Hans Christian Andersen

Hemeretzi ipuin

euskaratzailea: Martxel Eguen (taldea)

Fitxategi hau “liburu-e” bildumako alea da,
liburu elektronikoen irakurgailurako prestatua.
 
Liburu gehiago eskuratzeko:
              http://armiarma.com/liburu-e

Itzulpena: Martxel Eguen (taldea)

Euskarazko edizioa: Literatura unibertsala, 1997

Jatorrizkoaren data: 1833-1848

Hans Christian Andersen euskaraz:

       http://ekarriak.armiarma.com/?i=243

AURKEZPENA

       Hans Christian Andersen

       1805ean jaio zen, Fionia (Danimarka) uharteko Odense herrian, familia pobre batean. Aita, Hans Andersen, eskalapoigilea zen lanbidez, bigarren mailako zapatari «librea»; hau da, gremiotik kanpo jardun behar zuena. Ama, Anne-Marie Anderstdatter, berriz, eskale ibilia zen. Hansen gurasoak bera jaio baino bi hilabete lehenago ezkondu ziren. Etxerik ez zutenez, Hansen aitaren gurasoenean bizi izan ziren luzaroan. Aitona burutik eginda zegoen, eta kalean, atzetik segika izaten omen zituen ume-saldoak burlaka. Amona udal asiloko baratzean aritzen zen lanean.

       Pobreen eskolara joan zen Hans umetan, Odenseko hospizioko eskolara, eta hantxe ikasi zuen, nola edo hala, idazten eta irakurtzen. Hansen ama burgesen etxeetara joaten zenean lisiba egitera, mutikoak lagundu egiten zion batzuetan, eta halaxe ikasi zuen, gaztetandik, zer zen handikien aurrean burua makurtu beharra.

       Aita irudimen handiko gizona omen zen, eta, zapatari txiroa izanagatik, hartu zuen astia semeari jostailuzko antzokitxo bat egiteko, bere txotxongilo eta guzti. Panpina haiek izan zituen Hans gazteak, agi denez, bere nahiak eta ametsak bideratzeko tresna, eta haur-jolas horretatik sortua dateke gero erakutsiko zuen antzerkirako zaletasun sutsua. Hamaika urteko mutiko kozkorra zela, aita hil egin zitzaion, 32 urterekin. Bi urte geroago, ama berriro ezkondu zen; orduko hartan Niels Joergensenekin, lehenengo senarra bezala zapataria hura ere.

       1819an Kopenhagera abiatu zen Hans fortuna bila, ospea lortzeko helburuaz. Baina hiriak ez zuen besoak zabalik hartu. Han ere Gosea eta Miseria izan zituen lagun. Komediaren munduan sartu nahi izan zuen, kosta ahala kosta, eta obra liriko batzuk idatzi eta Teatro Nazionalera igorri zituen. Ez zizkioten onartu, baina etsi gabe, tinko eutsi zion bere borrokari. Hainbat urteren buruan aurkitu zuen, azkenik, hainbeste desio eta behar zuen babeslea: Jonas Collin antzerki zuzendari eta estatu kontseilaria. Gizon hari esker egin zituen ikasketak Unibertsitatean, eta ezaupideak ere bai, itzal handiko jendearen artean.

       1827an ikusi zuen argia Andersenen aurreneko lanak: Flyvende Post aldizkariak Arratsa izeneko poema argitaratu zion. Handik bi urtera, berriz, Amodioa San Nikolaseko kanpandorrean estreinatu zen Kopenhageko Teatro Nazionalean. Eta 1834an argitaratu zen Andersenen lehenengo ipuin-bilduma.

       Andersenek jenero guztiak jorratu zituen, baina ez zuen nahi besteko osperik lortzen. 1837tik aurrera bidaiak egin zituen maiz, eta Kopenhagera itzultzen zen bakoitzean, ikusirik harrera hotzagoa egiten ziotela han, etxean, kanpoan baino, egonaldi laburrak egiten zituen Danimarkan, eta berriz ekiten zion bidaiatzeari: Suedia (1837), Alemania (1840), Grezia, Turkia eta Austria (1841); Alemaniara berriro, gero Ingalaterrara (1847), Portugalera, Afrikako iparraldera... Barrua astindu zioten Anderseni bidaia haiek. Paraje berriak ikusteak eta Europako intelektualak gertutik ezagutzeak eragin handia izan zuten Andersenengan eta haren obran.

       Urteak aurrera joan ahala, kanpoan lorturiko ospea iritsi zuen azkenean Danimarkan ere, eta izendapen ofizialak egin zizkioten hurrenez hurren.

       Hans Christian Andersen 1875ean hil zen, Kopenhagen, 70 urte zituela.

* * *

       Andersen-en obra

       Hans Christian Andersen oso idazle ugaria izan zen. Horren lekuko dira hark idatzitako 20 antzerki lan, 6 eleberri, 3 poesia-bilduma, 7 bidaia-liburu, 3 autobiografia eta haren egunkariko 4520 orrialdeak.

       Baina, zalantzarik gabe, Andersen bere ipuinengatik da ezaguna mundu osoan. XIX. mendeko haur-ipuin klasikoez hitz egiterakoan, bi deitura datozkigu burura ezinbestean: Grimm eta Andersen.

       Grimm anaiak garai-garaiko gizonak ziren; erromantizismoaren zale, folklore germaniarreko mitoei eusten saiatu ziren bi erudito. Biltze lan bikaina egin zuten, herriaren ahotan zebiltzan ipuinak jasoz. Andersenen kasua oso bestelakoa da, hura ez baitzen herri ipuinetako izpiritua jasotzera mugatu. Edozein iturritatik edan zuen Andersenek, baita alemaniar erromantikoenetik ere. Baina askatasunaren izenean urrunago joan zen, haratago, muga guztiez gaindi. Dena zen zilegi harentzat, dena erabilgarri: idazten zuenean erabat librea zen —autorea libre izan daitekeen heinean—, bere buruaren jabe bakar.

       Eta halaxe idatzi zituen 156 ipuin. Era guztietakoak idatzi zituen, eta emaitzak ere halakoxeak izan zituen. Herri-tradizioan hartuko zuen oinarri, edo maitagarrien lilurazko munduan. Alegia- edo parabola-tankera emango zien ipuinei, edo prosaz jantziriko poemena. Bere bizitzan abiapuntu hartuko zuen batzuetan, egunerokotasuna islatzen zuten pasadizoetan besteetan, edota irudimenaren mundu mugagabean must egingo zuen bestela. Gizartearen hipokrisiaren aurrean, satira bilatuko zuen, ironia, txantxa, kitzikadura... Edo, sarri askotan egin zuen legez, erlijioa aitzakia harturik, irakaspen etikoa izango zuen helburu: ongia eta gaizkia, patua, zoriona... Irakaspen estetikoaren atzetik joango zen beste batean, eta naturaren goratzarrea egingo, edo musikarena... Ipuin luze-luzeak sortuko zituen batean, labur-laburrak hurrengoan. Horra haren obraren aberastasun itzela.

       Eta aniztasun oparo horrekin, harridura eta magia sortu zituen, barrea eta negarra eragin. Bi hitzekin labur daiteke haren izaera: umorea —ironiaz betea, bizia, zakarra, sotila— eta malenkonia, kontakizunaren arabera erabiliak biak. Haren ipuinetan zentzugabekeriak badu lekua, gehiegikeriak badu izateko arrazoia. Dena da, berez, barregarria, absurdua. Gauza arrunt eta umilenak, ezertarako balio ez dutenak, hartu eta pertsonaia nagusi bihurtzen ditu, gizakiak baino nortasun handiagokoak askotan. Horiexek dira, hain justu, ipuinik andersenianoenak.

       Andersenek berak bere narrazioak bi sailetan bereizi bazituen ere, Andersen bat da. Izan ere, kontakizun memeloenaren azpian ere bada zerbait, eta zerbait horrek bereizten du Andersen beste ipuingileen artetik. Berezko zigilua dute haren idazkiek: haren nortasuna eta bizi-indarra. Hans Christian Andersenek historia bakarra kontatu zuen ipuinetako adabakietan: berea.

       Idazle aparta da Andersen. Nolaz, bestela, ipuin zahar horiek gaur arte bizirik iraun? Sugeak txoriarekin nola, halaxe jokatzen du ipuingileak irakurlearekin: erakarri, liluratu eta, bere egiten duelarik, gogoak ematen dion lekura eramaten du. Andersenen ipuinak haurrentzat dira helduentzat bezainbat; batzuk zein besteak harrapatzen ditu bere sareetan. Ipuinei darien umorea eta kutsu poetikoa haurren bihotz samurretara iristen den bezala, kontakizun gehienetan sumatzen den bikoiztasunak zer pentsa ematen dio jende helduari.

       Andersenek, ipuingintzaren historiak eman duen alkimistarik handienak, ipuin-amalgama koloreanitza eta zoragarria utzi digu. Hona hemen haren hemeretzi ipuin. Egin diezaiogun leku bakoitzak bere barruan dugun haur unibertsal horri. Izan ere, eta kontuak kontu, ipuina beti baita ipuin.

* * *

       Gure esker ona adierazi nahi diegu Jose Antonio Azpiroz, Juanita Irurtia, Idoia Lizarralde, Valentin Olaetxea eta Claus Drengsted-Nielseni itzulpen hau irakurtzeagatik eta egin dizkiguten oharrengatik, eta Martin Aramendiri «Zorionaren eskalapoiak» ipuineko bertsoak moldatzeagatik.

EGIA DA!

       — Izugarria gertatu da! —esan zuen oilo batek. Eta oilo hori ez zen gertaera gertatu zen lekukoa, herriaren beste aldekoa baizik.

       — Izugarria gertatu da, eta oilategi batean, gainera. Eskerrak gaur ez dudan bakarrik lo egin behar kotan! Ez nuke begirik bilduko!

       Eta, orduan, gertatutakoa kontatu zuen. Gainerako oiloei, txundiduraren txundiduraz, lumak laztu zitzaizkien, eta oilarrari, berriz, gandorra erori. Egia da!

       Baina has gaitezen hasieratik. Gertaera herriaren beste aldeko oilategi batean gertatu zen. Eguzkia sartu berria zen eta oilo guztiak kotaratuak ziren. Haien artean bazen oilo luma-zuri mozkote bat; egunero erruten zuen arrautza eta oso oilo prestua zen. Kotan zegoela, luma tartean zorriketan hasi eta luma txiki bat erori zitzaion.

       — Bat gutxiago —esan zuen—. Zenbat eta luma gehiago galdu, orduan eta ederrago egongo naun.

       Txantxetan esan zuen hori, oilo alaia baitzen, baina oso prestua, bestela, lehen esan dudan bezala. Eta loak hartu zuen.

       Ilun zegoen oilategian. Oiloak bata bestearen ondoan kotaratuta zeuden eta luma galdu zuenaren albokoa esna. Han esan zena entzun zuen eta ez zuen entzun; oso zentzuzkoa baita hori egitea, auzokoekin bakean bizi nahi bada. Hala ere, ezin aldamenekoari kontatu gabe etsi.

       — Entzun al duzu zer dioten? Ez dut izenik emango, baina gure artean dagoen oilo batek bere burua lumatu behar omen du ederragoa izateko. Oilarra banintz, zapuztu egingo nuke nik!

       Oilategiaren gainean hontza ama eta hontza aita bizi ziren beren hontzakumeekin; oso belarri fineko familia! Oiloak esandakoa hitzez hitz entzun eta begiak biratu zituzten, eta hontza amak hegoak astindu zituen.

       — Ez entzun! Baina entzun al duzue zer esan duten? Neure belarriekin entzun dut; eta gauza asko entzun behar dira belarriak galdu aurretik. Oilategiko oiloetako bat, bere egokitasun guztia alde batera utzirik, bere burua lumatzen ari da kotan, oilarraren arreta bereganatzeko.

       — Prenez garde aux enfants! —esan zuen aitak—. Hori ez da umeek entzutekoa!

       — Ez, baina gure auzokoari kontatuko diot —esan zuen amak—. Oso hontza zuhurra da eta asko estimatzen dut.

       Eta han joan zen hegan.

       — Uu-huu! Uu-huu! —egin zuten ulu bi hontzek, eta hain ozenki, usoek ere entzun egin baitzuten—. Entzun al duzue? Entzun al duzue? Uu-huu! Oilo batek bere burua lumatu du oilarragatik. Hotzak akabatuko da, dagoeneko hil ez bada.

       — Non? Non? —egin zuten urruma usoek.

       — Alboko oilategian. Ia-ia neure begiekin ikusi dut. Halako lotsagabekeriarik! Baina egia da!

       — Egia da! Egia da! Den-dena egia! —egin zuten urruma usoek, eta usategian kontatu zuten istorioa:

       — Oilo batek, beno..., bik, batzuek esaten dutenez, erabat lumatu dute beren burua beste itxura bat izateko eta, hartara, oilarraren atentzioa erakartzeko. Hori erokeria egin dutena! Hotza harrapatu eta sukarrez hiltzeko arriskua baitago, eta biak hil dira; biak hil!

       — Esnatu, esnatu! —kantatu zuen oilarrak, eta hesi gainera joan zen hegan. Artean lo-begiak zeuzkan baina, hala ere, kantatu egin zuen.

       — Hiru oilo hil dira oilarrak maite ez zituelako! Beren burua lumatu dute. Oso penagarria da eta ez dut isilean gordeko. Zabaldu berria!

       — Zabaldu berria! —egin zuten txistu saguzarrek. Eta oilarrek kukurrukuka eta oiloek kakarakaka egin zuten: «Zabaldu berria!» Eta horrela, oilategi batetik bestera zabaldu zen berria, eta, azkenik, istorioa sortu zen oilategiraino iritsi zen atzera.

       — Esaten dutenez, bost oilok beren burua lumatu dute oilarraren maiteminez, ea gehien zein argaldu. Gero elkarri mokoka hasi eta odolustuta denak hil dira, beren senitartekoen lotsarako eta jabeen kalterako.

       Lumatxoa galdu zuen oiloak ez zuen, noski, istorioa beretzat hartu, eta oso oilo prestua zenez, honela esan zuen:

       — Oilo txolin horiek! Baina asko dira horiek bezalakoak. Horrelako gauzak ez dira isilean gorde behar. Ahal dudan guztia egingo dut egunkarian ager dadin eta, hala, herri osoak jakingo du istorioa. Horixe merezi dute oilo horiek eta beren senitartekoek!

       Eta istorioa egunkarian argitaratu zen, eta egia da, bai: luma txiki bat bost oilo izatera iritsi daiteke.

(Det er ganske vist!)

ARTZAINTSA ETA
TXIMINIA-GARBITZAILEA

       Badakizu nola izaten diren armairu batzuk, zahar-zaharrak, denborak belztuak eta zur guztia kiribilez eta hostoz landuta dutenak? Bada, horrelakoxe bat zegoen gela nagusian; amabisabarena zen jatorriz, eta arrosak eta tulipak zeuzkan goitik behera zizelatuta. Kiribil bitxienez beterik zegoen eta haien artean orein-burutxoak ikusten ziren, beren adar eta guzti. Erdiko oholean, berriz, itxura xelebre samarreko gizon bat zegoen, oso-osorik: irribarre-imintzio bat zuen aurpegian —ezin baitzen erabateko irribarrea zenik esan—. Bizar luzea zuen, adar txikiak bekokian eta, hankak, ahuntzarenak. Hain zen bitxia, ezen etxeko haurrek izena ere jarri zioten: Goijeneralazpikomandantesarjentu Ahuntz-hanka, titulu luzea eta esaten zaila, baina beste inorena ez bezalakoa. Hantxe egoten zen, pareko ispilu handiaren azpiko mahaitxora begira beti; izan ere, mahai gainean portzelanazko artzaintsa txiki zoragarri bat baitzegoen. Artzaintsak urre-koloreko zapatak zituen, gonatxoa arrosa gorri batekin lotua, urre-koloreko kapelua buruan eta artzain-makila eskuan. Xarmagarria zen benetan. Haren ondoan tximinia-garbitzaile bat zegoen, ikatza bezain beltza, baina portzelanazkoa hura ere. Irudi fin eta txukuna zen, portzelanazko beste edozein irudi bezain fina; tximinia-garbitzailearena itxura besterik ez zuen, baina printze batena ere izan zezakeen, izan ere, printzea zen eta. Hantxe zegoen, bere eskailera eskuetan, neskatxa batena bezalako aurpegi zuri eta arrosa-kolorekoarekin. Nolabaiteko akatsa zirudien horrek, kedar-arrastoren bat behintzat behar baitzukeen aurpegian. Artzaintsa eta tximinia-garbitzailea elkarren ondoan zeuden, halaxe jarri baitzituzten, eta ezkontzeko hitz emanda zeuden. Bikote polita osatzen zuten: biak ziren gazte, biak ziren portzelana berberaz eginak eta biak ziren hauskorrak.

       Haien ondoan beste irudi bat zegoen, hiru aldiz handiagoa: Txinako mandarin bat, burua gora eta behera mugitzen zuena, portzelanazkoa hura ere. Artzaintsaren aitona zela zioen behin eta berriro, nahiz eta horren frogarik inoiz eman ez. Artzaintsarengan ahalmena zuela esaten zuen eta Goijeneralazpikomandantesarjentu Ahuntz-hankak harekin ezkontzeko baimena eskatu zionean, baiezko keinua egin zion buruaz.

       — Ahuntz-hanka hartuko duzu senartzat —esan zion mandarin zaharrak—, eta, gainera, zurbeltzez egina dagoela egingo nuke. Goijeneralazpikomandantesarjentu Ahuntz-hankaren andrea izango zara. Armairua bete zilar dauka, eta hori, kajoi sekretuetan ezkutatuta daukana kontuan hartu gabe.

       — Ez dut armairu ilun batean bizi nahi! —esan zuen artzaintsak intzirika—. Barruan hamaika emazte portzelanazko dauzkala entzun dut.

       — Bada, zu hamabigarrena izango zara! —agindu zuen Txinako mandarinak—. Eta gaur gauean bertan, gainera! Armairuak karrak egin orduko egingo dugu ezkontza, bai horixe, eta bestela ni ez naiz txinatarra! Eta gora eta behera eragin zion buruari eta loak hartu zuen.

       Artzaintsa txikiak, negar batean, bere tximinia-garbitzaile maiteari begiratu zion.

       — Irten gaitezen mundura, arren —esan zion zotinka—. Hemen ezin gaitezke geratu.

       — Eskatzen didazun guztia egingo dut —erantzun zion tximinia-garbitzaileak—. Goazen lehenbailehen. Biontzako adina irabaziko dudala uste dut neure lanbidean.

       — Nahiago nuke hemendik jaitsita banengo —esan zuen artzaintsak—. Ez naiz lasai egongo mundura irten arte.

       Tximinia-garbitzaileak artzaintsa lasaitu zuen eta hankatxoak non jarri behar zituen erakutsi zion: ertz zizelatuetan lehenengo, eta mahaiaren hanketan kiribildurik zeuden hostoetan gero. Tximinia-garbitzailearen eskailera ere erabili zuten eta luze gabe iritsi ziren lurrera. Baina armairurantz begiratu zutenean, han sekulako zalaparta zegoela ikusi zuten. Orein zizelatu guztiek, haserre bizian, lepoa luzatu, adarrak astindu eta buruari eragiten zioten, eta Goijeneralazpikomandantesarjentu Ahuntz-hankak jauzi egin eta Txinako mandarinari oihu egin zion:

       — Ihesi doaz! Ihesi doaz!

       Orduan, beldurtuta, komoda txiki bateko kajoira egin zuten salto artzaintsak eta tximinia-garbitzaileak. Han, kajoiaren barruan, hiruzpalau karta-sorta osatugabe eta nola-hala eratutako txotxongilo-antzerki bat zeuden. Emanaldi bat eskaintzen ari ziren orduantxe, eta damak, hala urreak eta bihotzak nola makilak eta ezpatak, lehen ilaran zeuden eserita, eta tulipekin haize ematen zieten beren buruei; atzean, zutik, txotakoak zeuden, burua bai goian eta bai behean, kartetan izaten duten bezala. Ezkondu ezin zen bikote bat agertzen zen antzerkian eta artzaintsa gaixoari bere egoera gogorazi zion eta negarrez hasi zen.

       — Ezin dut gehiago! Kajoi honetatik nola edo hala atera beharra daukat!

       Baina lurrera iritsi eta mahaira begiratu zutenean, Txinako mandarin zaharra ikusi zuten. Esna zegoen eta gorputz osoa mugitzen zuen, zeren, jakina, burua ez beste guztia pieza bakarra baitzuen.

       — Mandarin zaharra datorrela! —egin zuen oihu artzaintsak. Izuaren izuaz, bere portzelanazko belaunburuen gainera erori zen.

       — Badakit zer egingo dugun —esan zuen tximinia-garbitzaileak—. Txoko horretako pot-pourri ontzian sartuko gara. Izpiliku eta arrosa lehor artean etzango gara eta, etortzen bada, gatza botako diogu begietara.

       — Alferrik izango da —esan zuen artzaintsak—. Gainera, badakit mandarin zaharrak pot-pourri ontzia andregai izan zuela garai batean. Eta halako harremanen ondoren beti geratzen da zerbait. Ez, ez dugu mundura irtetea beste ihesbiderik.

       — Baina konturatzen al zara horrek zer esan nahi duen? —galdetu zion tximinia-garbitzaileak—. Pentsatu al duzu mundua oso zabala dela eta agian ez garela inoiz itzuliko?

       — Bai, badakit —esan zuen artzaintsak.

       Tximinia-garbitzaileak begietara zuzen-zuzen begiratu, eta esan zion:

       — Nire ustez tximinia da biderik onena. Ausartuko zara sutontzitik sartu eta tutuan gora igotzen? Tximiniara iritsi artekoa izango da okerrena; gero, han, moldatuko naiz. Oso gora igoko gara, eta ez gaitu inork harrapatuko. Zulo bat dago han goian, mundu zabalera ematen duena.

       Eta estufaren ateraino eraman zuen artzaintsa.

       — Hau iluntasuna! —esan zuen artzaintsak—. Baina, hala ere, tximinia-garbitzailearen atzetik joan zen tutuan gora, gau iluna baino beltzago bazen ere.

       — Iritsi gara tximiniara —esan zuen tximinia-garbitzaileak—. Begira! Begira! Horra hor izarrik distiratsuena!

       Hala zen, izar bat zegoen ilunpetan dizdiz, bidea erakutsi nahi balie bezala. Arrastaka igo ziren, bide latza baitzen, gora eta gora. Baina tximinia-garbitzaileak artzaintsa gora altxatzen zuen, igotzen laguntzen zion eta portzelanazko hankatxoak non jarri erakusten zion. Iritsi ziren, azkenean, tximiniaren muturreraino eta ertzean eseri ziren, neka-neka eginda, eta ez zen gutxiagorako.

       Zeru izartua zuten gainean eta hiriko etxe guztien teilatuak behean: ikuspegi luze, zabal, mugarik gabea, urrunean galtzen zena. Artzaintsak ez zuen sekula imajinatu mundua hain handia izan zitekeenik. Burutxoa tximinia-garbitzailearen sorbalda gainean jarri eta negarrari eman zion, eta gerrikoaren urre-kolorea joaten hasi zitzaion.

       — Gehiegizkoa da! —esan zuen—. Ezin dut jasan, zabalegia da mundua. Nahiago nuke ispiluaren azpiko mahaian banengo berriro. Ez dut zorionik izango hara itzuli arte. Mundu zabaleraino etorri naiz zurekin, baina orain etxera eraman behar nauzu berriro, benetan maite banauzu.

       Tximinia-garbitzailea arrazoiak ematen saiatu zen: Txinako mandarin zaharra gogorazi zion, eta Goijeneralazpikomandantesarjentu Ahuntz-hanka ere bai, baina artzaintsak halako negar-zotinak egin zituen, eta hainbeste musutxo eman zion ezen tximinia-garbitzaileak amore eman behar izan baitzuen, berriro jaistea zentzugabekeria bazen ere.

       Eta, horrela, zailtasun handiz, tximiniatik behera abiatu ziren berriro, tutuan barrena, bidaia batere atsegina ez izan arren, harik eta sutontzi ilunera iritsi ziren arte. Handik irten baino lehen, atetik begiratu zuten badaezpada, gelan zer gertatzen ari ote zen. Isilik zegoen dena; baina irten zirenean, ai!, Txinako mandarina ikusi zuten lurrean! Ihesi joan zirenean, atzetik segika hasi eta erori egin zen nonbait, eta hiru puska egin. Bizkarra bi zatitan puskatua zeukan eta burua gelaren bazter bateraino bira-biraka joanda. Goijeneralazpikomandantesarjentu Ahuntz-hanka betiko lekuan zegoen, gogoetan.

       — Jainko maitea! —esan zuen artzaintsak—. Aitona txiki-txiki eginda dago, eta gure erruz! Ezingo dut sekula nahigabe hau gainditu!

       Eta eskutxoak bihurritzen zituen.

       — Kolaz konponduko dute —esan zion tximinia-garbitzaileak—. Primeran geratuko da, ez zaitez kezkatu. Bizkarra itsatsi eta lepoan grapa bat jartzen diotenean, berria bezala geratuko da eta lehen botatzen zizkigun kirtenkeria guztiak esango dizkigu.

       — Zuk uste? —esan zion artzaintsak. Eta mahai gainera igo ziren, lehen egoten ziren lekura.

       — Hemen gara berriz ere —esan zuen tximinia-garbitzaileak—. Alferrik gure neke guztiak.

       — Aitona konponduko balute, sikiera... —esan zuen artzaintsak—. Garestia izango ote da?

       Eta konpondu egin zuten. Etxekoek bizkarra itsatsi eta lepoan grapa bat jarri zioten, eta berria bezala geratu zen, baina burua mugitzeko gauza ez zela.

       — Harro zabiltza txiki-txiki egin zinenetik! —esan zion Goijeneralazpikomandantesarjentu Ahuntz-hankak—. Niri ez zait, bada, harro egotekoa denik iruditzen. Berarekin ezkonduko naiz, bai ala ez?

       Eta artzaintsak eta tximinia-garbitzaileak kezkatuta begiratzen zioten Txinako mandarinari, buruarekin baietz esango zuen beldur. Baina mandarin zaharrak ezin zuen burua mugitu eta, gainera, ez zion inori esan nahi lepoan grapa bat zuenik. Horrela, portzelanazko iruditxoek elkarren ondoan jarraitu zuten, aitonaren grapa bedeinkatu zuten eta elkar maitatu zuten txiki-txiki egin ziren arte.

(Hyrdinden og skorsteensfeieren)

URRETXINDORRA

       Dakizuenez, Txinan, txinatarra da enperadorea, eta txinatarrak dira haren ingurukoak ere. Kontatzera noakizuen istorio hau aspaldi gertatu zen, baina horrexegatik, hain zuzen, kontatu behar dizuet, ahaztu egingo baita bestela. Munduko gauzarik zoragarriena zen enperadorearen jauregia: goitik behera portzelana finez egina, oso ederra, baina oso hauskorra, kontu handiz ukitu beharrekoa. Diren lorerik bitxienak zeuden jauregiko lorategian; haietan ederrenek zilarrezko kanpaitxoak zituzten zintzilik, txilin-txilin, eta beraz, inor ezin zen pasatu loreei begiratu gabe. Den-dena zegoen arretaz egina enperadorearen lorategian, eta hain zen handia, lorezainak berak ere ez baitzekien non amaitzen zen. Urrutira abiatzen zenak baso liluragarri bat aurkitzen zuen amaieran, zuhaitz lerdenez eta aintzira sakonez betea. Itsasoraino iristen zen basoa. Itsaso urdin sakona zen, itsasontzi handiak ere zuhaizpeetaraino heltzeko bezain sakona. Han, zuhaitz artean, urretxindor bat bizi zen, zoragarri kantatzen zuena. Arrantzale gizajoa ere, nahikoa lan bazuen arren, dena utzi eta adi-adi egoten zitzaion gauean sareak biltzera irteten zenean.

       — Bai kantu ederra! —esaten zuen, baina atzera lanari lotu eta txoria ahaztu behar izaten zuen. Eta hurrengo gauean ere, gauza bera esaten zuen.

       — Bai kantu ederra!

       Munduko bazter guztietatik joaten ziren bidaiariak enperadorearen hirira; den-dena iruditzen zitzaien miresgarri, jauregia eta lorategia bereziki, baina urretxindorra entzun orduko, honela esaten zuten guztiek:

       — Baina... hona hemen gauzarik zoragarriena!

       Bidaiariek, zein bere herrira itzultzean, han ikusitakoak kontatzen zituzten, eta jakintsuek liburu asko idatzi zituzten hiriaz, jauregiaz eta lorategiaz, baina inortxori ere ez zitzaion urretxindorra ahazten: hura zen goraipatuena. Olerkariek poemarik ederrenak egin zizkioten itsaso urdin sakonaren ondoko basoan bizi zen urretxindorrari.

       Mundu guztira zabaldu ziren liburu haiek, eta denborarekin, enperadorearen eskuetara iritsi ziren batzuk. Urrezko jarlekuan eserita, irakurri eta irakurri aritzen zen enperadorea, eta baiespen-keinuak egiten zituen buruarekin, hiriaz, jauregiaz eta lorategiaz irakurtzen zuenak asebeterik. «Baina urretxindorra da denetan miresgarriena» esaten zuten liburuek.

       — Zer demontre da hau? —esan zuen enperadoreak—. Urretxindorra? Nik ez dut, ba, horren berririk! Halako txoria eduki erreinuan, lorategian gainera, eta nik ezer jakin ez? Liburuetan irakurri beharra ere!

       Zerbitzari nagusiari deitu zion orduan. Zerbitzaria printzipala zen oso, eta bera baino maila apalagokoren bat zerbait galdetzera ausartzen bazitzaion, ez zion «P» besterik erantzungo, ezer ere ez, alegia.

       — Urretxindor izeneko txori zoragarri bat omen dugu hemen —esan zion enperadoreak—. Erreinuko gauzarik ederrena dela diote. Zergatik ez dit inork ezer esan?

       — Ez dut horren aditzerarik —esan zuen zerbitzariak—. Ez dute inoiz gortean aurkeztu.

       — Datorrela gaur gauean bertan niretzat kantatzera! —agindu zuen enperadoreak—. Mundu guztia nire ondasunen jakitun, eta ni ezjakin!

       — Ez dut horren aditzerarik —esan zuen berriro zerbitzariak—. Baina bilatuko dut, eta aurkituko dut.

       Non bilatu, ordea? Eskaileretan gora eta behera, gela eta korridoreetan atzera eta aurrera ibili zen zerbitzaria. Parean egokitu zitzaion inork ere ez zuen urretxindorraren aditzerarik. Hala, enperadorearengana igo zen berriro zerbitzaria, eta esan zion mitoa izango zela kontu hori, liburuak idatzi zituztenen asmakizunen bat edo.

       — Berorrek ez luke liburuek dioten guztia sinetsi behar. Askotan asmakizun hutsak izaten dira, edo sorginkeriak bestela.

       — Baina, Japoniako enperadore ahaltsuak bidalia dut liburu hori, eta ez du, noski, gezurrik esango. Urretxindor hori entzun nahi dut, eta gaur bertan gainera! Nire babes dohatsua izango du. Eta ekartzen ez badidazue, jipoia berotuko dizuet afalostean!

       — Tsing-Pe! —esan zuen zerbitzariak, eta han hasi zen berriro eskaileretan gora eta behera, gela eta korridoreetan atzera eta aurrera; gorte erdia joan zitzaion atzetik, inork ez baitzuen jipoia berotzerik nahi.

       Galde eta galde ibili ziren non ote zen urretxindorra, kanpoan ezaguna baina gortean ezezaguna zuten hori.

       Sukaldean neskame errukarri bat aurkitu zuten azkenik.

       — Eneee! Urretxindorra? —esan zuen neskameak—. Ezagutuko ez dut ba! Hark bai kantatu! Gauero mahaian bildutako apurrak nire ama gaixoari eramateko baimena dut. Itsasertzean bizi da bera. Itzulerakoan, nekatzen naizenean, basoan atseden pixka bat hartzen dut. Eta orduan entzuten dut urretxindorra. Malkoak ateratzen dizkit haren kantuak; ama musu ematen ari zaidala iruditzen zait.

       — Neskametxo —esan zion zerbitzari nagusiak—, sukaldari jarriko zaitut eta enperadorearen oturuntza ikusteko baimena ere agintzen dizut, urretxindorrarengana eramaten bagaituzu, gaur gauean gortean agertzeko mandatua du eta.

       Hala, urretxindorra aritzen zen basora abiatu ziren denak. Gorte erdia han zen. Bizkor-bizkor aurrera zihoazela, marruka hasi zen behi bat.

       — Hara! —esan zuen gorteko aitoren seme gazte batek—. Hemen da! Hori da indarra, hain animalia txikia izateko. Lehendik ere entzuna dut nik hori.

       — Ez, behi-marruak dira horiek —esan zuen neskametxoak—. Iristeko asko falta zaigu oraindik.

       Hurrena, korroka hasi ziren igelak aintziran.

       — Xarmagarria! —esan zuen kapilau txinatarrak—. Elizako kanpai dilinda bezalakoxea da!

       — Ez, igel-korrokak dira horiek —esan zuen sukaldeko neskameak—. Baina, aurki entzungo dugu, nik uste.

       Hartan, urretxindorra hasi zen kantari.

       — Horixe da! —esan zuen neskatxak—. Entzun, entzun! Hortxe dago!

       Eta adar artean zegoen txoritxo gris bat erakutsi zien.

       — Bai ote? —esan zuen zerbitzari nagusiak—. Ez nuen uste horrelakoa izango zenik. Hori itxura arrunta duena! Hainbeste handiki ikusteak galaraziko zizkion koloreak.

       — Urretxindor txiki hori —deitu zion neskameak—, gure enperadore prestuak kantari entzun nahi zaitu.

       — Bai pozik ere! —erantzun zion urretxindorrak, txorrotxio liluragarri batekin.

       — Beirazko kanpaien dilinda bezalakoxea da! —esan zuen zerbitzari nagusiak—. Begiraiozue eztarritxoari, nolako dardara eragiten dion! Harritzekoa da lehenago entzun ez izana. Arrakasta handia izango du gortean, bai horixe!

       — Kantatuko al diot berriro enperadoreari? —esan zuen urretxindorrak, enperadorea bertan zuelakoan.

       — Urretxindor xarmant hori! —esan zuen zerbitzari nagusiak—. Atsegin handiz gonbidatzen zaitut gaur gauean gortean ospatuko den festara, gure enperadore prestuak zure kantu ederrarekin goza dezan.

       — Zuhaitz artean hobeto entzuten da —esan zuen urretxindorrak. Baina gogo onez joan zen haiekin, enperadorearen borondatea horixe zela jakinik.

       Jauregia goitik behera argitu zuten abagune hartarako. Hormak eta zoruak, portzelanazkoak denak, dir-dir egiten zuten milaka eta milaka lanpararen argitan. Lorerik ederrenak, kanpaitxodun horietakoak, jarri zituzten korridoreetan apaingarri. Presaka eta korrikako hainbeste joan-etorrik haize-korronte handia sortzen zuen, eta horretxek eragiten zien dilinda kanpaitxoei, eta txilin-hotsa besterik ez zen entzuten.

       Enperadorea eserita zegoen areto handiaren erdian urrezko kota bat jarri zuten urretxindorrarentzat. Han ziren gorteko guztiak; neskametxoari ate ostean egoteko baimena eman zioten, sukaldari izendatua baitzuten ordurako. Dotore-dotore jantzita zeuden denak, txoritxo grisari begira. Enperadoreak hasteko keinua egin zion buruarekin.

       Zoragarri kantatu zuen urretxindorrak, eta malkoak etorri zitzaizkion masailetan behera enperadoreari. Polikiago kantatu zuen orduan, guztien bihotzak hunkitzeraino. Liluraturik zegoen enperadorea, eta bere urrezko txapina eskaini zion urretxindorrari, lepotik zintzilik jartzeko. Urretxindorrak, ordea, eskerrak eman eta nahikoa saritu zutela erantzun zuen.

       — Enperadorearen begietan malkoak ikusi ditut, eta horixe dut saririk onena. Balio handikoak dira enperadore baten malkoak. Ondotxo daki Jainkoak aski eta sobera dudala hori —eta berriro kantatzeari ekin zion, bere doinu goxo zerutiarrarekin.

       — Inoiz ikusi dudan gauzarik xarmantena da —esan zuten dama guztiek. Eta eztarria urez bete eta gur-gur egiten zuten norbaitek hitz egiten zienean, urretxindorrarena egin nahirik. Neskame-morroiek ere beren esker ona erakutsi zuten. Eta gauza handia zen hori, ez baitziren inor ederresten ibiltzen diren horietakoak. Bai, urretxindorrak arrakasta handia izan zuen.

       Gortean jarri behar izan zuen bizitzen, bere kaiolatxoan; bi aldiz ateratzen zen paseatzera egunez, eta beste behin gauez. Hamabi morroik eramaten zuten beti, hankari loturiko sedazko lokarri banatatik helduta. Urretxindorrari ez zioten atsegin handirik ematen halako irteerek.

       Hiri guztira zabaldu zen txoriaren berri. Kalean bi lagunek topo egiten zutenean, batek «urre» esan orduko «txindor» erantzuten zion besteak, eta hasperen egin eta primeran ulertzen zioten elkarri. Eta hamaika gazta-saltzaileren seme-alabei jarri zieten urretxindor izena, baina haietako inork ez zuen kantatzeko halako dohainik erakutsi.

       Egun batean fardel handi bat iritsi zen enperadorearentzat. «Urretxindorra» zioen kanpoaldean.

       — Hemen dugu gure txori ospetsuari buruzko beste liburu bat —esan zuen enperadoreak. Baina han ez zen libururik; kaxa bat zen, eta barruan automata txiki bat zegoen: urretxindor artifizial bat zen, benetakoa antzeratzen zuena, baina diamante, errubi eta zafiroz estalia erabat. Txoriaren giltzari eragin orduko kantuan hasten zen, benetakoak nola; eta isatsa gora eta behera mugitzen zuen, urreak eta zilarrak distiraraziz. Lokarritxo bat zuen lepotik zintzilik. Honela zioen: «Japoniako enperadorearen urretxindorra txit xumea da Txinakoarenaren aldean».

       — Bai polita —esan zuten denek. Eta hala, txori artifiziala eraman zuenari «Inperioko Urretxindor Banatzaile Gorena» titulua jarri zioten.

       — Orain, kanta bezate biek batera. A ze bikotea osatuko duten!

       Eta batera kantatu behar izan zuten, baina ez zuten oso ondo elkar hartu. Izan ere, benetako urretxindorrak bere erara kantatzen zuen, eta artifizialak, berriz, balsak besterik ez zuen kantatzen.

       — Ez da bere errua! —zioen musika-irakasleak—. Primeran jarraitzen dio konpasari, eta zuzen betetzen ditu arau guztiak.

       Orduan, bakarrik kantatu behar izan zuen urretxindor artifizialak. Benetakoak adinako arrakasta lortu zuen bere emanaldian, eta hura baino askoz ikusgarriagoa zen: dir-dir egiten zuen, eskumuturreko edo papar-orratz batek bezala.

       Hogeita hamahiru aldiz kantatu zuen doinu bera, eta ez zuen neke-arrastorik batere erakutsi. Berriro entzun nahi zioten denek, baina enperadoreak esan zuen urretxindor biziari ere aukera eman behar zitzaiola. Non zebilen, baina? Inor ez zen konturatu leihotik atera eta bere baso berdera ihes egin ziela.

       — Zer da hau, gero! —esan zuen enperadoreak. Gorte-jendea haserretu egin zen, eta esker gaiztoko animaliatzat hartu zuten urretxindorra.

       — Orain badugu hura baino hoberik! —esan zuten, eta urretxindor artifiziala kantari jarri zuten berriro; doinu bera entzun zuten hogeita hamalaugarrenez, baina hala ere, ezin izan zuten ikasi, oso zaila baitzen.

       Musika-irakasleak gorespen handiak egin zizkion txoriari, eta benetako urretxindorra baino askoz hobea zela zioen; bai kanpotik, bere diamante eta guzti, eta bai barrutik ere.

       — Zeren, pentsa ezazue, eta batez ere, pentsa beza berorrek, Maiestate, benetako urretxindorrak zer kantatuko duen inork ez dakiela; honekin berriz, dena dago aurrez prestatuta! Hala izan behar du eta hala da, ez dago ustekaberik. Edonork ikus dezake nolakoa den, ireki eta ikus daiteke zein egoki dauden jarrita zilindroak eta nola higiarazten duen batak bestea.

       — Halaxe iruditzen zait niri ere —esan zuten denek. Eta musika-irakasleak hurrengo igandean txoria jendaurrean erakusteko baimena lortu zuen. Haren kantua ere entzun zezaketela esan zuen enperadoreak. Eta entzun zuten, eta txolinduta gelditu ziren, Txinan tea edan ondoren ohi duten bezala.

       — O! —esan zuten denek. Eta eskua altxatu eta baiespen-keinuak egin zituzten buruarekin. Baina benetako urretxindorra entzuna zuten arrantzale gizajoek esan zuten:

       — Ondo kantatzen du, eta haren antza ere badu; baina zerbait falta zaio. Ez dakigu zer, baina...

       Benetako urretxindorra erbesteratu egin zuten gortetik eta erreinutik.

       Urretxindor artifiziala sedazko lastarairatxo batean egoten zen, enperadorearen ohe ertzean, eta opari guztiak, urrea eta bitxiak, zituen inguruan. «Enperadorearen Aretoko Kantari Inperial Gorena» izendatu zuten, ezkerraldeko lehena; hura baitzen enperadorearen ustez alderdi ospetsuena, alde horretan dagoelako bihotza. Eta enperadoreak ere ezkerraldean duelako bihotza.

       Musika-irakasleak hogeita bost liburuki idatzi zituen urretxindor artifizialaz; tratatu luzea zen, eta txinatar karaktere zailenez idatzia. Guztiek obra irakurri eta ulertu zutela esaten zuten, bestela ezjakintzat hartu eta ostikoka erabiliko baitzituzten.

       Urtebete igaro zen horrela: enperadoreak, gorte-jendeak eta gainerako txinatarrek buruz ikasi zituzten txori artifizialaren erraietatik ateratzen ziren gur-gur guztiak; baina horrexegatik zuten gustukoa, beraiek ere kantatu zezaketelako. Kaleko umeek «zi-zi-zi» eta «gur-gur-gur» esaten zuten, eta hori bera esaten zuen enperadoreak.

       Gau batean, ordea, txoria onenean ari zela, eta enperadorea ohean zegoela hari entzuten, zerbaitek «krask» egin zuen txoriaren barruan, gurpil guztiak atera zitzaizkion eta musika isildu zen. Enperadorea berehala altxatu eta medikuei deitu zien. Baina zer egin zezaketen medikuek? Deitu zioten erloju-konpontzaileari, eta isildu gabe han eta hemen begira ibili ondoren, konpondu zuen nolabait; baina esan zuen ez zela komeni tramankuluak asko mugitzea, oso gastatuta zeudelako, eta ezin izango zirelako lehengo moduan ezarri berriro, musikarekin bat etortzeko. Hura zoritxarra! Harrezkero urtean behin bakarrik entzungo zuten urretxindorra kantari, eta hori ere asko omen zen. Baina musika irakasleak hitzaldi bat eman zuen, hitz potoloz betea. Esan zuen lehen bezain ondo egiten zuela, eta hark hori esan zuelarik bukatu ziren hango komeriak.

       Bost urte igaro ziren, eta herri osoa zegoen enperadorearen egoeraz tristeturik: gaixo zegoen, hiltzeko zorian. Hala zioten behintzat. Eta enperadore berria izendatu zuten; herritarrak kalera atera ziren, eta zerbitzari nagusiari galdetu zioten enperadorea nola zegoen.

       — P! —erantzun zuen buruari eraginez.

       Hotz eta zurbil zetzan enperadorea bere ohantze zoragarrian; denek uste izan zuten hila zela, eta enperadore berriari jende asko joan zitzaion adeitasuna adieraztera. Morroiak alde batera eta bestera ibili ziren txutxumutxuka, eta jauregiko neskameak kafea hartzera bildu ziren. Gela eta pasabide guztietan alfonbrak ezarri zituzten, pausoak antzeman ez zitezen, eta beraz, ez zen txintik entzuten.

       Baina enperadorea bizirik zegoen artean. Zurrun eta zurbil zetzan bere ohantze zoragarrian, belusezko oihalez eta urrezko zintzilikario astunez inguraturik. Leiho bat zegoen irekita goialdean eta ilargiak argitzen zituen enperadorea eta —haren alboan— urretxindor artifiziala.

       Enperadore gizajoak ezin zuen arnasarik hartu ia; bular gainean zama astun bat balu bezala. Begiak ireki zituen, eta Herio ikusi zuen bere bularrean eserita, urrezko koroa jantzita. Enperadorearen urrezko ezpata zeukan esku batean, eta zutoihala bestean. Eta inguruan, belusezko oihalen zimurren artean, buru liluragarriak ikusten zituen, izugarriak batzuk, atsegin eta eztiak besteak. Han ziren enperadorearen mamu zintzo eta gaizto guztiak, berari so, eta Herio, bihotz gainean eserita.

       — Oroitzen al zara? —esaten zioten batak bestearen atzetik—. Oroitzen al zara? —eta hainbeste gauza esaten zioten, ezen aurpegia izerdiz betetzen zitzaion.

       — Nik ez nekien hori —esaten zuen enperadoreak—. Jo musika, jo musika, jo Txinako danbor handia! —oihukatzen zuen—. Ez ditut gehiago entzun nahi!

       Baina mamuek beren jardunarekin jarraitzen zuten, eta entzuten zuen guztiari Heriok baietz egiten zion buruarekin, txinatarrek egiten duten bezala.

       — Jo musika, jo musika! —orroka enperadoreak—. Kanta ezazu, kanta ezazu, urrezko txori txiki horrek! Eman dizut urrea, eman dizkizut bitxiak, zintzilakatu dizut nire urrezko txapina. Kanta ezazu, arren, kanta ezazu!

       Baina txoriak ez zuen kantatzen. Ez zegoen haren giltzari nork eragin. Eta han jarraitzen zuen Heriok, enperadoreari so bere betzulo hutsekin. Ez zen txintik entzuten, isiltasun beldurgarri bat zen nagusi.

       Bat-batean kantu liluragarri bat entzun zen leihotik; benetako urretxindorra zen, adar artean kantari. Enperadorearen egoeraren berri izan zuen, eta hari pozaldi bat eta itxaropena ekartzera etorria zen. Eta hark kantatu ahala desagertu egin ziren buru haiek, eta odola indar handiagoz hasi zen enperadorearen zain ahuletan higitzen. Eta Heriok ere, entzun zuenean urretxindorra kantari, esan zion:

       — Jarrai, urretxindor txiki, jarrai!

       — Urrezko ezpata ematen badidazu; enperadorearen koroa ematen badidazu.

       Eta Heriok itzuli zizkion bitxi guzti-guztiak, kantu baten truke. Eta urretxindorrak kantatu zuen hilerriaz; nola arrosak loratzen diren han, nola intsusaren usaina aditzen den han, eta nola belarra bizien malkoek ezkotzen duten han. Kantu hori entzunda bere lorategiko minak hartu zuen Herio. Eta hala atera zen leihotik, laino lauso eta hotz bat bailitzan.

       — Eskerrik asko! —esan zuen enperadoreak—. Txori miragarri hori, ondotxo dakit zu nor zaren! Neure erreinutik erbesteratu zintudan, eta hara non zuk, zure doinuarekin, eraman dituzun nire ohantzetik bekatu gaiztoak eta eraman duzun nire bihotzetik Herio. Nola eskertuko dizut?

       — Dagoeneko eskertu didazu —erantzun zion urretxindorrak—. Malkoak atera nizkizun lehen aldiz zure aurrean kantatu nuenean. Ez zait sekula ahaztuko. Bitxi horiek baitira kantariaren bihotzaren bozkario. Baina egizu lo, eta senda zaitez. Zuretzat kantatuko dut!

       Eta berriro hasi zen kantari, eta lo gozo eta lasaigarri batek hartu zuen enperadorea.

       Eguzkia sartzen zen leihoetatik, enperadorea sendo eta osasuntsu esnatu zenean. Zaintzaile bat bera ere ez zuen alboan, hilda zegoela uste baitzuten guztiek, baina urretxindorra kantari zebilen oraindik.

       — Gera zaitez nirekin betiko —esan zion enperadoreak—. Zuk nahi duzunean kantatuko duzu, eta txiki-txiki egingo dut urretxindor artifiziala!

       — Ezta pentsatu ere —esan zuen urretxindorrak—; ahal bezain ongi kantatu du. Zaindu ezazu orain arte bezala! Nik ezin dut habia jauregian egin eta bertan bizi, baina utzidazu nahi dudanean etortzen. Adar batean pausatuko naiz arratsean, leihotik oso hurbil, eta zuretzat kantatuko dut. Zu alaitzeko eta zure gogoa zuzpertzeko kantatuko dizut; zoriontsuez eta zoritxarrekoez kantatuko dizut. Zure inguruko ongiaz eta gaizkiaz kantatuko dizut. Txori txikia urrutira joaten da, arrantzale gizajoengana, eta nekazariarenera, zugandik eta zure gortetik urrun diren guztienera. Zure bihotza dut zure koroa baino maiteago, baina koroak badu halako itzal sakratu bat. Etorri eta zuretzat kantatuko dut. Baina gauza bat agindu behar didazu.

       — Eskatu nahi duzuna —esan zuen enperadoreak, zutik jarrita. Enperadore-galak zituen soinean, berak jantziak, eta urrezko ezpata gotorra zuen bihotzaren kontra estuturik.

       — Ez gero esan inori guztia kontatzen dizun txori bat daukazunik. Hobe izango da horrela!

       Eta urretxindorra hegan joan zen.

       Zaintzaileak beren enperadore zena ikustera itzuli ziren, baina «egun on» esanez hartu zituen hark.

(Nattergalen)

PASARATZEKO ORRATZA

       Bazen behin pasaratzeko orratz bat hain fina, non jostorratza zela begitantzen baitzitzaion.

       — Kontuz! Kontuz nola heltzen didazuen! —esan zien zegoen lekutik atera zuten hatzei—. Oso fina naiz, eta lurrera jausiz gero, ez nauzue sekula aurkituko.

       — Beno, beno, ez da hainbesterako izango! —erantzun zioten hatzek destainaz. Eta gerritik estutu zuten.

       — Begira! Segizioa dut! —esan zuen pasaratzeko orratzak. Atzean zeukan hari luzeaz ari zen, korapilorik gabeko haria bazen ere.

       Hatzek sukaldariaren txapinerantz eraman zuten orratza; larrua urraturik zeukan eta josi egin behar zen.

       — Lan hau ez da batere duina —esan zuen orratzak—. Ezin naiz hortik pasatu, hautsi egingo naiz! Hautsi egingo naizela! —Eta hautsi egin zen.

       — Ez al dizuet, ba, esan finegia naizela? —egin zuen protesta orratzak.

       «Orain ez du ezertarako balio», pentsatu zuten hatzek, baina orratzari heltzen segitu zuten halere, eta sukaldariak lakre berotan sartu zuen eta lepo-zapiari erantsi zion gero.

       — Orain papar-orratza naiz —esan zuen pasaratzeko orratzak—. Beti pentsatu izan dut zerbait hobea izateko jaio nintzela. Zerbait bazara, beste zerbait izatera irits zaitezke.

       Eta barre egin zuen bere baitan; izan ere, kanpotik begiratuta ezin baitzaio antzeman orratzari barrez ari den ala ez. Eta han gelditu zen eserita, harro-harro, urrezko karroza baten eserlekutik munduari begira balego bezala.

       — Atrebentzia handia ez bada, galde al diezazuket urrezkoa zaren? —galdetu zion ondoan zuen buruorratzak—. Oso itxura ederra duzu, eta zeure burua eta guzti, txikia bada ere. Saia zaitez buru hori handitzen, edozeinek ez dauka lakre berotan sartua izanaren ohorea.

       Hori entzunda, orratza, harrotuta, tente-tente jarri zen, baina gehiegi, nonbait, arraskara erori baitzen, sukaldaria lepo-zapia garbitzen ari zen unean.

       — Ene! Orain bidaiatzera noa —esan zuen orratzak—. Galtzen ez banaiz, behintzat...

       Baina galdu egin zen.

       — Finegia naiz mundu honetarako —esan zuen erreten batera iritsi zenean—. Baina nik, behintzat, badakit nor naizen eta nondik natorren, eta hori ez da gutxi. Eta orratza tente-tente jarri zen eta ez zuen umore ona galdu.

       Era guztietako gauzak pasatu ziren beraren ondotik: ezpalak, lasto-izpiak, egunkari-pusketak...

       — Begira nola doazen igeri! —esan zuen orratzak—. Ez dakite ondoan zer duten. Ni nago ondoan! Begira horko ezpala; ezpaletan beste ezertan ez du pentsatzen, bera ezpala delako. Eta hara hor, lasto-izpia, alde batera eta bestera bueltaka... Ez pentsatu hainbeste zeure buruan, galtzadako harrietan trabatuko zara eta. Eta begira hor, egunkaria; bertan idatzita dagoen guztia ahaztua dute dagoeneko, eta begira nola zabaltzen den hala ere. Ni, berriz, hemen nago, lasai-lasai. Badakit nor naizen eta berdin jarraituko dut.

       Egun batean, distira handiko gauza bat heldu zitzaion ondora. Botila hautsi baten pusketa bat zen, baina orratzak diamantetzat hartu zuen. Dir-dir zegoenez, harekin hitz egitea pentsatu zuen. Papar-orratza zela esanez aurkeztu zuen bere burua:

       — Zu diamantea izango zara, noski?

       — Horrelako zerbait, bai —esan zuen beira-pusketak. Eta biek gauza baliotsuak zirela pentsatu zuten eta mundu guztia zein harroa zen eztabaidatzen hasi ziren.

       — Ni neska gazte baten kutxatxoan bizi nintzen —esan zuen orratzak—. Sukaldaria zen eta esku bakoitzean bost hatz zituen. Ez dago munduan hatz haiek baino harroagorik, eta hori ni kutxatxora sartu eta kutxatxotik atera besterik egiten ez zutelarik.

       — Dir-dir egiten al zuten? —galdetu zuen beira-pusketak.

       — Dir-dir!? —erantzun orratzak—. Bai zera! Harrokeria besterik ez zuten. Bost anaia ziren, denak hatz jaioak. Lerroan zeuden bata bestearen alboan, luzera desberdinekoak izan arren. Mutur batekoa, Erpurua, motza eta lodia zen; lerrotik kanpo geratzen zen eta bizkarrean angelu bakarra zuen, behin bakarrik tolesteko moduan, baina esaten zuen inork hatz hori falta bazuen ezingo zuela soldadutza egin. Erakuslea saltsa gazietan eta gozoetan sartzen zen, eguzkia eta ilargia seinalatzen zituen eta idazterakoan bera zen gidari. Luzea garaiena zen eta beti goitik begiratzen zien besteei. Nagiak urrezko eraztuna zeukan gerrian eta Txikiak ez zuen sekula ezer egiten eta harro zegoen horretaz. Harroputz galanta zen, bai horixe! Eta orduan arraskan behera erori nintzen.

       — Eta orain hementxe gaude, distira egiten! —esan zuen beira-pusketak. Eta une horretantxe ur gehiago etorri zen, gainezka egin zuen, eta berarekin eraman zuen beira-pusketa.

       — Hara, hori behintzat igo dute kategoriaz! —esan zuen orratzak—. Ni hemen geratuko naiz ba, finegia naiz eta. Harrokeria modu bat ere bada hori, baina jarrera duina da, hala ere.

       Eta tente-tente jarrita, pentsatzen jarraitu zuen.

       — Hain naiz mehea, non eguzki-izpi batetik jaioa naizela pentsa baitaiteke. Gainera, eguzkia ur azpian nire bila ibiltzen da beti, baina hain mehea izanda, amak ere ezin nau aurkitu. Nire begia banu, hautsi zitzaidan begi hura alegia, negar egingo nuke. Baina ez, negar egitea ez da fina.

       Egun batean, mutiko batzuk etorri ziren eta, erretenean miaketan ari zirela, iltzeak, txanpon zaharrak eta horrelako gauzak aurkitu zituzten. Zikinkeriak ziren; baina atsegin zituzten, hala ere.

       — Ai! —esan zuen mutiko batek, orratzak zizta egin ziola eta—. Hemen sua dago!

       — Sua? Ni ez naiz sua! Dama bat naiz —egin zuen protesta orratzak. Baina ez zion inork aditu. Lakrea erori egin zitzaion eta belztu egin zen, baina beltzak liraindu egiten du eta, beraz, lehen baino lerdenagoa zegoela iruditzen zitzaion.

       — Hara hor arrautza-oskola! —esan zuten mutikoek—. Eta orratza arrautza-oskolari itsatsia geratu zen.

       — Paretak zuriak eta ni beltz! —esan zuen orratzak—. Bai dotorea! Ikusgarria nago! Ez ahal naiz zorabiatuko, hautsi egingo naiz bestela.

       Baina ez zen zorabiatu ez eta hautsi ere.

       — Zorabioaren kontrako erremediorik onenak altzairuzko urdaila edukitzea eta pertsona baino zerbait gehiago zarela gogoan izatea dira. Askoz hobeto nago orain. Zenbat eta finago, orduan eta zailduago.

       — Krask! —egin zuen arrautza-oskolak, gurdi bat, bete-bete eginda, gainetik pasatu zitzaionean.

       — Ai! Hau estutua! —egin zuen garrasi orratzak—. Orain bai zorabiatuko naizela! Hautsi egingo naiz! Hautsi egingo naiz!

       Baina ez zen hautsi, karga-karga eginda zegoen gurdia gainetik pasa zitzaion arren. Han geratu zen, erretenean. Eta dagoela hantxe.

(Stoppenålen)

SIRENATXOA

       Itsasoaren hondoa urdin-urdina da, galsoroetako lore-urdin ederrenaren petaloak bezain urdina, eta garden-gardena, beira hutsa bezain gardena; baina oso sakona da, eta ez da aingurarik hondora iritsiko denik, eta kanpandorre ugari beharko lirateke, bata bestearen gainean jarri eta hondotik azalera iristeko. Eta, han, hondo-hondoan, bizi dira sirenak.

       Ez uste itsasoaren hondoan harea zuria besterik ez dagoenik. Bai zera! Zuhaitz eta landare bitxienak hazten dira han; zurtoinak eta hostoak hain dituzte malguak, ezen uraren mugimendu txikienak ere eragiten baitie, eta bizirik daudela dirudite. Arrain guztiak, txiki zein handi, haien adarren artean ibiltzen dira, airean txoriak bezalaxe. Itsasoaren sakonenean itsasoko erregearen jauregia dago: harresiak koralezkoak ditu, leiho luze zorrotzak anbar gardenekoak, eta teilatua maskorrez egina, eta maskorrak ur-korrontearen arabera irekitzen eta ixten dira. Ikusgarria da; izan ere, maskor guztiek perla distiratsuak baitituzte barruan, hain bikainak, ezen bat bakarra aski bailitzateke erregina baten koroa apaintzeko.

       Itsasoko erregea alarguna zen aspalditik, eta ama zaharrak zaintzen zion etxea. Emakume bizkorra zen ama, baina bere nobleziaz oso harro zegoen eta hamabi ostra zeramatzan isatsean, gorteko gainerakoek sei besterik eraman ezin bazituzten ere. Baina ondo mereziak zituen laudorioak, oso maite baitzituen bere semearen alabak, itsasoko printzesatxoak. Sei neskatxa eder ziren, baina gazteena zen guztietan ederrena: azala zuri-zuria zuen, arrosa baten petaloen antzekoa, eta begiak ozeano sakonena bezain urdinak. Baina bere ahizpak bezala, ez zuen hankarik; isatsa zuen hanken lekuan.

       Sirenek egun osoa jolasean ematen zuten jauregiko areto handietan. Lore bizidunak hazten ziren aretoetako hormetan. Anbar horiko leiho handiak zabalik zeuden eta arrainak igeri sartzen ziren, gure etxeetan enarak hegan sartzen diren antzera. Arrainak printzesa txikiengana joaten ziren zuzen-zuzenean; haien eskuetatik jaten zuten eta haien laztanak atsegin zituzten.

       Jauregiaren kanpoaldean lorategi handi bat zegoen. Hango zuhaitzak gorri biziak eta urdin margulak ziren. Frutek urreak bezala distiratzen zuten eta sugarrak bezala loreek. Zuhaitzek etengabe eragiten zieten beren zurtoin eta hostoei. Zorua harea finekoa zen, baina urdina, sufrearen sugarra bezain urdina. Han ziren gauza guztiek distira urdin berezi bat islatzen zuten; esan zitekeen itsasoaren hondoan ez, baina airean zeundela, zerua goian eta zerua behean. Itsasoa bare zegoenean, eguzkia bera ere ikusten zen, argitasun guztia korolatik igortzen zuen purpura-koloreko lore bat zirudiela.

       Printzesatxoek zeinek bere txokoa zuten lorategian, eta bakoitzak nahi bezala aitzurtzen eta landatzen zuen. Batek balea itxura eman zion bere lore-sailari, besteak nahiago izan zuen sirenatxo baten irudia, eta txikienak, berriz, erabat biribila egin zuen, eguzkiaren itxurakoa, eta eguzkiaren antzeko distira gorridun loreak besterik ez zituen landatu. Ume berezia zen txikiena, lasaia eta pentsakorra, eta beste ahizpek beren sailak itsasontzi hondoratuetatik bildutako gauza bitxienekin apaintzen bazituzten ere, berak, eguzki-itxurako lore gorri haiez gainera, marmolezko irudi eder bat besterik ez zuen: mutil gazte eder baten irudia, marmol zurian zizelatua, itsasontzi bat urperatzean hondora eroria. Irudiaren alboan sahats negarti gorri bat landatu zuen. Sendo-sendo hazi zen sahatsa eta mutilaren irudiaren gainetik abailtzen zituen bere adar leunak hondar urdineko zoruraino; eta zoruan egiten zuen itzal gorrixka adarrekin batera mugitzen zen; esan zitekeen adarrak eta sustraiak jolasean eta elkarri musuka ari zirela.

       Sirenatxoarentzat ez zegoen gauza atseginagorik gizakien munduari buruzko istorioak entzutea baino; amona zaharrak itsasontziei eta hiriei buruz eta gizaki eta animaliei buruz zekien guztia kontatu behar izaten zion. Sirenatxoari miresgarria iruditzen zitzaion lurreko loreek urrina izatea, itsas hondoan ez baitzuten halakorik, eta basoak berdeak izatea, eta adar artean ibiltzen ziren arrainek hain alai eta hain ederki kantatzea; amonak arrain esaten zien txoriei, bestela, ez zioten ulertuko, neskatxek ez baitzuten sekula txoririk ikusi.

       — Hamabost urte betetzen dituzuenean —esan zien amonak—, baimena izango duzue itsasotik irteteko, ilargi-argitan harkaitzetan esertzeko, eta itsasontzi handiak ikusteko. Eta basoak eta hiriak ere ikusiko dituzue.

       Hurrengo urtean bete zituen hamabost urte ahizpa zaharrenak, baina gainerakoek... Beno, urtebeteko aldea zuten batengandik bestearengana eta, beraz, gazteenak bost urte itxaron beharko zituen itsas hondotik irten eta gure mundua ikusteko. Baina ahizpetako bakoitzak hitz eman zien gainerakoei kontatuko ziela zein zen lehen egunean ikusten zuen gauzarik ederrena; izan ere, amonak kontatutakoa ez zen nahikoa; beraiek askoz ere gehiago jakin nahi zuten.

       Baina inork ez zuen gazteenak adinako grinarik, eta bera zen hain zuzen gehien itxaron behar zuena, bera, guztietan isilena eta pentsakorrena. Gauetan leihora irteten zen, eta gora begiratzen zuen ur urdin ilunaren artetik, eta arrainak ikusten zituen beren hegal eta isatsekin ura mugitzen zutela.

       Ilargia eta izarrak ere ikus zitzakeen. Distira apala bazuten ere, uretatik begiratuta guk ikusten ditugunak baino handiagoak ziruditen. Izarren azpitik hodei beltz moduko bat ikusten zuenean, bazekien balea zihoala gainetik igeri, edo jendez betetako itsasontzi bat, bestela; gutxi usteko zuten itsasontzian zihoazenek sirenatxo eder bat zutela azpian, esku zuriak gilarantz luzatzen zituela.

       Eta horretan, bete zituen printzesa zaharrenak hamabost urte eta irten zen ur-azalera.

       Itzuli zenean gauza asko zeuzkan kontatzeko, baina bere ustez gauzarik zoragarriena harea gainean etzanda egotea zen, ilargiaren argitan eta itsasoa bare zegoela, eta itsasertzeko hiri handia ikustea; izarrek bezala distiratzen zuten hiriko argiak ikustea; hango musika eta iskanbila, eta kotxeen eta jendearen zarata entzutea; kanpandorreak ikustea, eta kanpaiak dilindan entzutea. Eta iritsi ezin zituen gauza haiexek ziren, hain zuzen ere, gehien desio zituenak.

       Nolako arretaz entzuten zion ahizpa gazteenak! Gau hartan leihora joan zenean eta ur urdin ilunaren artetik gora begiratu zuenean, hiri handi hura irudikatu zuen, soinu, zarata eta guzti, eta iruditu zitzaion kanpaien soinua entzuten zuela.

       Hurrengo urtean bigarren ahizpak izan zuen uretan gora egin eta nahi zuen lekura igeri joateko baimena. Eguzkia ezkutatzen ari zenean iritsi zen azalera, eta ikuskizun hura inoiz ikusi zuen gauzarik zoragarriena iruditu zitzaion. «Zeruak urrezkoa zirudien!», esan zuen, «eta hodeiak...», ezin zuen horrenbeste edertasun adierazi. Esan zien hodeiak igaro zitzaizkiola gainetik, gorriak eta moreak, baina haiek baino bizkorrago beltxarga-saldo batek egin zuela hegan eguzki ingurura, xingola zuri handi baten antzera; bera ere harantz joan zela igeri, baina eguzkia urperatu eta itsas azaleko distira arrosa itzali egin zela.

       Handik urtebetera hirugarren ahizpa igo zen. Hura zen guztietan ausartena, eta itsasora isurtzen zen ibai zabal baterantz egin zuen igeri. Mendixka berde zoragarrietan mahastiak, jauregiak eta landetxeak ikusi zituen, oihan handien artean. Txorien kantua entzun zuen. Eguzkia hain zen kiskalgarria, non behin baino gehiagotan ur azpian sartu behar izan zuen aurpegia, freskatzeko. Badia batean haur talde bat ikusi zuen; erabat biluzik zeuden eta plisti-plasta zebiltzan uretan; haiekin jolastu nahi izan zuen, baina izuturik ihes egin zioten. Animalia txiki beltz bat hurbildu zitzaion gero; zakurra zen, baina bera sekula zakurrik ikusi gabea zen, eta zakurra zaunka eta zaunka hasi zitzaionean, sirenatxoak itsas barrenera ihes egin zuen izuturik. Ezingo zituen inoiz ahaztu baso eder haiek, mendixka berdeak eta haur atsegin haiek, isatsik ez zeukaten arren igerian bazekiten haur haiek.

       Laugarren ahizpa ez zen aurrekoa bezain ausarta izan; itsas zabalean gelditu zen, eta esan zuen huraxe zela, hain zuzen ere, gauza guztietan ederrena: ikusmira zabala zegoen, milia askotakoa, eta zeruak beirazko kanpai bat zirudien. Itsasontziak ikusi zituen, baina oso urrun: antxetak ematen zuten. Izurde atseginak jauzika zebiltzan, eta balea izugarriek sudur zuloetatik ura botatzen zuten, inguru guztian ehundaka iturri baleude bezala.

       Bosgarren ahizparen txanda etorri zen gero. Neguan betetzen zituen hark urteak, eta horregatik besteek ikusi ez zuten ikuskizuna ikusi ahal izan zuen: itsasoa berde-berde, eta izozmendi handiak han eta hemen igeri; mendi bakoitzak perla bat zirudien, eta gizakiek eraikitzen zituzten kanpandorreak baino askoz ere garaiagoak ziren. Oso forma bitxiak hartzen zituzten, eta diamanteen distira. Mendi handienetako batean eseri zen printzesa. Haizeak ilea nahasten zion eta belontzi guztiek izuturik alde egiten zuten haren ondotik. Arratsean zerua hodeiez estali zen, tximistak eta trumoiak izan ziren; itsaso beltzak oso gora altxatzen zituen izotz-puskak eta tximista-argitan distira egiten zuten. Itsasontzi guztiek belak hedatu zituzten, beldurturik eta izuturik, baina sirenak bere izozmendiaren gainean jarraitu zuen lasai-lasai eserita, eta tximista-argiak sigi-saga eginez itsaso argitsuan erortzen ikusi zituen.

       Ahizpak lehen aldiz itsas-azalera irteten zirenean, liluraturik gelditzen ziren han ikusten zituzten gauza eder eta berriekin, baina behin nagusitasuna iritsi eta nahi zutenetan irteteko baimena lortzen zutenean, aspertu egiten ziren eta nahiago izaten zuten etxera itzuli. Hilabete bat kanpoan egin ondoren beren etxea baino leku hoberik eta atseginagorik ez zegoela, eta etxean beste inon baino hobeto egoten zela esaten zuten.

       Askotan, arratsean, bost ahizpak elkarri besotik heldu eta ur-azalera igotzen ziren. Ahots zoragarriak zituzten, edozein gizakirenak baino gozoagoak, eta ekaitzak jotzen zuenean eta itsasontziren bat urpera zitekeela iruditzen zitzaienean, itsasontzira hurbildu eta itsas hondoaren edertasuna goraipatzen zuten kantuz, eta beldurrik gabe hara jaisteko eskatzen zieten marinelei. Baina, marinelek ez zuten haien kantua ulertzen, ekaitz-hotsa zela uste zuten, eta nahiago izaten zuten edertasun hura ez ikusi; izan ere, itsasontzia hondoratzen zenean, gizonak ito egiten baitziren, eta hildakoan bakarrik bisitatzen zuten itsasoko erregearen jauregia.

       Gauez, ahizpak elkarri besotik helduta itsas azalera igotzen zirenean, ahizpa txikiena bakar-bakarrik geratzen zen haiei begira; negarrez hasi behar zuela ematen zuen, baina sirenek ez dute malkorik, eta horregatik, gehiago sufritzen dute.

       — Hamabost urte banitu! —esaten zuen—. Seguru nago hor goiko mundu hori gustatuko zaidala, eta baita hangotarrak ere!

       Eta azkenean bete zituen hamabost urteak.

       — Hara, etorri zaizu joateko garaia —esan zion amonak, ama erregina alargunak—. Zatoz! Dotore-dotore jantziko zaitut, zure ahizpak jantzi nituen bezala.

       Eta lirio zurizko koroa bat jarri zion buruan, baina petalo bakoitza perla baten erdia zen; eta sei ostra handi erantsi zizkion amonak isatsean, gorentasunaren erakusgarri.

       — Min ematen didate, baina! —esan zuen sirenatxoak.

       — Badakit, baina batzuetan eder egoteak hori eskatzen du! —esan zion amonak.

       Gustura utziko zituen sirenatxoak dotorezia haiek guztiak! Gustura kenduko zuen koroa astun hura! Polikiago emango zioten bere lore gorriek. Baina ez zen ezer aldatzera ausartu.

       — Banoa! —esan zuen, eta uretan gora igo zen burbuila bat bezain arin.

       Burua uretatik atera zuenean eguzkia sartu berria zen, distira arrosak eta urre-kolorekoak zituzten artean hodeiek; arratseko izarra dizdiz zegoen zeru arrosean. Haize freskoak leun-leun jotzen zuen. Itsasoa bare-bare zegoen. Hiru mastako itsasontzi handi bat ikusi zuen, bela bakar bat jasorik zuela, ez baitzegoen haize handirik, eta marinelak kordaren eta masten inguruan eserita zeuden. Musika eta kantuak entzuten ziren, eta ilundu ahala kolore askotako argiak piztu ziren. Herrialde guztietako banderak ziruditen, airean astinka. Sirenatxoa itsasontziko gelako leihora joan zen igeri, eta olatuek gora jasotzen zutenean, jende asko ikusten zuen barruan dotore-dotore jantzita; baina printze gazte begi-beltza zen han ederrena. Printzeak ez zituen hamasei urte baino gehiago izango, eta haren urtebetetzea ospatzeko ari ziren festa egiten. Marinelak zubian zebiltzan dantzan, eta printze gaztea haiengana hurbildu zenean ehun suziritik gora jaurti zituzten. Egun argia balitz bezala argitu zen inguru guztia, eta sirenatxoa izutu eta uretan murgildu zen, baina berehala atera zuen berriz ere burua uretatik; zeruko izar guztiak gainera zetozkiola iruditu zitzaion. Ez zuen sekula halako su magikorik ikusi: eguzki handiak kiribilka zebiltzan, suzko arrainak aire urdinean dilindan zeuden, eta hura guztia itsaso garbi barean islatzen zen. Itsasontzian ere argitasun handia zegoen, eta erraz bereizten ziren bai soka guztiak bai jendea. Zein ederra zen printze gaztea! Denei eskua eman, eta irri eta barre egiten zuen, eta musikak betetzen zuen gau zoragarri hura.

       Sirenatxoari berandutzen ari zitzaion, baina ezin zituen begiak itsasontzitik eta printze eder harengandik urrundu. Itzali ziren argi nabarrak, eta ez zen beste suziririk jaurti, ez beste kanoi-burrunbarik entzun; baina itsaso barrenean bazen zurrumurru apal bat. Sirenatxoa kulunka zerabilten uhinek, eta gelaren barrualdea ikusten zuen. Baina itsasontziak abiada handiagoa hartu zuen; bela guztiak bata bestearen atzetik hedatu zituzten; zakartu egin ziren olatuak, hodei handiak agertu ziren zeruan, eta tximistak ikusten ziren urrunean. Ekaitz izugarri bat zetorren! Marinelek, ekaitza zetorrela oharturik, belak bildu zituzten. Itsaso haserre hartan kulunka zebilen itsasontzia, jitoan, eta mendiak bezalako olatu beltz handiak altxatzen ziren, itsasontziaren masta eraitsi nahi balute bezala; olatu erraldoien azpian ezkutatzen zen itsasontzia beltxargen antzera eta ur-mendi gainean agertzen zen berriro. Sirenatxoari bidaia atsegina iruditu zitzaion; marinelei ez, noski: itsasontziak kriski eta kraska egiten zuen, eta itsasontzira sartzen ziren itsas erauntsiek oholak okertzen zituzten. Masta erditik puskatu zen kanabera bat bezala, eta itsasontzia alde batera okertu zen; ura sartu eta sartu ari zen ontzian. Orduan konturatu zen sirenatxoa itsasontziak zuen arriskuaz. Berak ere kontuz ibili beharko zuen uretan zeuden ohol- eta itsasontzi-puskekin. Bat-batean erabat belztu zen zerua, ikatza bezain beltz egin zen, eta sirenatxoak ez zuen ezer ikusten; baina, tximista bat erortzen zenean, berriz ere argitzen zuen, eta itsasontziko gauza guztiak ikusten zituen. Bakoitzak ahal zuena egiten zuen itsasontzian bere burua salbatzeko, baina sirenatxoa printzearen kezkatan zegoen, eta azkenean, itsasontzia txiki-txiki egina zenean, han ikusi zuen printzea poliki-poliki urperatzen. Horrek poztu egin zuen sirenatxoa, horrela berarekin elkartuko baitzen printzea; baina berehala gogoratu zen gizakiak ezin zirela uretan bizi, eta hilda ez bazen, printzea ez zela iritsiko aitaren urpeko gaztelura. Ez, printzeak ez zuen hil behar! Ohol artean igeri joan zen sirenatxoa, min har zezakeela ahazturik: hondoratzen zen ur azpian eta agertzen zen berriro olatuen gainean. Eta azkenik printze gaztearengana iritsi zen. Printzea etsita zegoen itsaso haserre hartan igeri egin ezinik; ahulduta zituen besoak eta hankak, eta bere begi ederrak ixten hasi zitzaizkion, eta hilko zen, sirenatxoak lagundu izan ez balio. Sirenatxoak eutsi zion printzearen buruari, eta olatuak nora, haiek ere hara geratu ziren.

       Egunsentirako ekaitza baretua zen. Ez zen itsasontziaren arrastorik; itsasoa gorri-gorri zegoen eguzkiaren distiraz. Eguzkiak printzearen masailak bizitu zituela ematen zuen, baina begiak itxita zeuzkan oraindik. Sirenatxoak bekokian musu eman eta ile nahasia laztandu zion. Pentsatu zuen printzeak lorategiko marmolezko irudiaren antza zuela, eta musu eman zion berriz ere; bizi zedila eskatu zuen.

       Halako batean, lurra ikusi zuen bere begien aurrean, eta mendi urdin garaiak, eta mendien gailurretan elur zuria dizdiz, beltxarga-saldo bat balitz bezala. Behean, kostaldean, oihan berde ederrak zeuden, eta haien aurrean eliza bat, edo monasterio bat, ez zegoen ziur: eraikuntza bat behintzat. Lorategian limoiondoak eta laranjondoak zeuden, eta ate aurrean palmondo izugarri handiak. Bazter hartan itsasoak kala txiki bat eratzen zuen; bare-bare zegoen, baina oso sakona zen, eta labarraren oinetan harea zuri fineko hondartza bat zegoen. Sirenatxoak kala hartaraino igeri egin zuen printzearekin, eta hareatan etzan zuen, kontu handiz, eta burua altxatu zion, eguzkiaren argi beroa har zezan.

       Horretan, eraikuntza zuriko kanpaiak entzun ziren, eta neskatxa-talde bat itsasertzera joan zen korrika. Sirenatxoa igerian urrundu zen, eta ur gainean ageri ziren arroka garai batzuen atzean ezkutatu zen. Ilea eta bularra aparrez estali zituen inork aurpegia ikus ez ziezaion, eta begira gelditu zen: printzearengana nor hurbiltzen zen ikusi nahi zuen.

       Neskatxa bat hurbildu zen berehala; izutu egin zen eta jende gehiagori deitu zion, eta sirenatxoak ikusi zuen printzea bizirik zegoela eta irribarre egiten ziela ingurura etorritakoei, baina ez berari, ez baitzekien sirenatxoak salbatu zuenik. Sirenatxoak pena handia hartu zuen printzea eraikuntza handira eraman zutenean; erabat tristeturik urperatu eta etxera abiatu zen, aitaren jauregira.

       Neska isila eta pentsakorra zen lehen ere, eta harrezkero gehiago. Ahizpek galdetu zioten ea zer zen han goian ikusi zuen gauzarik ederrena, baina sirenatxoak ez zien ezer erantzun.

       Sirenatxoa goiz eta arratsaldez itzultzen zen printzea utzi zuen lekura. Ikusi zituen lorategiko fruituak heltzen, eta nola jasotzen zituzten, eta baita mendietako elurra urtzen ere; baina printzea ez zuen ikusi. Gero eta tristeago itzultzen zen etxera. Kontsolamendu bakarra lorategitxoan eseri eta printzearen antza zuen marmolezko irudia besarkatzea zuen. Baina ez zituen bere loreak zaintzen, sastraka baten antzera utzi zituen hazten. Bideak erabat estali zituzten eta zuztar eta hostoak zuhaitzen adarretan kiribildu ziren. Dena ilun-ilun gelditu zen.

       Baina ezin isilik gehiago iraun, eta ahizpa bati kontatu zion guztia; eta berehala jakin zuten gainerako ahizpek, baina ez beste inork, sirenatxo pare batek izan ezik, eta horiek ez zieten bere lagun minei beste inori kontatu. Haietako batek ezagutzen zuen printzea, ikusi zuen itsasontziko festa, eta bazekien nongoa zen printzea eta non zegoen haren erreinua.

       — Zatoz, ahizpatxo! —esan zioten printzesek.

       Eta besotik helduta, ur-azalera igo ziren ilara luze bat osatzen zutela, eta printzearen jauregia zegoen lekura hurbildu ziren.

       Jauregia harri hori distiratsuz eraikia zen. Marmolezko eskailera handiak zituen, eta horietako bat itsasertzeraino iristen zen. Teilatuaren gainetik urre-koloreko kupula zoragarriak ageri ziren, eta jauregia inguratzen zuten zutabeen artean zeuden marmolezko eskulturak bizirik zeudela ematen zuen. Leiho luzeetako kristal gardenetatik oso saloi ederrak ikusten ziren: sedazko errezela garestiak eta tapizak zeuden leihoetatik zintzilik eta hormak pintura handiz apaindurik. Ikusgarria zen! Saloi handiaren erdian iturri handi bat zegoen, eta ur-txorrotak kristalezko kupularaino iristen ziren; kupulatik sartzen ziren eguzki-izpiek ura argitzen zuten, eta baita urmael handian hazten ziren landare ederrak ere.

       Sirenatxoak orain bazekien non zegoen printzearen jauregia, eta arratsalde eta gau askotan itzuli zen hara igeri; bera izan zen ahizpetatik itsasbazterrera gehien hurbiltzera ausartu zena, eta marmolezko balkoi baten azpian zegoen ubide estuan sartzera ere ausartu zen. Balkoiak itzal egiten zuen uretan eta hantxe geratzen zen sirenatxoa printzea ikusteko; printzeak ilargi-argitan bakarrik zegoela uste zuen.

       Sirenatxoak arratsalde askotan ikusten zuen printzea bere itsasontzi ederrean; entzuten zuen itsasontziko musika eta ikusten zituen banderak haizetan. Ihi artetik egoten zen zelatan sirenatxoa, eta haizeak haren ile luze zuriarekin jolasten zuen; norbaitek ikusten zuenean, hegoak zabalik zituen beltxarga bat zela pentsatzen zuen.

       Askotan entzun zituen arrantzaleak, gauez zuziekin arrantzan zebiltzala, printze gaztea goraipatzen, eta sirenatxoa asko pozten zen printzea erdi hilik olatu gainean zihoala haren bizia salbatu izanaz, eta oroitzen zen nola eduki zuen haren burua bularrean eta eman zion musu. Printzeak, ordea, ez zekien ezer eta ezin zuen ametsik ere egin.

       Sirenatxoak gero eta gehiago maite zituen gizakiak. Gero eta gehiago desiratzen zuen haiekin bizitzera joatea. Haien mundua berea baino askoz ere handiagoa iruditzen zitzaion. Itsasoan barrena joaten ziren gizakiak beren itsasontzietan, mendi garaietan gora hodeietaraino igotzen ziren, eta haien zelai eta baso-lurrak berak ikusi ahal zuena baino harago iristen ziren. Gauza asko jakin nahi zuen, baina ahizpek ez zuten erantzunik galdera guztientzat, eta amona zaharrari galdetu zion, hark oso ondo ezagutzen baitzuen goiko mundua, goiko mundua esaten zien-eta amonak itsasoz gaindiko lurraldeei.

       — Eta gizakiak, itotzen ez badira —galdetu zuen sirenatxoak—, betiko bizi al dira? Ez al dira hiltzen, gu hemen itsasoan hiltzen garen bezala?

       — Hilko ez dira, ba! —esan zuen amonak—. Guk baino bizitza laburragoa dute gainera. Gu hirurehun urtera ere iristen gara, baina hiltzen garenean, apar bihurtzen gara: ez dugu hilobirik ere uzten gure senideen artean. Guk ez dugu arima hilezkorrik, ez dugu ondorengo bizitzarik. Ihi berdearen antzekoak gara: behin moztuz gero, ez da berriro hazten! Gizakiek, ordea, arima dute, eta arimak betiko bizia du; bizirik irauten du gorputza hauts bihurtuta ere. Airean gora joaten da izar distiratsuetaraino! Gu itsasoan gora joan eta gizonen lurrak ikusten ditugun bezala, haiek leku zoragarri eta ezezagunetara joaten dira, guk inoiz ikusiko ez ditugun lekuetara.

       — Eta guk zergatik ez dugu arima hilezkorra? —esan zuen sirenatxoak nahigabeturik—. Gustura emango nituzke nire bizitzako ehun urte egun bakar batean gizaki izatearen truke eta mundu zerutiar horren zati bat edukitzearen truke.

       — Ezta pentsatu ere! —esan zuen amonak—. Gu haiek baino zoriontsuagoak gara eta bizitza hobea dugu!

       — Hil eta apar bihurtu beharko dut hortaz! Uko egin beharko diot olatuen musika entzuteari, eta lore ederrak eta eguzki horia ikusteari! Ezin ote dut ezer egin arima hilezkorra lortzeko?

       — Ez! —esan zion amonak—. Gizon batentzat bere aita edo ama baino garrantzitsuagoa izatea lortuko bazenu, bere gogo eta maitasun guztiarekin zutaz maiteminduko balitz, eta apaiz batek gizon horren eskuineko eskua zurearen gainean jarri eta gizaldi eta gizaldietan elkarri leialtasuna aitortuko bazeniote, arima bat sartuko litzaizuke gorputzean eta orduan lortuko zenuke gizatasunaren zoriona. Gizonak arima bat emango lizuke zuri, berea galdu gabe. Baina hori ezinezkoa da! Hemen, itsasoan, ederrena duzuna, arrain-isatsa, higuingarria iruditzen zaie lurtarrei; ez dute ezer ulertzen, uste dute hanka esaten dieten bi euskarri baldar behar direla eder izateko.

       Sirenatxoak hasperen egin zuen eta bere arrain-isatsari begiratu zion triste.

       — Alaitu zaitez umetxo! —esan zion amonak—. Egin dezagun jauzi eta dantza gure hirurehun urteko bizitzan; denbora luzea da, eta hartuko dugu atseden hiltzen garenean. Gaur gauean dantzaldia izango da gortean!

       Hura zen luxua! Lurrean ez da halakorik. Dantza-areto nagusiko hormak eta sabaiak kristal lodikoak ziren, baina gardenak erabat. Arrosa- eta berde-koloreko ehundaka maskor erraldoi zeuden hormaren biran ilaran jarrita; gar urdin batek argitzen zuen areto guztia, eta hormetatik zehar, itsasoraino iristen zen argitasuna. Kanpoaldea argi-argi zegoen, eta milaka arrain handi eta txiki ikusten zen kristalezko hormetarantz igeri; batzuen ezkatak purpura-kolorekoak ziren, besteenek, aldiz, zilarra edo urrea ziruditen. Aretoaren erdi-erditik erreka zabal bat igarotzen zen, eta han ari ziren tritoiak eta sirenatxoak kantuan eta dantzan. Ez da lurrean halako ahots ederra duen gizakirik. Sirenatxoa zen ondoen kantatzen zuena, eta guztiek txalo egiten zioten, eta une batez zoriona sentitu zuen bihotzean; izan ere, bai baitzekien lurreko zein itsasoko ahotsik ederrena zuela. Baina berehala etorri zitzaion burura berriz ere han goiko mundua. Ezin zuen printzea ahaztu, eta tristetu egiten zuen printzeak bezalako arima hilezkorrik ez izateak. Irten zen, bada, aretotik isats-puntetan, eta barruan dena kantua eta poza zen arren, sirenatxoa bere lorategian eseri zen triste-triste. Orduan adar-hotsa entzun zuen, eta pentsatu zuen: «Orain itsasontzian egongo da bera, aita eta ama baino maiteago dudan gizona, nire pentsamendu guztien jabea, zeinaren eskuetan jarri nahi dudan neure etorkizuna. Edozer egingo nuke bera neureganatu eta arima hilezkor bat lortzearren! Ahizpak aitaren jauregian dantzan dabiltzan bitartean, itsas sorgina ikustera joango naiz; beti beldur izan diot, baina beharbada jakingo du niri nola lagundu!»

       Sirenatxoa, orduan, bere lorategitik irten eta zurrunbilo apartsurantz abiatu zen; zurrunbilo haren atzean bizi zen sorgina. Sirenatxoa ez zen behin ere bide hartatik ibili; han ez zen lorerik, ezta itsas-landarerik ere; harea grisa besterik ez zegoen alde guztietan, eta zurrunbilo-urak harrapatzen zuen guztia hartu eta hondo-hondoraino eramaten zuen. Zurrunbilo horiek gainditu behar zituen itsas sorginaren eremuetara iristeko, eta bide-puska batean ez zegoen lokatz bero eta burbuilatsua besterik; zohikaztegia esaten zion sorginak gune hari. Atzean baso bitxi bat zegoen, eta haren erdian sorginaren etxea. Basoko zuhaitz eta zuhaixkak polipoak ziren: erdi animalia, erdi landare. Lurretik ateratzen ziren ehun buruko sugeak ziruditen. Adarrak beso luze likatsuak ziren, har-itxurako garro malguak zituzten eta sustraietatik hasi eta azken adar muturreraino mugitzen ziren etengabe. Uretan harrapatzen zuten guztiari heldu eta estu-estu eusten zioten eta ez zuten sekula askatzen. Sirenatxoa beldurrak dardaraz zihoan; atzera egitekotan ere egon zen, baina printzea eta giza-arima gogoratu zituen, eta berriz ere adorea bildu zuen. Polipoek iletik harrapa ez zezaten, bildu zuen ile luzea buruaren inguruan irmo-irmo, tolestu zituen besoak, eta hegan joan zen, arrainak uretan bezala; polipo izugarriek, sirenatxoa harrapatu nahian, beren beso malguak eta garroak luzatzen zituzten. Sirenatxoa konturatu zen polipo haietako batek harrapatzen zuen gauza, ehundaka beso txikik inguratzen zutela eta kate sendo batek bezala eusten ziotela. Itsasoan hil eta hondoratutako gizakiak eskeleto zuri bihurturik zeuden polipoen besoetan. Itsasontzietako lemak, kofreak eta lurreko animalien eskeletoak ere harrapatzen zituzten; sirenatxo bat ere harrapatu eta ito egin zuten, eta hori zen beldurgarriena.

       Orduan basoko zabalune argi eta hareatsu batera iritsi zen. Itsas-suge handi mardul batzuk ikusi zituen jolasean, beren sabelalde hori nazkagarriak agerian zituztela. Zabaldiaren erdi-erdian etxe bat zegoen, urperatutako gizakien hezurrez egina; han zegoen itsas sorgina, apo bati ahotik ahora jaten ematen, gizakiek kanarioei azukre-kozkorra ematen dieten bezala. Uretako suge handi mardulei txitatxo esaten zien eta bere papar handi higuingarrian jolasean ibiltzen uzten zien.

       — Badakit zertara zatozen! —esan zion itsas-sorginak—. Burutik eginda zaude, zeharo! Baina, emango dizut nahi duzuna, zoritxarra besterik ekarriko ez badizu ere, nire printzesa maitea. Arrain-isatsaren ordez gizakiek ibiltzeko erabiltzen dituzten euskarri horiek nahi dituzu, printze gaztea zurekin maitemintzeko eta zuk arima hilezkorra lortzeko.

       Eta horretan barre-algaraka hasi zen sorgina, eta lurrera erori zitzaizkion soinean zituen apoa eta sugeak.

       — Garai ezin hobean zatoz —esan zion sorginak—. Bihar, eguzkia irteten denean izango da. Bestela, datorren urtea arte ezingo dizut lagundu. Edabe bat prestatuko dizut. Eguzkia irten aurretik itsasertzeraino joan beharko duzu, eta itsasbazterrean eseri eta nik emandako edabea edan beharko duzu. Une horretan, zure isatsa bitan banatu eta estutu egingo da, eta gizakiek hanka eder esaten dieten horietakoak sortuko zaizkizu. Baina min handia izango duzu, ezpata batek gorputza zeharkatuko balizu bezala. Inoiz ikusi duten neskarik ederrena zarela esango dute guztiek. Ez duzu galduko zure ibilera zalua; munduko dantzariak ere ez dira zu bezain zalu izango. Baina ematen duzun pausu bakoitza labana zorrotz baten sastada izango da, odola isuraraziko dizun sastada bat. Oinaze hori guztia jasateko prest bazaude lagunduko dizut.

       — Bai, prest nago! —esan zuen sirenatxoak ahotsa dardaraz, printzea eta lortu nahi zuen arima hilezkorra gogoan.

       — Baina gogoan izan —esan zion sorginak— behin giza-irudia hartuz gero, ezin izango zarela atzera sirenatxo izan! Ezin izango zara itsasora itzuli zure aitaren jauregian ahizpekin elkartzera, eta ez duzu arima hilezkorrik lortuko, baldin eta printzeak bere aita-amak baino maiteago ez bazaitu, bere pentsamenduak zuretzat ez baditu eta apaizak zuen eskuak elkartzen ez baditu. Eta printzea beste emakume batekin ezkontzen bada, ezkontzaren hurrengo egunean zure bihotza erdibitu egingo da eta zu apar bihurtuko zara.

       — Bai, bai, aurrera egingo dut! —esan zuen sirenatxoak hildako bat bezain zurbil.

       — Baina, ordaindu egin beharko didazu! —esan zion sorginak—. Eta ez gutxi gainera! Itsas hondoko ahots zoragarriena duzu, eta ahots horrekin printzea liluratzeko asmoa izango duzu, baina niri eman beharko didazu. Zure gauzarik onena behar dut edabea egiteko; nik neure odoletik botako diot, bi ahoko ezpata bezain zorrotza izan dadin.

       — Baina ahotsa kentzen badidazu —esan zuen sirenatxoak—, zer geratzen zait!

       — Gorputz zoragarria —esan zuen sorginak—, ibilera zalua eta begien mintzoa; nahikoa duzu hori giza-bihotza zeureganatzeko. Tira, ez ikaratu! Atera mingaintxoa, moztu dezadan nire edabearen ordainetan.

       — Hala izan bedi! —esan zuen sirenatxoak. Eta sorginak edabea egosteko ontzia prestatu zuen.

       — Gauza ona da garbitasuna! —esan zuen sorginak. Suge guztiak bildu eta haiekin garbitu zuen ontzia. Ondoren paparrean ebaki bat egin zuen, eta odol-tantak ontzira erori ziren; lurrinak irudi harrigarriak osatzen zituen, irudi beldurgarriak. Ontzira gauzak bota eta bota aritu zen sorgina, eta irakiten hasi zenean, krokodilo baten negarra ematen zuen. Azkenik, prest zegoen edabea; ur garbia bezain gardena zen.

       — Hemen duzu! —esan zion sorginak, eta mingaina moztu zion sirenatxoari. Eta sirenatxoa mutu gelditu zen, hitz egiteko eta kantuan aritzeko gauza ez zela.

       — Nire basoa zeharkatzean polipoek harrapatzen bazaituzte —esan zuen sorginak—, edabe-tanta bat bota eta mila zatitan puskatuko zaizkie besoak eta garroak.

       Baina sirenatxoak ez zuen halakorik egin behar izan; polipoak izuturik urruntzen ziren, sirenatxoaren eskuetan isurkari hura izar baten antzera dir-dir ikusten zutenean. Berehala igaro zituen basoa, aintzira eta zurrunbilo apartsuak.

       Aitaren jauregia ikusi zuen. Dantza-aretoko argiak itzalita zeuden. Ziur asko lo egongo ziren guztiak, baina ez zen ausartu haiengana joaten. Mutua zen orain eta betiko urruntzera zihoan. Penaren penaz bihotza erdibitu behar zitzaiola iruditu zitzaion. Lorategira joan zen igeri eta ahizpen lorontzi bakoitzetik lore bat hartu zuen. Ondoren, milaka musu bota zituen eskuekin jauregira, eta itsaso urdin ilunean gora abiatu zen.

       Printzearen jauregia ikusi zuenean eguzkia irteteko zegoen artean. Marmolezko eskailera zoragarria igo zuen. Ilargi zoragarria zegoen dizdiz. Sirenatxoak edabe bero garratza edan zuen orduan, eta gorputza bi ahoko ezpata batek zeharkatzen ziola sentitu zuen; konortea galdu eta hilda bezala gelditu zen. Eguzkiak itsasoa argitu zuenean esnatu zen; izugarrizko mina zuen, baina printze eder gaztea zuen alboan, ikatza bezain begi beltz haiekin begira. Sirenatxoak begiak jaitsi zituen, eta arrain-isatsa desagertu zitzaiola ikusi zuen eta inoiz neskatxa batek izan dituen hanka eder eta zurienak zeuzkala. Baina biluzik zegoen, eta bere ile luze sarriarekin estali zuen gorputza. Printzeak nor zen eta nondik zetorren galdetu zion, eta sirenatxoak bere begi urdinak jaso eta begirada gozo baina triste bat zuzendu zion, ezin baitzuen hitz egin. Printzeak, orduan, jauregira eraman zuen sirenatxoa eskutik helduta. Pauso bat ematen zuen bakoitzean, sorginak esan bezala, orratz eta labana zorrotzak zapalduko balitu bezalako mina sentitzen zuen, baina gustura zegoen. Printzeari eskutik helduta burbuila bat bezain airos zihoan sirenatxoa, eta guztiak liluraturik gelditu ziren sirenatxoaren ibilera zalu eta dotorearekin.

       Sedazko eta muselinazko soineko garestiak egin zizkioten; jauregiko neska ederrena zen, baina mutua: ezin zuen ez kantatu, ez hitz egin. Emakume esklabo asko etorri ziren sedazko eta urrezko soinekoak jantzita, printzeari eta errege-erreginari kantatzera. Haietako batek besteak baino hobeto kantatzen zuen, eta printzeak txalo eta irribarre egin zion. Horrek tristetu egin zuen sirenatxoa, bai baitzekien berak hobeto kantatzen zuela, eta pentsatu zuen: «Baldin baleki printzeak berarekin egoteagatik galdu dudala ahotsa betiko!»

       Ondoren esklaboak dantzan hasi ziren, musika atseginarekin batera beren gorputzak sigi-saga, dotore kulunkatuz. Orduan sirenatxoak bere beso zuri ederrak jaso, hanka-puntetan jarri, eta beste inork ez bezala egin zuen dantza. Mugimendu bakoitzak bere edertasuna areagotzen zuen, eta bere begien mintzoa bihotzaren erdiraino iristen zitzaien denei, esklaboen kantuak baino barrurago.

       Guztiak liluraturik zeuden, printzea batez ere; «nire umezurtz ederra» esaten zion, eta sirenatxoak dantza eta dantza jarraitzen zuen, nahiz eta lurra ukitzen zuen bakoitzean labana zorrotzak zapaltzean bezalako oinazea jasan. Printzeak betiko berarekin gelditzeko eskatu zion, eta printzearen gelaren aurrean belusezko kojin batean lo egiteko baimena eman zioten sirenatxoari.

       Sirenatxoarentzat gizon-jantzi bat egiteko agindu zuen, zaldiz ibiltzera elkarrekin joan ahal izateko. Baso lurrintsuetan barrena ibiltzen ziren; zuhaitzetako adar berdeak haien sorbaldaraino abailtzen ziren, eta txoritxoek hosto berrien artean kantatzen zuten. Mendietara ere igotzen zen sirenatxoa printzearekin, edonork ikus zezakeenez hankatxoak odoletan bazituen ere, barrez joaten zen printzearen atzetik, eta hain gora igotzen ziren, ezen behean hodeiak ikusten zituzten, lurralde urrunetara zihoan txori-aldra bat balitz bezala.

       Gauez, printzearen jauregian guztiak lo zeudela, marmolezko eskailera zabalera irteten zen sirenatxoa, hankatxoak itsas uretan freskatzera, eta itsas hondo-hondoan bizi zirenez oroitzen zen.

       Gau batean ahizpak agertu ziren elkarri besotik helduta igerian; oso kantu tristea zuten. Sirenatxoak keinu egin zien, eta ahizpek sirenatxoa ezagutu zutelarik, guztiak zein triste gelditu ziren kontatu zioten. Harrezkero, gauero joaten zitzaizkion ahizpak bisitan, eta sirenatxoak gau batean, urrutian, amona zaharra ikusi zuen, urteetan ur azalera irten gabea, eta baita itsasoko erregea ere, bere koroa buruan zuela; besoa luzatzen zioten sirenatxoari, baina ez ziren ausartzen itsasertzera ahizpak adina hurbiltzen.

       Egunetik egunera gehiago maite zuen printzeak sirenatxoa, haurtxo bat maitatzen den moduan maite zuen, baina ez zitzaion bururatu ere egiten hura erregina egitea. Baina sirenatxoa printzearen emazte izaten ez bazen, ez zuen arima hilezkorra lortuko eta itsasoko apar bihurtuko zen printzea ezkondu eta hurrengo goizean.

       «Beste inor baino gehiago maite al nauzu?» ematen zuen ziotela sirenatxoaren begiek, printzeak besoetan hartu eta kopeta eder hartan musu ematen zionean.

       — Bai, zu zaitut maiteena —esan zion printzeak—, zu zara-eta bihozberena, eta gehien maite nauzuna, gainera. Behin ikusi nuen neskatxa baten antza duzu. Ez dut hura berriz ikusteko esperantzarik. Behin, itsasontzi batean nindoala, itsasontzia hondoratu egin zen, eta olatuek itsasertzeko tenplu sakratu batera eraman ninduten. Tenplu hartan neskatxa batzuk ziren zerbitzari. Neskatxa gazteenak itsasertzean ikusi ninduen eta bizia salbatu zidan; bitan besterik ez nuen ikusi. Hura da maita dezakedan emakume bakarra, baina zuk haren antz handia duzu, bihotzean dudan haren irudiaren antz handia. Hura tenplu sakratuari lotua dago, eta horregatik bidali zaitu zoriak zu niregana. Ez gara inoiz elkarrengandik urrunduko!

       «Ez daki nik salbatu nuela! —pentsatu zuen sirenatxoak—. Nik eraman nuen itsasoz baso ertzera, tenplua dagoen lekura. Arroketan eseri eta inor etortzen ote zen zain gelditu nintzen. Eta ikusi zuen ni baino gehiago maite duen neskatxa hori». Eta hasperen sakon bat egin zuen, ez baitzekien negar egiten. «Neskatxa tenpluarena dela esan du. Ez da inoiz mundura irtengo, ez dute inoiz elkar ikusiko; ni, berriz, berarekin nago, egunero ikusten dut, zaindu egingo dut, maite egingo dut, nire bizi osoa eskainiko diot!»

       Baina printzea ezkontzekoa zela eta ondoko herriko erregearen alabarekin ezkonduko zela, gainera, esaten zuen jendeak, eta horregatik ari zirela itsasontzi eder bat egiten; printzea ondoko erresuma bisitatzera joatekoa zela, baina izatez, erregearen alaba ezagutzera zihoala; segizio handia eramango zuela printzeak. Baina sirenatxoak burua mugitu eta barre egiten zuen, inork baino hobeto ezagutzen baitzituen berak printzearen pentsamenduak.

       — Bidaia bat egin behar dut! —esan zion printzeak—. Nire gurasoek printzesa ederra ikustera joateko agindu didate, baina ez naute derrigortuko hura emaztetzat hartzera. Ezin dut hura maitatu! Hark ez du tenpluko neskatxaren antzik, eta zuk bai. Noizbait emaztea aukeratzekotan, zu aukeratuko zintuzket. Begiez mintzo zaren umezurtz mututxo nirea!

       Eta printzeak sirenatxoari ahoan musu eman eta bere ile luzea laztantzen zuen; sirenatxoak printzearen bihotz aldean etzaten zuen burua, eta zoriona eta arima hilezkorra zituen amets.

       — Ez duzu zertan itsasoaren beldurrik izan, mututxo nirea —esan zion printzeak, auzoko erregearen lurraldera zeramatzan itsasontzi ederrean. Eta itsasoko ekaitzez eta itsasoaren baretasunez hitz egin zion, eta itsas hondoko arrain bitxiez eta buzoek ikusitako gauza harrigarriez, eta sirenatxoak barre egiten zuen kontakizun haiek entzutean, berak inork baino hobeto ezagutzen baitzuen itsas hondoa.

       Gauean, ilargi-argitan, itsasontziko lema zeraman gizona ez beste guztiak lo zeudela, sirenatxoa itsasontziko karelean eseri eta ur gardenetara begira geratu zen, eta iruditu zitzaion bere aitaren jauregia ikusten zuela, eta jauregiaren gainean amona zaharra, zilarrezko koroa buruan, ur-korronteen artetik itsasontziko gilara begira. Orduan sirenatxoaren ahizpak itsas-azalera irten ziren; tristuraz begiratu zioten eta beren esku zuriak estutu zituzten. Sirenatxoak irribarre egin zien, bera ondo zegoela eta zoriontsua zela esanez bezala. Horretan, lemazaina hurbildu zen, eta ahizpak urperatu egin ziren, eta gizonari, ikusi zuen gauza zuri hura itsasoko aparra iruditu zitzaion.

       Hurrengo goizean, auzoko erregearen hiriburuko portuan barrena sartu zen itsasontzia. Eliza guztietako kanpaiak jo eta jo ari ziren, eta dorre garaietatik tronpetak entzuten ziren; soldaduak lerroan jarrita zeuden, tente-tente, banderak eta baioneta distiratsuak eskuan. Egunero bazen festaren bat. Dantzaldi eta ongi etorri, ospakizun ugari egin zen, baina printzesa etorri gabe zen artean; urruti omen zegoen, tenplu sakratuan, erregina bati zegozkion bertuteez janzten. Baina iritsi zen, azkenean.

       Sirenatxoa haren edertasuna ikusteko irrikaz zegoen, eta onartu behar izan zuen sekula ikusi zuen izaki ederrena zela. Azal fina zuen, zuri-zuria, eta, betazal beltz luzeen artetik, begi urdin leialak irribarrez.

       — Zu zara eta! —esan zuen printzeak—. Zuk, zuk salbatu zenidan bizia hondartzan hil zorian nintzela!

       Eta printzeak bere emaztegai lotsatia besarkatu zuen.

       — Oh, zein zoriontsua naizen! —esan zion sirenatxoari—. Ez nuen usteko halakorik gertatuko zitzaidanik. Poztu zaitez nire zorionarekin, zu zara eta gehien maite nauena.

       Sirenatxoak musu eman zion eskuan, eta bihotza erdibitzen zitzaiola iruditu zitzaion. Ezkondu eta hurrengo egunean hil egingo zen eta itsas apar bihurtuko.

       Eliza guztietako kanpaiak jo eta jo aritu ziren; mezulariek ezkontzaren berri zabaldu zuten kaleetan zehar. Aldare guztietan, zilarrezko lanpara garestien barruan, olio urrintsuak jarri zituzten erretzen. Apaizek intsentsu-ontziei eragiten zieten, eta ezkongaiek, elkarri eskua emanda, apezpikuaren bedeinkapena hartu zuten. Sirenatxoak sedazko eta urrezko soinekoa zuen jantzita eta emaztegaiaren soinekoaren hegalari eusten zion; baina sirenatxoaren belarriek ez zuten jai musika entzuten, eta bere begiek ez zuten ospakizun sakratua ikusten; bere heriotzako ordua eta galduko zituen gauza guztiak zituen gogoan.

       Arratsalde horretan bertan, ezkonberriak itsasontzira igo zirenean, kanoien burrunba entzun zen eta bandera guztiak jaso zituzten. Itsasontziaren erdian urrezko eta purpurazko errege-denda jarri zuten, kojin ederrenez jantzia: han egingo zuten lo ezkonberriek gau lasai hotz hartan.

       Haizeak belak puztu zituen eta itsasontzia poliki-poliki joan zen itsasoan barrena.

       Ilundu zuenean, kolore askotako lanparak piztu ziren eta marinelek dantza alaiak dantzatu zituzten. Sirenatxoari orduan, uretatik irten zen lehen aldia etorri zitzaion gogora, orduko festa eta alaitasun bera ikusi zituen, eta dantzan hasi zen bera ere, bihurdika, enara ihesi doanean bezala. Denek txalo jo zioten sirenatxoari. Ez zen inoiz hain ederki dantzatu; labana zorrotzak zapaltzean bezalako mina zuen oinetan, baina ez zuen oinetan minik sentitzen, min handiagoa baitzuen bihotzean. Bazekien hura zela printzea ikusiko zuen azken aldia. Harengatik utzi zituen familia eta etxea, harengatik galdu bere ahots zoragarria eta jasan oinazeak, eta printzea ez zen konturatu ere egin. Printzeak arnasten zuen aire bera arnastuko zuen azken gaua zen, itsaso sakona eta zeru urdin izartsua ikusiko zituen azken gaua; pentsamendurik eta ametsik gabeko gau amaigabe bat izango zen hura, arimarik gabe eta lortzeko esperantzarik gabe. Gauerdia arte zoriontasuna eta alaitasuna besterik ez zen izan itsasontzian; eta sirenatxoak barre eta dantza egin zuen, heriotzaren itzala bazuen ere bihotzean. Printzeak bere emaztegaia besarkatu zuen, eta emaztegaiak printzeari ile beltza laztandu zion. Elkarri besotik heldu eta beren denda zoragarrira joan ziren biak atseden hartzera.

       Itsasontzia isil eta lasai geratu zen; lemazaina bakarrik zegoen esna. Sirenatxoa, besoak karelean jarrita, sortaldera begira geratu zen egunsentia noiz iritsiko, bai baitzekien eguzkiaren lehen izpiek heriotzara eramango zutela. Orduan, bere ahizpak ikusi zituen itsasotik irteten; bera bezain zurbil zeuden; haizeak ez zuen haien adats luze ederra nahasten, moztua baitzuten.

       — Sorginari eman diogu geure ilea, ez zaitezen gaur gauean hil. Labana hau eman digu berak. Begira zein zorrotza den! Eguzkia irten aurretik, bihotzean printzeari sartu beharko diozu, eta haren odol beroa zure hanketara erortzen denean, zure hankak arrain-isats bihurtuko dira eta sirena izango zara berriro ere; gurekin itsasoratu eta hirurehun urtez biziko zara itsas-apar bihurtu baino lehen. Aukeratu bizkor! Zu ala bera. Gaur gauean hil egin behar du bietako batek eguzkia irten aurretik. Gure amona zaharrak asko sufritu du, eta hark ere ile zuria galdu du; sorginaren guraizeak eraman du gure ilearekin batera. Hil ezazu printzea eta itzul zaitez gurekin! Bizkor! Ez al duzu ikusten argitasun gorri hori? Hemendik minutu batzuetara irtengo da eguzkia eta hil egingo zara.

       Eta hasperen sakon bat egin eta olatuen artean desagertu ziren.

       Sirenatxoak denda estaltzen zuen purpurazko tapiza jaso eta lo ikusi zuen andrea, burua printzearen bular gainean etzanda; makurtu eta printzeari musu eman zion bekokian eta zerura begiratu zuen. Egunsentia gero eta argiagoa zen. Sirenatxoak labana zorrotzari begiratu zion, eta ondoren printzearengana zuzendu zituen begiak. Printzeak bere emaztearen izena esaten zuen ametsetan: emaztearentzat zituen pentsamendu guztiak. Labanak dardar egin zuen sirenatxoaren eskuan... Sirenatxoak harrika bota zuen labana eta labana erori zen tokian odola isuri balitz bezala gorritu zen ura. Sirenatxoak berriz ere printzeari begiratu eta bihotzean iltzatu zizkion begiak. Eta bere burua itsasora bota zuen eta gorputza apar bihurtzen zitzaiola sentitu zuen.

       Eguzkia agertu zen itsasoan; izpi gozo epelek berotu zuten apar hotz hila, eta sirenatxoak ez zuen heriotza nabaritu. Eguzkia ikusi zuen distiratsu, eta ehundaka izakitxo garden airean. Itsasontziko bela zuriak eta zeruaren kolore arrosa ikusten zituen izaki haien artetik; haien ahotsa musika hutsa zen, baina hain izpirituala, ezen giza-belarriak ezin baitzuen entzun, nola giza-begiak ezin baitzuen haien forma ikusi. Sirenatxoa konturatu zen bere gorputza izaki haiena bezalakoa zela, eta gorputza gora eta gora zihoakiola sentitu zuen.

       — Baina nora noa? —esan zuen, eta bere ahotsak izaki haiena bezalako hotsa atera zuen: hots izpirituala, munduan parekorik ez duena.

       — Airearen alabengana zoaz! —erantzun zioten besteek—. Sirenak ez du arima hilezkorrik izaten, ezta izango ere gizon baten amodioa bereganatzen ez badu! Sirenaren betiereko bizitza indar ezezagun baten esku dago. Airearen alabok ere ez dugu arima hilezkorrik, baina ekintza onak eginez gero lor dezakegu. Orain herrialde beroetara goaz hegan; hango aire kirastuak gizakiak itotzen ditu, eta haiek freskatzera goaz. Lore-urrina zabaltzen dugu airean, eta hala, kontsolamendua eta sendabidea ematen diegu. Hirurehun urtetan ongia egiten badugu, arima hilezkorra lortu eta gizakien betiereko zoriontasuna ezagutuko dugu. Zu, sirena gaixo hori, guk nahi dugun gauza bera lortzen saiatu zara bihotzez; asko sufritu duzu, eta aireko izpirituen mundura igo zara. Hirurehun urteren buruan ekintza onen bidez arima hilezkorra lortzeko aukera duzu orain.

       Eta sirenatxoak bere beso ederrak Jaunaren eguzkiaren aldera luzatu zituen eta lehen malkoak etorri zitzaizkion begietara. Itsasontzian, zarata eta poza entzun zen berriz ere; sirenatxoak printzea eta emaztea bere bila zebiltzala ikusi zuen, apar harroari begiratzen ziotela triste-triste, bere burua olatuetara bota zuela jakingo balute bezala. Inork ikusi gabe, sirenatxoak musu eman zion printzeari bekokian, eta printzeari irribarre egin eta hodei arrosarantz igo zen aireko gainerako izakiekin batera.

       — Hirurehun urte barru horrelaxe igoko gara Jainkoaren erreinura!

       — Lehenago ere igo gaitezke! —esan zuen batek—. Gizakien etxeetara sartuko gara. Han haurrak izaten dira, eta gurasoei poz ematen dien eta gurasoen maitasuna merezi duen haur bat aurkitzen dugun bakoitzean, Jainkoak laburtu egingo du probarako jarri digun denbora. Umeak ez du jakingo gelan hegan gabiltzanik, eta irribarre egiten diogun bakoitzean, Jainkoak hirurehun urteetatik bat kenduko digu, eta haur gaizto bihurri bat ikusten badugu, nahigabez negar egingo dugu eta malko bakoitzeko proba-egun bat gehiago jarriko digu!

(Den lille Havfrue)

ENPERADOREAREN JANTZI BERRIA

       Orain dela urte asko bazen enperadore bat jantzi berriak eta dotoreak biziki maite zituena, hainbesteraino eze, arropatan gastatzen baitzuen diru guztia. Enperadorearentzat axola gutxiko gauzak ziren bere soldaduak, antzerkia edo zalgurdian basora joatea, non eta ez zen bere jantzi berriak erakusteko. Jantzi bat zeukan egunaren ordu bakoitzerako, eta erregeez Kontseilu Gelan daudela esan ohi den bezala, zera esaten zen enperadoreaz:

       — Enperadorea jantzigelan dago!

       Enperadorea bizi zen hiria oso giro alaiko hiria zen, eta kanpotar asko joaten zen egunero bisitan. Behinola bi pikaro heldu ziren, ehuleak zirela eta inon den oihalik zoragarriena ehuntzen zutela esanez. Oihal hark kolore eta marrazki ederretan ederrenak omen zituen, eta harekin egindako jantziek ba omen zuten berezitasun txundigarri bat gainera: ikusezinak zirela beren kargua merezi ez zutenentzat edo tonto hutsak zirenentzat.

       — Jantzi bikainak, inondik ere —pentsatu zuen enperadoreak—. Aldean baneuzka, aise igarriko nioke nire erreinuan nork daukan merezi ez duen kargua. Bizkorrak eta ergelak bereiziko nituzke. Bai, oihal horiekin jantzi bat egin diezadaten agindu behar dut berehala —eta diru pila bat eman zien pikaroei lanean has zitezen.

       Eraiki zituzten bi ehundegi, eta lanean ari balira bezala hasi ziren, itxurak egiten, ehundegietan hari-izpirik ere ez zegoen arren. Sedarik finena eta urrezko haririk preziatuenak berehala ekar zitzatela eskatu zuten, gorde zituzten seda eta hariak fardeletan, eta gaueko ordu txikiak arte aritu ziren lanean ehundegi hutsetan.

       — Oihala egiten zenbat aurreratu duten jakiteko irrikitan nago —pentsatu zuen enperadoreak.

       Baina tontoa edo bere kargurako ezgai bazen oihala ez zuela ikusiko gogoratzeak barrena nahastu zion. Uste zuen berak ez zuela zertan beldurrik izan, baina, hala ere, beste norbait bidali nahi izan zuen aurretik, gauzak zertan ziren ikus zezan. Hirian denek zuten oihalaren tasun berezi haren berri, eta irrikitan zeuden auzokoa zeinen inutila edo tontoa zen jakiteko.

       — Nire ministro zahar zintzoa bidaliko dut ehuleengana —pentsatu zuen enperadoreak—. Bera da egokiena ehuleek lanean aurreratu ote duten ikusteko. Oso gizon zentzuduna da, eta ez dago bere kargurako bera baino egokiagorik.

       Eta han joan zen, bada, ministroa, bi pikaroak ehundegi hutsetan lanean ari ziren gelara.

       — Jainkoarren! —pentsatu zuen ministro zaharrak, begiak zabal-zabal—. Ez dut ezer ikusten eta! —baina ez zuen ezer esan, badaezpada ere.

       Bi pikaroek ministroari inguratzeko esan, eta, ehundegi hutsa erakusten zioten bitartean, galdetu zioten ea ez al zitzaizkion marrazkia ederra eta koloreak politak iruditzen. Baina ministro gizajoak begiak gehiago zabalduagatik, ez zuen deus ere ikusten, ez baitzegoen zer ikusirik.

       — Ene! —pentsatu zuen—. Tontoa ote naiz, ba? Halakorik ez zait sekula burutik pasa; ez dezala inork ere jakin! Ez ote naiz egokia ministro kargurako? Ez, ez diot inori esan behar ez dudala oihala ikusten.

       — Zer, ez duzu ezer esan behar? —galdetu zuen ehuleetako batek.

       — Oi, bai polita! Zoragarria benetan! —esan zuen ministro zaharrak, antiojoetatik zehar begira—. Bai marrazki ederra! Horiek koloreak! Bai, asko gustatu zaidala esango diot enperadoreari!

       — Pozten gara, ba —esan zuten ehuleek. Eta kolore guztien izenak eta marrazkiaren xehetasunak azaldu zizkioten. Ministro xaharrak arreta handiz entzun zituen ehuleen azalpen guztiak, enperadoreari dena errepikatu ahal izateko gero. Eta bai ondo errepikatu ere.

       Ehuleek diru gehiago eskatu zuten, eta seda eta urrezko hari gehiago, oihalerako behar zutela esanez. Fardeletan gorde zuten dena, hari-izpi bat ere ehundegirako utzi gabe, eta ordu arte bezala segitu zuten, ehundegi hutsetan lanean.

       Handik gutxira, enperadoreak beste funtzionario zintzo bat bidali zuen, oihal-lana zertan zen jakitera eta jantzia noiz bukatuko ote zuten galdetzera. Eta ministroari gertatu zitzaion gauza bera gertatu zitzaion hari ere: begira eta begira egon arren, ehundegia hutsik egoki, ez zuela ezertxo ere ikusten.

       — Polita oihala, ezta? —esan zioten bi pikaroek, eta existitzen ez zen marrazkia erakutsi eta azaldu zioten.

       — Ni tontoa ez naiz, ba —pentsatu zuen funtzionarioak—. Ez ote naiz egokia dudan kargurako? Bai gauza harrigarria! Ez dadila inor konturatu behintzat!

       Beraz, ikusten ez zuen oihal hura goraipatu, eta zorionak eman zizkien kolore polit eta marrazki bikain haiengatik.

       — Benetan diot: oso oihal ederra da, aparta —esan zion enperadoreari.

       Guztien ahotan zebilen oihal zoragarri haren kontua. Eta enperadoreak ere bere begiez ikusi nahi izan zuen oihala, artean ehundegian zegoela.

       Goi mailako gortesau mordo batez inguraturik —ehundegian izanak ziren bi funtzionario zahar zintzoak tartean—, han joan zen enperadorea pikaro maltzur parearengana. Eta han segitzen zuten bi pikaro haiek nekagaitz, lan eta lan, albainurik gabe ehuntzen.

       — Ez al da magnifique? —esan zuten bi funtzionario zintzoek—. Begira, Maiestate! Begira zer marrazki eta zer kolore! —eta ehundegi hutsa erakusten zioten, gainerako guztiek oihala ikusten zutelakoan.

       — Arranopola! —pentsatu zuen enperadoreak—. Ez dut ezer ikusten eta! Hau bai gauza harrigarria! Tontoa ote naiz, ba? Ala ez naiz enperadore izateko gai? Besterik ez genuen behar!

       — Oi, zeinen ederra! —esan zuen ozen enperadoreak—. Enperadorearen erabateko onespena dauka! —eta atseginezko buru-makurtua egin zuen ehundegi hutsari so. Nola esango zuen, ba, ez zuela ezer ikusten?

       Enperadorearen segiziokoak begira eta begira zeuden, eta besteek baino gehiago ikusten ez bazuten ere, enperadoreari esan zioten:

       — Oi, zeinen ederra! —eta oihal berri zoragarri harekin jantzi bat egin behar zuela gomendatu zioten, handik gutxira ospatzekoa zen prozesiorako.

       — Magnifique, sekulakoa, miresgarria —zabaldu zen ahoz aho, eta poz-pozik zeuden denak. Enperadoreak Zaldun Gurutzea eman zien pikaroei botoi-zuloan jartzeko, eta Ehule Txit Agurgarri izendatu zituen.

       Prozesio egunaren bezperan, gau osoa jaikita eman zuten bi pikaroek, hamasei kandela baino gehiagoren argitan. Ikus zezala jende guztiak berebiziko ahalegina egiten ari zirela enperadorearen jantzia gertu egon zedin. Ehundegitik oihala hartzen zutela itxurak eginez aritu ziren gau osoan, guraize handiez airea ebakitzen eta haririk gabeko jostorratzez josten. Eta bukatzean, esan zuten:

       — Kitto, jantzia gertu dago!

       Enperadorea bera joan zen lantegira, zaldun nagusiak lagun zituela, eta ehule pikaroek besoak altxatu zituzten airean, zerbaiti eutsiko baliote bezala, eta esan zuten:

       — Hemen galtzak! Hona atorra! Tori kapa! —eta horrela, arropa guztiak hurrenez hurren—. Armiarma-sarea bezain arina da! Aldean ezer ez duela iruditzen zaio bati, eta horixe du dohain nagusia.

       — Halaxe da! —esan zuten zaldun guztiek, nahiz eta, ikusi, ez zuten ezer ikusten, ez baitzegoen zer ikusirik.

       — Maiestate, erantzi bedi, mesedez —esan zioten pikaroek—, eta jantzi berriak saiatuko dizkiogu ispilu handiaren aurrean.

       Kendu zituen enperadoreak arropa guztiak, eta pikaroak, haiek jositako jantzi berriak jantziko balizkiote bezala aritu ziren, itxurak eginez. Gerritik heldu, eta zerbait lotzen ziotelakoa egin zuten: jantziaren hegala zen. Gorputza bira batera eta bira bestera zerabilen enperadoreak ispiluaren aurrean.

       — Jainko maitea, bai jantzi ederra! Bai ederki ematen diola! —esan zuten denek—. Nolako marrazkiak! Horiek koloreak! Oso jantzi polita da!

       — Maiestate, kanpoan zain dauzka prozesioan berorri lagunduko diotenak, palio eta guzti —esan zuen zeremonia-maisuak.

       — Prest nago! —esan zuen enperadoreak—. Ondo ematen dit, ezta? —eta berriro jarri zen ispiluaren aurrean, jantziei begira balego bezala.

       Jantziaren hegalari eutsi behar zioten xanbelanek lurra haztatu zuten hegalari heltzeko. Eskuak jaso eta airean eutsi zioten hegalari, ez zezan jendeak pentsa ez zutela ezer ikusten.

       Eta han joan zen enperadorea prozesioan, palioaren azpian, eta kalean eta leihoetan esaten zuen jende guztiak:

       — Bai ederrak enperadorearen jantzi berriak! Zein hegal zoragarria! Bai poliki ematen diola! —inork ez baitzuen onartu nahi ez zuela oihala ikusten, zeren zeukan kargurako egokia ez zela edo tonto hutsa zela aitortzea izango baitzen. Ez zen enperadorearen jantzirik halako arrakasta izan zuenik.

       — Baina ezer ez darama eta! —esan zuen haur batek.

       — Jainko maitea, entzun xalotasunaren ahotsa! —esan zuen haurraren aitak. Eta batak besteari ahapeka esan zioten haurrak esan zuena.

       — Ez darama jantzirik, haur batek esan du ez daramala ezer aldean!

       — Ez darama jantzirik! —esan zuten azkenik denek.

       Eta enperadorea urduri jarri zen, bai baitzekien arrazoi zutela, baina esan zion bere buruari:

       — Prozesioa amaitu arte segitu behar dut.

       Eta are tenteago joan zen, xanbelanak atzetik zituela existitzen ez zen hegalari eusten.

(Keiserens nye Klæder)

IDA TXIKIAREN LOREAK

       — Nire lore gaixoak! Hil egin zaizkit! —esan zuen Ida txikiak—. Eder-ederrak neuzkan atzo, eta gaur, begira, zimeldurik dauzkate hosto guztiak! Zergatik, baina? —galdetu zion Idak sofan eserita zegoen estudiante bati. Idak asko maite zuen estudiantea. Istoriorik harrigarrienak ezagutzen zituen estudianteak, eta irudi zoragarriak egiten zituen paperez: bihotz-irudiak barruan dantzariak zituztela; loreak, eta gaztelu handiak, ireki eta itxi egiten ziren ate eta guzti. Atsegina zen estudiantea.

       — Zergatik daude gaur loreak horren itsusi? —galdetu zion berriz ere Idak. Eta erabat zimeldurik zegoen lore-sorta bat erakutsi zion.

       — Badakizu zer duten? —esan zion estudianteak—. Ba, bart dantzan izan dira, eta horrexegatik daude buru-makur.

       — Loreek ez dakite, ordea, dantzan! —esan zuen Ida txikiak.

       — Jakingo ez dute, ba! —esan zuen estudianteak—. Gaua etortzen denean, gu lo gaudela, pozaren pozez jauzika hasten dira. Eta ia gauero joaten dira dantzara.

       — Eta umeak? Haiek ere joaten al dira?

       — Baita ere! —esan zuen estudianteak—. Han izaten dira bitxilore eta mugeta txikitxoenak.

       — Eta non dantzatzen dira lore eder horiek? —galdetu zuen Ida txikiak.

       — Egonda zaude, ba, erregearen jauregiaren aurrean. Bada han lorez betetako lorategi bat. Eta ikusiko zenituen beltxargak: ogia bota eta etorri egiten dira igerian. Ba, hantxe, jauregi hartantxe izaten da dantza!

       — Atzo bertan izan nintzen lorategi horretan amarekin —esan zuen Idak—, baina hosto guztiak eroriak ziren zuhaitzetatik, eta han ez zegoen lorerik. Non daude orain? Hainbeste eta hainbeste ikusi nituen udan!

       — Jauregian daude —esan zuen estudianteak—. Erregea eta gorteko guztiak hirira itzuli bezain pronto, lorategia utzi eta jauregira sartzen dira loreak lasterka. Ikusiko bazenitu! Bi arrosa ederrenak errege-aulkian esertzen dira, eta errege-erreginarena egiten dute. Amaranto gorri guztiak albo banatan jartzen zaizkie zutik, eta erreberentziak egiten dituzte: ganbarako aitoren semeak dira. Haien ondoren lore ederrenak sartzen dira, eta orduan hasten da dantzaldia. Bioleta urdinak itsas-kadeteak dira, eta jazintoekin eta azafraiekin egiten dute dantza, eta señorita esaten diete. Tulipak eta urre-koloreko lirio handiak dama nagusiak dira, eta haien ardura izaten da guztiak egoki dantzatzen diren eta dena ondo doan begiratzea.

       — Baina ez al die inork errieta egiten erregearen gazteluan dantzatzeagatik? —galdetu zuen Ida txikiak.

       — Inork ez daki eta han daudenik! —esan zuen estudianteak—. Beno, zenbaitetan, gauren batzuetan, jauregizain zaharra joaten da; jauregi osoa zaindu behar izaten du eta giltza-mordo handia eramaten du zintzilik, baina loreek giltzen errepika entzuten dutenean, errezela luzeen atzean ezkutatzen dira, isil-isilik, burua atera eta kirika. «Lore-usaina dago hemen» esaten du zaintzaile zaharrak, baina loreak ez ditu ikusten.

       — Hori festa! —esan zuen Ida txikiak, txaloka—. Eta nik, ezin ditzaket ikusi?

       — Bai, noski —esan zuen estudianteak—. Jauregira zoazen hurrengoan, gogoratu leihoetara begiratzea, eta hantxe ikusiko dituzu. Nik horixe egin dut gaur, eta nartziso hori bat ikusi dut sofan tente-tente jarrita: gorteko dama bat zen.

       — Lorategi Botanikoko loreak ere joaten al dira? Bide luze hori egiteko gauza al dira?

       — Jakina! —esan zuen estudianteak—. Nahi baldin badute, hegan egin dezakete. Ez al dituzu inoiz ikusi lore-itxurako tximeleta gorri, hori, zuri handi batzuk? Ba, tximeleta horiek lore ziren lehen. Halako batean, zurtoinetik askatu eta airean gora igo ziren; petaloak hegotxoak balira bezala astindu, eta hegan egin zuten. Eta zintzo portatu zirenez gero, baimena eman zieten eguna hegan igarotzeko zurtoinera itzuli beharrik gabe. Eta hala, petaloak hego bihurtu zitzaizkien. Baina zertan ari naiz, zuk ere ikusi dituzu eta! Baina, baliteke Lorategi Botanikoko loreek erregearen jauregia ez ezagutzea, eta hango gauak zein atseginak diren ez jakitea. Gauza bat esango dizut, ondoan bizi den botanikako irakaslea bera ere zur eta lur uzteko modukoa. Ezagutzen duzu irakaslea, ezta? Ba, haren lorategian sartzen zarenean, esaiozu lore bati gazteluan dantzaldia dagoela; hark gainerakoei kontatuko die eta hegan joango dira guztiak. Irakaslea lorategira irteten denean eta lorerik ez dagoela ikusten duenean, non diren ezin asmaturik geldituko da.

       — Baina nola esango dio lore batek beste bati ezer? Loreek ez dute hitz egiten eta!

       — Ez, ez dute hitz egiten —erantzun zion estudianteak—, baina pantomima egiten dute. Ez al zara inoiz ohartu haize pixka bat egiten duenean loreek burua mugitzen dutela eta beren hosto berdeak astintzen dituztela? Ba, hitz egingo balute bezala ulertzen dute elkar.

       — Eta ulertzen al du irakasleak pantomima? —galdetu zuen Idak.

       — Bai, eta ongi ulertu ere! Goiz batean jaitsi zen lorategira eta ikusi zuen asun handi batek keinuak egiten zizkiola bere hostoez klabelin gorri eder bati. Eta esaten ziola asunak: «Maite zaitut, eder hori!» Irakasleari, ordea, ez zitzaizkion hitz horiek batere gustatu, eta asuna hostoetan jo zuen, hostoak dira eta asunaren eskuak; baina, halako azkura eragin zion, ez baitu harrezkero asunik ukitu.

       — Hori bai kontu polita! —esan zuen Ida txikiak barrez.

       — Irakaspen polita ume batentzat! —esan zuen Aholkulari aspergarriak.

       Bisitan etorria zen Aholkularia eta sofan eserita zegoen. Begitan zeukan estudiantea eta irudi xelebre haiek egiten ikusten zuenean, zela gizon bat urkamenditik zintzilik eta bihotz bat eskuan (bihotz-lapurra baitzen), zela sorgin zahar bat erratz gainean eserita eta senarra sudur-puntan zuela, marmarka hasten zen: «Irakaspen polita ume batentzat! Fantasia ergelak besterik ez dira horiek!»

       Baina Ida txikiarentzat atsegina zen benetan estudianteak loreen gainean kontatu ziona, eta huraxe zerabilen buruan. Gau osoa dantzan aritzeagatik zimeldu ziren loreak; gaixo zeuden, dudarik gabe. Hartu zituen Idak loreak, eta gainerako jostailuekin batera jarri zituen, mahai eder baten gainean, bitxiz beteriko kutxa batean. Sofia, Idaren panpina, bere ohetxoan zegoen lo.

       — Jaiki zaitez, Sofia —esan zion Idak—. Kutxan lo egin beharko duzu gaur. Loretxoak gaixo daude, eta zure ohean lo egingo dute; ea hartara sendatzen diren.

       Eta eskuetan hartu zuen panpina, baina panpina muturtuta zegoen, oso haserre, bere ohea utzi behar izan zuelako.

       Idak panpinaren ohean jarri zituen loreak, zabaldu zuen ohe-estalkia eta esan zien geldi-geldi egoteko hantxe, berak tea egingo ziela, ea harekin sendatu eta hurrengo goizean jaikitzeko gauza ziren. Eta ohe-errezelak itxi zituen, eguzkitik gordetzeko.

       Estudianteak esan ziona burutik kendu ezinik ibili zen Ida arratsalde osoan, eta oheratzeko ordua iritsi zenean, leihoko errezelen artetik begiratu zuen lehenik; amaren lore ederrak zeuden han, jazintoak eta tulipak, eta halaxe esan zien isilka:

       — Badakit gauean dantzara zoaztela!

       Loreek ez entzunarena egin zuten, eta ez zuten hostorik ere mugitu, baina Ida txikiak ezagutzen zuen haien sekretua.

       Ohean, luzaro aritu zen pentsatzen polita izango zela, bai, lore eder haiek erregearen jauregian dantzan ikustea. «Han ote dira nire loreak ere?» Eta horretan, loak hartu zuen. Baina, gauerdian berriro esnatu zen. Loreekin eta estudiantearekin egin zuen amets, eta Aholkulariarekin, estudianteari errieta egiten ziola: Irakaspen polita ume batentzat! Idak lo egiten zuen gela isil-isilik zegoen; gau-mahaiko lanpara pizturik, eta gurasoak lo.

       «Sofiaren ohean ote daude nire loreak?» esan zion bere buruari. «Ikusi egin nahi nuke!» Eseri zen ohean eta ate aldera begiratu zuen; atea erdi zabalik zegoen, eta ateaz bestaldean zeuden loreak eta bere jostailu guztiak. Adi-adi jarri zen. Ondoko gelan pianoa jotzen ari zirela iruditu zitzaion, oso apal, baina inoiz baino gozoago.

       «Egingo nuke lore guztiak dantzan ari direla», esan zuen. «Gustura ikusiko nituzke!», baina ez zen jaikitzera ausartzen, ez zituen gurasoak esnatu nahi eta. «Hona etorriko balira», esan zuen. Baina loreak ez ziren etorri, eta musikak hain eder jarraitzen zuen jo eta jo, non Idak ezin izan baitzion grinari eutsi. Jaiki zen ohetik, hurbildu zen hanka-puntetan atera, eta gelan sartu zen. Hura ikuskizuna!

       Gela hartan ez zen lanpararik eta, halere, argitan zegoen guztia. Leihotik ilargi-izpiak sartzen ziren eta egun-argitan bezala zegoen. Jazintoak eta tulipak bi ilaratan zeuden jarrita; leihoan lore bat bera ere ez zen gelditu: lorontziak hutsik zeuden. Lore guztiak, lurrera jaitsita, dotore-dotore ari ziren dantzan: batzuek besteen inguruan biraka, katea osatuz, eta jiratzeko, hosto berde luzeetatik elkarri helduz. Piano aurrean eserita, lirio hori handi bat zegoen. Ida seguru zegoen ikusia zuela lirio hura udan, ondo gogoratzen baitzuen estudianteak esana: «Hara, Line anderea dirudi eta». Orduan denek barre egin zioten; orain, ordea, lore luze hark Line anderearen antz handia zuela iruditu zitzaion Idari; pianoa jotzean ere keinu berak egiten zituen, eta aurpegi luzaran horia alde batera eta bestera mugitzen zuen, doinu eder haren erritmoa markatuz.

       Inor ez zen ohartu Ida han zenik. Orduan azafrai urdin handi batek jostailuak zeuden mahaira jauzi egin zuen, zuzen-zuzenean panpinen ohera joan, eta errezelak zabaldu zituen. Han zeuden lore gaixoak etzanda. Bat-batean, ohetik jaiki zen, gainerako loreak agurtu eta dantzan hasi ziren. Tximinia-garbitzaile zaharra, beheko ezpaina puskatuta zuen hura, jaiki zen eta erreberentzia egin zien lore etorri berriei. Ez zuten jada gaixo-itxurarik; beste loreen artera joan eta ondo baino hobeto pasa zuten.

       Hots bat entzun zen orduan, mahaitik erori zen zerbaitek eragina. Hotsa sortu zen aldera begiratu zuen Idak: garizumako adarra zen. Bera ere loreen kidekoa zela iritzita, jauzi egin eta loreekin dantza egitera zetorren. Oso adar ederra zen, eta argizarizko panpinatxo bat zuen puntan, Aholkulariaren antzeko txapel zabal bat zuena. Garizumako adarra, lore guztien erdian, egurrezko hiru hanka gorrien gainean saltoka hasi zen. Kolpe handiak ematen zituen zoruan, mazurka baitzen dantza hura, eta loreek ezin zuten hura dantzatu: arinegiak ziren hain kolpe gogorrak emateko.

       Halako batean, Garizumako adarraren gaineko argizarizko panpina hazi eta luzatu egin zen. Paperezko loreen inguruan jira-biraka hasi, eta esan zien garrasika:

       — Irakaspen polita ume batentzat! Fantasia ergelak besterik ez dira horiek!

       Aholkularia bera zirudien: txapel-zabala, aurpegi-zurbila eta marmartia. Baina paperezko loreek ostikoak eman zizkioten hanka mehe haietan, eta panpina bere neurrira itzuli eta txiki-txiki bihurtu zen ostera. Huraxe izan zen polita! Ida txikiak ezin izan zion barreari eutsi. Garizumako adarrak dantzan jarraitzen zuen, eta Aholkulariak harekin dantzatu behar zuen nahitaez, bai handia eta luzea zenean bai argizarizko panpinatxo txapel beltz handiduna zenean. Orduan loreek, panpinaren ohean egondakoek bereziki, gelditzeko erregutu zioten, eta garizumako adarrak, azkenean, gelditzea erabaki zuen. Horretan, kolpe batzuk aditu ziren. Idaren panpina Sofia eta gainerako jostailuak zeuden kutxatik zetorren hotsa. Tximinia-garbitzailea mahai ertzera joan zen korrika, etzan zen ahozpez eta kutxa ireki zuen. Sofia, orduan, altxatu egin zen, eta txunditurik, ingurura begiratu zuen.

       — Dantza dugu eta! —esan zuen—. Zergatik ez dit inork esan?

       — Dantzatu nahi al duzu nirekin? —esan zion tximinia-garbitzaileak.

       — Dantzari ederra zara, ba! —esan, eta bizkarra eman zion. Eta ondoren, kutxa gainean eseri zen, loreren batek dantzara aterako zuen esperantzan. Alferrik, ordea; bera eztul eta eztul aritu arren —ejem!, ejem! ejem!— ez zitzaion inor hurbiltzen. Tximinia-garbitzailea bakarrik ibili zen dantzan, eta ez batere gaizki, ez horixe.

       Loreek jaramonik egiten ez ziotenez, kutxatik behera bota zuen bere burua Sofiak, eta burrunba handia atera zuen. Berehala hurbildu zitzaizkion lore guztiak minik hartu ote zuen galdetzera, eta oso atseginak izan ziren berarekin, haren ohean egon zirenak batez ere. Baina ez zuen minik hartu, eta Idaren loreek eskerrak eman zizkioten bere ohe ederra uzteagatik eta goxo-goxo hartu zuten. Gelaren erdialdera eraman zuten, Ilargiak argitzen zuen tokira, eta berarekin dantzatu ziren, eta lore guztiak inguruan jarri zitzaizkion zirkuluan. Sofia pozak zoratzen zegoen eta bere ohea erabiltzen jarraitzeko esan zien, berari berdin zitzaiola eta, kutxan lo egitea.

       Baina loreek honela esan zioten:

       — Eskertzen dizugu, baina ez gara horrenbeste biziko. Segur aski biharko hilda egongo gara; baina esaiozu Ida txikiari lorategian lurpera gaitzala, kanarioa dagoen lekuan, hartara ederrago loratuko gara datorren udan.

       — Ez, ez zaitezte hil! —esan zien Sofiak, musu emanez.

       Une horretan, saloiko atea zabaldu eta lore eder pila sartu zen dantzan. Idak ezin zuen ulertu nondik etorri zen horrenbeste lore; baietz erregearen jauregiko loreak izan. Aurretik, bi arrosa eder zihoazen, urrezko koroak buruan: erregea eta erregina ziren; atzetik, ahuntz-fraka eta krabelin ederrak, alde batera eta bestera agur eginez. Musika ere bazuten: mitxoleta handiak eta peoniak ilar-lekak joz zetozen, aurpegia gorri-gorri eginda ilar-lekei putz eta putz. Ezkila-lore urdinek eta ezkerta zuri finek kriskitinen antzeko hotsa egiten zuten. Oso musika atsegina zen. Ondoren beste lore pila bat sartu zen, den-denak dantzan, bioleta urdinak eta San Jose loreak, margaritak eta mugetak. Eta lore guztiek elkar besarkatzen zuten. Ikusgarria zen, benetan!

       Azkenik, loreek elkarri gabon esan zioten, eta Ida txikia, hanka-puntetan, ohera itzuli zen; ikusi zuen guztiarekin amets egin zuen.

       Biharamun goizean jaiki eta mahaitxora joan zen zuzenean, loreak oraindik han ziren ikustera. Ohetxoaren errezelak zabaldu zituen, eta, bai, han ziren oraindik lore guztiak; baina oso zimeldurik zeuden, aurreko egunean baino zimelduago. Sofia, berriz, Idak jarritako kutxan zegoen, baina logura handia zuen, antza.

       — Gogoratzen al duzu zer esan behar zenidan? —esan zion Ida txikiak. Sofia, ordea, ergelduta bezala zegoen, eta ez zion tutik erantzun.

       — Zein gaiztoa zaren —esan zuen Idak—, eta hori, denak zurekin dantzatu direlarik.

       Orduan kartoizko kutxatxo bat hartu zuen, txori polit batzuekin apaindua. Zabaldu zuen kutxa eta bertan sartu zituen lore hilak.

       — Hau izango da zuen hilkutxa —esan zien—, eta Norvegiako nire lehengusuak etortzen direnean, lorategian lurperatuko zaituztegu; horrela, ederrago loratuko zarete datorren udan!

       Norvegiako lehengusuak bi mutil puska ziren, Jonas eta Adolfo; aitak balezta bana eman zien opari, eta Idari erakusteko ekarri zituzten. Idak hildako lore gaixoen istorioa kontatu zien, eta han joan ziren loreak lurperatzera. Bi mutikoak aurretik, baleztak bizkarrean hartuta, eta Ida txikia atzetik, lore hilak kutxa eder hartan sartuta zituela. Hilobi txiki bat egin zieten lorategian; Idak loreei musu eman zien; eta horren ondoren, kutxa lurperatu zuen, eta Adolfo eta Jonasek, ez fusilik ez kanoirik ez zutenez gero, baleztaz geziak jaurti zituzten hilobi aurrean.

(Den lille Idas blomster)

AHATEKUME ITSUSIA

       Polit-polita zegoen orduantxe kanpoa. Uda zen. Garia horiturik zegoen, eta oloa artean berde; belarra, berriz, metaturik, beheko zelai oparoetan, eta han zebilen zikoina ere, batera eta bestera, bere hanka gorri luzeen gainean, egiptoeraz hizketan, amak erakutsi zion hizkuntzan. Baso handiak ziren soro eta zelaien inguruan, eta aintzira sakonak basoen erdian. Eder-eder zegoen, bai, kanpoa. Tokirik eguzkitsuenean jauretxe bat zegoen, arroila sakon bat inguruan zuela, eta jauretxearen murruetatik ur ertzeraino uztao hosto-handiak zeuden. Uztao batzuk oso garaiak ziren, hosto azpian haur bat zutik hartzeko bezain garaiak, eta uztao-sasi hura basoa bera bezain txoko apartatua eta babesa zen. Hantxe zuen ahate batek habia egina. Arrautzatik irteteko puntuan zituen ahatekumeak, baina ordurako aspertu samarturik ere bazegoen hainbeste denbora arrautzen gainean jarrita egoten. Gainera, oso bisita gutxi izaten zuen, beste ahateek nahiago baitzuten arroilan igerian ibili, hosto artera joan eta harekin kontu-kontari aritu baino.

       Azkenean, behintzat, bata bestearen ondotik, arrautza guztiak koskatzen hasi ziren.

       — Txio, txio —egiten zuten. Mundura etorri eta burua arrautzatik kanpora ateratzen zuten txito guztiek.

       — Kuak! kuak! —esaten zien ahate amak, eta, orduan, tipili-tapala, ahal zuten bezala irten eta hosto arteko txoko guztiak begiratzen hasten ziren. Nahi zuten adina begiratzen uzten zien amak, berdea ona baita begietarako.

       — Bai handia dela mundua! —esan zuten ahatekumeek; izan ere, orain askoz leku handiagoa zuten mugitzeko, arrautza-oskolaren barruan zeudenean baino.

       — Hau uste al duzue dela mundu guztia? —esan zien amak—. Mundua jardinetik aurrerago iristen da, apaizaren lurretaraino, baina ni ez naiz haraino heldu. Ba al zarete?

       Eta habiatik altxatu zen ahatea.

       — Ez! Oraindik ez dira denak jaio! Arrautza handiena hor dago oraindik! Zenbat denbora beharko ote du?

       Eta berriz ere habiaren gainean jarri zen.

       — Zer moduz doakizu, ba? —esan zion bisitan etorrita ahate zahar batek.

       — Arrautza honek atzerapen handia dakar —erantzun zion habian zegoen ahateak—. Ez da koskatzen. Baina begiraiezu besteei! Ahatekume politagorik ez dut inoiz ikusi! Aita bezalakoxeak dira denak. Alproja hura! Ez da ni ikustera etorri ere egin!

       — Erakutsidazu koskatzen ez den arrautza hori —esan zion ahate zaharrak—. Indioilar baten arrautza izango da, seguru! Neu ere horrelaxe engainatu ninduten behin, eta ez nuen arazoa eta kezka besterik izan kumeekin, izan ere, esaten dizut, beldurra diote urari. Ez zirela uretan sartuko! Kuak eta kuak aritzen nintzaien, mokoka ere egiten nien, baina alferrik! Utzidazu arrautza hori ikusten. Bai, bai, indioilar-arrautza duzu hori! Uztazu bake-bakean, eta erakutsiezu igerian beste kumeei.

       — Itxaron egingo dut beste pixka batean. Orain arte egon banaiz, Udako Jaiak arte ere berdin-berdin egongo naiz.

       — Zeuk ikusi! —esan eta alde egin zuen ahate zaharrak.

       Azkenean, koskatu zen arrautza handia ere.

       — Txio, txio —egin zuen jaioberriak, eta han irten zen itzulipurdika.

       Hura zen txito handia eta itsusia! Ahatea begira-begira geratu zitzaion.

       — Hau da ahatekume puska! —esan zuen—. Ez du besteen antzik batere! Indioilaskoa ote da? Beno, berehala jakingo dugu. Ez da uretan sartu gabe geratuko, neronek ostikoka sarrarazi behar badut ere.

       Biharamunean izugarri egun ederra egin zuen; eguzkitan dizdiz zeuden uztao-hosto berdeak. Ahate ama arroilara jaitsi zen bere familia osoarekin. Iritsi eta, plast!, uretara sartu zen.

       — Kuak, kuak! —egin zuen.

       Eta ahatekume guztiak, bata bestearen atzetik, pulunpaka murgildu ziren uretan. Hasieran burua ere ur azpian zutela ibili ziren, baina berehala irten ziren gora, eta ederki asko eusten zioten ur gainean; berez mugitzen zitzaizkien hankak. Han zebiltzan denak, baita txito gris handi itsusia ere.

       — Ez, ez da indioilaskoa —esan zuen amak—. Begira zein ederki erabiltzen dituen hankak eta zein tente eusten dion buruari. Nire-nirea da, bai, kume hori! Eta, gainera, ez da hain zatarra, ondo begiratuz gero. Kuak, kuak! Tira, zatozte nirekin, mundua erakutsi behar dizuet eta. Oilategian aurkeztu behar zaituztet. Niregandik urrundu gabe ibili, inork zapal ez zaitzaten, eta erne katuarekin!

       Eta oilategian sartu ziren. Ikaragarrizko iskanbila zegoen han. Bi familia ari ziren borrokan, aingira-buru bat zeinek eramango, eta azkenean katuak eraman zien.

       — Hara nola diren gauzak mundu honetan —esan zuen ahate amak mokoa mihaztuz, berak ere gustura asko hartuko baitzuen aingira-burua.

       — Tira, mugi hanka horiek! —esan zien kumeei—. Behar bezala kuak! egin eta makurtu burua hango ahate zahar haren aurrean. Bera da denetan nobleena; espainiar odola du zainetan, eta horregatik dauka daukan tamaina, eta, ikusten duzue?, trapu gorri bat du hankan lotuta; gauza handia da hori: ahate batek izan dezakeen bereizgarri bikainena; inoiz ez dutela oilategitik kenduko esan nahi du, eta animaliek zein gizakiek begiramena diotela. Kuak! Ez hankak barrualdera okertu! Ondo hezitako ahateak hankak zabal-zabalik eduki behar ditu, aitak eta amak bezala, ikusten? Eta orain, makurtu burua eta esan kuak!

       Esandakoa egin zuten ahatekumeek. Oilategiko ahate guztiak haiei begira-begira jarri ziren, eta ozen esaten zuten:

       — Begiraiezue! Lehen gutxi ez eta, orain beste koadrila hau! Ene, ba! Hori da ahatekume itsusia! Ez dugu hemen nahi!

       Eta hurbildu zitzaion ahate bat eta mokoka egin zion ahatetxoari lepoan.

       — Utziozu bakean! —esan zuen amak—. Ez dizu ezer egin eta!

       — Ez, baina oso handia eta baldarra da, eta egurra eman behar zaio! —esan zuen mokoka egin zionak.

       — Kume ederrak ditu gure ama berriak! —esan zuen hankan trapu gorria zuen ahate zaharrak—. Oso politak denak, honako hau izan ezik. Hau ez zaizu oso itxurazkoa irten. Nahiago nuke berriro egin ahal izango bazenu.

       — Hori ezinezkoa da, andere —esan zion ahate amak—. Polita ez da, baina oso kume ona da, eta beste edozeinek bezain ederki egiten du igeri. Eta gainera, nik uste, denborarekin edertu egingo da; zera, beharbada, gerora, txikiagotu egingo da. Arrautzan denbora luzeegia eman du eta, desitxuraturik jaio da —eta lepoa laztandu eta lumak igurtzi zizkion ahatekumeari—. Gainera, ahate bat da azken finean, eta ez dio hainbeste axola. Uste dut oso indartsua izango dela, eta ziur naiz aurkituko duela bere bidea bizitzan.

       — Gainerakoak oso politak dira —esan zion ahate zaharrak—. Beno, egin kontu etxean zaudetela, eta aingira-buru bat aurkitzen baduzue, ekarri niri.

       Eta horren ondoren etxekotu egin ziren. Baina arrautzatik azkena irten zen ahatekumea, ahatekume itsusia, joka eta bultzaka eta burlaka zerabilten bai ahateek eta bai oiloek.

       — Handiegia da! —esaten zuten denek.

       Eta indioilarra, ezproindun jaio zelako bere burua ia-ia enperadoretzat baitzeukan, belaontzia oihalak betean baino puztuago, ahatekumeari ondora joan eta glu-glu eta glu-glu hasi zitzaion, aurpegia gorri-gorri eginda. Ahatetxo gaixoak ez zekien zer egin, ez zekien zer bide hartu. Atsekabez beterik zeukan horren itsusi izateak eta oilategikoen barregarri izateak.

       Hala pasatu zen lehenengo eguna, baina handik aurrerakoak askoz okerragoak izan ziren. Ahatekume gaixoaren pertsekuzioan ibiltzen ziren denak, hura nondik zirikatuko. Anai-arrebek ere tratu txarra ematen zioten. Honela esaten zioten:

       — Katuak eramango ahal hau, zatar hori!

       Amak berak ere honela esaten zion:

       — Nahiago nuke hemendik urrun bazina!

       Ahateek mokoka eta oiloek pikoka egiten zioten, eta jaten ematen zien neskak ostikoka bazterreratzen zuen.

       Azkenean, lasterka alde egin eta hesiaren gainera hegaldatu zen; hesian ziren txori txikiek ikaraturik ihes egin zuten.

       — Itsusia naizelako ihes egiten dute horiek ere! —pentsatu zuen ahatetxo gaixoak, eta begiak itxi zituen, baina lasterka jarraitu zuen, eta azkenean padura batera iritsi zen. Basahateak bizi ziren padura hartan. Ahatetxoa neka-neka eginda eta oso triste zegoen, eta hantxe geratu zen gaua pasatzen.

       Hurrengo goizean basahateak hegaka abiatu zirenean, berehala ikusi zuten lagun berria.

       — Zer hegazti-mota haiz hi? —galdetu zioten.

       Ahatetxoak, alde batera jira eta bestera jira, ahal zuen ondoen agurtu zituen.

       — Itsusia haiz gero! —esan zioten basahateek—. Baina ez zaiguk axola, gure familiakoren batekin ezkontzen ez bahaiz!

       Gizajoa! Ezkontze-konturik ez zitzaion burutik pasa ere egin! Ihien artean etzateko baimena besterik ez zuen eskatzen, eta padurako ur pixka bat edan ahal izatea.

       Paduran bi egun oso eman zituenean, bi basantzara agertu zitzaizkion —edo hobeto esan, bi basakirten—; arrautzatik irten berriak ziren, eta nahiko lotsagabeak, beraz.

       — Hi, konpai! —esan zioten—. Itsusi madarikatua haiz eta, gogoko haugu. Gurekin etorri eta paseko hegaztia izan nahi al duk? Beste padura bat bazagok hemen inguruan, basantzara eme xarmagarri batzuk daudena; ezkongaiak dituk denak, eta kuak esaten ikasiak! Haizen bezain itsusia izanda, pagotxa izango duk han!

       Une hartantxe, danba! danba! entzun zen goialdean. Bi basantzarak hilda erori ziren kanaberadira, eta odolez gorritu zuten ura. Danba! danba! egin zuten berriro eskopetek, eta basantzara-aldra handiak altxatu ziren ihien artetik, tiro-hotsen artean.

       Ehizaldi bat zen. Ehiztariak paduraren inguru guztian ezkutaturik zeuden, eta ur gaineko arbola-adarretan eserita ere bai batzuk. Lainoa bezala igotzen zen ke urdina arbola ilunen artetik eta uraren gainean zabaltzen zen. Ehiza-txakurrak batera eta bestera zebiltzan lohitan plisti-plasta, pasaeran kanabera eta ihiak alde guztietara makurtzen zituztela. Laborriak hartu zuen ahatekumea. Okertu zuen burua albora, hegalaren azpian sartzeko, eta une hartantxe zakur handi beldurgarri bat agertu zitzaion ondo-ondoan, mingaina ahotik zintzilik eta distira gaizto bat begietan. Luzatu zuen muturra ahatetxoarengana, ireki zuen ahotzarra, eta hortz zorrotz-zorrotzak erakutsi zizkion, eta, gero, plisti-plasta aldendu zen ahatea ukitu gabe.

       — Ene! Eskerrak Jainkoari! —egin zuen ahatekumeak hasperen—. Hain naiz itsusia, txakurrak ez dit koskik ere egin nahi izan!

       Eta hantxe geratu zen ahatetxoa, etzanda, geldi-geldi, tiroen ziztuak eta danbatekoak airea lehertzen zuten bitartean. Hotsak ez ziren isildu eguna oso aurreratu zen arte, baina orduan ere ahatetxo gaixoa ez zen altxatzera ausartzen. Ordu batzuk gehiago itxaron zuen, eta, orduan, alde guztietara begiratu eta ahal zuen azkarren ihes egin zuen paduratik. Lasterka joan zen alor eta belardietatik zehar. Haize handia zebilen eta asko kostata egin zuen aurrera.

       Gauerako, borda txiki pobre batera iritsi zen. Hain egoera penagarrian zegoen txabola, eze zein aldetara erori ez zekielako baitzirauen zutik. Haizearen furrustadak oso ziren gogorrak, eta ahatetxoak isatsaren gainean eseri behar izan zuen. Haizeak, ordea, gero eta indartsuago jotzen zuen. Orduan, bordako atea erro bat aterata eta alde batera okertuta zegoela ikusi zuen, eta pentsatu zuen zirrikitutik barrura sartzeko modua izango zuela, eta halaxe sartu zen. Bordan andre zahar bat bizi zen katu batekin eta oilo batekin. Katuari «Semeño» deitzen zion andreak, eta Semeñok bizkarra konkortu eta ron-ron egiten zuen, eta baita txinpartak atera ere, baldin eta eskua ile kontra pasatzen bazitzaion. Oiloak hanka txiki motz-motzak zituen, eta «Karaka Hankamotz» deitzen zion andreak. Arrautza onak erruten zituen eta alaba balu bezala maite zuen.

       Hurrengo goizean, berehalaxe aurkitu zuten ahatekume bitxia, eta katua ron-ron eta oiloa karaka hasi ziren.

       — Zer demontre gertatzen da? —esan zuen andreak ingurura begira, baina begi laburrekoa izaki, ahate gizen ihes egindakoren bat izango zela pentsatu zuen.

       — Hauxe aurkikuntza ederra! —esan zuen andreak—. Ahate-arrautzak izango ditut orain, arra ez bada, behintzat! Ikusi egin beharko!

       Eta, proba egiteko, hiru asterako hartu zuen ahatetxoa etxean, baina han ez zen arrautzarik agertu. Katua zen etxeko jauna eta oiloa etxeko andrea, eta hitz egiten zutenean, «gu eta mundua» esaten zuten beti, munduaren erdia berak zirela uste baitzuten, eta erdi onena, gainera.

       Beste iritzi batekoa izatea zilegi zela uste zuen ahatetxoak, baina oiloak ez zuen horrelakorik aditu ere egin nahi.

       — Ba al dakizu arrautzak erruten?

       — Ez!

       — Zaude isilik, hortaz!

       Eta katuak esan zion:

       — Ba al dakizu bizkarra konkortzen, ron-ron egiten edo txinpartak ateratzen?

       — Ez!

       — Hobe duzu, orduan, zeure iritziak zeuretzat gordetzea, zentzuzko pertsona bat hizketan ari denean!

       Ahatetxoa bazterrean eserita geratu zen, muturturik. Orduan, kanpoko airea eta eguzkiaren argia etorri zitzaizkion burura, eta ur gainean ibiltzeko gogo menderaezin batek hartu zuen, eta, azkenean, ezin eutsi izan zion oiloari esan gabe.

       — Zer demontre gertatzen zaizu? —esan zion oiloak—. Ezer egin gabe zaudelako bururatzen zaizkizu horrelako xelebrekeriak. Errun itzazu arrautza batzuk, edo has zaitez ron-ron egiten, eta joango zaizkizu kontu horiek.

       — Baina ez dakizu zer atsegina den uretan ibiltzea! —esan zion ahatetxoak—. Zer atsegina den burua ur azpian sartu eta hondoraino murgiltzea!

       — Entretenimendu polita! —esan zion oiloak—. Burutik eginda zaude zu! Galdegiozu katuari; ez dut bera baino izaki zuhurragorik ezagutzen. Galdegiozu ea gustatzen zaion uretan ibiltzea eta hondora murgiltzea. Ez da nik esaten dudalako. Galdegiozu gure etxekoandreari, andre zaharrari; ez da munduan hura baino pertsona argiagorik. Zuk uste duzu uretan ibiltzeko eta ur azpira murgiltzeko gogorik baduela?

       — Ez didazu ulertzen —esan zuen ahatekumeak.

       — Nik ulertzen ez badizut, nork uste duzu, ba, ulertuko dizula? Ez duzu, ba, usteko katua eta andre zaharra baino —ez dut esango ni baino— argiagoa zarenik? Ez zaitez ergela izan, eta emaizkiozu eskerrak Jainkoari egin dizugun on guztiarengatik. Ez duzu esango aterpe on bat ez duzunik! Ez al zaude gurean zerbait ikasteko moduko lagunartean? Baina zu tontoa zara, eta ez da batere atsegina zurekin bizi izatea. Zeure hobe beharrez esaten dizut egia, atsegina ez bada ere, eta hori da benetako lagunak ezagutzeko biderik onena. Saia zaitez arrautzak erruten, edo ron-ron egiten, edo txinpartak ateratzen.

       — Uste dut mundua ikustera joango naizela —esan zuen ahatekumeak.

       — Zoaz, zoaz! —esan zion oiloak.

       Eta han joan zen ahatekumea; eta ibili zen ur gainean eta murgildu zen ur azpian, baina begitan hartzen zuten izaki bizidun guztiek, itsusia zelako.

       Etorri zen udazkena, eta basoko hostoak horitu eta gorritu egin ziren; haizeak mendean hartu eta alde guztietara dantzatu zituen. Hoztu zen airea eta hodeiak elurrez eta kazkabarrez kargatu ziren. Hesola gainean hotzak karrankaz zegoen belea. Hotzikara ematen zuen pentsatze hutsak ere; ez zegoen, ez, egokiera onean ahatekume gaixoa.

       Arrats batean, neguko eguzkia bere edertasun guztian sartzen ari zela, txori handi eder batzuk irten ziren, aldran, sasitik. Ahatekumeak ez zuen horren txori ederrik inoiz ikusi. Zuri-zuriak ziren eta lepo luze malguak zituzten. Beltxargak ziren. Garrasi berezi bat egin, beren hegal zabal zoragarriak zabaldu eta lurralde hotzetatik itsasoz haraindiko herrialde epeletara hegaldatu ziren. Gora eta gora igo ziren, oso gora, eta ahatekume itsusiak halako egonezin bat sentitu zuen. Gurpil bat bezala bira eta bira ibili zen uretan, lepoa beltxargengana luzaturik, eta garrasi zoli estrainio bat irten zitzaion, bera ere erabat ikaraturik utzi zuena. Ez zituen, ez, txori eder zorioneko haiek ahaztuko! Eta begi-bistatik galdu zitzaizkionean, uretan hondoraino murgildu zen, eta berriro azaleratu zenean, bere baitatik irtenda bezala zegoen. Ez zekien txori haiek zer ziren ez nora zihoazen, baina beste inorengana ez bezala erakartzen zuen indar batek haiengana. Ez zen inbidia, ezta gutxiagorik ere. Ez zitzaion burutik pasatu ere egingo halako edertasun miresgarria beretzat nahi izaterik; pozik zatekeen ahateek beren artean bizi izaten utzi baliote, ahatetxo itsusi gizajoa!

       Negua hain zen hotza eta mina, uretan igeri eta igeri ibili behar zuen, ura horma ez zedin, baina gauetik gauera txikiagotzen zitzaion igerigunea. Halako izotz handiak egin zituen, ezen ur gainean krask-krask egiten baitzuen hormak, eta ahatetxoak hankei eragin eta eragin ibili behar zuen, zulo osoa hormak itxi ez ziezaion. Azkenean, ordea, nekearen nekez, mugitu ezinik geratu zen, eta izotzak estali zuen.

       Hurrengo goizean, goiz, nekazari bat pasatu zen handik, eta ikusi egin zuen. Horma gainera joan, egurrezko eskalapoi astunekin horma zulatu eta ahatekumea andreari eraman zion etxera. Ahatetxoa berehala zuzpertu zen. Haurrek harekin jolas egin nahi zuten, baina ahatetxoa, gaizki erabiliko zuten beldurrez, korrika esne-marmitan sartu zen, eta esne guztia lurrera isuri zuen. Etxekoandrea, eskuak jasota, garrasika hasi zen, eta ahatetxoak gurinaren upelera ihes egin zuen orduan, eta handik, berriz, irin-azpilera, eta pentsa daiteke zer itxura izango zuen irin-azpiletik irten zenerako! Emakumea atzetik zebilkion txilioka, sutako kurrikak eskuan hartuta, eta haurrak, barre eta oihu, elkarri bultzaka zebiltzan ahatetxoa harrapatu nahian. Eskerrak atea zabalik zegoen. Hala, ahatetxoak eskapatu ahal izan zuen. Sasi artera ihes egin, eta han etzan zen, elur egin berriaren gainean, erabat abaildurik.

       Baina tristeegia litzateke negu latz hartan ahatekumeak pasatu behar izan zituen lazeriak eta nekeak aipatzea. Berriro ere eguzkia epeltzen hasi zenean, paduran zetzan ahatetxoa, ihi artean. Hegazabalak kantari ari ziren eta heldua zen udaberria.

       Bat-batean, hegalak zabaldu zituen ahatekumeak. Lehen baino askoz indartsuagoak zituen orain, eta arin eraman zuten airean. Eta ohartzerako, jardin handi batera iritsi zen. Sagarrondoak loretan ziren jardinean; lilek aintziraren ertz izurtsuaren gainera abailtzen zituzten beren adar luzeak, eta usainez betetzen airea. Hura zen udaberri-usain zoragarria! Aurrez aurre hiru beltxarga zuri dotore ikusi zituen ahatekumeak, sasitik irten eta beregana etortzen, hegalak harroturik eta poliki-poliki igerian. Bertantxe ezagutu zituen ahatekumeak hegazti handios haiek, eta malenkonia estrainio batek hartu zuen.

       — Hegazti handios horiengana hegaldatuko naiz, eta txiki-txiki egingo naute, ni honen itsusia izan eta hurbiltzera ere ausartu naizelako! Baina ez dio axolarik! Akaba nazatela! Horrela hiltzea hobe, ahateen mokokadak, oiloen pikokadak, eta oilozainaren ostikoak jasatea baino. Nahiago hori, neguan hainbeste ezbehar igaro baino.

       Horrela, bada, uretara joan eta beltxarga miragarrien aldera abiatu zen igerian. Ikusi zuten beltxargek, eta lasterka inguratu zitzaizkion hegalak harroturik.

       — Akaba nazazue! Akaba nazazue! —esan zien gizajoak, eta burua uretara makurtu eta heriotzaren zain geratu zen. Baina zer ikusi zuen ur gardenetan islaturik? Bere irudia ikusi zuen han azpian, baina ez zen jada hegazti gris zatar bat, hegazti itsusi baldar bat: beltxarga bat zen bera ere! Oilategi batean jaio izanak ez du ezertxo ere esan nahi, baldin eta beltxarga baten arrautzatik jaioz gero!

       Poztu egin zen pasatu zituen tristura eta neke guztiak pasatu izanaz. Orain hobeto preziatzen zuen bere zoriona eta inguruan zuen edertasuna. Beltxarga handiak inguruan zebilzkion eta mokoaz laztantzen zuten.

       Haur batzuk etorri ziren jardinera, eta ogi-puskak bota zituzten uretara, eta haur txikienak esan zuen:

       — Beste bat dago!

       Eta beste haurrak oihuka hasi ziren pozik:

       — Bai, beste bat etorri da!

       Eta txalo eta dantza egin zuten, eta, arineketan, beren aita-amengana joan ziren, eta uretara ogi-puskak botatzen zituzten, eta den-denek esan zuten:

       — Etorri berria da denetan ederrena! Hain da gaztea eta polita!

       Eta beltxarga zaharrenek burua makurtu eta omen egiten zioten.

       Oso lotsaturik zegoen beltxarga gaztea, eta hegalaren azpian ezkutatzen zuen burua. Ez zekien zer pentsatu; oso pozik zegoen, baina ez, ordea, batere harro, bihotz onekoa ez baita inoiz harrotzen. Gogoan zuen nola jazartzen eta mesprezatzen zuten, eta orain, berriz, hegazti ederretan ederrena zela zioten denek. Lilen adarrak uretaraino makurtzen ziren; eguzkiak epeltasun atsegina zabaltzen zuen, eta beltxarga gazteak hegalak harrotu, lepo liraina luzatu, eta bihotza bozkarioz beterik esaten zuen:

       — Ez nuen amestu ere egingo honelako zorionik ahatekume itsusia nintzela!

(Den grimme ælling)

ELFOEN MUINOA

       Sugandila batzuk arineketa alaian zebiltzan, arbola zahar baten arrakaletan sartu eta irten. Oso ondo ulertzen zuten elkar, sugandilen hizkeran ari baitziren.

       — Hori da durunda eta burrunba Elfoen Muinotik datorrena! —esan zuen sugandiletako batek—. Bi gau dira begirik bildu ezinik nabilela. Egin dudan lo apurrerako, hagineko minez ohean egon banintz ere, igoal-igoal!

       — Badarabilte zerbait, bai! —esan zuen bigarren sugandilak—. Lau makila gorriren gainean jarrita eduki dute muinoa oilaritera arte, ondo haizatu dadin; eta elfo andereak dantza berri batzuk ikasten aritu dira, takoi-tarrapataka batean. Badarabilte zerbait, bai horixe!

       — Bai, ezagutzen dudan zizare batekin aritu naiz hizketan. Muinotik iritsi berria zen, han izan baita gau eta egun tunelak egiten lurpean. Zer ez omen du entzun! Mamorro gaixoak ez du piperrik ere ikusten, baina ondo asko daki itsumustuka ibiltzen eta inon direnak entzuten! Kanpotarrak espero omen dituzte Elfoen Muinoan, eta ez nolanahikoak, alajaina, baina zein diren ez dit esan, jakin ere ez zuen jakingo eta. Argitxakur guztiak deitu omen dituzte, zuzi-prozesioa egin dezaten; urre-zilarreria ere —badakizue zein ugari den han— garbi-garbi egin eta gero, ilargi-argitan jartzen ari omen dira.

       — Nortzuk izango ote dira kanpotar horiek? —esan zuten sugandila guztiek batera—. Zer demontretan ote dabiltza? Entzun hango burrunba! Entzun hango durundia!

       Une horretantxe, muinoa ireki eta elfo andere zahar bat irten zen bertatik. Bizkar gabea zen, baina dotore-dotore jantzita zetorren, jauzi txikiak emanez. Elfoen erregearen giltzain zaharra zen, eta haren ahaide txikia; eta anbarezko bihotz bat zuen bekokian. Hankak agudo baino agudoago mugitzen zituen, trinkili-trinkili-trin. Jainko maitea! Haren ziztua! Zuzen-zuzen zingira aldera jo zuen, zataren etxeraino.

       — Gauean Elfoen Muinora etortzeko gonbitea dakarkizut! —esan zion—, baina egiguzu mesede: ardura zaitez gainerako gonbiteez. Zerbaitetan lagundu beharko duzu, etxeko lanik ez duzu eta. Oso jende ospetsua etorriko zaigu, izen handiko trasgoak, eta elfoen erregeak bera ere handietan handia dela erakutsi nahi die.

       — Nori egin behar zaio gonbitea? —galdetu zuen zatak.

       — Beno, dantzaldi nagusira edonor etor daiteke, baita gizakiak ere, baldin eta ametsetan hitz egiteko gai badira, edo guk egiten ditugun moduko gauzaren bat egiten baldin badakite, behintzat. Baina oturuntza handirako, aukeraketa zorrotz egin behar da; jende gorenena baino ez dugu hartuko. Eztabaida gogorrean aritu naiz elfoen erregearekin, nire ustez mamuak ez baikenituzke hartu behar. Beste inor baino lehen, tritoia eta haren alabak gonbidatu behar dira; ez dut uste lehorrera etortzeko irrikaz egongo direnik, baina neu arduratuko naiz harri busti bana edo beste zerbait hobea izan dezaten esertzeko; beraz, ez dut uste ezetz esango digutenik oraingoan. Lehen mailako iratxo zahar buztandun guztiek etorri behar dute, eta ibaiko jaunak eta gnomoek. Eta, nire aburuz, ezin ditugu ahaztu hilobietako txerria, infernuko zaldia eta elizako mustroa; elizaren partaide dira, gu ez bezala, baina horiek lan-kontuak dira; senide ditugu bestela, eta sarritan etortzen zaizkigu bisitan.

       — Kuik! —esan zuen zatak, eta han joan zen hegan gonbidapenak egitera.

       Elfo andereak dantzan ari ziren ordurako muino gainean, behelainoz eta ilargi-izpiz ehundutako txal luzeez jantzirik dantzan; eta izugarrizko ikuskizuna zen halako gauzak gustuko dituen jendearentzat. Muino barruko areto nagusia garbi-garbi egin zuten arretarik handienaz. Zorua ilargi-izpiz garbitu zuten, eta hormak sorgin-gantzez igurtzi zituzten, eta horrexegatik egiten zuten dirdai, tulipan-petaloek argitan bezala. Zer ez zegoen sukalde hartan: igelak burduntzietan; suge-larruak, haur jaioberrien hatzez beteak; apo-arrabaz, sagu-muturrez eta zikutaz eginiko entsalada; zingirako sorginak egindako garagardoa, eta hilobi-sotoetan ondutako gesal-ardo apartsua; guzti-guztiak jaki finenak, inondik ere!; eta bukatzeko, iltze herdoilduak eta eliz beirateetako leiar triskatuak.

       Elfoen erregeak urrezko koroa garbi ziezaioten agindu zuen; ume azkarrenaren klera-hautsez egin behar zen hori, eta lan zaila izaten zuen elfoen erregeak halako klariona lortzen, lan zaila, benetan! Logelan gortina berriak eskegi zituzten, eta suge-listuz itsatsi. Izango ez zen, ba, han, burrunba eta zalaparta?!

       — Orain hau zurdaz eta kimaz lurrindu, eta kito!, amaitu da nire eginbeharra —esan zuen elfo andere zaharrak.

       — Aitatxo —esan zuen alaba gazteenak—, jakin al daiteke nortzuk diren kanpotar ospetsu horiek?

       — Beno, beno! —erantzun zuen erregeak—, esan egin beharko dizut azkenean. Nire alaba bik ezkontzeko prest egon beharko dute. Bi, behintzat, ezkonduko dira; hori ziur. Norvegiako trasgo gorena dator; badakizu, Dovreko gainean bizi dena, harrizko gaztelu eta gotorleku ugari eta inork uste baino balio handiagoko urre-meak dituena. Bere bi semeekin dator, emazte bila baitabiltza mutilak. Trasgo zaharra norvegiar peto-petoa da, ondratua, alaia eta zintzoa; oso aspaldiko laguna dut, tratu handia izan genuen, bion arteko adiskidantza ospatzeko elkarrekin edan ohi genuen garai haietan. Emazte bila ere hona etorri zen, baina orain hilik du. Møengo kare-labarretako erregearen alaba zen. Klarki esan daiteke, beraz, klerazko andre bat hartu zuela. Ai!, badut, bai, nire lagun zahar hori berriro ikusteko gogoa! Mutilak edukazio gabeko morroskoak omen dira, baina ezin esan ezagutu gabe, eta, batek daki, ezkondu ondoren zuzenduko dira agian. Ea zeuok zuzentzen dituzuen!

       — Eta noiz dira etortzekoak, ba? —galdetu zuen alabetako batek.

       — Hori haizearen eta eguraldiaren mende dago —esan zuen elfoen erregeak—. Bidaia merke egitea erabaki dute, itsasontzi batean etortzeko aukera aprobetxatuz. Nik nahiago nuen Suediatik barna etorri izan balira, baina nire adiskideari oraindik ez zaio hori buruan sartzen. Ez du gaurko bizimoduaren martxa hartu, eta hori ez zait batere gustatzen, batere ez!

       Une horretantxe, bi argitxakur etorri ziren jauzika, zein baino zein arinago, eta, hain justu ere, huraxe iritsi zen lehena.

       — Badatoz! Badatoz! —egin zuten deiadar.

       — Ekarridazue koroa, eta ilargi-argitan paratuko naiz —esan zuen elfoen erregeak.

       Alabek txal luzeak altxatu eta lurrerainoko erreberentzia egin zuten.

       Han zegoen Dovreko trasgo jatorra; izotz-burduntziz eta izai-pinaburuen dizdiraz eginiko koroa buruan, hartz-larruzko beroki bat soinean, eta elurretako botak jantzita; semeak, aldiz, paparra agerian eta tiranterik gabe zetozen, mardo-mardoak ziren eta.

       — Muino bat al da hau? —galdetu zuen anaietan gazteenak Elfoen Muinoa seinalatuz—. Norvegian zulo deitzen diogu halakoari!

       — Mutikoak! —esan zien aitak—. Zuloak behera egiten du, eta muinoak gora! Ez duzue begirik aurpegi horietan, ala?

       Gauza bakar batek harritzen zituen, antza: hangoen hizkuntza inolako trabarik gabe ulertzeak.

       — Ez alukeriarik esan! —erantzun zuen zaharrak—. Gaizki heziak ematen duzue eta!

       Halatan, bada, Elfoen Muinoan sartu ziren, non jende dotore mordoa baitzegoen elkarturik, eta hori korrika eta presaka bildu zirela, denak haize-bolada batek airean eraman balitu bezala. Barrua izugarri eder jarrita zegoen, edonoren gustua asetzeko moduan. Tritoia eta haren alabak mahai inguruan eserita zeuden, urez beteriko upeletan; etxean bezala sentitzen zirela zioten. Jende guztiak mahaian egoteko oso manera onak erakusten zituen; guztiek, norvegiar trasgo gazte biek izan ezik. Izan ere, mahai gainean jarri zituzten hankak, nahi zuten guztia egitea libre zutela uste izanik.

       — Kendu hanka horiek plateretik! —esan zien trasgo zaharrak, eta haren esana bete zuten, ez berehalakoan, halere. Poltsikoetatik pinaburu batzuk atera eta kili-kili egin zieten neskatxa afalkideei. Gero, erosoago egoteko, botak erantzi eta aldameneko elfo neskatxei eman zizkieten, gorde ziezazkieten; baina haien aita, Norvegiako trasgo zaharra, zeharo bestelakoa zen. Makina bat istorio eder kontatu zuen Norvegiako mendi zoragarriez; eta ur-jauziak apar zuritan amiltzean egiten duten organoarena bezalako soinu trumoitsuaz. Gero izokinaren istorioa kontatu zuen. Nola, naiadeen urrezko harpa entzutean, ur-lasterraren kontra jauzi egiten zuen. Ondoren neguko gau zohardiez mintzatu zen; nola lerako txilinek diin-diiin egiten zuten, eta nola ibiltzen ziren mutikoak, zuzi irazekiak eskuan, izotz dirdaitsu gardenetan lasterka, eta nola, hain gardena izaki izotza, arrainak ere ikusten zituzten, beren oinpean izuturik. Zein ederki kontatzen zituen gauzak! Hark esaten zituenak bertan egonik bezala entzun eta ikus zitezkeen: zerratokiak lanean, neska-mutilak beren kantuak kantatzen eta Halling dantza alaia dantzatzen. Ufala! Eta bat-batean, besterik gabe, zer, eta trasgo zaharrak sekulako patxoa eman zion giltzain zaharrari, ganoraz emandako musua, baina; eta hori senide ez zirelarik!

       Berehala, elfo andereen dantzarako txanda etorri zen: hasteko, dantza arruntean aritu ziren, eta ondoren, takoi-tarrapataka. Horren atzetik, fantasiazko dantza etorri zen edo «dantzaz haraindiko dantza» esaten zaiona. Jainko maitea! Zein zaluki higitzen zituzten hankak! Ez zegoen asmatzerik non hasi eta non bukatzen zitzaizkien; ez zegoen haien besoak eta hankak bereizterik, txirlorak bailiran nahasten baitziren; eta pentsa nolakoa izango zen jira-bira ero hura, ezen, azkenean, infernuko zaldia zorabiatu, eta mahaitik alde egin behar izan baitzuen.

       — Brr! —esan zuen trasgo zaharrak—. Hau hanka-nahaspila! Baina dantza egin, hankak luzatu eta hautsa harrotzeaz gain, ba al dakite beste ezer egiten?

       — Oraintxe ikusiko duzu! —esan zion Elfoen erregeak, eta alaba gazteena irtenarazi zuen. Argal-argala zen, eta ilargi-izpia bezain gardena, ahizpa guztien artean gorpuzkera sotilena zuena. Neskak ziritxo bat hartu zuen ahoan, eta traup!, desagertu egin zen; hura zen haren abildadea.

       Berehala esan zion trasgo zaharrak, ordea, ez lukeela nahiko bere emazteak horrelako dohairik izatea, eta ez zuela uste semeek ere halakorik nahiko zutenik.

       Bigarrenak bere gorputzaren alboan ibiltzeko gaitasuna zuen, bere buruaren itzala balitz bezala; eta hori elfoek itzalik ez dutelarik.

       Hirugarrena oso bestelakoa zen, zingirako sorginaren garagardotegian hazia zen eta haltz-mukurrak ipurtargiz apaintzen zekien.

       — Etxekoandre aparta izango da! —esan zuen trasgo zaharrak, eta begiak kliskatu zizkion topa egin ordez, ez baitzuen gehiegi edan nahi.

       Laugarrenaren txanda etorri zen gero. Urrezko harpa itzel bat zeukan eta lehen sokari eragin bezain laster, ezker hanka jaso zuten denek —izan ere, elfoarrak ezkertiak dira—, eta bigarren sokari eragin zionean, berak agintzen ziena egin behar zuten besteek.

       — Argi ibili emakume honekin! —esan zuen trasgo zaharrak, baina bere bi semeak muinotik kanpo zeuden ordurako, kopetaraino eginda baitzeuden hangoaz.

       — Eta zer daki egiten hurrengo alabak? —galdetu zuen trasgo zaharrak.

       — Norvegiarrak maitatzen ikasi dut! —erantzun zuen elfo andere gazteak—, eta ez naiz ezkonduko Norvegiara joateko ez bada!

       Baina alabetan gazteenak honelaxe xuxurlatu zion trasgo zaharrari belarrira:

       — Hori norvegiar kantu batean entzun duenagatik esaten du: munduaren akabera iristen denean, Norvegiako haitzek bakarrik iraungo omen dute zutik, oroitarri gisa; horra hor zergatik joan nahi duen hara, desagertzeko beldurrez dagoelako.

       — Ha, ha! —egin zuen barre trasgo zaharrak—, utz dezagun hori, orduan. Zer daki, ordea, zazpigarren alabak?

       — Zazpigarrenaren aurretik seigarrena dator! —esan zuen elfoen erregeak, kontatzen bazekien eta, baina seigarrenak ez zuen jendaurrean agertu nahi.

       — Jendeari egia esaten baino ez dakit —erantzun zuen seigarren horrek—; inor ez da nitaz arduratzen, eta nahikoa lan daukat neure hiljantzia josten.

       Zazpigarren alaba, azkena, etorri zen, beraz; eta zer zekien egiten hark? Ba, ipuinak kontatzen; nahi beste konta zitzakeen, gainera.

       — Hona hemen nire bost hatzak! —esan zion trasgo zaharrak—. Kontaidazu ipuin bat hatz bakoitzeko!

       Elfo andere gazteak eskumuturra hartu zion, eta a zer nolako barreak eragin zizkion trasgoari, ia gibelak ere bota zituen algaraka. Elfo andere gazteak laugarren hatza hartu zuenean —ezkontza iragarriz bezala urrezko eraztuna zuena—, honela esan zion trasgoak neskari:

       — Ondo eutsi horri, eskua zuretzat izango da eta! Emaztetzat hartuko zaitut!

       Elfo andereak erantzun zion artean kontatu gabe zeuzkala Urrezko Ilintiaren ipuina, laugarren hatzari zegokiona, eta Erpurutxorena, bosgarren hatzarena.

       — Ez arduratu horregatik; gorde itzazu negurako! Orduan kontatu ahal izango dizkiguzu izaiarena, eta urkiarena, eta maitagarrien opariena eta intzigar beltza egiten duenekoa. Ez duzu ipuinak kontatzeko aukerarik faltako, han inork ez daki eta! Harrizko Aretoan eseriko gara, pinu-enborren sugarren epelean, eta ezti-ura edango dugu Norvegiako errege zaharren urrezko adarretatik; ibaiko jaunak adar pare bat erregalatu dit. Eta hantxe eserita gaudela, mendiko jauna etorriko zaigu bisitan, eta Sæterreko neskatxen kantuak kantatuko dizkigu. Izokinak ur-jauzian salto egin eta harrizko hormaren kontra joko du, baina alferrik, ez baita gurera sartuko. Sinetsidazu, ondo baino hobeto biziko gara, zoriontsu, nire Norvegia zahar maitean! Non sartu dira, baina, mutilak?

       Bai, non ote ziren? Kanpoan zebiltzan, belazeetan zehar korrika, zuzien prozesiorako zintzo-zintzo etorri ziren argitxakurrak itzali nahian.