Bost detektibe adiskidetuek mila xehetasun zeukaten elkarri azaltzeko. Idazkariak kontatu behar izan zion Syme-ri nola ustezko etsaiengana konspirazio-kide gisa hurbiltzeko xedez jantziak zituzten hasieran mozorroak; Syme-k, berriz, nola ihes egin zuten halako arin herrialde zibilizatu batean zehar. Baina esplika zitezkeen ñabardura horien guztien gainetik, esplikatzen asmatzen ez zuten kontuaren mendi erdiz erdikoa nagusitzen zen. Zer esan nahi zuen hark guztiak? Polizia arriskugabe batzuk baino ez baziren guztiak, zer zen Igande? Mundua eskuperatu ez bazuen, zer arraiotan ibilia zen? Ratcliffe Inspektoreak kezkaz goibel zirauen.

       — Ez diot zuek baino buru-hanka gehiagorik aurkitzen gure Igande zaharraren joko-mokoari —esan zuen—. Baina, dena dela ere Igande, ez da errurik gabeko hiritar prestua. Arraioa! Gogoratzen haren aurpegia?

       — Zinez diotsut —erantzun zuen Syme-k— ez naizela inoiz gauza izan hura ahazteko.

       — Tira —esan zuen Idazkariak—, aurki jakingo dugu, bihar baitugu hurrengo biltzar osoa. Barkatuko didazue —esan zuen, irribarre zurbil lazgarri samar batez— neure idazkari-eginbeharrekiko hain jarria egotea.

       — Zuzen zabiltza noski —esan zuen Profesoreak, gogoetatsu—. Apika harengandik jakingo dugu; baina aitortu behar dut ikara apur bat emango lidakeela Iganderi benetan nor den galdetzeak.

       — Zergatik —galdetu zuen Idazkariak—; bonbengatik?

       — Ez —esan zuen Profesoreak—, galderari erantzungo dion beldurrez.

       — Trago bat jo dezagun —esan zuen Bull Doktoreak, isilune baten ondoren.

       Ontzi eta trenezko bidaialdi guztian biziki animaturik egonak ziren, baina, oharkabeko senez, taldean elkarrekin beti ere. Bull Doktoreak, zeina taldeko optimista izana baitzen beti, ahalegina egin zuen beste laurak bairatzeko gurpil-biko batean joan zitezkeela guztiak Victoria geltokitik; baina ez zen onartu proposamena, eta lau-gurpileko batean joan ziren, Bull Doktorea gida-aulkian, kantari. Piccadily Circus-eko hotel batean jaitsi ziren, hala hurrengo goizean Leicester Square-n izango zen gosari goiztiarretik hurbil egoteko. Haatik, artean ere ez ziren guztiz amaituak eguneko abenturak. Bull Doktorea, ohera joateko proposamen orokorraz kexu, hoteletik osteratxo bat egitera irtena zen hamaikak aldera, Londresko edertasunetariko zenbait ikusi eta dastatzeko asmoz. Handik hogei minutura, hala ere, bueltan zen, harrabots ez nolanahikoa ateraz ezkaratzean. Syme hasieran hura ematzen saiatu zen, baina azkenerako haren esan beharra zinezko arreta biziz entzun beste erremediorik ez zuen izan.

       — Benetan, ikusi egin dut —zioen Bull Doktoreak, enfasi gotorrez.

       — Nor? —galdetu zion Syme-k bizkor—. Lehendakaria ez, ala?

       — Ez da horrenbesterainokoa izan —esan zuen Bull Doktoreak, kontura ez zetorren barre-algara batez—, ez da horrenbesterainokoa izan. Hementxe atzeman dut.

       — Hementxe atzeman nor? —galdetu zuen Syme-k egonezinez.

       — Gizon iletsua nola? —esan zuen besteak argiro—, gizon iletsua izan zen gizona, zera, Gogol. Hona hemen —eta gogoz kontrako ukondo batetik bultzatu zuen aurrera bost egun lehenago ile gorri argalez eta aurpegi zurbilez Biltzarra utzi behar izan zuen gaztea, denborarekin agerian utzitako sasi-anarkista guztietatik lehena.

       — Zergatik arduratzen zarete nitaz? —egin zuen espantu—. Espioi gisa bota ninduzuen zuen artetik.

       — Denok gara espioi! —egin zuen hasperen Syme-k.

       — Denok gara espioi! —egin zuen deiadar Bull Doktoreak—. Zatoz trago bat egitera.

       Hurrengo goizean, ostera elkarturiko sei lagunen gudu-taldeak irmo ekin zion Leicester Square-ko hotelerantz martxan.

       — Hau askoz hobeto dago —esan zuen Bull Doktoreak—; sei gizon gara, bati zertan ari den galdetzera doazenak.

       — Uste dut hori baino bitxiagoa dela kontua —esan zuen Syme-k—. Zera, sei gizon, bati, berak zertan ari diren galdetzera doazenak.

       Isiltasunean hartu zuten Square-rako kantoia, eta, hotela kontrako izkinan zegoen arren, liparrean ikusi zuten balkoi koxkorra eta harentzat handiegia zirudien gizairudi bat. Burua makurturik eserita zegoen, bakarrik, egunkari bat arretaz irakurtzen. Baina haren biltzarkide guztiek, hura agintetik botatzeko etorriak, zerutik ehun begi begira baleuzkate bezala zeharkatu zuten enparantza.

       Luze eztabaidatu zuten hartu beharreko jokabideaz, ea Gogol mozorrogabea kanpoan utzi eta diplomatikoki hastea komeni zen, ala hobe zen hura eramatea eta sutauts guztia leherraraztea behingoan. Syme eta Bull-en itzalak erabaki zuen kontua bigarren aukeraren aldera, nahiz Idazkariak azkeneraino itaundu zergatik erasotzen zioten Iganderi hain zuhurgabeko oldarrean.

       — Nire arrazoia oso sinplea da —esan zuen Syme-k—. Beraren beldur naizelako erasotzen diot zuhurgabeki.

       Isilik jarraitu zioten Syme-ri eskailera ilunean gora, eta gero aldi berean egin zuten topo kanpoko eguzki-argi zabalarekin eta Iganderen irribarrearen egun-argi goizarena bezain zabal harekin.

       — Hau ederraren ederra! —esan zuen—. Atsegin zait oso zuek guztiok ikustea. Bai egun bikaina gaurkoa. Hil da Tsarra?

       Idazkaria, zeina aurre-lerroan gertatu baitzen, agerpen duin baterako antolatu zuen bere burua.

       — Ez, jauna —esan zuen, zorrotz— ez da sarraskirik gertatu. Ez dakarkizut halako ezein ikuskari nardagarriren berririk.

       — Ikuskari nardagarri? —errepikatu zuen Lehendakariak, irribarre distiratsu, galdekari batez—. Bull Doktorearen betaurrekoez ari al zara?

       Idazkaria trabatu egin zen une batez, eta Lehendakariak kargu-hartze leun halako batez ekin zion aurrera:

       — Jakina, guztiok ditugu geure iritziak eta are geure begiak, baina horrela gizonaren aurrean beraren betaurrekoei nardagarri deitzea, egia esan...

       Bull Doktoreak, betaurrekoak kendu, eta mahai gainean hautsi zituen.

       — Nire betaurrekoak ondra beltzekoak dira —esan zuen—, baina ni ez. Begiratu aurpegira.

       — Bakoitzari berea hazten zaio, agi danean —esan zuen Lehendakariak—. Eta zuri, hain zuzen, duzun horixe tokatu zaizu; eta nor naiz ni Bizitzaren Arbolako fruituei aitzakia jartzeko? Agi danean, neuri haziko zait egunen batean halakoa.

       — Ez dugu astirik tontakeriatarako —esan zuen Idazkariak, basakiro mozturik—. Zer honek guztiak zer esan nahi duen jakiteko etorri gara. Nor zara zu? Zer zara zu? Zergatik bildu gaituzu gu guztiok hemen? Badakizu nor eta zer garen gu? Konspiratzailearena egiten duen buru-eskas bat zaitugu, ala zoroarena egiten duen tipo argi bat? Erantzun iezadazu oraintxe.

       — Hautagaiei —murmurikatu zuen Igandek— papereko hamazazpi galderetatik zortzi erantzuteko baino ez zaie eskatzen. Garbi atera ahal izan dezakedanetik, nik zera esatea nahi duzu, nor naizen ni, eta nor zareten zuek, eta zer den mahai hau, eta zer den Biltzar hau, eta zer den mundu hau ere bai noski. Tira, misterio horietako baten estalkia kentzeko lana hartuko dut oraingoz. Interesatzen bazaizue, zera zarete zuek: intentzio onez beteriko asto gazte aldra bat.

       — Eta zu —esan zuen Syme-k, aurrerantz makurturik— zer zara zu?

       — Ni? Zer naizen ni? —egin zuen orro Lehendakariak, eta garaiera sinestezin bateraino altxatu zen astiro, beren gainean arku bat eginez gainera erortzekotan legokeen olatutzar bat bezala—. Zer naizen jakin nahi duzue, ezta? Bull, zu zientzia-gizona zara. Aztarrika egizu zuhaitz horien sustraietan eta aurkitu aurkitu beharreko egia sakona. Syme, zu poeta zara. So egin arretaz goizeko laino horiei. Gauza bat eduki ezazue garbi, hala ere, alegia azken zuhaitzaren eta goreneko lainoaren egia lehenago aurkituko duzuela nirea baino. Itsasoa ulertuko duzue, eta nik asmakizun bat izaten segituko dut; jakingo duzue zer diren izarrak, eta ez duzue jakingo zer naizen ni. Munduaren hasieratik gizon guztiek otso bat bezala esetsi didate: errege eta jakintsuek, poeta eta lege-emaileek, eliza guztiek eta filosofo guztiek. Baina sekula ez naute oraindik atzeman, eta ortzia eroriko da ni haien esku gertatu orduko. Garesti saldu dut beti neure larrua, eta orain ere bai.

       Beretako inori mugitzeko betarik eman gabe, gizon munstrotzarra jauzika esekia zen balkoiaren kareletik kanpora, orangutan erraldoi bat bezala. Bere burua erortzen utzi aurretik, ordea, ostera gora egin zuen pultsuan, barra horizontal batean bezala, eta, bere kokots itzela balkoi ertzaren gainetik aurreraturik, hotsandiro esan zuen:

       — Gauza bat badut zuei esateko, haatik, neure nortasunaz. Gela iluneko gizona nauzue, zuek guztiok polizia egin zintuztena.

       Hitz horiekin, balkoitik amildu zen, gomazko pilota bat bezala bote eginez han beheko harrien gainean, eta zinki-zanka joan zen Alhambra-ren izkinarantz; han gurpil biko kotxe bat alokatu zuen, eta haren barrura salto egin. Sei detektibeak tximistak jota bezala zurturik eta iheslearen azken baieztapenaren argitan zurbil geratuak ziren; hura kotxe barrura desagertu zenean, ordea, Syme-ri pratikotasunerako sena itzuli zitzaion, eta, ia bernezurrak hausterainoko burugabetasunez jauzi eginik balkoitik behera, beste kotxe bati hots egin zion.

       Bera eta Bull batera igo ziren kotxera, Profesorea eta Inspektorea beste batera, eta Idazkariak eta Gogol ohiak, berriz, justu-justu izan zuten beta hirugarren bat harrapatu eta Syme-ren atzetik segika joateko, hura Lehendakari ziztukariaren atzetik ziztuan zihoala. Igandek ipar-mendebaleranzko jazarpen-lasterketa zoro batean zeramatzan, kotxezainak, normala baino akuilu zorrotzago baten eraginpean nabarmen, muturrak hausteko moduko abiada bizian lehiarazten zuelarik zaldia. Syme ez zegoen, ordea, mizkeriatarako aldartean, eta bere kotxean zutitu, eta deiadarka ekin zion —«Hel lapurrari!»—, harik eta jendetza kotxearen ingurura oldartu eta poliziak hara korrika zihoazenei itaunka hasi ziren arte. Horrek guztiak bere eragina izan zuen Lehendakariaren kotxezainarengan, zalantzan zegoela baitzirudien, eta abiada trostaraino moteldua baitzuen. Sabai-leihoa ireki zuen, bere bezeroarekin zentzuzko akordio batera iristeko asmoz, eta hartarako kotxearen aurrealdean bertan behera utzi zuen zigor luzea. Igandek, aurrerantz makurtu, zigorrari heldu, eta bortizki erauzi zuen gizonaren eskutik. Gero, kotxearen aurrealdean zutik bera, zaldia zigorraz zehatzen hasi zen, orroka, halako moldez non ihortziria baino arinago oldartu baitziren karriketan barrena. Kalez kale eta enparantzaz enparantza hala zihoan, bada, zirimola biziz, ibilgailu xelebrea, zeinean bezeroak zaldia akuilatzen baitzuen eta gidaria, berriz, ahalegin guztian saiatzen baitzen geldiarazten. Beste hiru kotxeak (hala esatea zilegi bada kotxeen kasuan) ehiza-zakur arnaslarritu batzuen gisa zetozen haren atzetik. Dendak eta kaleak zizti-zazta pasatzen ziren paretik, gezien ziztuan.

       Abiaduraren heriosuharrenean, Igande-k, zutiturik zihoaneko gida-lekuan jiratu, eta, bere burutzar irri-mirritsua kotxetik aterarik, ile zuria haizean kulunkari, aurpegi izueragile bat jarri zien bere jazarleei, mutiko maltzur-bihurri eskerga bat irudi. Gero, arin-arin eskuin eskua jasorik, Syme-ren aurpegira paper bola bat jaurti, eta ostera bistatik gorde zen. Syme-k zer hari heldu zion, sen hutsez eskua jarririk babes modura, eta bi paper zimurtuz osatua zela aurkitu zuen. Bat berari zuzendua zen, eta bestea, berriz, Bull Doktoreari, eta letra ilara luze eta, agi danean, aldez ironiko bat zekarren haren izenaren ondoren. Bull Doktorearen helbidea, nolanahi ere, ondotxoz luzeagoa zen harentzako mandatua baino, zeren mezua hitz doi hauez osatua baitzen:

 

              Zertan da Martin Tupper-en kontua orain?

 

       — Zer esan nahi du gure maniako zaharrak? —galdetu zuen Bull-ek, hitzei begira leloturik—. Zer dio zureak, Syme?

       Syme-ren mezua, nolanahi ere, luzeagoa zen, eta honela zioen:

 

       «Inork ez luke deitoratuko Artxidiakonoaren interferentzia bat edo estilo horretako zerbait nik baino gehiago. Esperantza dut ez dela kontua horretaraino helduko. Baina, azkeneko aldiz, non dira zure eskalaproiak? Gauzak gaizki jarri dira, batez ere osabak esan duena esan ondoren.»

 

       Lehendakariaren kotxezainak kontrol apur bat berreskuratua bide zuen bere zaldiaren gain, eta, Edgware Road-era sartzeko jiratu zutenean, jarraitzaileek zertxobait murriztua zuten aldea. Han, berriz, aliatuei gelditze probidentzial bat iruditu zitzaiena gertatu zen. Era guztietako trafikoa eskuin zein ezker bazterreratzen zen edo gelditzen, zeren, kale luzean barrena, suhiltzaileen etorrera iragartzen duen orro nahastezin hori entzuten baitzen, eta gero berehala kotxea bera agertu baitzen, brontzezko halako oldar tximista-irudi batean. Tximistak tximist, Igande-k, bere kotxetik jauzi egin, suhiltzaileenaren pareraino heldu, eta, handik bere burua eskegirik, igotzea lortu zuen, eta han ikusi zuten urruntasun zaratatsuan desagertzen, suhiltzaile txundituari azalpen-imintzioak eginez.

       — Segi atzetik! —ulukatu zuen Syme-k—. Orain ezin zaigu bistatik ostendu. Suhiltzaile-kotxe bat ez dago ezerekin nahasterik.

       Hiru kotxezainak, zeinak une batez jota geratuak baitziren, beren zaldien gainean zigorra dantzatu, eta apur bat murriztu zuten beren eta han bistatik galdu nahi zitzaien harrapagaiaren arteko aldea. Lehendakariak modu bitxiz egin zuen hurbiltasun horren aitorpen formala, kotxearen atzealdera etorri, eta han ekin baitzion erreberentzia sarriak egiten, bere eskuari muin egiten, eta azkenean Ratcliffe Inspektorearen bularrean jo zuen ohar txukun tolestu bat airean jaurtitzen. Jaun hark hura ireki zuenean, ez hala ere jakingura urduririk gabe, honako hitzak zekartzala kausitu zuen:

 

              Ospa egizu. Zure galtza-uhalei buruzko egia jakin da. ADISKIDE BAT.

 

       Suhiltzaileen kotxea are iparralderago joana zen horrenbestez, ezagutu ez zuten eskualde batean sartuz; hala, zuhaitzek itzalperatzen zituzten burdinsare garai batzuek osaturiko lerro baten paretik abian hura, sei lagunak harritu baina hainbestean lasaitu ere egin ziren ikusirik Lehendakariak lurrera jauzi egiten zuela, nahiz eta ezin igarri bere gogo bitxiak hala eman ziolako ote zen, ala beren ibilgailuan hura zeramatenen kexu areagotuengatik. Hiru kotxeak hara iritsi orduko, nolanahi ere, katu nabar erraldoi bat bezala igoa zen burdinsare garaien gainera; handik bestaldera arin asko pasatu, eta hostoen iluntasunean aienatu zen.

       Syme-k, haserre biziko keinu batez bere kotxea geldiarazi, kanpora jauzi egin, eta eskaladari ekin zion berak ere oldarrean. Zango bat hesiaren gainean zeukala, eta lagunak atzetik orobat eskalatzen hasiak, aurpegia haiengana jiratu zuen, itzalpean zurbil-zurbil.

       — Zer ote da leku hau? —galdetu zuen—. Deabru zaharraren etxea ote? Entzuna dut etxe bat ote duen Londresko iparraldean.

       — Hainbat hobe —esan zuen Idazkariak aurpegia mudatu gabe, oin bat ezarriz bermagune batean—. Etxean harrapatuko dugu.

       — Ez, ez naiz horretaz ari —esan zuen Syme-k, bekainak kizkurtuz—. Hots ezinago ikaragarriak entzuten ditut; zera, deabruak barrez eta doministituka eta zintz eginez ari balira bezala beren sudur deabruzkoetatik!

       — Gure deabru zaharraren zakurrak zaunka, noski —esan zuen Idazkariak.

       — Zera izango dira, labezomorroak zaunka! —esan zuen Syme-k, suturik—, barakuiloak zaunka!, geranioak zaunka! Entzun al duzu sekula zakur bat horrela zaunka egiten!

       Eskua jasorik, adi egoteko imintzioa egin zuen, eta hostailatik zehar orro luze dardaraz jartzeko moduko bat iritsi zitzaien, larruazala zeharkatu eta haragia hozten zuela zirudiena... orro baxu-sakon lazgarri bat, inguruko aire guztian taupada moduko bat eragiten zuena.

       — Iganderen zakurrak ezin izan eguneroko zakur arruntak —esan zuen Gogol-ek, eta dardara egin zuen.

       Syme bestaldera jauzi egina zen ordurako, baina hantxe segitzen zuen, erretasun nabarmenez adi.

       — Entzun ondo hori —esan zuen—. Zakur bat al da hori... inoren zakurra ere?

       Bat-batean, oinaze tupustekoz kexuz eta ardailaz ari liratekeen zer batzuen garrasi erlatsa belarriratu zitzaien; eta gero, oihartzun bat bezala han urrutian, sudur-tronpeta luze baten gisako zerbait.

       — Hara, horren etxeak infernua izan behar du! —esan zuen Idazkariak—; eta infernua bada, hara noa ni! —eta ia aupada bakarrez gainditu zituen burdinsare garaiak.

       Besteek atzetik segitu zioten. Landare eta zuhaixka sarrizko gune bihurri-itsua zeharkaturik, bidexka garbi batera iritsi ziren. Ez zen deus ageri, baina Bull Doktoreak eskuak zarta elkartu zituen bat-batean.

       — Astoak alaenak! —egin zuen espantu—. Zooa da eta!

       Begi amorratuz inguru guztian beren ehiza amorratua bilatzen ari zirela, uniformezko zaintzaile bat etorri zen bidexkan barrena lasterka, jantzi arruntezko gizon bat lagun zuela.

       — Hemendik pasatu al da? —galdetu zuen zaintzaileak arnaska.

       — Nor, ordea? —galdetu zuen Syme-k.

       — Elefantea! —egin zuen espantu zaintzaileak—. Elefante bat erotu egin da eta hanka egin!

       — Agure batekin hanka egin du —esan zuen beste arrotzak asnaslarriturik—; agure zahar ile-zuri batekin, gaixo agurea!

       — Zer tankeratako agurea? —galdetu zuen Syme-k, jakingura biziz.

       — Agure zabal-zabal, lodi bat, gris argiz jantzia —esan zuen zaintzaileak arduratsu.

       — Tira —esan zuen Syme-k—, tankera horretako agurea bada, guztiz ziur bazaudete grisez jantziriko agure zabal lodi bat dela, nire hitzaz fida zaitezkete elefanteak ez duela harekin hanka egin. Hark egin du elefantearekin hanka. Elefantea ez du Jainkoak egin gizon hori gogoz kontra bahiturik hanka egiteko. Eta, arraioa, horra non datorren!

       Ez zen horretaz dudarik oraingoan. Belar gunearen beste aldean hantxe, berrehun bat yardara, jende aldra bat garrasika eta saltaka orpoetan zerraikiola, elefante gris eskerga bat zetorren urrats gaitzez zinki-zanka, tronpa itsasontzi baten branka-masta bezain tente, akabuko epaiaren eguneko turuta bezala turutari. Oldar bizian marruka zetorrèn animaliaren bizkar gainean, Igande Lehendakaria sultan baten patxada osoaz zihoan, baina eskuan zeukan zer zorrotz batez akuilatuz animalia lasterka bizira.

       — Geldi ezazue! —egiten zuen deiadar jendeak—. Hesitik kanpora alde egitera doa!

       — Luizi bat gelditu, zera! —esan zuen zaintzaileak—. Hesitik kanpora da jadanik.

       Hark hizketan amaitu orduko, akabuko zapartada eta orro izulaborrizko batek iragarri zuen elefante gris itzelak Jardin Zoologikoko burdin hesiak zeharkatu zituela, eta han zihoala Albany Street-en barrena korrika, omnibus-mota berri bat bailitzan, arin askoa.

       — Jainko maitea! —egin zuen espantu Bull-ek—. Ez nekien elefante bat hain bizkor ibil zitekeenik. Zalgurdiak beharko dira berriro, bistatik galduko ez badugu.

       Elefantea desagertu zeneko burdinatetik zehar lasterka ekiten zioten bitartean, bidean pasatzen zituzten kaioletako animalia bitxien ikuspegi itsugarri bat izan zuen Syme-k. Gerora harrigarri zitzaion hain garbi ikusi izana. Pelikanoak gogoratzen zituen bereziki, beren zintzur dindilizkari xelebreekin. Jakin nahi zukeen zergatik ote zen pelikanoa karitatearen sinboloa, ez bazen karitate dexente behar zelako noski pelikano bat miresteko. Kalao bat gogoratzen zuen orobat: moko hori erraldoi bat, eta hari atzetik loturik txori txiki bat. Zer osoak hala sentsazio berezi bat ematen zion, zeinaren bizitasuna ezin baitzuen esplikatu, alegia Natura beti bromak egiten ari balitz bezala, broma guztiz misteriotsuak hala ere. Igandek esana zien izarrak ulertzen zituztenean ulertuko zutela bera. Zalantza gordina zuen ea goiaingeruek berek ere ulertzen ote zuten kalaoa.

       Sei detektibe doakabeak, ariniketan sartu kotxeetara, eta elefantearen arrastoan abaiatu ziren, hark kaleen luze-zabalean hedatzen zuen izua partekatuz. Oraingoan Igandek, jiratu gabe, bere bizkar oharkabearen zabaltasun sendoa eskaini zien, eta horrek, posible den kasuan, lehenago burlek baino amorru handiagoa sorrarazten zien. Baker Street-era iristeko zireneantxe, ordea, zerbait airean gora-gora botatzen ikusi zuten, mutiko batek pilota bat nola, berriro harrapatzeko moduan. Zihoazen abiadan, ordea, askoz atzerago erori zen, Gogol zihoan kotxearen parean hantxe; eta hark, barne-bultzada esplikaezinen batek pista baten esperantza lausoa emanik, kotxea geldiarazi zuen, zer hura hartzeko. Berari zuzendua zen, eta pakete handi samarra zen. Arakaturik, hala ere, bata bestearen inguruan bilduriko hogeita hamahiru paper zatiz osaturik zegoela kausitu zen. Azken azal-abarra kendurik, papertxo txiki baten tamainara errenditua zen, zeinean honako hau idatzirik zegoen:

 

              Hitzak, ustez, «xuri-gorri» izan behar du.

 

       Garai batean Gogol esaten zioten gizonak deus ez zuen esan, baina haren esku-oinen mugimenduek zaldi bat ahalegina saia dadin akuilatuko lukeen gizon batenak ematen zuten.

       Kalerik kale, barrutiz barruti, han zihoan elefante ziztua bezain arinaren miraria, leiho guztietara erakarriz jendea, eta eskuin-ezker bazterreratuz trafikoa. Eta publizitate ero horren guztiaren arrastotik, ahal zuten moduan segitzen saiatzen ziren hiru kotxe, halako moldez non prozesio baten partetzat hartzen baitzituen jendeak, edota zirku baten iragarkitzat. Hain abiadura handian zetozen, non ez sinesteko moduan laburtzen baitziren distantziak, eta Syme-k Albert Hall ospetsua ikusi zuen, Kensington-en baita, artean Paddington-en zegoela uste zuenean. Elefantearen urrats-martxa are bizkorrago eta trabagabeagoa zen South Kensington-eko kale jendegabe, aristokratikoetan zehar, eta azkenean Earl's Court-eko Gurpil eskerga ortzian gora ageri zeneko ostertz zati hartarantz jo zuen zuzen animaliak. Gurpila gero eta handi-zabalagotuz zihoan, izarren gurpilak bezala zerua betetzeraino.

       Piztiak atzean utzi zituen kotxeak. Kale kantoi askoren jiran galdu zuten bistatik, eta, Earl's Court-eko Erakusketako sarreretako batera iritsi zirenean, bidea itxita zegoen beren aurrean. Aurrez aurre jendetza itzela zegoen; haren erdian, berriz, elefante itzela, burua zabuka eta gorputza dardaraz, izaki itxuragabeok ohi dutenez. Lehendakaria, ordea, ez zen ageri.

       — Nora joan da? —galdetu zuen Syme-k, lurrera brau eginik kotxetik.

       — Jaun hori Erakusketara sartu da oldarrean, jauna! —esan zuen enplegatu batek. Gero, ahots minduz gaineratu zuen—: Jokaera xelebrea, horratik, jaun horrena. Bere zaldiari eusteko eskatu, eta hau eman dit, jauna.

       Atsekabez erakutsi zuen paper tolestu bat, honako zuzenburuz: «Anarkisten Biltzar Nagusiko Idazkariarentzat.»

       Idazkariak, sumindurik, papertxoa zakar ireki, eta honako hau aurkitu zuen barruan idatzirik:

 

              Sardinzaharra lasterka doanean,

              Has bedi Idazkaria barrez;

              Ordea, saiatzen delarik hegan,

              Idazkaria hil horrenbestez.

                            Baserritar Zuhur-hitza

 

       — Demontreen demontre zaharra —ekin zion Idazkariak—, nola utzi diozu sartzen? Normala al da jendea elefante zoroen gainean zaldizka etortzea Erakusketa honetara? Normala al da...

       — Begira! —egin zuen deiadar Syme-k tupustean—. Begira han!

       — Begira zeri? —galdetu zuen Idazkariak zakarki.

       — So egin globo gatibuari! —esan zuen Syme-k, eta bere senetik irtenda seinalatu zuen.

       — Zer arraiorengatik egin beharko nioke nik so globo gatibu bati? —galdetu zuen Idazkariak—. Zer du bitxirik globo gatibu batek?

       — Ezer ez —esan zuen—, salbu eta ez dagoela gatibu!

       Denek itzuli zituzten begiak globoa, Erakusketaren gainean hantxe, haur baten globoa irudi, bere sokatik harro-harro puzturik airean kulunkatzen zen aldera. Handik segundo batera soka bi zati egin, kroskoaren azpian justu, eta globoa, jareginik, han joan zen xaboi-borboila baten askatasun lasaiaz hegan-igerian.

       — Hamar mila deabru! —egin zuen garrasi Idazkariak—. Globoan doa! —eta ortziaren kontra astindu zituen ukabilak.

       Globoa, halabeharrezko haize batek eramanik, justu beren gainean egokitu zen, eta Lehendakariaren buru zuri gaitza ikusi ahal izan zuten kareletik aterarik han beheko gizagaixoei onbera begira.

       — Jainkoak anpara nazala! —esan zuen Profesoreak, bere bizar ile-urdindutik eta bere pergamino-aurpegitik askatu ezineko moduan itsatsia zitzaion mintzamolde adintsu harekin— Jainkoak anpara nazala! Iruditu baitzait ez ote zaidan zerbait erori kapelu gainera!

       Esku dardarti bat jaso, eta paper kizkurtu bat hartu zuen kapelu-gainetik. Gogoetan murgildurik ireki zuen, zer, eta maitasun fidelaren adierazgarri diren begizta horietako bat aurkitzeko, eta honako hitzok:

 

              Zure edertasunak ez nau soraio utzi. ELUR TANTATXOk.

 

       Isilune labur bat gertatu zen, eta gero Syme-k, bere bizarrari kosk eginez, esan zuen:

       — Oraindik ez dut etsi. Traste madarikatu horrek behera egin beharko du non edo han. Goazen atzetik!

 

 

14. KAPITULUA

Sei filosofoak

 

       Landa berdetan barrena eta hesi loretsutan zehar, ahal zuten bezala bide eginez zihoazen sei detektibe melatuak, Londrestik bost bat miliara. Taldeko optimistak, hasieran, proposatu zuen zalgurditan jarraitu behar ziotela globoari Hego Ingalaterran barrena. Baina, azkenerako, etsiarazi zuten globoak bideei jarraitzeari egiten zion uko setatiaz, eta kotxezainak globoari jarraitzeari egiten zion uko are setatiagoaz. Ondorioz, bada, bidaiari aldarte-erre baina hala ere nekagaitzek sastraka beltzetan barrena eta landa goldatutan zehar ekin zioten, harik eta arlote arrunt batenarekin nahasteko ere zarpailegia zen itxura negargarri baten jabe egin ziren arte. Surrey-ko muino berdeok izan ziren Syme-k Saffron Park-etik irten zenetik soinean eraman zuen janzki gris argi miresgarriaren akabuko gainbehera trajikoaren lekuko. Zetazko kapelua adar kulunkari batek hautsia zion sudur gainean, longaina sorbaldaraino tarratatua zioten arantza zurgarri batzuek, Ingalaterrako buztinaren zipriztinak alkandora-idunaren pareraino iritsiak zitzaizkion; baina artean ere deliberamendu isil amorratuz botatzen zuen aurrera bere bizar larua, eta artean ere begiak tinko-tinko jarriak zeuzkan hegan-igerian zihoan gasezko bola hartan, zeina ilunabar-laino bat bezala koloreztatua ageri baitzen ilunabarraren gorridura betean.

       — Azken batean —esan zuen—, oso ederra da.

       — Bereziki eta estrainioki ederra, bai! —esan zuen Profesoreak—. Nahi nuke gas-poltsa nazkagarri hori lehertuko balitz!

       — Ez —esan zuen Bull Doktoreak—, ez ahal da lehertuko. Horrek zauritu egin lezake gure xaharra.

       — Zauritu! —esan zuen, mendekari, Profesoreak—, zauritu! Ez nik horra gora igotzerik baneuka zaurituko nukeen bezainbeste, hala ere. Elur Tantatxo!

       — Ez dut nahi zauritu dadin, horra —esan zuen Bull Doktoreak.

       — Zer? —egin zuen espantu Idazkariak, mingots—. Sinetsi al duzu gela iluneko gure gizonaren istorio hori guztia? Igandek edonor zela esan zezakeen berdin.

       — Ez dakit sinesten dudan ala ez —esan zuen Bull Doktoreak—. Baina ez da hori kontua. Ezin dut desiratu gure Igande xaharraren globoak su hartzerik, zeren...

       — Zeren zer? —esan zuen Syme-k egonezinez—. Zer dela eta?

       — Bada, bera ere hain globo baten antz-antzekoa delako —esan zuen Bull Doktoreak etsi-etsian—. Ez dut hitz bat ere ulertzen guri guztioi txartel urdinak eman zizkigun gizon bera izateraren kontu horretaz guztiaz. Dena zentzugabe bihurtzen duela dirudi horrek. Baina garbi esan behar dut, nahi duenak jakin, beti izan zaidala begiko Igande xaharra bera, bere oker-bihurrian. Xaltoka dabilen nini handi-handi bat balitz bezala. Nola azal dezaket zer zen nire hura begiko izate bitxi hori? Horrek ez dit noski eragotzi infernu-suhar borrokatzea beraren kontra, ez horixe! Aski argi geratuko al da esaten badut hain potoloa zelako zitzaidala atsegin?

       — Ez, bada —esan zuen Idazkariak.

       — Orain bururatu zait —egin zuen espantu Bull-ek—: hain potoloa eta hain arina zelako zen. Globo bat bezalakoxea. Beti irudikatzen dugu jende potoloa astun, baina silfide baten lotsarik ez zukeen dantzan. Orain konturatzen naiz zer esan nahi dudan. Oso-betea ez den indarra bortizkerian nabarmentzen da; indar gorena, berriz, arintasunean. Antzinako espekulazio haien antza zuen: zer gertatuko litzateke elefante batek matxinsalto batek bezala baleki airean jauzi egiten?

       — Gure elefanteak —esan zuen Syme-k, gorantz begiraturik— matxinsalto batek bezala airean gora egin du jauzi.

       — Eta horra edo —bukatu zuen Bull-ek— zergatik ezin dudan ekidin Igande xaharra atsegin izatea. Ez, ez da indarraren miresmena, edo halako beste edozein ergelkeria. Badu bere baitan alaitasun moduko bat, alegia berri onez lehertzeko zorian balego bezala. Ez duzue inoiz halakorik sentitu udaberri egun batean? Jakina dugu Naturak bere trikimailuak dituela, baina nolabait egun horrek frogatzen du parte oneko trikimailu jatorrak direla. Nik neuk sekula ez dut irakurtzen Biblia, baina jendeak barre egiten duen pasarte hori hitzez hitzeko egia da: «Zergatik dagizue jauzi, muino garaiok?» Muinoek jauzi dagite... Edo, gutxienez, saiatu egiten dira... Zergatik zait atsegin Igande?... Nola azaldu?... Halako oro-saltatzaile lotsagabea delako noski.

       Isilaldi luze bat gertatu zen, eta gero Idazkariak, ahots bitxi, bortxatu batez, esan zuen:

       — Zuk ez duzu batere ezagutzen Igande. Beharbada, ni baino hobea izanik, infernua ezagutzen ez duzulako. Ni oso tipo trabesa nintzen, eta gaixo-hits puntu bat izan dut betidanik. Ilunbean egoten den eta gu guztiok aukeratu gaituen gizonak konspiratzaile baten zoro itxura peto-petoa nuelako aukeratu ninduen: nire irribarrea oker bihurritzen zelako, eta nire begiak goibel ageri zirelako, are irribarre egiten nuenean. Baina ba bide zen zerbait nigan anarkista jende hori guztia nerbioak airean jartzen zuenik. Izan ere, Igande lehenbiziko aldiz ikusi nuenean, ez zidan inondik inora zuk diozun bizitasun airezko hori iradoki, baizik Gauzen Berezko Izaerari zegokion lodi-baldartasun triste edo bat. Erdi-ilunbean zegoen gela batean zigarro bat erretzen aurkitu nuen, sareta marroia jaitsita zegoela, eta gure nagusia bizi den iluntasun amultsua baino infinituki larri-etsigarriagoa zen gela hura. Hantxe zegoen, aulki-luze batean eserita, giza puska itzel halakoa, ilun eta itxuragabe. Txintik atera eta are zirkinik egin gabe entzun zituen nire berba guztiak. Nik neure eskabiderik sutsuenak jaulki nituen, eta nire itaunik eledertsuenak egin. Gero, isilaldi luze baten ondoren, Zer hura dardarka hasi zen, eta nik pentsatu nuen gaixotasun sekreturen batek jota zegoela. Gelatina bizi higuingarri bat bezala zegoen dardarka. Bizitzaren jatorria diren oinarrizko organismo dorpeei buruz irakurria nuen guztia oroitarazten zidan: itsaso sakoneko mamarroak eta protoplasmak. Materiaren akabuko forma zirudien, itxuragalduena eta lotsagarriena. Kontsolagarri bakartzat, neure baitan egiten nuen, haren ikarari erreparaturik, zerbait bazela, hala ere, zoritxarrekoa izatea halako munstroa. Eta orduan ziplo konturatu nintzen animaleko mendi hura barre bakar batez ari zela dardarka, eta barre hura niri egina zela. Hori ere barkatu behar al diot, ausaz? Ez da gauza makala, gero, norbera baino aldi berean baxuago eta indartsuago den zerbaitek horrela burla egitea.

       — Gauzak beren onetik ateratzen ari zarete guztiz, noski —moztu zuen Ratcliffe Inspektorearen ahots garbiak—. Igande Lehendakaria tipo ikaragarria da baten adimenarentzat, baina ez da Barnum-en bidutzi halakoa ere fisikoki, ezta gutxiagorik ere. Bulego arrunt batean hartu ninduen, laukizko jaka grisez jantzia, egunargi betean. Modu arruntean mintzatu zitzaidan. Nik esango dizuet, ordea, zer duen Igandek apurtxo bat asaldagarria dena. Gela txukun dauka, arropak ere txukun, dena txintxo-txintxo daramala dirudi; baina ez du arretarik jartzen. Batzuetan haren begi handi distiratsuak zuri geratzen dira, itsu. Orduak pasa ditzake zu hor zaudela ahazturik. Arretarik ez hori, ordea, ikaragarri samarra da, hori esan nahi dut, gizon gaizto batengan. Gizon makur bat arretatsu irudikatzen dugu. Ezin dugu irudikatu zintzoki eta egiazki amestia den gizon makur bat, ez baikara ausartzen gizon makur bat bere buruarekin bakardadean irudikatzen. Gizon batek arreta erraz galtzeak gizon jatorra dela adierazten du. Halako gizona, tupustean hor zaudela ohartzen bada, desenkusatu egingo da. Nola jasango duzu, ordea, halako gizon arretagabe bat zeinak, tupustean hor zaudela ohartzen bada, hilko baitzaitu? Horrexek jartzen ditu nerbioak kolokan: abstrakzio arretagabea krudeltasunarekin konbinaturik. Gizonek sentsazio bera izan dute batzuetan, noiz eta, oihan basatietan barrena zihoazela, sentitu baitute hango animaliak aldi berean gaizgabe eta gupidagabeak zirela. Jaramonik egin ez, edo jo eta garbitu, halabeharrak aginduko ziela. Zer irudituko litzaizueke hamar ordu hilgarri pasatzea mintzagela batean tigre arretagabe batekin?

       — Eta zuk zer pentsatzen duzu Igandez, Gogol? —galdetu zuen Syme-k.

       — Printzipioz, nik ez dut Igandez pentsatzen —esan zuen Gogol-ek sinpleki— eguerdiko eguzkiari begira egoten naizen baino gehiago.

       — Gauzak ikusteko modu bat da hori, noski —esan zuen Syme-k gogoetatsu—. Zer diozu zuk, Profesore?

       Profesorea han zihoan, burua makur, makila arrastaka, eta ez zuen txintik erantzun.

       — Esnatu, Profesore! —esan zuen Symek atsegintsu—. Esaguzu zer pentsatzen duzun Igandez.

       — Zera —esan zuen—, garbi adierazi ezin zerbait pentsatzen dut. Edo, hobeki esanda, pentsatu ere garbi pentsatu ezin dudan zerbait pentsatzen dut. Baina honelako zerbait da. Garai bateko nire bizitza, dakizuenez, largoegi eta laxoegia izan zen aukeran. Bada, Iganderen aurpegia ikusi nuenean, largoegia zela iruditu zitzaidan (denei iruditzen zaie, baina niri laxoegia zela iruditu zitzaidan orobat). Hain zen zabala aurpegia, ezen batek ezin baitzuen hura zehatz begiz jo edo aurpegi peto bat osatu inondik inora. Begia hain zegoen sudurretik urruti, ezen ez baitzen begi bat. Ahoa hain zegoen bakarturik, ezen beste guztitik aparte kontsideratzera behartzen baitzuen bat. Zer guztia oso ere zail da azaltzen.

       Atsedenalditxo bat hartu zuen, makila artean ere herrestan, eta gero segitu zuen:

       — Baina jo dezagun honelatsu dela. Gauez bidean oinez noala, hor non ikusten ditudan farola bat eta leiho argiztatu bat eta laino bat, hiruren artean aurpegi peto nahastezin bat osatzen dutela. Inork zeruan aurpegi hori badu, ezagutuko dut ostera. Hala ere, aurreraxeago joanik, konturatzen naiz han ez zegoela aurpegirik, leihoa hamar yarda harantzago zegoela, farola hamar ehun yardara, lainoa munduaz haraindi. Igande-ren aurpegiak ihes egiten zidan, horra: eskuin eta ezker itzurtzen da, halako irudi halabehar hutsezkoen gisa. Eta horrenbestez haren aurpegiak zalantza eragin edo dit, aurpegirik ba ote den batere. Nik ez dakit ea zure aurpegia, Bull, aurpegi bat den ala perspektibazko konbinazio bat. Beharbada zure betaurreko jasanezin horietako disko beltzetako bat oso hurbil dago eta bestea hemendik berrogeita hamar miliara. Materialista baten dudek ez dute kaka zaharrik balio. Igandek azken dudak eta okerrenak irakatsi dizkit niri, izpiritualista baten dudak. Budista bilakatu naiz, itxura denez; eta Budismoa ez da sineste bat, duda bat da. Bull gaixo maitea, nik ez dut sinesten zuk benetan aurpegirik duzunik. Ez dut fede nahikorik materian sinesteko.

       Syme-k artean ere mundu-bola alderraian josirik zeuzkan begiak, hark, arrastiriko argitan gorriturik, arrosakoloreago eta gaizgabe-xaloago zirudiela.

       — Ohartu al zarete gauza bitxi batez —esan zuen—, zuen deskribapen guztietan? Zuetako bakoitzak oso desberdin aurkitzen du Igande, baina hala ere zuetako bakoitzak gauza bat bakarra aurkitzen du hari parekatzeko: unibertsoa bera. Bull-i lurra udaberrian bezala dela otu zaio; Gogol-i, eguzkia eguerdian bezala. Idazkariari protoplasma itxuragabeak datozkio burura; Inspektoreari, oihan birjinen arduragabetasuna. Profesoreak dio paisaje aldakor baten gisakoa dela. Arraroa da hori, baina are arraroagoa da nik ere neure ideia bitxia izatea Lehendakariari buruz, eta nik ere mundu osoa irudikatzen dudan moduan irudikatzea Igande.

       — Segi bizkortxoago, Syme —esan zuen Bull-ek—; ez kezkatu globoaz.

       — Igande lehen aldiz ikusi nuenean —esan zuen Syme-k astiro—, bizkarra ikusi nion bakarrik; eta bizkarra ikusi nionean banekien munduko gizonik makurrena zela. Lepo-sorbaldak animalekoak ziren, tximino-jainko batenak irudi. Gizatiarra ote zen dudan jartzeko moduko jarreran eusten zion buruari lepo gainean; idi baten jarrera makur berean, hain zuzen. Izan ere, burutazio guztiz asaldagarria izan nuen bat-batean, alegia ez zela inondik inora gizon bat, giza arropaz jantziriko piztia bat baizik.

       — Segi —esan zuen Bull-ek.

       — Eta orduan bai gauza bitxia gertatu zela. Kaletik ikusia nion bizkarra, hura balkoian eserita zegoela. Gero, hotelera sartu eta Iganderen beste alderainoko jira eginik, eguzkitan ikusi nion aurpegia. Aurpegi horrek ikaratu egin ninduen, guzti-guztiak ikaratzen dituen moduan; ez, ordea, piztiazkoa zelako, ez gaiztoa zelako. Aitzitik, hain ederra zelako ikaratu ninduen, hain on-jatorra zelako.

       — Syme —egin zuen espantu Idazkariak—, gaixorik zaude?

       — Antzinako goiaingeru zenbaiten aurpegia bezalakoa zen, gerra heroikoren baten ondoren lege zuzenez epaitzen. Irria ageri zuen begietan, eta ahoan ohore eta tristura. Atzetik ikusia nion ile zuri bera zuen; sorbalda gaitz, grisez jantzi bera. Baina atzetik ikusi nuenean ziur nengoen animalia bat zela, eta aurrez aurre ikusi nuenean, berriz, jakin nuen jainko bat zela.

       — Pan —esan zuen Profesoreak amesti— jainkoa eta animalia zen batera.

       — Ordudanik, eta sekula betiko —ekin zion Syme-k, bere golkorako bezala—, hori izan da niretzat Iganderen misterioa, eta hori da munduaren misterioa ere. Bizkar ikaragarria ikusten dudanean, ziur nago aurpegi noblea mozorro bat baino ez dela. Aurpegia ikusten dudanean, lipar batez baino ez bada ere, badakit bizkarra broma hutsa dela. Gaizkia hain da gaitz, ezen ezin baitugu halabehar hutstzat baino irudikatu ongia; ongia hain da on, ezen ziur sentitzen baikara gaizkia esplika litekeela. Baina horrek guztiak bere gailurra jo edo zuen atzo, Iganderen kotxea harrapatu behar, eta denbora guztian justu haren atzetik gertatu nintzenean.

       — Pentsatzeko astia izan zenuen orduan? —galdetu zuen Ratcliffe-k.

       — Astia —ihardetsi zuen Syme-k—, pentsamendu lazgarri bakar baterako. Ideia batek hartu ninduen tupustean, alegia Iganderen buruaren atzealde itsu, huts-huts hura zela haren aurpegia: aurpegi izugarri, begigabe bat niri begira-begira. Eta burutik pasatu zitzaidan nire aurrez aurre hantxe lasterka bizian zihoan figura hura, itxuraz beste, atzerantz begira zihoala, lasterka dantza eginez.

       — Ikaragarria! —esan zuen Bull Doktoreak, dardaraz.

       — Ikaragarria ez da hitza —esan zuen Syme-k—. Zehazki nire denborako unerik txarrena izan da. Eta, hala ere, handik hamar minutura, burua kotxetik atera eta imintzio bat egin duenean, gargola baten itxuran, banekien ez zela bere haurrekin kuku-marroka jolasten dabilen aita baten modukoa baino.

       — Jolas luzea doa —esan zuen Idazkariak—, eta bekoki-zimur begiratu zien bere bota hautsiei.

       — Entzun —egin zuen espantu Syme-k, sekulako enfasiz—. Kontatuko dizuet mundu osoaren sekretua? Zera da, munduaren atzealdea bakarrik ezagutzen dugula. Dena atzetik ikusten dugu, eta piztiazkoa dirudi. Hori ez da zuhaitz bat, zuhaitz baten atzealdea baizik. Hori ez da laino bat, laino baten atzealdea baizik. Ez al duzue ikusten gauza guztiek aurpegia makurtu eta ostentzen dutela? Haien aurrez aurre jartzerik bageneuka, bederen...

       — Begira! —egin zuen oihu Bullek, ozenki—, globoa beherantz egiten ari da!

       Syme-ek ez zuen halako oihu beharrik, ez baitzion bitarte guztian begirik kendu. Globotzar argitsua bat-batean airean zabu egiten ikusi zuen, atzera zuzentzen, eta gero zuhaitzen atzean astiro hondoratzen, sartzen den eguzkia bezala.

       Gogol zeritzan gizonak, zeinak ia ez baitzuen hitzik ere egin beren ibilaldi neketsu haietan guztietan, bere eskuak airean jaso zituen tupustean, izpiritu galdu baten gisa.

       — Hil da! —egin zuen espantu—. Eta orain badakit nire laguna zela... ilunbeko nire laguna!

       — Hil! —esan zuen purrustaka Idazkariak—. Kostako zaizu hori hilda ikustea. Kroskotik jausi bada, hortxe ibiliko da moxala larrean bezala pinpoilka, jolas hutsean salto eta brinko.

       — Apatxez kraskaka —esan zuen Profesoreak—. Hala egiten dute moxalek, eta orobat Panek.

       — Ostera ere Pan! —esan zuen Bull Doktoreak, haserrebidean—. Itxura denez, zuretzat Pan edozer da.

       — Hala da, bai —esan zuen Profesoreak—, grekeraz. Oro esan nahi du.

       — Ez ahaztu —esan zuen Idazkariak, begirada lurrera apaldurik— «paniko» ere zer den.

       Syme berean egona zen, lagunen espantu-hitzei jaramonik egin gabe.

       — Hor gaindi erori da —esan zuen brastadan—. Goazen atzetik!

       Gero, keinu deskribaezin batekin, gaineratu zuen:

       — A ze adarjotzea deskuiduan hil bada! Ohi duen moduko beste txantxa bat litzateke noski.

       Kemen berriz ekin zion zuhaitz urrunetarantz, jantzien pilda zirtzilak haizetan pinpilika. Besteek pauso astun zalantzatiagoz jarraitu zioten atzetik. Eta ia une berean sei gizonak konturatu ziren ez zeudela bakarrik zelai koxkorrean.

       Belardi-laukiaren bestaldetik gizon garai bat hurbiltzen ari zitzaien, zetro bat zirudien eskumakila luze baten gainean bermaturik. Belaunerainoko galtzazko janzki dotore bezain modaz pasatu bat zeraman; eta jantziaren kolorea oihaneko zenbait itzalgunetan ikus daitekeen urdin, ubel eta grisaren arteko tonu horretakoa zen. Ilea gris zurikara zuen, eta lehen begiratuan, belaunerainoko frakek ematen zioten itxura zaharkitua tarteko, hautseztaturik zeramala ematen zuen gizonak. Oso begirakune barea zuen; baina, buru gainean ageri zuen zilar-intzigar haren kariaz, oihaneko itzaletako bat izan zitekeen.

       — Jaunak —esan zuen—, nire nagusiak zalgurdi bat dauka zuen zain hor ondoko bidean.

       — Nor da zure nagusia? —galdetu zuen Syme-k, geldi-geldi.

       — Esan didate badakizuela haren izena —esan zuen gizonak begirunez.

       Isilaldi bat gertatu zen, eta gero Idazkariak esan zuen:

       — Non da zalgurdi hori?

       — Oso denbora gutxi da itxaroten dagoela —esan zuen arrotzak—. Nire nagusia oraintxe puntuan etxeratu da.

       Syme-k ezker-eskuin begiratu zuen bera zegoen zelai-gune berdean. Berro-hesiak berro-hesi hesi arruntak ziren, zuhaitzek zuhaitz arruntak ziruditen; baina, hala ere, amandre-ipuin batean harrapaturik bailegoen sentitzen zen.

       Goi eta behe arakatu zuen embaxadore misteriotsua, baina ezin izan zuen deus aurkitu, salbu eta gizonaren jaka itzal purpuren kolore peto-petokoa zela, eta gizonaren aurpegia, berriz, zeru gorri-marroi-urrezkoaren kolore peto-petokoa.

       — Esaguzu non den —esan zuen Syme-k laburki—, eta, hitzik gabe, jaka ubelez jantziriko gizonak, bizkarra jiratu, eta hesiko hutsarte baterantz ekin zion oinez, zeinetik bide zuri baten argitasuna bistaratu baitzen bat-batean.

       Sei ibiltariak errepide mutur hartara irten zirenean, zalgurdi ilara luze bat zirudienak blokeaturik kausitu zuten bide zuria, alegia zalgurdi ilara bat Park Lane-ko etxeren baterako irispidea mozten. Zalgurdi horien alboan, itxura bikaineko zerbitzari lerro bat zegoen, denak ere uniforme gris-urdinez jantziak, eta denak ere halako handi-duintasun eta askatasun eite baten jabe, ez baitira horiek tasun ohikoak jaun-dotore baten zerbitzariengan, baizik areago errege bikain baten arduralari eta enbaxadoreengan. Sei ziren, sei, zain zeuden zalgurdiak, zorigaitzeko konpainia zarpatsuko partaide bakoitzarentzat bat. Laguntzaile guztiek (gorte-jantziz irudi) ezpata eta guzti zeramaten, eta, sei lagunetako bakoitza abailduraz ia herrestan zalgurdira sartu ahala, ezpatak atera, eta agurra egiten zieten, altzairu-distira tupustekoz.

       — Zer esan nahi ote du honek guztiak? —jakin nahi izan zuen Bull-ek Syme-rengandik, banandu zirenean—. Iganderen beste txantxa bat ote?

       — Ez dakit —esan zuen Syme-k, neke astunez hondoraturik bere zalgurdiko kuxinen artean—, baina hala bada, zuk aipatzen zenituen txantxa horietako bat da. Asmo onekoa, alegia, jatorra.

       Sei abenturazaleak abentura askotatik pasatuak ziren, baina ezeinek ere ez zituen hainbeste desorekatu, nola erosotasunezko azken abentura hartxek. Gauzak zakar joatera jarriak ziren aspaldi guztiak; gauzak bat-batean leun joateak, ordea, jota utzi zituen. Arrastorik lausoena ere ez zuten zer ote ziren zalgurdi haiek; nahikoa zuten jakitea zalgurdiak zirela, eta kuxin eta guztiko zalgurdiak. Ezin zuten inondik ere igarri nor ote zen hara gidatu zituen agurea; baina nahikoa eta sobera zen zinez zalgurdietara eraman izana.

       Syme bere burua erabateko patxadan jareginik zihoan zalgurdian, zuhaitz-ilunbe gorabeheratsuan zehar. Tipikoa zen harengan hori; alegia, bere kokots bizardunari tente eustea zerbait egin zitekeen bitartean, baina afera guztia bere eskuetatik at geratzean, aldiz, kuxinen artera amiltzea gainbehera betean.

       Oso pixkanaka eta oso lausoki ohartu zen nolako errepide bikainetan barrena zeraman zalgurdiak. Ikusi zuen parke bat izan behar zuenaren harrizko sarreraren aurretik pasatu zirela, gero muino batean gora ekin ziotela pixkanaka, zeina, nahiz albo bietan zuhaitzak ageri ziren, oihan bat baino antolatuxeago zegoen. Aurki, loaldi osasungarri batetik astiro esnatzen den gizon bati gertatzen zaion moduan, ororekiko atsegin bizi bat nagusitu zitzaion. Sentitu zuen berro-hesiak berro-hesiek izan behar zutena zirela: hesi bizi; berro-hesi bat giza gudaroste bat bezalakoa dela, diziplinatua, baina bereziki bizia. Zumar tantaiak ikusi zituen hesien atzean, eta lausoki pentsatu zuen zeinen ongi pasatu behar zuten mutikoek haietara igorik. Gero, zalgurdiak bihurgune bat hartu zuelarik, bat-batean bezain patxadatsu ikusi zuen agertzen, ilunabar-laino luze behe bat bezala, etxe luze, behe bat, ilunabarreko argi motelean leun-leun. Sei lagunek beren oharrak kontrastatu zituzten gerora, eta tirabira sortu zen; baina denak ere ados zeuden nolabaiteko modu esplikaezinean lekuak haurtzaroa oroitarazten ziela. Zumar-kukula hau zein bidexka hura, horrako arboladia nahiz harako leiho-isla, denek ere aitortu zuten nork bere ama gogora zezakeen baino lehenagotik gogoratzen zutela leku hura.

       Zalgurdiak halako batean sarbide zabal, behe, harpekara batera iritsi zirenean, uniforme beraz jantzirik zegoen baina jakaren bularralde grisean zilarrezko izar bat zeraman beste gizon bat irten zitzaien bila. Itxura bikain haren jabea honela mintzatu zitzaion Syme aztoratuari:

       — Bizkorgarri bat prestaturik daukazu zeure gelan.

       Syme, txundidurazko loaldi hipnotiko beraren eraginpean, haritzezko eskailera zabalean gora abiatu zen laguntzaile begirunetsuaren atzetik. Berarentzat berariaz egina zirudien areto-multzo bikain batera sartu zen. Ispilu luze batera jo zuen, berezko klase-senaz, gorbata atontzeko zein ilea antolatzeko; eta hantxe ikusi zuen zeukan itxura beldurgarria: adarrak jo zuen lekutik aurpegian behera odola zeriola, ilea belar txarrezko kalpar horiak bailiran tente-tente, jantziak zarpa luze dindilizkaritan zirtzildurik. Tupustean, hara han enigma osoa berriro, galdera sinple bat bezain sinple; alegia, ea nola iritsia zen hara, eta nola irtengo zen ostera orain handik. Une hartantxe justu, urdinez jantziriko gizon batek, zeina bere gelaritzat jarria baitzioten, guztiz hotsandiro esan zuen:

       — Atera ditut zure jantziak, jauna.

       — Jantziak! —esan zuen Syme-k sardonikoki—. Ez dut jantzirik hauek baino—. Eta longainaren bi pilda luze jaso, txirikorda xarmant, eta ballet-neska baten jirabiraren imintzioa egin zuen.

       — Nagusiak eskatu dit zuri esateko —esan zuen laguntzaileak— jantzi bitxizko dantzaldi bat duzuela arratsean, eta nahi lukeela zu hortxe prestatu dizudan arropaz jantziko bazina. Anartean, jauna, hor duzu botila bat borgoina-ardo, faisai hotzarekin hartzeko, afaritarako ordu batzuk falta dira-eta oraindik.

       — Faisai hotza gauza ederra da —esan zuen Syme-k hausnarti—, eta borgoina-ardoa, berriz, ederretan eder. Baina sinestadazu ez dudala ez bata eta ez bestea hainbeste desiratzen, nola desiratzen baitut jakitea zer deabru esan nahi duen honek guztiak, eta zer-nolako arropa prestaturik daukazun zuk niretzat. Non da jantzia?

       Zerbitzariak sofa-kutxa moduko batetik bistara jaso zuen hegazterrenaren lumen kolore berde-urdineko arropa luze nasai bat, domino-jantzi baten itxurakoa, zeinak aurrealdean urrezko eguzki zabal bat baitzuen armarri-ikur, eta, han-hemenka zipriztindurik, izar irazeki eta ilgorazko apaindurak.

       — Ostegun-jantzia dagokizu, jauna —esan zuen gelariak, atsegintsu.

       — Ostegun-jantzia —esan zuen Symek, gogoetan—. Ez du ematen jantzi goxoa behar duenik.

       — Bai horixe, jauna —esan zuen besteak suharki—; Ostegun-jantzia oso da goxoa, jauna. Kokotseraino lotzen da.

       — Tira, ez dut ezer ulertzen —esan zuen Syme-k, hasperenka—. Hain luzaro ohitu naiz abentura deserosoetara, ezen abentura erosoek seko jota uzten bainaute. Halaz guztiz, zilegi izango ahal zait galdetzea zergatik izan behar nukeen nik Ostegun itxura berezirik eguzki-ilargiz josiriko halako soinluze berde batez jantzirik. Beste egunetan ere distira egiten dute, ustez, bi-biok. Behin asteartez ikusi nuen ilargia, gogoratzen naizenez.

       — Atrebentziarekin, jauna —esan zuen gelariak—, Biblia bat ere bada zuretzat —eta begirunez beteriko hatz zurrun batez Genesiko lehen kapituluko pasarte bat seinalatu zuen bertan. Syme-k zer-oteka irakurri zuen. Astearen laugarren eguna eguzkiaren eta ilargiaren sorkuntzarekin lotzen deneko hori zen. Igande kristau baten arabera egina zen, nolanahi ere, egunen kontua.

       — Gero eta buru-hanka gutxiago du honek —esan zuen Syme-k, aulkian eseriz—. Nor dira faisaiak eta borgoina-ardoa, jantzi berdeak eta Bibliak apailatzen dituztenok? Edozer apaila dezakete, ala?

       — Bai, jauna, edozer —esan zuen laguntzaileak serio-serio—. Lagunduko dizut arroparekin?

       — Jantz iezadazu, bai, demontrezko zer hori lehenbailehen! —esan zuen Syme-k, egonezinez.

       Baina pantomima destainaz hartzen zuelako itxura gora-behera, janzki urdin-urrezkoa soinean sentitu zuenean, askatasun eta naturaltasun bitxia sumatu zuen bere mugimenduetan, eta, ezpata bat eraman behar zuela ohartu zenean, horrek mutikotako amets bat zuzpertu zuen. Gelatik irtetean, sorbalda gainetik bota zituen jantzi-hegalak imintzio batez, ezpata albotik nabarmendurik, eta han joan zen harro-harro, trobadore baten itxura bete-betean. Zeren jantzi haiek ez baitzuten mozorrotua mozorrotzen, agerian jartzen baizik.

 

 

15. KAPITULUA

Akusatzailea

 

       Korridorean barrena zihoala, mailadi gora baten gailurrean hantxe tente ikusi zuen Syme-k Idazkaria. Sekula ez zuen izan hain itxura noblerik. Beltz izargabezko arropa luze bat zeraman soinean, eta haren erdi-erdian zuri hutsezko zerrenda zabal bat zintzilik, argi-xorta bakartu bat irudi. Seriotasun handiko eliz beztidura edo baten itxura zuen, oro har. Syme-k ez zuen bere oroimenera edo Bibliara jo beharrik izan gogoratzeko sorkuntzaren lehen egunak iluntasunetik argia sortze soila seinalatzen zuela. Janzkia bera nahikoa zen sinboloa irarokitzeko; eta Syme-k orobat sentitu zuen zein ederki adierazten zuen zuri-beltz huts-hutsezko konbinaketa hark Idazkari zurbil latzaren arima, haren egiazkotasun gizaz besteko hura eta haren frenesi hotz hura, berdin ongi baliatzen baitzitzaion anarkisten aurka borroka egiteko sutsu, nola anarkistatzat har zezaten bera ere. Syme ez zen batere harritu ikusirik, ostatu berri zuten etxe hartako abegikortasun eta erosotasun guztiaren erdian, gizon haren begiek zorrotz zirautela. Ez zen lurrin gozorik, ez ardoki ez igali-sailarenik, Idazkaria galdera zentzuzko bat egitetik gibelatuko zuenik.

       Syme, bere burua ikusteko gai izan balitz, konturatuko zen noski berak ere, aurreneko aldiz, bera eta ez beste inor zirudiela bete-betean. Ezen, Idazkaria jatorrizko argi formagabea gogoko duen filosofoaren eredua bazen, argiari itxura bereziak eman, argi hori eguzki eta izarretan zatitu nahi duen poetaren irudia zen Syme. Filosofoa infinitu-zale izan daiteke batzuetan; poetak finitua maite du beti. Harentzat, uneetan bikainena ez da argia sortu zenekoa, eguzkia eta ilargia sortu zirenekoa baizik.

       Eskailera zabalak elkarrekin jaisten ari zirela, Ratcliffe aurreratu zuten, zeina ehiztari bat bezala udaberri-berdez jantzirik baitzihoan, zuhaitz elkar-lotuzko apaindura batez, hura ere berdea. Zeren lurra eta landaredia sortu ziren hirugarren egun horren papera baitzegokion, eta haren aurpegi karratu, sentiberak, bere zinismo ez hala ere bihozkortasunik gabe harekin, egoki askoa zirudien hartarako.

       Beste pasabide zabal bezain behe batetik eraman zituzten antzinako ingeles jardin handi-handi horietako batera, zeinean zuzi eta sumetak ageri baitziren nonahi, eta haien argi hautsitan jendetzazko inauteri bizi bat jantzi nabar-bitxiz dantzari. Syme-ri begitandu zitzaion izadiko itxurak oro hantxe zeudela jantziren batez antzeraturik. Bazen gizon bat haize-errota baten itxuran jantzia, beste bat elefante itxuran, beste bat globo itxuran; azken biei erreparaturik, ordura arteko abentura xelebreek lehengo lepotik zirautela zirudien. Ikusi zituenen artean, eta horrek zirrara bitxi bat eragin zion Syme-ri, kalao-txori itzel baten itxuran jantziriko dantzari bat bazen, bera halako bi zen moko batekin (kalaoa, bai, Jardin Zoologikoko bide luze hura antxintxika zeharkatzen ari zela galdera bizi bat bezala irudimenean josia geratu zitzaion txori arraro hura). Bazen han halako beste mila gauza, nolanahi ere. Bazen farola dantzari bat, sagarrondo dantzari bat, itsasontzi dantzari bat. Musikari ero baten doinu hezigaitzak baserri eta kaleko zer arrunt guztiak jiga eternal bat dantzatzen jarri ote zituen pentsa zitekeen. Eta handik urteetara ere, denborarekin orduko egonezinak bareturiko gizon adin ertaineko bat bilakatu zenean, ezin zuen Syme-k artean inoiz gauzaki haietako bat ikusi —farola bat, sagarrondo bat edo haize-errota bat— pentsatu gabe maskaradazko parranda hartako partaide deslai bat zela.

       Belardi dantzariz bizi-bizi haren albo batean, ezponda berde moduko bat zegoen, halako jardin antigoalekoen terraza irudi.

       Hartan zehar, ilgora antzeko bat osatuz, zazpi eseraulki zeuden, zazpi egunen tronuak. Gogol eta Bull Doktorea beren lekuan jarririk zeuden ordurako; Profesorea orduantxe ari zen berean esertzen. Gogol-ek (bestelako izenez, Astearte) ongi sinbolizatzen zuen bere sinpletasuna uren banaketa irudikatzen zuen jantzi batez, zeina haren bekoki paretik bitan banaturik oinetaraino erortzen baitzen, gris eta zilar kolore, euri zerrenda bat bezala. Profesoreak, zeinaren eguna hegaztiak eta arrainak —bizidun motarik baldarrenak— sortu zirena baitzen, purpura motelezko jantzi bat zeraman, zeinaren zabalean arrain begi-irtenak eta txori tropikal itxuragaiztoak barreiatzen baitziren, berarengan biltzen ziren irudimen hondogabearen eta duda larriaren batasuna irudikatuz. Bull Doktorea, Sorkuntzaren azken eguna, gorri eta urrezko animalia heraldikoz josiriko kapa batez jantzirik zegoen, eta, buru gaineko gandorrean gailen, gizon bat zeraman, harmarrietako lehoien gisa atzapar garailea erakutsiz. Irribarre zabalez ageri zen, eserlekuan atzerantz botarik bere burua, bere elementuan dabilen optimista baten irudi petoa.

       Banan-banan, noraezeko erromesek ezponda igo zuten, eta beren aulki bitxi haietan eseri. Haietako bakoitza esertzean, bozkario sutsuzko orro bat altxatzen zen inautetik, jendetzak errege bati harrera egiterakoan bezalatsu. Topaka zebiltzan kopak, agurka zuziak, lumadun kapeluak bibaka airean. Tronu haiek berentzat izendatuak zituzten gizonak merezimenduaren ereinotz bikainez koroaturik zeuden noski. Baina erdiko aulkia hutsik zegoen.

       Syme haren ezker eskura zegoen, eta Idazkaria eskuinean. Idazkariak, tronu hutsaren gainetik Syme-ri begiratu, eta, ezpainak estutuz, esan zuen:

       — Ez dakigu ez ote dagoen zelai batean hilik.

       Hitzok entzun orduko ia, aldaketa ikaragarri eta hala ere eder bat atzeman zuen Syme-k aurrez aurreko giza aurpegizko itsaso hartan, beraren buruaren atzetik zerua ireki bailitzan. Kontua zen, ordea, Igande pasatua zela handik isilka, itzal bat bezala, eta erdiko aulkian eseri. Arropa sinple-sinplez jantzirik zegoen, zuri huts-huts, itsugarri batez, eta ileak zilarrezko sugar bat ematen zuen haren bekoki gainean.

       Luzaroan —orduetan, itxuraz— martxazko musika poz-jario haren soinura dantzatu zen beren aurrean gizateriaren maskarada erraldoia. Dantzari-bikote bakoitzak erromantze beregain bat zirudien; ipuinetako amandre bat postontzi batekin, edo baserritar neskato bat ilargiarekin; kasu guztietan, ordea, Alice Lurralde Miresgarrian bezain zentzugabea zen, eta hala ere maitasun historia bat bezain atsegin eta txantxagabea. Azkenerako, hala ere, jendetza usua argal-bakanagotzen hasi zen. Bikoteak jardin-bideetan barrena galdu ziren, edo eraikinaren mutur baterantz lerratzen hasi, non kea zeriela baitzeuzkaten zain, arrain-ontzi erraldoi moduko batzuetan, pattar nahiz ardo zaharrezko edabe bero lurrintsu batzuk. Haien guztien gainetik, etxegainean altxaturiko eraikin-egitura beltz batean, burdinazko bere saskian orroka, sumeta eskerga batek handik milietara argiztatzen zuen lurra. Sutargiaren etxe-giro hura oihan gris-nabar zabalen aurpegira proiektatzen zuen su horrek, eta gau goi-sakonaren hustasun iluna ere bere epelez betetzen zuela zirudien. Halaz eta guztiz ere, handik pixka batera, moteltzen utzi zuten; talde lausoak gero eta gehiago biltzen ziren pertz handien inguruan, edo irrika eta builaka sartzen etxe hain antzinako haren barneko pasabideetara. Laster hamarren bat berantiar lelo-melo baino ez zen geratu jardinean; handik pixka batera, lau baino ez. Hondarrean, azken parrandari deslaiak ere lasterka egin zuen etxe barrura, bere parranda-lagunei eup eginez. Sua iraungi egin zen, eta izar astitsu, indartsuak agertu ziren. Eta zazpi gizon hain bitxiak bakarrik geratu ziren, harrizko zazpi estatua irudi, beren eserleku harrizkoen gainean. Beretako inork ez zuen bitarte guztian hitzik ere egin.

       Ez zirudien hizketan hasteko presarik batere zutenik ere; aitzitik, nahiago bide zuten isiltasunean egon, xomorroen burrunba eta txori baten kantu urruna entzuten. Hartan, Igande solasean hasi zen, baina hain ameskara, non areago baitzirudien elkarrizketa bati segida ematen ari zitzaiola, ezen ez hasiera ematen.

       — Geroxeago jan eta edango dugu —esan zuen—. Egon gaitezen apur batean elkarrekin, gu, hain tristeki maitatu baitugu elkar gaixook, eta hain luzaro borrokatu. Mendeen mendeetako gerra heroiko luze bat baino ezin dezaket gogora ekar, zeinean zuek beti heroiak zineten: epopeiak eta epopeiak, iliadak eta iliadak, eta zuek arma-lagun zineten beti. Oraindik orain (zeren denbora ez baita deus), edo munduaren hasieran, gerrara igorri zaituztet. Iluntasunean nirauen, non sorkaririk ez baita, eta zuentzat ez nintzen adorea eta bertute naturazbesteko bat agintzen zuen ahots bat baino. Ahotsa entzun zenuten behin iluntasunean, eta ez zenuten ostera sekula entzun. Zeru goietako eguzkiak ukatu zuen, lurrak eta ortziak ukatu zuten, giza jakintza guztiak ukatu zuen. Eta, egun argiz zuekin topo egin nuenean, nik neuk ere ukatu nuen.

       Syme-k zirkin tupusteko bat egin zuen bere aulkian, baina osterantzean isiltasuna zen nagusi, eta ulertezinak aurrera segitu zuen.

       — Gizonak zineten, ordea. Ez zenuten zuen ohore sekretua ahantzi, kosmos osoak hura zuengandik erauzteko tortura-makina bat martxan jarri bazuen ere. Banekien zein hurbil zeundeten infernutik. Badakit nola zuk, Ostegun, ezpataka jardun zenuen Satan Erregearen aurka, eta nola zuk, Asteazken, esperantza galtzeko tenorean hots egin zenidan.

       Isiltasun erabatekoa zen nagusi izarrek argiztatzen zuten jardinean. Hartan, Idazkari bekain-beltzak, gupidagabe, Iganderengana jiratu bere aulkian, eta ahots zakarrez esan zuen:

       — Nor eta zer zara zu?

       — Sabata naiz —esan zuen besteak zirkinik gabe. Jainkoaren bakea naiz.

       Idazkaria, ziplo tentetu, eta hantxe geratu zen zutik, eskuaz bere arropa garesti hura bihurrika kuzkurtzen.

       — Badakit zertaz ari zaren —egin zuen espantu—, eta horixe da, hain zuen, barkatzen ez dizudana. Badakit gogoasetasuna zarela, optimismoa, nola esaten diote, bakeak-egite erabatekoa. Bada, ni ez nago bakeak eginik eta gogoase. Gela iluneko gizona bazinen, zergatik zinen halaber Igande, eguzki-argiari egindako irain hori? Hasieratik gure aita eta gure anaia bazinen, zergatik zinen halaber gure etsairik handiena? Negar zinkurinez jardun dugu, izuak airean; burdinak arima-barneraino zulatu gintuen... eta zu Jainkoaren bakea zaitugu! Oi! nik barka diezaioket Jainkoari Bere haserrea, haserre horrek nazioak suntsiturik ere; baina ezin diot barkatu Bere bakea.

       Igandek ez zuen hitzik ere erantzun, baina astiro-astiro harrizko bere buru hura Syme-rengana jiratu zuen, galdera bat eginez bezala.

       — Ez —esan zuen Syme-k—, ni ez nago horrela sumindurik. Esker ona dizut, ez bakarrik hemengo ardo eta harrera onarengatik, baizik eta hainbat ibilera jostari eta borroka jatorrengatik. Baina jakin nahi nuke. Nire arima-bihotzak jardin zahar hau bezain zoriontsu eta bare daude, baina nire arrazoimenak oihuka dirau oraindik. Jakin nahi nuke.

       Igandek Ratcliffe-ri begiratu zion, eta haren ahots argiak esan zuen:

       — Hain gauza txoroa dirudi, horratik, zu alderdi bietan egon eta zeure buruaren kontra borrokatu izanak.

       Bull-ek esan zuen:

       — Ez dut ezer ulertzen, baina zoriontsu naiz. Lo ere egingo nuke oraintxe, hara.

       — Ni ez naiz zoriontsu —esan zuen Profesoreak, burua eskuen artean—, zeren ez baitut ulertzen. Infernura gehitxo hurbiltzen utzi zenidan nire bidegalduan.

       Eta Gogol-ek, berriz, haur baten sinpletasun erabatekoaz:

       — Nahi nuke jakin zergatik jasan behar izan dudan hainbeste min.

       Igandek artean ere ez zuen deus esaten. Hantxe zirauen, kokots sendoa eskuaren gainean, urrutira begira. Halako batean, hala ere, esan zuen:

       — Hurrenez hurren entzun ditut zuen kexuak. Eta hor dator, ustez, beste bat kexatzera, eta harena ere entzungo dugu.

       Azpiltzarraren gaineko su motelduak akabuko errainu luze bat iraitzi zuen, urre gorizko barra bat irudi, belartza lausoan zehar. Argi-zerrenda horren kontra, beltzik beltzenez nabarmentzen ziren beltzez jantziriko gizairudi baten zangoak urraska. Etxeko zerbitzariek zeramatena bezalako belaunetarainoko galtzazko janzki itxi dotore batez jantzia zirudien, salbu eta jantzia ez zela urdina, ikatza bezain beltza baizik. Zerbitzariek bezala, ezpata moduko bat zeraman saihetsean. Zazpiek osatzen zuten ilgoratik guztiz hurbil ordurako, han zeudenei so egiteko aurpegia jaso zuen arte ez zen ohartu Syme, tximista-halako argitasunez, bere lagun zahar Gregory-ren aurpegi zabal, ia tximukara zela hura, bere iletza gorri gainezkatu harekin eta bere irribarre iraingarri harekin.

       — Gregory! —egin zuen Syme-k aho-zabalik, bere aulkitik erdi-altxaturik—. Hau da-eta benetako anarkista!

       — Bai —esan zuen Gregory-k, barearen barez arriskutsua zirudien tonuan—; ni naiz benetako anarkista.

       — «Eta iritsi zen garaia» —murmurikatu zuen Bull-ek, zeina zinez loak hartu zuela baitzirudien— «zeinean Jainkoaren semeak Jaunaren aitzinera aurkeztu baitziren, eta Satan ere haien artean zen.»

       — Arrazoi duzu —esan zuen Gregory-k, eta inguru guztian so egin zuen—. Suntsitzeko jaioa naiz. Ahal banu, mundua suntsituko nuke.

       Lurraren sakonetik zetorren zirrara mingarri batek hunkitu zuen goitik beheraino Syme, eta etenka mintzatu zen, esaldiak lotu gabe:

       — Oi, gizon zorigaiztokoen hori —egin zuen espantu—, zoriontsu izaten ahalegindu zaitez! Zure arrebak bezalako ile gorria duzu.

       — Nire ile gorriak, gar gorri antzo, su emango dio munduari —esan zuen Gregory-k—. Uste nuen gizon arruntek ezer gorrotatzen duten baino areago gorrotatzen nuela nik oro; baina konturatu naiz ez dudala oro gorrotatzen zu gorroto zaitudan bezainbeste!

       — Nik ez zaitut inoiz gorroto izan —esan zuen Syme-k tristura handiz.

       Orduan, sorkari ulertezin haren baitatik, akabuko tximistek eztanda egin zuten.

       — Zu! —hasi zen oihuz eta espantuz—. Inoiz bizi izan ez zarelako ez duzu zuk inoiz gorrotorik izan. Badakit zer zareten, zuek guztiok, lehenbizikotik hasi eta azkeneraino: boteredun jendea zarete! Polizia zarete: urdinez eta botoiz jantziriko gizon potolote irribarretsuak! Legea zarete, eta inork ez zaituzte inoiz hautsi. Baina ba ote da munduan arima librerik zuek hausteko irrikan ez dagoenik; zergatik, eta inork inoiz hautsi ez zaituztelako soilik? Matxinatuok tontakeria piloa esaten dugu, noski, Gobernuaren halako krimena edo beste halakoa dela eta ez dela. Txorakeria hutsa! Gobernuaren krimen bakarra gobernatu egiten duela da. Botere gorenaren bekatu barkaezina gorena izatea da. Nik ez zaituztet madarikatzen krudelak izateagatik. Nik ez zaituztet madarikatzen (madarika bazintzateket ere) onberak izateagatik. Salbu egoteagatik madarikatzen zaituztet! Harrizko zuen eserleku horietan jarri, eta ez zarete inoiz jaitsi hortik. Zeruko zazpi aingeruak zarete, eta ez duzue kezkabiderik izan. Oi, edozer barkatuko nizueke, zuei, gizateria gobernatzen duzuen izakioi, behin bada ere senti ahal baneza zinez pairatu duzuela, ordubetez bada ere, nik pairatu dudana bezalako agonia...

       Syme ziplo zutitu zen, burutik behatzetaraino dardarka.

       — Garbi ikusten dut dena —egin zuen espantu—; ikusteko dagoen guztia. Zergatik dihardu lurrean den gauza bakoitzak beste gauza guztien aurka gudukan? Zergatik egin behar du munduan den gauza txiki bakoitzak munduaren beraren kontra borroka? Zergatik egin behar dio aurre euli batek unibertso osoari? Zergatik egin behar dio unibertso osoari aurre lumabelar batek? Ni Egunen Biltzar lazgarrian bakarrik egon behar dudan arrazoi beragatik. Legeari men egiten dion zer bakoitzak anarkistaren loria eta bakartasuna izan dezan, noski. Ordenaren alde borrokatzen den gizon bakoitza dinamitari bat bezain bulartsu eta jatorra izan dadin. Satanen gezur zinezkoa biraogile honen aurpegira iraitzi ahal izan dadin atzera, malkoz eta tormentuz gizon honi zera esateko eskubidea erdietsi ahal izan dezagun: «Gezurra diozu!» Ezein agonia ez da handiegia, akusatzaile honi zera esateko eskubidea irabaztearen truke: «Guk ere sofritu dugu». Ez da egia inork ez gaituela inoiz hautsi. Gurpilaren pean larrua urratu digute. Ez da egia ez garela tronu hauetatik jaitsi. Infernuraino jaitsi gara. Zorigaitz ahantzezinez kexatzen ari ginen, hain zuzen, gizon hau guri zoriontasun-salaketa lotsagaldu hori egitera etorri den unean berean ere. Uko zina egiten diot gaitzesan horri: ez gara izan zoriontsu. Legearen zaintzaile jatorrotariko bakoitzak du nire hitzaren bermea. Gutxienez...

       Begiak aldera jiratuak zituen, Iganderen aurpegitzarra tupustean ikusteko. Irribarre estrainio bat ageri zuela begitandu zitzaion.

       — Zuk ere —esan zuen Syme-k, ahots ozen lazgarriz—, zuk ere sofritu al duzu inoiz?

       Hari so zegoela, aurpegitzarra izari ikaragarri batera hazten zen, haurretan garrasi eragin zion Memnon-en mozorro itzel hura baino handiago hazi ere. Gero eta handi-zabalago eginez joan zen, ortzi osoa betez; gero ilunbe beltzak hartu zuen guztia. Burmuina erabat suntsituko zion iluntasun ikaragarri hori nagusitu aurretik, ordea, iruditu zitzaion ahots urrun bat entzuten zuela lehenago ere nonbait aditua zuen testu guztiz ezagun bat esaten: «Edan dezakezue nik edaten dudan kaliza honetatik?»

 

       Liburuetan gizonak amets-ikuspen batetik atzartzen direnean, lo geratu bide ziren lekuren batean daudela konturatzen dira eskuarki; besaulki batean aharrausi egiten dute, edo soin atalak minberaturik altxatzen dira lurretik zelai batean. Syme-ren esperientzia zerbait psikologikoki askoz ere estrainioagoa zen, baldin eta deus irrealik bazen, noski, lurreko zentzu arruntean, bizi izan zituen gauzetan. Ezen, aurrerantzean ongi oroitzen bazen ere Iganderen aurpegiaren aurrean konortea galdu zuela, ez zen batere oroitzen nola etorri ote zen berriz onera. Gogoratzen zuen bakarra zera zen, poliki-poliki eta berez-berez konturatu zela landa-bide batean barrena paseatzen ari zela eta ari izan zela adiskide atsegin eta solasturi batekin. Adiskide hori arestian bizia zuen draman parte hartua zen; Gregory poeta ilegorria zen. Lagun zaharrak bezala ari ziren paseatzen, eta txikikeria arrunt bati buruzko elkarrizketaren erdian zeuden. Syme-k, ordea, esan eta egin zezakeen ororen gainetik zegoen naturazbesteko arintasun goxo bat baino ez zuen sentitzen gorputzean, eta halako sinpletasun kristalantzeko bat buruan. Iruditzen zitzaion berri ezinago on batzuen jabe zela, zeinen ondoan beste guztia txikikeria huts bilakatzen baitzen; txikikeria zoragarri, hala ere.

       Egunsentia kolore argi eta aldi berean herabez janzten hasia zen oro; alegia Naturak horiz eta arrosaz lehen saiakerak egingo balitu bezala. Haizeño bat zebilen, hain garbi eta goxo, ezen ezin baitzen sinetsi ortzitik zetorrenik; areago pentsa ziteekeen ortziko zuloren batean sortzen zela. Syme-k ezuste xalo bat jaso zuen, hantxe, bidearen alde bietatik eta inguru guztian, Saffron Park-eko eraikin gorri, irregularrak begien aurrean altxatzen ikusi zituenean. Ez zuen ideiarik ere Londrestik hain gertu zebilenik paseatzen. Sen hutsez jo zuen bide zuri batean barrena, zeinean txori goiztarrak xaltoka eta txioka baitzebiltzan, eta jardin hesitu baten kanpoaldean kausitu zuen bere burua. Barruan Gregory-ren arreba ikusi zuen, ile urre-gorrizko neska, gosalaurrean lilak biltzen, neskatila baten seriotasun oharkabe zintzo horrekin.