G.K. Chesterton

Ostegun izan zen gizona

euskaratzailea: Juan Garzia

Fitxategi hau “liburu-e” bildumako alea da,
liburu elektronikoen irakurgailurako prestatua.
 
Liburu gehiago eskuratzeko:
              http://armiarma.com/liburu-e

Itzulpena: Juan Garzia

Euskarazko edizioa: Literatura unibertsala, 1997

Jatorrizkoaren data: 1908

G.K. Chesterton euskaraz:

       http://ekarriak.armiarma.com/?i=330

Informazio gehiago:

       http://armiarma.com/emailuok/?p=1540

HITZAURREA

       Chesterton eta Ostegun izan zen gizona

       G. K. Chesterton-i buruz entziklopediek dakarten berrian, jaio eta hil urteak dira daturik seguruenak (1874-1936). Hortik aurrerakoan, fizkiogile izatearen aurretik eta gainetik aipatu ohi da polemistaren figura. Polemista ageriko eta temati izate horrek behar baino gehiago lausotzen du, halakoetan gertatzen denez, haren literatur obren balorazioa eta azalpena bera, polemikaren parte fikzioz mozorrotua baino ez direla pentsaraz bailiteke horrenbestez.

       Ez da hala, ordea. Ustekeria horren errefusapena nik nezakeen baino hobeki egina du Borges-ek (bide batez esanik, Chesterton-en literatur balioaren azpimarratzailerik behinena dukegu Borges, hemen bilduko ditugun aipuak lagin):

       «Aurretik, gehiegi nabarmendu diren kontu batzuk berraztertzea komeni da. Chesterton katolikoa izan zen. Chesterton-ek prerrafaelisten Erdi Aroan sinetsi zuen (Of London, small and white, and clean), Chestertonek pentsatu zuen, Whitman-ek bezala, izate hutsa bera hain dela miragarria, ezen ezein zorigaiztok ez baikaitu libratzen halako eskerron komiko edo baten zorretik. Sineste horiek bidezkoak izan daitezke, baina eragiten duten interesa mugatua da; Chesterton horrenbestean ahitzen dutela uste izatea zera ahanztea da, sinesmen bat prozesu mental eta emozionalezko serie baten azken burua dela, eta gizon bat serie osoa dela. Herri honetan, katolikoek zeruraino goraipatzen dute Chesterton; libre-pentsazaleek, berriz, ukatu. Sinesmen bati datxekan idazle oro bezala, Chesterton ere sinesmen horrengatik da epaitzen, hargatik da gaitzesten edo txalotzen. Kipling-en kasuaren antzekoa da, hura britainiar Inperioaren arabera epaitzen baitute beti.»

       Borges-ek, ohiko fineziaz, besterik ere bazela, eta nolakoa, agerrarazi zuen arte, Aita Brown apaiz detektibea protagonista duten istorio poliziakoen egiletzat gutxietsixea zen oro har Chesterton (irakurlego zabal bezain sutsu bat ez zaio inoiz falta izan). Argentinar irakurle itsuaren jenialtasuna ez zen izan noski besterik ere idatzia zuela eta haren balioa goraipatzea, baizik eta obra xumeok berok ere ziruditena baino (eta ez baitzen gutxi) askoz gehiago zirela agerian uztea. Askok —irakurle zein idazle— geure egin nahi genituzkeen honako hitzoz laburbildu zuen Borges-ek bere iritzi orokorra:

       «Chesterton-en obra guztiz ere zabala da eta ez dauka orri bakar bat ere zoriontasun bat eskaintzen ez duenik.»

       Chesterton-en obra zabal, genero askotariko horretan, topikoa da dagoeneko zenbait ezaugarri azpimarratzea: umore ironiko fina, iritzi-desberdintasunen gainetik atsegingarri gertatzen den argudiatzeko modu argi eta grafikoa, paradoxaren erabilera sistematikoa (zentzuna —common sense delakoa— arrazoibide logiko hutsari kontrajartzeko xedez askotan), kontaeraren plastikotasun eta bizitasun paregabeak, irudimen harrigarria, suspenserako sena...

       Horiek guztiak —eta gehiago— kausitzen ditugu Ostegun izan zen gizona obra honetan ere. Obra aski goiztiarra da Chesterton-en lanen artean (1908), baina egingo nuke hori oro har mesedetan dela, geroko ekoizpen oparoan nekez ageriko baita hemen bezain fresko eta kementsu Chesterton-en estiloa eta —apika— nortasuna.

       Gero landuko zuen Aita Brown-en serie ospetsuen horretan bezala, eleberri honen azaleko eta hasierako itxura polizi nobelarena da. Irakurleak ongi egingo du, hala ere, itxuraz guztiz fidatzen ez bada. Kingsley Amis-ek, eskola-mutila zenean lehen aldiz irakurri zuenetik hasi eta geroko irakurketetako bere irakurle-esperientzia bilduz, honela dio The Man Who was Thursdayri eginiko hitzaurrean:

       «Ez da guztiz politikazko amesgaizto bat, ezta thiller metafisiko bat ere, ezta espioi-nobela baten itxurapeko broma kosmiko bat ere, baina badu hirurotatik zerbait... sekula irakurri dudan libururik zirraragarriena izaten segitzen du.»

       Espero izatekoa zenez, zenbait irakurle okerrek (kritikariak okerren noski), liburuak berez lantzen duen anbiguitate zehatz horri jator ekiteko gauza ez, eta liburuaren irakurketa zuzenegia —gordinegia— egin zuten, justu idazlearen intentzio aski bistakoaren kontra. Besteak beste, mundua beltzegi (!) pintatzearen salaketa leporatzen zioten. Segidan aurkituko dituzuen Borges-en aipu luzexeago horiek argi gehixeago egin dezakete amesgaiztoon itzalen artean egosten zenaz, baina Chesterton-ek akaso kritikari horientzat finegi zatekeen ironia batez erantzun zien kritika edo horiei:

       «Liburua irakurri dute baina ez dute irakurri izenburuko orria.»

       Izan ere, azpitituluak «amesgaizto bat» zioen. Hona, hala ere, Borges-en iritzia, amesgaiztooz eta Chesterton-ez oro har.

       «Albo-ohar bat. Oscar Wilde-ren izena ordokiko hiriei loturik dago; haren loria, kondenari eta kartzelari. Halaz guztiz [...], haren obraren zapore oinarrizkoa zoriontasuna da. Aitzitik, Chesterton-en obra hain ere adoretsu hori, osasuntasun fisiko eta moralaren prototipo izanik, amesgaizto bilakatzear dago beti. Deabruzko aldea eta izua dauzka zelatan; gutxien espero litekeen orrialdean, laborriaren itxura har dezake. Haurtzaroa berreskuratu nahi duen gizon bat da Chesterton; Wilde, berriz, gaizkiaren eta zoritxarraren despit, halako xalotasun eragoztezin bat gordetzen duen gizon bat.

       «Poe eta Baudelaire-ren asmoa, Blake-ren harako Urizen tormentatu harena bezala, laborrizko mundu bat sortzea zen; gauzak dakarrena da haien obra izuaren formaz oparoa izatea. Chesterton-ek, ustez, ez zuen inolaz ere onartuko amesgaizto-ehule izatea leporatzea, monstrorum artifex halako bat (Plinio, XXVIII, 2), baina erremediorik gabe lerratzen da gaitzezko zantzu beltzetara. Itauntzen du ea apika gizon batek hiru begi dituen, edo txori batek hiru hegal; aipura dakar, panteisten kontra, paradisuan aurkitu duen gizon hil bat; aingeru-koruen izpirituek haren aurpegi bera dutela azkenik gabe; ispiluzko kartzela bat aipatzen du; erdigunerik gabeko labirintu bat; metalezko automatek irentsiriko gizon bat; txoriak irensten dituen eta hosto ordez lumak dituen zuhaitz bat; irudikatzen du (The Man Who Was Thursday) munduaren ekialdeko azken mugetan badela ausaz zuhaitz bat, zeina jadanik zuhaitz bat baino gehiago, eta gutxiago, baita, eta mendebalekoan, berriz, zerbait, dorre bat, zeinaren arkitektura hutsa gaiztoa baita. Hurbilekoa urrunekoaren bitartez definitzen du, eta are gaitzik beltzenaren bitartez; begiez mintzo bada, Ezekielen hitzez (I: 22), «kristal ikaragarri» deritze; gauaz ari bada, berriz, laborri zahar bat ontzen du (Apokalipsia a: 6) eta «begiz eginiko munstro» deritzo.

       «[...]

       «Adibideok, zeinak aise berretu bailitezke, agerian uzten dute Chesterton-ek ahaleginean jardun zuela Edgar Allan Poe edo Franz Kafka ez izateko, baina bazela zerbait beraren nia egina zen buztinean, amesgaiztora emana zena, zerbait ezkutua, zerbait itsu eta gune-gunekoa. [...] Tirabira hori, deabruzko borondate bat nahi bezala bridatu ezin hori, horra zerk definitzen duen Chesterton-en izatea.»

       Honaino azaldu ditugunek ondo ere ondo justifikatzen dute noski Ostegun izan zen gizona literatur maisu-lan handi-koxkorren artean kokatzea, nahiz eta abentura eta suspense liburu soil gisa ere arrakastatsu izan (Shakespeare-ren obrak jende arruntari eta are jendailarik adimen-laburrenari gustagarri gertatzeak bestelako meriturik baliogatzen ez dion modu berean). Besterik ez bada, ekintzaren biziaz eta irudimenaren bitxiaz harrapatuko du irakurlea, edo intriga hutsez. Edo, formagoseak ere jende baitira, idazkeraren bizitasun malguaz.

       Zezenari adarretatik erabat heltzekotan, hala ere, liburuaren oinarri ideologikoaz ere mintzatu behar genuke. Alde batetik, anarkisten logika eromeneraino zorrotzaren eta ordenazaleen zentzun zuhur bezain xelebrearen arteko borroka dugu. Onen eta gaiztoen arteko tirabira horri, beste zerbaiten salaketa egotz dakioke, baina ez inolaz ere, irakurlearen hasierako usteak uste, manikeismoarena. «Denak gara berdinak Jainkoaren begian» edo aterako litzateke ondorioa, alegia anbiguo honen ikaskizuna erlijio-terminoetan biltzerik balego. Inoiz nola edo halako anarkismorako tentazioak tiratu gaituen orok, tentazio horri aurre egiteko ez ezik, kontrakoan ere ez erortzeko abisurik ere aurki dezakegu liburu ez batere inozo honetan (egilea ere ez zen urruti ibiliko tentazio guztiotatik beti, karikatura gordinetik errukizko azalpenetara eraman duen istorio honi kontu egitera).

       Bestetik, Erdi Aro sui generis bat aldezten du Chesterton-ek. Artean erlijioak hitzaren etimologiak (re-ligare) egozten dion funtzioa betetzen zuen garai akaso irudimen hutsezkoaren nostalgia halako batek egiten zion kosk barrenean. Datu historikoei begiraturik, badirudi garai modernoen nihilismo jainkogabetik orduko fatalismo jainkozulora erortzea litzatekeela jarrera horren sasi-irtenbidea; Chesterton-ek, ordea, ez etsipen jainkoaren beldurrezkoa, baizik jainkoarengatiko —edo gutxienez jaingoarengandiko— adorea ikusten zuen —edo ikusi nahi zuen— hartan. Eta —are zailago baita— adore sano hori demokraziarekin lotzen zuen, hierarkiak errespetzen dituen jende arruntaren zentzunean eta ekinean oinarritu nahi baitzuen, nonbait, mundua (kontraesan nabarmenak bizitzaren paradoxa bizitzat integraturik edo).

       Esperantza dateke hiru bertute nagusietatik ezinbestekoena, eta hartaz dihardu Chesterton-ek. Adorea ere deitzen dio, aipatu dugunez, besterik ez baita adorea: esperantza bere ekinean (ekintzaren nagusigo horri zor zaio, besteak beste, abentura-liburuz gorpuztu izana mezua).

       Hartatik —esperantzatik— proiekta daiteke fedea, zeren espero izateak, nahiak, itxaropenak, subjektuaren jarrera berezko izatetik, hark beregandik kanpo espero dukeen hori, izan, badela sinestera baitarama subjektu hori aurki, biziraupenezko optimismo-erreflexuz eta magia guztiek erabiltzen duten mekanismo hain gizatiarraz.

       Alegia, Saizarbitoriak gurean leit-motiv moduan bere obretan erakusten duenez, itxarote hutsetik zerbaiten zain egotera dagoen aldea da kontua. Becket-ek berak ere behinola azaldu zuen Esperando a Godot ospetsuaren izenburua horrelaxe, gazteleraz, egokiago zitzaiola, beste hizkuntza batzuetan, jatorrizkoa barne, «esperar» aditzaren eta «esperantza» izenaren artean halako loturarik ez zegoelako. Hala gurean ere, argitu beharra bailegoke Godot dena delakoaren nahiz besteren itxaropen hutsez gauden esperoan, ala haren zain.

       Zain egotea dateke, bada, fedearen abiapuntua, eta ez alderantziz, baina horretarako esperantza nolabaitekoak bultzatu behar gaitu itxarote jarrerara gutxienez, eta hori —hori baita azkenean auzi modernoa—, adimenaren etsipen orokor batetik, nihilismo gutxi-asko disimulatutik.

       Karitateari dagokionez, berriz, Savater-ek (arima salbu) dioen moduan, «moral altuarekin» dagoena bakarrik izan daiteke «moralki bikaina», ez dagoenetik ez baitago, eta are gutxiago inori ematekorik. Hala, «morala», lehen zentzu horretan behintzat, esperantzaren somatizazioa baino ez da; esperantzaz kargaturik egotea, adoretsu.

       Bertute horien xerka zebilen, bada, Chesterton, eta, ahantzi nahi duenak oroit duen bezala, bila dabilenak ere eskas duke noski bilatzen duen hori.

       Esperantza-fede-karitateok, derragun bidenabar, ez dute zertan izanik, bertuteon hirutasunak beste Hirutasun jakin bat iradokitzen badu ere, erlijiozkoak, eta are gutxiago katolikoak (horrek erreskata dezake guztiontzat liburu honen mezua bera ere). Laugarren bertute bat eskatzen zaio, hain zuzen, Chesterton-en irakurle sinesgabeari: erlijiozko nahiz bestelako proselitismoaren usainak nabarmenen dirudienean ere, sinesmen jakin horren azpiko nahiz gaineko benetako giza auzi bat dagoela sinestea.

       Dena den, alderdi ideologiko horrek traba egiten dion irakurle eraman eskasekoak ere baluke beste aukera bat, idazle batek baino gehiagok bere egin eta berridatzi baitu liburu hau bere erara. Neuk une honetan gogoan ditudanak (eta ez bainaiz batere irakurle eruditoa): S. Lem (Ikerketa izenburuko eleberrian, protagonistaren izen eta guzti, omenaldi esplizitu gisa) eta Borges bera, besteak beste eta nabarmenen, Kongresua deritzan beraren istoriorik luzeenean.

       Liburu honetako abentura zoroetan zehar, besteak beste, Cherterton-ek behinola bere estilo paradoxazalean bromarik gabe bota zuena itxuratzen da: «Eroa ez da arrazoimena galdu duena, arrazoimena ez beste guztia galdu duena baizik». Hots, arrazoimena bakarrik geratzen denean hasten dira amets gaiztoak, Goyak ere bazekienez (Chesterton ere artegintzatik zetorren literaturara): «Arrazoiaren ametsak munstroak sorrarazten ditu».

       Orain, bada, irakurle, zure txanda da: nik hemen esandakoak ere ahaztu, eta barnera zaitez liburuaren misterio zirraragarrian: zeure egizu.

Juan Garzia Garmendia

EDMUND CLERIHEW BENTLEYRI

       Hodei batek zeuzkan giza gogoak,

       Aroa intziri bizian;

       Gaitzezko hodei beltz bat zen, bai, jauntzen,

       Bi mutiko ginen garaian.

       Zientziak zera: deus ez zela deus;

       Artea, gainbeheraren jai;

       Mundua zahar zen, akaberako:

       Zu eta ni, ordea, alai;

       Gure inguruan, zoroan zuzen,

       Galbide elbarriak horra:

       Lizunkeria, irribarre gabe;

       Beldurra, lotsagabe, gorra.

       Whistler-en kizkur zuri hura nola

       Noraez beltzetan guk argi,

       Gizonek lumazko gandor zuria

       Oilartzen zuten harrogarri.

       Bizitza euli indargaldua zen,

       Heriotza erlastar zorrotz;

       Mundua, zinez, zeharo zen zahar,

       Gu biok gazte ginen sasoiz.

       Bekatu prestua bera baitzuten

       Ez aipatzeko huts bihurtu:

       Lotsagarria zen ondra garbia;

       Gu ez ginen, baina, lotsatu.

       Erkin izanik eta buru-arin,

       Ez ginen, ez, hain makur jausi;

       Baal beltz horrek zeruak ixtean

       Guk ez hari agur-eresi.

       Haurrak ginen: gu bezain ahul ziren

       Hondarrezko gure forteak

       Goiti jasoak gelditu beharrez

       Itsaso latz haren oldeak.

       Zoro huts ginen, bai, bufoi-jantzian,

       Zaratatsu, jauzkari, zuntzun:

       Isildurik eliz ezkilak oro,

       Kapelu-txintxinez guk ttun-ttun.

       Ez laguntzarik gabe eutsi zion,

       Gure ikurrin erkinak zut;

       Zenbait gizandi saiatzen zen goitik

       Hodei horri egiten axut.

       Hor dut berriz orduko liburua,

       Hor ordu hori zeinak duen

       Paunamok arrainkaraz at egiten

       Gauza garbiagoez auhen;

       Horra Krabelin Berdea zimeldu,

       Oihan-suen gisa, iraizki,

       Orro biziz lau haize zabaletan

       Hamar milioi belar izpi;

       Txori bat euritan kantari bezain

       Zoli, fin, bat-batean jinik...

       Egia zen Tusitalatik mintzo

       Eta atsegina minetik.

       Bai, txori bat ortzi grisean bezain

       Jator, txorrotx, inondikari,

       Dunedin-ek Samoari zirautsan,

       Eta ilunak argiari.

       Baina gazte ginen: ikusi gurak

       Jainkoa xarma gaitzok hausten,

       Jainko ona, Haren Errepublika,

       Armetan zaldizka itzultzen:

       Horra hor Gizarima Hiri hori,

       Kordokatua arren, zutik...

       Bedeinkatuak ikusteke ere

       sinetsi dutenak, itsurik.

       Beldur zahar haien ipuina da hau,

       Zein infernu hustu haiena,

       Zuxek bakarrik ulertuko duzu

       Ipuin honen egia bena...

       Zeinen jainko itzel-uste ustelez

       Beldur ziren gizonak, etsi;

       Deabru gaitzez josirik izarrak,

       Nahiz tiro hutsek eraitsi.

       Zalantzak, uxatzen errazak bezain

       Aurre egiten gogor, latzak...

       Oi, nork ulertuko, zuk izan ezik;

       Nork ulertuko, bai, zalantzak?

       Gau luzean guri ziztaka dudok,

       Grina beroz biok hizketan,

       Argi-urratzea lehenago zen,

       Buruan baino, kaleetan.

       Gure artean, Jainkoaren bakez,

       Egia daiteke plazara;

       Bai, indar-seinale dira sustraiak;

       Zahartzea, berriz, eder da.

       Zerk elkarturik badugu gaurgero:

       Kredo bat, gogo-uztargarri:

       Lasai idatz dezaket nik orain hau,

       Eta zuk lasai irakurri.

1. KAPITULUA

Saffron Park-eko bi poetak

       Saffron Park-eko aldiria Londresko sartaldean han zetzan, ilunabarreko hodei bat bezain gorri eta urratua. Goitik beheraino adreilu trinkoz eraikia zen; ortze-bista fantastiko hutsa zuen, eta oin-planta ere orobat itxuragabea. Arte kontuan ikuspegi nahasi samarra zuen eraikingin espekulatzaile baten tupusteko burubideari zor zitzaion. Arkitektura molde horri batzuetan Elizabeth estiloa eta bestetzuetan Queen Anne esaten zion, bi erreginak bat eta bera zirelako ustean baitzegoen, antza. Kolonia artistikotzat deskribatu izan dutenek ez diote okerrik, nahiz ez duen inolako modu zehazgarrian inolako arterik sortu. Baina zentro intelektual bat izatearena aski kontu lausoa bazen ere, toki atsegina izatearena, berriz, ezin ziezaiokeen inork ere uka. Etxe gorri bitxiak lehen aldiz ikusten zituen arrotzak derrigor gogoetatuko zuen zeinen berezia izan behar zuen haietara egokituko zen jendeak. Eta jendea ezagutzeak ere ez zion pentsamendu hori gezurtatuko. Lekua ez zen soilik atsegina, betegina baizik; iruzur bat bailitzan begiratu beharrean, amets bat bailitzan begiratzen asmatuz gero, behintzat. Hango biztanleak «artistak» ez izanagatik, osotasuna, hala ere, artistikoa zen. Ile luze gaztain-gorria eta halako aurpegi lotsagaldua zuen gizaseme gazte hura... gazte hori ez zen zinez poeta bat; baina bai dudarik gabe poema bat. Halako bizar zuri nabarmena eta kapelu zuri orobat nabarmena zeramatzan jaun adintsua, berriz... trikimaisu beneragarri hura ez zen zinez filosofo bat; baina bai besterengan filosofia eragiten zuen norbait azken finean. Burua arrautza baten itxuran soildua eta lepoa txori batena bezalako zimela zuen zientzia-gizon itxurako hark ez zuen zinezko eskubiderik halako zientzia-itxurarik egiteko. Ez zuen ezer berririk aurkitu biologian; zein izaki biologiko aurki zezakeen, ordea, bera baino bereziagorik? Horrela, eta horrela bakarrik begiratu behar zitzaion leku osoari; ez zen hainbestean artistentzako lantokitzat hartu behar, artelan herbal baina amaitutzat baizik. Hango gizarte-giroan sartzen zena komedia idatzi batean sartu balitz bezala sentitzen zen.

       Berezikiago suma zitekeen irrealtasun erakargarri hori iluntze aldera, noiz eta, teilatu bitxiek arrastiriko distiraren kontra beren isla iluna erakutsirik, haizeak daraman hodei bat bezain deslai baitzirudien bere osotasunean auzune zoroak. Are biziagoa zen sentsazio hori bertako jai-gau ugarietan, zeinetan jardin koxkorrak argiztatzeko ohitura baitzegoen, eta txinatar argiontzi handiek fruitu anker munstrokara antzo distiratzen baitzuten arbola ñañoetan. Eta guztiz ere nabarmenen, berriz, lausoki bada ere bertakoek artean ere gogoratzen zuten arrats jakin batean, zeinean delako poeta ile-gaztainkolorea gertatu baitzen heroia. Ez zen hura izan, inondik inora, gure poetari heroia izatea egokitu zitzaion arrats bakarra. Gau askotan, haren etxe-atzealdeko jardinaren ondotik pasatzen zirenek aukera izaten zuten haren ahots altu, didaktikoa entzuteko, gizonak eta bereziki emakumeak bapo leziatzen. Halako kasuetan, alabaina, auzuneko paradoxetariko bat zen emakumeen jarrera. Emakumerik gehienak askatu izen lauso hori ematen zaienetakoak ziren, eta nolabait kexu ageri ziren arraren nagusitasunaz. Emakume berriok, haatik, ezein emakume arruntek sekula egiten ez dion kunplimentu guztiz bitxia egiten zioten gizonari, hura hizketan ari dela entzutearena, alegia. Eta Lucian Gregory jauna, poeta ilegorria, zinez zen (zentzu batean) entzutea merezi zuen gizona, azkenerako barrea eragiten bazizun ere. Artearen legerik ezaren eta legerik ezaren artearen lelo zaharra errepikatzen zuen, une-unean behintzat nolabaiteko atsegina ematen zuen freskura lotsagaldu halako batez. Neurri batean, itxuraren bitxiak ere laguntzen zion horretan, atera zekiokeen etekin guztia ateratzeko lantzen baitzuen, esan ohi denez. Ile gorri iluna, marra erdiz erdi, emakume batenaren berdina zen literalki, eta pintura prerrafaelista bateko birjina baten kiribil mantsoetara bihurritzen zen. Santu batena gogoraraz zezakeen obalo horren barnetik, hala ere, zabal eta basa irteten zen aurpegia, kokotsa aurrera lotsagabetua nabarmen, bazter-auzotar landugabearen destaina halako batez. Konbinaketa horrek aldi berean kilikatu eta ikaratu egiten zituen hango biztanle neurotikoen kirioak. Birao ibiltari bat ematen zuen, aingeruaren eta tximinoaren arteko nahasketa bat.

       Arrats konkretu hura, beste ezergatik ez bada, egun hartako iluntze guztiz harrigarriarengatik gogoratuko da auzunean. Munduaren azkena ote zen ematen zuen. Halako lumaje bizi-bizi, ukigarri batek estalia zirudien zeru osoak; esan zitekeen ortzea lumaz beterik zegoela, eta lumok aurpegia igurtzitzen zizuten ia. Zeru-gangaren zatirik zabalenean grisak ziren lumak, bioletaren eta malbaren tonurik estrainioenez eta halako arrosa naturazbesteko batez zein berde zurbil batez han-hemenka koloreztatuak; mendebalerantz, ordea, ez zegoen hitzik zerua deskribatzeko, garden eta suhar hantxe, azken luma goriek inork ikusteko ederregia litzatekeen zerbait bailitzan ezkutatzen zutela eguzkia. Zeru osoa lurrarekiko hurbil-hurbil zegoen, halako isil-kontu bortxazko bat adierazi nahian edo. Enpireoa bera sekretu bat zela zirudien. Auzoko bertakozaletasunaren arima den txikitasun bikain hori irakur zitekeen bertan. Zeruak berak ere txikia zirudien.

       Aipatu dut badela auzotarrik, zeru estu-larri horregatik baino ez bada ere, oraindik gogoan izan behar duenik arrats hori. Beste batzuek, berriz, Saffron Park-eko bigarren poetaren lehen agerraldiarekin egokitu zelako gogoratuko dute noski. Iraultzaile ilegorria aurkaririk gabeko jaun eta errege izan zen denbora luzean; ilunabar haren ondoko gau hartan, ziplo amaitu zen haren bakartasuna. Poeta berria, zeinak Gabriel Syme izen-deituraz aurkeztu baitzuen bere burua, oso gizaseme otzan-itxurakoa zen; bizar laru txorrotxa zuen, eta ilea horaila. Baina aurki sumatzen zen ez zela zirudien bezain etorkorra. Bere sarreraren seinale garbi bat uzteko, Gregory-rekiko, han inork zalantzan jartzen ez zuen poetarekiko, bere ezadostasun erabatekoa adierazi zuen, poesiaren izatearen kontuan. Esan zuen berak, Syme poetak, legea kantatzen zuela, ordena; eta areago ere bai: errespetagarritasunaren poeta zela. Hala, une hartantxe zeru ezinezko hartatik erori balitz bezala begira geratu zitzaizkion Saffron Parketar guztiak.

       Izan ere, Lucian Gregory jaunak, poeta anarkikoak, lotu egin zituen bi gertakariak.

       — Ez da zer harritu —esan zuen, bere modu tupustean liriko hartan—, ez da zer harritu, honelako gau hodeiz eta kolore ankerrez betean, poeta prestu bat den bezalako miragarri bat sortu izana lurrera. Legearen poeta zarela diozu; nik, berriz, terminoen arteko kontraesan hutsa zarela. Gauza batez bakarrik harritzen naiz; alegia, ez dela kometarik eta lurrikararik izan zu jardin honetan agertu zaren gauean.

       Begi urdin otzanak zituen eta bizar laru xorrotxa zeraman gizonak halako solemnitate makurbera batez jasan zituen ostots horiek. Taldeko hirugarren parteak, Rosamond-ek, Gregory-ren arrebak, zeinak nebaren ilemotots gorri berdinak baitzituen, baina aurpegi atseginago bat haien azpitik, barre egin zuen, familiako orakuluari eskuarki erakusten zion miresmenaren eta gaitzespenaren arteko nahaste harekin.

       Gregory-k bereari ekin zion ostera, oratoria ederreko umore ederragoz.

       — Artista bat anarkista baten berdina da —esan zuen goraki—. Bi hitzok trukagarriak dituzu edonon. Anarkista bat artista bat da. Bonba bat jaurtitzen duen gizona artista bat da, zeren une berebiziko bat nahiago baitu beste zernahi ere baino. Konturatzen da zenbatenaz baliotsuagoa den distira beteko argi-lehertze bakar bat, ihortziri-zartada bakar bat, hiruzpalau polizia itxura garbirik gaberen gorputz arrunt soilak baino. Artista batek ezjaramon egiten dio gobernu orori, konbentzioak oro deuseztatzen ditu. Desordenan laketzen da soilik. Hori horrela ez balitz, munduko gauzarik poetikoena Lurrazpiko Trenbidea litzateke.

       — Eta halaxe da —esan zuen Mr Syme jaunak.

       — Baita zera ere! —esan zuen Gregory-k, zeina oso arrazoibidetsu agertzen baitzen beste inork paradoxaren bat saiatzen zuenean—. Zergatik ikusten ditugu, bada, lurrazpiko trenetan doazen bulegari eta langile guztiak halako triste eta nekatu, hain ere triste eta nekatu? Neuk esango dizut. Trena xuxen doala dakitelako, hain justu. Badakitelako, noranahiko txartela hartu dutelarik ere, haraxe iritsiko direla. Badakitelako Sloane Square pasatu eta hurrengo geltokia Victoria izango dela hutsik gabe, eta Victoria baino ez. Oi, nolako zoramen bozkariozkoa haiena! oi, haien begien izarrak, haien arimak Edenera ostera itzuliak, hurrengo geltokia ezustean Baker Street balitz!

       — Zu bai zarela poesiaren ukapena —ihardetsi zuen Syme poetak—. Bulegariei buruz diozuna egia izatekotan, zure poesia-moldea bezain prosaikoak izan behar dute. Harrigarria, arraroa dena, xedea erdiestea da; huts egitea, berriz, gauza arrunt nabarmen, hortik horrakoa da. Epikoa deritzogu gizon batek gezi jare batez txori urruna jotzeari. Ez al da orobat epikoa gizonak makina jare batez geltoki urrun bat jotzea? Kaosa gauza lausoa da; izan ere, kaosean trena edonora joan daiteke noski, Baker Streetera zein Bagdad-era. Baina gizona azti bat da, eta gizonaren magia guztia horretantxe datza: Victoria esan, eta hara! horra hor Victoria. Ez, ez, utikan poesia nahiz prosa hutsezko zure liburuok, uztazu niri ordutegi bat bozkariozko malkoz irakurtzen. Utikan zure Byron hori, gizakiaren porrotak baititu aipu; emadazu niri Bradshaw, tren ordutegia, gizakiaren garaipenak baititu aintzat hartzen. Emadazu niri Bradshaw, diotsut!

       — Joan beharra duzu ala?— itaundu zion Gregory-k sarkastikoki.

       — Zinez diotsut —segitu zuen Syme-k bero-bero—, tren bat iristen den bakoitzean, gudu-bateria bat baino gehiagoren setioa gainditu behar izan duela sentitzen dut neure baitan, eta kaosaren kontrako gudu bat irabazi duela gizonak. Zuk mesprezuz diozu norbaitek Sloane Square pasatu duenean Victoriara iritsi behar duela. Nik diot hainak bestelako mila aukera dituela, eta, benetan hara iristen naizen guztietan, doi-doi ihes egin izan banu bezala sentitzen naizela. Eta trenzaina «Victoria» hitza deiadarkatzen entzuten dudanean, ez zait hori esanahirik gabeko hitz halako bat. Niretzat mezulari baten konkista-aldarria da. Niretzat hori «Victoria» da, hain zuzen; Adanen garaipena, alegia.

       Gregory-k bere kaskagorri astunari eragin zion, irribarre mantso eta triste batez.

       — Eta are orduan —esan zuen—, poetok beti galde egingo genuke: «Eta zer da Victoria orain, behin bertara ezkero?» Zuk uste duzu Victoria Jerusalem Berriaren parekoa dela. Guk jakin dakigu delako Jerusalem Berri hori beste Victoria halako bat baino ez dela izango. Bai, jauna: poeta disgustura egotekoa da zeruko kaleetan bertan ere. Poeta beti erreboltan dabil.

       Hara, berriz! —esan zuen Syme-k minberaturik—. Zer du, ordea, poetikorik erreboltaturik ibiltzeak? Horretarako berdin esan zenezake itsas-gaitzak jota egotea poetikoa dela. Ondoez hori errebolta da. Bai ondoezak hartua egotea eta bai matxino izatea gauzarik guztizkoena izan litezke zenbait kinka larritan; baina urka nazatela bertan, horrek poetiko izatearekin zer lotura duen ikusten badut. Errebolta, horrela, abstraktuan, zera da... barruak oka egiteraino nahastea. Gomitolarri hutsa.

       Neskak imintzio bat egin zuen lipar batez hitz gozogabearen aurrean, baina Syme-k beroegi ziharduen hartaz ohartzeko.

       — Gauzak xuxen eta ondo joatea —esan zuen goraki—, horra zer den poetikoa! Gure liseriketak, esate baterako, sakratuki eta isilki beren martxan doazela, horra poesigintza ororen oinarria. Bai, gauzarik poetikoena, loreak baino poetikoagoa, izarrak baino poetikoagoa... munduko gauzarik poetikoena ondoezik ez egotea da.

       — Zera —esan zuen Gregory-k sufizientziaz—, aukeratzen dituzun adibidideak ere, horratio...

       — Berorrek barka beza —esan zuen Syme-k serio-serio—; uste nuen konbentzio guztiak deuseztaturik zeudela gure artean.

       Aurreneko aldiz gorritasun bat agertu zen Gregory-ren bekokian.

       — Ez duzu, bada, usteko —esan zuen— belardi honetan hasiko naizenik gizartea iraultzen?

       Syme-k zuzen begiratu zion begietara, eta irribarre ezti bat egin.

       — Ez, ez dut halakorik uste —esan zuen—; baina bai zeure anarkismoa serio hartuko bazenu horixe egingo zenukeela, hain zuzen.

       Gregory-ren begitzar zezenarenen tankerako haiek lehoi haserre batenen gisa klisk egin, eta buruaren jirako adats gorria harrotu ote zen ere irudi zukeen.

       — Ez duzu uste, beraz —esan zuen ahots makur batez—, serioa naizenik nire anarkismoari dagokionez?

       — Berorrek barka beza? —esan zuen Syme-k.

       — Ea ez naizen serioa nire anarkismoari dagokionez? —esan zuen goraki Gregory-k, ukabilak estuturik.

       — Adiskide maitea! —esan zuen Syme-k, eta patxadan alde egin zuen handik.

       Ezustean, baina atsegin bitxiz, Rosamond Gregory artean ere ondoan zuela konturatu zen.

       — Syme jauna —esan zion—, benetan esan nahi al du esaten duena zu eta nire neba bezala mintzo den jendeak? Benetan ari al zara zu orain?

       Syme-k irribarre egin zuen.

       — Eta zu? —galdetu zion.

       — Zer esan nahi duzu? —galdetu zion neskak, begi larriz.

       — Hara, Gregory andereñoa —esan zuen Syme-k emeki—, zintzotasun mota asko dago. Gatza eskura eman dizutelako «eskerrik asko» diozunean, benetan hori esan nahi al duzu? Ez. «Mundua biribila da» diozunean, benetan hori esan nahi al duzu? Ez. Egia da, baina ez diozu esanahi berezirik ematen horri. Hala, batzuetan zure neba bezalako jendeak berarentzat esanahi berezi-berezia duen zerbait aurkitzen du. Izan daiteke gezur-erdia, gezur-laurdena, gezur-hamarrena; baina esan nahi duena baino gehiago esaten du kasu horretan... esan beharraren esan beharrez.

       Neskak bekain zuzen-berdin bien azpitik begiratzen zion mutilari; aurpegia oro-nabari horietakoa zuen bere serioan, eta emakumerik arinenak ere funtsean bere gain hartzen duen erantzukizun arrazoizbesteko horren itzala ageri zuen orain begitartean, mundua bezain zaharra den ama-begirada kontuegile hori.

       — Anarkista bat da, orduan? —galdetu zuen.

       — Aipatu dudan zentzu horretan bakarrik —ihardetsi zuen Syme-k—; edo nahiago baduzu, ez-zentzu horretan.

       Bekain zabalak zimurtu, eta tupustean irten zitzaion:

       — Ez litzateke behintzat kapaz... bonbarik eta halakorik erabiltzeko, ezta?

       Syme-k barre-algara handi bat egin zuen; handiegia, itxura batera, dandy-ukitu hura zuen halako gizon mirrin batengan.

       — Jainkoarren, ez! —esan zuen—. Halako lanek anonimotasuna eskatzen dute.

       Hori entzutean, irribarre batez zabaldu ziren neskaren ezpain-ertzak, aldibereko atsegina eragin baitzioten gogoan Gregory-ren zentzugabetasunak eta haren arriskurik ezak.

       Syme-k jardineko bazter batean zegoen eserleku batera lagundu zuen neska, astiro, eta bere aburuak jaregiten segitu zuen. Gizon zintzoa baitzen, eta, axaleko dotorekeria guztiak gora-behera, erro-erroan apala ere bai. Izan ere, gizon apalarena izan ohi da gehiegi hitz egiteko joera hori; gizon harroak kontu handiegia egin ohi dio bere buruari. Suhartasunez eta demasiaz jardun zuen errespetagarritasunaren alde. Grina beroa erakutsi zuen txukuntasunaren eta egokitasunaren gorazarrea egitean. Hala hizketan ari zen bitartean, lila-lurrin halako bat zerion inguru guztiari. Behin, doi-doi entzuteko moduan, esku-organu baten soinua iritsi zitzaion, kale urrunen batean jotzen hasia, eta beraren hitz heroikoak munduaz azpitiko edo haraindiko doinutxo baten konpasean mugitzen ote ziren sumatu zuen.

       Neskaren ile gorri eta aurpegi irriberari so eta hitz egin zien, ustez minutu bakan batzuez; gero, halako tokietan egokitasunak eskatzen zuena taldeak nahastea zela juzkaturik, zutitu egin zen. Baita harritu ere, jardin guztia hutsik kausitu baitzuen. Aspaldi alde eginak ziren guztiak, eta berak ere halaxe egin zuen, desenkusa arrapaladako samar batez. Xanpaina-sentsazio halako bat zuen buruan, zeinari ez baitzion gero esplikaziorik aurkitu. Jarraian etorriko ziren gertakari bidegaldu haietan guztietan, neska horrek ez zuen inolako parterik izan; Syme-k ez zuen behin ere berriro ikusi, beraren istorio guztia amaierara iritsi zen arte. Eta hala ere, nolabaiteko modu deskribagaitz batez, musikan motibo bat nola, behin eta berriro itzuliz, hantxe ibiliko zen, Syme-ren handik aurrerako abentura zoro haietan guztietan, eta haren ile bitxiaren distirak hari gorri batek bezala zeharkatuko zituen gauaren tapiz ilun, itxuragalduak. Jarraian gertatu zena, alabaina, hain nekez gerta litekeen kontua da, ezen amets baten itxura bete-betea baitu.

       Syme jardinetik izarren argipeko kalera irten zenean, une hartan hutsik kausitu zuen. Gero konturatu zen (modu estrainio batez) hango isiltasuna areago zela isiltasun bizia ezen ez hila. Atetik irten eta zuzen farola bat zegoen, eta haren argitasunak urrez janzten zituen atzean utzitako hesia gainditzen zuen zuhaitz baten hostoak. Farolatik oin batera edo, ia farolaren zutoina bera bezain zurrun eta mugimendugabea, gizaitxura bat ageri zen. Kapelu altua eta longain luzea zeramatzan, beltzak biak; aurpegia, berriz, tupusteko itzalean, ia ilunaren pare zen. Argiaren kontra nabarmentzen zèn ile gorri-gorrizko zerrenda bat, eta jarrerak adierazten zuèn agresibitate puntua: beste ezerk ez zuen salatzen agerpen hura Gregory poeta bera zela. Ezpata eskuan bere arerioaren zain legokeen bravo mozorrotu baten itxura apur bat zuen.

       Diosal zehar-lauso bat egin zuen, eta Syme-k gisatsuxeago itzuli zion agurra.

       — Zure zain nengoen —esan zuen Gregory-k—. Solasaldi txiki bat izan dezakegu?

       — Bai noski. Zertaz, baina? —galdetu zuen Syme-k, halako harridura motel batez.

       Gregory-k farola-zutoina eta gero zuhaitza jo zituen bere makilaz.

       — Honetaz, eta honetaz, —esan zuen goraki—; ordenaz eta anarkiaz—. Horra hor zure ordena preziatua, burdinazko farola argal hori, zatar eta elkorra; eta horra hor anarkia, aberats, bizi, ugalkorra... horra anarkia, bikain bere orlegi eta urrez.

       — Halarik ere —ihardetsi zion Syme-k pazientziatsu—, zuk oraintxe farolaren argiari esker baino ez duzu ikusten zuhaitza. Nahi nuke jakin noiz lortuko duzun zuhaitzaren argiari esker farola ikus dadin.

       Eta gero, isilune baten ondoren:

       — Baina, atrebentzia handia ez bada...: gure tirabiratxoari ekiteko asmo hutsez egon al zara hemen kaleko ilunbean itxaroten?

       Ez —esan zuen Gregory-k, eta durundiz bete zuten kalea haren hitz ozenek—, ez dizut hemen itxaron gure tirabirari berriro ekiteko, tirabira horri betirako akabera emateko baizik.

       Isiltasuna nagusitu baitzen berriro, Syme, nahiz ezer ulertu ez, sen hutsez adi zegoen, zerbait seriorik noiz entzungo. Gregory-k ahots leunez eta halako irribarre estrainio batez ekin zion.

       — Syme jauna —esan zuen—, aski seinalagarria den zerbait egitea erdietsi duzu arrats honetan. Ama-semek lehenago sekula erdietsi ez duen zerbait egin didazu.

       — Hala ere!

       — Orain oroitzen naizenez —jarraitu zuen Gregory-k—, beste pertsona batek ere lortu zuen. Bapore koxkor baten kapitainak (zuzen oroitzen banaiz) Southend-en. Neure onetik atera nauzu.

       — Damu naiz, oso —ihardetsi zuen Syme-k, serio.

       — Nire sumina eta zure iraina gogorregiak dira desenkusa soil batez ezabatzeko —esan zuen Gregory-k, bare-bare—. Duelo batek ere ez lituzke ezabatuko. Jo eta hiltzen bazaitut, ezingo nituzke ezabatu. Bide bakarra dago irain bat deuseztatzeko, eta bide horixe dut aukeratzen. Bizitza eta ohorea bertan galtzeko arriskua neure gain harturik, frogatu egingo dizut oker zeundela hala hitz egitean.

       — Nola hitz egitean?

       — Esan duzu ez nintzela serio ari anarkista nintzela nioenean.

       — Seriotasun mailak daude —ihardetsi zuen Syme-k—. Ez dut inoiz dudarik izan erabat zintzo ari zinela horretaz, alegia esaten ari zinena benetan ez zela inolako txorakeria, alegia zure ustez paradoxa batek iratzar litzakeela gizonak, arretarik ematen ez zaion egia bat ikusaraziz.

       Gregory tinko begira geratu zitzaion, saminez beterik.

       — Eta beste ezein zentzutan —galdetu zuen— ez nauzu seriotzat hartzen? Flâneur horietakotzat naukazu, noizean behin egiaren bat botatzen duena. Ez al duzu uste beste zentzu sakonago, erabatekoagoan, serioa naizenik?

       Syme-k bortizki jo zituen karrikako harriak eskumakilaz.

       — Serioa! —egin zuen espantu— Jainko maitea! serioa al da karrika hau? Horrako txinatar argiontzi demoniook serioak al dira? Serioa al da ezer hemen? Hona etorri eta solasean hasten da bat: zentzugabekeria mordoa, eta tartean zentzuzko zerbait ere bai, beharbada; baina oso iritzi eskasa nuke nik bere bizitzaren sakonean solasok baino serioagoa den zerbait gordetzen ez duen gizon bati buruz... zerbait serioagoa, nahiz erlijioa izan, nahiz zurruta baino ez.

       — Ederki —esan zuen Gregory-k, aurpegia goibel—; aurki ikusiko duzu, zurruta zein erlijioa, biak baino serioagoa den zerbait.

       Syme bere ohiko otzantasun aire harekin egon zen zain, Gregory-k berriro ezpainak ireki zituen arte.

       — Puntuan hitz egin duzu erlijioaren kontuaz. Baduzu zuk, bene-benetan, erlijiorik?

       — Zera —esan zuen Syme-k irribarre zabalez—, katolikoak gara guztiok dagoeneko.

       — Orduan arren eskatu behar dizut zin egiteko, zure erlijioko jainko nahiz santuen izenean, direnak direla, ez diozula azalduko kontatuko dizudana ezein adan-semeri, eta bereziki poliziari. Zin egizu! Zeure gain hartzen baduzu ukapen eskerga hori, prest bazaude sekula egin behar ez zenukeen boto batez eta sekula ametsetan ere bururatu behar ez litzaizukeen ezagutza batez zure arima zamatzeko, ordainez agintzen dizut...

       — Ordainez agintzen didazu? —itaundu zuen Syme-k, bestea horretan gelditu baitzen.

       — Ordainez agintzen dizut guztiz ere arrats dibertigarria.

       Bet-betan, Syme-k kapelua erantzi zuen.

       — Zure eskaintza ergelegia da, inondik inora, ez onartzeko. Poeta bat beti anarkista bat dela diozu. Ez nago ados: baina espero dut finean beti izatea garbi jokatzen duen gizon bat. Uztazu, bada, hemen eta orain, kristau gisa zin egiten, eta burkide jator eta artista-kide gisa promes, ez diodala kontu honetaz, zernahi dela ere, ezeren berri emango poliziari. Eta orain, Colney Hatch-en izenean, zer da kontua?

       — Ia hobe —esan zuen Gregory-k, loturarik-ez patxadatsuz— kotxe bat hartuko bagenu.

       Bi txistu luze egin zituen, eta zalgurdi bat etorri zen kalean behera binbilika. Isilik sartu ziren biak. Chiswick aldeko ibaiertzeko taberna ilun baten helbidea eman zuen Gregory-k sabaizulotik. Zalgurdiak bideari ekin zion ostera, gure bi mamuok beren mamu-hiritik eramanez.

2. KAPITULUA

Gabriel Syme-ren sekretua

       Kotxea garagardotegi bereziki lizun- eta koipe-zulo baten aurrean geratu zen, eta Gregory-k bizkor eraman zuen bere laguna barrura. Halako saloi-bar estu, argi-eskas batean eseri ziren, zurezko mahai zikin hanka-bakar batera. Hain zen gela txikia eta iluna, ezen nekez baitzitekeen deus bereiz deira etorri zen zerbitzariaz, ez bazen halako bizardun kankailu bat zelako inpresio lausoa.

       — Afalduko duzu noski zertxobait? —galdetu edo zion Gregory-k, gisatsu—. Pâte de foie grasa ez dute oso ona, baina zinez gomendatzen dizut orkatz-okela.

       Syme-k soraio jaso zuen iruzkina, txantxatzat jorik. Umore-ildo beretik, heziera oneko ezaxolatasun lasaiz esan zuen:

       — Otarraina maionesarekin hartuko dut.

       Baita erabat txunditurik geratu ere, gizona, «Berehala, jauna» esan, eta, antza, agindurikoaren bila joan baitzen.

       — Zer edan nahi duzu? —berrekin zion Gregory-k, lehengo tonu arduragabe baina desenkusa-usaineko berean—. Nik neuk crême de menthe hutsa hartuko dut; afalduta nago. Xanpainak ez du inolako aitzakiarik. Zer iruditzen zaizu Pommery botila-erdi bat, hasteko, gutxienez?

       — Eskerrik asko —esan zuen Syme-k, zurturik—. Estimatzen dizut.

       Artean ere solas-saio baldarren bat edo beste egin bazuen ere, otarrainaren agerpenak eten zizkion ziplo Syme-ri. Dastatu, eta bereziki ona iruditu zitzaion. Orduan mauka-mauka jateari ekin zion.

       — Barkatu halako gozatu nabarmena hartzen badut —esan zion Gregory-ri, irribarrez—. Nire zoriak ez dit askotan ematen halako ametsetarako aukerarik. Estreineko aldia dut amesgaizto batek otarrain batera nakarrena. Batekoz beste izan ohi da kontua normalean.

       — Ez zaude lotan, sinestadazu —esan zuen Gregory-k—. Aitzitik ere, zure biziko unerik errealen eta erneenaren aurrean zaude. Hara, hor dator zure xanpaina! Aitortzen dut egon litekeela halako desoreka ttiki bat, nolabait esateko, ostatu bikain honen barne antolaketaren eta kanpoaldeko itxura soil, apaingabearen artean. Apaltasuna baitugu begiko. Lurgainean sekula bizi izan den jenderik apalena gara.

       — Nortaz ari zara gu diozunean? —galdetu zuen Syme-k—, xanpaina kopa hustuz.

       — Ez da zaila asmatzen —ihardetsi zion Gregory-k—. Gu anarkista benetakoak gara, zuk sinesten ez dituzun horiek.

       — Bada —bota zion Syme-k—, bapo zabiltzate edarien kontuan.

       — Hala da, bai, serio hartzen dugu hori ere —erantzun zuen Gregory-k.

       Gero, isilune baten ondoren:

       — Hemendik pixka batera mahai hau apur bat jiraka hasten bada, ez egotzi hori xanpainaren eraginari. Ez dut nahi zeure buruari oker iritz diezaiozun.

       — Tira, ez nago mozkorrik, erotuta nago —ihardetsi zuen Syme-k, patxada osoz—; baina espero dut edozein kasutan jaun gisatsu baten modura portatzea. Erretzerik bai?

       — Bai noski! —esan zuen Gregory-k, puru-kaxa bat aterarik—. Probatu nireetatik.

       Syme-k zigarro bat hartu zuen; poltsikotik atera zuen puru-mozteko batez muturra kendu, ahoan kokatu, astiro piztu, eta ke laino luze bat jaulki zuen. Eta ez zuen meritu makala errituok egokitasunez burutzea, zeren, ia zigarroarekikoei ekin orduko, mahaia jiraka hasi baitzen, hasieran geldiro, eta gero bizkor, izpiritismo-saio burugaldu batean bezala.

       — Ez arduratu —esan zuen Gregory-k—, torloju moduko bat da.

       — Ah, bai —esan zuen Symek patxadaz—, torloju moduko bat! Sinplea gauza!

       Handik berehala, zigarroaren kea, ordura arte gelan zehar suge bat bezala zigi-zaga ibilia, zuzen gora tentetu zen, lantegi bateko tximiniatik bezala, eta bi gizonak, aulki, mahai eta guzti, ziplo galdu ziren zoruan behera, lurrak irentsi balitu bezala. Binbilika jaitsi ziren, berealdiko erruan, tximinia moduko batetik, hariak etendako igogailu bat bezain azkar, eta danbada zakar batez jo zuten hondoa. Guztiarekin ere, Gregory-k ate pare bat ireki eta lurpeko argi gorria sartu zenean, Syme-k purua erretzen segitzen zuen, zangoa zango gainean, eta ez zitzaion nahastu bere ile laruetatik bat bera ere.

       Gregory-k pasabide makur, gangatu batetik eraman zuen. Haren azken muturretik zetorren argi gorria. Argiontzi gorrimin eskerga bat zen, ia sutegi bat bezain handia, burdinazko ate txiki baina astun baten gainean jarria. Atean sabaizulo edo sare-leiho moduko bat zegoen, eta hartan jo zuen Gregory-k bost aldiz. Kanpotar azentua zuen ahots sendo batek nor zen galdetu zion. Eman zuen erantzuna ezusteko samarra gertatu zen: «Joseph Chamberlain jauna». Ate-erro astunak higitzen hasi ziren; kontrazeinu moduko bat zen, noski.

       Atetik barrura, halako dirdai bat zerion pasabideari, altzairu-sarez lerroztatuak bailituen hormak. Hobeki begiraturik, Syme-k ikusi zuen ez zela hori, baizik dirdir hura, pakete estutan nahiz elkarri loturik, hantxe lerroka gordetzen ziren kabitu ahal errifle eta errebolberrena zela.

       — Arren eskatzen dizut formalitate guztiok barkatzeko —esan zuen Gregory-k—; zorrotz jokatu beharra daukagu hemen.

       — Oh, ez desenkusatu —esan zuen Syme-k—. Ezagutzen dut lege eta ordenaren alderako duzun grina —eta aurrera egin zuen, altzairuzko armaz lerroztaturiko pasabidean barrena. Bere ile luze argi eta soingaineko luze dotore harekin, guztiz itxura hauskor, bitxia zuen, heriotzaren hiribide distiratsu hartan behera zihoala.

       Halamoduzko zenbait pasabidetatik iragan ziren, eta azkenean altzairuzko ganbara estrainio batera iritsi ziren. Ganbarak horma okerrak zituen; ia esferikoa zen. Banku-ilara batzuek, hala ere, zientziazko ikas-areto biribil horietako baten tankera apur bat ematen zioten. Ez zegoen ez erriflerik ez pistolarik gelan, baina, hormen jiran, are itxura badaezpadakoago eta lazgarriagorik ageri zen han zintzilik: burdinazko landare batzuen erraboilak edo burdinazko txori batzuen arrautzak. Bonbak ziren, eta gelak berak ere bonba baten barrualdearen itxura zuen. Syme, bere puruaren hautsa hormaren kontra astindu, eta sartu egin zen.

       — Eta orain, Syme jaun preziatua —esan zuen Gregory-k, bonbarik handienaren peko bankuaren gainera egotziz lagunkiro bere burua—, leku lasai honetan, garbi hitz egiteko moduan gaude. Ez dago giza hitzik, aditzera eman diezazukeenik zergatik ekarri zaitudan hona. Erreakzio guztiz arbitrario horietako bat izan da, labar batetik bera jauzi egitea edo maitemintzea bezala. Aski izan bedi esatea zu edonor bere onetik ateratzeko moduko tipoa agertu zarela, eta, egia esateko, oraindik ere hala ikusten zaitut. Hogei sekretu-zin ere hautsiko nituzke zuri haize horiek apaltzeko plazerraren truke. Zigarro bat pizteko duzun modu horrek aitortzaren sekretua aise hautsaraziko lioke apaiz bati. Tira, esan duzu guztiz ziur zeundela ni ez nintzela anarkista serio bat. Hartzen al diozu batere serio trazarik toki honi?

       — Hala dirudi, bai, funts bat behar duela honek, bere dibertigarrian —baieztu zuen Syme-k—; baina egin al diezazkizuket bi galdera? Ez duzu beldurrik izan behar niri informazioa emateko, ezen, oroituko zarenez, promes eginarazi didazu, zuhur, ez niola poliziari deus kontatuko, eta ziur egon zaitezke eutsiko diodala neure hitzari. Jakingura hutsez egiten dizkizut, beraz, itaunok. Lehenengo eta behin, zertara dator hau guztia? Zeren kontra zaudete? Zer nahi duzue, Gobernua deuseztatu?

       — Jainkoa deuseztatu! —esan zuen Gregory-k, fanatiko baten begiak zabalduz—. Ez dugu aski hiruzpalau jarrera despotiko eta beste hainbeste polizia-araubide hankazgora jartzea; anarkismo suerte hori existitzen da, baina Ezkonformisten adar bat baino ez da. Guk sakonago aztertzen dugu, eta gorago doaz gure jomugak. Bizio eta bertute, ohore eta traizio bereizkuntzak, matxino hutsek oinarri hartzen dituzten bereizkuntza arbitrario guztiok ukatzera gatoz gu. Frantziako Iraultzako sentibera ergel haiek Gizonaren Eskubideez mintzo ziren. Guk gorroto ditugu Eskubideak eta orobat gorroto Bidegabekeriak. Zuzena eta Okerra abolitu ditugu.

       — Eta Ezkerra eta Eskuina —esan zuen Syme-k, berotasun zozoz—, espero dut horiek ere abolitzea. Askoz ere gatazkatsuagoak zaizkit niri.

       — Bigarren galdera bat ere aipatu duzu —moztu zuen Gregory-k.

       — Atsegin handiz —jarraitu zuen Syme-k—. Zuen ekintzotan guztiotan eta ingurumarietan, bada sekreturako saio zientifiko halako bat. Izeba bat badut denda baten gainean bizi zena, baina lehenbiziko aldia da aukeran taberna baten azpian bizi nahi duen jendea aurkitzen dudana. Burdinazko ate sendo bat jarri duzue. Ezin zarete hartatik pasatu, zuen buruari Chambelain jauna deitzeko umiliazioari men egin ezean. Inguru guztia altzairuzko tresnaz josita daukazue, eta horrek, atrebentziarekin esan dezadan, etxekoi bainoago, lazgarri bihurtzen du lekua. Galde dezaket, bada, zuen burua lurraren barrunbeetan barrikadetaratzeko lan hori guztia hartu ondoren, zer dela-eta erakusten duzun gero denen aurrean nabarmen zuen sekretua, Saffron Park-eko emakume ergeloi anarkismoaz hitz eginez?

       Gregory-k irribarre egin zuen.

       — Erraza da erantzuna —esan zuen—. Nik esan dizut zuri benetako anarkista bat nintzela, eta zuk ez didazu sinetsi. Bada, haiek ere ez didate sinesten. Non eta ez ditudan infernu-gela honetara ekartzen, ez didate inoiz sinetsiko.

       Syme-k gogoetatsu erretzen zuen purua, Gregory-ri arretaz so. Hark jarraitu egin zuen.

       — Dibertigarria gertatuko zaizu agian horren historia —esan zuen—. Anarkista Berrietako kide bilakatu nintzenean, hasieran mota guztietako errespetuzko mozorroak saiatu nituen. Gotzain jantzirik ibili nintzen. Sineskeria, banpiro hori eta Apaiz harrapariak gure panfleto anarkistek apezpikuei buruz zekarten guztia irakurri nuen. Irakurketa horietatik garbi atera nuen edonor ikaratzeko moduko agure estrainio batzuk direla gotzainak, gizateriari sekretu krudel bat ezkutatu nahi diotenak. Lehen aldiz gotzain jantzirik agertu nintzenean saloi batera, eta trumoi-ahotsez oihuztatu: «Utikan! utikan! giza adimen handi-ustea!», nola edo hala antzeman zidaten ez nintzela inongo apezpikua. Ber-bertan atxilotu ninduten. Milioidun baten mozorroa saiatu nuen hurrena; baina hain burubide argiz aldeztu nuen Kapitala, ezen inozoenak ere aise ikus baitzezakeen behartsu hutsa nintzela. Gero gudalburu baten uniformearekin saiatu nintzen. Izatez, gizakoia naiz ni, baina badut, espero dut, heziketa intelektual nahikorik, zera, Nietzsche-k bezala, bortxa miresten dutenen jarrera ulertzeko... Naturaren gudu itsu harroa, eta hori guztia, badakizu. Gudalburuaren lekuan jarri nintzen, buru-belarri. Ezpata atera eta zirti-zarta erabiltzen nuen taigabe. «Odola!» oihukatzen nuen, arretarik jarri gabe, ardoa eskatuko lukeenak bezala. Sarri esaten nuen: «Utzi ahulei beren gisa hiltzen; hori da Legea.» Bada, nonbait, ez dirudi hala jokatzen dutenik gudalburuek. Berriro atxilotu ninduten. Azkenean, etsi-etsian, Anarkisten Batzar Nagusiko Lehendakariarengana jo nuen, Europako gizonik bikainena baita.

       — Nola du izen-deitura? —galdetu zuen Syme-k.

       — Ez zenuke ezagutuko —erantzun zuen Gregory-k—. Horretan ageri da haren bikaintasuna. Zesarrek eta Napoleonek beren asma-ahal guztia ipini zuten entzutetsuak izateko, eta bete-betean lortu zuten. Hark bere asma-ahal guztia ipini du entzutegabea izateko, eta bete-betean lortu du. Baina bost minutu pasatu harekin gela batean, eta ez zaizu dudarik geldituko ezen, haren eskuetan, haur gisako batzuk baizik ez ziratekeela Zesar eta Napoleon.

       Isilik eta are zurbil geratu zen une batez, eta gero jarraitu:

       — Izan ere, aholkuren bat ematen duenean, epigrama bat bezain txundigarria izaten da beti, eta hala ere Ingalaterrako Bankua bezain praktikoa. Esan nion: «Zer mozorrok ezkuta nazake mundutik? Zer nuke errespetagarriagorik gotzainak eta gudalburuak baino?» Bere aurpegi zabal baina igartezin horrekin begiratu zidan. «Mozorro seguru bat behar duzu, ezta? Arriskurik ez duzula bermatuko duen itxura bat nahi duzu; inork sekula bonba bila arakatuko ez duen jantzi bat?» Baietz egin nion buruaz. Bat-batean bere lehoi-ahots hori jaso zuen: «Zergatik ez zara, hortaz, anarkista mozorrotzen, txoriburu hori!» bota zidan, halako marruaz, non dardaraz utzi zuen gela. «Hala inork ez du espero izango zugandik ezeren okerrik.» Eta bere bizkar zabala eman zidan, beste hitzik gabe. Jaramon egin nion aholkuari, eta ez naiz inoiz damutu. Izugarrikeriarik odoltsuenak predikatzen aritu natzaie emakume horiei gau eta egun, eta —Jainkoarren— beren haur-kotxeak eramaten ere utziko lidakete lasai asko.

       Syme begira geratu zitzaion, bere begi zabal, urdin haietan nolabaiteko errespetua agertuz.

       — Ziri ederra sartu didazu —esan zuen—. Ez da batere amarru txarra.

       Gero, isilune baten ondoren, jarraitu zuen:

       — Nola deitzen diozue zuen Lehendakari ikaragarri horri?

       — Jeneralean Igande esaten diogu —erantzun zuen Gregory-k, xalo-xalo—. Hara: Anarkisten Batzar Nagusia zazpi kidez osatua da, eta asteko egunen izena ematen zaie. Hura Igande da guretzat; Igande Odoltsu, haren miresleetako batzuentzat. Gauza bitxia da zure aldetik hori galdetzea, zeren zuri bazter hauetara bisita egitea (hala esaterik badaukat) bururatu zaizun gau honetantxe hautatu behar baitu gure Londresko adarrak, gela honetan batzartzen den taldeak, hain zuzen, bere ordezkaria, Batzarrean gertatu den hutsune bat betetzeko. Denboraldi batez, egokitasunez eta denon onespenez, Ostegun-en eginkizun ez batere erraza bete duen jauna guztiz bat-batean hil da. Horren kariaz, arrats honetarakoxe deitu dugu batzarra, haren ondorengoa aukeratzeko.

       Zutik jarri, eta gelan zehar ibiltzen hasi zen, mantso-mantso, irribarrez estaliriko ahalke moduko batez.

       — Nire ama bazina bezalako sentsazioa edo dut zurekin —berrekin zion, seriotasuna kenduz hitzei—. Edozer gauza aitor diezazuket, konfiantza osoz, isilik gordetzeko promesa egin baituzu. Oraintxe bertan, esaterako, hemendik hamar bat minutura hona bilduko diren anarkistei modu berean inolaz ere aitortuko ez niekeen zerbait aitortu behar dizut. Jakina, hauteskunde moduko bat antolatu beharko da; baina ez zait axola zuri esatea ia jakina dela zein izango den emaitza —une batez begiak lurrera jarri zituen, apal—. Ia gauza segurua da ni izango naizela Ostegun.

       — Lagun preziatua —esan zuen Syme-k, bihotz beroz—, zorionak! Bikaina karrera!

       — Gregory-k irribarre egin zuen, garrantzia kenduz, eta gelan zehar ibiltzen hasi zen, bizkor-bizkor hitz eginez.

       — Egia esan, dena prest dago niretzat mahai honetan —esan zuen—, eta labur-labur joango da noski zeremonia.

       Syme ere mahaira inguratu zen pixkanaka, eta haren gainean topatu ibil-makila bat, zeina hurbilagotik arakaturik ezpata-makila izatea gertatu baitzen, Colt errebolber handi bat, ogitarteko-kaxa bat, eta brandy-petaka ez nolanahiko bat. Aulki gainean, mahai ondoan, itxura astuneko kapa edo soingaineko bat.

       — Gure arteko hauteskunde modu horrekikoak egin —segitu zuen Gregory-k, animaturik—, soingaineko-makilok hartu, beste zerok sakelan sartu, eta kobazulo honetako ate batetik ibaira irtengo naiz, eta hantxe edukiko dut zain bapore koxkor bat, eta gero... eta orduan... oi, Ostegun izatearen bozkario eta zoramena! —eskuak aurretiazko pozez estuturik.

       Syme, ohiko bere ezaxola-itxura guztiz nabarmen harekin eseria baitzen ostera, ohi ez bezalako zalantza-aire batekin zutitu zen.

       — Zergatik iruditzen ote zait —galdetu zuen, zalantzati— guztiz gizon prestua zarela? Zergatik ote zaitut dudarik gabe gogoko, Gregory? —une batez gelditu, eta gero halako jakingura bizi-bizi batez erantsi zuen—: Halakoxe astoa zarelako ote?

       Isilune gogoetatsu bat gertatu zen ostera, eta gero bero-bero ekin zion Syme-k:

       — Tira, pikutara kontuok! bizi guztian egokitu zaidan egoerarik xelebreena da hau, eta nik ere dagokion moduan jokatu behar dut, Gregory. Promes bat egin dizut hona sartu aurretik. Pintza gorien torturapean ere ez nuke hautsiko. Egin zeniezadake zuk, neronen segurtasunerako, gisa bereko promes koskor bat?

       — Promes bat? —galdetu zuen Gregory-k, harritu samarturik.

       — Bai —esan zuen Syme-k, oso serioski—, promes bat. Nik Jainkoaren aurrean zin egin dut ez niola poliziari zure sekretuaren berri emango. Egingo al duzu zuk zin Gizateriaren izenean, edo sinesten duzun demontre arraioaren izenean, ez diezula nire sekretuaren berri emango anarkistei?

       — Zure sekretua? —galdetu zuen Gregory-k, harri eta zur—. Sekretu bat duzu zuk?

       — Bai, —esan zuen Syme-k— sekretu bat dut —gero, isilune baten ondoren—: Zin egingo duzu?

       Gregory begira geratu zitzaion apur batez, zorrotz, eta gero kolpetik bota zion:

       — Sorgindu egin nauzu, antza, baina jakinmin eutsiezin bat sortu zait, horra, zuregana. Bai, zin egingo dut ez diedala anarkistei esaten didazun ezeren berririk emango. Baina agudo beharko du, ezen minutu pare bat barru hemen dituzu.

       Syme zutik jarri zen, eta bere esku zuri luzeak bere galtza gris, luzeen poltsikoetara sartu. Ia horrekin batera, bost kolpe entzun ziren kanpoko sare-leihoan, konspiratzaileetako lehena bazetorrela iragarriz.

       — Hara —esan zuen Syme-k astiro—, ez dakit nola adierazi egia laburrago ezen esanez poeta arriskugabearen jantziaz baliatzearen hori ez dela zuen Lehendakari horren trikimailua soilik. Scotland Yard-en aspaldian erabiltzen dugu amarru hori.

       Gregory zuzen tentetzen saiatu zen hirutan, baina ez zuen asmatu.

       — Zer diozu? —galdetu zuen, ahots gizagabez.

       — Bai —esan zuen Syme-k xalo-xalo—, poliziako detektibea nauzu. Baina, entzuten dudanez, hortxe ditugu zure lagunak.

       Ate aldetik halako marmar bat iristen zen: «Joseph Chamberlain jauna». Birritan eta hirutan errepikatu zen, eta gero hogeita hamar bider, eta Joseph Chamberlain jendetza (pentsamenduaren gaitza) han zetorren, pauso astun ozenez, korridorean barrena.

3. KAPITULUA

Ostegun izan zen gizona

       Aurpegi berririk atean agertu orduko, ezuste harritu hura alde egina zen Gregory-renetik. Mahai ondora jauzi egina zen, piztia basati batena bezalako hotsa eztarrian. Colt errebolberrari eskua erantsi, eta Syme apuntatu zuen. Hark ez zuen zirkinik ere egin atzera, baina esku zurbil kortesiatsu bat jaso zuen.

       — Ez izan halako ergela —esan zuen, apaiz baten duintasun afeminatuaz—. Ez al duzu ikusten ez dela beharrezkoa? Ez al duzu ikusten ontzi berean gaudela biok? Eta itsas-gaitzak xelebre jota, gainera.

       Gregory ez zen mintzatzeko gauza, baina tiro egiteko ere ez, eta begiekin galdezka geratu zitzaion.

       — Ez al duzu ikusten elkarri xake-mate eman diogula? —esan zuen Syme-k goraki—. Nik ezin esan diezaioket poliziari zu anarkista bat zarela. Zuk ezin esan diezaiekezu anarkistei ni polizia naizela. Nik egin dezakedan bakarra zera da, zu nor zaren jakinda begira egon; eta zuk beste hainbeste, ni nor naizen jakinda. Hitz batean, bakarkako duelo intelektual bat dugu geure hau, bion arteko buruz-buru bat. Ni poliziaren laguntzaz gabeturiko polizia bat naiz. Zu, lagun gaixoa, anarkiari hain funtsezko zaion lege eta antolaketaren laguntzaz gabeturiko anarkista bat zara. Bion arteko desberdintasun soil bakarra zure aldekoa da. Zu ez zaude polizia kuxkuxeroz inguraturik; ni anarkista kuxkuxeroz inguraturik nago. Nik ezin dizut zuri traiziorik egin, baina bai neure buruari. Tira, gizona: itxaron eta ikusiko duzu nola egiten diodan traizio neure buruari. Primeran egingo dut nik hori, ikusiko duzu.

       Gregory-k pistola jaitsi zuen, astiro, itsas-munstro bat balitz bezala begira-begira Syme-ri.

       — Nik ez dut sinesten hilezkortasunean —esan zuen azkenean—, baina, honen guztiaren ondoren, zeure hitza hausteko gai bazara, Jainkoak infernu bat egingo du zuretzat bakarrik, beti-betiko uluka hantxe egon zaitezen.

       — Ez dut hautsiko neure hitza —esan zuen Syme-k, serio-serio—, eta zuk ere ez duzu hautsiko zeurea. Hemen ditugu zure lagunak.

       Anarkista ostea gelara sartu zen, urrats astunez, nagitasuna edo nolabaiteko nekea nabarmenduz ibileran; gizontxo bizar-beltz betaurrekodun bat, ordea —Tim Healy jaunaren nolabaiteko antza zuena—, taldetik bereizi, eta aurrera lehiatu zen, paper batzuk eskuan.

       — Burkide Gregory —esan zuen—, gizon hau ordezkari bat izango da noski?

       Gregory-k, ezustean harrapaturik, begiak apaldu eta Syme-ren deitura murduskatu zuen; Syme-k, berriz, nabarmen samar ihardetsi zuen:

       — Pozgarri zait ikustea zuen atea aski ongi zaindua dagoela ordezkari ez den inork zail izan dezan hona sartzea.

       Gizontxo bizar-beltzaren bekainak, artean ere, kizkurturik segitzen zuen, susmo txarrez edo.

       — Zein adar ordezkatzen duzu? —galdetu zuen, zorrotz.

       — Nik ez nuke esango adar bat denik —esan zuen Syme-k, barrez—. Nik esango nuke gutxien-gutxienez sustrai bat dela.

       — Zer esan nahi duzu?

       — Egia esan —esan zuen Syme-k patxada lasaiz—, egia esan behar badut, Sabatario bat nauzu. Iganderi behar bezala men egiten diozuen ikusteko mandatu bereziarekin etorria naiz.

       Gizontxoari bere paperetako bat erori zitzaion esku artetik, eta izu-ikara halako bat pausatu zen taldekoen aurpegietan. Bistan zenez, Igande zeritzan Lehendakari ikaragarri hark halako enbaxadore ezohikoak igorri ohi zituen tarteka adar-bilkuretara.

       — Hortaz, burkide —esan zuen paperdun gizonak, isilune baten ondoren—, hobe izango dugu aulki-leku bat ematea bilkuran.

       — Adiskide baten aholkua nahi baduzu —esan zuen Syme-k, onberatasun zorrotzez—, uste dut hobe duzuela, bai.

       Gregory, arriskuz beteriko elkarrizketa hartatik bere aurkaria onik ateratzen zela ikusirik, tupustean jaiki eta hara-hona ibiltzen hasi zen, gogoeta neketsuan. Izan ere, hil edo biziko diplomazia-auzi baten aurrean zegoen. Garbi zegoen bere etorri lotsagabea baliagarri izango zitzaiola Syme-ri, halabehar hutsezko kinka guztietan aurrera ateratzeko. Alde hartatik ez zegoen zer egin handirik. Berak ezin zezakeen Syme saldu, aldez ohoreagatik, eta aldez zeren, arrazoiren bategatik, hura suntsitzea lortzen ez bazuen, hala ihes eginda, Syme sekreturako obligazio guztietatik libre baitzegokeen, eta aski baitzukeen noski hurbileneko polizia-egoitzara jotzea. Azken finean, gau bakar bateko eztabaida baino ez zen, eta detektibe bakar bat haren berri izango zuena. Ahalik eta gutxiena agertuko zuen gau hartan bere planei buruz, eta gero Syme-ri alde egiten uzteko arriskua bere gain hartu.

       Anarkista taldearengana jo zuen, haiek ordurako bankuetan beren lekuak hartzen ari zirela.

       — Hasteko ordua ere badugu —esan zuen—; baporea zain egongo da honezkero ibaian. Buttons burkidea proposatzen dut mahaiburu.

       Proposamena esku jasoz onarturik, paperdun gizontxoa mahaiburu-aulkira lerratu zen.

       — Burkideak —hasi zen, pistola-tiro bat bezain ziplo—, gaurko gure bilkura hau garrantzizkoa da, nahiz ez duen zertan luzatu. Gure adar honek bere gain izan du beti Europako Biltzar Nagusirako Ostegun aukeratzeko ohorea. Ostegun asko eta bikainak aukeratu izan ditugu. Denok deitoratzen dugu joan den astera arte postu hori bete duen langile heroikoaren heriotza tamalgarria. Dakizuenez, zerbitzu ez nolanahikoak zor dizkio gure kausak. Hark antolatu zuen Brighton-eko dinamitaldi bikaina, zeinak, gauzak hobeki joan balira, kai gainean zeuden guztiak akabatu behar baitzituen. Orobat dakizuenez, heriotza ere bizitza bezain altruista izan zuen, ezen esnearen ordezko kare eta ur nahaste higieniko batean zuen fedea zela-eta hil zen, zeren barbarotzat baitzeukan edabe hori, behiaren aurkako krudelkeria baten bidez lortua izanik. Krudelkeriak, edo krudelkeriaren antzeko edozerk, barrua iraultzen zion. Baina ez gara bildu haren bertuteei ohore emateko, eginkizun nekezago baterako baizik. Zaila da haren kualitateak behar bezala goraipatzea, baina are zailagoa haien ordezkoa aurkitzea. Zuei dagokizue orain, burkideak, arrats honetan, bildu garenon artetik hautatzea Ostegun izango den gizona. Burkideren batek izenen bat iradokitzen badu, bozketara joko dugu. Inork ez badu izenik iradokitzeko, esan dezakedan gauza bakarra zera da, betirako galdu zaigun dinamitari preziatu horrekin batera galdua zaigukeela, jakin ezineko leize sakonetara galdu ere, haren bertuteen eta haren xalotasunaren azken sekretua.

       Ia ez entzuteko moduko txalo-dardara bat sumatu zen, elizan batzuetan izaten denaren gisakoa. Gero, bizar zuri luze beneragarri baten jabe zen agure luze-zabalak, akaso bilerako langile egiazko bakarra bera, astun-astun jaiki, eta esan zuen:

       — Gregory burkidea proposatzen dut Ostegun izateko hautagai—. Eta jaiki bezain astun eseri zen atzera.

       — Inor gehiago proposamen horren alde? —galdetu zuen bilera-buruak.

       Belusezko jaka zeraman gizontxo bizar-zorrotz bat agertu zen alde.

       — Bozketari ekin aurretik —esan zuen bilera-buruak—, Gregory burkidearen txanda da, adierazpen bat egin dezan.

       Gregory txaloaldi bikain baten erdian zutitu zen. Hilotz antzo zurbil zegoen, eta kontrastean ile gorri bitxiak eskarlata ematen zuen ia. Baina irribarrez zegoen, lasai oso. Erabakia harturik zeukan, eta argi eta zelai ikusten zuen handik aurrera zein jokabide zegokion. Onena zen halako hitzaldi ematu, anbiguo bat egitea, anarkisten anaiarte harena azken finean arrisku handirik gabeko gauza zelako inpresioa uzteko detektibearen buruan. Bere literatur ahalmenean sinesten zuen, ñabardura sotilak iradoki eta hitz egokiak aukeratzeko zuen gaitasunean. Pentsatzen zuen kontu apur batez lor zezakeela, inguruan zuen jende hura guztia gora-behera, erakundearen halako irudi modu sotil eta delikatu batean faltsu bat ematea. Syme-k lehen ere pentsatu izan zuen anarkistak, beren erronka harro guztien azpitik, pailazoarena egiten baino ez zirela ari. Ezin ote zion berak orain, arriskuaren tenorean, horixe pentsarazi?

       — Burkideak —hasi zen Gregory, ahots baxu baina sarkor batez—, ez da beharrezkoa nik hemen azaltzea nire egitasmoa zein den, zuen egitasmo bera baita. Gure sinesmena gaitzesana izan da, desitxuratua, erabat nahastua eta ezkutatua, baina sekula ez ezertan aldatua. Anarkismoaz eta anarkismoaren arriskuez mintzo direnek toki guztietara jo dute beren informazioaren bila; edozein tokitara, salbu eta guregana, salbu eta iturburura. Anarkistei buruz dakitena bost-xentimoko nobeletatik dakite; Ally Sloper's Half Holiday eta Sporting Timesetik dakite anarkisten berri. Sekula ez dute ezer jakiten anarkistei buruz anarkistengandik. Guk ez dugu aukerarik Europako mutur batetik bestera guregatik esaten dituzten mendi-halako oker-irainak gezurtatzeko. Izurri ibiltariak garela betidanik aditu duen gizonak ez du inoiz entzun gure erantzuna. Ongi dakit ez duela entzungo gau honetan ere, nire hitzaren berotasuna gure gaineko sabaia altxarazteko modukoa izanik ere. Zeren sakonean, lurraren barne sakonean baizik ezin baitira bildu jazarriak, kristauak katakunbetan biltzen ziren bezala. Baina, halabehar sinesgaitz baten bitartez, gaur hemen balego bizi guztian gutaz halako irudi guztiz ere okerra izan duen gizon bat, honako galdera egingo nioke: «Kristau haiek katakunba haietan elkartzen zirenean, nolako ondra-fama zuten han gaineko karriketan? Zer izugarrikeriak ez zizkioten kontatuko erromatar ongi heziek elkarri haien gainean? Egizu gogo —esango nioke—, egizu gogo historiaren paradoxa oraindik ere misteriotsu horren errepikapena baino ez dela gurea. Egizu gogo kristauek bezain arriskugabeak garelakoxe dirudigula kristauek bezain asaldagarriak. Egizu gogo horrexegatik dirudigula haiek ziruditen bezain zoro: kristauak bezain otzanak garelakoxe.»

       Hasierako esaldiei abegi egin zien txaloaldia ezarian motelduz joan zen, eta azken hitzekin ziplo etenda geratu zen. Bat-bateko isiltasunean, belusezko jaka zeraman gizonak, ahots altu, garrasi-antzeko batez, esan zuen:

       — Ni ez naiz otzana!

       — Witherspoon burkideak diosku —jarraitu zuen Gregory-k— bera ez dela otzana. Ah, zein gutxi ezagutzen duen bere burua! Hitzak, izan ere, neurriz kanpokoak ditu; itxura, berriz, basa-antza, eta akaso (gustu arruntarentzat) ez oso erakargarria. Nirea bezalako adiskidetasun sakon eta delikatu baten begiek baizik ezin dezakete atzeman, alabaina, hondo-hondoan ageri duen otzantasun sendozko oinarri sakona, berak ikusteko ere sakonegia. Berriz diot: gu gara benetako lehen kristauak; beranduegi heltzea, besterik ez. Xaloak gara, haiek xaloak ziren bezala: begira Witherspoon burkideari. Lotsa onekoak gara: begira niri. Errukitsuak gara: ...

       — Ez, ez! —deiadar egin zuen belusezko jakadun Witherspoon jaunak—. Errukitsuak garela diot —errepikatu zuen Gregory-k haserre— lehen kristauak errukitsuak izan ziren bezala. Horrek ez zuen eragotzi, hala ere, giza haragi jale izatea lepora ziezaieten. Guk ez dugu giza haragirik jaten...

       — Tamala! —oihuz Witherspoonek—. Zergatik ez?

       — Witherspoon burkidea —esan zuen Gregory-k, bozkario sukartsuz— irrikaz dago jakiteko zergatik inork ez duen bera jaten (barre). Hemen, bederen, bihotzez maite duen lagunarte honetan, maitasunean oinarritzen den lagunarte...

       Ez, ez! —berriz Withespoon-ek—. Behera maitasuna!

       — Maitasunean oinarritzen den lagunarte honetan —errepikatu zuen Gregory-k, hortzei kirrinka eraginez—, ez dugu zalantzarik gorputz bat bezala bat eginik erdietsi nahi ditugun jomugez, eta jomuga horiexei helduko diet nik gorputz horren ordezkari gisa hautatzen banauzue. Asasinotzat eta gizartearen etsaitzat aurkezten gaituzten mihi gaiztoei inolako jaramonik egiteke, adorez helduko diegu, ahalegin isil, intelektualez, anaitasunaren eta xalotasunaren ideal betierekoei.

       Gregory-k, eseri eta eskua pasatu zuen bekokian. Isilune bat gertatu zen betan, deseroso, baina bileraburuak, automata baten gisa zutitu, eta ahots koloregabez esan zuen:

       — Gregory burkidea hautatzearen aurka inor?

       Batzarrak modu lauso, subkontziente batez gogozapuztua zirudien, eta Witherspoon burkidea artega higitzen zen bere aulkian, bere bizar trinkorako marmarka. Errutinaren errutinaz, hala ere, mozioa aurrera aterako zen. Bileraburua ebazpena emateko ahoa irekitzera zihoala, ordea, Syme, ziplo zutitu, eta ahots apal bare batez esan zuen:

       — Bai, bileraburu jauna, ni nago aurka.

       Oratorian gauzarik eragingarriena ahots-aldaketa ezusteko bat da. Gabriel Syme jauna, bistan zenez, jantzirik zegoen oratoria kontuan. Lehen hitz formalok ahots moderatuz eta xalotasun laburrez esan ondoren, hurrengoak sabai-gangan zartaka durundiarazi zituen, armetako bat bere gisa tiroka hasi bailitzan.

       — Burkideak! —egin zuen deiadar, zeuden lekutik dardaraz jauzaraziz bilerako guztiak—, honetarako etorri gara hona? Arratoiak bezala lurpean bizi, horrela hizketan entzuteko? Igande-Eskola bateko ekitaldi batean bizkotxoak janez entzun litekeen hitz-modua da hori. Honako hormok armaz josi eta horrako atea herioz itxi, zertarako, eta inor ezin izan dadin sartu Gregory burkideari entzutera guri esaten: «Izan onak, eta zoriontsu izango zarete», «zintzotasuna da jokabiderik onena», eta «bertuteak beregan du saria»? Ez zegoen hitz bat bera ere Gregory burkidearen hitzaldian, apaiz batek gustura entzungo ez zuenik (hori, hori!). Ni ez naiz, ordea, apaiz bat (animo ozenak), eta ez naiz egon gustura entzuten (animo gehiago). Apaiz on bat izateko egokia den gizona ez da egokia Ostegun adoretsu, sendo, erabakior bat izateko (hori, hori!).

       Gregory burkideak esan digu, desenkusaz beteriko tonuan, gu ez garela gizartearen etsaiak. Baina nik diot halaxe garela, eta hainbat gizartearentzat kaltean. Gizartearen etsaiak gara, gizartea gizateriaren etsaia delako, gizateriaren etsairik zaharren eta gupidagabeena (hori, hori!). Gregory burkideak esan digu, desenkusaz berriro, gu ez garela asasinoak. Horretan bat nator. Ez gara asasinoak, exekutatzaileak baizik (animoak).

       Syme zutitu zenetik, bere aulkitik begira-begira egona zitzaion Gregory, aurpegia txundiduraz leloturik. Oraingo isilunean, baina, haren kare-ezpainak erdiz erdi ireki ziren, eta halako zorroztasun automatiko, bizigabe batez ebaki zituen hitzak:

       — Hipokrita alaena!

       Syme-k begi ikaragarri haietara bere begi urdin-argiez zuzen begiratu, eta duintasunez esan zuen:

       — Gregory burkideak hipokresia leporatzen dit. Nik bezain ongi daki neure engaiamendu guztiak betetzen ari naizela eta nire eginbeharra dena baizik ez naizela egiten ari. Itzulingururik gabe mintzo naiz. Ez dut itxurarik egiten. Esaten ari naiz Gregory burkidea desegokia dela Ostegun izateko, bere izamolde jator hori gora-behera. Izamolde jator horrexengatik da, hain zuzen, Ostegun izateko desegokia. Ez dugu nahi Anarkiaren Biltzar Nagusia halako bihozberatasun belaxkaz kutsatzerik (hori, hori!). Hau ez da garaia zeremoniazko kortesiarako, ez eta apaltasun xalorako. Gregory burkidearen aurka jartzen dut neure burua, Europako gobernu guztien aurka jarriko nukeen bezala, zeren bere burua anarkiari emana den anarkistak ahaztua baitu apaltasuna, harrokeria ahaztua duen bezala (animoak). Ni ez naiz gizon bat inola ere. Ni kausa bat naiz (animo gehiago). Gregory burkidearen aurka jartzen dut neure burua, hain inpertsonalki eta hain lasaiki nola horrako hormako pistolen artean bat besteetatik bereiziko nukeen; eta, Batzar Nagusian Gregory eta bere ur-esne jokabideok ikusi baino lehenago, neure burua eskainiko nuke hautagai...

       Txalo zaparrada latz, gorgarri batek ito zuen esaldia. Aurpegiak, adostasunez gero eta piztiberoagotuz joanak erretolikak zeharbideari utzi ahala, zer gertatuko irrimirriz oker ageri ziren batzuk, atsegin-garrasiz ebakirik bestetzuk. Ostegun posturako hautagai izateko prest zegoela iragarri zuen unean, asaldura eta adostasun orro bat lehertu zen, eta ez zegoen inolaz ere hura kontrolatzerik. Une hartantxe, Gregory, ahotik bitsa zeriola, zutitu, eta oihuka ekin zion oihuen kontra.

       — Zaudete, gero, eroak ez bestelakoak! —egin zuen deiadar, ahotsaren ahaleginean eztarria urratzeraino—. Zaudete, gero!

       Gregory-ren oihuak eta gelako harrabotsak baino are ozenago, ordea, Syme-ren ahotsa entzuten zen artean ere, trumoi-hots gupidagabe:

       — Ez noa Biltzarrera erantsi diguten hiltzaile-izen hori garbitzeko; izen hori irabaztera noa (animoak, ozen, luze). Gizonok erlijioaren etsaiak dira dioen apaizari, gizonok legearen etsaiak dira dioen epaileari, gizonok ordenaren eta jendartekotasunaren etsaiak dira dioen parlamentari lodiari, horiei guztiei, hona nire erantzuna: «Errege faltsuak zarete, baina benetako profetak. Zuek suntsitzera etorria nauzue, eta zuen profeziak betetzera.»

       Ardaila ozena motelduz joan zen ezarian, baina, erabat itzali baino lehen, jauzi batez zutitua zen Witherspoon, ilea eta bizarrak tente-tente, esanez:

       — Emendakin gisa, proposatzen dut Syme burkideari eman dakion postua.

       — Bertan behera uzteko esan dizuet! —egin zuen deiadar, Gregory-k, aurpegiaren eta eskuen espantuz—. Bertan behera utzi, zer honek guztiak...

       Bileraburuaren ahotsak azentu hotzez moztu zuen Gregory-ren jarduna:

       — Emendakinaren alde inor?

       Begi malenkoniatsuak eta amerikar jiteko kokots-bizarra ageri zituen gizon altu, nekatu bat astiro zutitu zen atzeko bankuan. Gregory-k denbora puska bat zeraman garrasika; oraingoan aldaketa bat gertatu zen haren doinueran, ezein garrasi baino lazgarriago baitzen.

       — Pikutara dena! —esan zuen, harria bezain astuna zen ahotsez—. Ez dago gizon hau hautatzerik. Gizon hau...

       — Bai? —esan zuen Syme-k, zirkinik ere egiteke—. Zer gertatzen zaio gizon honi?

       Gregory-ren ahoa soinurik gabe higitu zen birritan; gero odola narraska itzuli zitzaion, poliki-poliki, hilotz-aurpegi zurbilera.

       — Bada, esperientzia gutxi duela, oso, gure lanean —esan zuen, eta ziplo eseri zen.

       Hura eseri orduko, bizar amerikardun gizon luze, zimela zutik zegoen berriro, ahots altuko amerikar doinu betiberdinez errepikatuz:

       — Arren, Syme burkidea hautatzeko proposamenarekin ados nago ni.

       — Emendakina, ohi denez, lehenik bozkatuko da —esan zuen Buttons jaunak, bileraburuak, bizkortasun mekanikoz—. Bozkatzen dugu ea Syme burkidea...

       Gregory berriro zutitua zen, arnasestuka, asaldu bizian.

       — Burkideak —egin zuen deiadar—, ez nago erotuta.

       — Oh, oh! —esan zuen Witherspoon jaunak.

       — Ez nago erotuta —berresan zuen Gregory-k, une batez gela osoa kolokan jarri zuen halako zinezkotasun izugarri batez—, baina nahi baduzue erotzat jo dezakezuen aholku bat ematen dizuet. Ez, ez da, zuzen hitzeginez, aholku bat, ezin baitizuet hartarako arrazoirik eman. Agindu bat dela esan dezagun. Aholku ero bat dela pentsa ezazue, baina kasu egiozue. Jo, baina jaramon egidazue! Hil nazazue! baina men egidazue! Ez hautatu gizon hau.

       Egia hain da ikaragarria, are loturik dagoenean ere, ezen une batez Syme-ren garaipen badaezpadako hura kili-kolo jarri baitzuen, haizeak ihi herbala nola. Inork ezin izango zuen, ordea, halakorik igarri Syme-ren begi urdin bareetan. Soilik honela ekin zion:

       — Gregory burkideak agintzen du...

       Orduan liluramendua hautsi egin zen, eta anarkista batek deiadar egin zion Gregory-ri:

       — Nor zara zu ba? Zu ez zara Igande.

       Eta beste anarkista batek ahots goragoz gehitu zuen:

       — Ezta Ostegun ere.

       — Burkideak —ekin zion Gregory-k, oinazearen estasian oinazeaz haraindi iragan den martiri baten ahotsez—, bost axola niri tiranotzat gorrotatzen nauzuen zein esklabotzat. Nire agindua onartzen ez baduzue, onartu nire degradazioa. Belauniko eskatzen dizuet. Zuen oinetara egozten dut neure burua. Arren erregutzen dizuet. Ez hautatu gizon hau.

       — Burkide Gregory —esan zuen bileraburuak isilune oinazetsu baten ondoren—, ez da hori, gero, gisa duina.

       Ekitaldi guztian lehen aldiz, une bakan batzuez benetako isiltasuna gertatu zen. Gero Gregory bere aulkian amildu zen atzera, giza hondakin zurbil, eta bileraburuak, berriro martxan jarritako erloju-makina bat bezala, errepikatu zuen:

       — Biltzar Nagusian Ostegun izateko Syme burkidea izendatzea dugu bozketagai.

       Itsasoa bezala goratu zen orroa, oihan bat bezala eskuak ere gora, eta handik hiru minutura Gabriel Syme jauna, Polizia Sekretuaren Zerbitzukoa, hautaturik zegoen Europako Anarkisten Biltzar Nagusian Ostegun izateko.

       Bilerako orok sentitzen bide zuen baporea ibaian zain, eta, orobat zain, ezpata-makila eta errebolberra mahai gainean. Bozketa amaitu zela eta eragoztezina zela garbi geratu eta Syme-k hautetsi-agiria jaso zuen unean, brau zutitu ziren denak, eta talde basakarak harat-honatean nahastu ziren. Syme-k, nola edo hala, Gregory-ren aurrez aurre topatu zuen bere burua. Harri eginiko gorrotoz begira segitzen zuen. Isilik egon ziren minutu luzez.

       — Deabru hutsa zara! —esan zuen Gregory-k azkenean.

       — Eta zu zinez gisatsua —erantzun zuen Symek serio-serio.

       — Zuk sartu nauzu ni amarru-zuloan —ekin zion Gregory-k, burutik behatzetaraino dardaraz—, halako amarru-zuloan non...

       — Ez esan txorakeriarik —moztu zion Syme-k, zorrotz—. Zer deabruetako parlamentu-zulotara ez nauzu zuk limurtu, horretara bagoaz? Nik zu behartu aurretik behartu nauzu zuk ni zin egitera. Beharbada zuzen deritzoguna egiten ari gara biok. Baina zuzen deritzoguna hain arraioetan desberdin izanik, ez dugu geure artean elkarri zertan amor emanik deus ere. Ezin izan liteke deus ere gure artean, ohorea eta heriotza baizik —eta kapa handi hura sorbalda gainean jantzi eta mahai gainetik pattar-ontzia hartu zuen.

       — Baporea prest-prest da —esan zuen Buttons jaunak, oldar bizian—. Arren, zatoz nirekin, hemendik.

       Dendazain batena zen keinu nabarmen batez, burdinaz estaliriko pasabide labur batetik eraman zuen Syme, Gregory beren oinatzetan jarraika, artean ere herio-larri. Pasabidearen amaieran, ate bat zegoen; Buttons-ek hura tupustean ireki, eta ibaiaren irudia bistaratu zitzaien bat-batean, ilargiak urdin eta zilar kolorez jantzirik, antzerki bateko agertoki batean bezala. Hantxe ondoan bapore ñaño bat zegoen, begi gorri bakarreko herensuge bat irudi.

       Ontzi gainera iragaiteko unean ia, Gabriel Syme Gregory-rengana jiratu zen, hura artean ere ahoa zabalik zegoela.

       — Emandako hitzari eutsi diozu —esan zuen emeki, aurpegia itzalean—. Hitzeko eta jator agertu zara, eta eskerrak ematen dizkizut. Eta eutsi ere, ia huskeria den xehetasun bateraino eutsi diozu zeure hitzari. Promes berezi bat egin didazu gure honen hasieran, eta zinez bete duzu zeure hitza amaierako honekin.

       — Zer esan nahi duzu? —ekin zion Gregory-k, kaos hutsean oihuka—. Zer agindu dizut nik?

       — Guztiz arrats entretenigarria —esan zuen Syme-k, eta agur militar bat egin zuen ezpata-makilaz, baporea bere bidean astiro abiatzen zela.

4. KAPITULUA

Detektibe baten istorioa

       Gabriel Syme ez zen soilik poeta izateko itxura egiten zuen detektibe bat; izatez benetan zen poeta bat, detektibe izaten bukatu zuena. Anarkiaren kontrako gorrotoa ere ez zen harengan hipokresiazkoa. Iraultzaile gehienen eromen txundigarriak gaztetatik jarrera kontserbatzaileegi batera eramaten dituen horietakoa zen. Eta hori ez zitzaion zor inolako tradizio etorkorraren eraginari. Berezkoa eta tupustekoa zuen errespetagarritasuna, errebelamenduaren aurkako errebelamendu halako bat. Xelebrekeriaz beteriko familia batetik zetorren, zeinean zaharrenek zituzten ideiarik berrienak. Gabriel-en osabetako bat beti paseatzen zen kapelurik gabe, eta beste batek, berriz, arrakastarik gabeko saio bat egina zuen kapeluarekin baina beste ezer gabe paseatzeko. Aitak artea eta autorrealizazioa lantzen zituen; ama, berriz, soiltasunaren eta higienearen aldekoa zen. Hala mutikoak, bere urterik samurrenetan, ez zuen ezagutu beste edaririk bi muturretako absenta eta kakao hutsak baino, eta halako higuin osasuntsu bat zien biei ere. Zenbat eta puritanoa baino areagoko abstinentzia bat predikatu amak, orduan eta gehiago lerratzen zen aita paganoa baino areagoko laxotasun batera; hala, bata bejetarianismoaren aldeko amorratu bilakatu zenerako, bestea ez zen atzera geratzen kanibalismoaren defentsan.

       Pentsatzerik dagoen errebolta mota guztiez inguraturik txikitatik, Gabriel-ek ere bere errebolta bilatu behar zuen, eta hala, geratzen zitzaion gauza bakarraren aldera erreboltatu zen: buru-osasuna. Baina artean bazen mutilarengan fanatiko haien odoletik askixe, zentzun arruntaren aldeko defentsa hura bera ere suharregia izan zedin zentzuzkoa izateko. Legegabekeria modernoaren aurkako gorrotoa ere ezbehar batez iritsi zitzaion gailurreraino. Gertatu zen bazter-karrika batetik pasatzen zela justu dinamita-eraso bat egokitu zenean. Itsu eta gor geratu zen une batez, eta gero ikusi zuen kea saretzen, leiho hautsiak eta aurpegi odolduak. Harrezkero, ohi bezala segitu zuen: bare, gisatsu, otzan-atsegin; baina buru barruan bazuen gunetxo bat sano ez zegoena. Harentzat anarkistak ez ziren, gutako gehienontzat bezala, gaixorako joera zuen gizon taldeska bat, ezjakintasuna intelektualkeriarekin konbinatzen zuena. Harentzat gupidagabeko galbide ikaragarri bat ziren, Txinatar inbasio bat bezalakoa.

       Atergabe igortzen zuen egunkarietara eta haien paper-ontzietara ipuin, olerki eta artikulu sutsuzko halako zaparrada bat, jendea ohartarazi nahirik ukapen barbarozko uholdetzar haren arrisku larriaz. Itxura zenez, ez zuen hala ere lortzen areriorik batere inguratzerik, eta, are okerrago zena, bizibiderik ere ez. Tamesis ibai ertzeko Ibilbidean gora eta behera zebilela, puru merke bat hortz artean mingostasunez estuturik eta Anarkiaren aurrerapena gogo ilunean, poltsikoan bonba bat zeraman anarkistarik ez zen, hura bezain basatirik edo bakartirik. Izan ere, iruditzen zitzaion Gobernua bakar-bakarrik eta irtenbiderik gabe zegoela borroka hartan, bizkarra hormaren kontra harrapaturik. Kixoteskoegia zen bestela halako ardura hartzeko.

       Ur ertzeko Ibilbidean halaxe zebilen arratsapal gorri ilun baten pean. Ibai gorriak zeru gorria ispilatzen zuen, eta biek ere ibiltariaren haserrea. Izan ere, hain zen zerua ilunkara, eta ibaiko argia haren aldean hain bitxi, ezen urak gar bizikoagoa zirudien ia, ispilatzen zuen arratsapal hura baino. Su-jario baten itxura doi-doia zuen, lurpeko lurraldeko leize sakonetarainoko espiraletan galduz.

       Syme arlote samar zebilen garai hartan. Lehengo moda zaharreko tximinikapelu beltz horietakoa janzten zuen; are modaz pasatuagoko kapa beltz zarpaildu bat zuen estalki; eta konbinazio horrek Dickens-en eta Bulwer Lytton-en pertsonaia maltzur-gaiztoen jitea ematen zion. Haren bizar eta ile horiak ere zabar eta lehoikarago zeuden, handik denbora luzera, moztu eta zorrozturik, Saffron Park-eko belardietan agertu ziren hartan baino. Soho-n bi sosean erositako zigarrro beltz luze mehar bat zeukan hortz artean estuturik, eta, oro har, gerra santuaren zina egina zien anarkista jende haietako ale peto-peto bat zirudien. Beharbada horregatik zuzendu zitzaion polizia bat Ibilbidean, «Arrastiri on» eginez.

       Syme-ri, gizateriarekiko bere beldurren krisi betean, ziztagarri gertatu edo zitzaion iluntze-argitan urdin puska soil bat zen ofizial automatiko haren patxada hutsa.

       — Arrastiri on, hortaz? —esan zuen zorrotz—. Munduaren amaierari ere deituko zeniokete zuek arrastiri ona. Begira eguzki gorri odoltsu horri eta ibai berdin odoltsu horri: zinez diotsut hori literalki giza odola balitz, isuri eta distiratsu, hala ere betiko patxadan egongo zinatekeela hementxe, kale gorrian bizi den gizagaixo arriskugaberen bat noiz atzemango, handik uxatzeko. Zuek poliziok krudelak zarete behartsuekin, baina are zuen krudelasun hori barkatzeko prest nengoke, halako bareak ez bazinate.

       — Bareak bagara —ihardetsi zuen poliziak—, antolaturiko erresistentziaren baretasuna da gurea.

       — Eh? —esan zuen Syme-k, zurturik.

       — Soldaduak bare egon behar du guduaren erdian —segitu zuen poliziak—. Gisaz egoten jakite horrez adierazten du gudaroste batek nazio baten amorrua.

       — Jainko maitea, Eskola Publikoak! —esan zuen Syme-k—. Hori al da erlijio-bereizkuntzarik gabeko heziketa?

       — Ez —esan zuen poliziak—, niri ez zait egokituko halako abantailarik. Nire garaian artean ez zen Eskola Publikorik. Nire hezkuntza, izan dudantxoa, gogorragoa izan da noski, lehengo era zaharrekoa.

       — Non egin zenituen, bada, ikasketak? —galdetu zuen Syme-k, jakinminez.

       — Oh, Harrow-en —esan zuen poliziak.

       Klase-sinpatiak, zeinak, diren faltsu izanik, benetakoena baitira gizon askorengan, kontrolatzeko betarik gabe kanporatu zitzaizkion oldarrean Syme-ri.

       — Baina, Jainkoarren, gizona —esan zuen—, ez zegokizun poliziaren lanbidea!

       Poliziak hasperen egin zuen eta buruari eragin.

       — Badakit —esan zuen—, badakit ez naizela duin.

       — Zergatik sartu zinen, ordea, polizia? —galdetu zuen Syme-k jakingura nabarmenez.

       — Zuk poliziaz gaizki hitz egiteko duzun arrazoi berdin-antzekoz —ihardetsi zuen besteak—. Konturatu nintzen bazegoela egokiera berezi bat zerbitzuan, zera, gizadiarekiko beren beldurrek, giza nahikundeen oldar arrunt eta, gehiegikeriak gehiegikeria, desenkusagarriekin bainoago, adimen zientifikoaren aberrazioekin zerikusi handiagoa zutenentzat. Espero dut garbi azaldu izana neure burua.

       — Esan nahi baduzu zeure esan beharra garbi azaldu duzula —esan zuen Syme-k—, baietz uste dut. Baina horrenbestez zeure burua nire aurrean zuritu duzula uste baldin baduzu, inondik ere ez. Zer egiten du zu bezalako gizon batek filosofiaz hizketan, kasko urdin bat jantzita, Tamesis ibaiko Ibilbide honetan?

       — Bistan da ez duzula ezagutzen gure polizia sistemak aspaldion egin duen aurrerapena —ihardetsi zuen besteak—. Ez naiz harritzen. Izan ere, klase ikasitik ezkutu samarrean edukitzen ahalegintzen gara, zeren klase horretan baitaude gure areriorik gehienak. Zureak, hala ere, justu jarrerarik aproposena dirudi. Uste dut ia gure artekoa izan zintezkeela.

       — Zuen artekoa zertan? —galdetu zuen Syme-k.

       — Oraintxe azalduko dizut —esan zuen poliziak astiro—. Hona zertan den kontua. Gure departamentu-buruetako bat, Europako detektiberik goraipatuenetako bat, aspaldian ari da esaten konspirazio soilki intelektual batek aurki arriskuan jarriko duela zibilizazioaren izatea bera. Ziurtzat dauka zientzia eta arte mundua Familiaren eta Estatuaren kontrako gurutzada bati emanak daudela. Horregatik, polizia-oste berezi bat eratu du, filosofo ere badiren poliziaz osatua. Haien lana konspirazio horren hastapenei kontu egitea da, ez soilik zentzu kriminalean, baita polemikoan ere. Ni neu demokrata naiz, eta garbi daukat zein egokia den gizon arrunta adore nahiz bertute arruntak eskatzen dituen kontuetarako. Baina bistan da ez dela komeni polizia arrunta enplegatzea herese-ehiza ere baden ikerketa batean.

       Syme-k bihozkidetasunezko jakinminez ñir-ñir zeuzkan begiak.

       — Zer egiten duzue, bada? —esan zuen.

       — Polizia filosofikoaren lana —erantzun zion urdinezkoak— detektibe arruntarena baino aldi berean ausartagoa eta sotilagoa da. Detektibe arrunta taberna-zuloetara doa, lapurrak atxilotzera; gu artisten te-bileretara goaz, pesimistak detektatzera. Detektibe arruntak kontu-liburu batetik edo egunkari batetik ateratzen du krimen bat burutu dela. Guk, berriz, soneto-liburu batetik ondorioztatzen dugu krimen bat burutzekotan dela. Jendea azkenean fanatismo intelektualera eta krimen intelektualera daramaten pentsamendu latz horien arrastoa aurkitu behar dugu. Doi-doi iritsi ginen Hartlepool-eko asasinatzea eragozteko, eta horren meritu guztia Wilkis-i zor zaio, gure arteko jaun gazte argi bati, zortzidun ahapaldi bat zeharo ulertzea lortu baitzuen.

       — Benetan uste al duzu —galdetu zuen Syme-k— hainbesterainoko lotura dagoela krimenaren eta egungo jardun intelektualaren artean?

       — Ez zara aski demokratikoa —erantzun zuen poliziak—, baina zuzen zenioen arestian asto samar tratatu ohi dugula gaizkile xumea. Aitortu behar dizut gaixo jartzen nauela batzuetan nire jardunbideak, ikusirik nola ez gabiltzan, ia beti, ezjakintasunak eta etsipenak jota daudenen kontra baizik gerran. Baina gure arteko mugimendu berria oso besterik da. Guk ukatu egiten dugu gaizkile arriskutsuak eskolagabeak direla dioen ingeles ustekeria ergel hori. Erromatar enperadoreak ekartzen ditugu gogora. Errenazimenduko printzeak ekartzen ditugu gogora, pozoizale bikain haiek. Guretzat gaizkile arriskutsua gaizkile eskolatua da. Guretzat egungo gaizkilerik arriskutsuena oraingo filosofo guztiz legegabea da. Haren ondoan, ohoinak eta bigamoak funtsean gizon prestuak dira; bihotza haien alde ateratzen zait. Izan ere, gizonaren ideian ados daude funtsean; bitarteko okerrak, beste aitzakiarik ez dute. Lapurrek jabetza errespetatzen dute. Jabetza hori beren jabetza bihurtu nahi izatea besterik ez, hala hobeto errespetatu ahal izateko. Filosofoek, ordea, jabetza bera dute higuin, jabetza den aldetik; jabetza pertsonalaren ideia bera suntsitu nahi lukete. Bigamoek ezkontza errespetatzen dute; bestela, ez lituzkete jasango bigamiaren formalitate zeremoniazko, are erritual guztiak. Filosofoek, berriz, ezkontza bera mesprezatzen dute, ezkontza den aldetik. Hiltzaileek giza bizitza errespetatzen dute; beren baitan giza bizitzaren betetasun handiago batera iritsi nahi izatea, besterik ez, hartarako garrantzi eskasagoko bizitzak deritzetenak sakrifikaturik. Filosofoek, ordea, bizitza bera dute gorroto; berena nola, inorena ere berdin.

       Syme-k eskuak elkarren kontra estutu zituen.

       — Zeinen egia handia den hori! —esan zuen—. Mutikotatik sentitu dut nik hori, baina inoiz ez dut asmatu hitzezko antitesi egokia. Gaizkile arrunta gizon gaiztoa da, baina azken finean, nolabait esateko, baldintzapeko gizon ona da, orobat. Aski bide luke oztopo jakin bat paretik kentzea —osaba aberats bat, demagun—, segituan unibertsoa onez hartzeko eta Jainkoa laudatzeko. Eraberritzaile bat da; ez, ordea, anarkista bat. Eraikina garbitu nahi du, eta ez suntsitu. Filosofo gaiztoa, ordea, ez da saiatzen gauzak aldatzen, ezerezten baizik. Bai, polizia-lanak dituen alderdi zapaltzaile eta laidogarrienei eutsi die mundu modernoak: txiroari jazartzea eta zoritxarrekoa barrandatzea. Bertan behera utzi du, berriz, bere egitekorik duinena, Estatuko traidore boteretsuak eta Elizako heresiarka indartsuak zigortzea. Modernoek diote ez ditugula zigortu behar heretikoak. Nire duda bakarra da ea beste inor zigortzeko eskubiderik dugun.

       — Zer da hau, ordea! —bota zuen poliziak, tankera eta jantzi horretako pertsonengan ohikoa ez zen berotasun nabarmenez eskuak korapilatuz—. Nola liteke! Ez dakit zertan zabiltzan, baina bizitza alferrik galtzen ari zara. Ber-bertatik bildu behar duzu anarkiaren kontrako gure armada berezira. Haien armadak mugetan ditugu. Haien tximista erasotzeko prest dago. Une bat gehiago, eta bertan gal zenezake gurekin lan egiteko loria; munduko azken heroiekin hiltzeko loria, apika.

       — Ez galtzeko moduko aukera da, noski —baieztu zuen Syme-k—, baina ez dut oraindik erabat ulertzen. Edonork bezain ongi dakit mundu modernoa legegabeko gizon koxkorrez eta mugimendu zoro koxkorrez beterik dagoela. Baina, beren basatian, badute, eskuarki, ados ez jartzeko meritua bederen. Nondik ateratzen duzu armada baten buru izan litezkeela, edo tximist-zartateko bat jotzeko gai? Zerik da anarkia hori?

       — Ez ezazu nahastu hori —ihardetsi zuen herrizainak— Errusia edo Irlandako dinamita-zartaldi noiz edo noizko horiekin, horiek benetan gizon zapalduen zartadak baitira, zapaldu bezain oker egonik ere. Beste hau, berriz, filosofia-mugimendu zabal bat da, bi zirkuluz osatua, bat kanpoan eta bestea barnean. Kanpokoari laikogoa ere dei geniezaioke, eta barnekoari apaizgoa. Nik nahiago dut kanpokoari atal hobengabea deitu eta barnekoari, berriz, atal peto-peto hobenduna. Kanpoko zirkulua —zaleen masa behinena— anarkista hutsak dira; hots, arauek eta formulek giza zoriontasuna galarazi dutela uste duten gizonak. Uste dute giza krimenen ondorio gaiztoak oro krimen izena jarri dien sistemaren ondorio direla. Ez dute uste krimenak sorrarazi zuenik zigorra, zigorrak krimena sorrarazi zuela baizik. Uste dute gizon batek, zazpi emakume limurturik ere, udaberriko lili xaloak bezain zer lotsatu gutxi duela haiek bertan utzirik alde egiten badu. Uste dute gizon batek diru-sakela bat osten badu ezinago ondo sentitu behar duela naturalki. Horri esaten diot nik atal hobengabea.

       — Ah! —esan zuen Syme-k.

       — Pentsatzekoa denez, beraz, jende horrek hitzetik hortzera aipatzen ditu «etortzeko dagoen aldi zoriontsu bat», «geroaren paradisua», «bizioaren eta bertutearen mugakizunez askaturiko gizadia» eta abar. Eta hala mintzo dira barneko zirkuluko gizonak ere, apaizgo dontsua. Haiek ere mintzo dira jendetza txalokarien aurrean geroaren zoriontasunaz eta gizadi azkenean askatuaz. Baina haien ahoetan —eta poliziak ahotsa apaldu zuen—, haien ahoetan esaldi eder-alai horiek esanahi latza dute. Ez die inolako ilusiok eragiten; intelektualegiak dira pentsatzeko lur honen gainean gizona sekula guztiz aska daitekeenik jatorrizko bekatuaren eta borrokatu beharraren morrontzatik. Eta heriotza dute buruan. Gizadiak azkenean aske behar duela diotenean, zera esan nahi dute, gizadiak bere buruaz beste egingo duela noizbait. Zuzen-okerrik gabeko paradisu batez dihardutenean, hilobiaz ari dira. Bi xede baizik ez dituzte: lehenik gizadia eta gero beren burua suntsitzea. Horregatik botatzen dituzte bonbak, pistolaz tiro egin beharrean. Atal hobengabeko oste xumeei tamal zaie bonbak erregea ez hil izana; apaizgo nagusian, berriz, pozik daude, norbait hil duelako.

       — Nola bil naiteke zuengana? —galdetu zuen Syme-k, grina baten asalduz.

       — Gertuz dakit badela postu bat libre une honetan —esan zuen poliziak—; izan ere, ohore handia dut, konfiantza dezente baitaukat lehen aipatu dizudan nagusi horrekin. Hura ikustera etorri beharko zenuke oraintxe nirekin. Edo, hobeki esateko, ikustera ez, ez baitu inoiz inork ikusten; baina hitz egitea baduzu, nahi izanez gero.

       — Telefonoz? —itaundu zuen Syme-k, jakinguraz.

       — Ez —esan zuen poliziak patxada handiz—; joera xelebrea du beti alkitrana baino ilunagoko gela batean egoteko. Argitsuago omen ditu pentsamenduak hala. Zatoz nirekin.

       Apur bat aztoraturik eta nabarmen samar buruberoturik, Syme-k ez zuen eragozpenik jarri, eta hala joan ziren, Scotland Yard-eko eraikin ilara luzeko albo-ate bateraino, polizia gidari. Zer egiten ari zen jabetu orduko ia, lau ofizial ertainen eskuetatik pasatua zen, eta bat-batean sarrarazia zuten orain halako gela ilun batera, non belztasun tupustekoak argi-kolpe batek bezala ikararazi baitzuen. Ez zen ohiko iluntasuna, zeinean formak nolabait asmatzen baitira; kolpetik harria bezalako itsu bihurtzearen parekoa zen ordukoa.

       — Zu zara poliziagai berria? —galdetu zuen ahots sendo batek.

       Eta inolako modu estrainio batez, ilunbe hartan isla baten arrastorik ere ageri ez zen arren, Syme-k bi gauza jakin zituen: lehena, tamaina marduleko gizon batengandik zetorrela; eta bigarrena, gizonak bizkarra ematen ziola.

       — Zu zara poliziagai berria? —galdetu zuen nagusi ikusezinak, zeinak guztiaren jakitun zegoela zirudien—. Ongi da. Zurea da postua.

       Syme, ustekabeaz zur eta lur, ganora apurrez saiatu zen esaldi bueltarik gabe haren kontra.

       — Ez dut, ordea, esperientziarik —hasi zen.

       — Inork ez du inolako esperientziarik —esan zuen besteak— Armagedon-eko guduan.

       — Ez naiz, baina, gauza...

       — Gogoa aski da, eta nahikoa duzu —esan zuen ezezagunak.

       — Hala ere —esan zuen Syme-k—, ez dut lanbiderik ezagutzen gogo hutsa duenik sarbide-froga erabateko.

       — Nik bai —esan zuen besteak—: martiriak. Honenbestez heriotzera kondenatzen zaitut. Egunon eta agur.

       Horra nola gertatu zen, bada, Gabriel Syme, ostera arratsapaleko argi gorrimin irten zenean, kapelu beltz maiztua eta longain zarpaildu, legezkanpoko hura jantzirik, nola gertatu zen, diot, konspirazio gaitzaren eragozpenerako Detektibe Talde Berriko kide eginik irtetea. Bere lagun poliziaren aholkuari jarraiki (profesionalki txukuntasunaren aldekoa baitzen hura), bere ile-bizarrak atondu zituen, kapelu on bat erosi, udako traje urdin-gris argi ezinago fin batez jantzi, kolore hori apaleko lore bat botoi-zuloan... eta, labur esanda, Gregory-k Saffron Park-eko jardin koxkorrean lehen aldiz topatu zuen pertsona dotore eta aukeran jasangaitz samar hura bihurtu zen. Poliziaren egoitzatik azkenean alde egin aurretik, bere lagunak txarteltxo urdin bat eman zion, zeinean «Azken Gurutzada» baitzegoen idatzirik, eta zenbaki bat, beraren aginpidearen ikurra. Txalekoaren goiko poltsikoan kontu handiz paratu txartela, zigarro bat piztu, eta etsaiaren oinatzean joan zen, Londresko saloi guztietan hari gudu egitera. Bere abenturak azken aldera zertara ekarria zuen, ikusia dugu dagoeneko. Otsaileko gau bateko ordu bata eta erdiak aldera, Tamesis isilean gora bidea egiten ari zen bapore koxkor batean kausitu zuen bere burua, ezpata-makila eta errebolberrez armaturik, Anarkisten Biltzar Nagusiko Ostegun lege onez hautatua.

       Baporera igo zenean, mundu guztiz berri batera sartzen ari zelako sentsazio berezia zuen Syme-k; ez soilik lur berri baten paisajera, are planeta berri batenera baizik. Arratsapal hartako erabaki zoro bezain sendoari zor zitzaion hori nagusiki, nahiz, aldez bederen, bazuen orobat eraginik bi ordu lehenago taberna koxkorrera sartu zenetik eguraldiak eta zeruak jasan zuten aldaketa erabatekoak. Ilunabar lainotsuaren lumaje suharraren aztarna bat bera ere zen geratzen, eta ilargi biluzi bat ageri zen zeru biluzian. Ilargia hain zen argitsu eta betea, ezen (sarritan gertatzen den paradoxaz) eguzki ahulago baten itxura baitzuen. Ilargi distiratsu baten sentsazioa baino areago, egunargi itzali samar batena ematen zuen.

       Inguruko paisaje guztia naturazkontrako koloregaltze argitsu halako batek jorik zegoen, Miltonek eguzkiak eklipsean isuritzat aipatzen duen ilunbista asturugaitz hartan bezala; halako moldez, non Syme-k ez baitzuen ziorik izan bere lehen burutapen hura zalantzan jartzeko, hura benetan beste planeta desberdin eta hutsago bat zela, alegia, izar tristeago baten inguruan jiraka. Baina zenbat eta areago sentitu bere baitan errauts-hondamen dirdaitsu hura ilargipeko lurrean, orduan eta biziago distiratzen zuen gauean Syme-ren zoramen zalduneriazaleak, su handi baten gisa. Aldean zeramatzan gauza arruntak —janaria eta pattarra eta pistola kargatua— halako poesia konkretu, materialez jantzirik zeuden, bere ibileretarako haur batek su-arma bat hartzen duenean bezala, edo gozopil bat ohera eramaten. Ezpata-makila eta pattar-ontzia, berez konspiratzaile gogo-eri batzuen tresna baizik ez izanik ere, bere abentura askoz osasuntsuago haren adierazgarri bihurtu zitzaizkion. Ezpata-makila ia zalduneriaren ezpata bihurtu zen, eta pattarra, berriz, zaldiz partitzeko tenoreko ardo-oparia. Ezen fantasia mordernorik gizagalduenak ere zenbait irudi zaharrago eta sinpleagoren zordun dira; abenturak eroak izan daitezke, baina abenturazaleak zuhur behar du. San Jurgirik gabe, herensugea ez litzateke groteskoa ere. Halaberean, paisaje gizagabe hura ez zen irudimenez bizia, benetan gizatiarra zen gizon baten presentziagatik baino. Syme-ren buru gehiegikeriara emanari, Tamesis inguruko etxe eta terraza dirdaitsu biluziak ilargiko mendiak bezain huts begitantzen zitzaizkion. Baina ilargia bera ere ez da poetikoa bertan gizon bat badelako baizik.

       Ontzi-kargu, bi gizon ari ziren, eta hain neke handirako geldi samar zihoan aukeran. Chiswick argitu zuen ilargi garbia gainbehera joana zen Battersea jo orduko, eta, Westminster-eko harri-mulko itzalaren paretik pasatu zirenean, egun argitzen hasia zuen ordurako. Argitu ere, berun barra handi batzuk erdibitzean bezala argitu zuen, barnetik zilarrezko beste barra batzuk erakutsiz; eta su zuri gisa distiratzen zuten zilar puskok baporeak, bere aurrera-martxa aldatuz, jiratu eta lehorrera-gune zabal batera egin zuenean, Charing Cross-etik haraindixe.

       Ezpondako harri gaitzak ilun bezain erraldoi begitandu zitzaizkion Syme-ri, behetik gora so egin zienean. Han ageri ziren, handi, beltz, egunsenti zuri zabal-zabalaren kontra. Haien kariaz, iruditzen zitzaion Egiptoko jauregiren baten sarrerako harmaila eskergetan lehorreratzekotan zela, eta izan ere, ongi zegokion irudipen hori Syme-ren aldarteari, zeren, bere baitan, errege malapartatu eta fedegabe batzuen tronu sendoei erasotzera baitzihoan. Jauzi egin zuen ontzitik maila laban batera, eta hantxe zutik geratu zen, gizairudi ilun eta lerden, harrilan gaitzaren erdian. Baporeko bi gizonek, irteteko maniobra egin, eta ibaian gora ekin zioten. Ez zuten denbora guztian hitzik ere egin.

5. KAPITULUA

Beldurraren jai-oturuntza

       Hasieran harrizko eskailera zabala piramide bat bezain bakarti begitandu zitzaion Syme-ri; gailurrera iritsi baino lehen, ordea, ohartu zen bazela gizon bat ezpondaren parapetoaren gainetik ibaiaz bestaldera begira. Oso itxura konbentzionala ageri zuen handik, zetazko kapeluz eta tankerarik formaleneko longain batez jantzia; lore gorri bat zeraman botoi-zuloan. Syme urratsez urrats hurbildu ahala, besteak ez zuen zirkinik ere egin. Syme, aski gerturatu zenean, nahiz artean goiza argi motel, zurbil bat baino ez izan, ohartu zen aurpegia luze-zurbila zuela, intelektuala, adats iluneko bizar-modu triangular txiki batez errematatua, kokotsaren punta-puntan, osterantzean bizar-biboteak moztuak baitzituen. Ia deskuidu hutsa zirudien ile fits horrek; gainerakoan, bizar-mozturik hobeki ematen dutenetakoa zuen aurpegia: zehatz-garbia, aszetikoa, eta, bere erara, noblea. Syme gero eta hurbiltzenago, horri guztiari erreparatuz, eta hantxe geldi-geldi segitzen zuen goikoak.

       Hasieran senak eman zion Syme-ri hura zela berarekin elkartu behar zuen gizona. Gero, gizonak ez baitzuen inolako zeinurik egiten, ez zela ondorioztatu zuen. Eta orain atzera berriz ziurtzat zeukan gizon hark nolabaiteko zerikusia zuela beraren abentura zoro harekin. Gizon hark geldiago baitzirauen, arrotz bat hainbeste hurbilduz gero naturala zatekeena baino. Argizarizko irudi bat bezain zirkingabe zirauen, eta era bertsuan eragiten zuen ikuslearen kirioetan. Syme-k behin eta berriro so egiten zion aurpegi zurbil, duin, delikatu hari, eta aurpegiak ibaiaz bestaldera itsu begira zirauen hala ere. Hori ikusirik, Buttons-ek emandako hautetsi-agiria poltsikotik atera, eta aurpegi triste eder haren aurrean ipini zuen. Orduan gizonak irribarre egin zuen, eta edonor jota uzteko modukoa zen irribarrea, alde batera biltzen baitzen guztia, eskuineko masailan gora eginez eta ezkerrekoan behera.

       Ez zen, arrazoibidez mintzo, deus ikaratzekorik noski. Jende askok du irribarre okerra egiteko tik nerbiozkoa, eta askorengan are erakargarria da hori. Baina Syme-ren ingurugiro guztia kontuan harturik, egunsenti iluna, eta misio hilgarri hura, eta harritzar melatuen bakardadea, bazen zerbait urdurigarria irribarre hartan. Horra hor ibai isila eta gizon isila, aurpegi berdin klasiko baten jabe den gizona. Eta hara orduan azken amesgaizto-ukitua, oker egin baitu bat-batean irribarre.

       Irribarre-espasmoak lipar bat baino ez zuen iraun, eta gizonaren aurpegia berehala etorri zen lehengo malenkonia harmoniatsura. Gehiagoko azalpen nahiz itaunik gabe mintzatu zen, kide zahar batekin hizketan ari litzatekeen gizon bat bezala.

       — Leicester Square aldera abiatzen bagara —esan zuen—, justu gosaltzeko ordurako iritsiko gara. Igandek beti nahi izaten du goiz gosaldu. Batere lorik egin al duzu?

       — Ez —esan zuen Syme-k.

       — Nik ere ez —erantzun zuen gizonak, tonu arruntez—. Gosaldu ondoren saiatuko naiz ohera joaten.

       Natural bezain gisatsu mintzo zen, baina aurpegiaren fanatismoarekin kontraesanean zegoen erabateko ahots itzaliz. Hitz bihozkorrak oro bizitasunik gabeko baliabide bailitzaizkion edo zirudien, eta gorrotoa zela bizi zuen bakarra. Isilune baten ondoren, hizketan ekin zion ostera.

       — Zure adarreko Idazkariak esango zizkizun, noski, esan ahal guztiak. Inoiz esaterik ez dagoena, ordea, Lehendakariaren azken burubidea duzu, oihan tropikal baten gisa hazten baitira haren burubideak. Jakinaren gainean ez bazaude, beraz, esan behar dizut ezen geure burua ezkutatzeko geure burua ezkutatu gabe ibili behar dugulako bere ideia hori egundo baino harago eramaten ari dela. Hasiera batean, jakina, lurpe-zulo batean biltzen ginen, zure adarrekoak bezalaxe. Gero Igandek jatetxe arrunt batean saloi pribatu bat harrarazi zigun. Esan zuen gordeka ibiltzeko itxurarik ez duenari inork ez diola begirik botatzen. Tira, ez dago noski hura bezalakorik munduan, baina batzuetan zinez pentsatzen dut ez ote zaion bere buru ikaragarri hori adinarekin zoro samartzen ari. Ezen gaur da eguna, geure burua jendaurrean nabarmen asko erakusten duguna. Non gosalduko, eta zera... ageri-agerian gosaltzen dugu, aizu, Leicester Square-era ematen duen balkoi batean, hain zuzen.

       — Eta zer dio jendeak? —galdetu zuen Syme-k.

       — Apartekorik ez —erantzun zion bere gidariak—: xelebrezko bilera bat osatzen duen jaun-aldra bat garela, anarkista izateko itxura egiten duguna.

       — Oso ideia sotila deritzot —esan zuen Syme-k.

       — Sotila! Jainkoarren, hori ateraldi nabarmena zurea! —hasi zitzaion oihuz bestea, irribarre oker hura bezain harrigarri eta adosgaitza zen bat-bateko ahots zorrotz batez—. Igande jauna segundo soil batez ikusten duzunean, ez zaizu noski burutik pasatuko sotila deitzerik.

       Horrenbestez, karrika mehar batetik irten zirelarik, eguzki goiztiarrak argiz betetzen zuen Leicester Square. Ez da sekula jakingo noski zergatik duen leku horrexek halako itxura arrotz eta alde batera hain kontinentala. Ez da sekula jakingo ea atzerritar jite horrek erakarri dituen kanpotarrak, ala kanpotarrek eman dioten atzerritar jitea. Kontuak kontu, goiz zehatz horretan bereziki argi eta garbia zen efektua. Enparantzaren zabalak, eguzki argitako hostoek, estatuak, Alhambra-ren forma sarrazenoantzekoek, frantziar edo are espainiar hiri baten erreplikaren itxura ematen zioten, oro har. Eta efektu horrek aregotu egiten zuen Syme-rengan abentura hartan guztian zehar modu askotan sumatu zuen sentsazioa, mundu berri batera bidegaldua zelako sentsazio estrainio hura, alegia. Mutikotatik ezagutzen zuen noski Leicester Square inguru hura zigarro txarrak erosteko lekutzat. Eta, hala ere, izkinan jiratu eta zuhaitzak eta kupula moriskoak ikusi zituenean, zin ere egingo zuen hiri arrotz bateko Ez-dakit-zereko Plaza ezezagunera sartzen ari zela.

       Enparantzaren izkina batera emanez, ongi zihoakion arren artean lasai samarra zen hotel baten angelu moduko bat ageri zen, nahiz berez atzeko karrikan zuen hotel horrek egoitza. Kristalezko ate-leiho handi bat zuen, kafe-gela zabal bateko leihoa, inondik ere; eta leiho horren aurrean, ia literalki plazaren gainean zintzilik, balkoi bat, kontrahorma itzel batzuek eutsia, aski handia jan-mahai bat edukitzeko. Hain zuzen ere, bazeukan jan-mahai bat, edo, zehatzago izateko, gosari-mahai bat; eta gosari-mahai horren inguruan bildurik, eguzkitan ñir-ñir, kalearen agerian, gizon berritsu batzuk ari ziren builaka, denak ere modaren nabarmenean jantziak, txaleko zuriz, botoi-zuloak garesti apaindurik. Haien txantxetariko batzuk ia plazaren beste aldetik entzun zitezkeen. Hartan, Idazkari goibelak bere irribarre naturazbesteko erakutsi zuen, eta hala Syme-k jakin zuen gosari-bilera zaratsu hura Europako Dinamitazaleen isilpeko batzarra zela.

       Gero, luzagoz begira egon zelarik, ordura arte ikusi ez zuen gauza bati erreparatu zion Syme-k. Eta ez zuen lehenago ikusia, literalki, ikusteko handiegia zelako. Balkoiaren hurbileneko aldean, ikuspegiaren zati eder bat galaraziz, mendi gaitza halako gizon baten bizkarra ageri zen. Syme-k ikusi zuenean, gizon haren pisuak harrizko balkoia hautsi zezakeela pasatu zitzaion aurrena burutik. Ez zuen hain handi izugarria egiten ohiz kanpo garai izate soilak, ez eta ez sinesteko moduko lodi egoteak ere. Jatorrizko izarietatik erraldoi egitasmatua zen gizon hura, berariaz kolosal nahi den estatua bat zizelkatzen den bezala. Buruak, ile zuriz koroatua, buru batek behar duen baino handiagoa zirudien atzetik ikusirik. Albo bietara nabarmentzen ziren belarri haiek giza belarriak baino handiagoak ziruditen. Ikaragarrizko eskala handian egina zen; eta hain zen tamainaren sentsazio hori txundigarria, ezen, hura ikusi zuenetik bertatik, Syme-ri iruditu baitzitzaion enparauen irudiak unean-unean txikiagotu egiten zirela, ipotx bihurtzeraino. Hantxe segitzen zuten mahai inguruan eserita, beren lore eta longainez, baina zera ematen zuen, orain gizontzarrak bost haur txiki edo gonbidatu zituela berekin tea hartzera.

       Syme eta gidaria hoteleko albo-atera inguratu zirelarik, zerbitzari bat irten zitzaien, hortzak beteko irribarre zabalez.

       — Berorien jaun-lagunak goian di'a, jaunak —esan zuen—. Hor a'i di'a, jardun eta jardun, eta ge'o berriketen kontura barrez. Errege'i bonbak jaurti behar dizkiotela ez diote ba!

       Eta mahaizapi bat besogainean zuela bizkor-bizkor alde egin zuen zerbitzariak, goiko solairuko jaunen hitzarinkeria xelebreak egundoko grazia eginda.

       Bi gizonek isilik igo zituzten eskailerak.

       Syme-ri ez zitzaion une batez ere bururatu galdetzerik ea balkoia ia hausteraino betetzen zuen gizon hura ote zen besteengan halako errespetu gaitza sortzen zuen Lehendakari ikaragarri ospetsua. Hala zela jakin zuen, halako ziurtasun esplikagaitz baina bat-bateko batez. Izan ere, Syme-rengan —eta ez da munduan bakarra— sarbide erraza zuten eragin psikologikorik deskribaezinenek, zeinek baino zeinek, haren buru-osasunerako arriskutsu samar ere izan zitekeen puntu bateraino. Arrisku fisikoetarako erabat beldurgabea, gaitz izpiritualaren usainera sentiberaegia zen, izugarri sentibera. Ordurako, gau hartan, birritan modu ia lizunean irabazia zioten arreta zenbait huskeria ezdeusek, infernuko buruzagitzaren egoitzara gero eta hurbilagotzen ari zelako sentsazioa eraginez. Eta sentsazio hori ororen gainetik nagusituz zihoan, Lehendakari bikainarengana hurbildu ahala.

       Fantasia haurkara eta hala ere higuingarri baten mozorroz jantzi zen sentsazioa. Barneko salatik zehar balkoirantz zihoala, Iganderen aurpegi zabala gero eta zabalagotuz zihoan; eta izuak zurturik zegoen Syme, beldurrez erabat hurbiltzean handiegia izango zela aurpegi hura posible izateko, eta berak garrasi egingo zuela ozenki. Gogoratu zen nola haurretan, British Museum-en, ez zion so egin nahi Memnon-en mozorroari, aurpegi bat zelako, eta hain handia.

       Labar batetik jauzi egiteko behar dena baino ahalegin adoretsuago bat eginez, aulki libre baten pareraino iritsi eta hantxe eseri zen gosari-mahaira. Gizonek aldarte onean agurtu zuten, txantxati, betidanik ezagutu balute bezala. Patxada apur bat hartu zuen haien jantzi konbentzionalei begiraturik, eta kafe-ontzi gotor, distiratsu hari; gero berriro Iganderi begiratu zion. Handia zuen oso, baina giza neurrien mugan zegoen artean aurpegi hura.

       Lehendakariaren presentzian, enparauek, denek ere aski arruntak ziruditen; lehenbiziko begiratuan ez zuten deus deigarririk, salbu eta, Lehendakariaren apetaz, pintxo-pintxo jantzirik egotea, jai baterako bezalako dotore, eztei-gosari baten itxura emanez otordu-bilera hari. Gizon bat nabarmentzen zen, alabaina, are axaleko gainbegiratu batean. Hark behintzat dinamitari arruntaren jitea zuen erabat. Izan ere, egokiera hark eskatzen zuen idun zuri eta gorbata zetazkoz jantzirik zegoen arren, idun horretatik gora, buru erabat kontrolaezin bat ernetzen zen, zer zen guztiz garbi adierazten zuena; bizar eta ile gaztainkolorezko sasiarte txundigarri bat, ia begiak estaltzeraino, eskoziar terrier batenak nola. Begiok, ordea, sasiarte bihurritik zehar so zeuden, eta errusiar jopu baten begi tristeak ziren. Eragiten zuen efektua ez zen ikaragarria, Lehendakariaren kasuan bezala; bazuen, ordea, halako deabru-xarma ez nolanahiko bat, erabat groteskoak diren gauzetan gertatzen denez. Gorbata-idun zurrunon gainean kolpetik katu nahiz txakur baten burua ageri izan balitz, ez zuen kontraste zentzugabeagorik sortuko.

       Gizonaren izena, antza, Gogol zen; poloniarra zen, eta egun-zirkulu hartan Astearte deitzen zioten. Erremediorik gabe trajikoak zituen arima eta hizketa; ezin zuen behartu bere burua, Igande Lehendakariak eskatzen zionez, gauzak primeran doazkion gizon gogoarinaren papera jokatzera. Hain zuzen ere, Syme sartu zenean, Lehendakaria, ausardia osoz jendearen susmakizunei jaramon ez egiteko bere politika hari jarraiki, harpa jotzen ari zitzaion Gogol-i, ez zela-eta gai gisa zen dotorezia egokiaren itxura egiteko.

       — Gure lagun Asteartek —zioen Lehendakariak, patxadatsu eta aldi berean ozena zen ahots sakon batez—, Astearte gure lagunak ez bide du ideia harrapatu. Jaun baten dotoreziaz janzten da, baina handiegia bide du arima jaun dotore baten gisa portatzeko. Antzerkiko konspiratzailearen jokabideari eusten dio. Alabaina, halako jaun dotore bat Londresen barrena bere kapelu luze eta longainaz badabil, inork ez du zertan antzemanik anarkista bat denik. Baina jaun hori bere kapelu luze eta longaina jantzi, eta gero lauoinka ibiltzen hasten bada... ez da noski harritzekoa deigarri gertatzea. Horixe egiten du anaia Gogol-ek. Hain diplomazia ahitezinez ohitu da lauoinka, ezen dagoeneko oso zaila gertatzen baitzaio tente ibiltzea.

       — Ni ez naiz ezkutamenduetarako trebe —esan zuen, betizu, Gogol-ek, arrotz azentu markatu batez—; ez nago lotsaturik kausaz.

       — Horixe zaudela, mutiko; eta kausa ere lotsaturik dago zutaz —esan zuen Lehendakariak, aldarte onez—. Beste edonor adina ezkutatzen zara; ez asmatzea, horixe duzu zuk aitzakia, halako astoa zarenez! Bateraezinak diren bi metodo konbinatu nahi dituzu. Etxejabe batek bere ohe azpian gizon bat topatzen duenean, seguruasko ez zaio oharkabean pasatuko. Baina ohe azpiko horrek kapelu luzea badarama, ados egongo zara nirekin, Astearte laztana, gogoan geratuko zaiola noski betiko. Bada, Biffin almirantearen ohe azpian topatu zintuztenean...

       — Ni ez naiz engainuetarako trebe —esan zuen Asteartek, itun, gorriturik.

       — Halaxe da, bai, mutiko —esan zuen Lehendakariak, bihozkortasun gogorrez—, zu ez zara ezertarako trebe.

       Solasaldi horrek zirauen bitartean, inguruan zituen gizonak polikiago arakatu zituen Syme-k. Haiei so eginez, izpiritualki bitxia zen zerbaiten sentsazio osoa itzuli zitzaion ezarian.

       Hasieran pentsatua zuen garaiera eta janzkera arruntekoak zirela denak, Gogol iletsu haren salbuespen begibistakoa gora-behera. Besteak arakaturik, ordea, ibai ertzeko gizon harengan kausitu zuen gauza berbera kausitzen hasi zen denetan ere: deabruzko xehetasun bat non edo han. Hasieran gidari bitxi izan zuenaren aurpegia bat-batean itxuragabetzen zuen irribarre hura tipikoa zen bilera hartakoen artean. Denek zuten zerbait, hamargarren nahiz hogeigarren begiratuan atzemateko modukoa, normala ez zena, eta apenas gizatiarra zirudiena. Bururatzen zitzaion metafora bakarra zera zen: modaz egoki jantziriko gizon gisatsuen itxura betea zutela, baina ispilu faltsu okertu batek emango lukeen ukitu hori gehiturik.

       Banakako adibideek bakarrik adieraz dezakete bitxitasun erdi-ezkutu hori. Symeren hasierako zizerone bitxi hura Astelehen tituluaz jantzia zen; Biltzarraren Idazkaria zen, eta haren irribarre okerra jo zitekeen izugarrietan izugarrientzat, albo batera utzirik noski Lehendakariaren barre lazgarri, zorioneko hura. Orain, ordea, ongi begiratzeko asti eta argi gehiago baitzuen Syme-k, beste ukiturik ere atzematen zion. Hain zuen aurpegia argala, ezen Syme-ri iruditu baitzitzaion eritasunen batek joa ote zuen; begi ilunen larriak berak gezurtatzen zuen nolabait hori, ordea. Ez zen gaixotasun fisikoa hura hala penatzen zuena. Tortura intelektual biziz beterik zeuzkan begiak, pentsamendu hutsa oinaze bailuen.

       Eta, hura bezala, tribuko bakoitza ere halatsu; bakoitza zen, bere modu sotil eta bereizian, behar ez bezalakoa. Haren ondoan Astearte zegoen, Gogol buru-tximatsua, begibistanago eroturik ageri zen gizona. Hurrena Asteazken, St. Eustache-ko markesa omen zena, itxura aski nabarmenekoa. Lehen hiruzpalau begiratuetan ez zitzaion ohiz kanpokorik deus atzematen, salbu eta gizon bakarra izatea mahai hartan modako jantziak benetan bereak balitu bezala zeramatzana. Bizar beltz karratu bat zuen, frantses erara moztua, eta longain beltz bat, ingelesa, are karratuagoa. Syme-k, haatik, halako gauzetara sentibera, nolabaiteko atmosfera kargatuegi bat edo sumatu zuen haren inguruan, fineziaz betea bezain itogarria. Byron-en eta Poe-ren poemarik ilunenetako usain lo-sorrak eta argi erdi-iraungiak gogorarazten zituen irrazionalki. Horrekin batera, sentsazioa zen jantziak ere, ez kolore emeagokoak zituela, baizik oihal bigunagoz eginak; beltzak beteago eta beroago zirudien harengan, inguruan zituenengan baino, kolore sakonez osatua bailitzan. Zera ematen zuen, jantzi beltza purpura sakonegia izanez baizik ez zela beltza. Bizar beltzaren kasuan ere, ematen zuen urdin sakonegia izanez baizik ez zela beltza. Eta, bizarraren goibeltasun trinkoan, haren aho-ezpain gorri ilunek sentsualitatea eta erdeinua ageri zuten nabarmen. Zena zela ere, ez zen noski frantsesa; judua akaso; edo akaso Ekialdearen bihotz ilunean are barnagoko zerbait. Tiranoak ehizan irudikatzen dituzten pertsiar lauza eta pintura koloretsuetan ikus daiteke halako almendra-begirik, halako bizar urdin-beltzik, halako ezpain gorrimin krudelik.

       Gero Syme zetorren, eta hurrena agure zahar-zahar bat, de Worms Profesorea, zeinak artean ere eusten baitzion Ostiral gisa zegokion eserlekuari, nahiz egun batetik bestera espero izatekoa zen haren heriotzak libre uztea. Adimena salbu, zahardadezko gainbeheraren akabu-hurrenean zen. Bizar gris luzea bezain grisa zuen aurpegia; bekokia, berriz, gora jasotzez azkenean halaxe finko geratua zitzaion, etsipen bareko zimur bat markaturik. Beste inorengan ez zuen, ezta Gogol-engan ere, kontraste saminagorik erakusten goiz-jantziaren dotorezia ezteikarak. Ezen botoi-zuloan zeraman lore gorria nabarmen gertatzen zen noski literalki beruna bezala marguldurik zetzan aurpegi haren kontra; halako efektu lazgarri bat sortzen zuen, oro har, dandy mozkor batzuek beren jantziak gorpu bati jantzi balizkiote bezala edo. Zutitu edo esertzen zenean —ez neke luze eta arrisku handirik gabe, hala ere—, ahulezia baino okerragoko zerbait nabari zitzaion; eszena osoaren lazgarritasunarekin modu definigaitz batean loturik zegoen zerbait. Ez zen akaburako gainbehera soilik nabari, ondoko ustelmena baizik. Beste fantasia higuingarri bat gurutzatu zen Syme-ren gogoeta ikaratuetan. Ezin zuen burutik kendu mugitzen zen bakoitzean agureak zango nahiz besoren bat gal zezakeelako irudikeria.

       Azken muturrean, Larunbat esaten zioten gizona zegoen, guztien artean sinpleen eta txundigarriena. Gizon txikar karratu bat zen, bizar-biboterik gabeko aurpegi ilun karratu bat zuena; bestelako izenez Bull zeritzan, eta medikua zen lanbidez. Savoir-faire delakoa eta zakartasun ongi-hezi moduko bat konbinatzen zituen, osagile gazteen artean ez hain bakan gertatzen denez. Areago esan zitekeen lasai zeramatzala arropa fin haiek, ezen ez aise eta gustura, eta irribarre aldagaitz bat ageri zuen gehienetan. Ez zen deus arrarorik harengan, salbu eta betaurreko ilun, ia opakoak erabiltzea. Akaso ez zen izango beraren fantasia urduriaren crescendo bat baizik, ordurako nerbioak beren gisa baitzebiltzan, baina disko beltz haiek izuikara bizitan jartzen zuten Syme; doi-doi gogoratzen zuen ipuin higuinen baten oroipena zekarkioten, hildakoen begietan jartzen ziren penike-txanponei buruzko istorio ilunak. Syme-ren begiradak beti egiten zuen topo lente beltzekin eta irrimirri itsu harekin. Hilzoriko Profesore harengan, edo are Idazkari zurbilarengan, egoki emango zuten. Baina gizon gazteago eta gizen-gordinago harengan enigma bat ziruditen soilik. Aurpegiaren gakoa estaltzen zuten. Ezin zen jakin zer adierazi nahi zuen, irribarrez egon nahiz serio. Aldez horregatik, eta aldez besteengan nekez aurki zitekeen birilitate nabarmen samar bat nabari zitzaiolako, Syme-ri iruditu zitzaion hura zatekeela gizon gaizto haien guztien artean gaiztoena. Okerragorik ere bururatu zitzaion: alegia, ikusteko ikaragarriegiak zirelako ote zeramatzan estalirik begiak.

6. KAPITULUA

Ageri gorrian

       Halakoak ziren mundua suntsitzea zin eginak ziren sei gizonak. Behin eta berriro gogor saiatu zen Syme haien presentzian bere zentzuzkotasun arruntari eusten. Batzuetan, une batez, konturatzen zen irudipen horiek subjektiboak zirela, aurrean zituenak gizon arruntak baino ez zirela, bat zaharra, beste bat urduria, bestea begi-laburra. Atzera naturaz besteko sinbolismo baten sentsazioa nagusitzen zitzaion, ordea, berriro. Bazirudien irudi bakoitza gauzen muga-mugan zegoela, nolabait, gizon haien teoria pentsamenduaren muga-mugan zegoen arabera, hain zuzen. Konturatzen zen haietariko bakoitza, nolabait esateko, arrazoibidearen bide galdu baten azken muturrean zegoela. Bere baitan zera fantasiatu baino ez zezakeen egin, antzinako alegia batean bezala, gizon batek, mendebalerantz abiatzen bazen munduaren bazterreraino, aurkituko zuela zerbait —demagun zuhaitz bat— zuhaitz bat baino gehiago edo gutxiago zena, izpiritu batek harturiko zuhaitz bat edo; eta ekialderantz abiatzen bazen munduaren bazterreraino, aurkituko zuela izatez zena erabat ez zen beste zerbait: dorre bat, apika, forma bera ere gaiztoa zuena. Halatsu ageri ziren giza irudi haiek, bortitz eta era berean deskribagaitz, akabuko ostertz baten kontra; muturrenetik ikusitako irudiak. Lurraren azken bazterrak hurbil zeuden.

       Solasak zelai eta berdin iraun zuen Syme-k ikuskaria berebaitaratzen zuen bitartean; izan ere, gosari-mahai txundigarri hartako kontrasterik ez txikiena horixe zen: solasaren tonu lasai egoki-egokiaren eta haren xede ikaragarriaren arteko kontrastea, hain zuzen. Buru-belarri sarturik zeuden dudarik gabe ber-bertatik ekin nahi zioten plan baten eztabaidan. Behean topo egin zuten zerbitzaria oso ere xuxen mintzatu zen bonbaz eta erregez ari zirela esan zuenean. Handik hiru egunetara Tsarra Frantses Errepublikako Lehendakariarekin biltzekotan zen Parisen, eta, balkoi eguzkitsu hartan, beren hirugihar eta arrautzak hantxe mahai gainean zituztela, jaun betargi haiek erabakia zuten nola akabatuko ziren biak. Bitartekoa ere aukeratua zuten; Markes bizar-beltzari zegokion, itxura zenez, bonba eramatea.

       Normalean, positiboki eta objektiboki gertatzekoa zen krimen horren hurbiltasunak bere onera etorraraziko zuen Syme, bere ikara soilki mistiko haietatik guztietatik osaturik. Bi giza gorputz burdinak eta gas trumoitsuak txikitzetik salbatzeko premia larrian baino ez zuen pentsatuko azkenean. Baina, aitzitik, kontua zen hirugarren beldur mota bat sentitzen hasia zela ordurako, gaitzespen morala zein erantzukizun soziala baino ere zorrotzago eta praktikoagoa. Garbi eta labur esanda, ez zitzaion iristen beldurra Frantziako Lehendakariarekin edo Tsarrarekin partekatzeko; bere buruaz hasia baitzen beldurtzen. Solaskide gehienek ez zioten jaramon handirik egiten, aurpegiak elkarrengandik hurbilago ari baitziren orain ezbaian, denak berdin serio-serio ia beti, salbu eta une batez Idazkariaren irribarreak aurpegia okerka zeharkatzen zionetan, tximist zuzenki-gabeak zerua zeharkatzen duenean bezala. Bazen gauza iraunkor bat, hala ere, Syme aurrena kezkaturik eta azkenerako izularriturik zeukana. Lehendakaria beti ere berari so zeukan, tinko-tinko, txunditzeko moduko arreta handiz. Gizon eskerga patxadan zegoen, isil-isilik, baina begi urdinak nabarmendu egiten zitzaizkion aurpegian. Eta beti ere Syme-rengan finkaturik zeuzkan.

       Syme-k gogoa zuen ber-bertan zutitu eta balkoitik kanpora jauzi egiteko. Lehendakariaren begiak bere gainean zituela, kristalezkoa balitz bezala sumatzen zuen bere burua. Apenas zuen duda izpirik ezen Igandek, nolabaiteko modu isil berebizikoz, antzemana ziola espioi bat zela. Balkoi-kareletik begiratu zuen, eta justu azpian polizia bat ikusi zuen, bere pentsamenduetan murgildurik burdin hesi dirdaitsuei eta eguzki argitako zuhaitzei begira.

       Orduan etorri zitzaion geroztik egun luzez tormentatuko zuen tentazio latza. Gizon boteretsu eta higuingarri haien aurrean, zeinak anarkiaren printzeak baitziren, ia ahaztua zuen Gregory poetaren, anarkismoaren esteta hutsaren, gizaitxura herbal eta fantasiatsu hura. Are aspaldiko maitetasun-edo batekin gogoratzen zuen orain, haurretan jolaskide izan balira bezala. Oroit zen, alabaina, promes sendo batez loturik zegoela oraindik Gregory-rekin. Oraintxe ia egiteko zorian zegoela sumatzen zuen horixe sekula ez egitea agindua zion, hain zuzen. Agindua baitzion ez zuela jauzi egingo balkoi hartatik behera eta polizia harekin hitz egin. Bere esku hotza harrizko baranda hotzetik kendu zuen. Zalantza moralezko zorabio batean balantzaka zebilkion arima. Lagunarte doilor bati egindako zin burugabe baten haria trenkatzea baino ez zuen, eta han beheko plaza hura bezain ageriko eta eguzkitsua izango zuen aurrerantzean bizitza. Beste muturrean, berriz, ohore-lege zaharkitu hari euts ziezaiokeen, eta apurka-apurka eroriz joango zen gizadiaren etsai latz haren atzaparretan, adimena bera ere tortura-gela zitzaien gizon haien eskuetan. Plazara begiratzen zuen bakoitzean, polizia babesgarri hura ikusten zuen, zentzun arruntaren eta ordena arruntaren zutabe sendo. Atzera gosari-mahaira begiratzen zuen bakoitzean, Lehendakaria ikusten zuen, isil-bare beti hantxe, begi handi, eramanezin haiez bera arakatzen.

       Pentsamenduan zerabilen erauntsi bizian baziren bi gogamen hala ere sekula burutik pasatu ez zitzaizkionak. Lehenik eta behin, ez zitzaion inoiz bururatu zalantzan jartzerik Lehendakariak eta haren Biltzarrak jo eta txikitu egingo zutela, bakarrik eusten bazion. Lekua jendearen agerikoa izan zitekeen, proiektuak ezinezkoa irudi zezakeen. Igande ez zen, ordea, nola edo hala, non edo han, bere burdin artea prest eduki gabe halako lasai egon zitekeen gizona. Pozoi anonimoz nahiz kale-istripu bat-batekoz, hipnotismoz zein infernuko suz, ez zegoen dudarik Igandek nahi zuenean jo eta suntsi zezakeela. Kontra egiten bazion, hiltzat eman zezakeen noski bere burua, aulkian bertan ziplo ez bazen, handik denbora puska batera, alegia ondoez hobengabe itxurako batek joa. Bertatik poliziari hots egiten bazion, denak atxilotu, den-dena kontatu, eta Ingalaterraren kemen guztia haien kontra jartzen, ihes egin zezakeen noski; osterantzean, inolaz ere ez. Argiz eta jendez pirpir zegoen plaza batera ematen zuen balkoi haren beteko jaun-bilera arrunt bat zen; ez zen, ordea, seguruago sentitzen haiekin, itsaso huts baten erdian bakarturik legokeen ontzi pirata armatuz beteriko batean gertatu balitz baino.

       Bazen bigarren pentsamendu bat sekula burutik pasatu ez zitzaiona. Ez zitzaion sekula bururatu etsaiak bere alderdirako irabaz zezakeenik bera izpiritualki. Hainbat modernok, adimenaren eta indarraren gurtzara etorkor, beharbada zalantzan jarriko zuen bere leialtasuna nortasun handi baten zamapean. Igande super-gizon delakoa zela iritzi, alegia. Halako izakirik irudikatzerik balego, alabaina, bazuen hark halakoaren antz ez gutxi, bere barnean murgildurik irauteko modu lur-ikaragarri harekin, harrizko estatua ibiltari bat zirudiela bere baitara biltze abstrakziorainokoan. Gizonaz gaindiko zerbait zela esan zitekeen, antzemateko begibistakoegiak ziren plan zabal haiekin, ulertzeko nabariegia zen aurpegi xalo harekin. Syme ezin zitekeen, ordea, garaiotako joera dugun zimurkeria horretan eror, bere gogo-ahulenean ere. Gizon oro bezala, indar gaitzari beldurra izateko bezain koldarra zen; ez, ordea, hain erabateko koldarra non indar hori miretsiko zuen.

       Solasean ari zirela, jan ere jaten zuten, eta horretan ere bazuen bakoitzak bere ezaugarri tipikorik. Bull doktorea eta Markesa, arreta eman gabe jaten zuten, konbentzionalki, mahaiko gauzarik onenetatik: faisai hotza zein Estrasburgoko gozopila. Idazkaria, aldiz, landarejalea zen, eta seriotasun goibelez ari zen, tomate gordin erdi bat eta baso baten hiru laurden ur epel aurrean zituela, burutzekotan ziren hilketaz solasean. Irakasle zaharra, berriz, bigarren haurtzaro higuingarri bat iradokitzen zuen ahi moduko bat hartzen ari zen. Eta, are horretan, Igande Lehendakariak masa hutsezko bere nagusitasun bitxiari eusten zion. Hogei gizonek beste jaten baitzuen; ezin sinesteko moduan jan ere, apetitu ikaragarri, aseezinez; hainbeste, non hestebete-fabrika bati begira egotea bezala baitzen. Hala ere, dozena bat opil irentsi edo litrokada bat kafe edan ondoren, hantxe egongo zen beti ere, bere buru ikaragarri hura apur bat jiraturik Syme-ri begirik kentzeke.

       — Neure buruari galde egin diot askotan —esan zuen Markesak, hozkada eder bat emanik marmeladaz gantzuturiko ogi zerrada bati— ea hobe ez ote nukeen labana erabiliko banu. Labanari esker ditugu ditugun gauzarik onenak. Eta emozio berria litzateke Frantziako Lehendakari bati labana barruraino sartu eta jira batzuk eragitea.

       — Oker zaude —esan zuen Idazkariak, bekain beltzak zimurtuz—. Tirano pertsonal baten kontrako haserraldi pertsonal baten adierazpena baizik ez da izan labana. Dinamita ez da gure tresnarik onena soilik, baizik gure metodorik onena ere bai. Kristauen otoitzena intsentsua den bezain sinbolo bete-betea dugu dinamita geurea. Eztandaz hedakorra da; zabaltzearen poderioz baizik ez du suntsitzen; halaber, pentsamenduak ere ez du suntsitzen zabaltzearen poderioz baizik. Gizonaren burmuina bonba bat da —esan zuen ozenki, suhartasun guztiz bitxi bat tupustean jareginik, bere kaskoan ukaldi bortitzak emanez—. Burmuina bonba bat bezala daukat, gau eta egun. Zabaldu beharra du! Zabaldu! Gizonaren burmuinak zabal-zabal egin behar du, unibertsoa hautsiko badu ere.

       — Nik ez dut nahi unibertsoa oraintxe bertan hauts dadin —esan zuen Markesak, hitzak astiro ebakiz—. Animaleko ekintza mordoa egin nahi dut oraindik hil aurretik. Atzo ohean nintzela bururatu zitzaidan bat.

       — Ez; zer baten kontua azkenean ezer ez izatea baldin bada soilik —esan zuen Bull Doktoreak, bere irribarre esfingekara harekin—, apenas dirudien merezi duenik zer horrek.

       Irakasle zaharra begi sorrez sabaira begira zegoen.

       — Gizon orok daki bere bihotzean —esan zuen— ezerk ez duela merezi.

       Isilune estrainio bat gertatu zen, eta gero Idazkariak esan zuen:

       — Gaitik desbideratzen ari gara, nolanahi ere. Dugun auzi bakarra da ea nola eman behar duen Asteazkenek kolpea. Denok ados gaudela jotzen dut hasierako ideiarekin; bonba jartzearekin, alegia. Antolaketa zehatzari buruz, berriz, nik proposatuko nuke ezen bihar goizean joan dadila aurren-aurrenik...

       Itzal handi baten zamak moztu zion bet-betan jarduna. Igande Lehendakaria zutitua zen, eta zerua estaltzen zuela zirudien.

       — Hori eztabaidatu aurretik —esan zuen, ahots apal, patxadatsuz—, goazen gela pribatu batera. Badut gauza guztiz ere berezi bat zuei esateko.

       Syme beste guztien ondoren zutitu zen. Aukeraren unea iritsia zen azkenean, pistolaren puntan zuen burua. Han beheko espaloian polizia harat-honat alferrean entzun zezakeen, lurrari ostikoka, ezen goiza, argitsua arren, hotza zen.

       Kalean akerpiano batek tarrataka ekin zion doinu alai bati. Syme atezuan zegoen, guduaren aurreko turuta izan balitz bezala. Inondik ere ez zetorren halako adore naturazgaineko batez beterik sentitu zen. Jende behartsuaren bizitasun, arrunkeria eta adore irrazionalaz josia begitantzen zitzaion soinutxo txatxar hura, karrika ezain haietan guztietan kristautasunaren prestutasun eta karitate asmoei ahaleginean eusten zieten guztien musika bailitzan. Polizia izatearen gazte-txantxa hura ordurako desagertua zitzaion burutik; ez zuen gehiago ikusten bere burua luxuzko herrizain bitxiz osaturiko talde bat eratzeko bildua zen jaun aldraren ordezkaritzat, ez eta gela ilun batean bizi zen agure xelebre hartaz oroitzen. Bai, ordea, akerpianoaren soinura egunero gudura abiatzen zen kaleko jende arrunt onbera haien guztien enbaxadore sentitzen. Eta gizatiar izatearen harrotasun berebiziko horrek garaieneraino jasoa zion izpiritua, inguruan zuen munstro-jende haren gainetik infinituki gora. Une batez, bada, arruntasun sendoaren gailur izartsutik ikusi zituen gizontxo haien trakeskeria bitxi guztiak. Gizon adoretsu batek indar handiko basapiztien aurrean edo jakintsu batek indar handiko errakuntzen aurrean sentitzen duen gailentasun oharkabe, elemental hori sentitu zuen haiekiko. Bazekien ez zuela inondik ere Igande Lehendakariaren indar, ez intelektual, ez fisikorik, baina une hartan ez zitzaion hori gehiago axola tigre baten gihar-zainak ez izatea baino, edo, errinozeroak bezala, muturrean adar bat. Lehendakaria oker eta akerpianoa zuzen zeudelako ziurtasun erabateko bat nagusitu zen Syme-rengan. Errolanen Kantoreko harako erran-arrunt ukagaitz bezain ikaragarri hura zebilkion durundiz buruan:

       «Païens ont tort et Chétiens ont droit,»

       eta, antzinako frantses sudurkariz, burdinatzarren kirrinkots durunditsua zuen esaldiak. Bere izpiritua ahultasunaren zamatik askatze hori heriotza onartzeko erabaki garbi batekin batera etorri zitzaion. Akerpianoaren jendea mundu zaharreko bere betebeharrari zintzo eusteko gai bazen, bera ere bai. Hain zuzen ere, emandako hitzari eusteaz hain harro bazegoen, halako jende fedegalduekikoari eusten ziolako zen. Burtzoro haien kontrako bere azken garaipena zuen, han beheko gela ilun hartara segitu, eta haiek ulertzerik ere ez zuten zerbaitengatik hiltzea bertan. Akerpianoak bazirudien orkestra oso baten indar eta soinu-nahasketaz ekiten ziola martxa-doinuari; eta Syme-k sakoneko oldar kementsuan entzun zitzakeen, bizi-pozaren tronpeta guztien azpian, hil-beharraren pozaren danborrak.

       Konspiratzaileak ordurako ate-leihotik zehar barneko geletara sartzen ari ziren ilaran. Syme azkena irten zen, kanpoko itxuraz lasai, baina garun eta soina taupaka zeuzkala, erritmo erromantikoz. Lehendakariak zerbitzarientzakoa edo zirudien albo-eskailera irregular batean behera eraman zituen, eta handik gela ilun, hotz, huts batera. Mahai bat eta banku batzuk baziren, eta bilkura-gela abandonatu baten itxura zuen, oro har. Denak sartu zirenean, atea krisketez itxi zuen Lehendakariak.

       Hitz egin zuen lehena Gogol adiskidegaitz hura izan zen, sofrimendu artikulatu gabez leher-zorian irudi.

       — Hautze polita, kero! —bota zuen, berotasun ozen ilun batez, poloniar azentu gogor hura ia ulertezin bihurtzeraino—. Ez tzarete omen etzkutatzen. Omen dutzue burua erakutzten. Hutzkerietan bai, baina garrantziz hitz egin nahi dutzuenean, ala kutxa ilun batera guztiek!

       Itxura zenez, Lehendakariak erabateko umore onez hartu zuen kanpotarraren ziri mordoilo samar hura.

       — Ez diozu oraindik puntua hartu —esan zuen, aita baten itxuran—. Behin balkoi horretan txorakeriak esaten gabiltzala entzunez gero, ez dira arduratuko ea handik nora goazen gero. Hona etorri bagina lehenbizi, hotel guztia edukiko genuen sarraila-zulotik begira. Ematen du ez duzula batere ezagutzen giza jendea.

       — Haien alde hil bai ni —ekin zion poloniarrak bero-bero—, eta haien tzapaltzaileak jotagarbitu gero. Ni ez halako etzkutaketa-jolasen tzalea. Platzaren erdian akabatuko bai gustura nik tiranoa.

       — Tira, tira —esan zuen Lehendakariak, buruaz abegikor baietz eginez, mahai luzearen mutur batean esertzen zelarik—. Aurrena gizadiaren alde hil, eta gero altxatu eta haren zapaltzaileak akabatzen dituzu. Ederki. Orain, ordea, eskatzen dizut zeure sentimendu eder horiek kontrolatu eta beste jaunokin mahai honetan eser zaitezen. Goiz honetan lehenbiziko aldiz zerbait zentzuzkoa esateko unea iritsi da.

       Syme, hasierako deialditik erakutsi zuen prestasun larri harekin, aurrena eseri zen. Gogol eseri zen azkena, bere bizar gaztainkolorearen artean gonprometzuari buruzko zerbait marmarka. Itxura zenez, Syme-k izan ezik, inork ez zekien inondik ere nolako zartatekoa zen gainera jaustekotan. Syme-ri zegokionez, berriz, urkamendira igotzen den gizonaren sentimendua zuen; han goian hitzaldi on bat egiteko asmoz igo, hala ere.

       — Burkideak —esan zuen Lehendakariak, bat-batean zutiturik—, aski luzatu dugu dagoeneko fartsa hau. Hain da gauza sinple eta harrigarria hona behera etorrarazi gaituena, non are hor goiko zerbitzariek (gure arinkerietara aspaldi ohituak) lehen ez bezalako seriotasun puntu bat atzemango baitzioten nire ahotsari. Burkideak, planak eztabaidatzen eta lekuak aipatzen aritu gara. Proposatzen dut, beste ezer esan aurretik, plan eta leku horiek ez daitezela bozkatu bilkura honetan, eta oso-osorik utz ditzagula kide fidagarri baten kontrolpean. Larunbat burkidea proposatzen dut, Bull Doktorea.

       Begira-begira geratu zitzaizkion denak; gero halako ikara-jauzi bat egin zuten denek beren eserlekuetan, zeren hurrengo hitzek, nahiz batere ozenki esanak ez izan, aparteko enfasi bizia baitzuten. Igandek mahai gaina jo zuen.

       — Ez da hitz bakar bat gehiago ere esan behar bilkura honetan planei eta lekuei buruz. Xehetasunik txikiena ere ez da aipatu behar gehiago lagunarte honetan gure asmoei buruz.

       Igandek bizi guztia zeraman bere jarraitzaileak harriturik uzten; baina une hartan bazirudien ez zituela ordura arte inoiz benetan harriturik utzi. Sukarrak harturik bezala higitzen ziren denak beren eserlekuetan, Syme izan ezik. Hark gogor eginik zirauen berean, eskua poltsikoan, errebolber kargatuaren ipurtondoari heldurik. Erasoa gainera zetorkionean, garesti salduko zuen bizia. Hala, Lehendakaria hilkorra ote zen jakingo zuen bederen.

       Igandek emeki ekin zion:

       — Konturatuko zarete noski arrazoi bat baino ez daitekeela izan, askatasunaren jaialdi honetan askatasunez hitz egitea debekatzeko. Kanpotik inork zer dihardugun entzuteak batere ez du axola. Txantxetan ari garelakoan daude. Axola luke, aitzitik, are heriotzarainokoa, gure artean norbait balego guretakoa ez dena, gure xede larria ezagutzen duena baina bat ez datorrena, gure...

       Idazkariak garrasi egin zuen bat-batean, emakume batek bezala.

       — Ez da posible! —egin zuen oihu, jauzi batez zutiturik—. Ezin liteke...

       Lehendakariak bere esku luze-zabal lauaz zapla jo zuen mahai gaina, arrain erraldoi baten hegatsa irudi.

       — Bai —esan zuen astiro—, espioi bat dugu gela honetan. Traidore bat bada mahai honetan. Ez dut hitz gehiago gastatuko. Traidore horren izena...

       Syme erdi-altxatu egin zen aulkitik, hatza armaren katuan irmo.

       — Traidore horren izena Gogol duzue —esan zuen Lehendakariak—. Poloniar itxurak egiten dabilen horrako trikimaisu iletsu hori duzue traidorea.

       Gogol brau zutitu zen, pistola bana eskuetan. Lipar berean hiru gizonek salto egin zioten lepora. Profesoreak berak ere altxatzeko ahalegina egin zuen. Syme-k, baina, ez zuen gauza handirik ikusi, iluntasun ongile batek itsuturik baitzegoen; bere eserlekuan hondoraturik zetzan, hartutako lasaitu gogorraren dardarizoz zurturik.

7. KAPITULUA

De Worms Profesorearen jokabide esplikaezina

       — Eseri! —esan zuen Igandek bere denboran behin edo birritan baizik erabili ez zuen ahotsez, ateratako ezpatak bertan behera erorarazi zituen ahots batez.

       Zutituak ziren hirurak Gogol-en lepoa jaregin, eta pertsonaia ezbaigarri hura ere bere lekuan eseri zen ostera.

       — Tira, bada, jauna —esan zuen Lehendakariak kementsu, inor erabat arrotz zaion bati mintzatuko litzaiokeen bezala mintzatuz—, jarriko duzu, otoi, zeure eskua txalekoko goiko poltsikoan, eta bertan zer duzun erakutsi?

       Ustezko poloniarra zurbil samar ageri zen ile ilunezko bere sasiarte haren azpian, baina, itxura batean lasai ederrean, atzamar bi poltsikora eraman eta txartel urdin bat atera zuen. Syme, hura mahai gainean ikusirik, kanpoko mundura iratzarri zen berriro. Zeren, nahiz txartela mahaiaren beste muturrean zegoen eta Syme-k ezin zuen haren testurik irakurri batere, bere poltsikoan zeramanaren antz harrigarria baitzuen; anarkisten aurkako polizia-talde berezira bildu zenean eman zioten txartel harena, hain zuzen.

       — Eslabiar patetikoa —esan zuen Lehendakariak—, Poloniaren haur trajiko hori, prest al zaude txartel honen aurrean ukatzeko lagunarte honetan, nolabait esateko, de trop zaudela?

       — Horixe nagoela! —esan zuen Gogol zelakoak.

       Harridurak beren lekuetan jauzarazi zituen denak, halako ahots garbi, merkatarikara, cockney ukitu apur bat zuena entzunik ile arrotzezko oihan hartatik sortzen. Irrazionala zen, txinatar bat halako batean eskoziar azentuz mintzatzen hasi balitz bezala edo.

       — Pentsatzen dut ondo jabetzen zarela zein egoeratan zauden —esan zuen Igandek.

       — Ez dudarik egin —erantzun zuen poloniarrak—. Ederki harrapatuta nago noski. Esan dezakedan bakarra da ez dudala uste inongo poloniarrek imitatuko zuenik nire azentua nik harena imitatu dudan bezala.

       — Horretan arrazoia ematen dizut —esan zuen Igandek—. Zure azentu horri imitagaitza deritzot, nahiz neuk bainuan praktikatzeko asmoa dudan. Axola zaizu bizarra ere txartelarekin batera uztea?

       — Ezta batere —erantzun zuen Gogol-ek; eta hatz batez buru-estalki ile-zut hura oso-osorik erauzi zuen, adats gorri leun bat eta aurpegi xuri bizi-bizi bat lotsagabeturik bistara—. Beroa ematen zuen —gaineratu zuen.

       — Zuzen onez aitortu behar zaizu —esan zuen Igandek, eta ez zegoen aparte halako miresmen gordin bat— ez zarela, hala ere, batere gaizki moldatu horren azpian. Orain entzun zer esan behar dizudan. Begiko zaitut. Horren ondorioa zera da, bi minutu eta erdi edo bederen ez nintzatekeela gustura sentituko oinaze saminen artean hil zarela baneki. Bada, hala ere, poliziari nahiz inolako gizakiri gure berri ematen badiozu, jasan egin beharko ditut bi minutu eta erdi deserosotasunez beteok. Zure deserosotasunaz denaz bezainbatean, ez dut luzatu nahi. Agur, bada. Kasu mailari.

       Gogol gisa mozorrotua zen detektibe ilegorria hitzik ere gabe zutitu zen, eta ezaxolatasun itxura peto-petoan irten zen gelatik. Hala ere, Syme, bere harrituan, gai izan zen konturatzeko lasaitasun itxura hura badaezpadako hutsa zela; izan ere, atea pasatu eta bertan egin zuen behaztopatxoak argi erakusten zuen ez ziola kasu eman mailari.

       — Denbora hegan doa —esan zuen Lehendakariak bere aldarterik alaienean, begirada bat botarik bere erlojuari, zeinak, haren gauza guztiek bezala, behar zuen baino handiago baitzirudien—. Berehala alde egin beharrean naiz; humanitaristen bilkura bateko mahaiburu egin behar dut.

       Idazkaria bekainei eraginez jiratu zen harengana.

       — Ez al litzateke hobe —esan zuen, zorrotz samar— gure egitasmoaren xehetasunak lotuxeago uztea, espioiak dagoeneko alde egin duenez?

       — Ez, ez dut uste —esan zuen Lehendakariak, lurrikara diskretu bat zirudien aharrausi batez—. Dagoen-dagoenean utzi. Larunbatek antola dezala bere gisa. Alde egin beharra dut. Gosaria hemen bertan datorren igandean.

       Arestiko eszena zaratatsuek, ordea, beren onetik atereak zituzten Idazkariaren kirio berez ere aski axaleraberak. Krimenean ere zintzo-zintzo diren horietarikoa zen.

       — Protesta egin behar dut, Lehendakari jauna, ez baita bidezko —esan zuen—. Gure elkartearen oinarrizko legea da plan guztiei buruzko erabakiak batzar osoak hartu behar dituela. Zer esanik ez, bere balioan hartzen dut erakutsi duzun aurreikuspen bikaina, ezen traidore baten presentzian...

       — Idazkari jauna —esan zuen Lehendakariak, serio-serio—, zeure buru hori etxera eraman eta egosten jarriko bazenu, arbi bat bailitzan, akaso baliagarria izan liteke. Ez nago oso ziur. Baina baliteke.

       Zaldi batena gogorarazten zuen haserre bizi batek hartu zuen Idazkaria.

       — Benetan ezin dut ulertu... —hasi zen, biziki mindurik.

       — Horixe da, horixe da —esan zuen Lehendakariak, baietz eraginez buruari behin eta berriro—. Hortxe egiten duzu zuk huts, hain xuxen. Ez duzu ulertzen. Hortaz, zuk, asto dantzaria halakoa —egin zuen orro, altxaturik—, ez zenuen nahi noski espioi batek entzun zintzan, ezta? Eta nola jakin dezakezu ez zaituela orain beste batek entzuten?

       Eta hitz horiekin, aterainoko bidea sorbaldei eraginez egin, eta gelatik irten zen, destaina ulergaitzez dardaraz.

       Lehendakariak hala atzean utziriko gizonetarik lau ahozabalik geratu ziren, zer esan nahi zuen arrasto izpirik ere gabe, antza. Syme-k bakarrik zuen arrasto izpirik, eta hezurretaraino hotzikaratzekoa zen. Lehendakariaren azken hitzek batere esanahirik bazuten, esan nahi zuten noski Syme ez zegoela oraindik ere susmoetatik libre. Esan nahi zuten, Igandek Syme Gogol bezala salatzeko modurik ez bazuen ere, ezin zuela artean ere besteeengan bezalako konfiantzarik izan Ostegun berriarengan.

       Beste laurak, gutxi-asko marmarka zutitu, eta bertatik lekutu ziren bazkari bila, zeren eguerdi ondotxo joa baitzen ordurako. Profesorea irten zen azken, astiro eta penaz. Gainerakoek alde egin eta luzaroan geratu zen artean ere Syme bere lekuan, bere egoera bitxiari bueltak emanez. Trumoi-tximist bati itzuri zitzaion, baina hodeiaren azpian zegoen artean ere. Azkenean, zutitu eta hoteletik irtetekoa egin zuen, Leicester Square-ra. Arestiko egun argi hotz hura gero eta hotzago bilakatua zen, eta kalera irtetean elur maluta batzuen ezustearekin topo egin zuen. Oraindik aldean bazeramatzan ere ezpata-makila eta Gregory-ren gainerako bidai puskak, soinganekoa nonbait utzia zuen konturatzeke, akaso atoiontzian, akaso balkoian. Elur jasa arina izango zelako esperantzan, beraz, kale bazterrera jo eta ile-apaindegi txiki koipetsu baten atepean egon zen hantxe. Aurrealdeko leihoan ez zen deus ageri, salbu eta argizarizko andre higuingarri bat, jai-soineko eta guzti.

       Elurra, nolanahi ere, mardulago eta sarriago ari zuen; eta Syme-k, argizarizko andreari bota zion begiratu laburra nahikoa izan baitzuen gogoa jota uzteko, kale zuri hustura begiratzea nahiago izan zuen aukeran. Ez zen gutxi harritu, hantxe, ile-apaindegiaren parean geldi-geldi, leihoari begirik kentzeke, gizon bat ikusirik. Haren kapelu luzea elurrez zamaturik zegoen, Papa Noel-ena bezala, eta jario zuria metatuz zihoakion bota eta orkatilen inguruan; bazirudien, ordea, ezerk ere ezin izango zuela apartatu jai-soineko zikinez jantziriko argizarizko panpina koloregaldu haren kontenplaziotik. Ezein ere gizakik halako eguraldiarekin halako saltoki bati begira hantxe euste hutsa ere nahikoa harrigarri zen noski Syme-rentzat; harridura lelotu hura, ordea, benetako barne-zirrara bihurtu zitzaion halako batean; zeren hala eusten zion gizon hura De Worms Profesore paralitikoa baitzen. Ez zen huraxe noski lekurik aproposena halako adin eta halako osasun kaxkarreko pertsona batentzat.

       Syme prest zegoen ordurako edozer sinesteko anaiarte gizagabetu haren perbertsioez; berak ere ezin zuen, ordea, sinetsi irakaslea maitemindurik egon zitekeenik argizarizko andre hartaz. Pentsa zezakeen gauza bakarra zera zen, haren gaixotasunak (zena zela ere) ondorio berezko zuela halako zurrunaldi nahiz trantzeren batek jota geratzea tarteka. Ez zitzaion, halaz guztiz, inolako erruki-sentipen bortitzik nagusitu kasu hartan bere baitan, ezta gutxiagorik ere. Aitzitik, esan zitekeen pozik zegoela Profesorearen atakeak eta haren ibilera baldar neketsuak hainbat erraztuko ziotelako handik ospa egin eta berehala tarte handi bat ateratzea. Zeren Syme-ren une hartako gogo behinen eta bakarra atmosfera guztiz ere pozoitsu hartatik ihes egitea baitzen, ordubetez bederen. Hartara, bere pentsamenduak ordenatu ahal izango zituen, bere jokabidearen nondik-norakoak finkatu, eta azkenean erabaki ea eutsi behar zion ala ez Gregory-ri emandako hitzari.

       Astiro abiatu zen elur dantzaritik zehar; bizpahiru kantoitan gorantz egin, beste bizpahiru karrikatan beherantz, eta Soho-ko jatetxe batera sartu zen bazkaltzera. Lau gauzatatik jan zuen, gogoetatsu, lau platerkadatxo berexi-berexi; botila erdi ardo beltz edan, eta kafe hutsez eta puru batez errematatu zuen, artean ere pentsakor. Jatetxeko goiko solairuan kokaturik zegoen, eta labanen txin-txin hotsez eta atzerritarren berriketez beterik zegoen jangela. Oroitu zen garai batean begitandu izan zitzaiola arriskurik gabeko arrotz atsegin haiek anarkistak zirela guztiak. Hotzikara batek hartu zuen, gauzak zertan ziren oroiturik. Ardoak, janari arrunt, etxeko hark, lekuaren familiartasunak, gizon natural, hiztun haiek, Zazpi Egunen Biltzarra amets gaizto bat izan balitz bezala sentiarazten zuten; eta, errealitate objetiboa zela jakin arren, errealitate urruna zitzaion bederen. Etxe garaiak eta karrika jendetsuak babestarri zitzaizkion Syme-ri, zazpikote malapartatua azkenekoz ikusi zuen unetik bereziz; libre zebilen Londres librean, jende libreen artean ardoa edanez. Lehen ez bezalako mugimendu eroso, lasaituxeagoz, kapelua eta makila hartu, eta beheko solairura zeramaten eskailerak jaisten hasi zen astiro.

       Behera iritsi zenean, jota geratu zen, harri eta zur. Mahai txiki batean, kale elur-zuritua ikustera ematen zuen leiho biluziaren kontra, han zen, baso bat esne aurrean zuela, Profesore anarkista zaharra, aurpegi bitxia jasorik, betazalak jausirik. Lipar batez, eskuan zeraman makila bezain zurrun geratu zen Syme. Gero, presa itsuzko keinu batez, Profesorearen ondotik ziztuan pasatu, brau atea ireki, bere atzetik danba itxi, eta hantxe geratu zen kanpoan elurpean.

       «Ba ote liteke gorpu zahar horrek niri jarraitzea?», galdetu zion bere buruari, bere bibote horia hozkatuz. «Gehiegi luzatu naiz hor goian bazkaltzen, eta are berunezko oin horiek astia izan dute noski ni harrapatzeko. Lasai egon naiteke, hala ere, ibilitxo bizkor samar batez hemendik Tonbuktu-rainoko aldea ken diezaioket-eta. Ala fantasiakeriatan nabil? Arrastoa jarraitu ote dit benetan? Igande ez dateke hain txoroa, nor, eta herren bat bidaltzeko nire atzetik?»

       Erritmo biziz ekin zion oinez, makilari jira eta bira eraginez, Covent Garden aldera. Merkatu handia gurutzatzean elurra mardulago ari zuen, itsugarriago eta aztoragarriago bilakaturik arratsaldea iluntzen hasi ahala. Elur-malutek zilarrezko erle saldo batek bezala erasotzen zioten. Begietan eta bizar artean sarturik, beren deuseztasun atergabeaz areagotzen zuten Syme-ren kirio ordurako aski minberatuen erresumina. Hala, balantzakako urratsez Fleet Street-era iritsi zenean, pazientzia galdu, eta, igandez irekita zegoen te-etxe bat baitzen hantxe, haraxe sartu zen aterpe bila. Beste kafe huts bat eskatu zuen, aitzakia gisa. Ez al zuen eskatu, De Worms Profesorea sartu zen kaletik kinkili-kankala; neke handiz eseri, eta baso bete esne eskatu zuen.

       Syme-ren esku-makila behegainera erori zen metal-hots ozenez, altzairu gordea salatuz. Profesoreak ez zuen, hala ere, begiratzeko keinurik egin. Syme, edozer gauzaz harritzen ez diren horietakoa izanik berez, literalki ahozabalik geratua zen, baserritar inozoa magia-joko baten aurrean bezala. Bidean ez zuen ikusi kotxerik segika; gero ere ez zuen gurpil-hotsik entzun kanpoan; itxura guztien arabera, oinez etorria zen. Agure hura, ordea, barakuiloaren pausoan ibiltzeko baino ez zen gai, eta Syme haizearen ziztuan etorria zen. Makila jasotzeko makurtu zen bizkor, aritmetika hutseko kontraesanaz aztoraturik, eta ate kulunkaria bultzatuz kanpora irten zen, dastatu ere gabe utzirik kafea. Bank aldera zihoan omnibus bat pasatu zen binbilika, ohi ez bezalako abiadura handian. Ehun bat yardako korrikaldi bizia egin behar izan zuen harrapatzeko; lortu zuen, hala ere, estribura jauzi eginik nolabait barrura sartzea, eta, arnasa hartzeko une batez pausatu ondoren, goiko solairura igo zen. Eserita minutu erdi inguru zeramala, halako arnasketa astun, asmatiko bat edo entzun zuen atzean.

       Tupustean jiraturik, omnibuseko eskaileran mailaz maila gero eta gorago, elurrez mela-mela egindako kapelu luze bat agertzen ikusi zuen, eta haren hegalpeko itzalean De Worms Profesorearen aurpegi bista-laburra eta haren sorbalda dardaratia. Beti bezalako neke-larri eta kontuz abaildu zen eserlekuaren gainera, eta kokotseraino jaso zuen soingainekoaren lepoa.

       Haren figura kordokari eta esku zalantzatiek egiten zuten mugimendu bakoitzak, keinu lauso nahiz geldiune laborrizko bakoitzak, ez zuen duda handirik uzten ezindurik zegoela agurea, gorputzaren akabuko kandetasunak jota. Hazbetez hazbete iritsia zen eserlekura, eta aulkian kokatzeko esfortzuak ere hasperen-espantu sarriak eragin zizkion. Eta hala ere —denbora eta espazioa deritzen entitate filosofiko horiek inondik inorako existentzia praktikorik ez dutela pentsatu nahi ez badugu, behintzat—, guztiz ere gauza ukaezina zirudien omnibusaren atzetik lasterka etorria zela.

       Syme brau zutitu zen bus binbilikarian, eta, une batez zeru negutiarrari zoro antzo begira geratu ondoren, eskaileran behera ekin zion korrika. Horretarako, sen gordinak agintzen zionari kontra egin behar izan zion, albotik salto egiteko gogoa izan baitzuen.