Harrezkero, benetako Jainkoaren ezagupena irakasten hasi nintzaion. Esan nion gauza guztien Egile handia han bizi zela, eta zerua seinalatu nion; Hark mundua gobernatzen zuela, hura sortzeko erabili zuen ahalmen eta ardura berarekin; ahalguztiduna zela, gauza guztiak egin zitzakeela, guri dena emateko edo kentzeko ahalmena zuela; eta horrela, pixkanaka begiak ireki nizkion. Arreta handiz entzuten zidan, eta atsegin handiz hartu zuen Jesukristo gu salbatzeko bidalia izan zen ustea, eta baita Jainkoari otoitz egiteko era ere, eta Hura guri entzuteko gai izatea, zeruan zegoen arren. Egun batean esan zidan gure Jainkoak eguzkitik harantzago entzuten bagintuen, Benamuckee baino handiagoa izan behar zuela nahitaez, bera ez baitzen oso urrun bizi eta halere ez baitzien entzuten, baldin eta bera bizi zen mendietara harekin hitz egitera joaten ez baziren. Galde egin nion ea inoiz joan zen harekin hitz egitera. Ezetz esan zidan, gazteak ez zirela inoiz joaten, gizon zaharrak baizik, oowokakee deiturikoak, hau da, erlijio gizonak edo klerigoak, aurrerago azalduarazi nionez gero; eta «oi!» esatera joaten zirela (horrela esaten zion otoitz egiteari), eta handik itzultzean Benamuckeek esandakoaren berri ematen zietela. Horrela ikusi nuen apaizen iharduna munduko fedegabe ezjakin eta itsuenen artean ere ezaguna zela; eta herriak kleroarekiko gorespena gordetzeko asmoz, erlijioa ezkutukoa egiteko politika, ez zela Erromako erlijioan soilik gertatzen, baizik eta agian munduko erlijio guztietan, baita basati zakar eta ankerren artean ere.

       Ahaleginak egin nituen nire zerbitzari Ostirali trikimailu hura argitzeko, eta esan nion agureak mendira igo eta haien jainko Benamuckeeri «oi!» esateko asmo hori iruzurra besterik ez zela, eta hark esan zuen bezala, handik ekartzen zituzten hitzak antzeko zerbait. Erantzunen bat aurkituz gero, edo inorekin hitz egiten bazuten, izpiritu gaiztoren batekin izan behar zuela. Eta gero deabruari buruzko hizketaldi luze bati ekin nion, haren jatorriaz, Jainkoaren kontra altxatzeaz, gizonarekiko areriotasunaz, horren arrazoiaz, munduko leku ilunenetan Jainkoaren ordez, eta Jainkoa balitz bezala, goretsia izateko zuen joeraz, eta gizakiak hondamenera eramateko erabiltzen zituen trikimailu ugariez; nola erabiltzen zituen ezkutuko bideak gure grina eta zaletasunetara iristeko, nola egokitzen zituen azpikeriak gure joeretara, baita geure tentaldietan erorarazteko eta geure borondatez hondamenera joanarazteko.

       Konturatu nintzen haren gogoan deabruari buruzko ideiak behar bezala ezartzea, ez zela Jainkoaren izateari buruzkoak ezartzea bezain erraza. Izadiak arrazoi guztietan laguntza ematen zidan haren aurrean garbi uzteko Lehenengo Arrazoiaren, Ahalmen arautzailearen, ezkutuko Goi-ardura zuzentzailearen eta gu egiteagatik zerga ordaindu beharraren zuzentasunaren eta justiziaren premia, eta abar. Baina horrelakorik ez zen ezer ageri izpiritu gaiztoaren ideian, haren jatorrian, izatean, izakeran eta, batez ere, gaiztakeriak egiteko eta gu horretara bultzatzeko hark zuen joeran. Behin batean, gizajoak galdera soil eta tolesgabe bat egin, eta erabat harritua utzi ninduen, zer erantzun ez nekiela. Denbora luzea neraman harekin hizketan Jainkoaren ahalmenaz, ahalguztidun izateaz, bekatuari zion gorroto ikaragarriaz, gaiztakerien egileentzat zuen su suntsitzaileaz; eta nola hark sortu gintuenez gero, gu eta mundu guztia desegin zezakeen berehalakoan; eta arreta handiz entzun zidan denbora guztian.

       Gero esan nion deabrua Jainkoaren etsaia zela gizonen bihotzean, eta bere maltzurkeria eta trebetasun guztiak erabiltzen zituela Goi-arduraren asmo onak menderatzeko, eta Kristok lurrean zuen erreinua suntsitzeko, eta abar.

       — Ederki —esan zuen Ostiralek— zuk esan duzu Jainkoa oso indartsua eta handia; ez al da indartsuena eta ahaltsuena deabrua baino?

       — Bai, bai —esan nion— Ostiral, Jainkoa deabrua baino indartsuagoa da. Jainkoa deabruaren gainetik dago, eta horregatik otoitz egiten diogu gure oinpean jar dezan, eta bai haren tentaldiei aurre egiteko, eta bai haren gezi kixkalgarriak itzaltzeko gai egin gaitzan.

       — Baina —esan zuen berriz—, Jainkoa indartsuagoa eta ahaltsuagoa deabrua baino, zergatik Jainkoak ez deabrua hil, eta gaiztakeria gehiago ez egiten utzi?

       Galdera horrek ezustean harrapatu, eta harri eta zur utzi ninduen, eta azken finean, gizon heldua nintzen arren, doktore gazte bat besterik ez nintzen, kasuistikarako edo arazoak konpontzeko prestakuntzarik ez zuena. Hasieran ez nekien zer esan, beraz ez entzunarena egin nuen, eta zer esan zuen galde egin nion. Baina jakinahi handiegia zuen galdera ahazteko, beraz lehengo hitz hautsi berberekin errepikatu zuen. Bitartean neure onera etortzeko astia izan nuen, eta erantzun nion:

       — Jainkoak azkenean gogor zigortuko du. Azken epaiketarako gordetzen du zigorra, eta hondorik gabeko amildegira botako du, eta han geratuko da betiko suan. Horrek ez zuen Ostiral ase, eta berriro errepikatu zizkidan nik esandako hitzak:

       — Azkenerako gorde! Nik ez ulertu. Baina zergatik ez hil deabrua orain, zergatik ez aspaldi?

       — Galde egin zenidake baita ere —erantzun nion—, zergatik ez gaitu Jainkoak zu eta biok hiltzen min ematen dioten gaiztakeriak egiten ditugunean? Ez, damutu eta barkatuak izateko zaintzen gaitu.

       Pixka batean gogoeta egin, eta esan zidan goxo-goxo:

       — Ederki, ederki; beraz zu, ni, deabrua, denak gaiztoak, denak zainduak, denak damutuak, Jainkoak denak barkatzen.

       Berriro geratu nintzen erabat lur jota. Hori froga garbia izan nuen ikusteko nola izadiak berak, izaki arrazoidunak Jainkoaren ezagupenera bultzatzen dituen arren, eta Jainkoaren izate gorena goretsi eta omentzera, gure izatearen ondorioz, Goi-argiak besterik ezin duela aditzera eman Jesukristoren ezagupena, eta guretzat lortutako salbazioarena, hitzarmen berriaren Bitartekari eta Jainkoaren jarlekuaren aurrean Ararteko izatearena. Berriro diot, Goi-argiak besterik ezin ditu ideia horiek ariman ezarri, eta horrenbestez, Jesukristo gure Salbatzailearen Ebanjelioa, Jainkoaren Hitza alegia, eta Jainkoaren Izpiritua, bere herria gidatu eta santu egiteko hitz eman zuena direla, gizonen arimen ezinbesteko argitzaileak Jainkoaren ezagupen salbatzailea eta salbaziorako bidea lortzeko.

       Orduan eten egin nuen ni eta nire zerbitzariaren arteko elkarrizketa, bat-batean zutik jarri eta norabait joan beharko banu bazala; gero urrutira bidali nuen zerbaiten bila, eta benetan otoitz egin nion Jainkoari basati zoritxarrekoari salbazio bidea irakasteko gai egin nintzan, eta Bere Izpirituaren laguntzaz, izaki ezjakin gizajoaren bihotzak Jainkoa Jesukristorengan ezagutu, Haren argia jaso, eta Harekin adiskidetu zezan, eta Jainkoaren Hitza hari adierazteko gida nintzan, haren barruaz jabetzeko, begiak irekiarazteko eta haren arima salbatzeko. Berriro itzuli zenean, hitzaldi luze bati ekin genion munduaren Salbatzaileak gizona bere egoeratik askatzearen gaiaz eta zerutik berri ematen zaigun Ebanjelioaren ikasbideaz, hau da, damutu eta Jainkoarengana jotzeaz eta Jesukristo gure Jaunarenganako fedeaz. Gero nola edo hala azaldu nion zergatik gure Askatzaile bedeinkatuak ez zuen aingeruen izaera hartu eta bai Abrahamen ondorengoena; eta nola, arrazoi horrengatik, eroritako aingeruak betiko salbaziotik baztertu zituen; Israelgo etxearen ardi galduengatik etorri zela, eta abar.

       Jainkoak daki egiazaletasuna handiagoa nuela jakituria baino izaki gizajoari irakasteko aukeratzen nituen ikasbide guztietan, eta esan baharra daukat, nire ustez hastapen berberetan oinarri hartuko lukeen edonori gauza bera gertatuko litzaiokeela, alegia, gauzak argi eta garbi hari azaltzean, neure burua jantzi eta prestatu nuela lehenago ez nekizkien, edo gogoan izan ez nituen gauza askotan, denak basati gizajoari berri emateko ikerketan ari nintzenean besterik gabe bururatutakoak. Une horretan inoiz baino grina handiagoa izan nuen jakin-nahi horretan. Beraz, ez dakit zoritxarreko gizajoak hobera egin zuen ala ez, baina nik arrazoiak nituen eskerrak emateko niregana etorri zelako. Atsekabea arindu zitzaidan, bizilekua erabat eroso bilakatu, eta pentsatzen nuenean zokoratua izan nintzen bizitza bakarti horrek ez zidala soilik, hara eraman ninduen Eskuaren bila, zerura begirarazi; baizik eta tresna bat nintzela Goi-arduraren mendean basati gizajo hari bizia, eta, zalantzarik gabe, arima salbatzeko, eta erlijioaren eta Kristau ikasbidearen benetako ezagupenera eramateko, Jesukristo ezagutu zezan, eta hura ezagututa betiko bizitza. Esan bezala, gauza horiei buruz gogoetan aritzen nintzenean, ezkutuko poz bat jabetzen zen nire arimaren alderdi guztiez, eta askotan atseginez hartzen nuen inoiz leku horretara eramana izatea, askotan eta askotan atsekabe guztien artean ikaragarriena zela uste izan banuen ere.

       Esker oneko jarrera horretan aurrera egin nuen gainerako denbora guztian, eta Ostiralen eta nire arteko elkarrizketan emandako orduek, elkarrekin eman genituen hiru urteak erabat eta guztiz zoriontsuak egin zituzten, ilargi azpiko egoeran erabateko zoriontasuna bidezkoa den neurrian behintzat. Basatia kristau ona zen orduan, ni baino askoz hobea, nahiz eta arrazoiak izan uste izateko, eta Jainkoa bedeinkatzen dut horregatik, biak neurri berean ginela damutuak, damutu sendotuak eta indarberrituak. Jainkoaren Hitza genuen irakurtzeko, eta guri irakasten zigun Haren Izpiritua ez zegoen Ingalaterran izan bagina baino urrunago.

       Idatzi Santuak irakurtzen ahalegintzen nintzen beti, hari irakurtzen nuenaren esanahia, ahal nuen bezala, jakinarazteko; eta hark, bere galdera eta itaunketa sakonekin, lehen esan dudan bezala, Idatzi Santuen ezagupenean inoiz bakarkako irakurketa soila eginez izango nintzena baino ikasle hobea bilakatu ninduen. Era berean, ezin dut aipatu gabe utzi, nire bizitza bakartiaren zati horretan ikasitako beste gauza bat; hau da, bedeinkapen adierazezina eta betikoa den Jainkoaren ezagupena eta Jesukristoren salbazioaren ikasbidea Haren Hitzetan horren argi eta garbi adierazia egotea, horren erraza izatea jasotzeko eta ulertzeko, ezen Idatzien irakurketa soil batek gai egin baininduen ulertarazteko bekatuengatik benetan damutzearen zeregin handiari ekin behar niola zuzenean, eta Salbatzailearen eskutan jartzean bizitza eta salbazioa lortzeko, eraberritzea aurrera eraman behar nuela, eta Jainkoaren esanak bete, eta hori gainera irakaslerik eta laguntzarik gabe (gizakiena esan nahi dut); eta ikasketa soil hori bera nahikoa izan zen izaki basatia argitzeko, eta nire bizitzan ezagutu ditudan gutxi batzuk bezain kristau on bihurtzeko.

       Munduan erlijioari buruz gertatutako liskar, oker, eztabaida eta istilu guztiak, bai dotrinen zorroztasunak izan edo elizaren gobernu egitasmoak, denak alferrikakoak ziren guretzat, eta, orain ikus dezakedanaren arabera, alferrikakoak izan ziren baita munduko gainerako guztientzat ere. Zerura iristeko bide erakusle ziurra genuen Jainkoaren Hitza, eta guk, bedeinkatua izan dadila Jainkoa, Jainkoaren Izpirituaren ikusmen sendotzailea genuen, Haren Hitzaren bidez guri irakatsi eta prestakuntza ematen baitzigun, gu biok egia osora bultzatu, eta gogotsu eta esaneko bihurtzeko, Haren Hitzak ematen zigun prestaketa eskuratzean. Ez dut ikusten munduan halako nahasmenduak sortu zituzten erlijio gai eztabaidagarriei buruzko jakituria sakonagoak, halakorik lortu izan bagenu ere, guretzat izango lukeen erabilerarik txikiena. Baina kontakizunaren jarraipenarekin aurrera egin behar dut, eta gauza bakoitza bere lekuan kokatu.

       Ostiral eta biok elkar sakonago ezagutu genuenean, hark nik esandako ia guztia ulertzen zuenean, eta hiztun trebe egin zenean, sasi-ingelesean izan arren, nire istorioaren berri eman nion, edo gutxienez uhartera iristearekin zerikusi zuen zatiarena, nola bizi nintzen han eta zenbat denbora neraman. Sutautsaren eta balen misterioa, horixe baitzen harentzat, jakinarazi nion, eta tiro egiten irakatsi nion. Labana eman nion, eta harekin liluratua geratu zen, eta zorro bat zintzilikatua zeraman gerriko bat egin nion, Ingalaterran ehiza labanak eramateko erabiltzen direnak bezalakoa, eta zorroan sartzeko labanaren ordez, aiztoa eman nion; izan ere, arma ona izateaz gainera, oso erabilgarria baitzen beste egoera askotan.

       Europako herrialdeen deskribapena egin nion, bereziki Ingalaterrakoa, hangoa bainintzen; nola bizi ginen eta nola goresten genuen Jainkoa, nolako harremanak genituen geure artean, eta nola aritzen ginen merkataritzan geure itsasontzietan munduko leku guztietan. Nire itsasontziaren hondoratzearen berri eman nion, eta erakutsi nion, ahal izan nuen gertuenetik, hura zegoen lekua, baina hauts egina zegoen, eta ordurako desagertua.

       Ihesean galdu, eta indar guztiak erabili arren, mugitu ezin izan nuen txaluparen hondakinak erakutsi nizkion, baina ia txiki-txiki eginda zegoen ordurako. Txalupa ikusi zuenean Ostiral pentsatzen geratu zen tarte luze batean, ezer esan gabe. Zer zerabilen buruan galde egin nion, eta azkenean esan zuen:

       — Nik ikusi horrelako txalupa etorri nire herrira.

       Pixka batean ez nion ulertu esan zuena, baina azkenean, hobeto aztertu nuenean, ulertu nion bera bizi zen lurraldeko itsasbazterrera haren antzeko txaluparen bat iritsi zela, alegia, hark azaldu zidanaren arabera, ekaitzaren indarrak eraman zuela hara. Orduan pentsatu nuen europar itsasontziren batek haien itsasbazterrean hondoa jo behar izan zuela, eta txalupa askatu eta hondartzaraino eramana izango zela; baina oso ergela izan nintzen, eta ez zitzaidan bururatu handik inork ihes egingo zuenik, are gutxiago bururatu zitzaidan nongoak ziren galdetzea, eta txaluparen deskribapena besterik ez nion eskatu.

       Ostiralek zehatz-mehatz deskribatu zidan txalupa, baina hobeto ulertu nion bero samar esan zidanean:

       — Gizonak zuriak guk salbatu ez itotzeko.

       Gero galde egin nion gizonak zuriak, hark esaten zien bezala, ba ote ziren txalupan.

       — Bai —esan zuen—, txalupa gizonak zuriak beteta.

       Zenbat zeuden galde egin nion, eta hatzak erabiliz hamazazpi zeudela esan zidan. Galde egin nion zer gertatu zitzaien, eta esan zidan:

       — Haiek bizi, egon gure herrian.

       Horrek gogoeta berriak sorrarazi zizkidan, eta bururatu zitzaidan gizon horiek nire uhartearen aurrean, orduan deitzen nion bezala, hondoa jo zuen itsasontzian zihoazenak izan zitezkeela; eta itsasontzia harkaitzen kontra jo zuenean, eta ezinbestean haienak egin zuela ikusita, agian txalupan abiatuko zirela, eta itsasbazter soil hartan basatien artean lehorreratu.

       Hori zela eta, zorrotzago galde egin nion gizon haiei gertatutakoaren berri. Segurtatu zidan oraindik bizirik zeudela; lau urte inguru zeramatzatela han, basatiek bakarrik utzi zituztela, eta bizitzeko janariak ematen zizkietela. Galdetu nion zer zela eta ez zituzten hil eta jan. Orduan esan zidan:

       — Ez, anaiak egin haiekin.

       Alegia, adiskidetu egin zirela ulertu nion, eta gero erantsi zuen:

       — Haiek ez jan gizonak, borrokak behartuta ez baditu.

       Eta horrek esan nahi zuen basatiek ez zituztela gizonak jaten, baldin eta haien kontra borrokatzera etorritakoak ez baziren, edo borrokan preso hartutakoak.

       Handik denbora luzera, uhartearen ekialdean mendi tontor batean ginela; esan dudan bezala, egun argia zen batean, lur nagusia edo Ameriketako kontinentea ikusi nuen lekuan, Ostiral arretaz zegoen kontinentera begira, orduan ere eguraldia bare-bare baitzegoen. Halako batean, jauzika eta dantzan hasi zen, eta dei egin zidan, urruti samar bainengoen. Zer gertatzen zen galde egin nion.

       — Oi poza —esan zuen—, oi pozik! Han ikusi nire herria, nire nazioa!

       Konturatu nintzen aurpegia pozez bete zitzaiola, begiak distiratsu, zituela, eta begitartean ezinegon bitxia erakusten zuela, bere herrira itzultzea bururatu balitzaio bezala. Ikusitakoak pentsamendu ugari ekarri zizkidan burura, eta hasieran nire zerbitzari berri Ostiralek kezka sortu zidan, eta zalantzarik ez nuen Ostiral bere herrira itzuliz gero, bere erlijioa erabat ahazteaz gainera, nirekiko zituen betebeharrak ere ahaztuko zituela, eta gai izango zela bere herritarrei nire berri emateko, eta agian haietako ehun edo berrehunekin niregana itzuli eta nirekin jai bat ospatzeko, eta horrek borrokan etsaiak harrapatzeak ematen zion poz berbera emango ziola.

       Baina oker ibili nintzen izaki zintzo gizajoarekin, eta gero damutu zitzaidan. Dena dela, nire bekaizkeria handitu ahala, zenbait astez, hotzago jokatu nuen harekin eta ez nion lehengo adiskidetasun eta atsegintasun bera adierazi; eta horretan ere oker ibili nintzen, izaki zintzo eta esker onekoak ez baitzuen kristau fededun eta adiskide zintzo baten jokabidearekin zerikusirik ez zuen pentsamendu bakar bat ere izan, gero nire atsegin osorako garbi ikusi zen bezala.

       Harekiko bekaizkeriak iraun zidan bitartean, ziur egon zaitezke etengabe zirikatzen aritu nintzaiola, nire ustez hark izan zitzakeen pentsamendu berriak asmatu nahian; baina hark esaten zuen guztia horren zuzena eta tolesgabea zela ikusita, ezin izan nuen ezer aurkitu nire susmoei su emateko; eta nire ezinegon guztiak gorabehera, berriro bereganatu ninduen, eta azkenean ez zen ni kezkatua nengoela konturatu, eta ezin izan nuen hark iruzur egingo zidan susmorik izan.

       Egun batean, lehengo mendi tontor berbera igotzen ari ginela, baina itsasoa laino zegoelako, kontinentea ikusten ez genuela, Ostirali dei egin eta esan nion:

       — Ostiral, ez zenuke zure herrian, zure jaioterrian egon nahiko?

       — Bai —esan zuen—, ni oi pozik egon nire jaioterrian egoteagatik.

       — Zer egingo zenuke han? —esan nion—. Berriro hezigabe bihurtu, giza haragia jan, eta lehenago bezain basati izan?

       Kezkati begiratu zidan eta buruari eraginez esan zuen:

       — Ez, ez; Ostiralek esango die zintzo bizi; esango die Jainkoari otoitz egin; esango die artale-ogia jan, ahuntz haragia eta esnea..., eta berriro gizonik ez jan.

       — Baina, orduan, hil egingo zaituzte.

       Kopeta zimurtu, eta esan zidan:

       — Ez, haiek ni ez hil, haiek nahiko maite ikasi.

       Horrekin esan nahi zuen ikasi nahiko zutela. Gainera esan zuen asko ikasi zutela txalupan iritsi ziren gizon bizardunekin. Gero galde egin nion haiengana itzuliko zen, eta irribarre egin, eta ezin zuela horren urrutiraino igeri egin erantzun zidan. Esan nion kanoa bat egin niezaiokeela, eta joango zela erantzun zidan, ni ere joaten banintzen.

       — Joango naiz —esan nuen—, baina joaten banaiz jan egingo naute.

       — Ez, ez —esan zuen—, nik ez utzi zu jan, nik zu asko maitarazi.

       Hau da, nik bere etsaiak hil nituela eta bizia salbatu niola esango ziela, eta horrenbestez ni maitatzera behartuko zituela. Gero, ahal izan zuen bezala adierazi zidan, zein atseginak izan ziren hondamenean hondartzara iritsi ziren hamazazpi gizon zuri edo gizon bizardunekin, hark deitzen zien bezala.

       Harrezkero, esan beharra daukat, gogoan izan nuela handik ihes egitea, eta gizon bizardun horiekin elkartzerik nuen ikustea, zalantzarik ez bainuen, espainiarrak edo portugaldarrak zirela. Ziur nengoen, hara iristea lortuz gero, ihesbideren bat aurkituko genuela, kontinentean egonda eta talde ugarian, hantxe uhartean, itsasbazterretik berrogei miliatara, bakarrik eta laguntzarik gabe egonda baino errazago. Beraz, handik egun batzuetara berriro ekin nion elkarrizketa bidez Ostiralekin eskuartean nuenari, eta esan nion txalupa bat nuela bere herrira itzul zedin; eta hala uhartearen beste aldean nuen txaluparaino eraman nuen, barruan zuen ura hustu, urpean gordetzen bainuen beti, uretatik atera eta erakutsi nion, eta biok barruan sartu ginen.

       Oso marinel trebea zela konturatu nintzen hura gidatzen, eta txalupa ia nik bezain erraz eta bizkor eraman zezakeela. Beraz txalupa barruan zegoenean esan nion:

       — Eta orain, Ostiral, joango gara zure jaioterrira?

       Nik esandakoa entzutean harritua geratu zen, itxuraz horren urrutira joateko txalupa txikiegia zela pentsatzen zuelako. Gero beste txalupa handiagoa nuela esan nion, eta hurrengo egunean, uretaraino eraman ezin izan nuen nire lehenengo txalupa zegoen lekuraino joan nintzen. Esan zuen baietz nahikoa handia zela, baina hogeitabi edo hogeitahiru urte zeramatzanez gero zaindu gabe han utzita, eguzkiak pitzatu eta lehortu zuen, ia usteltzeraino. Ostiralek esan zidan txalupa oso ona zela, eta haren hitzetan esanda, «janari, edari, ogi nahikoa asko» eraman zezakeela.

       Azkenean, harekin kontinentera joateko erabakia horren tinko hartua nuenez gero, esan nion hura bezain txalupa handia egingo genuela eta etxera joan ahal izango zela. Ez zidan hitzik erantzun, baina oso ilun eta goibel zirudien. Zer gertatzen zitzaion galdegin nion, eta hark berriz:

       — Zer dela eta haserre bizian Ostiralekin? Nik zer egin?

       Zer esan nahi zuen galdetu nion, eta esan nion ez nengoela inolaz ere haserre.

       — Ez haserre, ez haserre —esan zuen, hitzak zenbait aldiz errepikatuz—. Zergatik bidaltzen duzu Ostiral etxera nire herrira?

       — Zergatik? —esan nion—. Ostiral, ez zenidan zuk esan han egon nahiko zenukeela?

       — Bai, bai —esan zuen—, nik nahiko nuke biak egon han, ez Ostiral han egon, eta nagusia ez.

       Hitz batean, ez zuen ni gabe joateko asmorik.

       — Joaten banaiz, Ostiral —esan nuen—; zer egingo dut han?

       Berehala itzuli zen niregana hura entzutean:

       — Zuk on egin asko han —esan zuen—. Gizonak basatiak zintzoak, behar bezalakoak, esanekoak izaten irakatsi; zuk haiei esan Jainkoa ezagutu, Jainkoari otoitz egin, eta bizitza berria bizi.

       — Ene bada, Ostiral! —esan nion—. Ez dakizu zer diozun. Ni gizon ezjakina naiz.

       — Bai, bai —esan zuen—. Zuk niri irakatsi ongi, zuk haiei irakatsi ongi.

       — Ez, ez, Ostiral —esan nuen—. Ni gabe joango zara; utz nazazu hemen neure kabuz bizi nadin, orain arte bezala.

       Hori entzutean kezkatua zirudien berriz, eta lasterka abiatu zen berak erabiltzen zituen aizkora txikietako baten bila, eta hura presaka hartu, niregana etorri eta eman zidan.

       — Zer egin behar dut honekin? —esan nion.

       — Zuk hartu eta hil Ostiral —esan zuen.

       — Zergatik hil behar zaitut? —esan nuen berriro.

       Berehala erantzun zidan:

       — Zergatik zuk bidali urrutira Ostiral? Tori, hil Ostiral, ez bidali urrutira Ostiral.

       Hitz horiek benetan esan zituen eta begietatik malkoak zerizkiola ikusi nuen. Hitz betean, nireganako zuen joera eta hark hartutako erabaki tinkoa argi eta garbi antzeman nituen, eta orduan esan behar izan nion, eta gerora ere askotan, ez nuela inoiz urrutira bidaliko, nirekin egon nahi bazuen.

       Dena den, hark esan zituen hitzetan nirekiko joera oso tinkoa zela ikusi nuen, eta ezerk ez zuela niregandik bereiziko, eta konturatu nintzen bere herrira itzultzeko gogo biziaren arrazoia herritarrenganako maitasun sutsua eta nik haiek on bihurtzeko itxaropena zela; nik ordea, horretarako prestakuntzarik ez nuenez gero, ez nuen ez pentsamendu, ez asmo, ez gogo izpirik ere horrelako eginkizunik neure gain hartzeko. Baina oraindik joera bizia nuen ihes egiten saiatzeko, lehen esan dudan bezala, elkarrizketatik atera nuen ondorioan oinarri hartuta, alegia, han hamazazpi bizardun zeudela jakitean. Horrenbestez, atzerapenik gabe, Ostiralekin batera lanean hasi nintzen zuhaitz handi eta egoki baten bila, hura moztu, piragua edo kanoa handi bat egin, eta bidaldiari ekiteko. Uhartean baziren ontzidi txiki bat eraikitzeko adina zuhaitz, eta ez piragua edo kanoena, itsasontzi handienena baizik. Baina kontutan izan nuen lehenik eta behin uretatik gertu zegoen bat aurkitzea, ontzia egina izatean itsasoratu ahal izateko, eta lehen egindako hutsa berriz ez errepikatzeko.

       Azkenean Ostiralek bat aukeratu zuen, nik baino hobeto baitzekien zein zen ontzia egiteko egurrik aproposena. Ezin dut esan une honetan ere, zein zen moztu genuen zuhaitzaren izena, horikai izenez ezagutzen dugun zuhaitzaren oso antzekoa zela besterik ez, edo zuhaitz horren eta nikaragua zuhaitzaren artekoren bat, kolore eta usain beretsua baitzuten. Ostiral zuhaitzaren barrualdea erretzera zihoan txalupa egiteko, baina nire tresnekin zuloa egitea errazagoa zela erakutsi nion, eta nola erabili ikasi zuenean, oso trebe aritu zen lanean. Hilabetez lanean jo eta ke aritu ondoren amaitu genuen, eta oso dotore gainera, batez ere aizkorekin, Ostirali nola erabiltzen zen erakutsi ondoren, kanpoaldea moztuz eta landuz benetako txalupa itxura eman genionean. Gero, hala ere, hamabost egun behar izan genituen, hatz betez hatz bete, enbor handien gainean txalupa uretaraino eramateko. Baina uretan sartu genuenean, hogei gizon eraman zitzakeen erraz. Uretan zegoela, eta handia izan arren, harritua geratu nintzen ikusi nuenean, nire zerbitzari Ostiralek nolako trebetasunez eta erraztasunez gidatu, norabidez aldatu eta aurrera eramaten zuen. Orduan, bera joango litzatekeen, eta bere iritziz joaten ausart gintezkeen galde egin nion:

       — Bai —esan zuen—, txalupan ausartu oso ongi, haize zakarrak jota ere.

       Hala ere, hark ez zekien beste asmo bat nuen, alegia, txalupari masta eta haize-oihal bat egitea, eta aingura eta soka bat eranstea. Masta erraz lortu genuen, horretarako handik gertu aurkitu nuen izai tantai gazte bat moztuta, uhartean ugari baitziren. Ostiral jarri nuen hura mozten, eta argibideak eman nizkion horretan aritzeko eta masta bere lekuan jartzeko. Baina haize-oihala nire zeregin berezia zen. Banekien oihal zaharrak banituela horretarako adina, edo gutxienez haize-oihal zahar puskak; baina nire ondoan hogeita sei urte egin ondoren, eta haiek zaintzeko ardura berezirik hartu ez nuenez gero, ez baitzitzaidan inoiz bururatu horrelako erabilerarik izango zutenik, zalantzarik ez nuen denak ustelduta egongo zirela, eta gehienak hala zeuden. Hala ere, itxura nahiko ona zuten bi ale aurkitu nituen, eta haiekin lanean hasi nintzen. Lana gogotik egin, eta, orratz premiaz, jostura nekeza eta motelaren ondoren (ez egin zalantzarik), hiru mutur zituen gauza itsusi bat egin nuen, Ingalaterran ahari bizkarra esaten diogun haize-oihalaren antzekoa, behealdean euskarri bat, eta goiko muturrean haize-oihala jasotzeko tantai txikia izaten duena; gure itsasontzietako txalupek eraman ohi dutena bezalakoa, eta nik primeran erabiltzen nekiena, horrelako bat baitzuen Berberiatik ihes egiteko erabili nuen bela-untziak, nire kontakizunaren lehenengo zatian adierazi nuen bezala.

       Ia bi hilabete eman nituen azken lan horretan, alegia, ontzia sokaz janzten eta masta eta haize-oihalak jartzen; osatzeko eztai txiki bat egin nion, eta haize-oihal bat edo trinketea jarri nion, haizearen indarra erabiltzean laguntza izateko; eta are gehiago, lema bat txopan ontzia gidatzeko. Ontzigile baldarra izan arren, banekien erabilgarritasunak eta baita premiak ere bultzaten ninduela; eta horrenbesteko nekeak hartuta lotu nintzaion lanari, ezen azkenean helburua lortu bainuen. Hala ere, kontutan izanda porrot egin zidaten asmaketa tamalgarri ugariak, uste dut hura egiteko ontzia bera egiteko bezainbesteko lana hartu nuela.

       Lana amaitu nuenean, nire zerbitzari Ostirali itsasketarekin zerikusia zuen guztia irakatsi behar nion; izan ere, oso ondo bazekien ere kanoa nola arrabatu, haize-oihalarekin eta lemarekin zerikusia zuen ezer ez zekien, eta zeharo harritua geratu zen txalupa batera eta bestera lemaz itsasoan gidatzen ikusi ninduenean, eta haize-oihalak nola biratzen zuen eta nola betetzen ziren haizez bide batean edo bestean, norabidez aldatzen genuenean; eta esan dudan bezala, hori ikustean txunditua eta harri eta zur geratu zen. Dena den, erabileraren poderioz ikasi zuen, eta marinel trebe bihurtu zen, ipar-orratzari zegokionean izan ezik, horretaz ezer gutxi ulertarazi bainion. Bestalde, inguru horietan zeruak estalita gutxitan izaten zirenez gero, eta lainoa oso gutxitan edo inoiz ez, ez zen ipar-orratza erabiltzeko aukera handirik, izarrak beti ikusten baitziren gauez, eta egunez itsasbazterra, eurite garaian izan ezik, eta orduan ez zen inor irtetera ausartzen, ez lehorrean eta ez itsasoan.

       Uhartean nire presoaldiaren hogeita zazpigarren urtean nengoen, nire zerbitzariarekin neramatzan azken hiru urteak zenbaketatik kendu beharko nituzkeen arren, urte horietan nire bizimodua ordu arte ez bezalakoa izan baitzen. Nire lehorreratzearen urteurrena hasieran nuen Jainkoarenganako esker on berarekin ospatzen nuen Haren errukia zela eta; eta hasieran eskerrak emateko arrazoiak banituen, handiagoak nituen orduan, Goi-arduraren lekukotasun berriak bainituen, eta benetan eta berehala salbatuko nintzen itxaropen handia bainuen; eta nire salbazioa ezinbestean hurbil zegoela, eta ez nuela han beste urtebete egingo uste bainuen. Dena den, lurra lantzen aurrera egin nuen, aitzurtzen, ereiten eta hesiak jartzen beti bezala; mahatsa biltzen eta lehortzen uzten, eta premiazko gauza guztiak ordu arte bezala egiten.

       Bitartean, eurite garaia iritsi zen, eta beste garaitan baino denbora luzeagoan egon beharra nuen etxean, eta horregatik gure txalupa berria ahal izan genuen leku seguruenean ezkutatu genuen, ibaian gora igo eta, hasieran esan nuen bezala, itsasontzitik etortzean alak lehorreratu nituen leku berean. Itsasgora zenean itsasbazterreraino eraman genuen arrastaka, eta nire zerbitzari Ostirali itsasarte txiki bat palaz zularazi nion, txalupa han gorde ahal izateko adinakoa, eta hura ur gainean egoteko bezain sakona; gero itsasoak behera egin zuenean, ur-hesi sendo bat egin genion urari, txalupa barrura sartzen ez uzteko. Horrela txalupa lehorra egongo zen eta itsasaldietatik babestua. Eta euriari sartzen ez uzteko, zuhaitz adar pila jarri genion gainean, etxe batek izan dezakeen lastozko teilatua bezain sendo, eta azaroa eta abendua arte zain geratu ginen, ordurako bainuen erabakia gure abentura aurrera eramatea.

       Aukeratutako sasoia iristear zegoenean, eta eguraldi onaren eraginez hartutako erabakia gogora itzuli zitzaidanean, egunero aritu nintzen bidaldia prestatzen. Lehenik eta behin, janari eta edari batzuk bildu nituen, gure bidaldiko ontzi-horni izateko; eta asmoa nuen astebete edo hamabost egunetan ur-hesia ireki eta txalupa itsasoratzekoa. Goiz batean, horrelako zerbaitetan lanpetua nengoela, Ostirali dei egin nion itsasbazterrera joateko ea lehorreko edo uretako dortokaren bat ikusten zuen, astean behin egiten genuen lana baitzen hura, bai arrautzak eta baita haragia ere lortzeko. Ez zen denbora luzea igaro Ostiral joan zenetik, tximistaren pare korrika itzultzen ikusi nuenean, kanpoko horma edo hesia airean igarotzen, lurra ukituko ez balu bezala edo oinen aztarnak lurrean utziko ez balitu bezala; eta ezer esateko denborarik izan baino lehen, ohiu egin zidan:

       — Oi nagusi, nagusi! Oi tamala! Oi txarra!

       — Zer gertatzen da, Ostiral? —esan nuen.

       — Hara han —esan zuen—, bat, bi, hiru kanoa! Bat, bi, hiru!

       Hitz egiteko moduagatik sei zirela pentsatu nuen, baina galdetu ondoren, hiru besterik ez zirela jakin nuen.

       — Tira, Ostiral —esan nuen—, ez izan beldurrik!

       Ahalegin guztiak egin nituen adore emateko. Dena den, gizajoa beldurrak airean ikusi nuen, buruan sartu baitzitzaion haren bila etorri zirela, eta txiki-txiki egin eta jan egingo zutela. Eta errukarria etengabe dardarka ari zen, eta ez nekien harekin zer egin. Ahal izan nuen bezala lasaitu nuen, eta esan nion ni ere arrisku berean nengoela, eta ni ere bera bezala jango nindutela.

       — Baina Ostiral, —esan nuen—, horien kontra borrokatu beharra dugu.

       — Ezin al zaitezke borrokatu, Ostiral?

       — Nik, tiro egin —esan zuen—, baina haiek pila handian etorri gero.

       — Lasai horregatik —esan nuen berriz—, gure eskopetek ikaratuko dituzte hiltzen ez ditugunak.

       Orduan galde egin nion, ea nik bera babestea erabaki banuen, berak ni babestuko ninduen, eta nire ondoan egon eta nik esaten niona egingo zuen.

       — Ni hil zuk esaten duzunean hil, nagusi —esan zuen.

       Beraz, ron zurrutada on baten bila joan nintzen, eta Ostirali eman nion; izan ere, oso ongi aurreztu bainuen rona eta asko nuen oraindik. Edan zuenean, beti alboan generamatzan bi ehiza eskopetak harrarazi nizkion, eta pistola-bala txikien neurriko ehiza-bala handiz bete nituen. Gero lau moskete hartu nituen, eta bi kartutxo eta bost bala txiki sartu nituen bakoitzean; eta nire bi pistolei bala pare bana jarri nizkien. Ezpata handia, beti bezala, saihetsean neraman zorrorik gabe, eta Ostirali bere aiztoa eman nion.

       Neure burua horrela prestatu ondoren, betaurreko luzeak hartu eta mendian gora abiatu nintzen, zer aurkitzen nuen ikustera. Berehala konturatu nintzen, betaurrekoari esker, hogeita bat basati zeudela han, hiru atxilotu, eta hiru kanoa, eta, itxuraz, haien zeregin guztia zela hiru gizakien gorputz haiekin garaipen hasealdi on bat egitea; jaialdi basatia benetan, baina, nik ikusi nuena ikusita, besteetan egin ohi zutena besterik ez.

       Konturatu nintzen baita ere, ez zirela lehorreratu Ostiralek ihes egin zuen leku berean, nire ibaitik gertutago baizik, itsasbazterra lauagoa eta ia itsasoraino iristen zen baso sarri bat zegoen lekuan, hain zuzen ere. Horrek eta basati horiek egitera etorri ziren eginkizun errukigabeak sortzen zidan gorrotoak erabat asaldatu ninduten, eta berriro Ostiralengana joan, eta haiei eraso egitea eta denak hiltzea erabakia nuela esan nion, eta galde egin nion ea bera ere prest zegoen. Izualdia igaro berria zuen, eta nik emandako zurrutadari esker barrua bero samarra zuenez gero, kementsu zegoen, eta erantzun zidan, lehentxeago ere esan zidan bezala, bera nik hiltzeko agintzen nionean hilko zela.

       Beroaldi horretan, lehenik eta behin armak banatu nituen, lehen bezala, bion artean. Ostirali pistola bat eman nion gerrikoan jartzeko eta bizkarrean eramateko hiru eskopeta, eta nik pistola bat eta beste hiru eskopetak hartu nituen; eta horrela abiatu ginen. Ron botila txiki bat sartu nuen poltsikoan, eta Ostirali barruan sutautsa eta bala gehiago zituen poltsa handi bat eman nion. Aginduei buruz nire atzean hurbil egon zedin esan nion, ez mugitzeko, eta ez tirorik edo beste gauzarik egiteko nik esan gabe, eta bitartean hitzik ez esateko. Gero ia milia bateko zeharbidea hartu nuen neure eskuinetara, ibaia inguratu eta basoan sartzeko, basatiak tiromenean izateko asmoz, ni ezkutuan egonda, erraza baitzen hori egitea, betaurreko luzearekin ikusi nuenaren arabera.

       Ibilaldian aurrera nindoala, lehen izan nituen gogoetak itzuli zitzaizkidan, eta erabakian atzera egiten hasi nintzen. Ez dut horrekin esan nahi giza kopuruaren beldur nintzenik; izan ere, basati biluziak eta armarik gabeak zirenez gero, zalantzarik gabe mendean nituen, baita bakarrik egon banintz ere. Baina orduan pentsatu nuen, zer eskaera, zer arrazoi, are gehiago zer premia nuen nire eskuak odoletan zikintzeko, niri ez kalterik eta ez kalte egiteko ahaleginik egin ez zuen jendeari eraso eginez; niretzat errugabeak baldin baziren, eta ohitura basatiak berriz, haien hondamena, eta Jainkoak, munduko alderdi horretako beste zenbait herrirekin batera, bere eskutik, haien ergelkeriaren eta ohitura bihozgabeen mende utzi zituen froga? Hark ez zidan dei egin ekintza horien epaile izateko, are gutxiago Haren zuzentasunaren gauzatzaile; egoki iruditzean Bere esku hartuko baitzuen arazoa, eta nazio mendekuaren bitartez zigortuko baitzituen, nazio gaiztakeriak egin zituen jendea zigortzen zuen bezala; baina bitartean ez zen nire eginkizuna; eta, egia zen Ostiralek zuritu zezakeela jokabide hura, etsai nabarmena baitzuten, eta gerra egoeran baitzegoen jende jakin horrekin, eta horregatik legezkoa zen harentzat haiei eraso egitea; baina ezin nuen nik gauza bera esan. Oinez nindoan bitartean gauza horiek burua horrenbesteraino berotu zidatenez gero, haiengana joan, ondoan jarri eta jaialdi basatia ikustea erabaki nuen, eta Jainkoak agindu bezala jokatuko nuela, baina dei argi bat zela esaten zidan zerbait ez banuen aurrean ikusten, ez nuela han sudurra sartuko.

       Erabaki hori hartuta sartu nintzen basoan, eta kontu handiz eta isilik, Ostiral orpoz orpo nuela, basatiengandik hurbilen zegoen alderdian aurrera egin nuen basoaren atariaraino iritsi arte, nire eta haien artean basoaren ertz bat besterik ez genuela. Orduan isil isilik dei egin nion Ostirali, eta basoaren ertzean zegoen zuhaitz handi bat erakutsi nion. Hara joan eta handik zertan ari ziren ongi ikusten bazuen niri jakinarazteko agindu nion. Hala egin zuen, eta berehala itzuli eta esan zidan handik oztoporik gabe ikus zitzakeela; denak suaren inguruan zeudela, preso hartutako baten haragia jaten, eta urrunxeago berehala jango zuten beste bat zegoela hondarretan lotua; eta, sutan jarri nintzen bere herrikoa ez zela, eta lehenago aipatutako txalupan bere jaioterrira iritsi ziren gizon bizardunetako bat zela esan zidanean. Gizon zuri bizardun izena entzute hutsak izutu ninduen, eta zuhaitzera joan eta bete betean ikusi nuen betaurreko luzea erabilita, hondarretan etzanda zegoen gizon zuri bat, europarra eta jantziak zeramatzana, eta eskuak eta oinak ehun-zerrendaz edo ihien antza zuten gauza batzuez lotuak zituena.

       Beste zuhaitz bat eta sasiarte txiki bat zegoen harantzago, basatiak zeuden aldera, ni nengoen lekutik hamabost bat iardatara, eta handik itzulingurua eginez gero, konturatu nintzen ez nindutela hurbiltzen ikusiko, eta gainera tiromenean izango nituela. Beraz, neure grinak menderatu nituen, nahiz eta sutan egon; eta hogei bat urrats atzera eman eta bide osoan aurrera egiten zuten sasi batzuen atzera iritsi nintzen, eta handik beste zuhaitz bateraino. Orduan haiek bete betean ikusteko aukera eskaintzen zidan muino baten gainera iritsi nintzen, haiengandik hogei bat iardatara.

       Ez nuen galtzeko une bakar bat ere, izan ere gizatxar ikaragarri horietako hemeretzi lurrean eserita baitzeuden denak pilatuta, eta beste bi bidali berriak zituzten kristau gizajoa hiltzera, eta agian soin atalez soin atal sutara eramatera. Haiengana iritsi eta makurtuta zeuden oinetako zerrendak askatzeko prest. Orduan jira egin nuen Ostiral zegoen aldera:

       — Orain, Ostiral —esan nion—, egin nik esandakoa.

       Ostiralek baietz esan zuen.

       — Tira, Ostiral —esan nuen— egizu zehatz-mehatz nik egiten dudan gauza bera, ez ezertan huts egin.

       Mosketeetako bat eta ehiza eskopeta lurrean jarri nituen, eta Ostiralek gauza bera egin zuen. Beste mosketea basatiei tiro egiteko moduan jarri nuen, eta gauza bera egiteko esan nion. Gero prest zegoen galde egin nion, eta baietz esan zidan.

       — Orduan, tiro egin —esan nion, eta une berean neuk ere tiro egin nuen.

       Ostiralek nik baino hobeto egin zuen tiro, eta hark tiro egindako aldean bi izan ziren hildakoak eta beste hiru zaurituak; nire aldean, berriz, hildako bat eta bi zauritu. Guztiz izututa zeuden, ziur egon zaitezke, eta zaurituak ez zeuden guztiak bat-batean zutitu ziren, baina ez zuten berehala asmatu norantz ihes egin, edo nora begiratu, ez baitzekiten nondik zetorkien hondamena. Ostiralek ez zidan begirik kentzen, egiten nuen guztia gogoan hartu behar baitzuen, nik esan nion bezala. Beraz lehenengo erasoa egin ondoren arma lurrera bota, eta ehiza eskopeta hartu nuen, eta Ostiralek gauza bera egin zuen. Katua jaso eta arma tiro egiteko eran jartzen nuela konturatu zen, eta berak orduan ere gauza bera egin zuen.

       — Prest zaude, Ostiral? —esan nuen.

       — Bai —erantzun zidan.

       — Eraso egin diezaiegun —esan nuen— Jainkoaren izenean!

       Eta hori esan eta berriro tiro egin nien gizatxar izutuei, eta gauza bera egin zuen Ostiralek. Gure armak nik esaten nien bezala, ehiza-balaz edo pistola-bala txikiz hornituak zeudenez gero, ikusi genuen bi besterik ez zirela erori, baina zoro moduan oihu eta garrasi eginez lasterka hasi ziren zauritu asko izan ziren, denak odoletan, eta gehienak larri zaurituak; eta berehala beste hiru erori ziren, erabat hilik ez egon arren.

       — Orain, Ostiral —esan nion, erabilitako armak lurrean utzi eta oraindik betea zegoen mosketea hartuta—, zatoz nire atzetik.

       Eta ausardia handiz egin zuen nik esandakoa. Orduan basotik irten eta neure burua azaldu nuen, Ostiral orpoz orpo nuela. Ikusi nindutela sumatu bezain laster, ahal bezain ozenki egin nuen oihu, eta Ostirali gauza bera eginarazi nion. Eta ahal bezain bizkor lasterka eginez, eta, bide batez, esan beharra daukat, ez zela bizkorregi, armez zamatua nengoelako, zuzen-zuzen jo nuen, lehen esan dudan bezala, hondartzan edo itsasertzean, besteak eserita zeuden lekuaren eta itsasoaren artean zegoen hilgai gizajoarengana. Harekin ihardutera zihoazen bi harakinek hantxe utzi zuten, ezustean lehenengo tiroa entzun eta beldurrak airean itsasertzera abiatu zirenean, han kanoa batera jauzi egiteko; eta haiek bezala, beste hiruk ere bide bera hartu zuten. Ostirali begiratu eta aurrera jotzeko eta haiei tiro egiteko agindu nion. Berehala ulertu zidan, eta hurbilago egoteko berrogei iarda edo egin zituenean, tiro egin zien. Denak hil zituela pentsatu nuen, denak batera txalupa barrura erortzen ikusi nituelako, baina berehala bi zutik jarri zirela konturatu nintzen. Hala ere, beste biak hil zituen eta hirugarrena zauritu, baina txalupa barruan etzanda geratu zen, hilik balego bezala.

       Nire zerbitzari Ostiralek tiro egin zienean, labana atera nuen hilgai gizajoa lotzen zuten zerrendak mozteko, eta eskuak eta oinak aske izan zituenean, zutitzen lagundu nion, eta portugesez galde egin nion nongoa zen. Latinez erantzun zidan: Christianus. Baina ahuleziak jota eta erdi zorabiatua zegoenez gero, ia ezin zen zutik egon edo hitz egin. Botila sakeletik atera eta eman egin nion, keinuka edateko esanez, eta hala egin zuen; gero ogi puska bat eman nion eta jan egin zuen. Orduan galde egin nion nongo herritarra zen eta esan zidan:

       — Espagniole.

       Eta pixka bat bere onera etorri zenean, adierazi zidan, ahal izan zuen keinu guzitiak erabilita, zorretan eta zorretan zegoela nirekin bizia salbatu niolako.

       — Seignior —esan nuen, burura etorri zitzaidan gaztelania guztia erabiliz.

       — Gero hitz egingo dugu, baina orain borrokatu beharra dago. Indarrik geratzen bazaizu, hartu pistola eta ezpata, eta erabil itzazu ezker-eskubi.

       Esker ona adieraziz hartu zituen, eta armak eskuetan izan bezain laster, indarberritu balute bezala, su eta gar abaildu zen bere hiltzaileen kontra, eta haietako bi txiki-txiki egin zituen amen batean. Egia esateko, ezustea horren handia izan zuten, eta armen zaratak horrenbesteraino izutu zituen gizajoak, ezen harriduraz eta beldurrez besterik gabe erori baitziren, eta ez zuten ihes egiteko indar handiagorik izan, haragiak gure balei aurre egiteko izan zuena baino. Eta hori izan zen, hain zuzen ere, Ostiralek txalupan tiro egin zien bostei gertatu zitzaiena, hiru zauriengatik erori baitziren, baina beste biak beldurraren eraginez.

       Arma eskuetan nuen, baina tiro egin gabe, hango karga behartuz gero prest izan nahi nuelako, espainiarrari eman bainizkion pistola eta ezpata. Orduan Ostirali dei egin, eta esan nion lehenengo aldiz tiro egin genuen zuhaitzera igotzeko, eta ekartzeko erabili ondoren han utzi genituen armak. Dena ziztu bizian egin zuen. Gero nire mosketea eman nion, eta beste arma guztiak berriro betetzeko lurrean eseri nintzen, eta behar zituztenean niregana bila etortzeko esan nien. Armak betetzen ari nintzen bitartean, borroka basatia gertatu zen espainiarraren eta, zurezko ezpata handi bat eskuetan zuela, —lehentxeago, neuk galarazi izan ez banio, espainiarra hilko zukeen ezpata bera, hain zuzen ere—, hari eraso egin zion basatietako baten artean. Espainiarrak, kementsua eta bihoztuna inon horrelakorik bazen, ahuldua egon arren, indiarrarekin tarte luzea zeraman borrokan, eta ordurako bi zauri handi eginak zizkion buruan; baina basatia sendoa eta indartsua izaki, bere kontra estutu eta lurrera bota zuen, ahuldua baitzegoen, eta nire ezpata eskutik kentzeko ahaleginetan ari zen; baina orduan espainiarrak, azpian egon arren, zuhurki jokatu zuen, eta ezpata lurrean utzi, gerritik pistola hartu, basatiari tiro egin eta gorputza zeharkatu zion; eta bertan zerraldo utzi zuen, ni lasterka hari laguntza ematera iristerako.

       Ostiral, bere gisa, zorigaiztoko iheslarien atzetik zihoan, eskuan aiztoa beste armarik ez zuela, eta horrekin akabatu zituen, lehen esan dudan bezala, hasieran zauritu eta erori zirenak, eta gero harrapatu ahal izan zituen guztiak. Espainiarra niregana etorri zen arma bila, eta ehiza eskopetetako bat eman nion; harekin basatietako biren atzetik joan, eta biak zauritu zituen. Baina lasterka aritzeko gai ez zenez gero, basora ihes egin zioten. Han Ostiral joan zitzaien atzetik, eta bat hil zuen, bestea, ordea, trebeegia zen harentzat, eta zauritua egon arren, bere burua itsasora bota zuen, eta ahalegin guztiz igeri egin zuen kanoan geratu ziren beste biengana iristeko. Kanoako hirurak eta hil zen ala ez ez dakigun beste zauritu bat izan ziren hogeita batetik ihes egin ziguten bakarrak. Gainerakoen zerrenda ondorengoa da:

 

       3       hildako zuhaitzetik egin genuen lehenengo tiroketaren ondorioz.

       2       hildako hurrengo tiroketan.

       2       hildako Ostiralek txalupan eragindakoak.

       2       hildako Ostiralenak berarenak, hasieran zauritu zirenetakoak.

       1       basoan Ostiralek berak hildakoa.

       3       hildako espainiarrarenak.

       4       hildako, leku batean eta bestean erori zirenak zaurien ondorioz, edo Ostiralek ehizaldian hildakoak.

       4       txalupan ihes egindakoak, tartean zauritu bat, hildakoa ez bazen.

       21       denera.

 

       Kanoan zihoazenak gogor ahalegindu ziren gure eskopeten tiromenetik alde egiten, eta Ostiralek bizpahiru tiro egin zien arren, ez nuen ikusi inor jo zuenik. Ostiralek kanoetako bat harrarazi nahi zidan haien atzetik joateko, eta neu ere oso kezkatua nengoen haien ihesagatik, izan ere beren herritarrengana gure berri ematera itzultzen baziren, berrehun edo hirurehun etor zitezkeen kanoetan, eta gu irentsi, kopuruagatik besterik ez bazen. Horrenbestez, onartu nuen itsasora abiatu eta haien atzetik joatea; eta kanoetako bateraino lasterka joan eta barrura jauzi egin nuen, eta Ostirali esan nion atzetik etortzeko. Baina kanoan sartu eta, harri eta zur gelditu nintzen beste izaki gizajo bat han etzanda bizirik aurkitu nuenean, eskuak eta oinak lotuta, espainiarra bezala hura ere lepo egiteko prest, ia beldurrak akabatua, zer gertatzen zen ez zekiela, ezin baitzuen txalupako alboetatik kanpora begiratu, oso tinko baitzituen lotuak lepoa eta txonkatilak, eta horrela horren denbora luzea zeramanez gero, bizitza izpi bat besterik ez zitzaion geratzen.

       Berehala moztu nizkion hura lotzeko erabili zituzten zerrendak edo ihi bihurritua, eta zutik jartzen lagundu nion, baina ezin zuen ez zutik egon, ez hitz egin, eta hasperen atsekabetuak besterik ez zituen egiten, zirudienez hiltzeko askatzen zutela uste zuelako.

       Ostiral hurbildu zitzaionean, hari hitz egin, eta bere askatasunaren berri emateko agindu nion, eta nire botila atera eta zurrutada bat emanarazi nion zoritxarreko gizajo hari. Zurrutadak eta askatasunaren berriak adoretu egin zuten, eta txalupan eseri zen. Baina Ostiral haren hitzak entzuteko hurbildu zitzaionean, eta aurpegira begiratu zionean, edonori malkoak eragingo zizkiokeen Ostiralek gizon hura nola musukatu, besarkatu, eta estutu zuen ikusteak; nola egiten zuen negar, oihu eta garrasi; nola ari zen inguruan jauzika eta dantzan, eta nola abesten zuen; gero berriz negarrez hasi, eskuak bihurritu, eta aurpegian eta buruan astinduak emateko, eta berriro ere abestu eta, zoro baten moduan, haren inguran jauzika aritzeko. Tarte luze batean ezin izan nion hitzik atera edo gertatzen zena kontarazi; baina pixka bat bere onera etorri zenean, esan zidan bere aita zela.

       Ez da niretzat erraza adieraztea nola erdibitu zitzaidan bihotza, bere aita han aurrean eta heriotzatik libre zegoela ikustean, basati gizajoari sortu zitzaion estasia eta seme maitasuna ikusi nuenean; ezin ditut azaldu ezta ere maitasuna adierazteko egin zituen gehiegikerien erdiak; izan ere, txalupan sartu eta atera aritu zen ez dakit zenbat aldiz. Sartzen zenean haren ondoan esertzen zen, besoak zabaltzen zituen, eta aitari adore emateko burutik heldu eta bere bularraren kontra estutzen zuen, eta hala eduki zuen ordu erdiz edo. Gero loturen eraginez gogortuak eta zurrunduak zituen besoak eta txonkatilak hartzen zizkion, eta eskuekin igurtzitzen eta marruskatzen zizkion; eta zertan ari zen konturatu nintzenean, ron pixka bat eman nion nire botilatik igurtzialdietarako, eta on egin zion.

       Zeregin horrek basatien kanoaren atzetik joatea galarazi zigun, ia ikusmenetik kanpo baikenituen, eta eskerrak joan ez ginen, handik bi ordura, eta haiek bidaldiaren laurdena egiteko denbora izan baino lehen, haize ikaragarria atera baitzuen, eta hala iraun zuen gau osoan; gainera ipar-mendebaletik jotzen zuenez gero, ez dut uste txalupa onik aterako zenik edo haien lurraldeko itsasbazterrera inoiz iritsiko zirenik.

       Baina itzul gaitezen Ostiralengana. Aitarekin horren lanpetua zebilenez gero, tarte batean ez nuen adorerik izan harengandik bereizteko, baina pixka batean bakarrik utz zezakeela ikusi nuenean, dei egin nion, eta jauzika eta barrez hurbildu zitzaidan, pozez zoratzen. Orduan galde egin nion ea aitari ogirik eman zion. Buruari eragin eta esan zuen:

       — Ez; zakur maltzurra, dena neronek jan.

       Beraz, zorro txiki batean horretarako apropos neraman ogi opil bat eskaini nion. Ron zurrutada bat ere eman nion Ostirali, baina ez zuen dastatu ere egin, eta aitari eraman zion. Sakelean bizpahiru mahaspasa sorta nituen eta eskukada bat atera nuen aitarentzat. Mahaspasak aitari eman bezain laster, Ostiral txalupatik lasterka abiatzen ikusi nuen, eta hain bizkor zihoan, sorgindua zirudiela; izan ere, hura lasterka zihoanean inoiz ikusi dudan pertsonarik bizkorrena zen. Berriro diot, lasterka horren bizkor joan zenez gero, une batean ikusmentik galdu nuen, eta deika aritu arren, eta atzetik ohiuka joan arren, alferrik izan zen, joana baitzen. Handik ordu laurdenera itzultzen ikusi nuen, baina ez joaterakoan bezain bizkor, eta hurbilago izan nuenean pausoa motelagoa zekarrela konturatu nintzen, eskuan zerbait zekarrelako.

       Nire ondora iritsi zenean, konturatu nintzen etxeraino joan zela buztinezko pitxer edo ontzi baten bila, aitari ura eramateko, eta beste bi opil edo ogi ekarri zituela. Ogia niri eman zidan, baina ura aitarentzat zuen. Dena den, ni ere egarriak nengoenez gero, zurrutada txiki bat hartu nuen. Urak nik eman nion ronak edo edari biziak baino gehiago zuzpertu zuen aita, egarriak hiltzen baitzegoen.

       Aitak edaten amaitu zuenean, Ostirali dei egin nion urik geratu zen jakiteko. Baietz esan zuen, eta espainiar gizajoari emateko esan nion, bere aitak adina behar baitzuen. Opiletako bat ere eman nion Ostirali espainiarrari eramateko, oso ahuldua baitzegoen, eta atseden hartzen ari zen belar gainean, zuhaitz baten itzalpean. Hark ere soin-adarrak gogortuak zituen eta handituak, loturik eduki zuten zerrenda estuen ondorioz. Ikusi nuenean Ostiral ura eta guzti beregana iritsi zela, eta eseri eta edan zuela, eta ogia hartu eta jaten hasi zela, hurbildu nintzaion eta eskukada bat mahaspasa eman nion. Aurpegira begiratu zidan begitarte batek adieraz dezakeen esker on eta onespen ezaugarri guztiekin, baina borrokan egin zituen ahaleginek horrenbesteraino ahuldu zutenez gero, ezin zen zutik egon. Bizpahiru aldiz saitu zen, baina ez zen gai, txonkatilak handituak eta minduak baitzituen oso. Orduan lasai esertzeko esan nion, eta Ostirali txonkatilak igurtzi eta ronetan bustiarazi nizkion, aitari egin zion bezalaxe.

       Konturatu nintzen izaki maitagarri gizajoak bi minuturo, edo agian maizago, han egon zen denbora guztian, burua jiratzen zuela aitak leku berean eta eserita, berak utzi bezala, zegoen ikusteko. Baina azkenean, ez zuela ikusten konturatu zenean, zutik jarri eta hitzik esan gabe, airean joan zen harengana, oinak ia lurra ukitzen ikusten ez zitzaizkiola. Baina iritsi zenean, aita soin-adarrei atseden emateko etzanda jarri besterik ez zuela egin ikusi zuen, eta niregana itzuli zen berehala. Gero espainiarrari esan nion Ostiralek zutik jartzen lagunduko ziola nahi bazuen, eta txalupan sartu eta gure bizilekuraino eramaten ahaleginduko zela, eta han zainduko nuela. Ostiral, ordea, mutil sendo eta indartsua izaki, bizkar gainean hartu zuen espainiarra, eta txaluparaino eraman zuen, eta kontuz utzi zuen kanoaren ertz batean, oinak barrualdera zituela, gero berriz pixka bat altxa eta aitaren ondoan jarri zuen; azkenean txalupatik atera, txalupari kanpotik bultza, itsasertzaren parean arrabatu, eta ni oinez baino bizkorrago joan zen, haizeak gogor samar jotzen zuen arren. Horrenbestez, biak bizirik eta onik eraman zituen gure itsasarteraino, eta biak txalupan utzita, lasterka joan zen beste txaluparen bila. Nire ondotik igaro zenean, hitz egin nion eta nora zihoan galde egin nion. Esan zidan:

       — Joan txalupa gehiago bila.

       Eta han joan zen tximista baino bizkorrago, ez baitzuen seguruenik inoiz ez gizonik ez zaldirik hark bezala lasterka egin; eta beste kanoa itsasarteraino eraman zuen, ia ni lehorretik iritsi baino lehenago; beraz, errekaren beste bazterreraino eraman ninduen, eta gero gonbidatu berriei txalupatik irteten lagundu zien, eta lortu zuen; baina ez bata eta ez bestea ibiltzeko gai ez zirenez gero, Ostiral gizajoak ez zekien zer egin.

       Hori konpontzeko pentsatzeari ekin nion, eta Ostirali dei egin eta esan nion biak ur bazterrean eserita uzteko, nirekin zetorren bitartean. Berehala esku-ohe bat egin nuen gizonak eramateko eta, han biak etzanda jarrita, Ostiral eta bion artean eraman genituen. Baina gure hormaren edo harresiaren kanpoaldera iritsi ginenean, lehenago baino okerrago ginen, ezin baitzuten hura igaro, eta nik ez nuen hura botatzeko inolako asmorik. Beraz, berriro ekin nion lanari, eta Ostiral eta biok, bi ordu ingurutan, denda dotore bat eraiki genuen, oihal zaharrez estalia, gainaldean zuhaitz adarrak zituela, hesiaren kanpoaldean; hain zuzen ere, hesiaren eta landatu nituen zuhaitz gazteen artean. Barruan bi ohe egin genituen, hango zenbait gauza erabiliz, hala nola, arroz-lasto bikaina, lasto gainean jartzeko burusiak, eta ohe bakoitzaren gainerako beste burusi bana.

       Nire uhartea jendeztatua zegoen, eta mendeko pila nituela bururatu zitzaidan; bestalde askotan izaten nuen beste gogoeta zoriontsu bat, hau da, benetako errege baten itxura nuela. Lehenik eta behin, lurralde osoa neure jabetza zen. Bigarren, biztanleak erabat mendean nituen. Neu nintzen jaun eta legegile guztiz ahaltsua; denek bizia zor zidaten, eta niregatik bizia emateko prest zeuden, behar izanez gero. Azpimarratzekoa zen baita ere, hiru mendeko besterik ez izanda, hirurak erlijio desberdinetakoak zirela: nire zerbitzari Ostiral protestantea zen, aita paganoa eta gizajalea, eta espainiarra Aita Santu zalea. Dena den, kontzientzia askatasuna onartu nuen nire jabetzan zehar. Hori bide batez esaten dut.

       Nik libre utzitako bi atxilotu ahulak ezkutuan, estalpean eta atseden hartzeko leku egokian jarri bezain laster, jatekorik prestatu beharko niela hasi zitzaidan bururatzen. Lehenik eta behin, Ostirali esan nion nire ahuntz taldetik urtebeteko ahuntza, antxumearen eta ahuntzaren artekoa, hartu eta hiltzeko. Atzeko laurden bat moztu eta puska txikiak eginda, Ostiral lanean jarri nuen haragia egosten eta maneatzen; eta benetan esaten dizut, haientzat haragi eta salda jaki on bat egin zuela, saldari arroza eta garagar pixka bat eta guzti jarrita. Janaria kanpoaldean prestatzen nuen, ez bainuen surik piztu nahi harresien barrualdean, eta horregatik gauza guztiak denda berrira eraman nituen, eta haientzat mahaia jarri ondoren, eseri eta denok batera bazkaldu genuen; aldi berean adorea eta kemena eman ahal izan nien. Ostiral nire interpretaria zen, batez ere bere aitarekin hitz egiterakoan, eta baita espainiarrarekin ere, espainiarrak basatien hizkuntza ongi samar hitz egiten baitzuen.

       Bazkalondoan edo hobeto esan afalondoan, agindu nion Ostirali kanoetako bat hartu, eta mosketeen eta beste armen bila joateko, denbora faltaz, borroka lekuan utzi baikenituen; eta hurrengo egunean basatien gorpuak lurperatzera joateko agindu nion, eguzkitan baitzeuden, eta gaitza ekar baitzezaketen; jai basatiaren aztarna ikaragarriak ere lurperarazi nizkion, banekien eta asko zirela, eta ezin nuen pentsatu ere neronek egitea; era berean ezin nuen eraman leku hartatik igarotzean haiek ikustea. Dena nik esan bezala egin zuen, eta han izandako basatien azken aztarna ere desagerrarazi zuen, eta horrela hara berriz itzultzean ezin izan nuen lekua non zen asmatu, lekua seinalatzen zuen basoko ertzetik begiratuta izan ezik.

       Orduan nire bi mendeko berriekin hasi nintzen zertxobait hitz egiten. Aldez aurretik Ostirali esan nion aitari galdetzeko zer zeritzon basatiek kanoan egin zuten ihesari, eta ea guk aurre egin ahal izateko baino indar handiagoekin itzultzea espero genezakeen. Haren lehenengo iritzia izan zen, basatiak ezin izango zirela bizirik atera ihes egin zuten gauean jo zuen ekaitzetik, eta ziurraski itota hilko zirela, edo bestela, hegoaldeko itsasertzetara bidaliak izango zirela, han zalantzarik gabe irentsiak izateko, hondoratu balira itoko zirela bezain ziur. Eta lehorrera onik iritsi balira egingo luketenari buruz, ez zekiela esan zidan; baina bere iritziz eraso egiteko moduarekin, zarata eta suarekin horrenbesteraino izutu zirenez gero, herritarrei trumoiek eta tximistek hil zituztela esango zietela, eta ez gizonak, eta aurrean agertu zitzaizkien biak, Ostiral eta neu, alegia, zeruko bi izpiritu zirela, edo haiek suntsitzera jaitsi ziren bi izpiritu amorratu, eta ez gizon armatuak. Hori haien hizkuntzan elkarri oihuka esaten ziotelako zekiela esan zidan; haientzat ezinezkoa baitzen, orduan ikusi zuten bezala, gizonezko batek sua jaurtikitzea, trumoiak bezala hitz egitea eta horren urrutitik hiltzea ia eskua altxatu gabe. Eta agure basatiak arrazoi zuen; izan ere, beste iturrietatik ere jakin nuenaren arabera, geroztik basatiak ez ziren uhartera indarrez sartzen ausartu. Lau gizon horien kontakizunak horrenbesteraino izutu zituztenez gero (nonbait itsasotik irtetea lortu zuten), uste izan zuten uharte sorgindura joaten zen edonor jainkoen suek suntsituko zuela.

       Hala ere, artean ez nuen horren berririk, eta horregatik denbora luzean beldurrak airean ibili nintzen, eta zelatan egoten ginen, bai ni eta baita nire gudaroste osoa ere. Izan ere lau ginenez gero, ehuni eraso egitera ausartuko nintzateke edonoiz zelai zabalean.

       Baina denboraldi batean kanoarik azaldu ez zenez gero, haiek itzultzeko beldurra joan egin zitzaidan, eta berriro hasi zitzaizkidan bururatzen kontinentera itsasaldia egiteko lehenago izan nituen pentsamenduak. Gainera Ostiralen aitak ziurtatu zidan bere herriaren harrera ona izango nuela, joatea erabakiz gero.

       Baina nire asmoak pixka bat airean geratu ziren espainiarrarekin eztabaida sakon bat izan, eta, bere herritarren eta portugesen artean, beste hamasei kide gehiago zirela ulertu nionean, eta guztiak, itsasontzia hondoratu eta bizirik lehorreratzea lortu ondoren, basatiekin bakean bizi zirela, baina neke handiak zituztela zenbait premiazko gauza lortzeko, eta askotan baita bizirik irauteko ere. Bidaldiaren gorabehera guztiak galdetu nizkion, eta Río de la Platatik Habanara bidaldia egiten zuen espainiar itsasontzian zihoazela esan zidan, zeraman zama han uzteko, batez ere larrua eta zilarra, han aurkitzen zituzten salgai europarrak hartu eta haiekin itzultzeko; ontzian bost marinel portuges zeramatzatela, beste hondoratze batetik hartutakoak; bere ontziko bost gizon ere ito zirela lehenengo itsasontzia galdu zenean, eta bizirik ateratzea lortu zutenek, era guztietako arriskuak eta nekeak igaro ondoren, ia goseak hilda, kanibalen itsasbazterrera iritsi zirela, eta han une oro irentsiak izateko beldurrez zeudela.

       Esan zidan bazituztela arma batzuk, baina alferrik zela, ez baitzuten ez sutautsik, ez balarik, urak ia sutauts guztia hondatu baitzien, pitin bat izan ezik, eta hura lehorreratu berritan janaria lortzeko erabili zutela.

       Galdetu nion han geratuz gero, zer uste zuen gertatuko zitzaiela, eta ihesbiderik bururatu zitzaien. Esan zidan askotan hitz egiten zutela horretaz, baina itsasontzirik gabe, eta halakorik eraikitzeko tresnarik gabe, edo edozein eratako bizigairik gabe, bilerak beti etsita eta negarrez amaitzen zituztela.

       Galdetu nion, bere ustez, nola hartuko luketen handik ihes egiteko egin nahi nien proposamena, eta haiek uhartera ekartzeko nuen asmoa bidezkoa ikusten ote zuen. Tolesik gabe esan nion saldukeriaren bat egin edo tratu txarra emango zidaten beldur nintzela, nire bizia haien eskuetan uztean; ez baita esker ona izaten gizakiaren berezko bertutea; gizonek ez baitute jarrera egokitzen jaso dituzten mesedeen arabera, espero dituzten abantailen arabera baizik. Esan nion gogorra izango zela niretzat ni haien askatasunaren bidea izatea eta gero haiek ni preso hartu, eta Espainia Berrira, ingelesak hiltzen zituzten lekura, eramatea; edozein zela ere hara joateko premia edo arrazoia; eta nahiago nuela basatien eskuetan geratzea, eta haiek bizirik irenstea, apaizen atzapar esker gaiztokoetan erori eta Inkisiziora eramana izatea baino. Erantsi nion, dena den ziur nengoela, denak han bilduz gero, horrenbeste esku izanda, denak handik ateratzeko moduko itsasontzia eraiki genezakeela, bai Brasilera joateko, hegoalderantz abiatuta, edo uharteetara edo espainiar itsasertzera, iparralderantz joaten baginen; baina aldiz, ordainetan, nik armak beren eskuetan jarri ondoren, indarrez beren herritarren aurrera eramaten baninduten, gaizki ordainduko zidaketela nik egindako mesedea, eta nire egoera lehenagokoa baino okerragoa izango litzatekeela.

       Tolesgabetasun eta xalotasun handiz erantzun zidan, egoera hain zoritxarrekoa zutenez gero, eta horren minberatuak zeudenez gero, ez zuela uste bururatuko zitzaienik onik ateratzen lagundu zietenari kalterik egitea; eta nahi banuen agurearekin joango zela eta haiekin hitz egingo zuela, eta gero erantzuna ekarriko zidala. Zinez hitza emanaraziko ziela, nire erabateko gidaritza, haien agintari eta kapitain izateko, onartzen zutela; eta sakramentu santuen eta Ebanjelioen gainean zin egin beharko zutela leial eta zintzo jokatuko zutela nirekin, eta nik onartutako kristau herri batera joango zirela, eta ez beste batera, eta nire esanetara egongo zirela erabat eta guztiz, aldez aurretik nik onartutako lurraldean bizirik eta onik lehorreratuak izan arte; eta horretarako haiek izenpetutako hitzarmen bat ekarriko zidala.

       Gero esan zidan lehenengo berak zin egingo zidala, ez ninduela inoiz utziko bizi zen artean, nik bestelakorik esan arte; eta nire ondoan emango zuela azken odol tantoa, bere herritarrei asmo txarrez jokatzea bururatzen bazitzaien.

       Esan zidan denak gizon zintzoak eta jatorrak zirela, eta erabat etsiak hartuta zeudela, ez baitzuten ez armarik, ez jantzirik, ez janaririk, basatien borondate eta esker onak emandakoa izan ezik; ez zutela beren herrira itzultzeko itxaropenik, eta ziur zegoela, haiei laguntzen ahalegintzen banintzen, nire ondoan bizi eta hilko zirela.

       Baieztapen horiek entzun ondoren, erabaki nuen ahaleginak egitea haiek askatzera joateko, eta horretarako basati zaharra eta espainiarra haiengana tratua egitera bidaltzea. Baina gauza guztiak abiatzeko prest nituenean, espainiarrak alde batetik zuhurtasuna eta bestetik tolesgabetasuna adierazten zuen oztopo bat jarri zidan, eta poz handia eman zidan bere jarrerak; beraz, haren aholkuz, adiskideen askatasuna gutxienez urte erdiz atzeratu nuen. Arazoa hau zen:

       Hilabete inguru zeraman gurekin, eta bitarte horretan Goi-arduraren laguntzaz janariz nola hornitzen nintzen erakutsi nion. Ikusi zuen noski bildua nuen gari eta arroz uzta, eta niretzat nahikoa baino gehiago bazen ere, ez zela nahikoa, ez behintzat lurra gogor landu gabe, lau kide izateraino hazi zen nire familiarentzat. Are gutxiago haren herritarrak, hark esandakoaren arabera, hamalau bizirik geratzen zirenak, etortzen baziren. Eta inondik ere ez zen nahikoa izango gure itsasontzia, baldin eta horrelakorik eraikitzen bagenuen, janariz hornitu, eta Ameriketako edozein kolonia kristautara bidaldia egiteko. Beraz, esan zidan egokiagoa iruditzen zitzaiola berari eta beste biei lur gehiago aitzurtu eta lantzeko baimena ematea, ereiteko gordeta nuen hazi guztia erabiliz, eta beste uzta bildu arte itxaron genezakeela, horrela bere herritarrak iristerako aleez hornituak egoteko; izan ere, beharra istiluak sortzeko tentagarri izan baitzitekeen, edo aske ez leudekeela, eta nekaldi batetik beste batera igaro besterik ez zutela egin, uste izateko.

       — Badakizu —esan zidan—, Israelgo semeak Egiptotik irten zirenean, hasieran poztu baziren ere, Jainkoaren beraren kontra altxa zirela, basamortuan ogirik gabe zeudela ikusita.

       Haren ardura hain arrazoizkoa zenez eta aholkua hain ona, proposamenak poz handia besterik ez zidan eman, eta haren leialtasunak atsegina. Horrenbestez, laurok aitzurtzen hasi ginen, gure egurrezko tresnak erabiliz ahal genuen neurrian, eta handik hilabetera gutxi gorabehera, hilaren amaiera aldera, ereiteko garaia egin zenean, hogieta bi lakari eta hamasei arroz pitxar ereiteko lurra garbia eta prestatua genuen. Hori zen, gutxi-asko, ereiteko genuen hazi guztia, ia ez baikenuen utzi uzta bildu artean zain egon beharreko sei hilabeteetarako adina garagar; alegia, sei hilabete hazia ereiteko bereizi genuen unetik kontatzen hasita, lurralde horretan haziak ez baititu sei hilabete lurpean egin behar.

       Giza talde egokia ginenez gero, eta kopuru nahikoa basatiak etorriko balira ere, haien beldur ez izateko, talde oso handian etortzen ez baziren behintzat, uharte osoan zehar ibiltzen ginen beldurrik gabe, aukera genuen guztietan. Eta ihes egitea edo askatasuna lortzea buruan izanda, ezinezkoa zen, gutxienez niretzat, hura lortzeko moduak burutik kentzea. Helburu horrekin gure lanerako egokiak izan zitezkeen zenbait zuhaitz markatu nituen, eta Ostiral eta bere aita jarri nituen haiek mozten; gero espainiarrari, nire asmoen berri eman nion, eta haien lana zaintzen eta zuzentzen jarri nuen. Azaldu nien nolako lanak hartu nituen zuhaitz handi bat moztu, eta harekin xaflak egin ahal izateko, eta gauza bera eginarazi nien, haritz bikainezko dozena bat inguru xafla egin zituzten arte, ia bi oin zabal, hogeita hamabost oin luze eta bitik laura hatz lodikoak. Ez da zaila edonori bururatzea haiek izango zituzten lanak eta nekeak.

       Aldi berean, nire ahuntz talde txikia hazteko ahaleginak egin nituen. Horretarako egun batean Ostiral eta espainiarra bidaltzen nituen ahuntz bila, eta hurrengoan neu joaten nintzen Ostiralekin, eta horrela txandaka. Hogei antxume baino gehiago lortu genituen era horretan, beste guztiekin batera hazteko, izan ere, ahuntz ama bat hiltzen genuen guztietan, antxumeak hartu eta taldeari eransten baikenizkion. Baina horrez gainera, mahatsa lehortzen jartzeko garaia iritsi zenez gero, eguzkitan nuen horrenbesteko mahats pila ikusita, Alikanten, mahatsa eguzkitan lehortzen duten lekuan ginela esango luke edonork, eta izango genuen hirurogei edo larogei upel betetzeko adina mahats. Ogiarekin batera hura zen gure jaki nagusia, eta oso bizigai ona gainera, ziur diotsut, elikagarria baita guztiz.

       Alea biltzeko garaia zen, eta uzta primerakoa zetorren. Ez zen uhartean izan nuen emankorrena, baina, dena den, nahikoa genuen gure helbururako. Gure hogeita bi garagar lakaritatik, berrehun eta hogei lakari inguru bildu eta jo genuen, eta beste hainbeste arrozari zegokionean. Harekin nahikoa janari genuen hurrengo uzta bildu arte, baita hamasei espainiarrak gurekin uhartean bagenituen ere, edo bidaldia egiteko prest bagina, gure itsasontzia ongi hornitua izateko, munduko edozein tokitara, hau da, Ameriketakora, joateko.

       Alea bildu eta gorde ondoren, saskigintzari ekin genion, eta alea gordetzeko otarrak egin genituen. Espainiarra oso zen trebea eta artetsua langintza horretan, eta askotan aurpegiratzen zidan ez nituela zenbait gauza egin langintza hobetzeko, baina nik ez nuen premiarik ikusi.

       Eta orduan, espero nituen gonbidatuentzat adinako hornigarri nuela, baimena eman nion espainiarrari kontinentera joateko, atzean utzi zituen lagunekin zer egin zezakeen ikustera. Idatziz agindu zorrotzak eman nizkion esanez, ez zezala gizonik ekarri, aldez aurretik bere aurrean eta agure basatiarenean, uhartean aurkituko zuten pertsona ez zutela irainduko, haren kontra ez zirela borrokatuko, edo ez ziotela eraso egingo zin egiten ez bazuen; hark zintzo jokatu baitzuen, haien askatasuna lortzeko norbait bidaltzeko neurriraino; eta aldiz, horrelakorik gertatuko balitz, haren ondoan geratu eta haren alde egingo zutela, eta edonora joaten baziren ere, erabat haren esanak beteko zituztela; eta esandakoa idatziz jarri eta sinatu beharko zutela. Hori nola egingo zuten, haiek ez lumarik eta ez tintarik ez zutela jakinda, ez genion inoiz geure buruei galdetu.

       Agindu horiek eman ondoren, espainiarra eta agure basatia, Ostiralen aita, alegia, abiatu ziren, nolabait esateko, uhartera etorritako kanoetako batean, edo hobeto esan, uhartera ekarri zituzten kanoetako batean, han irentsiak izateko basatien mendean atxilotuta etorri zirenean.

       Gainean suarria eta guzti zuten moskete bana, eta zortzi sutauts karga eta bala inguru eman nien, eta bi gauzekin aurrezlari onak izateko agindu nien, eta ez bata eta ez bestea ez erabiltzeko premiazkoa ez bazen.

       Lan atsegina izan zen hura, nire askatasuna lortzeko hartzen nituen lehenengo neurriak baitziren, hogeita zazpi urte eta zenbait egunetan. Ogia eta mahats lehorra eman nien bientzako adina egun askotarako, eta espainiarraren herritar guztientzat zortzi bat egunetarako. Bidaldi ona oparo, eta abiatzen ikusi nituen, itzuleran erakutsi beharko zidaten ezaugarriaz bat etorri ondoren, itsasertzera iritsi baino lehen, urrutitik ezagutu ahal izateko.

       Haizealde zutela abiatu ziren, ilargi betea zuten egun batean, nire kontuen arabera, urrian; baina, egun zehatzari zegokionean, behin batean zenbaketa galdu nuenez gero, ezin izan nuen kontaketa zuzena berreskuratu; ezta urteena ere, ez behintzat zuzen nengoela jakiteko neurriraino. Dena den, gero, nire kontaketa aztertu nuenean, ikusi nuen urteen kontaketa zuzena gorde nuela.

       Zortzi egun gutxienez emango nituen haien zain, gertaera bitxi eta ezusteko bat izan zenean, nire kontakizunean inoiz entzun ez dena bezalakoa. Lotan zerraldo nengoen goiz batean nire etxetxoan, nire zerbitzari Ostiral lasterka iritsi, eta oihuka esan zidanean:

       — Nagusi, nagusi, badatoz, badatoz!

       Jauzi egin eta, arriskua kontutan hartu gabe, jantzi bezain laster kanpora joan nintzen, nire zuhaizti txikian zehar, eta bide batez esango dut ordurako baso sarria zela; esan dudan bezala, arriskua kontutan hartu ez, eta armarik gabe irten nintzen, ohitura ez nuen arren; baina harri eta zur geratu nintzen, itsasora begiratu eta, legoa eta erdi ingurura, uharterantz zetorren txalupa bat ikusi nuenean, ahari bizkarra esaten genion haize-oihala zeramana, eta haizealde zekartenez gero, uhartera erraz hurbiltzen ari zena. Gainera berehala ikusi nuen ez zetorrela hondartza aldetik, uhartearen hegoaldeko muturretik baizik. Orduan Ostirali dei egin eta ezkutuan jartzeko esan nion, ez baitziren espero genituenak, eta ez baikenekien lagunak edo etsaiak ziren.

       Gero betaurreko luzearen bila joan nintzen, zer egin nezakeen ikustera, eta eskailera hartu eta mendi tontorrera igo nintzen, zerbaiten beldur nintzenean egiten nuen bezala, ikuspegi argiagoa izateko, baina ni ezkutuan egonda.

       Mendi tontorrean oina jarri orduko, argi eta garbi ikusi nuen nire begien aurrean itsasontzi batek aingura bota zuela, ni nengoen lekutik hego-hego-ekialderantz bi legoa eta erdi ingurura, baina itsasertzetik ez legoa eta erdi baino urrunago. Begiztatzeak argi eta garbi erakutsi zidan ontzi ingeles bat zela, eta zirudienez txalupa ere ingeles txalupa luze bat zela.

       Ezin dut adierazi nolako nahasmendua sortu zitzaidan, nahiz eta itsasontzia ikustean hartu nuen poza, nire herritarrek, eta beraz lagunek gidatua zela uste izateko arrazoiak nituenez gero, aditzera eman ezinezko modukoa izan. Baina ezkutuko zalantzak nituen, nondik zetozkidan ezin esan nezakeen arren, eta haiek erne egoteko esaten zidaten. Lehenik eta behin, neure buruari galdetu nion zer eginkizun izan zezakeen itsasontzi ingeles batek munduko leku horretan, kontutan hartuta hura ez zela ingelesek munduan zehar egiten zituzten joan-etorrietan, ez joateko eta ez etortzeko erabiltzen zuten bidea. Gainera banekien ez zela ekaitzik izan ontzia istripuz hara eramana izateko; eta benetan ingelesak baziren, ziurrenik ez zuten oso asmo onik ekarriko, eta beraz, hobe nuela nengoen bezala geratzea lapur edo hiltzaileen eskuetan erortzea baino.

       Ez ditzala gizonak gutxietsi arriskuaren berri emateko batzuetan sortzen zaizkion ezkutuko susmo eta oharrak, benetan arriskurik izan daitekeela ere bururatzen ez zaionean. Susmo eta ohar horiek nola edo hala eskaintzen zaizkigula, uste dut gauzei buruz gogoetak egin dituzten gutxik ezeztatu dezaketela. Mundu ikusezinezko baten aurkikuntza direla, eta izpirituekin daudela harremanetan, hori ere ezin dugu zalantzan jarri. Eta helburua arriskuaz ohartaraztea badute, zergatik ezin dugu pentsatu gure aldeko egile batek eskainiak direla —goragokoa, beheragokoa edo mendekoa den ez da orain axola zaiguna—, eta geure onerako eskaintzen zaizkigula?

       Oraingo gaiak arrazoiketa honen zuzentasuna ziurtatzen dit; izan ere, ezkutuko ohar hori gogoan hartu eta zuhur jokatu izan ez banu, edonondik zetorrela ere, halabeharrez aurrekoa baino askoz egoera okerragoan egongo nintzateke, berehala ikusiko duzun bezala.

       Ez neraman denbora luzea jarrera horretan, halako batean txalupa hondartzara hurbiltzen ikusi nuenean, itsasarte baten bila ariko balira bezala, handik sartu eta lehorreratzea errazago egiteko. Dena den, nahikoa urrundu ez zirenez gero, ez zuten alak lehorreratzeko erabili nuen itsasadarra aurkitu, eta txalupa hondartzan lehorreratu zuten, ni nengoen lekutik milia batera gutxi gorabehera. Horrek poz handia eman zidan, bestela, esan dudan bezala, nire ate ondoan lehorreratuko baitziren, eta neure gaztelutik bota eta neukan guztia kenduko baitzidaten.

       Itsasertzera iritsi zirenean, atsegin hartu nuen ingelesak zirelako, gehienak behintzat. Bat edo beste iruditu zitzaidan holandarra zela, baina ez nuen frogatzeko aukerarik izan. Denera hamaika gizon ziren, horietatik hiru armarik gabe zeudela ikusi nuen, eta, susmoa nuen bezala, lotuak zeuden. Lehenengo lauzpabostek lehorrera jauzi egin zutenean, beste hiru horiek txalupatik atera zituzten, presoen antzean. Ikusi nuen hiruretako batek erregu, nahigabe eta etsipen keinu nabarmenenak eta bestelako gehiegikeriak egiten zituela. Beste biak zenbait aldiz eskuak altxatu zituztela ikusi nuen, baina ez lehenengoak bezainbeste.

       Ezinegona sortu zitzaidan hura ikustean, ez bainuen gertatzen zena ulertzen. Ostiralek ahal zuen bezala dei egin zidan ingelesez:

       — Nagusi! Ikusten duzu ingelesak gizonak atxilotuak jaten, basatiak gizonak bezalaxe.

       — Zer bada, Ostiral —esan nuen—, jango dituztela uste al duzu?

       — Bai —esan zuen Ostiralek—, jango dituzte.

       — Ez, ez, Ostiral —esan nuen—, hilko dituzten beldur naiz, baina ziur egon zaitezke ez dituztela jango.

       Bitartean ez nuen asmatzen zer ari zen gertatzen, eta aurrean nuena ikusita dadarka nengoen, hiru atxilotuak une batean edo bestean hilko zituztelakoan. Gaizkileetako bat ikusi nuen besoa altxatzen eskuan prantxuela handi bat, itsasgizonek esaten dioten bezala, edo ezpata bat zuela, gizajo haietako bat jotzeko; eta luzaro gabe lurrera erortzen ikustea espero nuen; eta orduan gorputzeko odol guztia izoztuko zitzaidala iruditu zitzaidan.

       Bihotz bihotzez han izan nahi nituen espainiarra eta harekin joan zen basatia; edo ezkutuan haiengana hurbildu eta tiro egiteko aukera izatea, armarik ez zutela ikusi bainuen. Baina beste zerbait bururatu zitzaidan.

       Marinel lotsagabeek hiru gizonei eman zieten tratu bidegabea ikusi ondoren, gainerako ontzigizonak han-hemenka zebiltzala ikusi nuen, lurraldea aztertu nahiko balute bezala. Konturatu nintzen lehengo hiru gizonek askatasuna zutela nahi zuten lekura joateko, baina hirurak lurrean eserita jarri ziren pentsakor, gizon etsiak ziruditela.

       Horrek gogorazi zidan uhartera iristean egoera aztertzen hasi nintzen unea; nola nireak egin zuela uste izan nuen, nolako etsipenez begiratu nuen ingurura, izan nituen beldur ikaragarriak, eta nola eman nuen gau osoa zuhaitz batean igota, animalia basatiek irentsiko ninduten beldurrez.

       Gau horretan ez bainekien ezer, ekaitzak eta itsasaldiek lur ondora ekarriko zidaten itsasontziaren zorioneko etorreraz, gero horren luze janariz hornitu eta lagundu zidana; bada era berean, hiru gizon atsekabetu horiek ez zekiten benetan askatasuna eta laguntza zeinen gertu zituzten, eta, benetan eta zalantzarik gabe, salbatuak zeudela, haienak egin zuela, eta zer eginik ez zutela, uste zuten une berean.

       Oso gutxi da munduan aldez aurretik ikus dezakeguna, eta asko dira munduaren Egile handiaren mende pozik egoteko ditugun arrazoiak, Hark ez baititu izakiak inoiz babesgabe uzten; aldiz, egoera larrienetan ere, haiek beti izango dute eskerrak emateko arrazoiren bat, eta batzuetan gainera, salbaziotik uste dutena baino hurbilago daude. Are gehiago, askotan salbaziora eramanak dira hondamenera eramanak izango direla dirudien bide berberetatik.

       Itsasgoraren une gorenean lehorreratu ziren gizon horiek ez ziren uraren egoeraz arduratu, bai ekarri zituzten presoekin hizketan aritu zirelako, edo bai han-hemenka lekua aztertzen ibili zirelako, itsasaldia amaitu, eta ura, txalupa hondarretan utzita, beheraino jaitsi zela konturatu ziren arte.

       Bi gizon utzi zituzten txalupan, eta geroago jakin nuenez, brandy gehiegi edateagatik, lotan geratu ziren. Hala ere, bietako bat bestea baino lehenago esnatu zen, eta txalupa hondarretan horren sartua zegoela ikusi zuenean, berak bakarrik handik mugitu ahal izateko, han inguruan zebiltzan marinelei dei egin zien, eta haiek deia entzun orduko, berehala joan ziren txaluparaino. Baina alferrikakoak izan ziren txalupa itsasoratzeko egin zituzten ahalegin guztiak, ontzia oso astuna baitzen, eta hondarra loihitsua eta biguna, ia zingira-lurraren tankerakoa.

       Egoera horren aurrean amore eman zuten, benetako itsasgizonak baitziren, agian munduko buru arinenak gauzak aldez aurretik kontuan izateko, eta mendialdera itzuli ziren han-hemenka ibiltzera. Orduan entzun nuen batek txalupatik oihuka esaten ziola beste bati:

       — Uztak, Jack, zergatik ez duk txalupa bakean uzten? Hurrengo itsasaldiak mugituko dik.

       Hori entzun orduko, erantzun ziurra izan nuen gizon horien herrialdeaz nuen zalantza argitzeko.

       Bitarte horretan ezkutuan egon nintzen, nire gaztelutik behin ere irteten ausartu gabe, ez behintzat mendi tortorretik gertu nuen begiratokira baino urrunago, eta pozik nengoen bizilekua oso ongi gotortua nuelako. Banekien gutxienez hamar ordu beharko zirela txalupa berriz ur gainean egoteko, eta ordurako ilunduko zuen, eta askatasun handiagoa izango nuen haien mugimenduak ikusteko eta haien elkarrizketak entzuteko, horrelakorik izatekotan behintzat.

       Bitartean, borrokaldirako prestatu nuen neure burua aurrekoan bezala, baina kontu handiagoa izanda, etsaia, aurrekoaren aldean, beste era batekoa zela banekien eta. Era berean Ostirali, agindu nion, ordurako tiratzaile bikaina baitzen bere eskopetarekin, bera ere armaz horni zedin. Nik bi ehiza eskopeta hartu nituen, eta hiru moskete eman nizkion hari. Itxura benetan ikaragarria nuen. Ahuntz larruzko beroki bikaina neraman jantzia, aipatutako kapela handia eta guzti, zorrorik gabeko ezpata alde batean, gerrikoan bi pistola, eta bizkar alde bakoitzean eskopeta bat.

       Erabakia nuen, lehen esan dudan bezala, ahaleginik ez egitea gaua egin arte, baina ordubiak aldera, eguzki-galda beroenak izaten zirenean, konturatu nintzen, basora abiatu zirela denak, eta pentsatu nuen lotara joanak izango zirela. Hiru gizajo atsekabetuak, ziurrenik beren egoeraz kezkatuegiak loak hartu ahal izateko, etzanda zeuden zuhaitz handi baten itzalean, ni nengoen lekutik milia laurden batera edo, eta iruditu zitzaidanez, gainerakoen ikusmenetik kanpo.

       Horregatik erabaki nuen haien aurrean neure burua azaltzea, zeuden egoeraren berri emateko. Berehala abiatu nintzen lehen esandako itxura nuela, nire zerbitzari Ostiral atzerago zetorrela, ni bezain bikain armatua, nirea bezain mamu itxura deigarria ez izan arren.

       Ahal izan nuen gehiena hurbildu nintzaien ezkutuan, eta orduan, haiek ni ikusi baino lehen, oihu egin nien gaztelaniaz:

       — Nortzuk zarete, jaunak?

       Soinua entzun orduko zutitu ziren, baina hamar aldiz txundituago geratu ziren, ni aurrean jarrita, nire irudi traketsa ikusi zutenean. Ez zuten hitzik esan, eta iruditu zitzaidan ihes egiteko zorian zeudela; orduan inglesez hitz egin nien:

       — Jaunak —esan nien—, ez harritu ni ikusita, agian lagun bat izan dezakezue aurrean, espero ez duzuen arren.

       — Zerutik bidalia izan behar duzu orduan —esan zidan goibelduta haietako batek, aldi berean kapela kenduz—, gure egoera gizonaren eskuak ezin baitu konpondu.

       — Laguntza guztiak zerutik etorriak dira —esan nuen—. Baina esango al zenioke ezezagun bati zuei nola laguntza eman? Izan ere, zoritxarrak jo zaituztela dirudi. Lehorreratzen ikusi zaituztet, baita zuekin zetozen astakiloei itxuraz erreguka ari zinetenean ere, eta gainera ikusi dut haietako batek ezpata altxatzen zuela zuek hiltzeko.

       Gizajoak, begietatik malkoak zerizkiola, dardarka eta harritua, erantzun zidan:

       — Jainkoarekin ari naiz hizketan ala gizon batekin? Benetako gizona zara ala aingerua?

       — Ez kezkatu horregatik, jauna —esan nuen—. Jainkoak aingeru bat bidali izan balu zu salbatzeko, hobeto jantzia agertuko litzateke eta beste modu batera armatua, eta ez ni bezala. Arren, utzi beldurrak alde batera. Gizon bat naiz, gizon ingelesa, eta zuri laguntza emateko prest nago; hori da. Zerbitzari bakarra dut, baditugu armak eta munizioa. Esaidazu lasai, nahi duzu gure laguntza? Zein duzue arazoa?

       — Gure arazoa jauna —esan zuen—, oso luzea da orain esateko, etsaiak horren gertu ditugula, baina labur bilduz, jauna, itsasontzi horretako kapitaina nintzen. Ontzi gizonak matxinatu egin zaizkit, nekez lortu dut haiek ni ez akabatzea, eta azkenean leku goibel honetara ekarri eta hemen uztea onartu dute, bi gizon hauekin batera, bata nire bigarrena, eta bestea bidaiari bat; eta hemen hiltzea beste itxaropenik ez genuen, jenderik izango ez zelakoan, eta egia esan oraindik ez dakigu zer pentsatu.

       — Non dira basati horiek, zuen etsaiak? —esan nuen—. Joan direla uste al duzue?

       — Han daude etzanda, jauna —esan zuen, zuhaizti bat seinalatuz—. Bihotza beldurrez dardarka daukat ez ote gintuzten ikusiko eta hizketan entzungo. Hala gertatu bada, denak hilko gaituzte.

       — Ba al dute su-armarik? —esan nuen.

       Erantzun zidan bi ale besterik ez zituztela, eta horietako bat txalupan utzi zutela.

       — Ederki orduan —esan nuen—, utzi gainerakoa nire esku. Lotan daudenez gero, erraza izango da guztiak hiltzea; baina ez al da hobe izango denak preso hartzea?

       Esan zidan haien artean bazirela bi gaizkile zoro, eta ez litzatekeela oso zuhurra izango haietaz errukitzea; baina bi haiek menderatuz gero, uste zuela gainerakoak beren zereginetara itzuliko zirela.

       Zeintzuk ziren galde egin nion, baina horren urrutitik ezin zidala erakutsi erantzun zidan; hala ere, nire esanak beteko zituela nik esandako guztian.

       — Ederki —esan nuen—, ezkuta gaitezen haien ikusmen eta entzumenetik, ez daitezen esnatu, guk zer egin erabaki aurretik.

       Beraz, beren kabuz atzera egin zuten nirekin batera, basoak ezkutatu gintuen arte.

       — Begira, jauna —esan nuen—, ausartzen banaiz zuen askatasunaren alde borrokatzera, beteko al dituzu nik jarritako bi baldintza?

       Baldintzak entzun aurretik esan zidan biak, bera eta itsasontzia, berreskuratuz gero, erabat nire eskuetan eta nire esanetara egongo zirela; eta itsasontzia berreskuratu ezingo balitz ere, nirekin bizi eta hilko zela, munduko edozein lekutara bidaltzen nuela ere, eta beste bi gizonek gauza bera esan zuten.

       — Ederki —esan nuen—, bi dira nire baldintzak. Lehenengoa, uhartean nirekin zauden bitartean, ez duzula aginpidea lortzeko inolako asmorik izango, eta eskuetan armak jartzen badizkizut, beti nik esandakoan itzuliko dizkidazula, ez didazula inoiz ez niri, ezta nire gauzei kalterik egingo, eta bitarte guztian nire esanak beteko dituzula. Bigarrena, itsasontziaz jabetzea lortzen badugu, ni eta nire zerbitzaria Ingalaterrara dohanik eramango gaituzula.

       Irudimenak eta gizonaren fedeak asma zezaketen ziurtasun modu guztiak asmatu zituen niri jakinarazteko, zentzuzkoak ziren baldintza horiek beteko zituela, eta gainera, bizia zor izango zidala beti, eta bizi zen artean ez zuela hura ahaztuko.

       — Ederki, bada —esan nuen—, hemen dituzue hiru moskete, sutautsa, balak eta guzti. Orain, esaidazue, zer iruditzen zaizuen egin beharko genukeela.

       Bere esker ona adierazi zidan, ahal izan zuen era guztietan, eta bere bura eskaini zidan nire aginduak betetzeko. Erabakitzen genuena erabakita ere, esan nion lan zaila izango zela, baina bururatzen zitzaidan bide bakarra denei batera etzanda zeuden bitartean tiro egitea zela, eta baten bat lehenengo tiro-jasan hilko ez balitz, eta gure mendera etorri nahiko balu, salbatuko genukeela; eta hartara tiroen norabidea Jainkoaren arduraren esku uzten genuela.

       Apal-apal esan zidan ez zela haiek hiltzearen aldekoa, ahal izanez gero, baina haietako bi gaizkile zentzakaitzak zirela, eta itsasontziko matxinadaren eragile izan zirela, eta haiek ihes egitea lortuz gero, gureak egin zuela, itsasontzira joan eta gainerako gizonekin itzuliko zirelako gu suntsitzera.

       — Ederki, bada, —esan nuen—, beharrak bidezko egiten du nik esandakoa, hori baitugu bizia salbatzeko bide bakarra. Hala ere, odola isurtzeaz kezkatua ikusi nuenez gero, esan nion bakarrik joan beharko zutela eta egoki iruditzen zitzaiena egiten ahalegindu.

       Hizketaldiaren erdian batzuk esnatu zirela entzun genuen, eta geroxeago ikusi genuen bi zutik jarri zirela. Galde egin nion ea matxinadaren buru izandakoren bat zegoen horien artean.

       — Ez —esan zuen.

       — Tira bada, orduan —esan nuen—, utz iezaiezue ihes egiten, Goi-ardurak onik ateratzeko esnatu dituela dirudi eta. Orain —esan nuen—, gainerakoek ihes egiten badizuete, zuen errua izango da.

       Hori ikustean indar hartuta, nik eman nion mosketea eskuan hartu, eta pistola gerrian zeramala, eta bere bi adiskideek ere eskopeta bana zutela, abiatu ziren. Aurretik zihoazen bi gizonek hotsen bat egin behar izan zuten, eta hura entzutean esnatua zegoen itsasgizonetako bat beste aldera jiratu zen, eta gizonak hurbiltzen ikusi zituenean, besteei oihu egin zien. Beranduegi ordea, izan ere, ohiu egin zuen une berean tiro egin baitzuten; baina bi gizonek besterik ez, kapitainak zuhurki gorde baitzuen bere tiroa. Oso ongi zuzendu zituzten tiroak ezagutzen zituzten gizonen kontra, eta beraz, bat zerraldo utzi zuten eta bestea larri zauritua. Baina bigarrena hilik ez zegoenez gero, zutik jarri eta, estu eta larri hasi zen besteei deika. Orduan kapitaina hurbildu zitzaion eta esan zion beranduegi zela laguntza eske aritzeko, eta hobe zuela Jainkoari dei egitea bere doilorkeriak barka ziezaizkion, eta hori esan, eta mosketearen ipurdiarekin eman eta betiko isildu zuen. Taldean baziren beste hiru, eta haietako batek zauri arinak zituen. Ordurako iritsi nintzen, eta larri zeudela ikusita, eta alferrik zela guri aurre egitea, erruki eske hasi ziren. Kapitainak bizia barkatuko ziela esan zien, hitz ematen bazioten egindako saldukeriaz benetan damutuak zeudela, eta leial eta zintzo jokatuko zutela berarekin itsasontzia berreskuratzen, eta gero Jamaikaraino eramaten, handik etorri baitziren. Benetan ari zirela adierazteko era guztietako ziur hitzak eman zizkioten, eta kapitaina haiek esaten zutena sinesteko eta haiei bizia barkatzeko prest zegoela zirudien. Ni ere ez nengoen horren kontra, baina kapitainari agindua eman nion uhartean zeuden bitartean haien eskuak eta oinak lotuta edukitzeko.

       Horretan ari zirela, txalupara bidali nuen Ostiral eta kapitainaren bigarrena, ontzia lotu eta arraunak eta haize-oihalak handik eramateko aginduekin. Geroxeago, beren zorionerako besteen ondotik alde egin zuten hiru matxinatuek, tiroak entzutean itzuli ziren, eta kapitaina ikusi zutenean, preso izatetik nagusi bihurtu zela berriz, haiek ere gure mende geratu ziren eta lotuak izateko amore eman zuten, eta horrela gure garaipena erabatekoa izan zen.

       Orduan eginkizun bakarra geratzen zitzaigun, kapitaina eta biok elkarri gure gertaera eta gorabeheren berri ematea. Neu hasi nintzen istorio osoa kontatzen, eta hark arreta handiz entzun zuen ia txunditzeraino, eta batez ere janariz eta munizioz hornitzeko egin behar izan nituen gauza harrigarriak entzutean; eta nire kontakizuna mirariz betea zegoenez gero, bihotza jota utzi zion. Baina bere buruaz gogoeta egin, eta berari bizia salbatzeko han babestua egon nintzela iruditzen zitzaiola bururatu zitzaionean, ezin izan zien malkoei eutsi, eta ezin izan zuen hitzik esan.

       Elkarrizketa amaitu zenean, kapitaina eta bi gizonak nire bizilekuraino eraman nituen, eta irten nintzen leku beretik sarrarazi nituen, alegia, etxeko goiko aldetik, eta han eskura nituen janari-mokadu batzuk eskaini nizkien, eta uhartean neraman denbora luze luzean egindako asmakari guztiak erakutsi nizkien.

       Erakutsi nien guztiak, esan nien guztiak harri eta zur utzi zituen, baina batez ere kapitainak nire gotorlekua miretsi zuen, nire bizitokia oso ongi ezkutatu nuelako zuhaitz tartean; izan ere, zutoinak zuela hogei urte landatu nituenez, eta Ingalaterran baino bizkorrago hazten zirenez, baso txiki bat egin zitzaidan ordurako, eta horren adartsua, ezen ezin baitzen inondik ere igaro, alde batean utzi nion pasabide txiki eta bihurritik izan ezik. Esan nion nire gaztelua zela eta nire egoitza, baina banuela beste atseden leku bat mendialdean, printze gehienek zuten bezala, zenbaitetan atseden hartzeko erabiltzen nuena, eta beste batean hura ere erakutsiko niola; baina gure arazoa une horretan itsasontzia eskuratzeko ahaleginak egitea zela. Bat etorri zen nirekin, baina esan zidan zein neurri hartu ez zekiela eta erabat galduta zegoela, oraindik beste hogeitasei buru geratzen baitziren ontzi gainean, eta azpikeria madarikatua egin zutenez gero, eta harengatik legez heriotza merezi zutela jakinda, gogor eutsiko ziotela egoerari besterik ezean, eta aurrera egingo zutela, bazekiten eta menderatuak izanez gero, Ingalaterrara edo edozein ingeles koloniatara iritsi bezain laster urkamendira eramango zituztela, eta horregatik ez geniekeela erasorik egin beharko, horren gutxi izanda.

       Gogoeta egin nuen pixka batean hark esandakoaz, eta oso arrazoizko ondorioa zela erabaki nuen, eta horrenbestez zerbait pentsatu behar genuela lehenbailehen, bai ontzi gaineko itsasgizonak trikimailuren bat erabilita ezustean harrapatzeko, bai haiei lehorreratzen eta gu menderatzen ez uzteko. Halako batean, burura etorri zitzaidan handik gutxira, itsasgizonak, adiskideei eta txalupari zer gertatu zitzaien jakin nahian; haien bila etorriko zirela lehorrera ontziko beste txalupan, eta agian armatuak etorriko zirela, eta indartsuegiak izan zitezkeela guretzat. Hori arrazoizkoa iruditu zitzaion kapitainari.

       Horrenbestez, esan nion egin behar genuen lehenengo gauza hondartzan zegoen ontziaren azpia zulatzea zela, horrela ezingo baitzuten handik eraman, eta barruan zuen guztia atera ondoren, ur gainean ibiltzeko baliogabetzea. Horretarako, ontzian sartu ginen, atera genituen han zeuden armak eta aurkitu genituen beste gauza guztiak; hau da, brandy botila bat eta ronez betetako beste bat, opil batzuk, sutauts adar bat, eta ehun zati batean bildutako azukre kozkor handi bat, bospasei libratakoa edo. Guztia oso ongi etorri zitzaidan, batez ere brandy-a eta azukrea, urte asko baitziren ahitu zitzaizkidala.

       Gauza horiek guztiak lehorrera eraman genituenean, lehen esan bezala, arraunak, masta, haize-oihala eta txalupako lema aterata baikenituen ordurako, zulo handi bat egin genion txaluparen azpiari, eta horrela, gu menderatzeko adinako kopuruan iristen baziren, ezingo zuten txalupa handik eraman.

       Egia esan, ez nuen uste itsasontzia eskuratzeko gai izango ginenik, baina hau zen nire asmoa: txalupa han utzita alde egiten bazuten, ez nuen zaila ikusten han ginenon artean txalupa berriro konpontzea Haizebeko uharteetara iristeko, eta bidean gure adiskide espainiarren bila joateko, artean gogoan bainituen.

       Eta helburu horiek lortzeko lanean aritu ginen. Lehenik eta behin, indarraren indarrez txalupa hondartzan gora eraman genuen, itsasgorak ur handitara eraman ez zezan, gero txalupari zulo handi samar bat egin genion, errazegi ez itsutzeko, eta eserita ginen handik aurrera zer egingo genuen pentsatzen; halako batean entzun genuen itsasontziak tiro egin zuela, eta txalupari keinuak egiten zizkiotela ikurrinaz ontzira itzularazteko. Baina txalupa mugitu ez zenez gero, beste zenbait tiro eta keinu egin zizkioten.

       Azkenean, keinu eta tiro guztiak alferrikakoak zirela eta txalupa ez zela itzultzen ikusita, konturatu ginen, nire betaurreko luzearen laguntzaz, beste txalupa bat bota zutela itsasora eta lehorrera zetorrela. Hurbildu ahala, gutxienez hamar gizon zetozela ikusi genuen, eta armak zekartzatela.

       Ontzia hondartzatik ia bi legoatara zegoenez gero, aurrez aurre ari zitzaizkigun hurbiltzen, eta gizonak argi eta garbi bereizten genituen, baita haien aurpegiak ere; izan ere itsasaldiak beste txalupatik pixka bat ekialderantz eraman zituenez gero, hondartza aurrean arraun egin behar izan zuten, beste txalupa lehorreratu eta utzi zuten lekuraino iristeko.

       Era horretan, berriro diot, marinelak bete betean ikusi genituen, eta kapitainak txalupan zetozen gizon guztiak ezagutzen zituen, kanpotik eta barrutik. Esan zuen haietako hiru oso zintzoak zirela, eta ziur zegoela gainerakoak behartuta hartu zutela parte matxinadan, menderatuak zeudela ikusita eta beldurrak hartuta. Baina talde horretako burua zirudien kontramaisua, eta beste guztiak, edozein itsasontzitako marinelak bezain doilorrak zirela, eta zalantzarik gabe beren eginkizunean setatsu egingo zutela aurrera, eta guretzat indartsuegiak izango ziren beldur zela.

       Irribarre egin eta esan nion gurea bezalako egoeran zeudenek gainditua izan behar zutela beldurraren neurria, eta ikusita ia edozein egoera guk bizi genuena baino hobea zela, itxaropena izan behar genuela; izan ere, ondorioak, heriotza nahiz bizia izan, askatasuna ekarriko baitzigun beti. Galde egin nion zer pentsatzen zuen nire bizitzaren gorabeherez, eta ea askatasunak ez zuen ahalegintzea merezi.

       — Eta non da, jauna —esan nion—, ni zu salbatzeko bizirik eta osorik uhartean babestua egon naizen ustea, duela gutxi adore ematen zizuna? Nik ez dut arazo honetan oztopo bakar bat besterik ikusten.

       — Eta, zein da? —esan zuen.

       — Bada —esan nuen—, zuk esan duzun bezala, badirela hor datozenen artean onik atera beharko luketen hiruzpalau kide jator. Horiek beste marinelen tankera maltzur berekoak izan balira, pentsatuko nukeen Jainkoaren ardurak gure eskuetan uzteko aukeratuak izan zirela; baina, ez galdu itxaropena, hondartzara iristen den gizon bakoitza gurea izango da, eta hilko da edo biziko da gurekin duen jarreraren arabera.

       Ahots ozenez eta aurpegi alaiz hitz egiten nion bitartean, konturatu nintzen indarberritu nuela; eta horrela gogor ekin genion lanari. Txalupa lehenengo aldiz itsasontzitik gurengana hurbiltzen ikusi genuenetik, atxilotuak bereiztea erabakia genuen, eta ordurako ongi ezkutatuak genituen.

       Horietako birekin kapitainak besteekin baino zalantza handiagoak zituen, eta Ostiralekin eta guk salbatutako hiru gizonetako batekin leizezulora bidali nituen. Han nahiko urrun zeuden, eta aukerarik ez zuten, ez entzunak eta ez aurkituak izateko, eta, askatzea lortzen bazuen, ezta basoko irteerarik aurkitzeko ere. Lotuta utzi zituzten, baina jatekorik bazuten, eta hitz eman zieten, han geldirik geratzen baziren, aske utziko zituztela egun pare batean; baina ihes egiteko ahaleginik eginez gero, errukirik gabe hilko zituztela. Zin egin zuten bazterraldia jasankortasunez eramango zutela, eta eskerrak eman zituzten janariak eta argia uztean eman genien tratu onagatik; izan ere, Ostiralek haien erosotasunerako geuk egindako kandeletako batzuk eman baitzizkien, eta bera kanpoan zelatan izango zutela besterik ez zien esan.

       Beste atxilotuek tratu hobea hartu zuten. Bik eskuak lotuta zituzten, kapitaina ez baitzen haiek aske uzteaz fidatzen, baina beste biak neure esanetara jarri nituen, kapitainaren gomendioz, eta gurekin bizi eta hiltzeko prest zeudela esanez, zinez emandako hitzean oinarri hartuz. Horrenbestez, horiekin eta beste hiru gizon jatorrekin denera zazpi gizon ongi armatu ginen; eta zalantzarik ez nuen gai izango ginela han zetozen hamar gizonei aurre egiteko, kontutan hartuz kapitainak esan zuela hiruzpalau jator ere bazetoztela haien artean.

       Ontziko gizonak beste txalupa zegoen lekuraino iritsi bezain laster, hondartzaraino iritsi, denak lehorreratu, eta txalupa hondartzan gora arrastaka eraman zuten. Horrek poza eman zidan, beldur bainintzen agian ez ote zuten nahiago izango txalupa hondartzatik hurbil samar ainguratu, eta barruan hura zaintzeko norbait utzi; eta horrela ezingo genukeen txalupa geureganatu.

       Hondartzara iritsi orduko, lehenik eta behin beste txaluparaino lasterka joan ziren, eta erraz igerri nien ezuste galanta hartu zutela txalupa tresnagabetua aurkitu zutenean; lehen esan bezala, barrua hutsik eta azpian zulo handi bat zuela.

       Pixka batean pentsatzen egon ondoren, bizpahiru oihu handi egin zituzten, lagunei indar guztiz dei eginez, haiek entzuteko ahaleginean, baina dena alferrik izan zen. Gero biribilean jarri eta batera argi eta garbi entzun zen tiro-danbada egin zuten arma txikiekin, eta haren oihartzunak basoan burrunba sortu zuen. Baina horretan amaitu zen dena. Leizezuloan zeudenek ziur ginen ez zutela entzun, eta gure ardurapean zeudenek, ongi entzun zuten arren, ez ziren erantzutera ausartu.

       Horren harrituta eta liluratuta geratu ziren, gero esan zigutenaren arabera, ezen berriro ontzira itzultzea erabaki baitzuten, gizon guztiak hilik zeudela, eta txalupak azpia zulatua zuela besteei jakinarazteko. Horrenbestez, berehala txalupa berriz itsasoratu eta denak barruan sartu ziren.

       Kapitaina harri eta zur geratu zen, zer egin ez zekiela, uste baitzuen berriro itsasontzira igo, haize-oihalak zabaldu eta adiskideak galdutzat emango zituztela, eta ontzia berreskuratzeko itxaropenik izan zuen arren, betiko galduko zuela. Baina berehala beste gauza batek izutu zuen.

       Txalupan ez ziren oso urrutira iritsi, berriro hondartzara itzultzen ikusi genituenean, baina itxuraz asmo berri batekin, denen artean erabakitakoa nonbait; alegia, txalupan hiru gizon uztea, eta gainerakoak lehorrera joatea, mendialdean lagunen bila aritzeko.

       Atsekabe handia izan zen guretzat, ez baikenekien zer egin, lehorrera iritsitako zazpi gizon horiek harrapatzea ez baitzen guretzat abantaila handia izango, txalupa joaten uzten bagenuen, orduan gainerakoek aingura jaso eta haize-oihalak hedatuko baitzituzten, eta itsasontzia berreskuratzeko aukera galduko baikenuen. Dena den, itxarotea eta gauzak nola gertatzen ziren ikustea beste biderik ez genuen. Zazpi gizonak lehorrera iritsi ziren, eta txalupan geratu ziren hirurek itsasertzetik urruti samar eraman zuten ontzia, eta han aingura bota, eta lagunen zain geratu ziren. Beraz ezinezkoa gertatzen zitzaigun haiengana txalupaz joatea.

       Hondartzara iritsi zirenak bata bestearen ondoan estu-estu zeudela egin zuten aurrera mendixka baten tontorrerantz, nire bizilekuaren gainean hain zuzen ere, horregatik guk argi eta garbi ikusten genituen, baina haiek gu ez. Poza hartuko genukeen guregana gehiago hurbildu balira, tiro egin ahal izango baikenien, edo urrunago joan izan balira, ateratzeko aukera emango baitziguten.

       Baina mendi tontorrera iritsi zirenean, eta handik ipar-ekialdeko ibarrak eta basoak, eta uhartea lauagoa zen aldea ikusi zutenean, oihuka eta garrasika aritu ziren indarrak ahitu arte. Eta itxuraz, hondartzatik urruntzeko eta elkarrengandik bereizteko asmorik ez zutenez gero, zuhaitz baten azpian eseri ziren denak, egoera aztertzera. Lo hartzea erabaki izan balute, beste taldeak egin zuen bezala, mesede ederra egingo ziguten, baina beldurtuegiak zeuden lotarako, ez baitzekiten zein zen ikaratzen zituen arriskua.

       Kapitainak arrazoizko proposamen bat egin zidan haien erabakia ikusita, alegia, agian berriro tiro-danbada egingo zutela, lagunek entzun zezaten, eta guk denok batera eraso egin behar geniela, hain zuzen ere, armak hutsak zituzten unean; orduan amore emango zutela eta odol isurketarik gabe errendituko genituela. Gustokoa nuen proposamena, baldin eta haiengana garaiz nahikoa hurbiltzea lortzen bagenuen, haiek armak berriz bete baino lehen.

       Baina ez zen horrelakorik gertatu, eta denbora luzean egon ginen zain, zein erabaki hartu ez genekiela. Azkenean esan nien, nire ustez, ez zegoela zereginik gaua egin arte, eta orduan, txalupara ez baziren itzultzen, agian bideren bat aurkituko genuela haien eta itsasertzekoen artean kokatu, eta trikimailuren baten bidez, txalupakoak hondartzara etorrarazteko.

       Zain eta zain egon ginen, baina alde egingo zutelakoan oso kezkatuak, eta nahigabe handia izan genuen, bilera luzeen ondoren, denak batera zutik jartzen eta itsasorantz abiatzen ikusi genituenean. Zirudienez, beldurrak airean zeuden leku hartako arriskuengatik, eta itsasontzira itzuli, lagunak galdutzat eman eta buruan zuten bidaldiarekin aurrera egitea erabaki zuten.

       Hondartzara lasterka joaten ikusi orduko bururatu zitzaidan hori; eta hala gertatu zen, lagunak bilatzeari utzi zioten eta itzultzeko prest zeuden. Kapitaina, nire gogoeten berri eman nionean, lur jota geratu zen; baina berehala trikimailu bat bururatu zitzaidan gizonak itzularazteko, eta nire helburua erabat betetzeko.

       Agindu nion Ostirali eta kapitainaren bigarrenari, Ostiral salbatu nuenean, basatiak lehorreratu ziren aldean, alegia mendebalean zegoen erreka hori bera zeharkatzeko; eta esan nien milia erdi batera edo zegoen bizkargune batera iritsi bezain laster, ahal zuten ozenkien oihu egiteko, eta han egoteko itsasgizonek oihuak entzun arte. Itsasgizonen erantzuna entzun orduko, berriz itzultzeko, eta ezkutuan, itzulinguruka ibiltzeko, beti haien oihuei erantzunez, eta uhartean ahal zuten barruraino eramateko, eta, ahal izanez gero, itsasgizonak basoan barrena urrunarazteko, eta gero berriz nik esandako zenbait bide hartuta niregana etortzeko.

       Txalupan sartzeko zorian zeuden Ostiralek eta kapitainaren bigarrenak oihu egin zutenean. Oihuak entzun orduko, erantzun eta hondartzan aurrera abiatu ziren lasterka mendebalerantz, ahotsa entzun zuten aldera, errekak geldiarazi zituen arte, ura oso goian baitzegoen, eta ezin baitzuten beste aldera igaro. Txalupari dei egin behar izan zioten erreka zeharkatzen laguntzeko, hain zuzen ere, nik espero nuen bezala.

       Beste aldera iritsi zirenean, konturatu nintzen txalupak errekan gora egin zuela tarte handi samar bat, eta lurrez inguratutako kai moduko batera iritsi zirenean, hiru gizon horietako bat aukeratu zuten besteekin joateko, eta bi besterik ez zituzten txalupa zaintzen utzi, hura zuhaitz txiki baten errondoari lotuta zutela.

       Hori zen nahi nuena, eta berehala, Ostiral eta kapitainaren bigarrena beren eginkizunean utzi, eta gainerakoak hartu nituen. Txalupako gizonen ikusmenetik kanpo erreka zeharkatu genuen, eta ezustean harrapatu genituen, arriskuan zeudela konturatu baino lehen; bata lehorrean zegoela eta bestea berriz, txalupan. Lehorrean zegoena erdi lo erdi esna zegoen, eta zutik jartzera zihoan. Kapitaina aurrean zihoan, eta haren gainera jauzi egin, eta lurrera bota zuen. Gero txalupan zegoenari amore emateko esan zion, bizirik jarraitu nahi bazuen.

       Arrazoi gutxi behar izan ziren bakarrik zegoen gizon bat amore ematera behartzeko, bost gizon aurrean zituela, eta bere adiskidea lurrean. Gainera matxinadan beste itsasgizonak bezain sartuta ez zegoen hiru haietako bat zela zirudien, eta horregatik amore eman ezezik, zintzo-zintzo gurekin bat egin zuen.

       Bitartean, Ostiral eta kapitainaren bigarrena ongi moldatu ziren gainerakoekin beren lanean, eta tontor batetik bestera eta baso batetik bestera eraman zituzten, oihuka eta erantzunka, ez bakarrik haiek erabat lehertuta utzi arte, baita ere txalupara gaua egin baino lehen ezingo zirela iritsi ziur egon arte; eta haiek ere leher eginda zeuden guregana iritsi zirenerako.

       Gauean zain egotea beste eginkizunik ez genuen, haiei eraso egiterakoan ez genuela huts egingo garbi ikusi arte.

       Ordu batzuk igaro ziren Ostiral itzuli zenetik, haiek txaluparaino iritsi zirenerako, eta iritsi baino lehenago, aurrean zetozenei entzun genien atzekoei deika eta mugitzeko esanez, eta horiei neka-neka eginda zeudela, eta ezin zutela arinago ibili erantzunez; eta hori oso berri ona izan zen guretzat.

       Azkenean iritsi ziren txaluparaino, baina ezinezkoa da haiek egin zituzten zalapartak azaltzea txalupa errekatik kanpo, lehorrean, aurkitu zutenean; itsasbehera baitzen, eta han utzitako bi gizonak ez baitziren inon ageri. Bata besteari deika entzun genituen modu negargarrienean, uhartea sorgindua zegoela elkarri esaten, biztanleak bazituen hil egingo zituztela, eta deabruak eta izpirituak bazeuden, berriz, handik eraman eta jan egingo zituztela.

       Berriro egin zuten oihu eta beren izenez dei egin zieten bi adiskideei behin eta berriz; baina ez zen erantzunik izan. Handik pixka batera ikusi ahal izan genituen, han zegoen argi eskasez, atzera eta aurrera zebiltzala, eskuak bihurrituz, etsiak hartuta dauden gizonak bezala, eta batzuetan txalupara joan eta atseden hartzera han esertzen zirela; gero berriz hondartzara itzuli eta inguruan ibiltzeko, eta berriro ere lehengo gauza bera egiteko.

       Nire gizonek gauean bat-batean eraso egiteko baimena ematea besterik ez zuten nahi, baina nik abantaila izan nahi nuen, haietaz errukitu eta ahal ziren gutxienak hiltzeko; eta, batez ere, ez nuen arriskuan jarri nahi gure gizonen bizitza, besteak ongi armatuak zeudela banekien eta. Itxarotea erabaki nuen, elkarrengandik bereizten ziren ikustea; eta ziur egoteko, gehiago hurbildu nintzen zelatan egitera, eta Ostirali eta kapitainari agindu nien lauoinka inork ikusi gabe joateko, lurretik ahal zuten hurbilena, eta haiengana ahal zuten gehiena hurbiltzeko, tiro egin baino lehen.

       Ez zeramaten denbora luzea jarrera horretan, kontramaisua, matxinadaren buru izandakoa, eta orduan besteak baino izutuago eta etsiago zegoela zirudiena, beste bi itsasgizonekin oinez hurbildu zitzaienean. Kapitaina sutan zegoen, bere etsairik zitalena ia bere mendean izateagatik, eta horrenbesteraino, ezen ia ezin izan baitzuen patxadarik hartu, harengana hurbildu, eta bera zela ziurtatzeko. Ahotsa besterik ez zion entzun, baina pixka bat gehiago hurbildu zirenean, kapitaina eta Ostiral zutik jarri ziren, eta tiro egin zieten.

       Suaren hotsa entzun orduko, berehala egin nuen aurrera gudaroste osoarekin, orduan zortzi gizonetakoa, alegia, ni neu, generalissimo-a; Ostiral, nire ordezko nagusia; kapitaina eta bere bi laguntzaileak, eta guk armaz hornitu genituen gerrako bi presoak.

       Haiengana ilunpetan iritsi ginen, eta ezin izan zuten zenbat ginen ikusi. Txalupan utzi zuten gizonetako bati, eta orduan gure alde zegoena, besteei izenez dei eginarazi nion, hizketatzeko modurik ote zegoen ikusteko; eta gauzak guk nahi bezala gertatu ziren; ez baitzen harritzekoa, egoera ikusita, haiek amore eman nahi izatea. Beraz indar guztiz oihukatu zuen baten izena:

       — Tom Smith! Tom Smith!

       Tom Smithek berehala erantzun zuen.

       — Nor haiz, Robinson? —nonbait ahotsa ezagutu zion.

       — Ai ene! Jainkoaren izenean —Tom Smithek—, bota armak eta etsi, edo bestela hemengo aldia egina duzue.

       — Noren aurrean etsi behar diagu? Non zeudek? —esan zuen Smithek berriz.

       — Hemen —esan zuen Robinsonek—, hemen zegok gure kapitaina eta duela bi ordu zuen atzetik dabiltzan beste berrogeita hamar gizon. Kontramaisua hilda zegok, Will Frye zauritua, eta ni atxilotu naitek, eta ez baduzue amore ematen, zuenak egin dik.

       — Barkamena emango zaiguk, amore emanez gero? —esan zuen Tom Smithek.

       — Galde egingo diat, baina etsiko duzuela hitza ematen badidak —esan zuen Robinsonek.

       Kapitainari galde egin zion eta honek esan zuen orduan ozenki:

       — Hi, Smith! Ezagutzen duk nire ahotsa, armak berehala uzten badituk eta amore ematen baduk, onik irtengo zarete, denak Will Atkins izan ezik.

       Hori entzutean esan zuen Will Atkinsek oihuka:

       — Jainkoaren izenean, kapitain, emaidazu barkamena, zer egin dut nik? Denak izan dira ni bezain gaiztoak.

       Baina, bide batez esango dut, ez zela egia. Zirudienez, Will Atkins hura izan baitzen, matxinatu zirenean, kapitaina preso hartu zuen lehenengo gizona, modu txarrean erabili zuena, eta eskuak lotu eta irain hitzak esan zizkiona. Dena den, kapitainak esan zion zentzuz jokatu eta armak utzi behar zituela, eta gero gobernariari errukia eskatzera joateko. Niri buruz ari zen hura esatean, denek gobernari esaten baitzidaten.

       Hitz batean, denek utzi zituzten armak, eta bizia barkatzeko erregutu zuten; eta haiekin hizketatu zen marinela eta beste bi bidali nituen denak lotzera. Gero nire berrogeita hamar gizonetako gudaroste bikainak —hiru horiek kontutan izanda ere, denera zortzi gizon besterik ez zituenak—, aurrera egin zuen marinel guztiak eta txalupa eskuratu arte. Ni, berriz, beste batekin haien ikusmenetik kanpo geratu nintzen, estatu arrazoiak zirela eta.

       Gure hurrengo eginkizuna txalupa konpontzea zen, eta ontzia nola geureganatu pentsatzea. Kapitainak bazuen orduan haiekin hizketatzeko astia; aurpegiratu zizkien berarekin egin zituzten bidegabekeriak, eta beren asmoetan aurrera eginez gero, egingo zituzten gaiztakeria are handiagoak, eta bide horrek denak ezbeharrera eta zoritxarrera eramango zituela, eta agian urkamendira.

       Denek oso damututa ziruditen, eta bizia barkatzeko erregutu zioten. Baina kapitainak esan zien ez zirela bere presoak uhartearen agintariarenak baizik; uharte soil eta jendeztatu gabe batean lehorreratuko zituztela uste izan zutela, baina Jainkoaren mesedea izan zela uharte jendeztatu horretan egokitzea, eta hango gobernaria gizon ingeles bat izatea. Hark nahi izanez gero, denak urkatuko zituela; baina barkamena eman zienez gero, uste zuela Ingalaterrara bidaliko zituela, hango legearen aurrean erantzutera; denak Atkins izan ezik, gobernariak agindua eman baitzuen hiltzeko presta zedin, goizean urkatuko zutelako.

       Dena berak asmatutakoa izan arren, lortu nahi zuen ondorioa ekarri zion. Atkins belauniko jarri zen, eta kapitainari erregutu zion gobernariaren aurrean bitartekari izateko, hark barkamena eman ziezaion; eta beste guztiek ere erregutu zioten, Jainkoaren izenean, Ingalaterrara ez bidaltzeko.

       Orduan bururatu zitzaidan askatasunaren garaia iritsi zitzaigula, eta erraza izango zela gizon horiek gure alde jartzea ontzia eskuratzeko ahaleginean. Ilunpetan ezkutatu nintzen haien ondotik, nolako gobernaria zuten ikus ez zezaten, eta kapitaianari niregana etortzeko dei egin nion. Baina niregandik urrun samar zegoenez gero, gizonetako bati eman nion hari dei egiteko agindua, eta hark esan zion:

       — Kapitain, agintariak deitzen dizu.

       Eta kapitainak erantzun zuen:

       — Esan jaun gorenari oraintxe noala.

       Horrek ziria sartu zien bete betean, eta denek sinetsi zuten agintaria han inguruan zegoela bere berrogeita hamar gizonekin.

       Kapitaina etorri zitzaidanean, itsasontzia eskuratzeko nuen asmoaren berri eman nion, eta horrenbeste gustatu zitzaionez gero, hurrengo egunean nire proposamena aurrera eramatea erabaki zuen. Baina erosoago aritzeko, eta arrakasta seguruagoa izateko, atxilotuak bereizi behar genituela esan nion, eta Atkins eta beste bi okerrenetakoen bila joan behar zuela, eta eskuak lotuta, besteak zeuden leizezulora bidali beharko zituela. Lan hori Ostirali eta kapitainarekin batera lehorreratu zituzten bi gizonei egokitu zitzaien.

       Leizezulora eraman zituzten, kartzelara eramango balituzte bezala, leku ikaragarria baitzen benetan, batez ere egoera horretan zeuden gizonentzat. Gainerakoak, bere garaian zehatz-mehatz deskribatu nuen mendiko itzalpera, nik deitzen nion bezala, bidali nituen. Eta hesiz inguratua zegoenez gero, eta gizonak eskuak lotuta, lekua segurua zen, kontutan izanda jokabidearen arabera epaituak izango zirela.

       Goizean kapitaina bidali nuen haiekin hizketatzeko asmoz, hitz batean, zer zioten ikertzera, gero itsasontzia ezustean hartu eta geureganatzera joateko fidagarritzat jotzen zituen ala ez niri jakinarazteko. Hitz egin zien egin zizkioten irainez, erabili zuten modu txarrez, eta esan zien gobernariak bizia barkatu bazien ordu arte, Ingalaterrara bidaliak izanez gero, zalantzarik gabe, han kateatu eta urkatuko zituztela; baina itsasontzia berreskuratzeko gizalegezko ahaleginean parte hartzen bazuten, eginahalak egingo zituela gobernariaren barkamena lortzeko.

       Edonork pentsa dezake zein azkar emango zioten baiezkoa egoera horretan zeuden gizonek. Belauniko jarri ziren kapitainaren aurrean, eta hitz eman zioten, madarikaziorik handienak esanez, zintzo jokatuko zutela azken odol tantoa haren alde isuri arte, eta bizia zor izango ziotela, eta munduko edozein tokitara jaongo zirela haren atzetik, eta aitatzat izango zutela bizi ziren artean.

       — Ederki —esan zuen kapitainak—, gobernariarengana joan beharra dut eta esan didazuenaren berri emango diot, eta ikusiko dut zer egin haren baiezkoa lortzeko.

       Beraz, niregana etorri zen gizonen aldartearen berri ematera, eta esan zidan benetan uste zuela leialki jokatuko zutela.

       Hala ere, ziurrago egoteko, berriz itzultzeko esan nion eta hango taldetik bost bereizteko, eta esateko, gobernariak gizonen kezkarik ez zuela ikusteko, bost gizon horiek hautatuak izan zirela haren laguntzaile izateko, eta gobernariak beste biak, eta gaztelura, nire leizezulora alegia, preso eramandako hirurak bahituta izango zituela beste bosten leialtasunaren ordainetan; eta eginkizunean zintzo jokatzen ez bazuten, bahituak zeuden bostak itsasertzean bizirik zintzilikatuko zituztela.

       Gauza latza zirudien, eta horrenbestez sinestarazi zien gobernaria ez zebilela brometan. Dena den, hura onartzea beste irtenbiderik ez zuten, eta atxilotuen zeregina zen kapitainarena adina, beste bostak beren eginbeharrekoa betetzeaz jabearaztea.

       Gure indarrak era honetara izan ziren antolatuak eginkizuna aurrera eramateko:

       1. Kapitaina, haren bigarrena, eta bidaiaria. 2. Lehenengo taldeko bi atxilotuak, kapitainak haien izaeraz esandakoa entzun ondoren, askatasuna eman eta armaz hornitu genituenak. 3. Ordu arte nire mendiko itzalpean gordeta izan nituen beste bi, eskuak lotuta egon arren, kapitainaren eskariz aske utzi genituenak. 4. Azken unean aske utzitako beste bostak; denera hamabi, leizezuloan bahituak genituen bostaz gainera.

       Kapitainari galde egin nion, ea gizon kopuru horrekin ausartuko litzatekeen ontzia bereganatzera abiatzea; izan ere, ez baitzitzaidan egokia iruditzen, ez ni eta ez nire zerbitzari Ostiral uhartetik urruntzea, atzean zazpi gizon utzita, nahikoa lan baikenuen haiek bereizita mantentzen, eta behar zutenaz hornitzen. Leizezuloko bostak, lotuta edukitzea erabaki nuen; hala ere Ostiral egunean bitan joaten zitzaien behar zutena eramatera; beste biei berriz, janariak garraiarazten nizkien leizezulotik urrun samarreraino, eta handik Ostiralek jasotzen zituen.

       Bahituei neure burua azaltzera kapitainarekin joan nintzen, eta hark esan zien ni nintzela beraien zaindari izateko gobernariak jarri zuen pertsona, eta gobernariaren aginduz debekatua zutela inora joatea, nire aginduz ez bazen, eta kontrakorik eginez gero, gaztelura eramango zituztela kateatuak izateko. Neure burua gobernari gisa inoiz ikusten utzi ez genienez gero, beste pertsona bat banintz bezala azaldu nintzaien, eta gobernariaz hitz egin nien, gudari taldeaz, gazteluaz, eta abar, aukera nuen guztietan.

       Kapitainak bi txalupak tresnatzea beste zailtasunik ez zuen aurrean, batek zuen zuloa konpontzea eta gizonez hornitzea. Bidaiaria txalupa bateko kapitain izendatu zuen, beste lau gizonekin; eta bera, bigarrena, eta beste bost gizon bestean abiatu ziren. Eginkizuna primeran bete zuten, itsasontziaren ondora gauerdi inguruan iritsi baitziren. Itsasontzikoen entzumenera iritsi bezain laster, kapitainak Robinsoni agindu zion oihu egin zezan, gizonak eta txalupa zekartela esanez, eta haiek aurkitzen lan handia izan zutela, eta abar; eta hizketan aurrera egin zezan itsasontziaren saihets batera iritsi bitartean. Orduan, kapitaina eta haren bigarrena sartu ziren lehenbizi, armak eskuan zituztela, eta mosketearen ipurdiaz jo, eta berehala utzi zituzten konorterik gabe orduan kontramaisu zena eta arotza. Itsasgizon leialen laguntzaz, ontzi gainean eta zubian zeuden guztiak lotu zituzten, eta sabaizuloak ixten hasi ziren, behean zeudenei handik ateratzen ez uzteko. Beste txalupan zetozenak brankako abenkatatik sartu ziren, eta brankako gazteluaz eta sukaldera ematen zuen sabaizuloaz jabetu ondoren, han aurkitutako lau gizon atxilotu zituzten.

       Hori amaitu ondoren, eta denak ontzi gainean oso eta sendo zeudenean, kapitainak bere bigarrenari agindu zion, beste hiru gizonekin batera, txopako zubiaren estalpean indarrez sartzeko, han babestu baitzen kapitain matxinatua, larrialdia zela entzun orduko, beste bi itsasgizonekin eta ontzi mutilarekin batera, armak eskuan zituztela. Eta kapitainaren bigarrenak atea burdinagaz errotik atera eta bota zuenean, kapitain berriak eta haren gizonek tiro egin zuten parrastan aurrean zeudenen kontra, eta kapitainaren bigarrena zauritu zuten, moskete bala batek besoa hautsi baitzion, eta baita beste bi gizon ere, baina ez zuten inor hil.

       Kapitainaren bigarrena laguntza eske, estalpe barrura oldartu zen zauri eta guzti, eta pistola hartu eta tiro eman zion kapitain berriari buruan. Bala ahotik sartu eta belarri baten atzetik irten zitzaion, beraz ezin izan zuen handik aurrera hitzik esan. Hori ikustean gainerakoek amore eman zuten, eta ontzia berreskuratua izan zen, beste inork bizia galdu gabe.

       Itsasontzia berreskuratu bezain laster, kapitainak zazpi kanoi tiro egiteko agindu zuen, nirekin erabaki bezala, arrakastaren berri emateko. Pentsa dezakezue nolako poza hartu nuen hura entzutean, haren zain eserita baineraman hondartzan ia goizeko ordubiak ezkero.

       Beraz seinalea argi eta garbi entzun ondoren, etzan egin nintzen, eta egun oso nekagarria izan nuenez gero, zerraldo hartu nuen lo, tiro baten hotsak ezustean harrapatu ninduen arte. Gero, «gobernari, gobernari» dei egiten zidan ahots bat entzun nuen, eta kapitainaren ahotsa zela ezagutu nuen. Mendi tontorrera igo nintzenean, han aurkitu nuen, eta itsasontzia seinalatuz besarkatu ninduen.

       — Nire adiskide eta askatzailea —esan zuen—, han duzu zure itsasontzia, zurea baita goitik behera, gu garen bezala, eta baita barruan duen guztia ere.

       Itsasontzira begiratu nuen, eta han zegoen ur gainean hondartzatik milia erdi baino pixka bat gehiagora; izan ere, aingura jaso baitzuten ontzia berreskuratu bezain laster, eta eguraldia ona zenez gero, errekaren ahoaren ondo ondoan ainguratu zuten, eta itsasgora izanik, kapitainak zama-ontzitxoa nik garai batean alak lehorreratu nituen lekuaren ondoan utzi zuen, alegia nire ate ondoan.

       Ezusteak hasieran zorabiatzeko puntuan jarri ninduen, askatasuna ikusi bainuen aurrez aurre, baliabideak nire eskuetan, eta itsasontzi handi bat nahi nuen lekura ni eramateko prest. Tarte batean, ez nintzen hari hitzik esateko gai izan, baina besoetan hartu ninduenean, eskerrak estu-estu heldu nintzaion, bestela lurrera eroriko nintzen.

       Antzeman zuen nire harridura, eta berehala sakeletik botila bat atera eta niretzat apropos ekarritako edari-goxo zurrutada bat eman zidan. Edan eta lurrean eseri nintzen, eta neure onera ekarri ninduen arren, denbora puska bat behar izan nuen hari hitz bakar bat esan ahal izateko.

       Bitarte horretan gizon gizajoa ni bezain bihotzean joa zegoen, ez ni bezain harri eta zur ordea. Milaka gauza goxo eta atsegin esan zizkidan, ni adoretu eta neure onera ekartzeko. Baina hain zen handia bihotzean nuen poza, ezen barrua dena nahasi zitzaidan. Azkenean negarrari ezin eutsi izan nion, eta handik pixka batera hitza etorri zitzaidan.

       Orduan nire txanda iritsi zen, eta nik besarkatu nuen askatzaile izan nuena, eta biok atsegin hartu genuen. Esan nion Zeruak ni askatzeko bidali zuen gizona balitz bezala hartzen nuela, eta gertaera guztiek mirari bat beste baten atzetik ziruditela; gauza horiek mundua gobernatzen zuen Goi-arduraren esku ezkutu baten agerbideak zirela, eta Ahalmen amaigabe baten begiak munduko bazter ezkutuenetara, Hark nahi zuenean zoritxarrean zeudenei laguntza emateko, irits zitezkeenaren froga.

       Ez zitzaidan ahaztu zerura bihotza altxa eta eskerrak ematea. Eta zein bihotzek ez zukeen Jainkoa bedeinkatuko, ez bakarrik modu miragarrian mantendu ninduelako eremu horretan eta egoerarik goibelenean, baizik eta askatasun guztiak beti Hari zor dizkiogulako!

       Pixka batean hitz egiten aritu ondoren, kapitainak esan zidan ontzian zeuden hornigai gutxi batzuk ekarri zizkidala, horren luze hango jabe egin ziren gizatxar haiek lapurretan alferrik galdu ez zituztenak. Berehala ozenki dei egin zion txalupari, eta marinelei agindu zien gobernariaren gauzak lehorreratzeko. Opariak ez zirudien itsasaldia haiekin batera egitera zihoan norbaitentzat zenik, uhartean bizitzen geratu behar zuen batentzat baizik, ni han utzita joango balira bezala.

       Lehenik eta behin, edari goxo bikainez betetako botila kaxa bat eman zidan, sei botila handi Madeirako ardoz beteak (botila bakoitza bi laurdenekoa zen), bi libra tabako primerakoa, hamabi puska eder haragi gatzatu, eta txerri haragizko beste sei puska, zorro bat ilar eta ehun libra inguru opil.

       Gainera azukre kaxa bat ekarri zidan, eta beste bat irinez betea, limoiz betetako zorro bat, lima urezko bi botila, eta beste gauza asko. Baina, horrez gainera, eta niretzat mila aldiz erabilgarriagoa zena, sei alkandora berri-berri ekarri zizkidan, sei korbata bikain, bi eskularru pare, zapata pare bat, kapela bat, galtzerdi pare bat, eta kapitainaren beraren jantzi dotore bat, oso gutxi erabilia. Hitz batean, burutik oinetaraino jantzi ninduen.

       Opari oso atsegina eta gustokoa izan zen, edonork pentsa dezakeen bezala, nire egoeran zegoen batentzat; baina ez da mundu honetan gauza zakarragorik, baldarragorik eta nekagarriagorik izan, niretzat hasieran arropa horiek janztea izan zena baino.

       Oparien eskaintza amaitu, eta gauza on horiek guztiak nire bizileku txikira eraman zituztenean, atxilotuekin zer egin hasi ginen elkarri galdezka; izan ere, hobe genuen aztertzea ea gurekin eramatera ausartu behar genuen ala ez, bereziki haien arteko bi, neurriz gainezka zentzagaitzak eta bihurriak zirela jakinda. Kapitainak zioen zitalak zirela, eta alferrik ahaleginduko ginela haiekin; eramaten bazituen, kateatuta eramango zituela, gaizkileen eran, bidean aurkitzen zuen lehenengo ingeles koloniako justiziaren esku uzteko, besterik gabe. Baina konturatu nintzen kapitaina bera ere oso kezkatua zegoela gai horrekin.

       Orduan esan nion, nahi bazuen, bi gizon horiei dei egin eta galde egingo niela zer iritzi zuten uhartean gelditzeko ematen zitzaien aukeraz.

       — Pozik onartuko nuke nik —esan zuen kapitainak—, bene benetan.

       — Ederki —esan nuen—, bidaliko dut norbait horien bila, eta hitz egingo diet zure izenean.

       Eta horrela bidali nituen Ostiral eta lehen bahituta egondako biak, izan ere, adiskideek hitza bete zutenez gero, orduan aske baitzeuden. Esaten ari nintzen bezala, leizezulora bidali nituen hango bost gizonak, zeuden bezala, eskuak lotuta, mendiko itzalpera eramateko, eta ni iritsi arte han edukitzeko.

       Handik denboraldi batera iritsi nintzen, janzkera berria eta guzti, eta berriro gobernari deitzen hasi zitzaizkidan. Denak elkartu ginenean, eta kapitaina alboan nuela, gizonak nire aurrera ekartzeko agindua eman nuen, eta esan nien kapitainarekin izan zuten jarrera doilorraren berri eman zidatela zehatz-mehatz, eta nola ihes egin nahi izan zuten itsasontzia hartuta, eta lapurreta gehiago egiteko asmotan zebiltzala, baina Goi-ardurak ihesbidean harrapatu zituela, eta besteentzat prestatuak zituzten sareetan erorarazi zituela.

       Esan nien nire zuzendaritzapean itsasontzia berreskuratua izan zela, itsas-golkoan zegoela, eta kapitain berriak bere gaiztakeriarengatik hartuko zuen ordaina laster ikusiko zutela, masta nagusitik zintzilik ikusiko baitzuten. Beraiei zegokienean, ezer esatekorik zuten jakin nahi nuela, itsaslapurren antzera zintzilikatuak izatea galarazteko, lege haustean harrapatuak izan baitziren, eta zalantzarik gabe, neure aginteak horretarako eskubidea ematen baitzidan.

       Batek beste guztien izenean, zeresanik ez zuela erantzun zuen, zera izan ezik: kapitainak harrapatu zituenean, hitza eman ziela bizia barkatuko zitzaiela, eta horregatik apal-apal erruki izateko eskatzen zidatela. Baina esan nien niri zegokidanean, ez nekiela errukia nola adieraziko nien; hain zuzen ere, uhartetik nire gizon guztiekin batera alde egitea, eta kapitainarekin bere ontzian Ingalaterrarantz abiatzea erabaki nuelako. Kapitainak, berriz, ezingo zituela Ingalaterrara eraman, atxilotuen eran kateatuak izan ezean, matxinatzeaz eta ontziarekin ihes egiteaz han epaituak izateko, eta horren ondorioa, ondo jakin behar zuten bezala, urkamendia izango zela. Beraz, ezin niela esan zer izango zen haientzat hobe, baldin eta halabeharrari uhartean itxaroteko gogorik ez bazuten. Hori nahi izanez gero, ez zitzaidala axola, nik handik alde egiteko aukera bainuen; baina, dena dela, banuela bizia barkatzeko nolabaiteko joera, uhartean bizirik irauteko modua izango zutela iruditzen bazitzaien.

       Eskerrak eman zizkidaten eskaintzarengatik, eta esan zidaten, zalantzarik gabe, nahiago zutela han geratzen ausartu, Ingalaterrara zintzilikatuak izateko eramanak izan baino; beraz horretan utzi nuen erabakia.

       Dena den, kapitainak zenbait oztopo jartzeko itxura egin zuen, gizon atxilotuak han uztera ausartuko ez balitz bezala. Orduan itxura egin nuen harekin pixka bat haserretu nintzela, eta esan nion nire atxilotuak zirela eta ez bereak; eta haiei barkamena eskaini ondoren, ezin nuela hitza bete gabe utzi, eta hura ez bazitzaion zuzena iruditzen, aurkitu bezala, aske utziko nituela berriz; eta gustokoa ez bazuen, joan eta berriro harrapatzeko, ahal baldin bazuen.

       Hori entzutean eskerdun azaldu ziren, eta esandakoaren arabera aske utzi nituen. Basora bidali nituen, etorri ziren lekura, eta armak eta munizioa utziko nizkiela, eta oso eroso bizi ahal izateko zenbait ohar emango nizkiela esan nien, ongi iruditzen bazitzaien.

       Gero itsasontzira joateko prestatzen aritu nintzen, baina kapitainari esan nion gaua gauzak antolatzen emango nuela, eta hobe zuela bitartean ontzira joatea, han gauzak behar bezala edukitzeko, eta hurrengo egunean txalupa lehorrera bidaltzeko nire bila; eta aldi berean agindu nion, kapitain berria, ordurako hila, masta nagusitik zintzilikatzeko, uharteko gizonek ikus zezaten.

       Kapitaina joan zenean, gizonak nire bizilekura ekarrarazi nituen, eta zinez hitz egin nien beren egoeraz. Esan nien nire ustez aukera zuzena egin zutela, eta kapitainak eramaten bazituen, denak zintzilikatuko zituztela. Kapitain berria erakutsi nien ontziko masta nagusitik zintzilik, eta esan nien ez zutela zertan besterik espero.

       Guztiek han geratzeko gogoa adierazi zidatenean, nik han izan nuen bizimoduaren berri emango niela jakinarazi nien, beraiena ahalik eta errazena egitearren. Horrenbestez, uhartearen azterketa zehatza egin, eta hara nola iritsi nintzen adierazi nien; eraikuntzak erakutsi nizkien, ogia nola egiten nuen, alea nola erein nuen, mahatsa nola lehortzen uzten nuen, eta, hitz batean, eroso bizitzeko premiazkoa zuten guztia. Uhartean lehorreratzekoak ziren hamasei espainiarren istorioaren berri ere eman nien, haientzat eskutitz bat utzi nuen, eta gauzak denen artean erabiliko zituztela hitz emanarazi nien.

       Nire su-armak utzi nizkien, hau da, bost moskete, hiru ehiza eskopeta eta hiru ezpata. Gainera oraindik upel eta erdi pasatxo sutauts geratzen zitzaidan, lehenengo urtetik, edo lehenengo bi urteetatik aurrera, gutxi erabili bainuen, eta ez nuen alferrik galtzen utzi. Ahuntzak nola gobernatzen nituen azaldu nien, eta ahuntzak jezteko eta gizentzeko, eta bai gurina eta bai gazta egiteko oharrak eman nizkien.

       Hitz batean, nire kontakizunaren alderdi guztien berri eman nien. Era berean, esan nien lortuko nuela kapitainak baiezkoa ematea beste bi sutauts upel, eta zenbait barazkiren haziak han uzteko, nik neuk ere beste garai batean oso gustora hartuko nituzkeenak. Eman nien baita ere ilar zorro bat, kapitainak nik jateko bidali zidana, eta esan nien, ereinez gero, ugaldu egingo zirela zalantzarik ez izateko.

       Hori guztia egin ondoren, hurrengo egunean gizonak han utzi, eta itsasontzira igo nintzen. Berehala prest ginen itsasoratzeko, baina ezin izan genuen aingura jaso gau horretan. Hurrengo egunean, goizean goiz, uharteko bost gizonetako bi igerian etorri ziren ontziaren saihets bateraino, eta beste hiruengatik kexarik negargarrienak eman ondoren, erregutu ziguten Jainkoaren izenean ontzian hartzeko, bestela hil egingo zituztela, eta kapitainari eskatu zioten mesedez igotzen uzteko, baita berehala zintzilikatuko bazituen ere.

       Horren aurrean kapitainak itxura egin zuen, nirekin hitz egin ezean, ahalmenik ez zuela, baina zenbait zailtasun aditzera eman ondoren, eta benetan zentzatuko zirela gizonei zin eginarazi ondoren, ontziratuak izan ziren. Handik pixka batera zigorrez jo eta kolpatu zituzten, eta geroztik gizon zintzo eta esanekoak izan ziren.

       Geroxeago, itsasgora zenean, lehorrera bidali zuten txalupa, gizonei hitz emandako gauzak zeramatzala; kapitaianak, nire eskariz, haien kutxak eta arropa batzuk eransteko agindua eman zuen, eta haiek oso esker onez hartu zituzten. Nik ere adore aman nien esanez, ontziren bat haien bila bidaltzeko modurik izaten banuen, ez nituela ahaztuko.

       Uhartea utzi nuenean, oroigarri gisa, neuk egindako ahuntz larruzko longain handia, euritakoa, eta papagaia ontzira eraman nituen. Ez zitzaidan ahaztu lehen ere aipatutako dirua, horren denbora luzean erabili gabe egoteagatik herdoildua eta belztua zegoena, eta pixka bat igurtzi eta garbitu arte zilarra zenik inork sinetsiko ez lukeena. Era berean, ez nuen ahaztu itsasontzi espainiar hondoratuan aurkitu nuen dirua.

       Eta horrela uhartea utzi nuen, abenduaren 19an, itsasontziko oharren bidez jakin ahal izan nuenez gero, 1686. urtean, han hogeita zortzi urte, bi hilabete, eta hemeretzi egun eman ondoren, eta bigarren gatibualdi honetatik aske geratu nintzen, Saleko mairuen artetik bela-ontzian egin nuen lehenengo ihesaldiaren hilabeteko egun berean.

       Itsasontzi horretan, bidaldi luzea egin ondoren, Ingalaterrara iritsi nintzen, ekainaren 11n, 1687. urtean, hogeita hamabost urte handik kanpo igaro ondoren.

       Ingalaterrara itzuli nintzenean ezezaguna nintzen denentzat, inoiz han ezagunik izan ez banu bezala. Emakume ongile eta diruzain zintzoa oraindik bizirik zegoen, eta haren eskuetan utzi nuen nire diru guztia, baina zoritxar handiak izan zituen bizitzan zehar; bigarren aldiz alargundu zen, eta behar gorrian bizi zen. Zor zidanagatik ez kezkatzeko esan nion, hark ez ziola arazorik sortuko; aldiz, bere garaian nirekin izan zuen arduragatik eta zintzo jokatzeagatik, esker onez laguntza eman nion neure diru apurrak uzten zidan neurrian; izan ere, garai horretan ezin izan nuen gauza handirik egin, baina hitz eman nion ez nuela inoiz ahaztuko bere antzinako ontasuna, eta ez nuen ahaztu laguntzeko adina izan nuenean, bere garaian azalduko dudan bezala.

       Gero Yorkshire-ra jo nuen, baina aita hila zen ordurako, eta ama eta familia osoa zendua, bi arreba eta anaia baten umeetako bi izan ezik, eta aspaldi hildakotzat hartu nindutenez gero, ez zidaten inolako ondarerik utzi. Beraz, hitz batean, ez nuen inolako laguntzarik aurkitu, eta neukan diru eskasarekin ezin nuen gauza handirik egin han bizimoduari aurre egiteko.

       Hala ere, espero ez nuen esker on bat ere izan nuen, eta zera izan zen: ontziko kapitainak, nik atseginez uhartean salbatu nuena, haren ontzia eta zama bezalaxe, dotore kontatu zien ontzigileei nola salbatu nituen ontzia eta gizonak, eta elkar ezagutzera gonbidatu ninduten, ontziarekin zerikusia zuten beste zenbait merkatarirekin batera; eta denak eskerrak eman eta eman aritu zitzaizkidan egin nuenagatik, eta ia 200 libra esterlinatako opari bat egin zidaten.

       Baina nire bizitzaren gorabeherez, eta munduan bizimodua aurrera ateratzeko nituen baliabide eskasez gogoeta egin ondoren, Lisboara joatea erabaki nuen, eta han Brasilgo lur-sailen egoeraz informaziorik, eta nire auzoaren berririk lortzen nuen ikusi, arrazoiak bainituen uste izateko hark aspaldi hildakotzat joko ninduela.

       Asmo horrekin Lisboarantz joateko ontziratu nintzen, eta hara hurrengo apirilean iritsi nintzen. Ostiral laguntzaile zintzoa izan nuen ibilaldi horietan, eta zerbitzari leiala behar izan nuen guztietan.

       Lisboara iritsi nintzenean, galdezka ibili ondoren, nire pozgarri, itsasoan Afrikako itsasbazterretik harantza nengoela, bere ontzian jaso ninduen nire lagun zahar kapitaina aurkitu nuen. Zahartua zegoen, eta utzia zuen itsasoko lanbidea, baina semea, ordurako gizondua, jarri zuen itsasontzian, eta oraindik ere Brasilgo merkataritzan aritzen zen. Agureak ez ninduen ezagutu, eta nik ere nekez ezagutu nuen, baina berehala etorri zitzaidan gogora, eta berari ere gauza bera gertatu zitzaion, nor nintzen esan nionean.

       Garai zaharreko harremanen izenean maitasun adierazpenak egin ondoren, ez izan zalantzarik, nire lur-sailez eta auzoaz galde egin nion. Agureak esan zidan ia bederatzi urte zirela ez zela Brasilen izan, baina ziur esan zezakeela, berak alde egin zuenean, nire auzoa bizirik zegoela; aldiz, nire zatiaren ardura hartu zuten ordezkariak biak hil zirela. Baina hala ere, uste zuela nire lur-sailen etekinen kontu zehatza emango zidatela; izan ere, itsasontzia hondoratu eta itotzat jo nindutenean, han utzi nituen ordezkariek niri zegozkidan lur-sailen etekinen berri eman zioten fiskalaren diruzainari, eta, baldin eta ni eskatzera joaten ez banintzaion, heren bat erregearentzat bereizi zuen, eta beste bi herenak San Agustinen komentuarentzat, behartsuen premietan erabiltzeko eta indiarrak fede katolikora bihurrarazteko. Baina ni azaltzen banintzen, edo beste norbaitek nire izenean ondarea eskatzen bazuen, itzulia izan beharko zuela, osorik, interesak edo urteko etekinak izan ezik, erruki ekintzetan erabiliak izango zirelako, eta zati hori ezingo nuela berreskuratu. Baina ziurtatu zidan bai erregearen lurren zerga arduradunak eta bai komentuko hornitzaile edo arduradunak, arreta berezia jarri zuela onuradunak, nire auzoak alegia, urtero-urtero etekinen kontu zehatza eman zezan, kopuru horretatik behar bezala nire erdia jasotzeko.

       Galde egin nion ea bazekien noraino hazi ziren nire lur-sailak, eta hartaz kezkatzea merezi zuen ala ez, eta ea hara joan eta oztopoak izango nituen legez zegokidan erdia berreskuratzeko.

       Esan zidan ez zekiela zehatz-mehatz noraino hazi ziren lur-sailak, baina bazekiela behintzat nire auzoa ederki aberastu zela bere erdiari ateratzen zion onurarekin, eta gogoan zuela noizbait entzun zuela nire zatitik erregeari zegokion herena, itxuraz komentu edo abatetxeren bati eman zitzaiona, urtean berrehun moidoretik gorakoa zela. Jabetza berreskuratzeari zegokionean, zalantzarik ez zegoela, auzoa bizirik baitzegoen eskubidearen lekuko izateko, eta gainera nire izena lurraldeko izendegian idatzia zegoela. Esan zidan baita ere nire ordezkarien ondorengoak zintzoak eta zuzenak zirela, eta oso aberatsak, eta uste zuela ondasunak berreskuratzen laguntzeaz gainera, diru kopuru handi samarra izango zutela niretzat, haien aitak ondasunzain izan ziren garaian etxaldeak eman zituen etekinen ondorioz, lehen esan bezala, etekin horiek besteen esku utzi baino lehenagoko garaikoak; eta hark gogoratzen zuenaren arabera, zuela hamabi urte inguru izan zen hori.

       Gertaera hori entzutean kezkatu eta urduri samar geratu nintzen, eta kapitain zaharrari galde egin nion nire ordezkariek zergatik antolatu zituzten nire ondasunak era horretara, nik hilburukoa egina nuela baldin bazekien, eta bera, kapitain portugaldarra izendatua nuela ondasun guztien oinordeko.

       Esan zidan egia zela, baina ni hilik nengoen frogarik ez zegoenez gero, ezin zuela eskubidea gauzatu nire heriotzaren berri zehatzik ez zen bitartean, eta gainera, ez zuela horren urruti zegoen gauza batean sartu nahi izan; egia zela nire hilburukoa jaso zuela eta eskubide eskaera egina zuela, eta bizirik edo hilik nengoen esan ahal izan balu, ordezko baten bidez ihardungo zuela eta ingenio-az, horrela esaten diote azukre-olari, jabetu, eta orduan Brasilen zegoen semeari aginduak emango zizkiola hori egiteko.

       — Baina —esan zidan agureak—, badut beste berririk zuri emateko, eta agian ez zaizu besteak bezain gustokoa gertatuko, hau da, zu betiko galdua zinelakoan, eta denek hala uste zutenez gero, auzoak eta han utzitako ordezkariek, zure izenean, tratua egin zuten nirekin, hasierako sei edo zortzi urteetako etekinei buruz, eta nik jaso nituen. Baina garai horretan —esan zuen—, xahupen handiak egin behar izan ziren lur-sailak handitzen, ingenio-a eraikitzen, eta esklaboak erosten, eta horregatik etekinak ez ziren gerokoak bezalakoak izan. Dena den —esan zuen agureak—, zehatz-mehatz kontu emango dizut zenbat diru jaso eta nola erabili nuen.

       Zenbait egun lagun zaharrarekin hizketan aritu ondoren, beti salgaietan ordainduak izaten ziren nire lur-sailen lehenengo sei urteetako irabazien berri eman zidan, nire auzoak eta merkatari ordezkariek sinatutako agirien bitartez; hala nola, tabako-hosto kiribilduak, azukrea kaxetan, ronaz eta azukre-lapaz gainera, gai horiek guztiak azukregintzaren ondorio. Agiri horietan ikusi nuen etekinek urtero gora egiten zutela, baina, lehen esan bezala, xahupenak handiak zirenez gero, hasierako emaitza txikia zen. Dena den, agureak erakutsi zidan 470 urrezko moidore zor zizkidala, 60 kaxa azukre eta 15 tabako-hosto kiribil bikoitzez gainera, itsasaldian galdu baitziren, ontzia Lisboara zetorrela hondoratu zenean, nik alde egin eta handik hamaika urte ingurura.

       Gizon zintzoa bere zoritxarrak hasi zitzaidan aipatzen, eta nola nire dirua erabiltzeko premia izan zuen bere diru galerei aurre egiteko, eta ontzi berri baten erosketan parte hartzeko.

       Dena den, lagun zaharra —esan zuen—, ez zera premian laguntzarik gabe geratuko, eta nire semea itzuli bezain laster, zurekiko zorra kitatuko du.

       Orduan zorro zahar bat atera zuen eta 160 Portugalgo moidore urretan eman zizkidan, eta semea Brasilera joandako ontziaren agiriak, haren laurden baten jabea baitzen, eta semea beste laurdenarena, eta biak jarri zituen nire eskuetan gainerakoaren bermetzat.

       Bihotza ukitu zidan agure gizajoaren zintzotasunak eta gizalegetasunak hura onartu ahal izateko; eta niregatik egin zuena gogoan nuela, nola jaso ninduen itsasoan, zein eskuzabal jokatu zuen nirekin beti, eta batez ere nolako lagun zintzoa nuen une horretan, ia ezin nion negarrari eutsi hitz horiek esan zizkidanean. Horrenbestez, lehenbizi galde egin nion horrenbeste diru emateko moduan zegoen une horretan, eta ez al zen diruz larri ibiliko. Esan zidan baietz, hark pixka bat larritzen zuela; baina, dene den, nire dirua zela, eta berak baino gehiago beharko nuela nik.

       Agure zintzoak esan zuen guztia zirraragarria zen, eta ia ezin nien malkoei eutsi hura hizketan ari zen bitartean. Hitz batean, moidoreetako 100 hartu nituen, eta tinta eta luma eskatu nizkion ordainagiri bat emateko. Gero gainerakoa itzuli, eta esan nion inoiz lur-sailen jabetza izango banu, bestea ere itzuliko niola, eta hala egin nuen geroago; eta semearen ontzian zuen zatiaren agiriari zegokionean, ez nuela inolaz ere hartuko, diru premiarik izango banu ordea, banekiela gizalegez jokatuko zuela eta zorra ordainduko zidala; eta premiarik izaten ez banuen, berak uste zuen dirua jaso ondoren, ez niola inoiz penike bakar bat ere eskatuko.

       Hori amaitu genuenean, agureak galde egin zidan nire lur-sailen eskaria egiteko bera bideren batean ahalegintzea nahi nuen. Esan nion ni neu joatea pentsatua nuela. Nahi izanez gero joan nintekeela esan zidan, baina nahi ez banuen, bazirela nire eskubidea ziurtatzeko, eta nire irabaziak berehala eskuratu ahal izateko beste bideak. Eta Lisboako ibaian itsasontziak Brasilerantz abiatzeko prest zeudenez gero, nire izena jarri zuen ageriko izendegi batean, bere zinpeko adierazpenarekin batera, ni bizirik nengoela, eta aipatzen zituen lur-sailak sortzeko lurra landu zuen pertsona bera nintzela ziurtatuz.

       Notarioak hura behar bezala jaso ondoren, lagun zaharrak nire ahalmen bat eransteko esan zidan, eta herrialde hartan bizi zen merkatari ezagun bati, berak idatzitako eskutitz batekin batera, dena bidaltzeko, eta gero erantzunaren berri izan arte bere etxean geratzeko proposamena egin zidan.

       Inoiz ez da gauza legezkoagorik izan, ahalmen hari zegozkion gorabeherak baino; izan ere, zazpi hilabete igaro baino lehen fardel handi bat jaso nuen, nire ordezkari edo itsasoratzeko proposamena egin zidaten merkatarien ondorengoek bidalia, barruan eskutitz eta agiri hauek zituela:

       Lehenengo, nire etxaldearen edo lur-sailen kontu korrontea, haien aitek kapitain portuges zaharrarekin tratua egin zuten urtetik aurrerakoa; hain zuzen ere, sei urtez. Emaitza 1.174 moidorekoa zen nire alde.

       Bigarren, beste lau urteetako kontuak, ekoizpenak beren esku zituzten garaikoak, gobernuak ondasunen administrazioa eskatu bitartekoak, galduta zegoen pertsona baten irabaziak baitziren, heriotza zibila zeritzoten egoeran zegoen norbaitena, alegia. Kontu horien emaitzak, eta lur-sailen balioak gora egin zuenez gero, 38.892 crusadoes-ekoa zen, hau da, 3.241 moidore.

       Hirugarren, irabaziak hamalau urte luzez jaso zituen agustindarren abadeen kontuak. Baina erietxean erabilitakoaren kontu eman behar ez zuenez gero, gizalege osoz jokatuz adierazi zuen 872 moidore zituela oraindik erabili gabe, eta niri zegozkidala. Erregearen zatiari zegokionetik, ez zidaten ezer itzuli.

       Bazen baita ere nire auzoaren eskutitz bat, bizirik nengoelako zorionik beroenak ematen zizkidana, eta etxaldean izandako hobekuntzen berri ematen zidana, eta urtean ematen zuena, eta hartzen zituen karratu edo akreak zehatz-mehatz aipatzen zituena; nola landatzen zuen, zenbat esklabo zituen; eta horrez gainera, hogeita bi gurutze jartzen zituen bedeinkazio moduan, beste horrenbeste Agur Maria errezatu baitzizkion Ama Birjinari ni bizirik nengoelako eskerrak emateko. Nire ondasunen jabetza eskuratzeko hara joateko erregutzen zidan, bihotz bihotzez; eta, joaten ez banintzen, bitartean nori bidali behar zizkion nire irabaziak esateko; eta bukatzeko agurrik beroena bidaltzen zidan, bere izenean eta familiarenean. Eta opari gisa zazpi leopardo larru dotore bidaltzen zizkidan, itxuraz, Afrikara bidali zuen ontziren batean ekarri zizkiotenak, zirudienez nirea baino bidaldi hobea izan ondoren. Bidali zizkidan baita ere janari merlatu bikainezko bost kaxa, ehun urrezko txapon, diru egin gabeak, ia moidoreak bezain handiak. Ontzi berean bi merkatari ordezkariek 1.200 azukre kaxa bidaltzen zizkidaten, 800 tabako-hosto kiribildu, eta kontuaren gainerakoa urretan.

       Orduan esan nezake Joben amaiera hasiera baino hobea izan zela. Ezinezkoa da azaltzea nolakoak izan ziren nire bihotzaren taupadak eskutitz horiek irakurri nituenean, eta batez ere ondasun horiek guztiak nire ondoan ikusi nituenean; izan ere, Brasilgo ontziak taldean etortzen zirenez gero, eskutitzak ekarri zizkidaten ontzi berberek ekarri zizkidaten ondasunak, eta salgaiak kalte gabe iritsi ziren ibaira eskutitzak nire eskuetara iritsi baino lehenago. Hitz batean, min txuria egin zitzaidan, eta agurea presaka edari bizi baten bila joan ez balitz, uste dut ezuste pozgarri horrek nire izatea gainditu egingo zuela, eta bertan seko geratuko nintzela.

       Are gehiago, gero ere ondoezik egon nintzen zenbait orduz, sendagile baten bila joan ziren arte, eta hark ondoezaren arrazoia zein zen asmatu zuenean, zaina ireki eta odolustea egiteko agindua eman zuen, eta harrezkero hobera egin nuen. Baina benetan uste dut, edari biziak zuzpertu ez banindu, hila nengokeela.

       Bat-batean nagusi bihurtu nintzen, dirutan 5.000 libratik gora nuen, eta urtean mila libratik gora ematen zuen etxalde bat Brasilen, horrela esan nezake, eta Ingalaterrako etxalde bat bezain segurua zen. Hitz batean, ia ulertzen ez nuen egoera batean nengoen, eta hartaz gozatzeko nola jokatu ez nekien.

       Lehenik eta behin, antzinako ongile kapitain zahar zintzoari nire alde egindakoa ordaindu behar nion, zoritxarrean egon nintzenean eskuzabala izan zelako, atsegina hasierako garaietan eta zintzoa amaierakoetan. Bidali zidaten guztia erakutsi nion. Esan nion gauza guztiak antolatzen dituen Jainkoaren arduraz gainera, berari zor nizkiola; eta nire esku geratzen zela guzti horregatik saritzea, eta beste ehun aldiz ere hala egingo nukeela. Beraz, lehenik eta behin, hark emandako ehun moidoreak itzuli nizkion, notario bati dei egin, eta niri zor zizkidala zioen 470 moidoreak ematen edo barkatzen nizkiola idatz zezan agindu nion, ahal izan nuen modurik argi eta tinkoenean. Gero nire lur-sailen urteroko etekinak jasotzeko ahalmena ematen zion agiri bat idatziarazi nion, eta nire auzoari oharrarazi nion harekin tratua egiteko, eta nire izenean irabaziak hari bidaltzeko ohiko ontzietan. Gainera amaieran erantsi nion urtero, 100 moidoreko errenta izango zuela, bizi zen artean, eta 50 moidorekoa bere semeak. Eta horrela saritu nuen aspaldiko lagun zaharra.

       Ondoren nora jo erabaki beharra nuen, eta zer egin Jainkoaren ardurak nire eskuetan jarri zuen etxaldearekin, eta zalantzarik gabe, orduan kezka handiagoak nituen buruan uharteko bizimodu isilean izan nituenak baino, han ez bainuen behar neukana besterik, eta behar nuena besterik ez baineukan. Baina orduan ardura handia nuen, eta ondasunak leku seguruan gordetzea zen nire zeregina. Ez nuen leizezulorik dirua ezkutatzeko, ezta leku bat ere giltzarik edo sarrailarik gabe lizundu edo kolorea galtzeko, inork hura erabiltzeko aukerarik izan baino lehen; aitzitik, ez nekien non jarri edo zaintzeko nori eman. Nire patroi zaharra, kapitaina, ordea, zintzoa zen benetan, eta bera nuen babestoki bakarra.

       Bigarren, Brasilen nituen ardurek hara dei egiten zidatela zirudien, baina ezin nuen inolaz ere hara joatea pentsatu nire arazoak konpondu, eta ondasunak esku ziurretan utzi arte. Hasieran nire lagun zahar alarguna etorri zitzaidan burura, banekien eta zintzoa zela, eta zuzen jokatuko zuela nirekin; baina zahartua zegoen eta dirurik ez zuen, eta jakin nuenez zorrak ere bazituen. Beraz, labur esateko, Ingalaterrara ni neu joatea beste biderik ez nuen, eta ondasunak neurekin batera eramatea.

       Hala ere, hilabete batzuk igaro ziren hori erabaki bitartean, eta horrenbestez, kapitain zaharra erabat saritua nuenez gero, eta haren pozgarri, nire antzinako ongilea izan baitzen, alargun gaixoaz hasi nintzen pentsatzen, haren senar zena nire lehenengo ongilea izan baitzen, eta baita bera ere, ahal izan zuen bitartean, nire diruzaina eta aholkulari leiala. Horrela, lehenik eta behin, Lisboako merkatari bat aurkitu behar nuen, hark Londresko ordezkari bati idatzi, eta ez bakarrik, hari diru-agiri bat emateko, baita ere hura aurkitu eta nire izenean ehun libra dirutan ordaintzeko. Aldi berean, mendialdean bizi ziren nire bi arrebei ehuna libra bidali nizkien; izan ere, behar gorrian ez egon arren, ez baitziren oso ongi bizi, bata alargundua baitzen, eta besteak, berriz, senarra zuen arren, ez baitzion laguntza handirik ematen.

       Baina lagun eta ezagun guztien artean ezin nuen bakar bat aukeratu nire ondasunen zatirik handiena haren eskuetan uzten ausartzeko, eta gauzak leku seguruan utzita, Brasilera joan ahal izateko, eta horrek kezka handia ematen zidan.

       Behin batean burutik pasa zitzaidan Brasilera joan eta han bizitzen geratzea; egia esateko, lekuarekin ohitua bainengoen. Baina banuen kezka txiki bat barruan, hain zuzen ere, erlijioak ematen zidana, eta konturatu gabe atzerazten ninduena; baina geroxeago emango dut horren berri. Dena den, ez zen erlijioa orduan hara joatea galarazten zidana; izan ere, han bizi izan nintzen denbora guztian, lurraldeko erlijioa onartzeko kezkarik izan ez banuen, ez nuen orduan horrelakorik izango. Baina, behin eta berriz, eta lehen baino maizago, gauza horiek burura etortzen zitzaizkidanean, eta haien artean bizitzea eta hiltzea pentsatzean, damutzen hasi zitzaidan Aita Santu zale egin izana, eta pentsatzen hasi nintzen, agian, ez zela erlijiorik onena heriotzako ordurako.

       Baina, esan dudan bezala, hori ez zen Brasilera joatea galarazten zidan arrazoi nagusia, nire salgaiak noren eskuetan utzi ez jakitea baizik. Beraz azkenean erabaki nuen haiek hartu, eta Ingalaterrara joatea, eta hara iristean nirekin zintzo jokatuko zuen lagunen bat egingo nuen edo ezagunen bat aurkituko nuen. Horrenbestez, Ingalaterrara joateko gauzak prestatu nituen, neure ondasun guztiak hartuta.

       Etxera joateko gauzak prestazeko asmoz, lehenik eta behin, Brasilgo ontziak abiatzeko prest zeudenez gero, erantzun egokia ematea erabaki nuen handik jaso nituen kontu zuzen eta zintzoei. Lehenengo, San Agustingo abadeari eskutitz bat idatzi nion bere jokabide zuzena eskertuz, eta nire borondatez, erabili gabeko 872 moidoreak eskaini nizkion, 500 monasteriorako, eta 372 behartsuen artean banatzeko, abadeak erabakiko zuen nola, eta azkenik, eskatu nion padre on haiek nire alde otoitz egin zezatela.

       Gero eskerrak emateko beste eskutitz bat idatzi nien neure bi ordezkariei, horrenbesteko zuzentasunak eta zintzotasunak eskatzen zuen bezala, nire onespen osoa adieraziz. Eta opariren bat bidaltzeari zegokionez, haiek ez zuten horren premiarik.

       Azkenik, neure auzoari idatzi nion, lur-sailak hobetzeko ahalegina, eta nire ondasunak handitzean izan zuen jokaera zintzoa eskertuz, eta aginduak eman nizkion nire zatia etorkizunean nola zuzendu behar zuen jakinarazteko; eta, nire patroi zaharrari legez utzitako ahalmenen arabera, hari bidaltzeko zor zidan guztia, nik gauza zehatzagorik esaten ez nion bitartean; eta hitz eman nion asmoa nuela ez bakarrik hara joatekoa, baizik eta bizi nintzen artean han geratzekoa. Idatziari seda italiar dotore batzuk erantsi nizkion opari bere emazte eta bi alabentzat, kapitainaren semeak haien berri eman baitzidan, ingeles oihal fineko bi piezarekin batera, Lisboan aurkitu ahal izan nituen onenetakoak, horrez gainera baieta beltzezko bost pieza, eta Flandriako balio handiko farfaila.

       Horrela nire eginkizunak amaitu ondoren, zama saldu, eta salgai guztiak trukerako agiri bihurtuta, hurrengo zailtasuna Ingalaterrara nondik joan erabakitzea nuen. Itsasoan ibiltzen ohitua nengoen, baina garai horretan Ingalaterrara itsasoz joateak atzera eragiten zidan modu bitxian; eta arrazoiak azaldu ezin nituen arren, gero eta zailagoa egiten zitzaidan, eta bidaldiko gauzak ontziratu eta gero ere, iritziz aldatu nuen, eta ez behin bakarrik, bizpahiru aldiz baizik.

       Egia da oso zoritxarrekoa izan nintzela itsasoan, eta hori izan zitekeen arrazoietako bat; baina inork ez ditzala inoiz horrelako uneetako barruko bultzada indartsuak gutxietsi. Joateko aukeratu nituen ontzietako bi, eta aukeratu diot, beste edozer gauza esan beharrean, horietako batean nire gauzak ontziratu nituelako, eta bestearen kapitainarekin tratua egin nuelako; berriro diot, bi ontzi horiek itsasoan galdu ziren, hau da, bata algeriarrek harrapatu zuten, eta bestea Start-en hondoratu zen, Torbay ondoan, eta bidaiari guztiak hil ziren, hiru izan ezik; beraz bi ontzi horietako edozeinetan zoritxarrekoa izango nintzen, eta zaila zait esatea non zoritxarrekoago.

       Burua kezkaz betea nuenez gero, ontziko pilotu zaharrak aholkua eman zidan itsasoz ez joateko, eta bidaldia lehorretik egiteko Coruñaraino, eta handik Bizkaiko golkoa zeharkatuz Rotxelaraino; edo bestela Madrileraino joan, eta handik Frantzian barrena abiatzeko.