Ene, lehertuko naiz barrez! Hau da ikusmira!
Zuek ere itoko zinatekete bazeundete hemendik begira.
Itxura ederra dute hemengo galaiek,
eta ez kaskarragoa hango dama haiek.
Ene, ene, hau de jende pila eta hau txotako festa!
Beltzez jantzita hainbeste ezpata eta hirusta!
Andere pika hori hor ari da etengabe keinuka,
bateko urre koitadu hori begiz jota dauka.
Ikuskizun honen ederrak nauka liluratuta,
areto honetan hainbeste diru dago pilatua!
Eta atzerritik etorritako itzal handikoak;
ez dira, baina, orain aipatzekoak.
Ba ote dudan politikaren geroa ikusterik?
Hori ez dago eskatima besterik.
Egunkariak ezingo ditut utzi erabat salduta
lastoarekin soilik gari-aleak kenduta.
Orduan antzerkiaz jardungo dut agian,
ez, ez dut haserrerik ikusi nahi inoren aurpegian.
Eta nire patua? Hori ez zaio inori axola,
bere-berea du eta nork bere bihotz-zola.
Dena ikusiagatik ez dut ezer kontatu nahi,
garaia iristean jakingo duzue eta itxaron lasai.
Gutako zeinek lortuko du zoriontsu izatea?
Ez pentsa gero niretzat zaila denik hori esatea!
Hobe izango dut dena isilean gordetzea,
ez da eta gustagarri hemen inor mintzea.
Zeinek joko ditu urte gehiago, jaunak ala andreak?
Ez lekarke orain ezer onik hori esateak.
Azkenean jarriko al dut agerian inoren etorkizunik?
Ez du merezi eta nagoen isilik.
Inor mintzeko beldurrak nauka hartua,
buruan zer darabilten ikusteko oraintxe dut ordua.
Ez da gero makala nire aztikeria,
berdin zait sinesten ez baduzue ere nire miraria.
Zuei hau jakinarazteko ez dago modu errazik
ez baituzue entzun hitz eta puntu hutsala baizik.
Eta besterik gabe, banoa entzule maite hori.
Euts diezaiola nork bere iritzi eta sinesmenari!
Primeran errezitatu zen olerkia, eta errezitatzaileak arrakasta handia lortu zuen. Ikusleen artean erietxeko estudiantea zegoen; itxura batean, zeharo ahazturik zuen aurreko gauean izandako abentura. Baina jantzita zituen eskalapoiak; izan ere, inor ez zenez haiek jasotzera erietxera agertu, eta kaleak lokaztuta zeudenez, oso ongi etorriko zitzaizkiola pentsatu zuen estudianteak.
Estudianteari ere asko gustatu zitzaion olerkia.
Olerkiak liluraturik utzi zuen. Halako antiojo batzuek zein baliagarriak izango zituen pentsatu zuen: agian, antiojo haiek ongi erabiliz gero, jendearen bihotzetan zer dagoen ikus liteke; eta estudiantearen ustez, hurrengo urtean zer gertatuko zen igartzea baino askoz ere interesgarriagoa litzateke hori, zeren datorren urtean zer gertatzen den jakin egiten baita azkenean, eta bestea aldiz, sekula ez.
— Begira lehenengo ilaretako jaun-andere horiek. Haien bular barnean zer dagoen ikusterik banu... Hori bai ona! Txulotxoren bat izan behar lukete, erakusleiho moduko bat. Ai, nahi izate hutsarekin denda horietan sartzerik banu! Dendaz denda ibiliko lirateke nire begiak! Horrako emakumearenean, esaterako, arropa denda handi bat aurkituko nuke segur aski; hurrengoarena, berriz, denda huts-hutsa da, baina garbitu ederra behar du. Denda on-onak ere izango dira, ordea! Jakina! —esan zuen hasperen eginez—. Begira: hark, esaterako, denda bikaina du, baina dagoeneko jarria du mutil bat dendari; eta horixe du dendak txarra! Oihuak entzungo nituzke denda guztietatik: «Sartu, sartu barrura!». Ai! Bihotz horietan sartzerik banu, pentsamendu arin leunak sartzen diren bezala!
Horretarakoxe zeuden, bada, eskalapoiak! Estudiantea bat-batean txiki-txiki bihurtu eta bidaia txundigarri batean abiatu zen, lehenengo ilaretako jendearen bihotzetan zehar. Bisitatu zuen lehenengo bihotza emakumezko batena zen, baina une batez iruditu zitzaion Ortopedia Institutuan zegoela, medikuak batzuei giltzadurak erauzi eta beste batzuei txertatzen dizkien tokian. Igeltsuzko moldeak eta gorputz-atal akastunak hormetatik zintzilik zeuden gela batean zegoen! Institutuan eria sartzen zenean egiten zitzaizkion moldeak, ordea, eta bihotzean, berriz, pertsonek sendaturik alde egiten zutenean egiten eta gordetzen ziren. Hangoak andrearen lagunen gorputzeko eta izpirituko akatsen moldeak ziren.
Berehala beste emakume baten bihotzera iritsi zen, baina eliza handi eta santu bat iruditu zitzaion oraingoarena. Aldare nagusiaren inguruan xalotasunaren uso zuria zebilen hegan. Atsegin handiz belaunikatu izango zatekeen gure estudiantea, baina hurrengo bihotzera joan beharra zuen. Hartatik ere aurrekoaren organoaren oihartzuna entzuten zen, ordea, eta gizon berri eta zintzoagoa bihurtu zela iruditzen zitzaion estudianteari; horregatik, hurrengo santutegira sartzeko duin sentitu zen. Teilatupe apal bat zen, eta ama gaixo txiro bat bizi zen bertan. Eta oso pobrea zen arren, Jainkoaren Eguzki gozoaren dirdira sartzen zen leiho batetik, arrosa zoragarriak zeuden teilatupeko lorontzi txikian dilindan eta bi txori urdin argi poz-pozik ari ziren kantari, ama gaixoak bere alabarentzako bedeinkazioa eskatzen zuen bitartean.
Ondoren, jendez gainezka zegoen harategi batean sartu zen lau hankan. Han ez zegoen haragia eta haragia besterik: gizon aberats ospetsu baten bihotza zen; Handikien gizarte-gidan agertuko zen, segur aski, haren izena.
Gizon ospetsuaren emaztearen bihotzetik ere pasa zen. Usategi erdi erori bat zen. Senarraren erretratu batek haize-orratz modura egiten zuen usategian: haize-orratza ateari loturik zegoen, eta horrela, senarra alde batera ala bestera mugitzearekin ixten edo irekitzen ziren ateak.
Ispiluz beteriko areto batera igaro zen handik. Rosenborgeko gazteluko aretoaren antzekoa zen, baina gaztelukoak ez bezala, ispilu handitzaileak ziren hangoak. Aretoaren erdian gizakiaren Ego ezdeusa zegoen, Dalai Lama bat bailitzan lurrean eserita, bere handitasunarekin zeharo liluraturik.
Gero jostorratz-ontzi estu-estu batean ikusi zen; orratz zorrotzez beterik zegoen dena.
— Neskazahar baten bihotza da hau, inondik ere! —pentsatu zuen estudianteak, baina erdi-erditik huts egin zuen. Izan ere, militar gazte bat zen, domina askoren jabea, gainera; gizon ausart eta kementsua esaten dena, beraz.
Estudiante damutua zeharo atsekabeturik iritsi zen ilarako azken bihotzera. Erabat nahasturik zituen pentsamenduak, baina bere irudimen eroak nahastu zuela uste zuen.
— Jainko maitea! —zioen hasperenka—. Erraz erotzen den horietakoa naiz, alajaina! Gainera sekulako beroa egiten du hemen. Odola burura igotzen ari zait! —eta aurreko gaueko abentura izugarria etorri zitzaion gogora, burua erietxeko barren artean harrapaturik gelditu zitzaioneko hura, alegia.
— Han hasi zen dena, seguru! —pentsatu zuen—. Berandu baino lehen hasi beharko dut tratamenduren bat hartzen. On egingo lidake bainu errusiar batek. Ai, oraintxe azken mailan banengo...
Eta halaxe aurkitu zen lurrinezko bainuen aretoko goiko mailan, baina goitik behera jantzita, bota, eskalapoi eta guzti! Ur bero tantak erortzen zitzaizkion sabaitik aurpegira.
— Uf! —esan, eta dutxa hotz bat hartzera irten zen ziztu batean.
Bainuetako langileak ere oihu egin zuen, gizona jantzita zegoela ikustean. Estudianteak, halere, nahikoa kemen bildu zuen, eta esan zion:
— Apustu bat da.
Baina bere gelara iritsi bezain laster bi enplastu jarri zituen; lepoan bata, bizkarrean bestea; eromena gorputzetik aterako zuen itxaropenarekin.
Biharamunean ubelduraz josita zuen bizkarra; hori izan zen estudianteak Zorionaren eskalapoietatik atera zuen gauza bakarra.
V. Eskribauaren metamorfosia
Gauzaina —oraindik ez gara beraz ahaztu— gauean aurkitu eta erietxean utzi zituen eskalapoiekin akordatuta zegoen ordurako; jaso zituen erietxetik, baina ez zirenez ez tenientearenak eta ez auzoko beste inorenak, poliziari eman zizkion azkenean.
— Alajaina! Neureen igoal-igoalak dira, ba! —esan zuen eskribauetako batek, eskalapoi alderrai haiei begiratu eta bereen alboan jarri zituela—. Zapatari baten begiak ere ez lituzke bereiziko!
— Eskribau jauna —esan zion paper mordo bat zekarren polizia batek.
Eskribaua, jiratu, eta harekin hizketan hasi zen, eta hara non, berriro eskalapoiei begiratu zienerako ez zen gai bere eskalapoiak ezkerrekoak ala eskuinekoak ziren ziur esateko.
— Bustitako hauek izango dira! —pentsatu zuen, eta bai oker pentsatu ere, Zorionaren eskalapoiak baitziren bustitako haiek. Baina polizia bat zergatik ez da, ba, nahastuko?
Eta jantzi zituen eskalapoiak, eta paper batzuk patrikan gorde eta besapean hartu zituen beste batzuk, etxean errepasatu eta zuzentzeko. Baina igande goiza zen, eta eguraldi polita zegoen.
— Gustura joango nintzateke paseeran Frederiksberg parkeraino —esan zuen. Eta haraxe abiatu zen.
Ez zegoen hura bezain gizon lasai eta langilerik, eta ondo merezia zuen paseotxoa, hainbeste gauzagatik hain onuragarria gertatu zitzaiona bestalde. Hasieran ezertan pentsatu gabe zihoan, eta eskalapoiek, beraz, ez zuten beren ahalmen magikoa erabiltzeko aukerarik izan.
Baina hiribidean lagun batekin egin zuen topo. Olerkari gazte bat zen, eta kontatu zion udako oporretara zihoala biharamunean.
— Ba ote? Bazoaz berriro ere, orduan? —esan zion eskribauak—. Hori da zortea dutena zu bezalako gizon askeek! Libre dute noranahi joatea, eta gu, berriz, hementxe, oina kateaz loturik.
— Bai, ogiaren arbolari ondo loturik, ordea! —erantzun zion olerkariak—. Ez duzue biharkoaz zertan kezkatu, eta erretiroa jasotzen duzue zahartzaroan!
— Zorte hobea duzu zuk! —esan zion eskribauak—. Olerkiak idaztera esertzea, hori bai plazerra! Loreak bota eta bota ibiltzen zaizue jendea, eta, gainera, zuek zarete zeuon nagusi bakarrak. Ene! Probatu egin behar zenuke eguna joan eta eguna etorri justiziaren arazo hutsal horiek idazten jardutea zer den!
Olerkariak burua astindu zuen, eta gauza bera egin zuen eskribauak. Azkenean, bakoitzak bereari eutsi zion, eta hala, agur esan zioten elkarri.
— Arraza berezi batekoak dira olerkariak! Bai horixe! —esan zuen eskribauak—. Nahiago nuke neu ere olerkari banintz! Hori bai: ez nituzke besteek bezain bertso negargarriak idatziko, seguru nago! Udaberri egun aparta, gaurkoa, olerkari batentzat. Hain garbi dago airea, hain eder hodeiak, eta hain usaintsuak dira landare berdeak. Bai... urteak ziren ez nintzela gaur bezala sentitzen!
Bistakoa da olerkari bihurtua zela ordurako. Begiratu hutsean ez zitzaion inongo alderik nabaritzen, zeren ez baita egia olerkariak gainerako pertsonen desberdinak direla; izan ere, segur aski, olerkari ez direnen artean izango da olerkari ospetsu askok baino sen poetikoagoa duenik. Desberdintasun bakarra da olerkariak memoria izpiritual hobea duela, gai dela ideia eta sentimendua gogoan gordetzeko, harik eta era argi eta ordenatu batean aditzera ematen asmatzen duen arte, eta besteek, aldiz, ezin dutela halakorik egin. Baina izaki arrunt izateari utzi eta izaki dohatsu bihurtzea eraldaketa baten ondorioa da beti, eta horixe da eskribauari gertatu zitzaiona.
— Bai usain zoragarria! —esan zuen—. Izeba Loneren bioletak dakarzkit gogora! Ene, oso txikia nintzen ni orduan! Zenbat denbora ote zen horretaz oroitzen ez nintzela! Nire izeba xaharra! Burtsaren atzealdeko horretan bizi zen. Beti izaten zuen aldaxka bat edo kimu berde pare bat uretan, baita negu gogorrenetan ere. Bioleta usaina izaten zen nonahi; nik, berriz, kobrezko txanponak berotu eta beira izoztuetan jartzen nituen, leihotxoak eginez. Ikuskizuna liluragarria zen. Kanpoan, ubidean, izotzak harrapaturik zeuden gabarrak, eskifaiek bertan behera utzirik; bele-talde oihulari bat zen hango eskifaia bakarra. Baina udaberria airean nabaritzen zen orduko, dena berpizten zen atzera. Kantuekin eta oihuekin kraskatzen zen izotza. Itsasontziak bikeztatzen ziren eta aparailuak jartzen zitzaizkien, urrutira joateko. Ni, berriz, hemen gelditu nintzen, eta hementxe jarraituko dut betiko, komisaldegian, besteek atzerrira joateko pasaportea nola ateratzen duten begira. Horixe da nire patua! —esan zuen hasperen eginez; baina bat-batean isildu egin zen—. Jainko maitea! Baina, baina, zer gertatzen ari zait? Nik ez dut sekula halakorik pentsatu ez sentitu! Udaberriko haizea edo izango da! Aztoratu eta goxatu egiten nau aldi berean! —eta eskua patrikan sartu zuen, bere paperen bila—. Honek ekarriko nau berriro errealitatera! —esan, eta lehenengo orria begiratu zuen—. Sigbrith andrea, trajedia orijinala bost agerralditan —irakurri zuen—. Zer demontre da hau? Nire eskuz idatzia ez da, ba! Baina, nik, trajedia bat idatzi? Intriga ezpondan edo Otoitz eguna, vaudevillea. Baina, nondik atera da hau? Norbaitek patrikan sartuko zidan! Gutun bat ere badago —bai, gutunak antzokiaren helbidea zuen; obrak ez zizkiotela onartu jakinarazten zioten, eta ez oso doinu adeitsuan gainera—. Hmm, hmm, —esan zuen eskribauak, eta banku batean eseri zen. Burua argi-argi zuen, bihotza berriz samur-samurra. Zer egiten zuen konturatu ere gabe, han ondoko lore bat hartu zuen. Bitxilore arrunt bat zen, baina botanikariek milaka hitzaldiren bidez azaltzen digutena azaldu zuen une batean lore hark. Kontatu zuen bere jaiotzaren mitoa, mintzatu zen eguzki argiak duen indarraz, eta zabaldu zituen bere hostoak, bere usain gozoa inguru guztian barreiatuz. Eskribauak bizitzaren borrokan pentsatu zuen orduan, gu ere hunkitzen gaituen borroka horretan, alegia. Argiak eta aireak gortea egiten zioten loreari, baina loreak nahiago zuen argia; izan ere argia ilundu eta desagertzen zenean, loreak bere lore-hostoak ixten zituen eta airearen besoetan lo gelditzen zen.
— Argiak ematen dit edertasuna —zioen loreak.
— Baina aireari esker hartzen duzu arnasa —esan zuen, ahapeka, olerkariaren ahotsak.
Handik oso hurbil mutiko bat zegoen; lokatzez beteriko erreten batean makila bat astintzen ari zen. Ur-tantak hosto berdeen gainera erortzen ziren, eta tanta haiek gorantz jaurtitzen zituzten milioika animalia ikusezinetan pentsatu zuen eskribauak; eta beren tamaina kontuan harturik, gu hodeiez haraindi botako bagintuzte bezala sentitu behar zuten animalia haiek tantek gorantz jaurtitzen zituztenean. Eskribauak, horretan eta bere eraldaketan pentsatu zuenean, irribarre egin zuen:
— Lo nago! Ametsetan ari naiz! Baina bai gauza arraroa dela ametsetan aritzea eta, aldi berean, amets bat dela ohartzea! Ai, amets hau gogoratu ahal banu bihar esnatzen naizenean! Oso arraro sentitzen naiz: hain argi ikusten dut dena, hain esna sentitzen naiz..., baina, aldi berean, jakin badakit, sentipen hauek guztiak txorakeria bat bezala gogoratuko ditudala bihar goizean, eta hori, ezer gogoratzekotan! Ametsetan batek entzuten eta esaten dituen gauza burutsu eta eder guztiekin gertatzen da elfoen urrearekin gertatzen den gauza bera: zoragarria da eskuan duzunean, baina egun argitan ikusirik hartxintxar eta orbela besterik ez da.
— Ai! —esan zuen hasperen eginez, kanta-kantari eta adarrez adar saltoka zebiltzan txoritxoei begira—. Horiek bai zoriontsuak! Bai ederra litzatekeela hegan egin ahal izatea! Zorionekoak dohain horrekin jaiotzen direnak! Zer ez nukeen emango hegazabal bihurtzearren!
Eta bat-batean hego bihurtu zitzaizkion lebitaren hegala eta mahukak; luma bihurtu zitzaion arropa, eta atzapar eskalapoiak. Eskribauak, eraldaketa hartaz jabeturik, barre egin zuen bere golkorako:
— Hara! Orain bai ari naizela ametsetan! Dena dela, sekula ez dut hau bezain amets zentzugaberik egin.
Eta hostotza berdera joan zen hegan, kantari; baina bere kantuan ez zegoen poesiarik, desagertua zen bere sen poetiko guztia. Izan ere, eskalapoiek, gauzak behar den moduan egiten dituen edonork bezala, gauza bakarra egin zezaketen aldiko: olerkari izan nahi zuen eta olerkari izan zen; orain, berriz, txoritxo bihurtu nahi izan zuen, eta, jakina, aurreko dohain guztiak galdu zituen.
— Bai ederki! —esan zuen—. Egunez komisaldegian arituko naiz, arazo serioez arduratuko naiz, eta gauez, berriz, hegazabal bat bezala Frederiksberg parkean hegan nabilela amets egingo dut. Arraioa! Komedia ederra idatz nezakeen honi buruz!
Eta belarretara jaitsi zen hegan. Burua alde batera eta bestera okertu eta belar samurra mokokatu zuen; orain zuen neurriarekin Afrika Iparraldeko palmondoak bezain garaia iruditzen zitzaion belarra.
Baina, horretan, gau iluna egin zen bere inguruan; iruditu zitzaion zerbait bota ziotela gainera, gauza handiren bat. Nyboder auzoko mutiko batek txoriari gainera bota zion txano handi bat zen. Gero esku bat sartu zen, eskuak eskribauari bizkarretik eta hegaletatik heldu zion, eta eskribaua txioka hasi zen. Mutikoak emandako sustoarekin oihuka hasi zen:
— Mukizu lotsagabe alaena! Ez zara konturatzen polizia-komisaldegiko eskribaua naizela, ala?
Baina mutikoak «txio, txio, txio» besterik ez zuen entzun. Eta eman zion kolpe txiki bat mokoan, eta han eraman zuen berekin.
Etorbidean eskolako bi lagunekin topo egin zuen, ordea; goi mailakoak ziren —goi mailako gizarte klasekoak, jakina; zeren ikasketei zegokienez kalamidade hutsa baitziren, eskolako okerrentxoetakoak—. Lagunek txoria erosi zioten, zortzi txelinen truke, eta horrela itzuli zen eskribaua Kopenhagera, Gothersgadeko familia baten etxera.
— Eskerrak ametsetan ari naizen! —esan zuen eskribauak—. Haserretzeko kontua litzateke bestela! Lehenengo olerkari izan naiz; eta orain, berriz, hegazabal! Jakina, nire sen poetikoak txoritxo bihurtu nau. Baina gauza tristea da gero, mukizu batzuen esku gelditu beharra ere! Batek daki nola bukatuko den hau guztia!
Mutikoek areto dotore batera eraman zuten. Han emakume lodi irribarretsu batek hartu zituen, baina ez zen batere poztu mutikoek basahegazti arrunt bat —hala esan zuen etxekoandreak— zekartela ikustean; dena dela, gaurkoagatik gauzak bere horretan uztea eta txoria leiho alboko kaiola hutsean sartzea erabaki zuen etxekoandreak.
— Papagaia alaituko du agian —esan, eta papagai berde bat seinalatu zuen. Papagaia harro-harro zebilen letoizko kaiola zoragarri bateko zabuan dilindan.
— Papagaitxoaren urteak dira gaur —esan zuen etxekoandreak, laño-laño—, eta hara non basatxoritxoa etorri zaion zorionak ematera!
Papagaiak ez zuen txintik erantzun, eta harro-harro jarraitu zuen atzera eta aurrera dilindan. Ondoko kaiolan zegoen kanario polita, zeina aurreko udan bere aberri epel usaintsutik hara eraman baitzuten, kanta-kantari hasi zen.
— Zalapartaria halakoa! —esan zion etxekoandreak, eta zapi zuri bat jarri zion kaiola gainean.
— Txio, txio —esan zuen kanarioak—. Hau da elurtea!
Eta hasperen egin eta isildu egin zen.
Eskribaua, edo, etxekoandreak deitzen zion bezala, basatxoria, kanarioaren alboko kaiola txiki batean gelditu zen, papagaia zegoen tokitik hurbil. Papagaiak esaten zekien giza esaldi bakarra, eta nahiko barregarri esaten zuena gainera, hauxe zen: «Izan gaitezen zentzudunak, arren!». Oihukatzen zuen beste guztia kanarioak txiotxioka esaten zuena bezain ulertezina zen; ez, noski, gure eskribauarentzat, zeren orain hegaztia baitzen bera ere eta primeran ulertzen baitzien bere kidekoei.
— Palmondo berdeen eta almendrondo loratuen artean ibiltzen nintzen ni hegan —zioen kanarioak kantari—. Anai-arrebekin ibiltzen nintzen, lore ederren artean eta aintzira gardenaren gainetik. Aintziraren hondoan kulunkan zeuden landareak. Papagai zoragarriak ere ikusten nituen; oso istorio liluragarriak kontatzen zituzten, istorio anitz eta luzeak.
— Basatxoriak ziren, ordea! —erantzun zion papagaiak—. Ez ziren hegazti ikasiak. Izan gaitezen zentzudunak, arren. Zergatik ez duzu barre pixka bat egiten? Etxekoandreak eta bisita guztiek nik esaten dudanarekin barre egiten badute, zuk ere egin behar zenuke. Akats larria da, gero, dibertigarria denari graziarik ez aitortzea! Izan gaitezen zentzudunak, arren!
— Ene! Oroitzen al zara arbola loratuen artean zabaldutako itzal-oihalen azpian dantzatzen ziren neskatxa pinpirinez? Gogoratzen al zara hango fruitu gozoez eta belar-zukuez?
— A, bai! —esan zuen papagaiak—. Baina igoalekoxe gaude gu hemen! Jatekoa badut, ona gainera, eta moduz tratatzen naute; eta horrekin nahikoa dut, ez dut gehiago behar. Izan gaitezen zentzudunak, arren! Olerkari sena esaten zaiona duzu zuk, eta nik jakituria eta buru-argitasuna. Badituzu dohainak, izan, baina ez duzu zentzuz jokatzen; zuk zeure doinu zoliak kantatzen dituzu, eta zapia botatzen dizute horregatik. Niri, berriz, ez didate halakorik egiten, zuk baino gehiago eskaintzen diet eta; nire mokoarekin liluratzen ditut, eta etengabe aritzen naiz «pit! pit! pit!». Izan gaitezen zentzudunak, arren!
— Oi, nire aberri loretsua! —kantatu zuen kanarioak—. Kantatuko ditut zure arbola berde ilunak, zure badia txikiak, non urazal gardena musukatzen baitute zuhaitz adarrek, eta kantatuko nire anai-arreba koloretsuen alaitasuna, non Basamortuko ur-landareak hazten baitira.
— Utziozu mainari behingoz! —esan zion papagaiak—. Esazu zerbait barregarria! Barrea da izpirituaren egoera argienaren seinale eta. Ba al dakite barre egiten zakurrek eta zaldiek? Ez: badakite negar egiten, baina barrea pertsonen dohaina da. Jo, jo, jo! —esan zuen algara batean papagaiak, eta bere esalditxoa bota zuen ondoren—. Izan gaitezen zentzudunak, arren!
— Txoritxo gris daniar gizajoa —esan zuen kanarioak—. Zu ere harrapatu zaituzte. Zure basoan hotz egingo du akaso, baina han aske biziko zinateke. Egizu ihes hegaka! Kisketa hura ixtea ahaztu zaie, zabalik dago hor goiko leihoa. Zoaz hegan, zoaz!
Eta horixe egin zuen eskribauak: zas! atera zen kaiolatik. Baina, orduan, beste gelara ematen zuen ate erdi itxia karraskatu eta etxeko katua agertu zen, bere begi berdeak dizdiz, eta txoritxoa harrapatzera joan zen korrika. Kanarioa bere kaiolan hegaldatu zen, eta papagaiak hegoak astindu zituen oihuka: «Izan gaitezen zentzudunak, arren!».
Eskribauak izu beldurgarria sentitu zuen, eta leihotik hegan alde egin zuen. Han joan zen etxeen eta kaleen gainetik hegan, eta azkenean atseden apur bat hartu ahal izan zuen.
— Izan gaitezen zentzudunak, arren! —esan zuen eskribauak, zer esaten ari zen pentsatu ere egin gabe, papagaiak esaten zuena imitatuz. Eta une hartantxe eskribau bihurtu zen atzera; mahaira eserita zegoen beti bezala.
— Jainkoarren —esan zuen—. Nola iritsi naiz hona? Nola gelditu naiz ni horrela lo? Amesgaizto bat izan dut. A ze zentzugabekeria mordoa!
VI. Eskalapoiek egin zuten gauzarik hoberena
Biharamunean, goizean goiz, eskribaua artean lo zela, atea jo zuten; aldamenekoa zen, seminarioko estudiantea. Barrura sartu zen.
— Utz iezazkidazu zure eskalapoiak —esan zion—. Lorategia blai eginda dago, baina eguzki ederra egiten du, eta pipa bat erretzera jaitsi nahi nuke.
Eta eskalapoiak jantzi bezain laster lorategian agertu zen. Lorategian aranondo bat eta udareondo bat zeuden. Horrelako lorategi bat, hura bezain txikia izanik ere, altxor bat zen Kopenhage hiriaren bihotzean.
Estudiantea lorategiko bidezidorrean gora eta behera ibili zen. Seiak baino ez ziren. Postiloiaren korneta oihartzuna entzun zen kaletik.
— Oh, bidaiatzea, bidaiatzea... —esan zuen—. Ez dago hori bezalakorik! Horixe da nire desiorik handiena! Bidaiatuz baretuko litzaidake orain sentitzen dudan ezinegon hau. Baina bidaia luzea behar luke izan, noski! Suitza zoragarrira joan nahi nuke, eta Italia bisitatu gero eta...
Ene! Eskerrak eskalapoiak bertantxe jarri ziren lanean, bestela urrutiegi joango zen estudiantea, eta gu harekin. Gogotik bidaiatu zuen, alajaina! Suitzaren bihotzean aurkitu zen, bai, baina diligentzia batean, beste zortzi bidaiariren artean estu-estu. Buruko mina zuen, zurrun sentitzen zuen lepoa eta odola oinetara jaitsi zitzaion; handituta zituen oinak, botak estu gelditzen zitzaizkion-eta. Tarteka lo zihoan, tarteka esna. Eskuineko patrikan kreditu-gutun bat zuen; ezkerrekoan, berriz, pasaportea, eta golkoan zeraman poltsatxoan urrezko luis batzuk. Lo gelditzen zen bakoitzean bere altxorretako bat desagertzen zitzaiola egiten zuen amets, ordea, eta sukarrak hartuta bezala esnatzen zen; esnatzean egiten zuen lehenengo mugimendua triangelu bat zen, eskuinetik ezkerrera eta gora, bularrera, bere altxor guztiak han zeramatzan ikusteko. Aterkiak, makuluak eta burukoak alde batetik bestera balantzaka zebiltzan goiko sarean, eta ez zuten ongi ikusten uzten, baina bikaina zen ikusmira. Estudianteak zeharka begiratzen zuen paisajea, eta haren bihotza olerki bat kantatzen ari zen, ezaguna dugun olerkari batek bederen Suitzan kantatua, baina gaurdaino argitara eman gabea:
Ez dut hau baino desio zoragarriagorik
begi bistan dut Montblanc mendia, nire maitea
izango banu horretarako diru askirik
zoriona nuke haren ondoan egotea.
Laño baina ikusgarria zen izadi guztia han. Pinudiek txilardi hutsak ematen zuten, hodeien sabaian ezkutatzen ziren harkaitz garai haien gainean. Elurra hasi zuen. Haize hotza zebilen.
— Uf! —hasperen egin zuen—. Ai, Alpeez bestaldean banengo! Uda litzateke honezkero, eta lortua izango nuke dirua, nire kreditu-gutunarekin. Diruak ematen didan larritasun honek ez dit uzten Suitzaz gozatzen. Ai, oraintxe bestaldean banintz!
Eta horrela agertu zen beste aldean. Italiaren bihotz-bihotzean zegoen, Florentzia eta Erroma artean. Trasimeno aintzirak, arratseko Eguzkiaren argitan, ematen zuen urre gorria mendi urdinxken artean. Han, Anibalek Flaminio menderatu zuen gune hartan, mahatsondo baketsuek hatz berdeetatik heltzen zioten elkarri orain, eta bide-bazterreko erramu-zuhaitz usaintsu batzuen alboan haur zoragarri erdi biluz batzuk zerri talde bat zaintzen ari ziren, ikatza bezain zerri beltzez osatua. Koadro hau erakutsiko bagenu, pozik oihukatuko lukete guztiek: «Italia zoragarria!». Baina teologoak ez zuen halakorik esan, ez eta diligentzian harekin zihoan inortxok ere.
Milaka euli eta eltxo pozoitsu zebiltzan hegan eta bidaiariek mirto-adarrak astintzen zituzten. Alfer-alferrik zen, ordea: ez zutela euliek handik alde egingo! Gurdi hartan ez zegoen aurpegia handitua eta ziztadez gorritua ez zuen bidaiari bakar bat ere. Zaldi gizajoek sarraskia ematen zuten, euli-saldo bat zuten inguruan hegan. Gurdizaina jaisten zen euliak uxatzera, baina une baterako bakea bakarrik izaten zen. Eguzkia ezkutatu egin zen, eta bat-batean hotz izugarri batek hartu zuen izadi guztia. Ez zen batere atsegina. Baina mendiak eta hodeiak kolorerik berdeenaz jantzi ziren, kolore argia, distiratsua... Bai, zeuon begiez ikusi behar zenukete; deskribapena irakurtzea baino hobea da. Zoragarria zen! Eta hala iruditzen zitzaien bidaiariei ere, baina... hutsik zuten urdaila, nekeak lehertuta gorputza, eta bihotzak nahi zuen gauza bakarra gau hartan atseden hartzeko leku bat zen. Noiz iritsiko ziren, ordea? Gehiago kezkatzen zituen horrek, izadiaren edertasunak baino.
Bidea olibondo-sail batetik igarotzen zen, sahats begitsuen artetik; eta hantxe zegoen ostatu bakartia. Ostatuaren aurrean eskale-talde batek bere etxolak altxa zituen; haien arteko osasuntsuenak «gosearen maiorazgoa ematen zuen, adin nagusitasuna iritsia ordurako». Gainerakoak, edo ziren itsu, edo zituzten zangoak elbarri eta zebiltzan eskuekin, edo zituzten besoak ezinduak eta hatzik gabe eskuak. Miseriaren irudi bera ziren, miseria bera zarpailez jantzia. «Eccellenza, miserabili!» esaten zuten beren gorputz-adar elbarriak luzatuz. Ostalaria bera ere, oinutsik, tximak nahasturik eta atorra zikin batez jantzirik atera zen kanpotarrei ongi etorria egitera. Ateak haize-oihalak lotzeko sokez lotuta zeuden; geletako lurra adreilu apurtuez zolatua zen; saguzarrak zebiltzan sabaipean hegan, eta egundoko kiratsa zegoen...
— Baina, baina! Ukuilu honetan ostatu hartuko dugula uste duzu, ala? —esan zuen bidaiari batek—. Mahaia ukuiluan jartzea hobe! Han behintzat batek badaki zer arnasten duen.
Leihoak ireki zituzten, haize pixka bat sar zedin, baina beso akastunak eta aiene amaigabeak iritsi ziren haizea bera baino lehenago: «Miserabili, Eccellenza!». Hormak idazkunez beterik zeuden; bella Italiaren kontrakoak ziren gehienak.
Jatena ekarri zuten. Zopa arin bat, piperbeltzez eta olio kerratuz gozatua. Entsaladak ere olio bera zuen. Platera nagusiak, berriz, arrautza ustelak eta oilar gandor errea ziren. Ardoak ere zapore bitxia zuen, nahastura nazkagarri baten zaporea.
Gauerako ate aurrean ezarri zituzten maletak. Bidaiari bat goardia egiten gelditzen zen besteek lo egin zezaten. Goardiaren lehenengo txanda teologoari tokatu zitzaion. Hura goragalea! Kiskaltzeko moduko beroa zegoen, eltxoak burrunbaka eta zizta-zizta zebiltzan, eta miserabiliak intzirika ari ziren kanpoan, ametsetan.
— Bai, bai, gauza handia da bidaiatzea! —esan zuen estudianteak hasperenka—. Baina gorputzik ez duenarentzat bakarrik! Ai, gorputza lasai ederrean geldituko balitz arima hegan abiatzen denean! Noala noan tokira, bihotza erdiratzen didan amets bat egiten dut; orain dudana baino zerbait hobea nahi nuen nik! Zerbait hobea, onena; baina, zer da zerbait hori, eta non dago? Bai, ondo dakit nik zer nahi dudan: etorkizun zoriontsua nahi dut, denik eta etorkizun zoriontsuena!
Eta hitz horiek esan bezain laster bere etxean agertu zen. Leiho aurrean mihise zuri luzeak zeuden zintzilik; lurrean hilkutxa bat zegoen, eta hilkutxaren barruan gure estudiantea, heriotzaren amets isilean. Betea zen bere nahia: gorputza atsedenean, eta arima hor zehar bidaian. «Inor ere ez da zoriontsu hilobira aurretik», esan zuen Solonek, eta hona hemen haren esana nola zen egia handia.
Hilezkortasunaren esfinje bat da hilotz bakoitza, eta hilkutxa beltzeko esfinje honek ere ez zuen betetzen gizonak bi egun lehenago, artean bizirik zela, idatzitakoa:
O, zu, herio ahaltsu beldurgarria
hilarria dugu zeure opari bakarra
Eten egingo al da Jakoben zurubia?
Neu ere izango al naiz, ba, kanposantu-belarra?
Gure mina ez du orain inortxok ezagutzen
ez da jakiten bakarrik ez zaudeno
gure bihotzak gehiago duela sufritzen
hilerrian den hilobirik hotzenak baino
Bi giza irudi zebiltzan gelan hara-hona. Eta ezagutzen ditugu, gainera: Oinaze zen bat, eta Zorionaren mezularia bestea. Hilotzaren gainera makurtu ziren biak.
— Ikusten al dun? —esan zuen Oinazek—. Horra, hire eskalapoiek gizadiari ekarri dioten zoriona!
— Hemen datzanari, behintzat, betiko zoriona ekarri diote, ba! —erantzun zuen Pozak.
— Baita zera ere! —esan zuen Oinazek—. Berak alde egin zinan, ez ziotenan oraindik deitu! Bere arimak oraindik ez din zeruko altxorrez gozatzeko adina indar, eta hori zunan haren helburua. Mesede bat egin beharko zionat!
Eta kendu zizkion eskalapoiak oinetatik. Eta horrela amaitu zen heriotzaren ametsa, eta zutitu egin zen berpiztua. Oinaze desagertu egin zen, eta baita eskalapoiak ere; bere jabetzako zituen, nonbait.
(Lykkens Galosher)
HANS KANKAILU
Bazen behin landan jauretxe zahar bat, eta jauretxe hartan lurjabe zahar bat bizi zen bere bi semeekin. Bi seme horiek oso azkar-ustekoak ziren. Erabakia zuten erregearen alabari ezkon-proposamena egin behar ziotela, eta hartaraxe ausartu ziren; izan ere, erregearen alabak jakinarazi baitzuen hizketarako etorri ederrena zuen gizona hartuko zuela senartzat. Bi anaiek astebete eman zuten prestatzen; ez zuten denbora gehiagorik izan, baina aski eta sobera zuten hori, zekiten guztia jakinda eta hain ezagutza baliagarriak izanda. Bietako batek Latinezko Hiztegia zekien buruz, eta baita hiriko azken hiru urteetako berripaperak ere, aurretik atzera nahiz atzetik aurrera. Besteak, berriz, elkargoetako estatutu guztiak ezagutzen zituen, eta baita elkargoburu baikotzak jakin beharrekoa ere. Estatuko aferez hitz egiteko gai zela uste zuen, beraz; eta zaldi-uhalak brodatzen ere bazekien, oso trebea baitzen eskulanetan.
— Niretzat izango da erregearen alaba —zioten biek, eta aitak zaldi eder bana eman zien. Hiztegia eta berripaperak buruz zekizkienari ikatz koloreko zaldi beltza eman zion eta elkargo gaietan eta brodatze-lanetan ikasia zenari, berriz, esne koloreko zaldi zuria. Eta bi anaiek olioz igurtzi zituzten ezpainak, hobeto hitz egiteko. Zerbitzari guztiak atarian bildu ziren bi anaiak zaldi gainera igotzen ikustera, baina, orduan, hirugarren anaia agertu zen, izatez hiru anaia baitziren; bakarrik, hirugarren hori, Hans Kankailu, inork ez zuela kontuan hartzen, ez zuelako bere anaiek adinako jakituria.
— Nora zoazte jantzi dotore horiek jantzita? —galdetu zien.
— Gortera, printzesarekin hizketatu eta haren onespena irabaztera. Ez duk entzun atabalariak lurralde guztian aldarrikatzen ari diren albistea?
Eta albistearen berri eman zioten.
— Arraioa! Nik ere joan behar diat, ba —esan zuen Hans Kankailuk. Baina anaiek barre egin zioten, eta alde egin zuten.
— Aita, emaidazu zaldi bat. Nik ere ezkondu nahi dut. Aukeratzen banau, ondo, eta aukeratzen ez banau, neuk aukeratuko dut bera.
— Ergelkeria galanta! —esan zion aitak—. Ez diat zaldirik emango. Hik ez dakik ganorazko gauzarik esaten, eta hire anaiak, berriz, ez dituk nolanahikoak horretan.
— Zaldirik ematen ez badidazu —esan zuen Hans Kankailuk—, akerra hartuta joango naiz; akerra nirea da eta ederki asko eramango nau!
Eta eseri zen zangalatrau akerraren gainean, eragin zion bi orpoez, eta han joan zen lauhazka bide nagusian behera. Fiuu! Hura abiada, zeramatena!
— Hemen naiz! —oihu egin zuen Hans Kankailuk, eta haizeari durundi eragiterainoko indarrez hasi zen kantari.
Anaiak isilik zihoazen; ez zioten elkarri hitzik esaten, gero adierazi beharreko burutapen on guztiak ondo gorde behar baitzituzten, eta esan behar zutena ondo pentsatu.
— Ieepa! —oihu egin zien Hans Kankailuk—, hemen nauk! Begira zer aurkitu dudan bidean —eta bele hil bat erakutsi zien.
— Zer demontre egin behar duk horrekin, Kankailu? —esan zioten anaiek.
— Erregearen alabari eman.
— Bai, nik ere horixe egingo nikek —esan zioten anaiek eta, barrez, aurrera jarraitu zuten.
— Ieepa! Hemen nauk! Begira zer aurkitu dudan; horrelako gauzarik ez duk bidean egunero aurkitzen.
Anaiek atzera begiratu zuten zer ote zuen ikusteko.
— Kankailu —esan zioten—, hori eskalapoi zahar bat duk! Gaina ere apurtuta zeukak eta! Printzesarentzat al duk hori ere?
— Bai, noski, —esan zuen Hansek, eta anaiek aurrera jarraitu zuten barrez.
— Ieepa, ieepa, hemen nauk! —oihu egin zuen Hans Kankailuk—. Hau duk, berriz, ona!
— Zer aurkitu duk oraingoan? —galdetu zioten anaiek.
— Pozez zoratzen jarriko duk printzesa!
— Tira, motel! —esan zioten anaiek—, hori erretenetik hartu duan buztina duk eta!
— Bai, hala da —esan zuen Hans Kankailuk—, eta buztinik finena, gainera. Irrist egiten dik eskuetatik.
Eta buztinez bete zituen sakelak. Anaiek aurrera egin zuten ahal zuten bezain arinen, eta Hans baino ordubete lehenago iritsi ziren hiriko ateetara. Atean txartel bat ematen zieten ezkongaiei, iritsi ahala, eta ilaran jartzen zituzten seinako lerroetan, eta hain zeuden estu, ezen ezin baitzuten besorik mugitu, eta eskerrak horri, bestela jantziak zarratatuko baitzizkioten elkarri, bata bestearen aurrean egote hutsagatik. Hiriko beste biztanle guztiak gazteluaren inguruan zeuden, leihoetatik kirika, erregearen alabak ezkongaiak nola hartzen zituen ikusteko. Ezkongaiek, berriz, banan-banan gelan sartzen zirenean, hitz egiteko ahalmena galtzen zuten.
— Utikan! —esaten zuen printzesak—. Kanpora!
Orduan, Hiztegia buruz zekien anaia sartu zen, baina den-dena ahaztu zitzaion ilaran egon zen bitartean. Zoruak kris-kras egiten zuen, eta, sabaia ispiluzkoa zenez, buruz behera ikusten zuen bere burua; leiho bakoitzean hiru eskribau eta elkargoburu bat zeuden, han esaten zen guztia idazten, jarraian berripaperetara bidali eta kale-kantoietan bi sosean saldu ahal izateko. Izugarria zen hura, eta sutontziak ere hainbesteraino zituzten berotuak, ezen gaina gori baitzuten.
— Bero izugarria dago hemen —esan zuen ezkongaiak.
— Gaur oilaskoak erretzen ari baita aita —esan zuen printzesak.
Bo! Han geratu zen mutila inozoa bezala; ez zuen era horretako elkarrizketarik espero, eta ez zitzaion hitz bat ere etortzen, noiz, eta orain, burutsuen agertu nahi zuenean.
— Utikan! —esan zuen erregearen alabak—. Kanpora!
Eta alde egin behar izan zuen.
Orduan bigarren anaia etorri zen.
— Ikaragarrizko beroa dago hemen —esan zuen.
— Bai, oilaskoak erretzen ari gara gaur —esan zuen erregearen alabak.
— Zer..., erre..., zer? —esan zuen mutilak, eta eskribau guztiek zintzo-zintzo idatzi zuten «Zer..., erre..., zer»
— Utikan! —esan zuen erregearen alabak—. Kanpora!
Orduan Hans Kankailu etorri zen. Akerraren gainean sartu zen gelaraino.
— Hau da bero galda, hemen duzuena! —esan zuen.
— Oilaskoak erretzen ari naizelako da —esan zuen erregearen alabak.
— Oso egokiera ona —esan zuen Hans Kankailuk—. Hortaz, bele bat erre ahal izango dut nik ere, ezta?
— Bai, noski —esan zuen erregearen alabak—, baina non errerik ba al duzu? Nik ez dut ez eltzerik ez zartaginik.
— Badut, bai —esan zuen Hans Kankailuk—. Hona hemen eltze bat.
Eta eskalapoia atera eta hantxe sartu zuen belea.
— Otordu on baterako adina baduzu hor —esan zion erregearen alabak—, baina non aurkituko dugu gainetik botatzeko saltsa?
— Sakelean badut pixka bat —esan zuen Hans Kankailuk—. Nahikoa eta sobera.
Eta buztin pixka bat isuri zuen sakeletik.
— Hori da arrazoia! —esan zuen printzesak—; denetarako duzu erantzuna, eta etorri ederra daukazu. Senartzat hartuko zaitut. Baina ba al dakizu hemen esan ditugun guztiak berripaperetan izango direla bihar? Leiho bakoitzean hiru eskribau eta elkargoburu bat egon baitira eserita, eta elkargoburua da okerrena, ez baitu ezer ulertzen.
Ikaratzeagatik esan zion hori erregearen alabak. Eskribau guztiak barreari ezin eutsirik zeuden eta tinta-tantaz zipriztindu zuten zorua.
— A! Horiek dira, beraz, gizon handiak —esan zuen Hans Kankailuk—; hortaz, dudan gauzarik onena emango diot elkargoburuari.
Eta sakelak barrukoz kanpora bihurtu eta buztina jaurti zion aurpegira.
— Oso ederki egina! —esan zuen printzesak—; neronek ez nukeen egiten jakingo, baina saiatuko naiz ikasten.
Horrela, bada, Hans Kankailu errege egin zen, emaztea eta koroa irabazi zituen eta errege-aulkian eseri zen. Guk elkargoburuaren berripaperetik jakin dugu hau guztia, baina batek daki!
(Klodshans)
BERUNEZKO SOLDADU IRMOA
Baziren behin berunezko hogeita bost soldadutxo, anaiak guztiak, berunezko goilare beretik atereak baitziren. Fusil bana zuten besagainean, burua tente, aurrera begira, eta diren uniforme gorri-urdin zoragarrienak soinean. Mundu berrira etorri eta entzun zituzten lehen hitzak, gordeta zeuden kutxako estalkia ireki zenean, mutiko batek oihuka eta txaloka esandako hauek izan ziren: «Berunezko soldadutxoak!» Mutilak urtebetetzea zuen eta soldaduak jaso zituen opari. Mahai gainean ezarri zituen berehala.
Soldadu guztiak berdin-berdinak ziren, bat izan ezik. Bat hori hanka-bakarra baitzen: izan ere, huraxe egin zuten azkena, eta ordurako ez zegoen behar adina berun. Hala ere, hantxe zegoen hanka bakarraren gainean tente-tente, besteak bi hanken gainean bezain tente; eta, hara gauzak nola diren, soldadutxo hori izango zen, hain zuzen, gerora nabarmenduko zena.
Soldaduak zeuden mahai hartan bazen beste hainbat jostailu, baina paperezko gaztelu zoragarri bat zen bereziki ikusgarria. Gazteluko leiho meharretatik gelak ikusten ziren. Kanpoan zuhaixka batzuk zeuden, aintzira itxuratzen zuen ispilu txiki baten inguruan; eta aintziran, igeri zebiltzan argizarizko beltxargak islatzen ziren. Den-dena zen zoragarria, baina denetan xarmantena gazteluko ate zabalduaren aurrean zegoen damatxoa zen, inondik ere. Hura ere paper ebakiz egina zen, baina soinekoa muselina finenezkoa zuen, eta zinta urdin estu bat zeukan sorbalda gainean, txal moduan jarria. Gerrian, zintaren bi muturrak lotzeko, lentejuela bat zuen, bere aurpegia bezain handia. Damatxoak luzaturik zituen besoak, dantzaria baitzen; eta hain gora jasota zuen hanka bat, non soldadutxoak ez baitzion ikusi, eta bera bezala hanka-bakarra zela uste izan zuen.
— Bera nuke emazte aproposa —pentsatu zuen—; baina dotoreegia da niretzat. Gaztelu batean bizi da bera; nik, aldiz, ez dut kutxa bat baino, eta hori ere hogeita bost lagunentzakoa! Ez, ez legoke harentzako tokirik! Baina nola edo hala ezagutu beharra daukat.
Eta etzan zen, luze-luze, mahai gainean zegoen tabako-hautsa gordetzeko ontziaren atzean. Handik oso ongi ikusten zuen damatxoa, nola zegoen hanka bakarraren gainean zutik, oreka galdu gabe.
Gaua etorri zenean kutxan sartu zituzten gainerako soldadutxoak, eta etxeko guztiak ohera joan ziren. Iritsi zen jostailuen olgetarako ordua eta jolasean hasi ziren: elkarri bisitan joaten, borrokan egiten, dantzaldiak antolatzen. Berunezko soldadutxoak zalapartaka ari ziren kutxa barnean, haiek ere jolasean ibili nahi zuten eta; baina, eginahalak eginda ere, ezin kutxaren estalkia ireki. Intxaur-kraskailua, berriz, zilipurdika zebilen, eta klarionak ergelkeriak idazten zituen arbelean. Hain zen handia hango zarata kanarioa ere esnatu eta berriketan hasi zen, eta bertsotan gainera! Bi bakarrik gelditu ziren bere tokian geldi-geldi: berunezko soldadutxoa eta dantzari txikia. Dantzaria hanka-puntetan, tente-tente, besoak luzaturik; eta soldadua ere tinko hanka bakarraren gainean, dantzariari begirik kendu gabe.
Erlojuak hamabiak jo zituenean, danba! altxatu zen tabako- ontziaren estalkia. Baina han ez zen tabako-hautsik, ez horixe: iratxo beltz txiki bat atera zen. Txantxa-kutxa bat zen.
— Aizak, berunezko soldadu! —oihukatu zion iratxoak—. Zeri begira hago?
Baina berunezko soldadutxoak ez entzunarena egin zion.
— Hago, hago! Ikusiko duk bihar! —esan zuen iratxoak.
Eta eguna argitu bezain laster haurrak jaiki zirenean, berunezko soldadutxoa leiho ertzean ezarri zuten; eta zela iratxoaren eraginez edo zela haize-bolada baten eraginez, kontua da leihoa kolpetik ireki eta soldadutxoa buruz behera erori zela hirugarren solairutik. A ze plaustada! Han gelditu zen, gizajoa, kapelu gainean hankaz gora, hanka airean, eta baioneta, berriz, bi harlauzen artean sartuta.
Neskamea eta mutikoa berehala jaitsi ziren soldadutxoaren bila, baina, ia zapaldu bazuten ere, ez zuten ikusi. Soldaduak «Hemen naiz!» oihu egin balu aise aurkituko zuten; baina ez, ez zitzaion egoki iruditu uniformez jantzita oihuka hastea.
Orduan euria hasi zuen; gero eta lodiago ari zuen, eta azkenerako euri zaparrada galanta bota zuen. Atertu zuenean, bi kalekume hurbildu ziren soldadua zegoen tokira.
— Aizak, begira! —esan zuen batek—. Berunezko soldadu bat! Txalupan bidaliko diagu.
Eta hala, egin zuten txalupa bat egunkari-paperez, sartu zuten bertan soldadua, eta han abiatu zen erretenean behera. Bi mutikoak albotik zihoazkion korrika eta txaloka. Ene! Egundoko olatutzarrak eratzen ziren erretenean. A ze nolako ur-amilak! Jakina, izugarrizko euri-jasa bota zuen eta. Paperezko txalupa ur-zurrunbilo haietan gora eta behera zebilen, zilipurdiak eginez behin eta berriro. Berunezko soldadutxoa ikara-ikara eginda zegoen ordurako, baina hantxe eutsi zion, burua tente, aurrera begira, fusila besagainean.
Bat-batean, estolda handi batek txalupa irentsi zuen, eta kutxan baino ilunago geratu zen dena.
— Nora arraio ote noa? —pentsatu zuen—. Erru guztia iratxoarena da, ondotxo dakit nik! Ai, damatxoa txalupan banu, sikiera, niri bost axola dagoena baino ilunago balego.
Baina, halako batean, estoldan bizi zen uretako arratoi handi bat agertu zitzaion.
— Non duk pasaportea? —galdetu zion arratoiak—. Ea, paper horiek!
Soldaduak ez zion txintik esan, eta tinkoago eutsi zion fusilari. Txalupa ziztu batean zihoan, eta atzetik segika arratoia. Haren hortzen karraska-hotsa, haren oihuak eta biraoak:
— Gera ezazue! Gera ezazue! Ez du bide-saririk ordaindu eta! Ez du pasaporterik erakutsi!
Ur-lasterra bizkortu egin zen, eta berunezko soldaduak argia ikusi zuen estoldaren bukaeran. Ausartetan ausartena ere beldurtzeko moduko zarata bat entzun zuen orduan. Pentsa, estolda amaitzen zen tokitik ura ubide handi batera amiltzen zen trumilka! Guretzat urjauzi handi batean behera joatea bezain arriskutsua zen soldadutxoarentzat. Handik behera joatea.
Baina beranduegi zen ordurako, eta soldaduak ezin zuen ezer egin. Txalupa irauli egin zen; soldadutxoak ahal bezain tinko iraun zuen; inork ezingo zuen esan begi-kliska bat ere egin zuenik.
Txalupak hiru edo lau itzuli egin zituen, eta urez bete zen kareleraino: hondoratzen hasi zen. Han zegoen berunezko soldadutxoa, ura leporaino; eta txalupa, behera eta behera, gero eta hondorago; eta papera, bustiaren bustiaz, gero eta beratuago; eta azkenean burutik gora iritsi zitzaion ura soldadutxoari... Dantzari xarmanta etorri zitzaion gogora, ez zuela berriro ikusiko, eta aspaldi bateko kanta zahar hau entzun zuen bere baitan:
Aurrera, gudari, aurrera!
Zoaz Herioren altzora!
Desegin zen papera eta hondoratu zen berunezko soldadutxoa..., baina hondoa jo aurretik arrain batek irentsi zuen.
Ene, hura zen ilun beltza! Estoldakoa baino askoz leku ilunagoa zen, eta estuagoa gainera. Baina han zegoen berunezko soldadutxoa, beti bezain irmo, luze-luze etzanda, fusila besagainean zuela.
Arrainak ikaragarrizko mugimenduak egiten zituen. Azkenean, ordea, geldi-geldi geratu zen, eta handik pixka batera argi-printza bat sartu zen. Gero erabat argitu zuen, eta norbaitek oihu egin zuen:
— Berunezko soldadutxo bat!
Izan ere, arrain hura arrantzaleek harrapatu baitzuten, eta azokara eraman, saldu, eta sukaldera iritsi zenean, sukaldariak labana handi batez ireki zuen. Bi hatzekin soldadutxoa gerritik hartu eta egongelara eraman zuen, guztiek ikusi nahi baitzuten arrain baten urdailean bidaia egina zen gizon harrigarri hura; baina berunezko soldadutxoa ez zegoen horregatik harro. Mahai gainean utzi zuten eta han... hauek dira, hauek, bizitzaren komeriak! Nora etorriko, eta, hara!, lehen egondako gela berera. Hantxe zeuden lehengo haurrak eta mahai gaineko jostailuak. Hantxe ikusi zuen gaztelu zoragarria eta gazteluko dantzari panpoxa, hanka baten gainean zutik, beste hanka gora altxaturik zuela. Ongi irmoa zen dantzaria ere, eta hainbeste hunkitu zuen berunezko soldadua, non berunezko malkoak isuri baitzituen ia, baina ez zuen ondo emango soldadu batek hori egitea. Begiratu zion neskari eta neskak begiratu zion berari, baina ez zioten elkarri ezer esan.
Bat-batean haur batek soldadutxoa hartu, eta inolako arrazoirik gabe, sutara bota zuen. Hori ere txantxa-kutxako iratxoaren erruz izango zen segur aski.
Garrak hartuta zegoen berunezko soldadutxoa, berotan kiskaltzen, baina ez zekien oso ondo suagatik edo bere maitasunagatik ote zen. Bere kolore biziak ere margulduak zituen, bidaiagatik edo penagatik, batek daki! Begiratu zion neskatxari, eta neskatxak begiratu zion berari. Soldadutxoa konturatu zen urtzen ari zela, baina irmo eutsi zion, fusila besagainean. Bat-batean ate bat zabaldu eta haizeak airean eraman zuen dantzaria; eta dantzaritxoa, silfide bat bailitzan soldadutxoaren albo-albora hegan joan, sugartu eta bertan desagertu zen. Ordurako, soldadutxoa urtu eta berun-puska huts bihurtua zen. Biharamunean neskameak errautsak garbitzean berunezko bihotz-tankerako zerbait aurkitu zuen. Dantzariaren arrasto bakarra, berriz, haren lentejuela zen, suak ikatza bezala belztua hura ere.
(Den standhaftige tinsoldat)
MARIERPURU
Bazen behin emakume bat haurtxo txiki bat izateko gogo handia zuena, baina ez zekien nondik ekarri; joan zen sorgin zahar batengana eta esan zion:
— Haurtxo txiki bat edukitzeko irrikaz nago eta, esango al didazu nondik ekarri?
— Tira, zer edo zer egin ahal izango dugula uste dut —esan zion sorginak—. Tori garagar-ale hau; ez da nekazarien soroetan izaten dena bezalakoa, ez eta oiloei ematen zaiena bezalakoa ere; sar ezazu lore-poto batean ea zer gertatzen den.
— Eskerrik asko! Eskerrik asko! —esan zion emakumeak, eta sorginari hamabi penike eman eta etxera joan zen. Erein zuen garagar-alea, eta berehalaxe lore eder bat erne zen; tuliparen antzekoa zen lorea, baina itxita zituen petaloak, artean pipila balitz bezala.
— Hau da lore ederra! —esan zuen emakumeak, eta musu eman zien haren petalo gorri-hori politei, eta musu ematean, plast! zabaldu zen lorea. Tulipa zen, bai, argi zegoen, baina lorearen erdi-erdian, estigma berdearen gainean, neska txiki nimiño bat zegoen eserita, izugarri polita eta delikatua; ez zen hazbete baino garaiagoa, eta, horregatik, Marierpuru jarri zion izena emakumeak.
Marierpuruk intxaur-oskol bernizatu apain bat zuen sehaska, bioleta-hosto urdinak koltxoi eta arrosa-hosto bat estalgarri. Han lo egiten zuen gauez; egunez, ordea, mahai gainean ibiltzen zen jolasean, emakumeak plater bat baitzuen han, ertz guztia lore-txirikordaz inguratua eta loreen zurtoinak uretan zirela. Ur gainean tulipa-hosto handi bat zegoen, eta haren gainean eseri eta plateraren alde batetik bestera ibiltzen zen Marierpuru, bi zaldi-ile zurirekin arraunean eginez. Ikusgarri polita zen. Eta abesten ere bazekien, eta inoiz entzun ez zen bezalako ahots gozo xarmagarriz abesten zuen, abestu ere.
Gau batean, Marierpuru bere ohetxoan etzanda zegoela, apo handi itsusi batek jauzi egin zuen leihora, kristal bat hautsita zegoen eta. Ene! Zein nazkagarria zen apotzar likatsu itsusi hura! Eta handik, berriz, zuzenean mahaira jauzi egin zuen, Marierpuru arrosa-hostoaren azpian lo zegoen lekura.
— Hauxe litzateke emazte polita nire semearentzat —esan zuen apoak, eta Marierpuru lo zegoen intxaur-oskola hartu eta leihotik kanpora joan zen lorategira. Erreka handi zabal bat zegoen jardinean, baina ertz-ertzean bazuen lokazti eta zingira bat, eta hantxe bizi zen apoa bere semearekin. Ene! Zein itsusia eta nazkagarria semea ere! Ama bezalakoxea!
— Kun-kun, kun-kun —besterik ez zuen esan intxaur-oskoleko neska txiki polita ikusi zuenean.
— Ez ezazu hain ozen hitz egin, esnatu egingo duzu bestela! —esan zion apo zaharrak—. Ihes egingo digu, kardu-ilauna baino arinagoa da eta! Errekako ur handietan dauden igebelarren hostoetako batean jarriko dugu; uharte batean bezala egongo da han, hain baita txikia eta arina. Handik ezingo du ihes egin, eta guk, bitartean, zuen bizilekua prestatuko dugu lokatzetan.
Igebelar ugari zegoen errekan, eta haien hosto berde zabalak ur gainean igeri zeudela ematen zuen. Erreka ertzetik urruneneko hostoa zen handiena ere, eta haraxe joan zen igerian apo zaharra Marierpuru barruan zuen intxaur-oskolarekin.
Neska txiki gaixoa goizean oso goiz esnatu zen, eta, non zegoen ikusi zuenean, negar eta negar hasi zen garrazki: hosto handiaren bira osoa urez inguraturik zegoen, eta lehorrera iristeko modurik inondik ez.
Apo zaharra lokatzetan eseri eta bizilekua belarrez eta igebelar-pipil horiz estaltzen aritu zen, errainarentzat apain-apain jartzeko, eta, gero, bere seme itsusiarekin batera Marierpuru zegoen hostora egin zuen igeri. Marierpururen ohe polita ekartzera joan ziren, ezkongelan jartzeko, Marierpuru ekarri aurretik. Apo zaharrak erreberentzia handi bat egin zuen uretan Marierpururen aurrean, eta honela esan zion:
— Nire semea da hau; zure senarra izango da, eta oso eroso biziko zarete biok lokaztian.
— Kun-kun, kun-kun —besterik ez zuen esan semeak.
Eta ohetxo polita hartuta, igerian aldegin zuten ama-semeek, eta Marierpuru bakar-bakarrik geratu zen hosto berdearen gainean, negar eta negar, ez baitzuen apo itsusi harekin bizi nahi, ez haren seme izugarriaren emazte izan nahi. Inguruan zebiltzan arraintxoek —ikusiko zuten noski apoa-eta, entzungo zuten esan zuena-eta—, buruak atera zituzten, neska txikia ikusi nahian, nik uste. Eta ikusi zuten bezain laster, gustatu egin zitzaien, eta apo itsusiarekin bizitzera joan beharko zuela pentsatzeak nahigabe handia eman zien. Ez, ez zuen horrelakorik gertatu behar. Murgildu ziren denak batera eta jarri ziren Marierpuru zegoen hostoaren zurtoin inguruan, eta, haginka-haginka, karraskatu egin zuten zurtoina, eta, orduan, ibaian behera joan zen hostoa, eta harekin batera Marierpuru ere, apoak aurkituko ez zuen leku batera.
Marierpuru batetik bestera zihoan, eta sasi arteko txori txikiek ikusten zutenean, «Andereño polit» abesten zioten. Hostoa urruntzen eta urruntzen zihoan, eta, hala, atzerriko herrialdeetara iritsi zen.
Tximeleta txuri bat jira eta bira ibili zitzaion inguruan pixka batean, eta azkenean pausatu egin zen, Marierpururi eder iritzita. Oso zoriontsu zen orain Marierpuru: apoak ezin zuen harrapatu eta oso bazter politak ikusten zituen bidean; eguzkiak diz-diz egiten zuen uretan, eta urrezkoa zirudien urak. Hartu zuen gerrian zeukan zinta eta lotu zion mutur bat tximeletari eta bestea hostoari, eta orduan eta azkarrago irristatzen zen hostoa, eta baita bera ere, hosto gainean zutik jarrita.
Halako batean liztor bat etorri zen hegan; ikusi zuen Marierpuru, eta bertantxe hatzaparrez gerri lirainetik heldu eta hegan eraman zuen arbola bateraino. Baina hosto berdeak errekan behera jarraitu zuen, eta baita tximeletak ere, hostoari lotuta baitzihoan.
Ai ene! Beldurrak akabatzen zegoen Marierpuru liztorrak arbolara eraman zuenean, baina atsekaberik handiena hostoari lotu zion tximeletatxo txuri politak ematen zion: askatu ezinik geratzen bazen, goseak hilko zen.
Liztorra, ordea, ez zuen horrek kezkatzen. Jarri zuen Marierpuru arbolaren hostorik handienean eta loreen eztia eman zion jateko, eta liztor-itxurarik batere ez zuela baina hala ere oso polita zela esan zion. Handik pixka batera, arbolan bizi ziren liztor guztiak etorri zitzaizkion bisitan; liztor andereñoek Marierpururi begiratu eta antenei igurtzika esan zuten:
— Bi hanka besterik ez ditu eta! Ez diote, ba, oso poliki ematen!
— Ez du antenarik! Hori da gerri estua duena! Gizaki bat ematen du!
— Bai gauza itsusia! —esan zuten liztor eme guztiek, Marierpuru oso polita zen arren.
Polita zelakoan zegoen harrapatu zuen liztorra ere, baina beste guztiek itsusia zela esan zutenean, bera ere hori sinesten hasi zen, eta handik aurrera ez zuen Marierpuru ezertarako nahi izan: joan zedila nahi zuen lekura! Arbolatik eraman eta bitxilore baten gainean utzi zuen, eta Marierpuru negarrez geratu zen, itsusia zela-eta liztorrek ere nahi ez zutelako; eta hori, imajina daitekeen ezer baino politagoa zelarik: arrosa-hosto ederrena baino ederragoa eta gardenagoa.
Marierpuru gaixoa bakar-bakarrik bizi izan zen basoan uda osoan. Ehundu zuen ohetxo bat belarrez, eta uztao-hosto baten azpian zintzilikatu zuen eurietatik babesteko. Jateko, loreen eztia xurgatzen zuen, eta edan, goizetan hosto gainetan sortzen zen ihintza edaten zuen. Horrela joan ziren uda eta udazkena, baina gero negua etorri zen. Hain gozo abestu ohi zioten txori guztiek alde egin zuten, babesgarri izan zuen uztao-hosto handia zimeldu eta zurtoin ihar bilakatu zen, eta Marierpuru orain hotzak dardaraz zegoen, jantziak ere gastatuak zituen eta; hain txikitxoa izanik, gainera, nola ez zen, ba, hotzak hiltzen egongo, Marierpuru gaixoa. Hasi zuen elurra, eta gainera erortzen zitzaion elur-maluta bakoitza guri palakada bat botako baligute bezala zen harentzat, gu handiak baikara, eta hura, berriz, erpuruaren tamainakoa. Hosto ihartu batean bildu zen, baina horrek ez zion berotasun handirik eman: hotzak dardaraz zegoen.
Marierpuru bizi zen basotik hurbil bazen garagar-soro handi bat, baina garagarra aspaldi bildua zuten eta lasto soildu iharra baizik ez zen geratzen soro izoztuan. Garagar-lasto arte hartan ibiltzea basoan ibiltzea bezala zen Marierpururentzat. Haren hotzikarak! Halako batean satitsu baten etxeko atera iritsi zen, lasto azpian lurrean zegoen zulo txiki batera. Satitsua epel-epelean bizi zen han; gela osoa alez beterik zeukan, eta bazuen sukalde polit bat ere, jaki-gela eta guzti. Marierpuru atarian geratu zen zutik, beste edozein haur eskale bezala, eta garagar-ale pixkatxo bat eskatu zuen, bi egun oso baitzeramatzan baraurik.
— Gaixoa zu! —esan zion satitsuak, funtsean satitsu ona baitzen—. Zatoz etxeko epelera nirekin afaltzera.
Gero, berriz, Marierpururi atsegin iritzita, esan zion:
— Nahi baduzu, gera zaitezke hemen negurako, baldin eta gela garbi eta txukun edukitzen badidazu, eta ipuinak kontatzen badizkidazu, oso gogoko ditut eta.
Eta Marierpuruk satitsuak esan bezala egin zuen, eta oso eroso egon zen han.
— Bisitari bat etorriko zaigu aurki —esan zion satitsuak—; auzokoa etorri ohi zait astero bisitan. Nirea baino ere etxe hobea du berak, oso gela zabalekoa, eta belusezko beroki beltz zoragarri bat erabiltzen du. Senartzat hartu ahal bazenu, ez litzaizuke ezer faltako, baina itsua da. Dakizkizun ipuin polit guztiak kontatu behar dizkiozu.
Baina Marierpururi ez zitzaion gustatu auzokoarekin ezkontzekoa, auzoko hura satorra baitzen. Han etorri zen satorra bisitan, bere belusezko beroki beltza soinean. Oso aberatsa eta zuhurra zela esan zion satitsuak, eta berea baino hogei aldiz etxe handiagoa zuela. Jakinduria handikoa zen satorra, baina ez zitzaizkion ez eguzkia ez loreak gustatzen; gaizki esaka jarduten zuen haien kontra, ez zituelako inoiz ikusi. Marierpuruk abestu egin behar izan zion, eta abestu zizkiolarik «Hega, hega, liztorra» eta «Fraidea dabil zelaian», zuen ahots gozoagatik maitemindurik geratu zen satorra Marierpururekin. Baina ez zuen ezer adierazi, oso zuhurra zen eta.
Satorrak tunel bat egin berria zuen lur azpian bere etxetik satitsuaren etxeraino, eta nahi zutenean handik ibiltzeko baimena eman zien satitsuari eta Marierpururi. Pasabidean hilda zegoen txoriarekin ez ikaratzeko esan zien, txoria oso-osorik zegoela, luma, moko eta guzti; itxuraz, arestian hila behar zuela, negu hasieran edo, eta, orain, berak tunela egindako lekuan lurperaturik zegoela.
Satorrak ardagai-puskatxo bat hartu zuen ahoan, ardagaiak ilunpetan suak bezala argi egiten baitu, eta aurretik abiatu zen beste biei pasabide luze ilunean argi eginez. Txori hila zegoen lekura iritsi zirenean, satorrak bere mutur luzeaz lurrari bultza egin eta zulo handi bat egin zuen sabaian, kanpoko argia sar zedin. Lurrean, erdi-erdian, enara hil bat zegoen, bere hegal politak bi alboetan estu-estu eginda eta hankak eta burua luma artean zituela; garbi zegoen hotzak hil zela txori gaixoa. Marierpururi pena handia eman zion; oso maite zituen txori txikiak, uda osoan txio-txioka kantari aritu zitzaizkiolako. Baina satorrak bere hanka motzekin enarari ostiko bat eman eta esan zuen:
— Amaitu dira honen txio-txioak! Patu tristea izan behar du, gero, txori jaiotzeak! Nire umeak ez dira sekula txori izango, Jainkoari eskerrak; txoriak txio-txioka bai, baina negua iristean, goseak hil!
— Bai, zu burutsua zara eta, ondo diozu —esan zuen satitsuak—. Zertarako ditu txoriak bere txio-txio guztiak hotzak etortzen direnean? Goseak eta hotzak hiltzeko! Oso erromantikoa!
Marierpuruk ez zuen ezer esan, baina besteek txoriari bizkarra eman ziotenean, txoriarengana makurtu zen, burua ezkutatzen zioten lumak alboratu eta begi itxietan musu eman zion.
— Hauxe izango zen, beharbada, udan hain gozo abesten zidan txoria —pentsatu zuen—; nolako poza ematen zidan txori maitagarri hark!
Itxi zuen satorrak berriro kanpoko argia sartzen uzten zuen zulo hura eta etxera lagundu zien andereei. Marierpuruk ezin izan zuen gauean batere lorik egin; hala, jaiki zen ohetik, ehundu zuen lastozko alfonbra handi eder bat, eraman zuen txoria zegoen lekura eta txoriaren gainean zabaldu zuen, eta satitsuaren gelan aurkitu zuen kotoi leun pixka bat jarri zion bi aldamenetan, lur hotz haren gainean ohe epel bat izan zezan.
— Agur, txoritxo maitagarri hori —esan zion—. Agur, eta eskerrik asko, udan, arbola guztiak berde zeudenean eta eguzkiak berotzen gintuenean, abesten zenuen abesti gozoagatik.
Eta txoriaren paparrean etzan zuen burua, baina hots batek asaldarazi zuen: bazirudien han barruan zerbait taupadaka ari zela. Txoriaren bihotza zen. Txoria hilda ez, baina konorte gabe zegoen, eta berotasuna eman zitzaionean, berpizten hasi zen.
Udazkenean enara guztiak lurralde beroetara joaten dira, baina bakarren bat berandutzen bada, eta hotzak harrapatzen badu, hilda bezala erortzen da, eta erortzen den lekuan geratzen da, eta gero elurrak estaltzen du. Marierpuru oso ikaratu zen; bera hazbete garai baino ez zen, eta txoria handi-handia zen haren aldean; baina adorea bildu, eta txori gaixoaren inguru guztian pilatu zuen kotoia; gero, berak estalgarritarako erabili ohi zuen menda-hosto baten bila joan zen, eta txoriaren buru gainean jarri zuen. Hurrengo gauean, isil-isilka, txoriarengana joan zen berriro, eta bizirik aurkitu zuen, baina oso ahul; txoriak doi-doi zabaldu ahal izan zituen begiak unetxo batez Marierpururi begiratzeko, han zegoen eta Marierpuru, zutik, beste argiontzirik ezean ardagai-puska bat eskuan zuela.
— Mila eta mila esker, haur maitagarria —esan zion txori ezinduak—; berotasun ederra eman didazu. Berehala indartuko naiz eta irten ahal izango naiz berriro eguzki epeletara.
—Ez, ez! —esan zion Marierpuruk—. Hotz handia dago kanpoan; elurra ari du eta izozturik dago dena; gera zaitez ohe epelean; nik zainduko zaitut.
Orduan, Marierpuruk ura ekarri zion hosto batean, eta enarak, pixka bat edan zuenean, kontatu zion hegala urratu zuela elorri batean, eta horregatik ezin izan zuela beste enarak bezain arin hegan egin haiek lurralde bero urrunetarako bidea hartu zutenean. Azkenean lurrera erori zela, baina handik aurrerakorik ez zuela gogoan, eta ez zekiela batere nola sartu zen tunel hartan.
Han geratu zen enara negu osoan, eta Marierpuruk oso ondo zaindu zuen eta maitasun handia hartu zion. Marierpuruk ez zien txoriaz ezertxo ere aipatu satorrari eta satitsuari, ez baitzuten gogoko enara gaixo zorigabea.
Udaberria etorri eta eguzkiaren beroak lurra epeldu zuen bezain laster, Marierpuruk satorrak sabaian egindako zuloa ireki zuen, eta enarak agur esan zion; eguzkiak izpi gozoak igortzen zituen bien gainera, eta enarak galdetu zion ea ez al zuen berarekin joan nahi, bizkarrean eramango zuela hegan baso berderaino. Baina Marierpuruk bazekien satitsua nahigabetu egingo zela horrela alde egiten bazuen.
— Ez, ezin dut —erantzun zion Marierpuruk.
— Agur, orduan; agur, neska polit, txintxo hori —esan zion enarak, eta eguzkitara hegaldatu zen. Marierpuru atzean begira geratu zitzaion, begiak malkoz beterik, kariño handia hartu baitzion enara gaixoari.
— Txio, txio —kantatu zuen txoriak eta baso berdera joan zen hegan.
Marierpuru oso triste geratu zen. Ezin zen eguzki epeletara irten; satitsuaren etxe inguruan ereindako garagarra hazita zegoen, eta hura oso baso sarria zen hazbeteko garaiera besterik ez zuen neskatila gaixoarentzat.
— Uda honetan arreoa egiten hasi behar duzu —esan zion satitsuak Marierpururi, berarekin ezkontzeko eskatu baitzion belusezko beroki beltzeko sator aspergarriak—. Artilezko arropak eta lihozkoak, bietatik egin behar dituzu; satorraren emaztea izaten zarenean etxea eta zeure burua janzteko behar dena egin behar duzu.
Marierpuruk goruetan hasi behar izan zuen, eta satitsuak lau armiarma hartu zituen ardatzean eta ehunean aritzeko gau eta egun. Satorrak arratsaldero egiten zuen bisita, eta beti lelo bera izaten zuen: uda amaitzen zenean eguzkiak ez zuela hainbeste berotuko, orain lurra lehor-lehor eginda eta harria bezala gogortuta zegoela, eta beraz, uda amaitzean ezkonduko zela. Baina Marierpuru ez zegoen batere gustura; bost axola zitzaion sator aspergarri hura. Goizero, egunsentian, eta arratsero, eguzkia sartzen zenean, kanpora irteten zen isilka, eta zeru urdina ikusi ahal izaten zuen haizeak garagarburuak etzaten zituenean; kanpoan argia zegoela eta dena polita zela pentsatzen zuen orduan, eta enara maitagarria berriro ikusteko gogoa sortzen zitzaion. Enara, ordea, ez zen inoiz itzuli. Segur aski handik urrun ibiliko zen, baso berde zoragarrian hegaka.
Udazkena etorri zenerako prest zegoen Marierpururen arreoa.
— Hemendik lau astera ezkonduko zara —esan zion satitsuak.
Baina Marierpuruk, negarrez, esan zion ez zuela sator aspergarri harekin ezkondu nahi.
— Txepelkeriak! —esan zion satitsuak—, ez zaitez burugogorra izan, bestela nire hortz zuriarekin kozka egingo dizut! Senar bikaina izango duzu; erreginak berak ere ez du haren belusezko beroki beltzaren parekorik; eta ondo beteta ditu sukaldea eta jaki-gela. Eskerrak eman behar zenizkioke Jainkoari horrelako senarragatik!
Ezkontzera zihoazen, bada. Satorra Marierpururen bila etorri zen; Marierpuruk lurpean, behe-behean, bizi beharko zuen harekin, eta ez zuen inoiz eguzkitara irteterik izango, satorrak ezin baitzuen eguzkia jasan. Neska gaixoa oso triste jartzen zen eguzki ederrari betiko agur esan beharko ziola pentsatzen zuenean; satitsuarekin bizi izan zen bitartean, atetik begiratu ahal izan zion, gutxienez.
— Agur, eguzki argi hori! —esan zion, eta besoak eguzki aldera luzatu eta satitsuaren etxetik pixka bat aurreraxeago joan zen, orain garagarra bilduta baitzegoen eta garagar-lastoa besterik ez baitzen geratzen.
— Agur, agur! —eta bere beso ñimiñoez hango loretxo gorri bat besarkatu zuen—. Enara inoiz ikusten baduzu, emaizkiozu goraintziak nire partetik.
— Txio, txio —entzun zuen une horretantxe Marierpuruk buruaren gainetik. Begiratu zuen gora, eta enara ikusi zuen pasatzen. Enara oso poztu zen Marierpuru ikusi zuenean. Marierpuruk kontatu zion ez zuela sator itsusi harekin ezkondu nahi, eta lur azpian bizi beharko zuela, eguzkia inoiz iristen ez zen lekuan. Eta ezin izan zion negarrari eutsi.
— Badator negu hotza —esan zion enarak—, eta lurralde beroetara noa. Etorri nahi duzu nirekin? Eser zaitez nire gainean! Lotu zaitez xingolarekin eta hegan joango gara, sator itsusiarengandik eta bere zulo ilunetik urrun; mendiez haraindi joango gara, eguzkia hemen baino distiratsuago den lurralde beroetara; han uda izaten da beti eta lore pila dago. Zatoz nirekin, Marierpurutxo maitagarria, zuk salbatu zenidan-eta bizia lurpeko pasabide ilunean izoztuta nengoenean.
— Bai, zurekin joango naiz —esan zuen Marierpuruk, eta txoriaren bizkar gainean eseri eta oinak haren hegal zabalduetan jarri zituen. Lotu zion xingola luma sendoenetako bati, eta han joan ziren hegan goi-goitik, baso eta aintziren gainetik, elurra inoiz urtzen ez den mendi handienen gainetik; Marierpuruk hotzikara sentitu zuen aire hotzetan, baina txoriaren lumarte epelean sartu zen, eta burua bakarrik ateratzen zuen beheko ikuspegi zoragarriak ikusteko.
Azkenean lurralde beroetara iritsi ziren. Argitasun handiagoa zuen han eguzkiak, eta bi aldiz garaiagoa zen zerua. Mahats berde eta urdin ederrak hazten ziren hesietan, laranjak eta limoiak zeuden arboletatik zintzilik mitrez eta belar usaintsuz beteriko basoetan, eta haur zoragarriak zebiltzan bideetan korrika, kolore miresgarriko tximeleta handiekin jolasean. Baina zenbat eta aurrerago egiten zuen enarak, orduan eta lurralde ederragoak agertzen ziren. Itsaso urdinaren ertzean, arbola berde ikusgarri baten azpian, marmolezko jauregi zuri antzinako bat zegoen: mahatsondoak zituen pilare itzaltsuetan kiribilduak, eta kontaezin ahala habia haien gainean. Habia haietako batean bizi zen enara.
— Hau da nire etxea —esan zion enarak—, baina hor beheko lore zoragarri horietako bat aukeratzen baduzu, hantxe utziko zaitut, eta nahi bezain zoriontsu biziko zara.
— Zoragarria izango litzateke! —esan zuen Marierpuruk, eskutxoekin txaloka.
Marmolezko zutabe zuri handi bat zegoen lurrean erorita, hiru puska eginda, eta puska horien artean lore zuri batzuk hazten ziren, izugarri politak. Enarak lore haietako baten hosto zabal baten gainean utzi zuen Marierpuru, eta haren harridura, lorearen erdian gizontxo bat ikusi zuenean, kristala bezain distiratsua eta gardena. Urrezko koroa polit bat zuen gizontxoak buruan eta bi hegal distiratsu bizkarrean, eta ez zen Marierpuru baino handiagoa. Loreetako aingerua zen. Lore guztiek zuten horrelako gizontxo edo anderetxo bat, baina hura zen denen errege.
— Zein ederra den! —esan zion ahopean Marierpuruk enarari. Printze txikiari ikara handia eragin zion enarak, enara txori erraldoia baitzen, eta bera, berriz, hain txikia eta delikatua... Baina Marierpuru ikusi zuenean poz-pozik jarri zen: inoiz ikusi zuen neskarik politena zen hura. Orduan, koroa burutik kendu eta Marierpururi jarri zion, eta zer izen zuen galdetu zion, eta ea berarekin ezkondu eta loreen erregina izan nahi zuen! Bai, oso bestelako senarra zen hura apoaren semearen aldean edo belusezko beroki beltzeko satorraren aldean. Baietz erantzun zion, beraz, printze ederrari, eta gizontxo edo anderetxo polit bat irten zen lore bakoitzetik. Atsegina ematen zuen haiek ikusteak. Bakoitzak sari bat ekarri zion Marierpururi, baina saririk onena euli zuri handi baten hegalak izan ziren. Bizkarrean lotu zizkioten eta, hala, lorerik lore hegan ibili ahal izan zen. Han ez zen atsegina eta zoriona besterik, eta enarak ahal zuen ongien kantatu zien habiatik, nahiz eta bera penetan egon, maitasun handia ziolako Marierpururi eta harengandik inoiz ez apartatzea nahi izango zukeelako.
— Hemendik aurrera ez zara Marierpuru izango —esan zion loreen aingeruak—. Hori izen itsusia da, eta zu, berriz, oso polita. Maia esango dizugu.
— Agur, agur —esan zuen enarak, eta lurralde beroetatik alde egin zuen, atzera Danimarkara. Habia bat zuen han, istorio hau idatzi zuen gizona bizi zen etxeko leihoaren gainean. Enarak «Txio, txio» kantatzen zion gizonari, eta horregatik jakin dugu guk istorio hau.
(Tommelise)
OLE BEKAINEKO
Mundu guztian ez da Ole Bekainekok adina ipuin dakienik. Eta zer ipuin kontatzaile ona den, gainera!
Gauean, haurrak txintxo-txintxo mahaira eserita edo beren aulkitxoetan jarrita daudenean, orduan agertzen da Ole Bekaineko. Galtzerdi hutsik ibiltzen denez, isil-isilik igotzen da etxeko eskaileretan gora, atea poliki-poliki zabaldu, eta, txas!, esne goxoz zipriztintzen ditu haurren begiak, pittin bat bakarrik, hutsa, baina bai haurrek begiei ezin zabalik eusteko eta bera ezin ikusi ahal izateko adina. Ole Bekainekok, haurren atzean ezkutatu, eta gozo-gozo putz egiten die lepondoan, burua astundurik uzteko. Ez die batere kalterik egiten, noski: Ole Bekaineko haurren hobe beharrez aritzen da beti. Haurrak geldi egotea besterik ez du nahi, eta non geldiago ohean sartuta baino? Bai, geldi-geldi egon beharra dute, Ole Bekainekok ipuinik kontatuko badie.
Halako batean, haurrak lokartu orduko, ohe gainean esertzen da. Apain jantzita dago, sedaz burutik oinetaraino, baina ezin esan zer koloretako arropak dituen, berde-, gorri- eta urdin-koloreko distirak baitarizkie, bera nola mugitzen den. Goardasol bat darama besape banatan: bat, irudiak dituena, haur txintxoen gainean zabaltzen du, eta haurrek ametsik zoragarrienak izaten dituzte gau guztian zehar; bestea, ezer ez daukana, haur gaiztoen gainean zabaltzen du, eta haurrak lozorroan egoten dira, eta amets bat bera ere egin gabe esnatzen dira biharamunean.
Orain entzungo dugu nola behin Ole Bekaineko, aste betez, gauero-gauero joan zen Hjalmar izeneko mutil batengana, eta mutilari zer kontatu zion. Zazpi ipuin dira guztira, zazpi egun baititu asteak.
Astelehena
— Badakizu zer? —esan zuen Ole Bekainekok gau batean, Hjalmar oheratu ondoren—. Itxura pixka bat eman behar diot gela honi!
Eta lorontzietako lore guztiak zuhaitz handi bilakatu ziren, beren adar luzeak sabairaino eta hormetan zehar hedaturik zituztela: gelak hostoperik zoragarriena ematen zuen. Adarrak oro zeuden lorez beterik, eta lore bakoitza arrosa bat baino politagoa zen; oso usain gozoa zerien, eta jaten bazenituen, fruitu melatuak baino gozoagoak ziren. Fruituek urrearen dirdira zuten, eta opilik ere bazen, mahaspasez bete-beterik. Ikusgarria benetan! Eta hara non, bat-batean, atsekabezko intziri batzuk entzuten diren Hjalmarrek eskolako liburuak zituen mahaiko kajoitik.
— Zer da hau, baina? —esan zuen Ole Bekainekok.
Joan, eta kajoia ireki zuen. Arbela zen, erabat larrituta; eragiketa batean zenbaki bat oker zeukala eta, egonezinik. Arbel-ziria salto eta brinko zebilen soka-muturretik lotuta, txakur txikiak legez. Eragiketa burutzen lagundu nahi zuen, baina ezin asmatu nola. Hjalmarren idazketa-koadernoa ere aieika ari zen. Bihotza urratzen zuen hari entzuteak! Orri bakoitzean, goitik beherako hurrenkeran, letra larri guztiak zeuden, bakoitzak letra xehe bana zuela alboan, eredua bailiran. Haien ondoan beste batzuk zeuden, aurrekoak antzeratu nahian: Hjalmarrek idatziak ziren. Etzan-etzanda zeuden, azpitik eutsi behar zieten lapitz-marren gainera erori balira bezala.
— Begira, honela jarri behar duzue! —esan zien ereduak—. Ikusten? Honela, albo batera, arrastada batez!
— Bai, nahi bai, guk! —esan zuten Hjalmarren letrek—. Baina ezin, hain gaude ahul!
— Bizkorgarri pixka baten beharrean zaudetela iruditzen zait niri! —esan zien Ole Bekainekok.
— Ez, ez! Hori ez! —erantzun zuten letrek oihuz, eta tente-tente jarri ziren, ezin tenteago.
— Ba, ez gara ipuin kontatzen hasiko! —esan zuen Ole Bekainekok—. Instrukzio pixka bat egin beharko duzue! Bat, bi! Bat, bi!
Eta han ibilarazi zituen letrak, inon den eredurik bikainena bezain tente eta mardul, instrukzioa egiten. Baina Ole Bekainekok alde egin eta Hjalmarrek goizean ikusi zituenean, beti bezain makotuta zeuden.
Asteartea
Hjalmar oheratu orduko, Ole Bekainekok bere iratxo-xiringaz ukitu zituen gelako altzari guztiak, eta han hasi ziren berehala nor bere buruaz berriketan. Listuontzia, ordea, isil-isilik zegoen, oso haserre, beste guztiek, harroputz haiek, soilik beren buruaz hitz egiten zutelako, soilik beren buruan pentsatzen, bera deusetarako gogoan hartu gabe, nahiz eta hantxe egon, txokoan apal-apal, tu egin nahi bazioten ere.
Komodaren gainean zintzilik koadro handi bat zegoen; urre-koloreko markoa zuen, eta paisaje bat irudikatzen zuen: zuhaitz zahar tantaiak, loreak belar artean, eta aintzira bat, ibai eta guzti. Ibaia basoaren atzetik eta gaztelu askoren aurretik igarotzen zen itsaso zabalerainoko bide luzean.
Ole Bekainekok koadroa iratxo-xiringaz ukitu, eta txoriak kantari hasi ziren, zuhaitzak adarrak astintzen, eta hodeiak lerro-lerro pasatzen. Haien itzalak paisajean zehar irristan ikusten ziren.
Orduan, Ole Bekainekok Hjalmar txikia markoraino jaso bai, eta zangoz aurrera sartu zen Hjalmar koadroan, belar luzea zegoen lekuan hain justu, eta hantxe egon zen, eguzkiak zuhaitzen adar artetik ematen ziola. Gero, aintzirara joan, eta txalupa txiki batean eseri zen. Txalupa zuri-gorriz margotuta zegoen, eta haize-oihalei zilarraren distira zerien; sei beltxargek, urrezko koroa bana lepoan eta izar urdin bana ñirñirka buruan, baso beltzen artetik tiraka eraman zuten. Baso haietako zuhaitzek bidelapurrei eta sorginei buruzko pasadizoak kontatzen zituzten, eta loreak, berriz, elfo txiki maitagarriez eta tximeletek esandako kontuez mintzatzen ziren.
Diren arrainik politenak, ezkatak zilar- eta urre-kolore, txaluparen atzetik igeri zihoazen. Noizean behin, uretatik jauzika atera, eta plasta! erortzen ziren berriz uretara. Txoriak zihoazen hurrena, gorriak zein urdinak, txikiak zein handiak, bi lerro luzetan hegan. Eltxoak dantzan zihoazen, eta erlastarrak burrun-burrun! esanez. Denek lagundu nahi zioten Hjalmarri bidean, eta denek zeukaten zer kontatua!
Hura bai ederra, txalupan egin zuten txangoa! Basoak orain ziren sarriak eta itzaltsuak, orain baratzerik zoragarrienak bezalakoak, eguzki-argiz eta lorez beteak, beirazko eta bolizko jauregi handi eta guzti. Jauregietako balkoietan printzesak zeuden; umeak ziren denak, Hjalmarren ezagunak, berarekin jolasean ibilitako neskatxak. Printzesek besoa luzatu, eta azukrezko txerritxoak erakusten zituzten eskuan, gozogile batek sal ditzakeen goxoenak. Haien aurretik itsasontziz igarotzean, Hjalmarrek mutur batetik heltzen zion txerritxoari, eta nola printzesak ere tinko heltzen baitzion bestetik, puska banarekin geratzen ziren: printzesa txikienarekin, Hjalmar handienarekin. Jauregi bakoitzean printze txikiak zeuden zaindari, ezpata urrezkoak aurkezten, eta mahaspasak eta berunezko soldadutxoak purraka banatzen. Horiek dira printzeak, horiek!
Han zihoan Hjalmar ontziz: orain basoetan zehar, orain areto handietan barrena, orain hiri baten erditik. Inudea bizi zuen etxe ondotik ere pasa zen; hark zaindu zuen txikitan, eta oso maite zuen. Inudeak agur egin zion eskuaz eta buruaz, eta kantu polit bat kantatu zuen, berak idatzi eta Hjalmarri bidali ziona:
Sarritan, Hjalmar, zaitut gogoan.
Hjalmar laztana, ene maitea!
Musu eman nizun, musu, ahoan,
musu kopetan, ta masailan.
Zure estrain hitza entzun ahala,
esan behar, ai!, adio ta agur.
Jainko gureak gorde zaitzala,
Haren baitako aingerua zu!
Eta txori guztiek harekin batera kantatu zuten, loreek zeinek bere zurtoinean dantza egin zuten, eta zuhaitz zaharrak buru-makurtuak eginez hasi ziren, haiei ere Ole Bekaineko ipuin kontatzen aritu izan balitzaie bezala.
Asteazkena
Ibaika ari zuen euria kanpoan! Hjalmarrek ametsetan entzuten zuen nola ari zuen, eta Ole Bekainekok leihoa zabaldu zuenean, leiho-barreneraino iristen zen ura. Benetako aintzira bat zen, baina barkurik bikainena zeukaten etxe aurrean.
— Hjalmar txiki, nahi al duzu barkuz ibiltzera etorri nirekin? —galdetu zuen Ole Bekainekok—. Gaur gauean atzerrietan ibili, eta bihar goizerako bueltan izango zara.
Eta bat-batean, barku bikain hartan aurkitu zen igandeetako arropak jantzita. Eguraldiak ere berehala garbitu zuen, eta han joan ziren kale artean. Eliza inguratu, eta itsaso zabalera iritsi ziren halako batean. Hain denbora luzean nabigatu zuten, non begien bistatik galdu baitzuten lurra, eta zikoina-talde bat ikusi zuten, sorlekua utzi eta lurralde beroetara zihoala. Lerro-lerro zihoazen, bata bestearen ondotik, eta oso hegaldi luzea eginak ziren ordurako. Haietako bat neka-neka eginda zihoan, eta ozta-ozta eusten zioten hegalek; azkena zen lerroan, eta atzera gelditu zen luze gabe. Eta azkenean, amildu egin zen, behera eta behera, hegalak zabal-zabal; astindu zituen hegalak bizpahiru aldiz, baina alferrik: hankekin barkuko aparailua jo, oihalean behera irristatu, eta danba!, ontzi gainera erori zen.
Ontzi-mutilak hartu eta oilategian sartu zuen, oilo, ahate eta indioilarrekin batera. Zikoina gaixoa lotsa-lotsa eginda zegoen.
— Zer txori-modu da hau? —esan zuten oiloek.
Eta indioilarrak ahal zuen gehiena harrotu, eta nor zen galdetu zion. Eta ahateek atzera egin zuten, elkarri bultzaka eta builaka:
— Kaa!, kaa!
Zikoinak Afrika beroaz eta piramideez hitz egin zuen, eta basazaldia bezala basamortuan lasterka dabilen ostrukaz. Baina ahateek ez zioten tutik ere ulertzen, eta han zebiltzan, elkarri bultzaka:
— Gaixo hau zozoa baino zozoagoa dela, denak ados, ezta?
— Bistan da, bai, zozoa dela! —esan zuen indioilarrak, glu-glu eginez.
Zikoina isil-isilik gelditu zen, Afrikan gogoa.
— Bai txanka mehe politak dituzula! —esan zion indioilarrak—. Zenbatean da metroa?
— Kaa, kaa, kaa! —lehertu ziren barrez ahateak.
Baina zikoinak entzungor egin zien.
— Egin beza berorrek ere barre pixka bat —esan zion indioilarrak—, ateraldiak merezi zuen eta; ala, agian, arrunkeria iruditu zaio? Glu, glu! Berorrekin berriketa gutxi, ezta? Bakarrik jostatuko gara, ba!
Eta oiloak karakaka eta ahateak karranka hasi ziren. Zein barregarria iruditu zitzaien! Izugarria da, gero!
Baina Hjalmarrek, oilategira joan, atea zabaldu, eta zikoinari deitu zion. Zikoina jauzi batean ontzi-gainera atera, eta Hjalmarren aldamenean jarri zen. Atsedena hartuta zegoen ordurako, eta Hjalmarri aurrean makurtzen zitzaiola ematen zuen, eskerrak eman nahiko balizkio bezala. Orduan, hegalak zabaldu, eta han joan zen hegan, lurralde beroetarantz, eta oiloak karakaka, ahateak karranka, eta indioilarra burua gorri-gorri eginda gelditu ziren.
— Bihar salda egingo dugu zuekin —esan zien Hjalmarrek.
Eta orduantxe esnatu zen. Bere ohean zegoen. A zer bidaia Ole Bekainekok gau hartan aukeratu ziona!
Osteguna
— Begira gauza bat! —esan zuen Ole Bekainekok—. Baina ez izutu! Sagutxo bat erakutsi behar dizut!
Eta eskuan zeraman animalia txiki polit bat erakutsi zion.
— Zu ezteietara gonbidatzera etorri da. Gaur gauean bi sagutxo ezkonduko omen dira. Lur azpian bizi dira, zure amaren janaritegiaren azpiko horretan. Bizileku bikaina, inondik ere.
— Baina nola demontre pasako naiz ni lurreko sagu-zulo horretatik? —galdetu zuen Hjalmarrek.
— Utzi hori nire kontu —esan zuen Ole Bekainekok—. Berehala txikiagotuko zaitut!
Eta iratxo-xiringaz ukitzeaz batera, txikitzen eta txikitzen hasi zen, hatz bat baino txikiago bihurtu arte.
— Orain arropak eskatu beharko zenizkioke berunezko soldatutxoari. Poliki emango dizute, eta hain da gauza ederra jende aurrean uniformez jantzita agertzea!
— Halaxe da, bai! —esan zuen Hjalmarrek, eta begi itxi-ireki batean berunezko soldadutxo lerdenena bezain apain jantzita aurkitu zen.
— Eser bedi bere amaren ditarean, mesedez —esan zion sagutxoak—, berori eramateko ohorea egin diezadan.
— Jainkoarren, andereño! Niregatik hainbeste neke hartu beharra ere! —esan zuen Hjalmarrek.
Eta han joan ziren biak sagutxoen ezteietara.
Lurrazpian sartu eta pasadizo luze batetik abiatu ziren lehenbizi. Doi-doi kabitzen zen ditarea ardagaiz argitutako bidean.
— Zer usain gozoa, ezta? —esan zuen sagutxoak, Hjalmar herrestan zeramala—. Pasadizo guztia urdai-gantzez igurtzi dute! Gauza goxoagorik!
Halako batean, eztei-aretora iritsi ziren: eskuinaldean sagutxo emeak zeuden, txutxu-mutxuka eta irriz, elkarri iseka ari balira bezala; ezkerraldean sagutxo arrak, muturpeko bizarrak hankaz atesatzen; eta erdian, gazta azal-huts baten gainean, senar-emaztegaiak. Musuka elkar jan beharrean ari ziren denen agerian; ezkongaiak baitziren, eta berehala ezkontzekoak, gainera.
Gonbidatuak erruz zetozen; saguak estu-estu zeuden, ito beharrean, eta ezkongaiak ate-atean nola baitzeuden, ez zegoen ez aretoan sartzerik ez aretotik irteterik. Pasabidea ez ezik aretoa ere urdaiz igurtzita zegoen, beste aho-gozagarririk ezean. Bazkalostean, baina, ilar bat atera zuten, eta sagutxo batek, etxekoa bera, senar-emaztegaien izenak karraskatu zituen ilar-ale hartan; izenak ez, barka, izenaren lehenengo letrak bakarrik. Egundaino halakorik!
Oso eztei ederrak izan zirela eta mintzagai politak erabili zituztela, bat zetozen sagutxo guztiak.
Eta, azkenean, etxera eraman zuten berriz Hjalmar. Goi mailako lagunarte atseginean egon zen, bai, baina hartarako, bere burua izugarri txikitu, eta berunezko soldadutxo baten arropak jantzi behar izan zituen.
Ostirala
— Harrigarria zenbat jende nagusik nahi nauen ondoan! —esan zuen Ole Bekainekok—. Gaizki eginaren harra duten horiek gehienbat. «Ole txikia, Ole maitea —esaten didate—, begiak ezin bildurik gabiltza, eta esna egoten gara gau guztian, gure gaizki eginak ikusten. Inguma gaiztoak bezalakoak dira: ohe ertzean eseri eta ur beroz zipriztintzen gaituzte. Zergatik ez zara haiek uxatzera etortzen, goxo-goxo lo egin dezagun? —eta hasperen sakonak egiten dituzte—. Esan gabe doa, ordaintzeko prest gaudela. Gabon pasa, Ole! Leihoan utzi dizugu dirua». Diruak niri bost, ordea! —esan zuen Ole Bekainekok.
— Zer egin behar dugu gaur gauean? —galdetu zuen Hjalmarrek.
— Ba, ez dakit berriz ezteietara joateko gogorik izango duzun..., ez da atzokoa bezalakoa izango. Zure arrebaren panpina handia, gizon bat ematen duen Herman delako hori, Berta anderearekin ezkontzen da. Gainera, panpinaren urtebetetzea da, eta hamaika opari izango da, beraz.
— Badakit, bai, zer den hori! —esan zuen Hjalmarrek—. Panpinak arropak berritu beharrean aurkitzen diren bakoitzean, urtebetetzea edo ezkontza ospatzen uzten die arrebak. Ehun aldiz gertatu ez bada!
— Bai, baina gaur gaueko hau ehun eta batgarren ezkontza da, eta behin ehun eta batgarrena pasata, ba, akabo dena, kito! Beraz, gaurko hau ere zoragarria izango da! Begira! Begira!
Eta Hjalmarrek mahai aldera begiratu zuen. Han gainean kartoizko etxetxoa zegoen, argiak leihoetan, eta berunezko soldadutxo guztiak kanpoan, armak aurkezten. Ezkongaiak lurrean eserita zeuden, mahaiaren hankaren kontra jarrita, pentsakor, eta bazuten, bai, pentsakor egoteko arrazoirik. Ole Bekainekok amonaren gona beltza gainetik jantzi eta ezkondu egin zituen. Zeremonia bukatzean, lapitzak idatzitako ereserki eder hau kantatu zuten gelako altzari guztiek. Doinua, erretretarena:
Gure kantu zolia haizea bezala etorki,
ezkongaien gelara sartu da gozo-gozoki.
Zutitu dira biak, makila bezain irmoki;
larru finenaz biak, eginak daude osoki.
Gora larru-makilak! Esan ozenki ta goitik!
Euri nahiz eguzki, kanta dezagun gogotik!
Opariak banatu zizkieten orduan, baina uko egin zieten jateko gauza guztiei. Izan ere, aski zuten beren amodioa.
— Bertan geratuko gara, ala atzerrira joango gara? —galdetu zuen senargaiak.
Eta aholku eskatu zioten enarari, bidaia asko egin baititu, eta baita oilo zaharrari ere, bost bider izan baititu txitotxoak. Enarak lurralde bero atsegingarriez hitz egin zien. Han mordo handi astunetan hazten omen da mahatsa, gozoetan gozoena omen da haizea, eta sekula ikusi gabeko koloreak omen dituzte mendiek.
— Baina hango azak ez dira gureak bezalakoak! —esan zuen oiloak—. Behin kanpoan eman nuen uda, nire txitotxo guztiekin. Bazen han harrobi bat, eta hara joaten ginen aztarrika ibiltzera, eta azak hazten ziren baratze batera sartzeko baimena ere bagenuen. A zer azak hangoak, berde-berdeak! Horren ederrik ez dut behin ere ikusi!
— Baina berdinak dira eta aza guztiak! —esan zuen enarak—. Eta hemen, gainera, beti eguraldi txarra!
— Bai, baina ohitu egiten da bat! —esan zuen oiloak.
— Baina hotz handia egiten du, izozteko modukoa!
— Horrek mesede egiten die azei! —esan zuen oiloak—. Gainera, beroa ere izaten dugu hemen. Duela lau urte, ez al genuen, ba, bost astez luzatu zen udaldi bat izan? Bero izugarria egin zuen, eta arnasa ezin harturik ibili ginen! Eta, gainera, guk hemen ez dugu han dituzten zomorro pozoitsu horietakorik, ez eta bide lapurrik ere. Gure herri hau politena ez dela dioenak gaiztoa behar du izan! Horrek..., horrek ez du hemen bizitzea ere merezi! —esan, eta negarrez hasi zen—. Ni ere ibilia naiz hor barrena. Hamabi miliatik gora egin ditut upel batean sartuta! Bidaiatzea ez da batere gozoa, ez horixe!
— Bai, andere zentzuduna dugu oiloa —esan zuen Berta andereak—. Niri ere ez zait batere gustatzen mendian ibiltzea, gora igo beharra gero behera jaisteko. Ez, harrobira joango gara, eta pasieran ibiliko gara aza artean.
Eta horixe egin zuten.
Larunbata
— Ipuina kontatuko didazu gaur? —esan zuen Hjalmar txikiak Ole Bekainekok ohean sartu zuenean.
— Gaur gauean ez dugu astirik —esan zuen Olek.
Eta zeukan goardasolik ederrena zabaldu zuen haurraren gainean.
— Begira txinatar hauek!
Goardasol osoak katilu txinatar handi bat ematen zuen: zuhaitz urdinak, zubi arku-zorrotzak, eta zubien gainean, txinatar txiki-txikiak buru-makurtuak egiten.
— Dirdirak darizkiola utzi behar dugu mundu osoa biharko —esan zuen Olek—. Jaieguna da bihar: igandea. Eliz dorrera igo behar dut, kanpaiek ondo jo dezaten elizako iratxo txikiak distira ateratzen ari zaizkien ikustera. Eta alorretara ere joan behar dut, haizeak belarretako eta hostoetako hautsak astindu ote dituen ikustera. Baina lanik handiena izar guztiak jaisten eta garbitzen izango dut! Hartu eta mantalaren gainean jartzen ditut, baina, lehenbizi, banan-banan zenbatu behar ditut, bai izarrak eta bai izarrak egoten diren zuloak, zein bere lekura itzuli ahal izateko gero. Bestela, loka geratzen dira, eta horrela, izar iheskor gehiegi izango genuke, erori egingo bailirateke denak, bata bestearen ondotik.
— Aizu! Entzun ondo, Ole jauna! —esan zuen Hjalmarren logelako horman zintzilik zegoen erretratu zahar batek—. Hjalmarren aitabisaba naiz. Eskerrak eman nahi dizkizut haurrari ipuinak kontatzeagatik, baina ez dezazula burutik nahas, mesedez! Izarrak ezin dira jaitsi; are gutxiago distirarazi. Izarrak globoak dira, gure ludia bezala, eta horixe dute ona, gainera!
— Eskerrik asko, aitabisaba xaharra, eskerrik asko! —esan zuen Ole Bekainekok—. Zu izango zara familia-burua, buru «tzarra», inondik ere; zu baino zaharragoa naiz ni, ordea! Jentil zaharra nauzu. Erromatarrek eta greziarrek loaren jainkotzat hartu ninduten. Etxe txit leinargietan sartu izan naiz, eta sartzen naiz oraindik ere. Ondo moldatzen naiz bai txikiekin bai handiekin. Beraz, badakizu, konta itzazu zuk ipuinak!
Eta Ole Bekainekok alde egin zuen, goardasola hartuta.
— Batek ezin du pentsatzen duena esan ere! —bota zuen erretratu zaharrak.
Eta orduantxe iratzarri zen Hjalmar.
Igandea
— Gabon! —esan zuen Ole Bekainekok.
Hjalmarrek buruaz agurtu zuen, eta jauzi egin, eta hormaz kontra biratu zuen aitabisabaren erretratua, aurreko gaueko erretolikarekin has ez zedin.
— Orain kontaidazu ipuinen bat: leka batean bizi ziren bost ilarrena, oiloari gortea egiten zion oilarrarena, edo hain fina izaki, jostorratza zela begitantzen zitzaion pasaratzeko orratzarena.
— Onetik gehiegi, kalterako —esan zuen Ole Bekainekok—. Badut beste zerbait zuri erakusteko: anaia erakutsi behar dizut. Ole Bekaineko izena du berak ere, baina ez da behin baino gehiagotan inorengana azaltzen, eta norbaiti agertzen zaionean, hartu eta zaldi gainera igotzen du berarekin, eta ipuinak kontatzen dizkio. Bi ipuin besterik ez daki: bata hain ederra, ezen ez baita mundu zabalean hura amestu ere lezakeenik, eta bestea, berriz, ezin esan ahala itsusi eta beldurgarria.
Ole Bekainekok hartu eta leihoraino altxatu zuen Hjalmar, esanez:
— Horra nire anaia, beste Ole Bekaineko! Herio ere deitzen dute. Ikusten duzunez, ez da irudi-liburuetan bezain higuingarria, dena hezur. Ez, ez, jaka zilarrez brodatua du. Husar uniformerik zoragarriena du, belusezko kapa beltza haizetara duela zaldiaren gainean. Begira, badoa lauhazkan!
Eta hantxe ikusi zuen Hjalmarrek beste Ole Bekaineko hura, zaldi gainean pasa eta gazteak zein zaharrak zaldi gainera igotzen. Batzuk aurrean jartzen zituen eta beste batzuk atzean, baina galdera hau egiten zien lehenbizi:
— Zer moduzkoak zure notak?
— Onak! —erantzuten zuten denek.
— Ea ba, erakutsi —esaten zien berak.
Eta notak erakusten zizkioten. «Bikain» eta «Oso ongi» zeukaten guztiak zaldiaren aurrean esertzen ziren, ipuin zoragarria entzutera, baina, aldiz, «Erdipurdi» eta «Eskas» zeukatenek atzean eseri behar zuten, eta haiei ipuin beldurgarria egokitzen zitzaien. Dardarka eta negarrez hasten ziren, eta zalditik jaitsi nahi izaten zuten, baina ezin, bat-batean loturik bezala gelditzen baitziren.
— Ba, Herio da Ole Bekainekorik zoragarriena! —esan zuen Hjalmarrek—. Nik ez diot batere beldurrik!
— Ez diozu zertan eduki behar —esan zuen Ole Bekainekok—. Zu nota onak ateratzeaz bakarrik arduratu!
— Bai jauna, irakasbide ederra! —esan zuen ahapetik aitabisabaren erretratuak—. Ez dela alfer-alferrik batek bere iritzia ematea, zera!
Eta poz-pozik gelditu zen.
Hauxe da, ba, Ole Bekainekoren ipuina. Gaur gauean agian zerorri kontatuko dizu besteren bat.
(Ole Lukøje)