut atsegin, zuk besterik uste duzula iruditzen bazait ere,» jarraitu zuen Felixek, pintatzeari utzi gabe.
«Ez dizut horrelakorik inoiz leporatu.»
«Ez iezadazu lepora, mesedez,» esan zion Felixek; «filistindar zakar bat naiz-eta funtsean.»
«Filistindarra?» errepikatu zuen Wentworth jaunak.
«Zera, Jainkoaren beldur den gizon arrunt bat, nolabait esateko.» Wentworth jauna uzkur geratu zitzaion begira, jakintsu harritu bat bezala, eta Felixek jarraitu zuen, «Zahartzaro errespetagarri eta errespetatu bat izatea espero dut. Luzaroan bizi izatea, alegia. Horri egitasmo deitzea, gehitxo izango da beharbada, baina desira bizi bat da: arrosa-koloreko ikuspen bat. Agure alai bat izango naiz, are kaskarina agian!»
«Naturala da,» esan zion osabak esaeratsu «bizitza atsegin bat luzatu nahi izatea. Badirudi halako prestasun falta geurekoi bat dugula geure plazerrei azkena emateko. Baina ezkontzeko asmoa,» erantsi zuen, «izango duzu, ezta?»
«Hori ere, osaba maitea, itxaropen bat da, desira bat, ikuspen bat,» esan zion Felixek. Hizketa hura Wentworth jaunaren alaba maitagarrietako baten esku-eskaintzarako aitzinsolas izan zitekeela otu zitzaion une batean. Baina behar den apaltasunaren izenean eta mundu honetako errealitate gogorren jakitun, Felixek urrundu egin zuen pentsamendu hura. Ontasun haragi egina zen osaba, bai; baina hortik, andereño bat, pentsa zitekeenez ezkonsari bikaina izango zuena, eta artista sosgabe bat, ospe-itxaropenik gabea, elkartzea pentsatzera —are gehiago eskatzera— oso bide luzea zegoen. Konturaturik zen Felix ezen azkenaldi honetan askoz ere nahiago zuela Gertrude Wentworthen lagunartea —beste inorekin partekatu gabe, ahal izanez gero—; baina gauza eskuraezinen kategoria urrun bezain distiratsura alboraturik zeukan, oraingoz, andereño hura. Ez zen Gertrude Felixek mirespen alferra izan zion lehen emakumea. Maitemindu izan zen dukesez eta kondesez, eta egin zuen, behin edo bitan, zinismora gerturatze arriskutsu bat, emakumeen interesgabetasuna soberetsi egin zela esatean. Eskuarki, apaltasunaren bidez leundu zuen ausardia; eta bidezkoa da eta garbi esan behar da ezen Felix ez zatekeela gai izango, orain eskaintzen zitzaion familiarteko konfiantza handiaz baliaturik, bere bi lehengusu politetan gazteena gorteatzeko. Tradizio artean hazia zen Felix, eta tradizio haien argitan, abegi onaren kontrako hutsegite larria zatekeen halako jokabidea. Beti zoriontsu zela esan dut, eta haren oraingo zorionaren arrazoietako bat hauxe zen: Gertruderekiko harremanei zegokienean, oso kontzientzia ona izatea. Bertutearen edertasunez jantzia —eta edertasun forma hori ere beste guztiak miresten zituen bezainbat miresten zuen— ikusten zuen Felixek bere jokabidea.
«Ezkontzeak, nik uste,» esan zion hurrena Wentworth jaunak, «zoriona ekarriko lizuke.»
«Sicurissimo!» esan zion Felixek; eta gero, pintzela gelditu eta irribarrez begiratu zion osabari. «Zuri gauza bat esatera tentatuta nago. Arriskatuko naiz?»
Wentworth jauna tentetu egin zen pixka bat. «Fidatzekoa naiz. Ez naiz kontuak zabaltzen ibiltzen.» Hala ere, nahiago zukeen Felixek gehiegi arriskatuko ez balu.
Osabaren erantzunari barrez zegoen Felix. «Harrigarria gertatzen zait zu niri zoriontsu nola izan esaten entzutea. Uste dut zerorrek ez dakizula, osaba maitea. Gogorregi ari ote naiz?»
Agurea isilik geratu zen une batean, eta gero, iloba hunkitu zuen duintasun lehor batez esan zuen, «Gerta dakiguke, batzuetan, geuk ibili ezin dugun bidea inori erakustea.»
«Tira, ezin esango didazu nahigabeak izan dituzunik,» jarraitu zuen Felixek. «Ez nuen uste, eta ez nuen horrelakorik aipatzeko asmorik. Hauxe besterik ez nuen esan nahi, ez zaretela dibertitzen.»
«Dibertitu? Ez gara umeak.»
«Ez, bada. Adin egokia duzue. Hori esaten nion lehengoan Gertruderi,» gehitu zuen Felixek. «Ez ahal nuen gaizki egingo!»
«Eta egin bazenuen,» esan zion Wentworth jaunak, Felixek harengandik uste izango zuen baino ironia finagoz, «zure dibertitzeko modua zelako egingo zenuen, eta kito. Zuk, antza, ez duzu inoiz arazorik izan.»
«Bai, bai, izan ditut!» adierazi zuen Felixek, halako indar batez. «Eskarmentua hartu aurretik. Baina ez naute berriro harrapatuko!»
Wentworth jaunak isilune bat egin zuen, barru-barrutik irtendako hasperen bat baino adierazgarriagoa. «Zuk ez duzu seme-alabarik,» esan zion azkenean.
«Ezin esango didazu,» esan zion Felixek, «zure seme-alaba xarmagarri horiek atsekabe-iturri zaizkizunik!»
«Ez dut Charlotterengatik esaten.» Eta etenaldi bat egin eta gero, Wentworth jaunak jarraitu zuen, «Ezta Gertruderengatik ere. Baina nahiko kezkaturik nauka Cliffordek. Kontatuko dizut hurrengo batean.»
Felixi eserialdi bat eskaini zion hurrengo aldian, konfiantzarako bidea eman ziola gogoratu zion ilobak. «Zer moduz Clifford?» galdetu zion Felixek. «Oso mutil isila iruditu zait beti. Isilegia ere bai, aukeran; nireganako goganbeharrez bezala ikusten dut, pertsona arintzat hartuko banindu bezala. Lehengoan arrebari esan omen zion —hala esan zidan Gertrudek— nik barre egiten diodala. Barre egiten badiot, konfiantza eman nahiak eraginda egiten diot. Ez dut beste biderik ezagutzen.»
«Clifforden egoera ez da barre egitekoa,» esan zion Wentworth jaunak. «Oso egoera berezia baizik, honezkero igarriko zenion bezala.»
«Lehengusuarekin duen maitasun aferagatik al diozu?»
Wentworth jaunak tinko begiratu zion, pixka bat gorritzen zela. «Unibertsitatera joaten ez dela dagoelako esaten dut. Bidali egin dute aldi baterako. Horretaz ez hitz egitea erabaki dugu, zuzenean galdetzen ez badigute.»
«Bidali egin dutela?» errepikatu zuen Felixek.
«Sei hilabeterako alde egiteko eskatu zioten Harvardgo agintariek. Bitartean, Brand jaunarekin ari da ikasten. Brand jaunak lagunduko diolakoan gaude; hala espero dugu, behintzat.»
«Zer gertatu zitzaion unibertsitatean?» galdetu zion Felixek. «Plazerretarako zaletasun handiegia? Brand jaunak ez dizkio, ez, sekretu horiek erakutsiko!»
«Zaletu behar ez zuenaz zaletu zen gehiegi. Plazertzat jotzen dena dela uste dut, bai.»
Felixek bere barre alaia egin zuen. «Osaba maitea, plazer bat zela nola duda egin? C'est de son âge, Frantzian esaten duten bezala.»
«Nik, aitzitik, bizitzan beranduagoko bizioa dela esango nukeen, zahartzaro desengainatu batekoa.»
Felixek begi-kolpe bat zuzendu zion osabari, bekainak jasota, eta gero «Zertaz ari zara?» galdetu zion, irribarrez.
«Clifford aurkitu zuten egoeran egoteaz.»
«A! Aurkitu egin zuten, beraz? Harrapatu?»
«Nahitaez harrapatu behar. Ezin ibili zen eta, balantzaka.»
«A!» esan zuen Felixek, «edan egiten du! Hartu nuen zerbaiten susmoa, hona etorri nintzen lehen egunean. Guztiz bat nator zurekin: arrunkeria da hori. Hori ez da jaun batentzako bizioa. Utzi egin behar dio.»
«Itxaropen handia dugu Brand jaunaren eraginean,» jarraitu zuen Wentworth jaunak. «Hasiera-hasieratik hitz egin dio. Eta Brand jaunak berak ez du tantarik probatzen.»
«Hitz egingo dut Cliffordekin; hitz egingo dut berarekin!» esan zuen Felixek alaikiro.
«Eta zer esan behar diozu?» galdetu zion osabak, zertxobait goganbeharturik.
Felixek ez zion pixka batean erantzun. «Clifford bere lehengusuarekin ezkontzeko asmotan al zabiltza?» galdetu zion azkenean.
«Lehengusuarekin ezkondu?» egin zuen Wentworth jaunak oihartzun. «Ez zait bururatu Lizziek Cliffordekin ezkondu nahiko lukeenik.»
«Ez zaudete, hortaz, Acton andrea eta biok elkar hartuta?»
Wentworth jauna begira geratu zitzaion, begirada ia galdurik bezala. «Ez dut andre harekin horrelako gairik inoiz aipatu.»
«Bada, garaia litzateke, nik uste,» esan zion Felixek. «Lizzie Acton oso polita da, eta Clifford arriskuan badago...»
«Ez daude hitz emanda,» esan zuen Wentworth jaunak. «Hitz emanda daudela uste izateko arrazoirik, behintzat, ez dut.»
«Par example!» esan zuen Felixek. «Ezkutuko hitz-emate bat? Ez, ez; egidazu kasu: Clifford, esaten dizudan bezala, mutil xarmagarria da. Ez luke horrelakorik egingo. Lizzie Acton, hortaz, ez litzateke beste emakume bategatik jeloskortuko.»
«Ez ahal dela jeloskortuko espero dut!» esan zuen agureak, jelosia likorea maite izatea baino ere bizio makurragoa den irudipen lauso batez.
«Cliffordek, hortaz, zera du onena,» proposatu zion Felixek, «gogoa emakume argi xarmant batengan jartzea.» Eta pintatzeari utzi eta, ukondoak belaunetan jarririk, adierazi nahi alai batez begiratu zion osabari. «Begira, nik uste handia dut emakumeen eraginean. Emakumeekin bizitzeak jaun egiten laguntzen dio gizonari. Bai, Cliffordek baditu arrebak, bai, eta xarmagarriak oso. Baina neba-arreben arteko sentimendua ez, beste zerbait behar da horretan. Ulertzen duzu? Lizzie Acton hor du, baina Lizzie, agian, ez da behar bezain heldua.»
«Uste dut hitz egin duela Cliffordekin, aritu zaiola arrazoiak ematen,» esan zion Wentworth jaunak.
«Mozkortzearen itsuskeriaz? Neurritasunaren ederraz? Lan gogorra da hori andereño polit batentzat. Ez,» jarraitu zuen Felixek, «Cliffordek emakume atsegin bat ikusi behar luke sarritan, gai mingarri horiek aipatu ere egin gabe, edanda egotea zentzugabekeria handia dela ikusaraziko liokeen emakume bat. Eta hartaz pixka bat maiteminduko balitz, hainbat hobe. Sendagarri izango luke.»
«Eta zein andre proposatuko zenuke?» galdetu zion Wentworth jaunak.
«Zure esku duzu emakume argi bat. Nire arreba.»
«Zure arreba... nire esku?» errepikatu zuen Wentworth jaunak.
«Esaiozu hitzerdi bat Cliffordi. Esaiozu ez dadila kikildu. Egokiera onean dago jada; eraman du bi edo hiru aldiz zalgurdian paseatzera. Baina etxera bisitatzera ez dut uste joaten zaionik. Bultza ezazu joatera, sarritan joatera. Eta arratsalderen batean, han eserita daudela, hitz egingo dute. On egingo dio horrek.»
Wentworth jauna pentsatzen geratu zen. «Uste duzu eragin onuragarria izango duela Eugeniak Cliffordengan?»
«Eragin zibilizatzailea izango du —neurriratzailea, esango nuke nik—. Emakume xarmant bizkor batek beti izaten duena, limurtzaile samarra baldin bada, batez ere. Osaba maitea, neure heziketaren erdia horrelako emakumeen lagunarteari zor diot. Baldin eta, esan duzun bezala, Clifford unibertsitatetik aldi baterako bidali badute, izan dezala Eugenia irakasle.»
Wentworth jaunak pentsati jarraitzen zuen. «Eugenia limurtzailea dela uste al duzu?» galdetu zion.
«Eta zer emakume polit ez da?» galdetu zion Felixek. Baina Wentworth jaunak ez zukeen hori, onenean ere, erantzuntzat hartuko, Wentworth jaunari ez baitzitzaion iloba Eugenia polita iruditzen. «Cliffordekin, ironia apur bat erabiltzeko behar den adina limurkeria erabiliko du Eugeniak,» jarraitu zuen mutilak. «Hori da Cliffordek behar duena. Aholka ezazu, beraz, trata dezala Eugenia amultsuki. Iradokizuna zuk eginda, hobeto hartuko du.»
«Zer esaten didazu,» galdetu zion agureak, «Madame Münsterri, zera..., maitasun-adierazpenak egiteko iradoki behar diodala semeari?»
«Adierapenak, bai!» esan zuen Felixek onarpenez.
«Baina, ulertu dudanez, emakume ezkondua da Madame Münster.»
«A!» esan zuen Felixek irribarrez, «Ezingo da, noski, Cliffordekin ezkondu. Baina ahal duena, egingo du.»
Wentworth jauna lurrera begira egon zen pixka batean. Azkenean, zutitu egin zen. «Ez dut uste,» esan zuen, «horrelako biderik hartzeko aholka diezaiokedanik semeari.» Eta Felixen begirada harrituari erreparatu gabe, eserialdia eten zuen. Ez zen handik hamabost egun arte berriz pintatzeko jarri.
Oso gogoko zituen Felixek Wentworth jaunaren lur-sail zabalen zati handi bat hartzen zuen aintziratxoa eta haren beste aldean, ezponda piko batean, zegoen pinudi ikusgarria, udako haizekirriaren ibiltokia. Haizeak arbola-buru urrun haietan egiten zuen zurrumurrua harrigarri garbi entzuten zen; ia hizketa bat ematen zuen. Arratsalde batean, Felix bere margo-gelatik irten eta Eugeniaren saloi txikiaren ate zabalduaren aurretik pasatu zen. Barruan, itzaleko freskuran, arreba ikusi zuen, zuriz jantzirik, besaulki batean hondoratu eta lore-sorta handi bat aurpegira hurbiltzen zuela. Clifford Wentworth zuen aurrez aurre eserita, kapeluari bira eta bira. Bistakoa zen Cliffordek lore-sorta eskaini berria ziola baronesari, eta baronesaren begi ederrek, arrosa eta geranio handien gainetik Cliffordi begira, solaserako irribarrea ageri zuten. Landetxearen ate aurrean gelditu eta duda egin zuen Felixek, ez ote zuen atzera itzuli eta saloian sartu beharko. Baina azkenean bere bideari jarraitu zion, eta Wentworth jaunaren jardinean barneratu zen. Berak Clifforden jarraibiderako iradoki zuen zibilizatze prozesua berez etorri bide zen. Felix ziur zegoen, behintzat, Wentworth jaunak ez zuela beretzat hartu mutilaren kontzientzia estetikoa sustatzeko egin zion plan burutsua. «Zera pentsatuko du, dudarik gabe,» pentsatu zuen Felixek bere artean, narratu den elkarrizketaren ondoren, «nik, neba-arreben arteko onginahiak eraginda, entretenimendua eskaini nahi diodala Eugeniari, Clifford bezalako mutil hunkibera batekin maitakeria bat —edo, Wentworth jaunak ziurrenera deituko dion bezala, intriga bat— antolatuz. Onartu beharra dago —eta konturatu izan naiz orain baino lehen ere— pertsona oso estuen irudimenak noizbehinka hartzen dituen lizentziak oroz gainekoak direla.» Felixek, berriz, ez zion Cliffordi ezer esan, noski. Eugeniari, ordea, jakinarazi zion ezen Wentworth jauna nekaldi handia pairatzen ari zela semearen zaletasun makurra zela eta. «Nolabait lagundu behar genieke, hainbeste adeitasun erakutsi digute eta,» erantsi zuen. «Anima ezazu Clifford zu ikustera etortzera, eta piztu iezaiozu solaserako zaletasuna. Horrek utziaraziko dio bestea; beste hori heldutasun ezaren ondorio baitu: munduan dagokion lekua —etorki zaharreko gazte aberats bati dagokiona— behar den seriotasunez ez hartzearen ondorio. Erakuts iezaiozu serioagoa izaten. Maitasuna adierazten badizu ere, gutxi axola dio.»
«Neure burua eskaini behar dut, hortaz, intoxikazio modu hobetzat, koñak botilaren ordezkotzat, ez?» galdetu zion baronesak. «Herrialde honetan, izan ere, gauza harrigarriak egitera iristen da pertsona.»
Baina ez zion uko garbirik egin Clifforden goi-mailako heziketaz arduratzeari, eta Felixek, zeina, bereagoak zituen interesei gogo emanda ibili zenez, ez baitzen gai horretaz gehiago arduratu, erredentzio lana jada hasia zela pentsatu zuen. Aurrez ikusita, izugarri ona iruditu zitzaion ideia, baina, abian jarrita ikusi zuenean, pixka bat urduritu egin zen. «Eta zer, baldin Eugenia...? Zer, baldin Eugenia...?» galdetu zion isilka bere buruari, eta arrebaren gaitasunean zuen uste mugagabean galdu zen galdera. Baina abisu hura bere zehazgabean ere onartzeko edo baztertzeko denbora izan zuen baino lehen, Felixek Robert Acton ikusi zuen Wentworth jaunaren hesituraren langa batetik irten eta sagastiko landetxe aldera etortzen. Acton, itxura zenez, bere etxetik zetorren, oinez, bidexka itzaltsu bat hartuta, Madame Münsterri bisita egiteko asmoz. Felix hari begira egon zen pixka batean; gero, aurrera jarraitu zuen. Utz zekiokeen Actoni probidentziaren papera jokatzen, eta —behar izanez gero— Cliffordek Eugeniarekin zuen kateadura eteten.
Felixek jardinetik etxe aldera hartu zuen, etxe atzeko langa baten aldera, zeinak basoxka baten ondotik landaz landa aintzirara zihoan bidera ematen baitzuen. Etxe ondoan gelditu eta gora begiratu zuen; batez ere, itzalean zegoen leiho zabaldu batean pausatu zituen begiak. Leihoan agertu zen orduan Gertrude, udako argitara begira. Kapelua erantzi eta diosal egin zion Felixek. Aintziran arraunean egitera zihoala eta berarekin joateko ohorea egin ziezaiola eskatu zion. Gertrude pixka batean begira egon, eta, ezer esan gabe, barrura sartu zen. Baina berehala agertu zen berriro, behean, garai hartan erabiltzen ziren Livorno kapelu bitxi xarmagarri haietako bat buruan, saten zuriko begiztaz lotua; bazuen eguzkitako berde bat ere. Gertrude Felixekin joan zen aintziraren ertzera. Beti izaten zen han pare bat txalupa amarraturik. Haietako batean sartu ziren, eta Felixek, arraunei emeki eraginez, beste aldeko ertzeraino bultzatu zuen txalupa. Uda-egun bikaina zen; eguzki-kolorekoa zegoen aintzira txikia; ez zen arraunen plastada beste hotsik, eta huraxe entzuten joan ziren biak. Lehorreratu ziren, eta, bihurrika-bihurrika zihoan bide batetik, gailurra pinuz estalirik zuen muino batera igo ziren. Aintziraren gain zuria ikusten zen handik, arbola artetik diz-diz. Oso leku fresko atsegina zen, eta freskura, pinu-adarren xuxurla arinaren azpian, sentitu ez ezik entzun ere egiten zela ematen zuen. Pinu-orratzezko alfonbra erdoil-kolorekoaren gainean eseri eta hainbat gauzaz hitz egin zuten Felixek eta Gertrudek. Felixek azkenean, solasaldiaren barruan, bere partieraz hitz egin zuen; lehen aldia zuen gai hori aipatzen zuena.
«Joan egin behar al duzu?» esan zuen Gertrudek Felixi begira.
«Egunen batean..., hostoak erortzen hasten direnean. Badakizu ezin naizela betiko geratu.»
Gertrudek, aurrean zuen ikuspegi zabalera eraman zituen begiak, eta gero, isilaldi baten ondoren, esan zuen, «Ez zaitut berriz ikusiko.»
«Zergatik ez?» galdetu zion Felixek. «Ziurrenera biok bizirik iraungo dugu ni joanda gero ere.»
Baina Gertrudek lehengoa errepikatzea besterik ez zuen egin. «Ez zaitut berriz ikusiko. Ez dut zure berririk izango,» jarraitu zuen. «Ez dut zure aditzerarik izango. Lehen ez nuen zure aditzerarik, eta aurrerantzean ere orduan bezala geratuko naiz.»
«Orduan, zoritxarrez, ez zintudan ezagutzen,» esan zion Felixek. «Baina orain idatzi egingo dizut.»
«Ez idatzi niri. Ez dizut erantzungo,» adierazi zion Gertrudek.
«Zure eskutitzak erre egingo nituzke, noski,» esan zion Felixek.
Gertrude begira geratu zitzaion berriro. «Nire eskutitzak erre? Bai gauza bitxiak esaten dituzula batzuetan!»
«Ez dira gauza bitxiak, berez,» erantzun zion mutilak. «Zuri esaten zaizkizunean gertatzen dira bitxi. Joango zara Europara.»
«Eta norekin joango naiz?» Soiltasunez egin zuen Gertrudek galdera; oso serio zegoen. Felixek Gertruderen seriotasunean jarri zuen arreta; pixka batean zalantzan egon zen. «Ez iezadazu horrelakorik esan,» jarraitu zuen Gertrudek. «Ez iezadazu aitarekin eta ahizparekin joango naizela esan, ez duzu sinesten eta.»
«Gorde egingo ditut zure eskutitzak.» Hori izan zen Felixek eman zion erantzun guztia.
«Ez dut idazten. Ez dakit idazten.» Gertrudek ez zuen besterik esan pixka batean. Eta lagunak, Gertruderi begira jarririk, nahiago zukeen inori abegi ona egin dion jaun zahar baten alabari maitasuna adieraztea «desleialtasuna» ez balitz. Arratsaldea bazihoan; itzalak gero eta luzeagoak ziren, eta mendebaldeko zerua iluntzen ari zen. Bi pertsona agertu ziren aintziraren handiko aldean, zelaian zehar etxetik zetozela. «Charlotte ata Brand jauna dira,» esan zuen Gertrudek. «Hona datoz.» Baina Charlotte eta Brand jauna uraren ertzean geratu ziren, aintzirara begira; ez zuten enbarkalekuan gelditu zen txalupa hartzekorik egin. Felixek kapeluaz agurtu zituen; urrunegi zeuden dei egiteko. Ikusi ahal izateko moduko erantzunik, behintzat, ez zuten itzuli, eta hurrena biratu eta ur ertzean aurrera paseoan joan ziren.
«Brand jauna ez da sentimenduak agertzekoa,» esan zuen Felixek. «Niri ez zait inoiz irekitzen. Eseri eta isilik geratzen da, eskua kokotsean, niri begira. Batzuetan begiak urruntzen ditu. Zure aitak oso hizlari ona dela esaten dit, eta entzun nahi nuke hizketan. Oso mutil zintzoa dirudi, gainera. Baina nirekin, ez du hitz egiten. Eta, ez pentsa, oso gogoko dut hizketan irudi argiak erabiltzen dituztenak entzutea!»
«Oso hiztun ona da,» esan zuen Gertrudek, «baina ez du irudi argirik erabiltzen. Nik askotan entzun dut. Banekien, ikusi gaituztenean, ez zirela hona etorriko.»
«A! Esan ohi den bezala, la cour egiten ariko zaio zure ahizpari. Bakarrik egon nahiko dute.»
«Ez,» esan zuen Gertrudek serioski, «ez dute horrelako arrazoirik bakarrik egoteko.»
«Eta zergatik ez dio Charlotteri la cour egiten?» galdetu zion Felixek. «Charlotte hain polita, hain atsegina eta hain ona izanda?»
Gertrudek begirada bat zuzendu zion Felixi, eta, gero, hizpide zuten eta urrutira ageri zen bikotearengana itzuli zituen begiak. Brand jauna eta Charlotte elkarren parean zihoazen. Izan zitekeen maitale pare bat, baina bazitekeen ez izatea ere. «Pentsatzen dute ez nukeela hemen egon behar,» esan zuen Gertrudek.
«Nirekin? Uste nuen ez zitzaizuela horrelakorik bururatzen.»
«Zuk ez duzu ulertzen. Zuk ulertzen ez dituzun gauza asko dago.»
«Ergela naiz, badakit; baina zergatik, orduan, ez dira Charlotte eta Brand jauna, ahizpa zaharrena eta elizgizona diren aldetik, eta elkarrekin paseatzeko askatasuna dutenez, hona etorri, zu lazoan harrapatzeko erabili dudan ez-legezko elkarrikuste hau eten eta niri begiak irekitzera?»
«Egingo luketen azken gauza litzateke hori,» esan zuen Gertrudek.
Felix begira-begira geratu zitzaion une batean, bekainak jasota. «Je n'y comprends rien!» esan zuen. Gero, berriz, urrunduz zihoan bikote kritikoaren irudiei jarraitu zien begiez. «Nahi duzuna esango duzu,» esan zuen, «baina nik garbi ikusten dut zure ahizpari ez zaiola berdin bere lagun argia. Atsegin du harekin horrela paseatzen ibiltzea. Hemendik igartzen diot.» Eta behaketaren kilikak eraginda, zutitu egin zen.
Gertrude ere zutitu egin zen, baina ez zen lagunaren aurkikuntza imitatzen saiatu; aitzitik, beste aldera begiratu zuen. Barrua astindu zioten Felixen hitzek, baina halako diskrezio batek bere buruaz nagusitzera bultzatu zuen. «Horixe ez zaiola berdin Brand jauna; iritzirik onenean dauka.»
«Ikusten da, ikusten da,» esan zuen Felixek olgetazko tonu batean, burua alde batera okertuta begiratzen ziela Charlotte eta Brand jaunari. Gertrude aintzirari bizkarrez jarri zen; ez zuen begiratu nahi, baina Felixek hurrena zer esango zegoen. «Hara! Basoan sartu dira!» esan zuen Felixek.
Gertrude jiratu egin zen berriro. «Charlotte ez dago Brand jaunaz maitemindurik,» esan zuen; esan beharra-edo sentitu bide zuen.
«Hortaz, Brand jauna dago Charlottez maitemindurik; eta ez badago, egon behar luke. Emakumetxo perfektua da Charlotte bere sailean. Modatik pasatutako zilarrezko azukre-pintza pare bat gogorazten dit; oso azukre zalea naiz ni, badakizu. Eta oso ondo tratatzen du Brand jauna; konturatu naiz horretaz; oso amultsu eta leun.»
Gertrude pentsatzen egon zen une batean. Eta erabaki garrantzitsu bat hartu zuen. «Charlottek Brand jauna nirekin ezkontzea nahi du,» esan zuen. «Horregatik hartzen du hain amultsu.»
Inoiz baino gorago jaso zituen bekainak Felixek. «Zurekin ezkontzea! Hara! Hara! Bai interesgarria! Eta zer diozu, gizon bat hori egitera bultzatzeko amultsu tratatu behar dela?»
Gertrude zurbildu egin zen pixka bat, baina jarraitu egin zuen, «Brand jaunak berak ere nahi du.»
Felixek besoak gurutzatu zituen, eta Gertruderi begira geratu zen. «Ulertzen dut, ulertzen dut,» esan zuen presaka. «Zergatik ez didazu lehenago esan?»
«Ez dut atsegin horretaz hitz egitea, ezta orain ere. Charlotterena argitzeagatik bestegatik ez dizut esan.»
«Ez duzu Brand jaunarekin ezkondu nahi, hortaz?»
«Ez,» esan zuen Gertrudek serio.
«Eta aitak nahi al du?»
«Asko»
«Eta zuk ez duzu Brand jauna gokoko... Ezetza eman al diozu?»
«Ez dut harekin ezkondu nahi.»
«Eta ahizpak eta aitak, berriz, harekin ezkondu beharko zenukeela uste dute, ezta?»
«Istorio luzea da,» esan zion Gertrudek. «Pisuzko arrazoiak daudela uste dute. Ez dakit nola esan. Obligazioak hartu ditudala uste dute, eta itxaropena eman diodala.»
Felixek irribarre egin zion, Gertrude besteren baten istorio dibertigarri bat kontatzen ari balitzaio bezala. «Ez dakizu zenbat ardura zaidan hori,» esan zion. «Eta arrazoi horiek..., obligazio horiek..., ez dituzu ontzat hartzen?»
«Ez nago ziur; ez da erraza.» Eta eguzkitakoa hartu eta beste aldera jiratu zen Gertrude, aldapan behera abiatzeko bezala.
«Esaidazu gauza bat,» jarraitu zuen Felixek, Gertruderengana hurbilduta; «azkenean, beharbada, amore emango duzula uste al duzu? Konbentzitu egingo zaituztela?»
Gertrudek Felixi begiratu zion, Felixen irribarre ia grinatsuaren aldean berak beti izaten zuen aurpegi betilunez.
«Inola ere ez naiz ezkonduko Brand jaunarekin,» esan zion Gertrudek.
«Ulertzen dut!» erantzun zion Felixek. Eta, poliki-poliki, muinotik jaitsi ziren biak, ur ertzera heldu ziren arte hitzik esan gabe. «Zure arazoa da,» jarraitu zuen orduan Felixek; «baina badakizu zer? Ez naiz guztiz pozten! Brand jaunarekin ezkondu behar duzula erabakita balego, lasaiago egongo nintzateke, askeago izango nintzateke. Nik ez dut zuri maitasuna adierazteko eskubiderik, ez?» Eta isilune bat egin zuen, Gertrude estutasun txiki batean jartzen zuela.
«Batere ez,» erantzun zuen Gertrudek azkar, azkarregi.
«Zure aitak ez luke horrelakorik entzun ere nahiko; ez dut sosik. Brand jaunak izango ditu ondasunak, noski?»
«Uste dut ondasunen batzuk badituela; baina horrek ez du zerikusirik.»
«Zuretzat ez, jakina; baina aitarentzat eta ahizparentzat, izango du. Bada, esaten dizudan bezala, erabakita balego, askoz askeago sentituko nintzateke.»
«Askoz askeago?» errepikatu zuen Gertrudek. «Aska ezazu txalupa, mesedez.»
Askatu zuen soka Felixek, eta hura eskuetan zuela geratu zen. «Orain esan ezin dizkizudan gauzak esan ahal izango nizkizuke orduan,» jarraitu zuen. «Zenbat miresten zaitudan esan ahal izango nizuke, desiratzea debekatua zaidana desiratzen dudan itxurarik eman gabe. Maitasun gartsua adieraziko nizuke,» erantsi zuen, barrez, «baldin eta horrek laidorik egingo ez lizukeen egoeran zaudela baneki.»
«Beste gizon bati hitz emanda nagoela jakinda? Hori arrazoibide bitxia!» esan zion Gertrudek.
«Hartara, ez nindukezu aintzat hartuko.»
«Nik denak hartzen ditut aintzat!» esan zion Gertrudek. Eta, Felixen laguntzarik gabe, arin jauzi egin zuen txalupara.
Arraunak hartu eta aurrera bultzatu zuen Felixek txalupa. «Hori al zen kezkatzen zintuena? Iruditzen zitzaidan, bai, bazenerabilela zerbait buruan. Zergatik ez dizkidazu kontatzen,» erantsi zuen, «direlako arrazoi edo obligazio horietako batzuk? Gogo onez entzungo nituzke.»
«Egotez, ez dago arrazoirik —pisuzko arrazoirik—,» esan zuen Gertrudek, uraren distira arrosa eta horiei begira.
«Ezin dut ulertu! Neska polit batek limurkeria izpi bat agertu duela eta, hori ez da nahikoa arrazoi.»
«Niregatik badiozu, ez da hori arazoa. Nik ez dut horrelakorik egin.»
«Kezkatzen zaituen zerbait da, nolanahi ere,» esan zion Felixek.
«Ez lehen bezainbat,» erantzun zion Gertrudek.
Felixek, beti bezala, irribarrez begiratu zion. «Horrekin ez duzu asko esaten, ez?» Gertrudek, ordea, begiak ur argitsuan jarririk jarraitzen zuen, oso serio. Agertu berri zuen kezkaren seinaleak ezkutatzen saiatzen ari zela iruditu zitzaion Felixi. Etxekoandre on batek hautsak kentzeko izaten duen eraginaren antz-antzeko eragina sentitzen zuen Felixek, beti, malenkoniaren aztarnak uxatzeko. Eta uxatu beharreko zerbait zuen orain ere; arraunei eragiteari utzi eta gelditu egin zen bat-batean. «Eta zergatik jo du Brand jaunak zuregana eta ez zure ahizparengana?» galdetu zion. «Ziur nago Charlottek onartuko zukeela.»
Gertrude arinkeria handietarako gai zela irizten zioten familian; baina haren arinkeria ez zen inoiz hain urrun iritsi. Nolanahi ere, oso hunkitu zuen Felix zerbaitetaz ziur zegoela esaten entzuteak. Hala, bada, begiak Felixengana itzuli eta ahalegin guztiak egin zituen bere ahizparen eta bere gorteatzailearen arteko maitasun istorioaren irudi zoragarria irudizkatzen. Badakigu irudimen handia zuela Gertrudek, eta ez da ezinezkoa, beraz, ahalegin horrek nolabaiteko fruitua eman izatea. Baina hauxe xuxurlatzea besterik ez zuen egin Gertrudek. «Ai, Felix, Felix!»
«Zergatik ez lirateke, bada, ezkonduko? Egin itzazu ahaleginak ezkon daitezen!» esan zion Felixek.
«Ahaleginak egin?»
«Iraul ezazu egoera. Bakean utziko zaituzte orduan. Nik, ahal dudan guztian lagunduko dizut.»
Gertruderen bihotza taupaka hasi zen; oso aztoraturik zegoen: ez zioten hain gauza interesgarririk inoiz proposatu. Felix arraunean hasi zen berriro, eta palakada luzeak emanez zeraman orain txalupa etxera bidean. «Uste dut begi onez begiratzen diola, bai, Charlottek Brand jaunari!» esan zion Gertrudek, lehorreratu zirenean.
«Horixe baietz! Eta ezkondu egingo ditugu! Horrek zoriontsu egingo ditu; eta hala, mundu guztia pozik izango da. Ezteiak izango ditugu, eta nik eztei olerkiak idatziko ditut.»
«Uste dut niri eman behar lidakeela poza,» esan zion Gertrudek.
«Brand jaunarengandik libro izateak, ez? Berriro aske izateak.»
Gertrudek ibiltzen jarraitu zuen. «Ahizpa horren gizon onarekin ezkonduta ikusteak.»
Felixek algara alai bat egin zuen. «Zuek arlo horretara eramaten dituzue beti gauzak; ez duzue zeuenik inoiz esango. Beldur handia diozue, hemen, egoistak izateari. Uste dut ez dakizuela egoistak izaten ere,» jarraitu zuen. «Hara! Nik erakutsiko dizut! Ni neuregatik poztuko naiz, eta lehentxeago esan dizudanaren kontrakoagatik, hain zuzen ere. Horren ondoren, maitasuna adierazten dizudanean, serioski ari naizela pentsatu beharko duzu.»
«Edozertaz ari zarela ere, serioski ari zarenik ez dut inoiz pentsatuko,» esan zion Gertrudek. «Ametsezkoegia zara.»
«A!» esan zuen Felixek, «Horrek, hortaz, dena esateko baimena ematen dit! Adoragarria zara, Gertrude!»
8. ATALA
Etxera heldu zirenean, Charlotte eta Brand jauna itzuli gabe ziren artean. Baina baronesa etorririk zen tea hartzera, eta baita Robert Acton ere, zeinak orain sarritan egiten baitzuen otordu oparo hartara biltzeko modua, edo, bestela, arrats beranduan agertzen baitzen. Halaxe nabarmendu zuen Clifford Wentworthek, bere gazte-purrustada batez.
«Azkenaldi honetan ez duzu tea hartzera hutsik egiten, Robert,» esan zion. «Uste nuen nahiko te edan zenuela Txinan.»
«Noiztik hasi da, bada, Acton jauna sarriago etortzen?» galdetu zion baronesak.
«Zu etorri zinenetik,» esan zion Cliffordek. «Esango litzateke erakargarri bat zarela.»
«Bitxikeria bat izango naiz, ziur asko,» esan zuen baronesak. «Emaidazue astia eta saloi bat antolatuko dizuet.»
«Desegin egingo litzateke zu joandakoan!» esan zion Actonek.
«Ez ezazu horren arin esan joango denik,» esan zion Cliffordek. «Triste jartzen naiz.»
Wentworth jaunak semeari begiratu zion, eta, esan zuena kontuan harturik, pentsatu zuen ea ez ote zitzaion Felix aritu izango, marraztu zuen programari jarraiki, printze aleman baten emazteari maitasuna nola adierazi erakusten.
Charlotte eta Brand jauna berandu iritsi ziren; baina Gertrude, Felixi esker begiak pixka bat behintzat ireki zitzaizkiolarik, alferrik ibili zen Charlotteren aurpegian pasio errudun baten aztarna bila. Brand jauna Gertruderen ondoan eseri zen, eta Gertrudek galdetu zion ea zergatik ez zuten urmaela igaro eta zergatik ez ziren Felixekin eta berarekin elkartu.
«Bihotz gogorra behar da niri hori galdetzeko,» erantzun zion Brand jaunak, oso ahots apalez. Tarta puska handi bat zuen aurrean, baina jira-biraka zerabilen jan gabe. «Batzuetan, oso bihotz-gogor bihurtzen ari zarela iruditzen zait,» esan zion.
Gertrudek ez zuen ezer esan; ez zen hitz egitera ausartzen. Amorruaren antzeko zerbait zuen bihotzean; ez zuen asko behar esetsia zela sinesten hasteko. Pentsatu zuen ezen hobeto egingo zuela Brand jaunari gaizki egiten ari zela esateko aukerarik ez emanda. Felixek esan ziona ekarri zuen gogora; nahi zuen, bai, Brand jauna Charlotterekin ezkontzea. Brand jaunarengandik begiak urrundu eta isilik geratu zen. Brand jaunak bere tarta bukatu zuen, Felix, beste aldean eserita, Wentworth jaunari Heidelbergeko ikasleen arteko dueloak kontatzen ari zitzaion bitartean. Tearen ondoren lorioan eta jardinean sakabanatu ziren denak, ohi bezala, eta Brand jauna Gertruderengana hurbildu zen berriro.
«Gaur arratsaldean zuregana joan ez banaiz, bakarrik ez zeundelako izan da,» hasi zen; «lagun berriago batekin zeundelako.»
«Felix? Felix lagun zaharra dut dagoeneko.»
Brand jauna lurrera begira egon zen pixka batean. «Prestaturik nengoela uste nuen zu horrela hitz egiten entzuteko,» jarraitu zuen. «Baina oso mingarri gertatzen zait.»
«Ez dakit zer esan, besterik,» esan zion Gertrudek.
Brand jaunak Getruderen aldamenean paseatzen jarraitu zuen pixka batean, isilik. Gertrudek nahiago zukeen alde egin balu. «Dohain onak dituen mutila da, bai. Baina uste dut aholku eman behar nizukeela.»
«Zuk niri aholku eman?»
«Badakit nolakoa zaren.»
«Ez dut uste,» esan zion Gertrudek barretxo bat eginez.
«Zaren baino makurrago agertzen zara..., Felixi atsegin emateagatik,» esan zion Brand jaunak triste.
«Makurrago, hari atsegin emateagatik? Zer esan nahi duzu?» galdetu zion Getrudek, eta gelditu egin zen.
Brand jauna ere gelditu egin zen, eta, lehen bezain leunki, pentsatzen zuena esan zion, «Hari ez zaizkio axola zuri axola zaizkizun gauzak..., bizitzako galdera handiak.»
Brand jaunari begietara begira jarririk, buruari ezker-eskuin eragin zion Gertrudek. «Bizitzako galdera handiak ez zaizkit axola. Nire ahalmenaren gainetik daude.»
«Garai batean ez zenuen hori esaten,» esan zion Brand jaunak.
«Begira,» jarraitu zuen Gertrudek, «uste dut zentzugabekeria franko esanarazi didazula. Eta, gainera, bizitzako galdera handiak zein diren da kontua. Niri ere axola zaizkit gauza batzuk.»
«Lehengusuarekin eztabaidatzen dituzun horiek al dira?»
«Ez zenuke nire aurrean nire lehengusuarengatik gaizki esan behar, Brand jauna,» esan zion Gertrudek. «Desohoragarria da hori.»
Errespetuz entzun zituen Brand jaunak Gertruderen hitzak; gero, ahotsean dardaratxo bat zuela, erantzun zion, «Damu nuke desohoragarria den zerbait egitea. Baina ez dakit zertan den desohoragarria zure lehengusua arina dela esatea.»
«Joan eta esan berari!»
«Uste dut berak ere onartu egingo lukeela,» esan zion Brand jaunak. «Hori izango litzateke beraren jarrera. Ez litzateke horregatik lotsatuko.»
«Hortaz, ni ere ez naiz lotsatzen!» adierazi zion Gertrudek. «Beharbada, horrexegatik izango dut Felix gogoko. Neu ere arina naizelako.»
«Lehentxeago esan dizudana egiten ari zara: zeure burua beheratzeko ahaleginak egiten ari zara.»
«Natural jokatzeko ahaleginak egiten ari naiz, behingoz!» esan zion Gertrudek gartsuki. «Itxurak egiten ibili naiz, bizitza osoan; gezurtia izan naiz; eta zuk bihurtu nauzu horrelakoa!» Brand jauna begira geratu zitzaion, geldi, eta Gertrudek jarraitu zuen, «Zergatik ez dut arina izan behar, hori nahi badut? Arina izateko eskubidea du pertsonak, izaeraz hala bada. Ez, ez zaizkit galdera handiak axola. Plazerra axola zait, dibertsioa. Beharbada, gauza gaitzesgarriak atsegin izango ditut; oso litekeena da!»
Brand jaunak Gertruderi begira jarraitzen zuen; pixka bat zurbildurik ere bazegoen, ikaraturik geratu balitz bezala. «Ez dakizu zer esaten ari zaren!» esan zion.
«Ez, agian. Zentzugabekeriak esaten ariko naiz, agian. Baina zurekin nagoenean bakarrik esaten ditut zentzugabekeriak. Lehengusuarekin nagoenean, inoiz ez.»
«Hitz egingo dugu beste batean, pixka bat lasaitzen zarenean,» esan zion Brand jaunak.
«Besteetan ere neure onetik irtenda izaten naiz zurekin hitz egiten dudanean. Eta horrela aitortu behar dizut, baldin eta horrek aurrerantzean atzera eragiten badizu ere. Amorrua ematen dit hitz egiten didazun moduak. Lehengusuarekin oso bestela gertatzen zait. Harekin lasai eta natural sentitzen naiz.»
Brand jaunak begiratu egin zion, eta gero, halako atsekabe etsi batek harturik, beste aldera begiratu zuen, jardin goibelera eta udako izar ahuletara. Horren ondoren, burua bat-batean jiratu eta «Gertrude, Gertrude!» xuxurlatu zuen ahopean. «Egia al da ia galdu zaitudala?»
Hunkiturik zegoen Gertrude, penaturik; baina berehala erabaki zuen hori aditzera ematea baino hoberik egin zezakeela. Tolesgabetasun hura nori ikasi zion une hartan esateak ez zion lagunari atsekaberik arinduko. «Ez didazu damurik ematen,» esan zion Gertrudek, «zeren eta, niri hainbeste arreta eskaintzen zabiltzala, errainu baten atzetik baitzabiltza, eta gauza baliotsu bat alferrik galtzen ari baitzara. Ni baino zerbait hobea lortu ahal izango zenuke, baina ez diozu begiratu ere egiten. Horixe da egia!» Eta gero, asmo osoz, Brand jaunari begiratu eta irribarretxo bat egiten saiatu zen. Oso irribarre bitxia iruditu zitzaion hura Brand jaunari; baina Gertrude, jiratu eta urrundu egin zen.
Jardinean batera eta bestera ibili zen Gertrude, bakarrik, atsegin bereziz jaulki zituen hitz haiek Brand jaunak nola hartu ote zituen pentsatzen. Geroxeago, etxe aurretik pasatzean, bi lagun ikusi zituen urrutira, jardineko ate ondoan zutik. Brand jauna ari zitzaion Charlotteri partieran gabonak ematen, Charlottek etxetik haraino lagundu baitzion. Partiera luzatu egin zela ikusi zuen Gertrudek, eta buelta hartu zuen. Asko urrundu baino lehen entzun zuen, ordea, ahizpa, poliki-poliki atzetik etortzen. Ez itzuli egin zen, ez itxaron egin zion; bazekien zer esango zion Charlottek. Azkenean parera etorri zitzaionean, halaxe hasi zen Charlotte, hasi ere, Gertrude besotik harturik.
«Kasu egingo al didazu, oso gauza bezeri bat esan nahi nizuke eta?»
«Badakit zer esango didazun,» esan zion Gertrudek. «Brand jauna oso nahigaturik dagoela.»
«Gertrude, nola trata dezakezu horrela Brand jauna?» galdetu zion Charlottek. Eta ahizpak erantzun ez zionean, gehitu zuen, «Zuregatik egin duen guztia eginda gero!»
«Zer egin du, bada, niregatik?»
«Galdetzea ere, Gertrude! Asko lagundu dizu. Zerorrek esan didazu, makina bat aldiz. Zure..., zure berezitasunei aurre egiten lagundu dizula. Zure jenio txarra menderatzen erakutsi dizula.»
Gertrude isilik egon zen pixka batean. «Oso txarra al nuen jenioa?» galdetu zion.
«Ez naiz zure kontra ari, Gertrude,» esan zion Charlottek.
«Zer ari zara, hortaz?» galdetu zion ahizpak, barre txiki batekin.
«Brand jaunaren defentsa egiten ari naiz, zenbat zor diozun gogorazten.»
«Kitatu ditut harekiko zor guztiak,» esan zion Gertrudek, barre txikia itzali gabe. «Itzuli diot atzera, irakatsi didan bertutea! Orain gaiztoa izan nahi dut berriro.»
Ahizpak geldiarazi egin zuen bidean, eta gaitzespenezko begirada gozo bat luzatu zion iluntasunean. «Horrela hitz egiten baduzu, sinetsi egin beharko dizut. Pentsa ezazu zenbat zor diogun Brand jaunari. Pentsa ezazu hark beti zerbait espero izan duela zuregandik. Pentsa ezazu zer izan den guretzat. Pentsa ezazu Cliffordengan izan duen eragin ona.»
«Oso ona da Brand jauna,» esan zuen Gertrudek, ahizpari begira. «Badakit oso ona dela. Baina ez luke Felixen kontra hitz egin behar.»
«Mutil ona da Felix,» erantzun zion Charlottek, apalki baina bizkor. «Oso mutil zoragarria da Felix. Oso bestelakoa izatea. Brand jauna askoz hurbilago dago guregandik. Nik ez nuke arazo batekin edo zalantza batekin Felixengana jotzea pentsatuko. Brand jaunak askoz gehiago esan nahi du guretzat, Gertrude.»
«Oso, oso ona da Brand jauna,» errepikatu zuen Gertrudek. «Asko esan nahi du zuretzat, bai, asko, Charlotte,» gehitu zuen bat-batean, «Zu Brand jaunaz maitemindurik zaude!»
«Mesedez, Gertrude!» egin zuen Charlotte gaixoak; eta ahizpak lotsagorritzen ikusi zuen ilunpetan.
Gertrudek besoaz inguratu zuen. «Nahiago nuke zurekin ezkonduko balitz!» esan zion hurrena.
Charlottek ahizparen besoa gainetik kendu zuen. «Ez duzu horrelakorik esan behar!» esan zuen ahopean.
«Aitortzen duzun baino gogokoago duzu zuk Brand jauna, eta hark, berriz, konturatzen den baino gogokoago zaitu zu.»
«Bihotz-gogorkeria da hori esatea!» xuxurlatu zuen Charlotte Wentworthek.
Baina bihotz-gogorkeria bazen ere, Gertrudek erruki gabe jarraitu zuen. «Ez, egia bada!» erantzun zion; «Nik hura zurekin ezkontzea nahi dut.»
«Ez ezazu horrelakorik esan, mesedez.»
«Eta berari ere horixe esango diot!» esan zion Gertrudek.
«Gertrude! Gertrude!» egin zuen ahizpak ia intzirika.
«Berriro niri zerbait esatera etortzen bada, bai. Honelaxe esango diot: «Zergatik ez zara Charlotterekin ezkontzen? Ni baino mila aldiz hobea da hura.»»
«Gaiztoa zara! Aldatu egin zara!» jaurti zion ahizpak.
«Esatea nahi ez baduzu, zeure esku dago eragoztea,» esan zion Gertrudek. «Nirekin hitz egiten uzten ez badiozu, ez diot esango!» Eta hori esanda, alde egin zuen, zer egin zuen oso ondo zekiela; egin zuena pisatu eta halako poz handi bat eta askatasun handi bat sentitzen zituela.
Wentworth jauna oso desbideraturik zebilen Clifford bere lehengusu distiratsuari konplimendu eskrupulogabeak egiten hasi izango zitzaiola susmatzean; mutilak, izan ere, familiak uste baino eskrupulo gehiago baitzuen. Lotsati-aurpegi garden bat zuen Cliffordek, lasaikerietan gogara ibiltzen ez zen aski frogagarri. Beraren ikasle-bekatutxoek etxekoen artean eragin zuten zurrumurruak higuin handiagoa eman zion Cliffordi, etxe-lapurrari bere oinetakoen karraska hotsak ematen diona baino. Alde bakarra, zera: etxe-lapurrak, gauzak errazteko, bere chaussures kenduko zituzkeen bezala, Cliffordek pentsatu izatea ezen jendearekin harreman erosoak izateko —hitz egiten ziotenean beste zerbait esan nahi ziotela pentsatzeari uzteko—, nahi galgarri orori uko egitea zela biderik laburrena. Eta oso txalogarriak ziren, izan ere, Clifforden nahiak. Bere burua Bostongo Wentworth jaun oso ezagun eta estimatu bihurturik ikusten zuen etorkizunean, eta gauzak ondo zirela, bere lehengusu Lizzie Acton politarekin ezkondurik. Common parkera ematen zuen etxe aurrealde-zabal batean biziko zen, eta zaldi pare gorri berdin-berdin bat gidatuko zuen udazkeneko bide bustietan aurrera orga arin baten gainetik. Oso sinplea zen Cliffordek ondorengo urteetarako zuen ikuspena: familiarteko ezkontza horrek eta trostarako baliabideen bikoizteak osatzen zuten, nagusiki. Oraindik ez zion lehengusuari berarekin ezkontzeko eskatu, baina graduatzen zen bezain laster eskatzeko asmoa zuen. Lizzie konturaturik zegoen Clifforden asmoaz, eta lasai, Clifford zuzenduko zela konbentziturik. Nebak, berriz, oso maite zuen Lizzie alai bizkor trebe hura, eta ez zuen kontra egiteko motiborik ikusten. Gizarte-arau egokia iruditzen zitzaion Cliffordek eta arrebak elkarri ezkon-hitza ematea; bera ezkon-hitza eman gabe bazegoen ere, gainerakoak, zorionez, ez ziren bera bezain zoro. Gainera, gogoko zuen Clifford, eta beste era batera begiratzen zien —nahiz eta aitortu behar den lotsa pixka bat ere ematen ziola horrek— mutila auzoko ikasketa egoitzatik urruntzera behartu zuten okerbide haiei. Acton mundua ikusitakoa zen, berak bere buruari esan ohi zionez. Txinan izana zen eta gizonen artean ibilia. Bazekien zer desberdintasun zegoen funtsean mutil zintzo baten eta mutil gaizto baten artean, eta poztu egiten zuen Cliffordek txarkeriarik ez zuela ikusteak. Fedea zion —inoren aurrean esateko adorerik ez zuela gaineratu behar bada ere— gazteak olo-gaiztoa erein behar duelako usteari, zeina beldur alferren kontrako erremedio egokitzat baitzeukan. Wentworth jaunak, Charlottek eta Brand jaunak Clifforden kasuan hori erabiliko baluke, askoz zoriontsuago izango lirateke; eta tamalgarria iruditzen zitzaion Actoni haiek zoriontsuago ez izatea. Estuegi hartzen zituzten mutilaren gaiztakeriak; solemneegi hitz egiten zioten; ikaratu eta nahastu egiten zuten. Hor zeuden, bai, moraltasunaren oinarri nagusiak, gizonari mozkortzea, billarrean dirua jokatzea, edo zentzumenen atsegina bilatzea debekatzen ziotenak, baina zer beldur zegoen Clifford gizajoak inolako oinarri nagusiri erasoko zionik? Zena zela, Actoni ez zitzaion burutik pasatu ere egin ikasle desobeditzailea berrerosteko Münster baronesaz baliatzea. Lanabes konplexuegia irudituko zitzaiokeen hura lan horretarako. Felixek esan zuena, berriz, emakumeak, zenbat eta xarmagarriagoa izan, orduan eta gizarte-eginkizun gehiago duen usteari jarraiki esandakoa zen.
Eugeniak, dakigun bezala, denbora asko zuen bere eginkizunak zerrendaratzeko. Adierazi dudan bezala, lau mila milia egin zituen fortuna bila; eta ez dago uste izaterik hain ahalegin handia egin eta gero bide horretan aurrera egiteko laguntzarik txikiena ere zabartuko zuenik. Nire zoritxarrerako, hain emakume bikainaren jokamoldeak lerro gutxitan deskribatu nahi izateak gauzak nahiko zakar adieraztera behartzen nau. Hori uste dut gertatu dela, esate baterako, zera esan dudanean, Eugeniak lehenbizi Robert Actonengan ikusi zuela aurrera egiteko laguntza hori, baina, gero, arkulari zuhurrak beti bigarren arku-soka bat izan ohi duela gogoratu zitzaiola. Zergatiak finki bilbaturik zituen emakumea zen Eugenia, eta asmo zakarrik ez zuen inoiz nabarmentzen. Halako ideal estetiko batek bultzatzen zuen Cliffordengana, eta onura-nahirik gabeko arrazoi bat iruditzen zitzaion hori Clifford bere ardurapean hartzeko. Oso ondo zegoen jaun gazte aurpegi-guri bat xaloa izatea; Clifford, ordea, berde zegoen, zinez. Halako aurpegi polita izanda, manera hobeak behar zituzkeen. Eugeniak erakutsiko zion ezen izen dotore bat, ondasun handi baten itxaropena eta, Europan esaten duten bezala, gizartean posizio bat dituen seme bakarrak jakin behar duela nola jokatu.
Clifford bere gogoz eta bakarrik hasi zen baronesarengana bisitan joaten, eta harrezkero sarri joaten zen. Ez zekien oso ondo zergatik joaten zen; aitaren etxean ikusten zuen baronesa ia arratsero; ez zuen ezer apartekorik hari esateko. Baronesa ez zen neska gaztea, eta Clifforden adineko mutilek neska gazteak bisitatzen zituzten. Cliffordek handitu egiten zuen Eugeniaren adina; Eugenia emakume zahar bat iruditzen zitzaion; eskerrak baronesa, zuen adimen argi eta guzti, horretaz konturatu ez zen. Baina poliki-poliki, emakume zaharrak bisitatzea, naturala ez bazen ere, dietari buruzko zenbait artikulutan esaten duten bezala, gutxienez gustua hartzen ikaste bat zatekeela pentsatzera iritsi zen Clifford. Emakume zahar oso dibertigarria zen, bai, baronesa. Inoiz ez zion andre batek —ezta jaun batek ere, noski— baronesak hitz egiten zion bezala hitz egin.
«Europan zehar ibilaldi bat egitera joan behar zenuke,» esan zion baronesak arratsalde batean. «Ikasketak amaitutakoan joango zara, noski.»
«Ez dut joan nahi,» adierazi zion Cliffordek. «Ezagutzen ditut Europan izan diren adiskide batzuk, eta hemen hobeto dibertitzen dela esaten dute.»
«Nondik begiratzen zaion. Dibertitzea zeri esaten zaion. Zure lagun horiek segur aski ez ziren aurkeztuak izango.»
«Aurkeztuak?» galdetu zion Cliffordek.
«Ez zuten lagunartean sartzeko aukerarik izango; ez zituzten relations egingo.» Baronesak sarritan frantses erara ahoskatzen zituen hitzetako bat zen hori.
«Parisen dantzaldi batera joan omen ziren; hori badakit,» esan zion Cliffordek.
«A! Dantzaldi guztiak ez dira berdinak izaten; eta are gutxiago Parisen. Ez, joan egin behar duzu, ulertzen? Hori egin gabe ezin zara geratu. Horren premian zaude.»
«Ni oso ondo nago,» esan zion Cliffordek. «Ez nago gaixo.»
«Ez dizut osasunagatik esaten, umetxo. Manerengatik esaten dizut.»
«Nik ez dut manerarik!» egin zuen Cliffordek purrustadaka.
«Horrexegatik! Ez duzu gaizki hartuko nik hori baieztatzea, ez?» galdetu zion baronesak irribarrez. «Europara joan behar duzu jendetasun pixka bat ikastera. Han manera hobeak ikasiko dituzu. Lastima da ni Alemanian bizi nintzela etorri ez izana. Lagunartean aurkeztuko zintudan; oso zirkulutxo atsegina neukan. Gaztetxoegia izango zinen, beharbada, baina zenbat eta gazteago hasi eta hobe, nik uste. Dena dela, oran ezin duzu denborarik galdu, eta hara itzultzen naizenean, lehenbailehen joan behar duzu ni ikustera.»
Hori dena nahasmen handia zen Clifforden ulermenerako: gazterik hasi behar zuela, Eugenia Europara itzuliko zela, haren zirkulutxo atseginean aurkeztua izango zela. Zertan hasi behar zuen, hasi? Eta zer zen baronesaren zirkulutxo hura? Cliffordek baronesaren ezkontzaz zuen ideia nahiko lausoa zen, baina nolanahi aipatzeko gaia ez zela antzemateko bezain zehatza bai, hala ere. Gelaren inguru guztira begiratu zuen; baronesa, nolabait ere, bere ezkontzaren gaia ukitzen ari zela pentsatu zuen.
«Ez dut Alemaniara joan nahi,» esan zuen Cliffordek; hori esatea iruditu zitzaion egokiena.
Baronesa begira geratu zitzaion, irribarrea ezpainetan, baina ez begietan. «Eskrupuloak al dituzu?» galdetu zion.
«Eskrupuloak?» esan zuen Cliffordek.
«Zuek, hemengo gazteok, oso bereziak zarete; zuekin ez dago asmatzerik! Edo zarete guztiz eragabeak, edo izugarri eratsuak. Nire ezkontza ezberdinari dagokionean, esango nuke pertsona arinekin bizi naizela pentsatzen duzula. Eta oso oker zaude. Garrantzirik handiena eman izan diot nik beti horri.»
«Ez, ez,» esan zuen Cliffordek, bene-benetan larriturik, «ez dut horrelakorik inoiz pentsatu.»
«Ez ote? Konbentziturik nago zure aitak hori pentsatzen duela, eta baita zure arrebek ere. Zera esango diote elkarri, hemen ondo portatzen naizela, baina han —ezkerreko eskutik ezkondua izanik— emakume arinekin ibiliko naizela.»
«Ez, ez,» esan zion Cliffordek indartsu, «ez dute horrelako gauzarik esaten!»
«Hori pentsatzen badute, hobe lukete esatea,» erantzun zion baronesak. «Hartara, ukatzeko aukera izango nuke. Zuk, mesedez, uka ezazu, inoiz horrelakorik entzuten baduzu, eta ez izan beldurrik, dudan lagunartearen kausaz, ni ikustera etortzeko. Zure bizitza osoan ezagutu ahal izango duzun baino gizon ospetsu gehiago ezagutzeko ohorea dut, enetxo. Emakume gutxirekin dut harremana; baina gutxi horiek maila handikoak dira. Beraz, puritano gazte maite horrek, ez duzu zertan ikaraturik. Ni ez naiz, mutil gazte bat hezteko vrai monde delakoan lekua galdu duten emakumeen lagunartea behar dela uste duten horietakoa. Ez dut inoiz jarrera hori hartu. Ni neure lekuan egon naiz, eta uste dut haiena baino askoz eskola hobea dela gurea. Izan ezazu konfiantza niregan, Clifford, eta egia dela frogatuko dizut,» jarraitu zuen baronesak, atseginez pentsatzen zuela ezen ahaide gaztea galbideratzeaz, behintzat, ezingo zutela salatu. «Beraz, inoiz lapurren artean erortzen bazara, ez esan nik bidali zaitudanik haiengana.»
Halako grazia egin zion Cliffordi baronesak esan nahi izan zuena ulertzeak —hizkera irudizkoa gorabehera— eta baronesak esan nahi izan zuena eta berak ulertu zuena bat izateak, ezen ezin izan baitzion irribarreari eutsi, ahaleginak egin bazituen ere. «Ez! Ez!» xuxurlatu zuen.
«Egin barre, egin barre lasai, dibertitzen bazaitut!» esan zuen baronesak. «Horretarako nago ni hemen!» Eta Cliffordi oso pertsona dibertigarria iruditzen zitzaion, bai, baronesa. «Baina ez ahaztu» esan zion baronesak hurrena, «datorren urtean hara joan behar duzula ni bisitatzera.»
Handik astebetera edo, zera esan zion baronesak, itzulingururik gabe, «Serioski ari al zara zure lehengusutxoari maitasuna adierazten?»
«Maitasuna serioski adierazten». Hitz horiek, Madame Münsterrek esanda, soinu ikaragarria eta kezkagarria zuten Clifforden belarrietarako. Cliffordek duda egin zuen erantzun baino lehen, berak ulertzen zuenera baino gehiagora bere burua lotzeko beldurrez. «Beno, hala balitz ere, ez nuke esango!» esan zion.
«Zergatik ez zenuke, bada, esango?» galdetu zion baronesak. «Gauza horiek jakin egin behar dira.»
«Ez zait axola jendeak jakitea edo ez jakitea,» erantzun zion Cliffordek. «Baina ez dut jendea niri begira ikusi nahi.»
«Zure mailako gazte batek jakin behar luke jendearen begiradak eramaten, horrek batere axolarik ez balio bezala jokatzen. Ez dut esaten konturatu behar ez duenik,» argitu zuen baronesak. «Ez, begiratzen diotela konturatzen dela eta gauza naturala iruditzen zaiola erakutsi behar du; baina horretara oso ohituta balego bezala agertu behar du. Eta zuk ez duzu hori egiten. Eta hori da egin behar duzuna. Eta ez esan niri maila handiko mutila ez zarenik,» gehitu zuen Eugeniak. «Ez esan niri horrelako tentelkeriarik.»
«Ez, ez, ez nauzu hori esaten harrapatuko!» esan zion Cliffordek.
«Bai, Alemaniara etorri behar duzu,» jarraitu zuen Madame Münsterrek. «Erakutsiko dizut nola jendeak, ahotan darabiltela ere, ez duen jakinaren gainean dagoenik inoiz nabarmentzen. Zu ere erabiliko zaituzte ahotan, noski, nirekin batera. Nire maitalea zarela esango dute. Nik erakutsiko dizut zein jaramon gutxi egin behar zaion horri; ikusiko duzu zein jaramon gutxi egiten diodan nik.»
Clifford begira zegokion, gorriturik eta barrez. «Niri asko axola izango dit!» adierazi zuen.
«Ez gehiegi, entzun? Ez litzateke gizalegezkoa. Baina pixka bat izateko baimena ematen dizut; batez ere, Acton andereñoarenganako maitasun-grinarik baduzu. Voyons, horri dagokionean, baduzu ala ez duzu? Oso erraza da esaten.»
«Ez dakit zergatik jakin nahi duzun,» esan zion Cliffordek.
«Zuk izan behar zenuke esateko gogoa. Ezkontza prestatzen ari denak lagunei esan ohi die.»
«Ez naiz ezer prestatzen ari,» esan zion Cliffordek.
«Ez duzu lehengusuarekin ezkontzeko asmorik?»
«Ondo deritzodana egitea espero dut!»
Baronesak eserlekuaren bizkarrean burua etzan eta begiak itxi zituen, nekatuta balego bezala. Begiak berriro zabaldu eta «Xarmagarria da zure lehengusua,» esan zuen.
«Hemengo neskarik politena da,» erantzun zion Cliffordek.
««Hemengoa» gutxi esatea da; xarmagarria litzateke beste edonon ere. Uste dut lakioan harrapatuta zauzkala.»
«Ez, ez nauka harrapatuta.»
«Hitz emanda zaudete? Gauza bera da, zuen adinean.»
Cliffordek ausardia pixka batez begiratu zion baronesari. «Ez al diozu inori esango?»
«Horren sakratua bada..., ez.»
«Bada..., ez, ez gaude!» esan zuen Cliffordek.
«Hori da, hortaz, sekretu handi hori..., ez zaudetela hitz emanda, e?» galdetu zion baronesak, barre labur bat eginez. «Poz ematen dit hori entzuteak. Gazteegia zara. Zure egoeran dagoen mutil gazte batek aukeratu eta konparatu egin behar du; lehenik mundua ikusi behar du. Ez izan zalantzarik,» gehitu zuen, «atzerrira joan eta egin behar didazun bisita hori egin aurretik ez zenuke gai horren gainean erabakirik hartu behar. Hori baino lehen gauza batzuk ikusarazi nahi nizkizuke.»
«Bada, nahikoa beldur diot bisita horri,» esan zion Cliffordek. «Berriro eskolan hastea bezalatsu izango dela iruditzen zait.»
Baronesa begira geratu zitzaion pixka batean. «Enetxo,» esan zion, «ez da gizon atseginik, emakume argi baten eskolan —bera baino emakume zaharxeago baten eskolan, ziur asko— noizbait izan ez denik. Eta esker onekoa izan behar da heziketa dohainik jasotzen denean. Dohainik ikasiko duzu nirekin.»
Hurrengo egunean Cliffordek esan zion Lizzieri ezen baronesak inoiz ikusi zuen neskarik xarmagarrientzat zeukala.
Lizziek buruari ezker-eskuin eragin zion. «Hori ez da egia!» esan zion.
«Baronesak esaten duen guztia,» galdetu zion Cliffordek, «kontrako aldera ulertu behar dela uste al duzu?»
«Baietz uste dut!» esan zion Lizziek.
Zera esateko zorian egon zen Clifford: baronesak, hortaz, Clifford Wentworth jaunaren eta Elizabeth Acton andereñoaren arteko ezkontza bultzatzeko irrikaz egon behar zuela. Azkenean, ordea, ez esatea erabaki zuen.
9. ATALA
Robert Actoni iruditu zitzaion ezen, Eugenia beraren etxean izan eta gero, elkarren arteko hurbiltasuna areagotu zuen zerbait gertatu zela. Zer, zaila zen esaten, baldin eta Eugeniak Adolf printzeari buruzko erabakia harturik zuela esan izana ez bazen; zeren, bestelakoan, Madame Münsterren bisitak ez baitzuen bien arteko harremanetan aldaketarik eragin. Acton maiz joaten zen Eugenia ikustera; baina lehen ere oso maiz joaten zen. Atsegin zuen Eugeniaren saloitxoan egotea; baina hori ere ez zen gauza berria. Aldaketa bat izan zen, nolanahi ere, eta zentzu honetan: lehen Actonek baronesa buruan askotan erabiltzen bazuen, orain burutik kendu gabe zerabilela. Baronesa hasiera-hasieratik izan zen pertsona liluragarria; lilura, ordea, intelektuala ere bazen orain. Acton orain baronesaren hitzak eta ekintzak neurtzen aritzen zen. Algebrako problema baten faktoreak bezain interesgarriak gertatzen zitzaizkion. Eta asko esatea da hori, oso matematika zalea baitzen Acton. Baronesaz maitemindurik ote zegoen galdetzen zion bere buruari, eta ez ahal zela egongo espero zuen; ez ahal zela egongo, ez hainbeste bere buruagatik, nola maitasun sentimenduagatik beragatik. Hura maitasuna bazen, zuena baino balio handiagoa eman zitzaion maitasunari. Eragin poetiko bat zen maitasuna, eta Actonek baronesarenganako zuen arima-egoerak oso sentimendu prosaikoaren ezaugarriak zituen: jakin-minarenak. Egia zen, erreflexiorako ohiturak Actoni erakutsia zion bezala, ezen jakin-mina, puntu bateraino bultzatuz gero, pasio erromantiko ere bihur zitekeela. Eta Actonek, pentsatzez, pentsatzen zuen emakume xarmagarri harengan urduri eta are melankoniatsu samar egoteko adina. Batzuetan harritu eta haserretu egiten zuen gar handiagoa ez sentitzeak. Ez zuen ezkondu gabe geratzeko inolako asmorik. Iritzi izan zion gazte-denboran —edo saiatu izan zen irizten— ez ezkontzea askoz «atseginagoa» zatekeela, eta uste ere izan zuen beraren ezkongai egoera gaztelu baten antzekoa zela. Gazteluak, edozein moduz, aspaldidanik berdinduak zituen gotorlekuak. Kendurik zituen Actonek kanoiak harresietatik. Lubanarroaren gainera beheraturik zuen zubi altxagarria. Madame Münster igaro zenean, zubiak dardara arin bat egin zuen; zergatik ez zubia berriro altxarazi, baronesa preso hartzeko? Begitantzen zitzaion ezen Eugenia nahiko eraman oneko gatibua izango zela —denbora baten buruan, andre bat eroso egon ahal izateko leku egokia zela konturatzen zenean, behintzat—. Baina zubia ez zen altxatu, eta Actonen bisitari distiratsua, etortzeko izan zen bezain libre zen joateko ere. Actonek jakin nahi zukeena, partez, zera zen: nola demontre ez zen hain gizon sentibera hain emakume xarmagarriaz maitemindu. Baldin, esan dudan bezala, Eugeniaren dohain ugariak algebrako problema baten faktoreak baziren, galdekizun horren erantzuna zatekeen behar-beharrezko kantitate ezezaguna. Eta kantitate ezezaguna bilatzeak arreta izugarria eskatzen zuen; oraingoz, behintzat, Actonen ahalmen guztiak hartzen zituen.
Abuztuaren erdi aldera kanpora joan beharrean gertatu zen Acton egun batzuetarako. Aspaldiko lagun batek, Txinan bazkide izan zuen batek, Newportera joateko eskatu zion, Newporten baitzegoen laguna, oso gaixorik. Lagunak hobera egin zuen, eta astebetera aske geratu zen Acton. «Aske» hitza erabili dut nahita, zeren eta atxikimendua bazion ere adiskide txinarrari, bisitaria ez baitzen oso borondatetsu joan. Antzerki-lan interesgarri baten erdian antzokitik atera balute bezala sentitu zen. Denbora horretan guztian agertokiko oihalak jasota zirauen, eta laugarren agerraldia —bosgarrenaz behar bezala jabetzeko hain funtsezkoa den laugarren agerraldia— ikusi gabe geratzen ari zen. Bestela esanda, Actonek baronesa zuen gogoan, eta baronesak, distantzia horretara ikusita, oso irudi dotorea ematen zuen. Actonek emakume polit asko ikusi zuen Newporten, eta haiek ere, egia esan, oso dotoreak ematen zuten beren soineko arin eder haiekin; baina oso hiztun onak zirela ere —eta elkarrizketa zen, beharbada, baronesaren alderdi indartsuena ere— ez zirudien Madame Münsterrek haiekin alderatzean ezer galtzen zuenik. Actonek nahiago zukeen baronesa ere Newportera joan balitz. Ez ote zitekeen udaleku ospetsura irtenaldi bat egiteko halako lagun-talde bat edo antolatu eta Eugenia ere haiekin batera joatera gonbidatu? Egia esan, Newporten hamabost egun Eugeniarekin bakarrik pasatzeak emango ziokeen Actoni pozik handiena. Plazer handia zatekeen Eugenia han jendartean ikustea, denei gaina hartzen ziela, Acton ziur baitzegoen hartuko ziela. Actonek bere burua pentsamentu horien mende ikusi zuenean, gora eta behera ibiltzeari ekin zion, eskuak sakelean, bekokia pixka bat zimurturik eta lurrera begira. Zer adierazten zuen —garbi baitzegoen zerbait adierazten zuela— Madame Münsterrekin «kanpora» joan eta beste guztiengandik urruntzeko gogo bizi hark? Ikuspen hark, itxura guztien arabera, ezkontza adierazten zuen sotilki, baronesa bere senar informal harengandik formalki askatzen zenerako. Zena zela, Actonek, bere zuhurtasunari jarraiki, uko egin zion beste edozein esanahi posibleren zentzua aurkitzeari, eta gertakizun hauen kontatzailea ez dago zehaztasun gehiago ematera beharturik.
Acton etxera itzuli zen lehenbailehen, eta, arratsean iritsi zenez, ahalik eta denbora gutxiena galduta bildu zen Wentworth jaunaren etxeko lagunartera. Wentworh jaunaren etxera heldu zenean, ordea, lorioak hutsik aurkitu zituen. Ateak eta leihoak zabalik zeuden, eta saloietako argiek barrua ere hutsik zegoela erakusten zuten. Etxean sartu zenean, Wentworth jauna topatu zuen gela haietako batean eserita, bakarrik, North American Review irakurtzen. Elkar agurtu eta lehengusuak bidaiari buruz egin zion galdeketa diskretuari erantzun eta gero, Actonek Wentworth jaunaren lagunen galde egin zuen.
«Hor dabiltza atsegin hartzen, beti bezala,» esan zion agureak. «Oraindik orain ikusi dut Charlotte, Brand jaunarekin lorioan eserita, ohi duten bezala, solas ederrean. Pentsatzen dut ahizparekin elkartzera joango zirela, hura jardinean baitzebilen lehengusu atzerritarrari ehungarren aldiz abegi onari dagozkionak egiten.»
«Felixengatik esango duzu?» esan zion Actonek. Eta Wentworth jaunaren baiezkoaren ondotik esan zuen, «Eta besteak?»
«Zure arreba gaur ez da etorri. Ikusiko zenuen etxean,» esan zion Wentworth jaunak.
«Bai. Galdetu diot etorri nahi zuen. Ezetz esan dit.»
«Bisita bat espero zuela uste dut,» esan zuen agureak, halako malezia solemne batez.
«Clifforden zain bazegoen, artean iritsi gabe zen.»
Wentworth jaunak, hori entzutean, North American Review itxi eta adierazi zion ezen Clifford bere lehengusua ikustera joatekoa zela ulertu zuela. Bere artean, berriz, pentsatzen zuen ezen Lizziek Clifforden berririk izan ez bazuen, Clifford arratserako Bostonera joanik izango zela; joera bitxia, udako gau baterako, gezurrezko aitzakiak emanda joan izateko, batez ere.
«Ez ahaztu bi lehengusu dituela,» esan zion Actonek, barrez. Eta gero, ardura zitzaion puntura etorririk, «Lizzie ez da etorri,» erantsi zuen, «baina, antza denez, baronesa ere ez.»
Wentworth jauna Actoni tinko begira geratu zen pixka batean, eta Felixen proposamen bitxi hura ekarri zuen gogora. Ez zekien ez ote zen hobe izango, azken finean, Clifford Bostonera joan izatea. «Gaur ez digu baronesak etortzeko ohorea egin,» esan zuen. «Hiru egun hauetan ez da etorri.»
«Ondoezik al da?» galdetu zuen Actonek.
«Ez. Egin diot bisita.»
«Zer gertatzen zaio, bada?»
«Bada,» esan zuen Wentworth jaunak, «gurekin aspertu dela ateratzen dut nik.»
Actonek eserita egoteko ahaleginak egiten zituen, baina urduri zegoen; ezin zuen Wentworth jaunarekin hizketan jardun. Hamar minuturen buruan, kapelua hartu eta joan egin beharko zuela esan zuen. Oso berandu zen; hamarrak puntuan.
Ahaide aurpegi-zurrunak begirada bat luzatu zion. «Etxera al zoaz?» galdetu zion.
Actonek, pixka batean zalantzan egon ondoren, baronesari ikustaldi bat egitera joatea pentsatu zuela erantzun zion.
«Tira, zuk, behintzat, egia esaten duzu,» esan zion Wentworth jaunak tristerik.
«Baita zuk ere, horretara ezkero!» esan zion Actonek, barrez. «Zergatik ez dut, bada, egia esango?»
Agureak North American aldizkaria berriro zabaldu eta lerro batzuk irakurri zituen. «Gure artean inoiz bertuterik izan badugu, ez genuke orain galdu behar,» esan zuen. Eta ez zen idatzitakorik aipatzen ari.
«Gure artean baronesa bat dugu orain,» esan zion Actonek. «Hori da galdu behar ez duguna!» Madame Münster berriz ikusteko gogo handiegia zuen Actonek Wentworth jauna zer esaten ari zen pentsatzen jartzeko. Hala ere, etxetik irten eta jardina eta Eugeniaren behin-behineko egoitzatik bereizten zuen bide-bitarte laburra igaro zituenean, gelditu egin zen pixka batean. Eugeniaren jardintxoan egon zen zutik. Haren saloiko beirate luzea zabalik zegoen, eta errezel zuriak ageri ziren, atzean argiontziaren distira ikusten uzten zutela, gaueko haize epeletan leunki firin-faran. Halako aztoramendu bat eragin zion Madame Münster berriro ikusi behar zuela pentsatzeak; bihotza ohi baino azkarrago taupaka zuela konturatu zen. Horrek bultzatu zuen gelditzera, harriturik eta erdi barrez. Baina, berehala, lorioa zeharkatu, beirate zabaldura hurbildu eta makilaz kax-kax jo zuen ate-burua. Baronesa ikusi zuen barruan, gelaren erdian zutik. Atera egin zuen baronesak, eta errezelei alde batera eragin zien. Gero, Actoni begira geratu zen pixka batean. Ez zuen irribarrerik; serio ematen zuen.
«Mais entrez donc!» esan zion Eugeniak azkenean. Beiratea igaro eta barrura sartu zen Acton. Baronesari zer gertatzen ote zitzaion pentsatzen egon zen une batean. Baina baronesak berehalaxe irribarre egin eta eskua luzatu zion. «Hobe da berandu, inoiz ez baino,» esan zion andreak. «Eskertzekoa da ordu honetan etortzea.»
«Oraintxe itzuli naiz bidaiatik,» esan zion Actonek.
«Oso eskertzekoa, bai, oso eskertzekoa,» esan zion berriro baronesak, non eseri begiratzen zuela.
«Lehenik etxe handira joan naiz,» jarraitu zuen Actonek. «Uste nuen han aurkituko zintudala.»
Eugenia ohiko aulkian eseri zen; baina atzera altxatu eta gelan batera eta bestera ibiltzeari ekin zion. Actonek utzirik zituen kapelua eta makila; baronesari begira zegoen, hura berriro ikusteak atsegin handia ematen ziola jabeturik. «Ez dakit esertzeko esan behar dizudan,» esan zion baronesak. «Beranduegi da bisitaldi bat hasteko.»
«Amaitzeko, berriz, goizegi,» adierazi zuen Actonek; «eta ez dugu hasieraz zertan arduraturik.»
Baronesak begirada bat luzatu zion, eta, handik pixka batera, berriro bere eserleku baxuan erortzen utzi zuen bere burua. Actonek, berriz, baronesaren ondoan hartu zuen leku. «Erdian gaude, hortaz?» galdetu zion Eugeniak. «Erdian al geunden zuk alde egin zenuenean? Ez, ez naiz beste etxean izan.»
«Ez atzo, ez herenegun, ezta?»
«Ez dakit zenbat egun diren izan ez naizela.»
«Joaten aspertu al zara?» esan zion Actonek.
Eugenia eserlekuaren atzealdean bermatu zen; tolesturik zituen besoak. «Oso salaketa gogorra da hori, baina ez dut neure burua defenditzeko kemenik.»
«Ez naiz zuri erasoka ari,» esan zion Actonek. «Espero nuen horrelako zerbait.»
«Oso adimen argia behar da horretarako. Espero dut bidaia atsegingarria izango zenuela.»
«Ezta batere,» aitortu zuen Actonek. «Askoz nahiago nukeen hemen zurekin geratu.»
«Orain bai eraso didazula,» esan zion baronesak. «Nire aldakortasuna zure leialtasunarekin alderatzen ari zara.»
«Aitortzen dut atsegin ditudan pertsonekin ez naizela inoiz aspertzen.»
«Zu ez zara, ordea, emakume atzerritar gaizto ezdeus bat, nerbio suminkorrak eta adimen sofistikatua dituena!»
«Zerbait gertatu zaizu zuri, ni kanpoan egon naizen bitartean,» esan zion Actonek, lekuz aldatzen zela.
«Zu kanpoan egon izana: hori da gertatu zaidana.»
«Zer esan nahi duzu, nire mina izan duzula?» galdetu zion Actonek.
«Hori esan nahi izan banu ere, ez luke mereziko zuk kontuan hartzerik. Oso gezurtia naiz, eta nire konplimenduek ez dute ezer balio.»
Acton isilik geratu zen une batean. «Behea jo duzu,» esan zion azkenean.
Madame Münster eserlekutik jaiki eta hara eta hona hasi zen.
«Pixka baterako bakarrik. Etorriko naiz atzera neure onera.»
«Hobe duzu estuegi ez hartzea. Aspertuta bazaude, ez duzu hala aitortzeko beldurrik izan behar..., nire aurrean behintzat.»
«Ez zenuke horrelakorik esan behar,» erantzun zion baronesak. «Adore eman behar zenidake.»
«Miresten dut zure pazientzia; adore ematea da hori.»
«Ez zenuke hori esan behar. Nire pazientzia aipatuta, traizio egiten diezu zuretarrei. Pazientziak sofrimendua esan nahi du; eta zer sofrimendu daukat nik?»
«Beno, goserik edo arbuiorik ez duzu sofritzen, jakina,» esan zion Actonek, barrez. «Baina, nolanahi ere, den-denok miresten dugu zure pazientzia.»
«Higuina da den-denok didazuena!» esan zuen bat-batean baronesak, gartsuki, Actoni bizkarra ematen ziola.
«Zaila jartzen didazu,» esan zuen Actonek, zutitzen zela, «zuri hitz gozorik esatea.» Arrats hartan zer harrigarri eta hunkigarri bat zuen Eugeniak: ohi ez bezalako samurtasun bat eta emozio ito baten aztarna. Bat-batean, baronesak jokabide bikaina erakutsi zuela eta hori aintzat hartzekoa zela pentsatzen hasi zen Acton. Irain krudel baten zama bizkarrean zuela etorri zen baronesa munduko bazter isil hartara, eta, dotore eta apalki, esker ona erakutsi zion han aurkitu zuen lasaitasunari. Bidearen beste aldeko lagunarte murritzera bildu zen; hango elkarrizketa arrunt probintzianoetan parte hartu zuen; hango plazer urri eta gatzgabeak partekatu zituen. Bere buruari eginkizun bat ezarri zion, eta hura zehatz-mehatz bete zuen. Ingalaterra Berriko bizimoduaren baldintza zorrotzetara egokitu zen, eta atsegin balitu bezala betetzeko tentua eta barrena izan zuen. Inoiz sentitu ez zuen bezalako behar larri bat sentitu zuen Actonek, Eugeniari miresten zuela eta oso maila handiko emakumetzat zeukala esateko. Ordu arte, haren guardian ibili zen beti; kontuz, begiratuki eta irudikor jokatu zuen. Orain, ordea, odolean sentitzen zuen halako zalaparta arin batek iradokitzen zion ezen emakume xarmagarri harenganako konfiantza-maila handiagoak izango zuela bere saria. «Ez dizugu higuinik,» jarraitu zuen Actonek. «Ez dakit zer esan nahi duzun. Edozein moduz, nik neuregatik diot; besteenik ez dakit. Ziurrenera zuk izango diezu higuina, eramanarazten dizuten bizimodu triste honegatik. Egia esan, alde batera poztu egingo nintzateke hori esaten entzungo bazintut.»
Eugenia gelaren beste aldeko atera begira zegoen; astiro-astiro Robert Actonengana itzuli zituen begiak. «Zer arrazoik mugitzen du,» galdetu zion, «zu bezalako gizon bat —gizon prestu bat, galant homme bat— horrelako arrunkeria bat esatera?»
«Arrunkeria handia al da?» galdetu zion Actonek tolesgabeki. «Hala izango da, bai, eta eskerrik asko esateagatik. Ez dut esan hitzez hitzezko zentzuan, noski.»
Baronesak Actoni begira jarraitzen zuen. «Zer zentzutan esan duzu, bada?» galdetu zion.
Zaila zen galderari erantzuten, eta Acton, bere burua barregarri samar ikusirik, leihoraino joan eta kanpora begira jarri zen. Han egon zen tartetxo batean, pentsatzen, eta gero atzera jiratu zen. «Zera, Alemaniara bidali behar zenuen dokumentu hori,» esan zuen, «zure uko hori, bidali al duzu?»
Madame Münsterren begiak zabal-zabal egin ziren: baronesak oso serio ematen zuen. «Bai erantzun berezia, nire galderari eman diozuna!»
«Ez da erantzun bat,» esan zion Actonek. «Askotan izan dut galdetzeko gogoa. Uste nuen agian zerorrek esango zenidala. Orain hori galdetzeak zakarkeria dirudi, baina zakarkeria litzateke noiznahi galdetuta ere.»
Baronesa isilik geratu zen pixka batean; gero, «Uste dut nahikoa eta gehiegi ere esan dizudala!» esan zion.
Adierazpen horrek halako esanahi berezi bat zuela iruditu zitzaion Actoni; konturatzen zen, izan ere, eskaintzen zion baino gehiago eskatzen ziola baronesari. Leihora itzuli eta lorioko saretaren artetik diz-diz zegoen izar bati begira egon zen pixka batean. Nolanahi ere, zer eskainirik ez zitzaion falta; beharbada, ez zituen behar bezain argi egin izango eskaintzak. «Zuk zerbait eskatzea nahi nuke,» esan zion orduan. «Ez al nezake zuregatik zerbait egin? Bizimodu aspergarri hau eraman ezin baduzu, utz iezadazu eta nik dibertituko zaitut!»
Baronesa berriro eserlekuan murgildurik zen, eta abaniko bat zuen, bi eskuez heldurik, ahoaren parean. Abanikoaren gainetik tinko begiratzen zion Actoni. «Oso bitxia zaude gaur,» esan zion barrez.
«Prest nago edozertarako,» erantzun zion Actonek, aurrean zutik jarririk. «Ez al zenuke bidaiatu eta lurraldea pixka bat ikusi nahi? Ez al duzu Niagarara joan nahi? Ikusi behar zenuke Niagara.»
«Zurekin ala?»
«Oso pozik eramango zintuzket.»
«Biok bakarrik?»
Actonek irribarrez begiratu zion, baina, aldi berean, serio. «Bada, bai; bakarrik joan gaitezke,» esan zion.
«Zarena ez bazina,» erantzun zion baronesak, «iraintzat hartuko nuke.»
«Zer esan nahi duzu naizena ez banintz horrekin?»
«Bizitza osoan tratatu ditudan jaun horietako bat bazina, esan nahi dut: bostondar xelebre bat ez bazina, alegia.»
«Tratatu dituzun jaun horiek haiengandik iraina espero daitekeela erakutsi badizute,» esan zion Actonek, «pozten naiz naizena izateaz. Askoz hobe zenuke Niagarara etortzea.»
««Dibertitu» nahi banauzu,» esan zion baronesak, «ez duzu gastu handiagorik zertan eginik. Zinez ongi dibertitzen nauzu bestela ere.»
Acton baronesaren aurrean eseri zen. Baronesak abanikoa aurpegiaren parean zuela jarraitzen zuen, abanikoaren gainetik begiak bakarrik ageri zituela. Isilune bat izan zen, eta, handik pixka batera, Actonek, lehengo galderara itzuli eta esan zuen, «Bidali al duzu dokumentu hori Alemaniara?»
Beste isilune bat izan zen berriro. Madame Münsterren begi adierazkorrek, ordea, isiltasuna ia eten egiten zutela ematen zuen. «Esango dizut..., Niagaran!» esan zion andreak.
Hori esaten bukatzerako, gelaren beste muturreko atea zabaldu zen: minutu batzuk lehenago Eugenia begira egon zitzaion atea. Clifford Wentworth azaldu zen, lotsagorriturik eta eroso ez balego bezala. Baronesa altxatu egin zen bizkor, eta Actonek, astiroago, gauza bera egin zuen. Cliffordek ez zuen Acton agurtzekorik ere egin; Eugeniari begiratzen zion.
«A! Hemen al zeunden?» esan zion Actonek.
«Felixen estudioan zegoen,» esan zuen Madame Münsterrek. «Haren zirriborroak ikusi nahi omen zituen.»
Cliffordek Robert Actoni begiratu zion, baina ez zion ezer esan; kapeluaz bere buruari haize ematea baizik ez zuen egin. «Une txarra aukeratu duzu,» esan zion Actonek; «ez zenuen argi askorik izango.»
«Batere ez!» esan zuen Cliffordek, barrez.
«Kandela itzali al zaizu?» galdetu zion Eugeniak. «Etorri egin behar zenuen, piztera.»
Clifford Eugeniari begira geratu zen une batez. «Horixe egin dut: etorri. Baina kandela han utzita!»
Eugenia beste aldera jiratu zen. «Hori da ergela zarena, umea! Hobe izango duzu etxera joatea.»
«Beno,» esan zuen Cliffordek, «gabon!»
«Ez al diozu hitzik esan behar bidaia arriskutsu batetik onik itzuli den gizonari?» galdetu zion Actonek.
«Zer moduz?» esan zion Cliffordek. «Uste nuen..., uste nuen oraindik....» eta isildu egin zen, begiak berriro baronesarengana itzultzen zituela.
«Oraindik Newporten egongo nintzela uste zenuen, ezta? Han nengoen, bai..., goizean.»
«Gabon, mutiko azkar hori!» esan zion Madame Münsterrek sorbaldaren gainetik.
Clifford baronesari begira-begira geratu zen, baina ez mutiko azkar baten gisa; eta, gero, bere purrustadatxo isekazko haietako bat egin eta alde egin zuen.
«Zer gertatzen zaio horri?» galdetu zuen Actonek, Clifford joan zenean. «Nahiko nahasturik zegoela ematen zuen.»
Eugeniak leihotik kanpora begiratu zuen, eta une batean entzuten geratu zen. «Zer...! Zer...!» erantzun zion. «Hemen, ordea, ez duzue, horrelako gauzarik aipatzen.»
«Ttantta bat edaten aritu dela esan nahi baduzu, esan lasai.»
«Utzi dio edateari. Sendatu dut. Eta horren trukean nitaz maitemindu da.»
Orain Actoni zegokion begira geratzea. Arreba etorri zitzaion bat-batean gogora; baina ez zuen aipatu. Barrez hasi zen. «Ez nau harritzen Clifford maitasun-grinak hartu izateak! Zerak harritzen nau: zure lagunartea utzi eta zure nebaren pintzeletara joateak.»
Eugeniak ez zuen pixka batean ezer esan. «Ez da estudioan egon. Hori nik asmatu dut..., bat-batean.»
«Asmatu? Zergatik?»
«Erromantikoa dela uste du. Gauerdian ni ikustera etortzeko ohitura hartu du, baina sagastitik etorri eta Felixen margo-gelatik sartzen da beti, ate bat alde hartara baitu margo-gelak. Dibertitu egiten bide du horrek,» gehitu zuen Eugeniak, irribarretxo bat eginez.
Aitortu zuen baino harrituago zegoen Acton. Izan ere, Clifforden beste alderdi bat zen hura, Clifforden araugabekeriak osagai erromantikorik gabeak izan baitziren ordu arte. Berriro barre egiten ahalegindu zen, baina serioegi zegoen, eta, zalantza-une baten ondoren, seriotasunak hitz egin zuen. «Espero dut ez diozula aurrera eragingo,» esan zion baronesari. «Ez luke desleial jokatu behar Lizzie gaixoarekin.»
«Zure arrebarekin?»
«Badakizu elkarren oso kutunak direla,» esan zion Actonek.
«Hara!» esan zuen Eugeniak, barrez, «Lizziek badu, hortaz....»
«Ez dakit,» eten zion Actonek «zer duen Lizziek. Baina Clifford Lizzieren aurrean atsegingarri agertzen saiatu dela iruditu izan zait beti.»
«A! Par exemple!» jarraitu zuen baronesak. «Munstro txiki hori! Hurrengoan sentibera jartzen denean, lotsatu egin behar lukeela esango diot.»
Acton isilik geratu zen une batean. «Hobe izango da ezer ez esatea.»
«Dagoeneko esan diot hainbeste, handizka,» esan zuen baronesak. «Baina lurralde honetan, zera, gazteen arteko harremanak hain dira harrigarriak, ezen ez baitago asmatzerik. Ez daude hitz emanda, baina hitz emanda daudela esango zenukete denok. Har ditzagun, esate baterako, Charlotte Wentworth eta elizgizon gazte hori. Ni Charlotteren aita banintz, lehenbailehen Charlotterekin ezkontzeko esango nioke Brand jaunari; baina horretarako presarik ez bide du inork ikusten. Eta beste aldetik, berriz, hara non jakiten duzun hogei urteko mutil bat eta oraindik gobernantarekin dagoen neskatila bat —zure arrebak ez duela gobernantarik? Bada, amatxoren ondotik inoiz aldendu ez den neskatila bat, hortaz—, beren adinari dagozkion ume-jolasetan bestetan inork ikusi ez duen bikote gazte bat, labur esanda, senar-emazte egiteko zorian daudela.» Baronesaren hitzen etorriak halako gar gehiegizko bat zuen, Clifford agertu aurretik andreak erakusten zuen aldarte bihotz-hil xarmagarriari kontrajarria. Actoni iruditu zitzaion ezen amorru izpi bat zuela begietan, ironia puntu bat (Lizzie amarengandik inoiz aldendu ez zela esan zuenean bezala) ahotsean. Madame Münster amorruz bazegoen, Robert Acton, berriz, halako harridura batek zuen harturik. Baronesa gelan atzera eta aurrera ibiltzen hasi zen berriro, Acton, isilik, begira zuela. Halako batean, baronesak erlojua atera zuen, eta, erlojuari begiratu eta goizeko hirurak zirela eta joan egin beharko zuela adierazi zion Actoni.
«Ordubeterik ere ez dut egin,» esan zion Actonek, «eta etxe handikoak erretiratu gabe dira oraindik. Ikusten dira argiak. Zure neba ere ez da itzuli.»
«A! Etxe handikoak,» esan zuen Eugeniak, «beldurgarriak dira! Ez dakit zer egiten egoten diren hor. Ni emakume baketsu bat naiz, beti-batekoa; arau zorrotzak ditut, eta bete egiten ditut. Eta arau horietako bat ordu txikietan bisitaririk ez hartzea da —are gutxiago zu bezalako gizon buruargiak badira—. Beraz, gabon!»
Gogor zegoen baronesa, zinez; eta Actonek gabon esan eta alde egin bazuen ere, artean harridura oso galdu gabe alde egin zuen.
Hurrengo egunean, Clifford Lizzie ikustera joan zen, eta Actoni, zeinak, etxean zegoela, jardina igarotzen ikusi baitzuen, ez zitzaion gertakizuna oharkabean pasatu. Madame Müsterrek Clifforden sentimenduen hozteari buruz esandakoa egiari egokitzen ote zitzaion jakin nahi zuen. Baina beraren trebetasuna eginkizun horrek eskatzen zuen mailara iristen ez zela ikusirik, mutil gaztearen xalotasunari laguntza eskatzea erabaki zuen azkenean. Clifford atzera bazihoala ikusi zuen arte itxaron zuen, eta, orduan, irten eta atzetik harrapatu zuen.
«Galdera bat egin nahi nizuke eta biziki eskertuko nizuke erantzungo bazenit,» esan zion Actonek. «Zer egiten zenuen bart Madame Münsterrenean?»
Clifford barre egiten eta gorritzen hasi zen, baina ez, ordea, sekretu erromantiko bat lukeen mutil gazte baten gisa. «Zer esan zizun berak?» galdetu zion Actoni.
«Horixe da, hain zuzen, esan nahi ez dudana.»
«Bada, nik ere hark esandakoa bera esan nahi nuke,» esan zion Cliffordek; «eta zer esan zuen ez badakit, ezin izango dut agian.»
Jardineko bidean zeuden gelditurik; Actonek tinko begiratzen zion ahaide gazte aurpegi-guriari. «Esan zidan ezin duela asmatu zer gertatzen zaizun; antza denez, oso begitan harturik omen daukazu.»
Cliffordek begiak zabal-zabal egin zituen, pixka bat ikaraturik bezala. «Tira, tira,» egin zuen purrustada, «ez duzu benetan esango!»
«Eta noiz edo behin —gizalege hutsez— beraren etxera joaten bazara, bera bakarrik utzi eta Felixen estudioan pasatzen duzula denbora, Felixen marrazkiak ikusteko aitzakiaz.»
«Tira, tira!» egin zuen berriro purrustada Cliffordek.
«Esan al dut nik inoiz gezurrik?»
«Bai, pila bat!» esan zion Cliffordek, elkarrizketak sarkasmoaren indarra erabiltzeko aukera ematen ziola ikusirik. «Zera,» erantsi zuen, «aita zinela pentsatu nuen.»
«Ba al zenekien norbait zegoela?»
«Etortzen entzun zintugun.»
Acton pentsatzen egon zen. «Baronesarekin zeunden, hortaz?»
«Saloian nengoen. Oinotsak entzun genituen kanpoan, eta aita izango zela pentsatu nuen.»
«Eta hori pentsaturik,» galdetu zion Actonek, «ihes egin zenuen?»
«Madame Münsterrek irteteko esan zidan..., estudiora joateko.»
Acton are pentsatiago geratu zen; aulki bat eskura izan balu, eseri egingo zen. «Zer arrazoi zukeen, bada, baronesak, zuk aitarekin topo egitea nahi ez izateko?»
«Zera,» esan zion Cliffordek, «aitak ez du gogoko ni hara joatea.»
Actonek zeharretara begiratu zion lagunari, eta baztertu egin zuen adierazpen haren gainean iruzkinik egitea. «Hori esan al dio baronesari?» galdetu zion.
«Ez ahal zion esango!» esan zuen Cliffordek. «Niri ere —hitz horiekin guztiekin— ez dit esan. Baina kezkatzen duela badakit; eta utzi egin nahi diot aita kezkatan edukitzeari. Baronesak ere badaki, eta hark ere utz diezaiodala nahi du.»
«Bera ikustera joateari uztea?»
«Hori ez dakit; baina aita kezkatzeari uztea, behintzat, bai. Eugeniak dena daki,» erantsi zuen Cliffordek, bera ere zerbaiten jakitun balego bezala.
«Hara!» esan zuen Actonen galde nahiz, «Eugeniak dena daki, beraz?»
«Bazekien zetorrena aita ez zela.»
«Zergatik joan zinen, hortaz?»
Berriro gorritu eta barre egin zuen Cliffordek. «Bada, ni ez nengoelako hain ziur. Eta gainera, Eugeniak joateko esan zidan.»
«Pentsatzen al zuen ni nintzela?» galdetu zion Actonek.
«Ez zuen ezer esan.»
Berriz ere gogoetan murgildu zen Acton. «Baina ez zenuen alde egin,» esan zion hurrena; «itzuli egin zinen.»
«Ezin izan nintzen estudiotik irten,» adierazi zion Cliffordek. «Atea itxita zegoen, eta Felixek, berriz, ohol batzuk iltzaturik zituen leiho madarikatu haien beheko aldean, argia goitik sar zedin. Leihoetatik ere ezin. Han egon nintzen zain puska batean, eta gero, berriz, lotsagarri sentitu nintzen. Ez nuen neure aitarengandik ezkutuka ibili nahi. Ezin nuen gehiago. Irten egin nintzen, eta zu zinela ikusi nuenean, nahastu egin nintzen pixka bat. Baina Eugenia ederki irten zen, ez?» gehitu zuen Cliffordek, lotsagarri sentitzeak oharmena zeharo lausotu ez dion umorista gazte baten tonuan.
«Zoragarri!» esan zuen Actonek. «Batez ere,» jarraitu zuen, «oso zentzugabe jokatu zenuela eta nahiko haserre egongo zela kontuan izanik.»
«Tira!» esan zuen Cliffordek, puntarengo jokabidea ez izanagatik inpresioak oso doi jaso dituela sentitzen duen mutil gazte baten axolagabekeriaz, «Eugeniari ez dio ezerk axola!»
Acton zer erantzun ez zekiela geratu zen pixka batean. «Eskerrik asko kontatu didazunagatik,» esan zion azkenean. Eta, gero, Clifforden sorbaldan eskua jarri eta gehitu zuen, «Esaidazu beste gauza bat: ez zara, bada, menturaz, baronesaz pittin bat maitemindurik egongo?»
«Ez, jauna!» esan zuen Cliffordek, Actonen eskua gainetik kentzeko bezalako keinu bat egiten zuela.
10. ATALA
Robert Acton Newportetik itzuli ondorengo lehen igandeak aldaketa ekarri zuen luzaroan bikainetik ibili zen eguraldian. Euria hasi eta eguna hoztu eta goibeldu egin zuen. Eskalapoiak jantzi eta elizara joan ziren Wentworth jauna eta alabak, eta elizara joan zen Felix Young ere, eskalapoirik gabe baina, euritako batekin Gertrude babesten zuela. Beldur izatekoa da ez ote zen pribilejio horixe, igande-gordetze guztian, Felixek gehien balioesten zuena. Baronesa etxean geratu zen; ez zegoen umore onean ez deboziozko aldartean. Nolanahi ere, baronesa ez zen izan, Estatu Batuetan egon zen denboran, jainkozko betekizunetara huts egin gabe joaten diren horietakoa; eta hasieran aipatu dudan igande goiz jakin horretan, bere saloitxoko leihoan zegoen zutik, lorioari itsatsirik zegoen arrosa-landarearen adar luze bati begira, zeinaren atal bat askaturik baitzebilen hara eta hona zabuka, astinka eta keinuka, zeru ilun lanbrotsuaren kontra. Noizbehinka, haize-bolada batek jotzean, arrosa-adarrak ur-tanta zarrastada bat zabaltzen zuen leihoko kristaletara; halako giza keinu bat egiten zuela ematen zuen: mehatxu eta zemai egiten zuela. Oso hotz zegoen gelan; bizkar-oihal bat jantzi eta hara eta hona ibiltzen hasi zen Madame Münster. Gero, su pixka bat egitea erabaki zuen; deitu zion emakume beltz zaharrari, zeinaren ebano leunduaren eta turbante gorriaren arteko kontrastea atsegingarri izan baitzitzaion hasieran, eta gar pindartsu bat egiteko behar zirenak antolatu zituen. Emakume zaharrak Azarina zuen izena. Azarinak hizkera landugabe gatzdun bat izango zuela uste izan zuen lehenengotik baronesak, eta, dibertitzeagatik, hitz egitera animatzen zuen emakumea. Azarina lehorra eta lepo-tentea zen, ordea, eta haren hizkera, afrikarra ez beste guztia; lagunartean ezagutu zituen andre zahar aspergarriak ekartzen zizkion gogora Eugeniari. Sua egiten, ordea, bazekien; eta, hala, zerbitzariak enborrak egokitu zituenean, Eugeniak, asper-asper eginda baitzegoen, haien aurrean eserita aurkitu zuen ordu laurden bateko entretenimendua, nola goritzen ziren eta zirt-zart egiten zuten begira. Pentsatzen zuen bazitekeela Robert Acton bisitan etortzea, arrats zorigaiztoko hartaz geroztik ez baitzuen ikusi. Baina pasatu zen goiza eta Robert Acton ez zen etorri. Behin baino gehiagotan entzun uste izan zituen haren oinotsak lorioan, baina erauntsiak astintzen zuen leihatila batek egiten zituenak besterik ez ziren. Baronesak, orrialde hauetan gaingiroki zirriborratu nahi izan den ibilbideari ekin zionetik, suminaldi asko izan zuen. Baina haren gaurko suminaldiak bizitasun apartekoa zuen: bere buruaz bazkatzen zela ematen zuen. Zerbait egin zezala eskatzen zion, baina ez zion inolako ekintza-bide baliozkorik iradokitzen. Baldin orduantxe, une hartan bertan, ezer egiteko gauza izan balitz, bapore europar batera igo eta atzean utziko zukeen, halako poz-oldar batek harturik, porrot mingarri hura: ahaide amerikarrei egin zien ikustaldia. Ez dago garbi zergatik deitu zion baronesak porrota egite hari, erakunde amerikarrek onartzen zuten begiramen handienaz tratatu zutela kontuan izanik. Baronesaren suminaren sorburua, sakon-sakonean, baronesak beti izan zuen baina bat-batean biziagotu zitzaion sentipen batean zegoen, zeinak esaten baitzion ezen kontinente handi zehazgabe hartako lur soziala ez zela egokia berak arnastu nahi zukeen perfumeko landareak hazteko, zeren eta, bere inguru guztian eduki nahi izaten zituenez, espezie horietako aldaxkak, nolabait esan, sakelean zituela ibiltzen baitzen. Halako aginpide bat erabiltzeak eta halako inpresio bat sortzeak ematen zion baronesari zorionik handiena; eta orain desengainua sentitzen zuen, igerilari nekatu batek, lehorreratzean, ur-ertzera hurbildu eta, hondartza garbi irme bat espero zuen lekuan, harkaitzezko horma zut leun bat aurkitzean sentituko lukeena bezalakoa. Baronesaren aginpideak esku-ments zirudien Amerikako giroan: gaindiezina zen harkaitzezko horma leuna. «Baina je n'en suis pas là», esan zuen bere artean, «ez nago, Robert Acton jaunak bisita baten ohorea egin ez didala eta, urduri jartzeko!» Baina, hala ere, minduta zegoen, Acton etorri ez zelako; eta minduta egoteak ematen zion min.
Neba, behintzat, etxeratu zen, sarreran oinak astindu eta beroki bustia zaplaturik. Berehalaxe sartu zen saloitxoan, masailak gorri eta bibotean dozen erdi bat euri-tanta diz-diz zituela. «Hara! Sua egin duzu!» esan zion.
«Les beaux jours sont passés,» erantzun zion baronesak.
«Ezta inola ere! Ezta inola ere! Hasi baino ez dira egin,» adierazi zion Felixek, suaren aurrean jarririk. Suari bizkarra eman, eskuak atzera eraman, hankak zabaldu eta leihotik kanpora begiratu zuen Felixek, igande busti bateko tinduetan ere arrosa-kolorea atzematen zuela ezagun zuela aurpegian.
Aulkitik begira egon zitzaion arreba; eta nebaren aurpegian ikusi zuenak ez zion berak orain zuen aldarteari begiramenik erakusten. Baronesa ez zen edozergatik harritzen, baina nebaren jarrerak maiz uzten zuen pentsakor. Maiz diot, eta ez beti, zeren eta denboraldi luzeak pasatzen baitzituen baronesak arreta beste arazo batzuetan jarririk. Batzuetan pentsatzen zuen ezen nebaren izaera ona, haren alaitasun betierekoa, itxurakeria zela: pose bat; ez zen, ordea, ondoegi ohartu zein antzezle-paper ona egiten ari zen Felix uda honetan. Ez zioten elkarri azalpenik eman; baronesak ez zuen premiarik ikusi. Uste izatekoa zen Felixek bere jeinu onura-nahirik gabekoaren esanetara jokatuko zuela, eta baronesak ez zuen uste berak eman ziezaiokeen aholkurik ulertuko zuenik. Horrez gainera, halako erosotasun bat ere ematen zuen Felixek: inoren gauzetan sartuko ez zen ziurtasuna. Oso mutil begiratua zen Felix gogo-garbi hura; xede guztietarako, neba zuen, eta hori, edozein aldetatik begiratzen zitzaiola ere, egokitasun handitzat zeukan Madame Münsterrek. Egia da Felix begiratua zela; ez zen arrebarekin azalpenetan ibili zalea; horixe zen munduan higuina zion gauza bakanetako bat. Orain, ordea, Felixek ez zuen gauza higuingarririk buruan.
«Neba maitea,» esan zion Eugeniak azkenean, «utz iezaiozu euriari les yeux doux ipintzeari.»
«Atsegin handiz. Zuri ipiniko dizkizut!» erantzun zion Felixek.
«Zenbat denbora,» galdetu zion Eugeniak handik pixka batera, «egoteko asmoa duzu, oraindik, toki zoragarri honetan?»
Felixek tinko begiratu zion. «Alde egin nahi al duzu... dagoeneko?»
««Dagoeneko», bai hitz ederra! Ni ez naiz zu bezain zoriontsu.»
Felixek aulki batean erortzen utzi zuen bere burua, eta suari begiratu zion. «Ni zoriontsu naiz, bai, egia esan,» esan zuen, bere tonu garbi alaian.
«Eta bizitza osoa Gertrude Wentworth gorteatzen pasatzeko asmoa al duzu?»
«Bai!» esan zuen Felixek, arrebari zeharretara irribarre egiten ziola.
Baronesak begirada itzuli zion, askoz serioago; eta, gero, «Gogoko duzu Gertrude?» galdetu zion.
«Zuk ez?» jakin nahi izan zuen Felixek.
Baronesak ez zuen tarte batean ezer esan. «Ea musika gogoko zuen galdetu zioten jaunaren hitzekin erantzungo dizut: «Je ne la crains pas!»»
«Gertrudek oso miresten zaitu,» esan zuen Felixek.
«Horrek ez dit axola. Emakumeek ez nindukete miretsi behar.»
«Zer egin behar zintuzkete, bada? Gaitzetsi?»
Madame Münsterrek isilaldi bat egin zuen berriro erantzun baino lehen. «Gorrotatu egin behar nindukete! Gorrotatzen ez nautela ikusteak ematen du hemen galtzen aritu naizen denboraren neurria.»
«Ez du denborarik galtzen zoriontsu denak!» esan zion Felixek, tonu esaeratsu, biribil, amorragarri samarra ere gerta zitekeen batean.
«Eta andereño gazte dirudun baten maitasuna lortu duenak!» jarraitu zuen arrebak, barre maleziatsuago bat eginez.
Felix oso tolesgabe eta serioski hasi zen azalpenak ematen. «Gertruderen maitasuna lortu dut, baina haren ondasuna lortuko dudan ziurtasunik ez dut. Baliteke lortzea, edo baliteke ez lortzea.»
«Beno, baliteke, behintzat! Hori da garrantzizkoena.»
«Auzi hori Gertruderen aitaren esku dago. Hark ez du begi onez ikusten gu elkartzea. Badakizu Brand jaunarekin ezkondu nahi duela.»
«Nik ez dakit ezer horretaz!» esan zion baronesak. «Bota iezaiozu egur bat suari, mesedez.» Eskatu zitzaiona egin eta garra nola zuzpertzen zen begira geratu zen Felix. Hurrena, arrebak beste hau gaineratu zuen, «Eta mademoiselle bahitu eta alde egitea pentsatzen al duzu?»
«Ezta inola ere. Ez dut Wentworth jaunak gaitzesiko lukeen ezer egin nahi. Ondoegi portatu da gurekin.»
«Baina aukera bat egin beharko duzu: zure gogoa egin ala haren gogoa egin.»
«Denen gogoa egin nahi dut nik!» esan zion Felixek alaikiro. «Kontzientzia ona daukat. Hasiera-hasieratik erabaki nuen ez nengoela Gertruderi maitasuna adierazteko egokieran.»
«Hortaz, gauzak errazteko, Gertrudek adieraziko zizun?»
Bat-batean serio jarririk begitatu zion Felixek arrebari. «Gertruderi beldurrik ez diozula diozu,» esan zion. «Baina ez dakit ez ote zeniokeen... pixka bat izan behar. Oso neska argia da Gertrude.»
«Konturatzen hasita nago!» esan zion baronesak. Neba, erantzunik eman gabe, aulkiaren bizkarrean bermatu zen, eta isilune luze bat izan zen.
Azkenean, doinua aldatu eta Madame Münsterrek beste galdera bat egin zion, «Dena dela, ezkontzeko itxaropena al duzue?»
«Desengainu handia izango nuke hala ez balitz.»
«Desengainu bat edo beste ez litzaizuke gaizki etorriko!» adierazi zion baronesak. «Eta gero amerikar bihurtu behar al duzu?»
«Dagoeneko oso amerikar ona naizela uste dut. Baina Europara joango gara. Mundua ikusteko irrikitan dago Gertrude.»
«A! Ni hona etorri nintzenean bezala!» esan zuen baronesak algaratxo bat eginez.
«Ez, zu bezala ez,» esan zuen Felixek, halako seriotasun samur batez arrebari begira jarririk. Felix begira zegokiola, aulkitik altxatu zen Eugenia, eta Felix ere zutitu egin zen. «Gertrude ez da zu bezalakoa,» jarraitu zuen Felixek; «baina, bere erara, ia zu bezain argia bada.» Eten bat egin zuen. Sentimendu atsegin bat zuen ariman, eta atsegin hura adierazteko gogo bizia. Felixen ikuspegi izpiritualari, ilargia parte bat baizik argiturik ez duenean bezala agertzen zitzaion beti arreba. Azalera distiratsu hartako itzalak handitu eta txikitu egiten zirela iruditzen zitzaion Felixi; baina neurri batekoak zein bestekoak zirela ere itzalak, Felixek ilargi-argia hartzen zuen beti kontuan. Baronesari begiratu zion, eta gero musu eman zion. «Oso maitemindurik nago Gertrudez,» esan zion. Jiratu eta gelan paseatzen hasi zen Eugenia, eta Felixek hizketan jarraitu zuen, «Oso interesgarria da Gertrude, eta ematen duenaren aldean oso bestelakoa. Ez du aukerarik izan. Baina oso argia da. Europara joango gara, eta ondo pasatuko dugu.»
Baronesa leihora hurbildurik zen, eta han zegoen, kanpora begira. Inoiz baino tristeagoa zegoen eguraldia; euria ari zuen atergabe. «Bai, ondo pasatu nahi baduzue,» esan zuen andreak azkenean, «askoz hobe izango duzue Europara joatea!» Eta jiratu eta nebari begiratu zion. Aulki bat zuen ondoan; haren bizkarrean jarri zituen eskuak. «Ez al duzu uste nahikoa egin dudala,» galdetu zion, «zurekin honaino etortzea, zu egoki ezkonduta ikusteagatik bakarrik, egoki ezkontzen bazara, behintzat?»
«Horixe ezkonduko naizela egoki,» esan zion Felixek, ezinegon alai batez.
Baronesak algaratxo bat egin zuen. «Zeure buruan beste ezertan ez duzu pentsatzen, eta ez diozu nire galderari erantzun. Zu zeure Gertrude argiarekin ondo pasatzen zabiltzan bitartean, zer egin behar dut nik?»
«Vous serez de la partie!» esan zion Felixek.
«Eskerrik asko. Alferrik galduko nuke.» Baronesak behera begiratu zuen une batez. «Dena dela, ni hemen uzteko asmoa al duzu?» galdetu zion.
Felixek irribarre egin zion. «Arreba maitea, zuri dagokizunean nik ez dut asmorik izaten. Zuk agindutakoa egiten dut.»
«Konbentziturik nago,» esan zuen Eugeniak astiro, «ez dela munduan zu baino pertsona bihozgabeagorik. Ez al duzu ikusten kezkaturik nagoela?»
«Ikusi dut ez zeundela alai, eta albiste onak eman dizkizut.»
«Bada, emango dizkizut albisteak nik ere,» esan zion baronesak. «Zeure kabuz ez zenuke-eta ziurrenera asmatuko. Robert Actonek nirekin ezkondu nahi du.»
«Ez, ez naiz konturatu. Baina oso ondo ulertzen dut. Eta horrek zergatik tristatzen zaitu?»
«Erabaki ezin dudalako.»
«Onar ezazu! Onar ezazu!» esan zion Felixek alaikiro. «Ez da gizon hoberik munduan!»
«Oso maitemindurik dago nitaz,» esan zion baronesak.
«Eta ondasun handiak ditu. Zilegi izan bekit orain niri hori gogoraztea.»
«Ez nago ahaztuta,» esan zion baronesak «Oso puntu garrantzizkoa du hori bere alde. Xalotasun guztiz diozut.» Eta zegoen lekutik aldendu eta nebarengana hurbildu zen, hari tinko begiratzen ziola. Felixek gauza bat baino gehiago zerabilen buruan; baronesak, berriz, nebak benetan nola ulertu ote zion pentsatzen zuen.
Era batera baino gehiagotara har zitekeen baronesak esaten zuena: har zitekeen esan zuena, har zitekeen esan nahi izan zuena, edo har zitekeen bien arteko zerbait, hau da, ez bata eta ez bestea. Beharbada, ondo aztertuz gero, baronesak nahi zuena zera zen: Felixek salbuets zezala aferaren inguruko xehetasun gehiago eman behar izatetik, eta har zezala beregain, bera munduko gizon onenarekin ezkon zedin, bitarteko onargarri guztiak jarri eta laguntzeko ardura. Baina horretatik guztitik Felixek zer ulertu zuen ez zen inoiz jakin.
«Behin zure askatasuna lortu eta gero, zer eragozpen duzu?» galdetu zion Felixek.
«Bada, Acton ez dudala bereziki atsegin.»
«Tira, egin ezazu ahalegintxo bat.»
«Hori da egiten ari naizena,» esan zion Eugeniak. «Errazago nuke hemen bizi ez balitz. Ni ezingo nintzateke hemen bizi.»
«Eraman ezazu Europara,» iradoki zion Felixek.
«A! Ahalegin gogor batean oinarrituriko zoriontasunaz ari zara,» jarraitu zuen baronesak. «Ez da hori nik bilatzen dudana. Robert Acton ez litzateke Europan biziko.»
«Edonon biziko litzateke, zurekin!» esan zion Felixek galaiki.
Arrebak tinko begiratu zion, bere begi xarmagarrietan sarkortasun izpi bat zuela; gero, beste aldera jiratu zen berriz ere. «Edozein moduz, ikusten duzu,» jarraitu zuen orduan andreak, «fortuna bila etorri naizela esaten aritu badira, aurkitu dudala erantsi beharko dute!»
«Ez ezazu galtzen utzi!» animatu zuen Felixek, irribarre solemne bat egiten ziola.
«Asko eskertzen dut zure ardura,» adierazi zion arrebak, handik pixka batera. «Baina gauza bat agindu behar didazu: pas de zèle! Acton jaunak beraren auziaren defentsa egiteko eskatzen badizu, desenkusa zaitez.»
«Desenkusa erraza daukat,» esan zion Felixek, «nik ere defendatu beharreko auzi bat badudala esanda.»
«Nitaz ongi hitz egiten badizu,» jarraitu zuen Eugeniak, «ohartaraz iezaiozu arriskutsua dela amets zoroak egitea. Ez dut ziriketarik nahi; askatasun osoz erabaki nahi dut, begiak ondo irekita ditudala.»
«Diskretua izango naiz,» esan zion Felixek, «zurekin ez beste guztiekin. Zuri hau esango dizut: onar ezazu oraintxe bertan!»
Eugeniak, ate zabalduaren aurrera iritsi zelarik, nebari begiratu zion. «Janztera noa, eta pentsatuko dut,» esan zion; eta bere geletara astiro joaten entzun zuen Felixek.
Arratsaldearen hondarrean atertu egin zuen, eta euria atertzearekin batera eguzki-sarreraren argi-xirripa distiratsu, zalantzakor, eder bat izan zen. Margo-gelan eseri eta lanean aritu zen pixka batean Felix; baina azkenean, argia moteltzen hasi zenean —ez zen oso bizia izan eta—, pintzelak utzi eta landetxeko lorio txikira irten zen. Han ibili zen tarte batean gora eta behera paseatzen, mendebaldeko zeruaren garraldi ederrari begira, bere buruari esaten ziola, lehen ere askotan esana zion bezala, huraxe zela, zinez, eguzki-sarreraren lurraldea. Bazen suzko itsaso lorios haietan irudimena bizkortzen zion zerbait; irudiak eta promesak ikusten zituen mendebaldeko zeruan. Gauza asko erabili zuen buruan: Gertrude Wentworthekin munduan zehar alderrai ibiltzea; beren abentura posibleak ikusi uste zituen, friso argitsu batean, hodei-barren artean; eta Eugeniak esan berri ziona. Madame Münsterri ezkontza onuragarri eta ohoragarri bat desiratzen zion benetan. Gero, eguzki-sarrera hedatu eta sakondu zenean, kolore miresgarri haien apunte bat egiteko gutizia etorri zitzaion. Estudiora itzuli eta margo-oihal txiki bat hartu zuen, paleta eta pintzelekin batera, eta, margo-oihala leiho-barrenean kokaturik, zirriborroan hasi zen gozamen handiz. Hartan ari zela, Brand jauna ikusi zuen urrutira, Wentworth jaunarenetik irten eta astiro etortzen, euritako handi itxi bat arretaz haztatzen zuela. Ibilera pozgabea eta gogoetatsua zekarren, eta begiak lurrera itzuliak. Felix, pintzela eskuan geldi zuela, begira egon zitzaion; eta, bat-bateko eragin batek hartaraturik, Brand jauna hurbilago zenean, jardineko ate aldera aurreratu eta keinu egin zion, paleta eta pintzel-sorten laguntzaz.
Brand jauna gelditu egin zen, kordokan; gero, Felixen gonbitea onartzea erabaki bide zuen. Wentworth jaunaren jardineko atetik irten eta bidean aurrera ekin zion; horren ondoren landetxeko jardintxoan sartu zen. Felix bere eguzki-sarrerara itzulirik zen, eta pintzelkada bizkorrak emateari utzi gabe agurtu zuen bisitaria.
«Zurekin hitz egiteko gogo handia nuen eta hots egitea pentsatu dut,» esan zion, oso adiskidetsu. «Are arrazoi handiagoz, nola eta ni ikustera oso gutxitan etorri zaren. Etorri zara arreba ikustera, hori badakit. Baina ni ikustera..., artista famatu hau ikustera, ez zara etorri. Eta badakizu oso sentiberak direla artistak; gauza horiek oso kontuan hartzen dituzte.» Eta Felix jiratu egin zen, irribarrez, pintzel bat ahoan zuela.
Brand jauna han zegoen zutik, halako majestate sor xalo batez, euritakoaren tolesdura handiak zuzentzen. «Zergatik etorri behar nuen, bada, zu ikustera?» galdetu zion. «Arteaz ez dakit ezer.»
«Harrokeria handitxoa izango litzatekeela pentsatzen dut,» esan zion Felixek, «zerbait ikasteko aukera polita zenukeela esango banizu. Zertarako ikasi behar duzun galdetuko zenidake eta, ezingo nizuke erantzun. Ministro batek arte beharrik ez du, ezta?»
«Eraman ona da ministro batek behar duena, jauna,» esan zion Brand jaunak, erabakiz.
Felix jauzi batez zutitu zen, paleta hatz lodian zuela, berehalaxe desenkusatzeko asmo sendoz. «Ni ere banaiz, izan ere, nire pintura gorriarekin plisti-plasta ari naizen bitartean zu hor zutik edukitzeko! Mila barkamen eskatzen dizut! Ikusten duzu nolako gizabide kaxkarra ematen dion arteak gizonari; ondo egiten duzu, bai, alde batera uztea. Ez nuen zu hor zutik edukitzeko asmorik. Lorioan, ikusten duzun bezala, badira landa-aulki batzuk, nahiz eta ohartarazi behar dizudan behar ez den lekuan ere iltze batzuk badituztela. Eguzki-sarrera honen apunte bat egiten ari nintzen. Inoiz ez dut hainbeste gorri desberdin batera dirdai ikusi. Esango litzateke Zeruko Hiria sutan dagoela, e? Benetan hala balitz, zuek teologook izango zenukete sua itzaltzeko ardura, ezta? Nork esango zuen nik —artista jainkogabe honek— lasai-lasai eseri eta pintatuko nuenik!»
Brand jaunak lotsagabe samarra iritzi izan zion beti Felix Youngi, baina oraingoan azalpen berezi bat —eta are desenkusaren bat— eskatzeko bezain larria bazela iruditu zitzaion haren lotsagabekeria. Eta hala iruditzea —hau ere esan behar da— nahiko normala zen. Felixek oso jarrera ziurra azaltzen zuen beti: zuen aldarte alaiaren eta borondate onaren bideragarri huts; oraingoan, ordea, xede berezi bat zuen, eta xedea ausarta zela berak ere onartu zuenez, bazekien ondo ezen elkarrizketaren arte guztien laguntza eskatu zuela. Baina hain zebilen urrun bisitaria iraindu nahi izatetik, ezen berehalaxe hasi baitzen pentsatzen ea zer konplimendu egin ote ziezaiokeen elizgizon gazteari kaltearen ordaina ahalik ondoen pagatzeko. Zerbait bururatzen bazitzaion, esan egingo zion. «Egin al duzu gaur zure sermoi eder hoietakoren bat?» galdetu zion bat-batean, paleta utzita. Ez zen hori Felixek bilatzen zuena, baina pasagarria zen tarte bat betetzeko.
Brand jaunak bekoskoa jarri zuen —betile horail oso finak eta haien azpian begi gozo lasaiak dituen gizonak jar dezakeen adinakoa—. «Ez, gaur ez dut sermoirik egin. Hori galdetzeagatik ekarri al nauzu honaino?»
Brand jauna sumindurik zegoela ikusi zuen Felixek, eta oso damu zen; baina azkenean Brand jaunarekin adiskidetuko ez zen beldurrik ez zuen. Begiratu egin zion, irribarrez, eta eskua besoan jartzen ziola esan zion, «Ez, horregatik ez..., horregatik ez. Gauza bat galdetu nahi nizun. Gauza bat esan nahi nizun. Asko interesatuko zaizu, ziur nago. Dena den —nahiko gauza pribatua da eta—, hobe izango dugu nire estudiora joatea. Mendebaldera ematen duen leiho bat bada han eta handik ere ikusiko dugu eguzki-sarrera. Andiamo!» Eta lagunari zapladatxo bat eman zion besoan.
Felix joan zen aurretik. Brand jaunak tente eta isilik jarraitu zion atzetik. Ilunabarraren argiak hartua zuen estudio txikia; baina mendebaldeko leihoaren pareko horma argi arrosa ilunez estalirik zegoen. Zirriborro eta amaitu gabeko margo-oihal asko eta asko ageri zen arrosa-koloreko argitasunean zintzilik, eta gelako zokoak uher eta laino zeuden. Felixek esertzeko esan zion Brand jaunari; gero, ingurura begiratu eta «Arranopola! Zein polita dagoen!» esan zuen. Baina Brand jaunak ez zuen eseri nahi izan; leihora joan eta haren kontra bermatu zen; Felixek zer nahi ote zion pentsatzen zuen. Itzalen artean, hormaren gune ilunenetan, itxura fantastiko eta harrigarriko hiru edo lau margoren errainuak ikusi zituen. Figura biluzien irudiak ematen zuten. Felix zutik zegoen, burua pixka bat makurturik eta begiak bisitariarengan jarririk, irribarrea zabal eta biboteari atximurka. Brand jaunak halako ezinegon bat sentitu zuen. «Oso delikatua da..., esan nahi dizudana,» hasi zen Felix. «Baina denboraldi bat badaramat pentsatzen.»
«Egidazu mesede: esaidazu lehenbailehen,» esan zion Brand jaunak.
«Elizgizona zarelako esaten dizut,» jarraitu zuen Felixek. «Ez dut uste gizon arrunt bati esatera ausartuko nintzatekeenik.»
Brand jaunak pixka batean ez zuen ezer esan. «Ahulaldi batean erortzeari edo irain bategatik min hartzeari dagokionean, oso gizon arrunta naiz, tamalez.»
«Adiskide maitea,» esan zion Felixek, «hau ez da iraina: hau onura bat da, zerbitzu handi bat! Oso gogoko izango duzu. Gauza delikatua da, hori bai!» Eta, argi motel hartan, irribarre bizi bat aurpegian zuela jarraitzen zuen Felixek. «Badakizu asko ardura zaizkidala lehengusuak..., Charlotte eta Gertrude Wentworth. Haiek ikusteko bost mila milia inguru egin izana da horren frogarik onena.» Brand jaunak ez zuen ezer esan, eta Felixek jarraitu zuen. «Haien gizarte-giroan kanpotar huts baten gisa sartu naizelarik, inpresio berri asko jaso dut, noski, eta nire inpresio horiek oso garbiak dira, oso biziak. Ulertzen duzu zer esan nahi dudan?»
«Ez nago oso ziur; baina jarrai ezazu, mesedez.»
«Uste dut oso inpresio garbiak izan ditudala nik beti,» esan zuen Brand jaunaren solaskideak; «baina oraingo honetan, beharbada, askoz normalagoa ere bazen —esan bezala, kanpotik etorrita— zuek erreparatu ere egiten ez diezuen gauzek niri atentzioa ematea. Eta, gainera, arreba ere banuen laguntzeko; eta arreba baino begirale hoberik ez da munduan.»
«Ez nau harritzen,» esan zuen Brand jaunak, «gure lagunarte txikian bi pertsona argik zeri erreparatua aurkitu izateak. Neronek ere, azkenaldi honetan, aurkitu dut eta!»
«Zaude, harrituko zaitut-eta oraindik!» esan zion Felixek barrez. «Bai arrebak eta bai nik oso begiko daukagu gure lehengusu Charlotte.»
«Zuen lehengusu Charlotte?» errepikatu zuen Brand jaunak.
«Hasiera-hasieratik geratu ginen hartaz maitemindurik!»
«Zu Charlottez maitemindurik?» xuxurlatu zuen Brand jaunak.
«Dame!» esan zuen Felixek, «pertsona xarmagarria da oso; eta batez ere Eugeniak oso kuttuna du.» Brand jauna tinko begira zegokion, eta Felixek jarraitu zuen, «Txerak, badakizu, begiak irekitzen ditu, eta gauza batez konturatu gara. Charlotte ez dela zoriontsu! Charlotte maitemindurik dagoela!» Eta Brand jaunarengana hurbildu eta berriz ere besoan jarri zion Felixek eskua.
Brand jaunak Felixi begiratu zion moduan lilura-aitorpen baten antzeko zerbait nabari zen; baina elizgizon gazteak izan zuen, hala ere, honako hau, solemnetasun handiz, esateko adina burujabetza, «Charlotte ez dago zutaz maitemindurik.»
Felixek algaratxo bat jaurti zuen, eta itsastar menturazale batek belan haize-kolpe bat sentitzen duenean bezalako bizkortasunez erantzun zuen, «Ez, ez! Nitaz maitemindurik balego, konturatuko nintzateke! Ez nago zu bezain itsu!»
«Ni bezain itsu?»
«Adiskide maitea, erabat itsu zaude zu. Charlotte gaixoa zureganako maitasunez urtzen dago!»
Brand jaunak ez zuen tarte batean ezer esan; pixka bat estuturik zuen arnasa. «Hori al zen esan nahi zenidana?» galdetu zuen.
«Hiru aste hauetan ibili naiz esan nahian. Zeren eta azkenaldian okerrago baitago Charlotte. Esan dizut,» erantsi zuen Felixek, «oso kontu delikatua zela.»
«Beno...,» hasi zen Brand jauna; «Beno...,»
«Ziur nengoen ez zenuela jakingo,» jarraitu zuen Felixek. «Baina, hara! Ikusten duzu nola, nik esan orduko, dena argi geratu den?» Brand jaunak ez zuen erantzun; aulki bat bilatu eta eseri egin zen astiro. Gorritzen ari zela ikusi zuen Felixek; ordu arte anfitrioiari aurpegira begira egon bazen ere, orain beste aldera begiratzen zuen. Entzun zuenak apaltasuna kitzikatu zion: horretan eragin zion gehien. «Ez dizut esango zer egin behar zenukeen, noski» esan zion Felixek; «nire aldetik harropuzkeria litzateke zuri aholkuak ematea. Baina gauza horrela dela ez dut nik dudarik.»
Brand jauna lurrera tinko begira egon zen pixka batean; sentipen nahasketa batek itotzen zuen. Felixek, han zutik zirauela, bazekien ziur ezen sentipen haietako bat ustekabea zela, galanta. Mutil xalo hark ez zuen susmatu ere egin Charlotteren gar ezkutua. Itxaropen handia eman zion horrek Felixi; konbentziturik zegoen ezen Brand jauna lausengaturik sentituko zela. Felixek oso gardentzat zeukan Brand jauna, eta hala zen, izan ere; hark ez zekien itxurak egiten ez disimulatzen. «Ez dakit zer egin,» esan zuen azkenean Brand jaunak, begirik altxatu gabe; eta Felix harritu egin zen nola ez zuen ez kexurik agertzu ez kontrarik egin. Bistakoa zen Felixek oroitzapen-soka bat piztu zuela; iragana argitu zuela. Oso argitasun polita zabaldu zen Brand jaunaren begi harrituen aurrean, eta sentitu zuen bigarren emozioa bere buruaz zuen iritziaren atsengingarri izan zen.
«Emaizkidazu eskerrak, esan dizudalako,» jarraitu zuen Felixek. «Jakitea atsegin den gauza da hori.»
«Ez nago horren ziur,» erantzun zion Brand jaunak.
«Tira, ez iezaiozu Charlotteri sofrimendurik luza!» xuxurlatu zion Felixek emeki.
«Aholkua eman egiten didazu, hortaz?» Eta Brand jaunak begiak jaso zituen.
«Zorionak ematen dizkizut!» esan zion Felixek irribarrez. Hasieran hunkigarria bakarrik iruditu zitzaion bisitaria; baina konturatu zen ezen ironia pixka bat ere bazuela.
«Zure interesetan sartu zara nire gauzetan,» jarraitu zuen elizgizon gazteak.
Felixek zutik jarraitzen zuen, irribarrez. Gela txikia ilunago zegoen, eta desagerturik zen argitasun gorria; baina ikusten zuen Brand jaunak Felixen aurpegi distiratsua. «Zer esan nahi duzun ulertzen ez dudan itxurarik ez dut egingo,» esan zion Felixek azkenean. «Baina zure gauzetan, egia esan, ez naiz sartu. Galtzeko zenuenetik —beste pertsona batekin galtzeko zenuenetik— ez duzu ezer galdu. Eta pentsa zer irabazi duzun!»
«Uste dut neu naizela epaile egokiena, bata zein bestea juzkatzeko,» adierazi zuen Brand jaunak. Zutitu egin zen, kapeluaren hegala aho parera eraman eta ilunpean Felixi tinko begiratzen ziola.
«Ilusio bat galdu duzu!» esan zion Felixek.
«Zeri esaten diozu ilusioa?»
«Gertrude Wentworth ondo ezagutzen duzula —noizbait ondo ezagutu duzula— uste izateari. Sinets iezadazu,» jarraitu zuen Felixek. «Nik oraindik ez dut ezagutzen; baina ez dut ilusiorik egiten; ez dut ezagutzen dudanarena egiten.»
Brand jaunak tinko begira jarraitzen zuen kapeluaren gainetik. «Gertrudek oso nortasun argia eta gardena izan du beti,» esan zuen solemneki.
«Gertruderen nortasuna lozorroan egon da. Froga harriaren zain egon da. Baina, orain, hasi da esnatzen.»
«Ez iezadazu Gertrude goraipa!» esan zion Brand jaunak, ahotsean dardara txiki bat zuela. «Nik ez dakidan zerbait baldin badakizu, ez da jokabide eskuzabala.»
«Jauna, gainezka nago eskuzabaltasunez!» esan zion Felixek. «Eta ez naiz lehengusua goraipatzen ari. Haren definizio zientifiko bat eman nahian baizik. Gertruderi ez zaizkio abstrakzioak axola. Eta zuk, berriz, beti kontrakoa uste izan duzula esango nuke: oinarri horren gainean aritu zarela eraikitzen. Konkretuan jartzen du Gertrudek ardura handia. Nik ere konkretuari begiratzen diot. Baina ni baino kementsuagoa da Gertrude: arrastatu egiten nau!»
Brand jauna kapeluaren barruari begira egon zen une batean. «Oso nortasun interesgarria du.»
«Hala da,» esan zion Felixek. «Baina tira egiten du, tira, zaldi eroak bezala. Baina atsegin dut zaldi eroaren indarra; gainera, zalgurditik ni erortzeak ez lioke axola handirik. Baina zu eroriko bazina, Brand jauna,» —eta Felixek etenalditxo bat egin zuen— «beste pertsona batek ere sofrituko lituzke istripuaren ondorioak.»
«Zein bestek?»
«Charlotte Wentworthek!»
Brand jaunak zeharretara begiratu zion Felixi, fidakaitz; gero, poliki-poliki, sabaia korritu zuen begiez. Felix ziur zegoen ezen Brand jauna, barren-barrenean, harriturik utzi zuela egoeraren eleberri-antzak. «Ez dut uste guri dagokigun arazoa denik,» xuxurlatu zuen ministro gazteak.
«Niri, beharbada ez; baina bai zuri!»
Brand jaunak mugitu gabe jarraitu zuen, sabaira begira; bistan zen zerbait esan nahi zuela. «Zer esan nahi duzu Gertrude andereñoa kementsua dela esatean?» galdetu zion bat-batean.
«Bada,» esan zuen Felixek pentsakor, «esan nahi dudana da burujabetza handia duela. Zain egon da..., urteetan, orainean bizi zen itxura ematen bazuen ere. Itxaroten jakin du; helburu bat zuen. Hori esan nahi dut kementsua dela esatean.»
«Zer helburu zuen, bada, zure iritziz?»
«Bada..., mundua ikusteko helburua!»
Brand jaunak berriz ere zeharretara begiratu zion bere informatzaile bitxiari; baina ez zuen ezer esan. Azkenean jiratu egin zen, alde egiteko bezala. Nahastuta zirudien, nolanahi ere, zeren eta ate aldera abiatu ordez, gelaren beste aldeko muturrera jo baitzuen. Felix geldi geratu zen pixka batean, ilunpetan ia itsumustuka nola zihoan begira; gero atera bideratu zuen, samurki, ia anaitasunez harturik. «Hori al zen esan behar zenidan guztia?» galdetu zion Brand jaunak.
«Bai, hori da guztia, baina zer pentsatu asko dago hor.»
Felixek jardineko ateraino lagundu zion, eta Brand jauna, poliki-poliki, lasaturik zuen zurruntasuna atzera berreskuratu nahirik, ilunabarrean galtzen ikusi zuen. «Mindurik, kitzikaturik, nahasturik, zurturik... eta liluraturik dago!» esan zuen Felixen bere artean. «Nahasketa bikaina!»
11. ATALA
Münster baronesak Acton andreari kontakizun honen aurreragoko atal batean adierazi den bisita egin zionez geroztik, bi andre haien arteko harremanak ez ziren izan ez sarriak ez estuak. Ez zen izan Acton andreak Madame Münsterren xarmak balioetsi ez zituelako; aitzitik, garbi asko hauteman zituen bisitari distiratsuaren manera dotoreak eta hizketa jasoa. Acton andrea, Bostonen esaten duten bezala, oso «minbera» zen, eta inpresioak gehiegizkoak gerta zekizkiokeen. Haren osasun egoerak emozioak eragoztea eskatzen zuen; eta hori zela eta, bere besaulki eternalean eseririk, oso bisitari gutxi hartzen zuela zegoenez —nahiz eta bisitariak bertakoak eta oso neurritsuak izan—, mugatu egin behar izan zituen historiako garai mugituenei buruz irakurria zuen guztia irudimenera —eta irudimen miresgarria zuen Acton andreak— ekartzen zioten jantziak eta manerak zituen andrearen ikustaldiak. Baina bidali zion baronesari antigoaleko xarmaz idatzitako mezu ugari, jardineko lorez osatutako sorta ugari, eta fruta ederrak saskika. Felixek fruta jan, eta baronesak loreak antolatu eta saskiak eta mezuak itzuli zituen. Aipatu den igande euritsuaren ondorengo egunean, Eugeniak elbarri ongileari «une visite d'adieux» egitera joatea erabaki zuen, horrela iritzi baitzion berak bere baitan egitasmoari. Esan beharko litzateke ezen baronesak ez zuela ez igande arratsean ez astelehen goizean Robert Actonengandik espero zuen bisita izan. Actonek, bistan zenez, «aparte egotea» erabaki zuen; eta baronesa, berriz, osabaren etxetik aparte zebilenez —Felix izan zen, egunetan, haren desenkusak eta gainerakoen damuak inolako eragozpenik gabe garraiatu zituena—, halabeharrak ezin izan zituen patuaren kartak banatu. Wentworth jaunak eta alabek errespetatu egin zuten Eugeniaren itxialdia; erretiroaldi misteriotsu batzuk egitea, harena bezalako bizimodu bezeri batek berezkoa duen ibilbide dotore erritmikoaren alderdi bat bezala ikusten zuten. Batez ere Gertrudek ohore handitan zeuzkan aldi haiek; Madame Münsterrek halakoetan zer egiten ote zuen pentsatzen egoten zen, baina ez zitzaiokeen ondo irudituko jakin-min gehiegiz galdezka hastea.
Euritzak giroa freskaturik zuen, eta hamabi orduko eguzki argitsuak bideak lehorturik. Baronesak, bada, arratsalde beranduan Acton andrearen etxerako asmoa hartu zuenean, ez zuen bere burua zailtasun handien arriskuan jarri. Pauso uhinkari xarmagarrian, bide bazter txukun, belarrez estalian aurrera, fruta-arbolen adar abailduen azpitik zihoala, orduaren eta ingurunearen lasaitasuna eta udaren heldutasun betea lagun, halako malenkonia oparo bat ere sentitzen zuela konturatu zen. Baronesak tokietara lotzeko ahultasun gaizgabea zuen, hasieran toki horiei higuin pixka bat izan bazien ere. Eta, orain, partiera aurreikusten zuela, samurtasuna sentitzen zuen mendebaldeko bazter basotsu harenganako, non ere hain ederrak baitziren eguzki-sarrerak eta hain garbiak jendearen anbizioak. Acton andrea prest zuen errezibitzeko, baina haren gela handi perfumatu berrira sartzean, baronesak oso itxura gaixoa hartu zion andreari. Oso aurpegi zuri eta gardena zuen, eta besaulki loratuan jarririk, ez zuen batere mugitzekorik egin. Baina pixka bat lotsagorritu egin zen —neskatila bat bezala, pentsatu zuen baronesak— eta bere begi argi irribarretsuak bisitariaren begietan pausatu zituen. Ahots apala eta monotonoa zuen, inoiz giza grinarik adierazi ez duen ahots baten gisakoa.
«Adio esatera etorri naiz,» esan zion Eugeniak. «Aurki joango naiz hemendik.»
«Noiz joan behar duzu?»
«Laster, edozein egunetan.»
«Damu handia dut,» esan zion Acton andreak. «Betiko hemen geratuko zinen itxaropena nuen.»
«Betiko?» galdetu zion Eugeniak.
«Zera, denbora luzerako, esan nahi nuen,» esan zuen Acton andreak, bere tonu goxo ahulean. «Oso eroso zaudela esan didate, oso etxetxo polita duzula.»
Eugenia begira-begira geratu zitzaion, hau da, irribarre egin zion. Bere borda txiki kaskarra gogora ekarri eta anfitrioia txantxetan ari ote zitzaion pentsatu zuen.
«Bai, oso fina da nire etxea,» esan zion; «zurearekin konparatzerik ez badago ere.»
«Eta nire semea hain pozik joaten da zu ikustera!» erantsi zuen Acton andreak. «Beldur naiz zure minez ez ote den geratuko.»
«Andre maitea,» esan zion Eugeniak, algaratxo bat eginez, «ezin geratuko naiz Amerikan zure semeagatik!»
«Ez al duzu gogoko Amerika?»
Baronesak bere soinekoaren aurrealdeari begiratu zion «Gogoko banu..., hori ez litzateke zure semearengatik geratzea izango!»
Acton andrea begira geratu zitzaion, bere begi gozo itzaltsuak tinko, ondo ulertu ez balu bezala. Baronesak azkenean halako zer sumingarri bat sumatu zuen anfitrioiaren begirada gozo samurrean. Eta gaixo larriekin errukiorra izan beharragatik izan ez balitz, andre hari —mentalki— inozo irizteko eskudantzia ere hartuko zukeen ia. «Ez zaitut, hortaz, gehiago ikusiko, tamalez», esan zion Acton andreak. «Badakizu hil zorian nagoela.»
«Andre maitea,» xuxurlatu zuen Eugeniak.
«Seme-alabak pozik eta zoriontsu utzi nahi nituzke. Alaba, ziurrenera, lehengusuarekin ezkonduko da.»
«Bi gazte oso interesgarri!» esan zuen baronesak zehazgabe. Ez zuen Clifford Wentworthengan pentsatzen.
«Oso lasai nago azken ordurako,» jarraitu zuen Acton andreak. «Aise datorkit, oso ziur.» Eta isildu egin zen, Eugeniari samurki begiratzeari utzi gabe.