Dena dela, mahaia eta aulkia, lehen esan bezala, egin nituen lehenik, itsasontzitik atera eta alan eraman nituen ohol puska txikiekin. Baina horietako ohol batzuk erabili ondoren, lehen esan bezala, apal luzeak egin nituen, oin eta erdiko zabalerakoak edo, eta bata bestearen gainean jarri nituen leizezuloko alde bateko hormaren luzera guztian, erremintak, iltzeak eta burdinak han uzteko; eta, hitz batean, gauza guztiak bereizita eta bere lekuan gordetzeko, denak erraz aurkitzeko moduan. Iltzeak sartu nituen harkaitzean, eskopetak eta zintzilikatu nahi nituen beste zenbait gauza han jartzeko. Eta horrela nire leizezuloari, inork ikusiko balu, gauza beharrezkoen biltegi handi baten tankera emango lioke; eta dena horren eskura nuenez gero, atsegin ematen zidan ondasun guztiak txukun jarrita nituela eta premiazko bizigaiez ongi hornitua nengoela ikustea.

       Eta orduan eguneroko zereginekin egunkaria idazten hasi nintzen; izan ere, hasieran, egia esateko, presa handia nuen, eta ez bakarrik lanerako, burua ere oso nahasia nuen, eta egunkaria gauza ilunez betea egon zatekeen. Era honetako gauzak esango nituzkeen: «Irailak, 30. Lehorrera iritsi nintzenean, uretan ito gabe, Jainkoari onik atera nintzelako eskerrak eman ordez, sabelean nuen irentsitako ur gazi pila oka egin nuen lehenbizi, eta indar pixka bat hartu ondoren, hondartzan batera eta bestera lasterka hasi nintzen, eskuak bihurrituz eta buruan eta aurpegian zapla astinduak emanez, nire zoritxarraren kontra oihuka eta garrasika, nireak egin zuela eta nireak egin zuela; azkenean, leher eginda eta zorabiaturik, lurrean atseden hartzeko etzan behar izan nuen arte, baina lo hartzen ausartu gabe, piztiren batek irentsiko ninduen beldurrez».

       Egun batzuk geroago, eta itsasontziraino joan eta handik ahal izan nuen guztia hartu ondoren, ezin nuen oraindik etsi mendixkaren tontorreraino igo gabe, handik itsasora begiratzeko, itsasontziren bat ikusiko nuelakoan. Orduan irudimenean haize-oihal bat ikusten nuen oso urruti, eta itxaropen horrek poza ematen zidan, eta gero, mugitu gabe eta, ia itsu geratu arte, luze begira egon ondoren, ikusmenetik galdu egiten nuen, eta eseri eta negar egiten nuen, haur baten erara, eta zoramen horrek areagotu egiten zuen nire zoritxarra.

       Baina gauza horiek nolabait gainditu ondoren, etxeko gauzak eta bizilekua antolatu, eta mahaia eta aulkia egin nituenean, dena ahal izan nuen bezain dotore, egunkaria idazten hasi nintzen, eta hemen duzu haren kopia (nahiz eta bertan lehen aipatutako zenbait gorabehera berriz azaldu), hasieratik bukaerarainokoa, izan ere, tinta amaitu zitzaidanean, bertan behera utzi behar izan bainuen.

 

EGUNKARIA

 

       1659ko, irailak 30. Ni, Robinson Crusoe gizajo errukarria, ekaitz ikaragarri batean itsasoko ur handitan ontzia hondoratu ondoren, lehorrera iritsi nintzen, ordurako ontziko gainerako kideak itota zeudela eta ni erdi hilda, zoritxarreko uharte goibel honetan, zeinari «Etsipen uhartea» izena jarri bainion.

       Handik aurrera eguna neure egoera tamalgarriagatik nahigabetua eman nuen. Adibidez, ez nuen janaririk, etxerik, arroparik, armarik, ezta babesteko lekurik ere, eta minak arintzeko arrazoirik gabe etsita, ez nuen heriotza besterik aurrean ikusten; edo basapiztiek jango ninduten, gizon basatiek akabatu, edo goseak hilko nintzen bestela. Gaua egin zenean, zuhaitz batera igo, eta han geratu nintzen, basabereen beldur bainintzen, baina hala ere zerraldo egin nuen lo, gauean euria etengabe egin zuen arren.

       Urriak 1. Goizean, poz handiz ikusi nuen, itsasgorari esker ontzia ur gainera irten zela, eta urak uhartera hurbilarazi zuela. Horrek alde batetik zuzpertu ninduen, ontzia osorik eta tente ikusi nuelako eta ez zati txikitan apurtua; eta pentsatu nuen, haizea baretzen bazen, ontziratu ahal izango nintzela, eta neure egoera arintzeko behar nituen janariak eta zenbait gauza hartu ahal izango nituela. Baina bestalde, berritu egin zitzaidan adiskideak galtzeagatik nuen mina, eta bururatu zitzaidan, ontzian geratu izan bagina agian onik atera ahal izango ginela, edo gutxienez, ez zirela denak itota egongo orduan zeuden bezala, eta marinelak bizirik egon balira, agian aukera izango genuela itsasontzi zaharraren hondakinekin ontzi bat egin, eta munduko beste lekuren batera joan ahal izateko. Denbora luzea eman nuen egun horretan gauza horiekin kezkatuta, baina azkenean ontzia ia lehorra zegoela ikusita, hondar gainean oinez ahal izan nuen gehiena hurbildu nintzen, eta gero igeri eginez ontziraino iritsi nintzen. Egun horretan ere euria egin zuen etengabe, baina haizerik ez zebilen batere.

       Urriaren 1etik 24ra. Egun horiek guztiak itsasontzira joan-etorriak egiten eman nituen, ahal nituen gauza guztiak handik atera, eta alen gainean itsasbazterrera eramaten, itsasaldiaz baliatuta. Egun horietan ere euria sendo egin zuen, noizbehinka ostarteak izan ziren arren, baina bazirudien hura euriteen garaia zela.

       Urriak 20. Ala irauli zitzaidan gainean zeraman guztiarekin, baina ur mehea zenez gero, eta gauza gehienak astunak, asko eta asko itsasbehera izan zenean eskuratu ahal izan nituen.

       Urriak 25. Egunez eta gauez euria egin zuen, eta haize-erauntsiak ere izan ziren. Tarte horietan itsasontzia txiki-txiki eginda geratu zen, haizeak gogorxeago jo baitzuen lehen baino, eta handik aurrera ez zen ontzia ikusi, haren aztarna batzuk besterik ez, eta hori urak behera egiten zuenean. Ontzitik ateratako gauzak, euriak honda ez zitzan, estaltzen eta babespean jartzen eman nuen eguna.

       Urriak 26. Ia egun osoa itsasbazterrean oinez atzera eta aurrera igaro nuen, nire bizilekua jartzeko leku on baten bila, neure burua bai piztien bai gizonen gaueko erasoren baten aurrean babestua egon zedin, oso kezkatua. Iluntzean harkaitz baten azpian leku egokia aurkitu, eta han geratzea erabaki nuen, eta neure kanpaldia jartzeko lurrean zirkulu erdi bat marraztu nuen, eta hura sendotzeko horma bat edo hesolaz eginiko hesi bikoitza eraikitzea erabaki nuen, barrutik soka lodiz lotua eta kanpotik zohiz estalia.

       26tik 30era gogotik egin nuen lan ondasun guztiak bizileku berrira eramaten, nahiz eta egun horietan zenbait aldiz euria oso gogor egin.

       Hilaren 31n goizean, uhartean barrualdera joan nintzen eskopeta hartuta janari bila, eta mendialdea ezagutu nuen. Ahuntz eme bat hil nuen, eta haren umea atzetik etorri zitzaidan etxeraino, baina hura ere hil egin behar izan nuen azkenean, ez baitzuen ezer jan nahi.

        Azaroak 1. Denda harkaitz baten azpian jarri nuen, eta han igaro nuen lehenengo gaua. Barrua ahal izan nuen bezain zabala egin nion, hamaka zintzilik jartzeko eraman nituen ziri batzuk erabilita.

       Azaroak 2. Alak egiteko erabili nituen kaxa, ohol eta egur puskekin hesi bat osatu nuen nire inguruan, gotorleku izateko lurrean marraztu nuen zirkulotik pixka bat barrurantz.

       Azaroak 3. Eskopeta eta guzti irten, eta bi hegazti bota nituen, ahatearen antzekoak, jateko bikainak. Arratsaldean lanean hasi nintzen mahai bat egiteko.

       Azaroak 4. Goizean lana egiteko denbora, ehizan aritzekoa, lo egitekoa, eta atseden hartzekoa antolatzen hasi nintzen. Alegia, goizero bizpahiru orduz ehizan ibiltzen nintzen, euririk ez bazen; gero lan egiten nuen hamaikak ingurua arte, eta bizirik irauteko neukana jaten nuen; hamabietatik ordubiak arte lotara joaten nintzen, eguraldia beroegia baitzen, eta arratsaldean berriz lana egiten nuen. Egun horretako eta ondorengoetako lana oso osorik mahaia egitea izan zen, langile oso traketsa bainintzen artean, baina denborak eta premiak berehala bihurtu ninduten goitik beherainoko eskulangile, nire ustez, edonori gertatuko litzaiokeen bezala.

       Azaroak 5. Eskopeta eta txakurra hartu, eta ehizara irten nintzen. Basakatu bat harrapatu nuen, larrua leun samarra zuena, baina haragia berriz, ezertarako balio ez zuena. Hiltzen nuen edozein animalia larrutu, eta larrua gordetzen nuen. Hondartza aldera itzultzean, ezagutzen ez nituen era askotako itsasoko hegaztiak ikusi nituen, baina harritu egin nintzen, eta ia beldurtu, bizpahiru foka ikustean. Haiei begira geratu nintzenean, zer ziren ez nekiela, animaliak itsasoan sartu, eta ihes egin zidaten.

       Azaroak 6. Goizeko ibilaldiaren ondoren mahaia egiteari ekin nion berriz, eta azkenean bukatu nuen, oso gustora geratu ez nintzen arren, baina berehala ikasi nuen hura konpontzen.

       Azaroak 7. Eguraldiak hobera egin zuen. 7, 8, 9, 10a eta 12ko zati bat (11 igandea baitzen) aulkia egiten eman nituen, eta lan asko egin ondoren, nola halakoa egitea lortu nuen, baina egiten aritu nintzen bitartean, zenbait aldiz desegin nuen arren, ez nuen erabat gogokoa.

       Oharra: laster utzi nion igandeak gordetzeari, hagan arrastoak jartzen huts egin nuelako, eta handik aurrera ez nuen asmatzerik izan zein zen egun bakoitzekoa.

       Azaroak 13. Egun horretan euria egin zuen, euriak erabat freskatu ninduen eta lurra hoztu zuen, baina sekulako trumoi eta tximistak izan ziren euriarekin batera, eta ikaragarri beldurtu nintzen, sutautsa zela eta. Ekaitza amaitu bezain laster, sutautsa ahal nuen sorta txikienetan banatzea erabaki nuen, leherketa arriskurik ez izateko.

       Azaroak 14, 15, 16. Hiru egun horiek kutxa edo kaxa karratu txikiak egiten eman nituen, libra bat edo gehienez bi libra gordetzeko edukiera zutenak, eta horrela sutautsa bertan sartu, eta ahal izan nuen era babestuenean eta elkarrengandik bereizienean kokatu nituen. Hiru egun horietako batean txori handi bat harrapatu nuen. Jateko ona zen, baina zer zen ez nekien.

       Azaroak 17. Egun horretan dendaren atzeko harkaitza zulatzen hasi nintzen, lekua zabaldu eta erosoago egoteko.

       Oharra: hiru gauza ezinbesteko nituen lan horretarako; hau da, pikotxa zorrotza, pala eta esku-orga edo otarreren bat. Lana bertan behera utzi nuen beraz, eta premia horri erantzuteko eta tresna batzuk egiten hasteko erabakia hartu nuen. Pikotxa egiteko burdinazko hagak erabili nituen, nahiko egokiak, baina astunegiak. Orduan premiazkoa nuen hurrengo gauza pala edo sarderen bat zen. Erabat ezinbestekoa nuen, hura gabe ezin bainuen ezer egin; nola egin ordea, ez nekien.

       Azaroak 18. Hurrengo egunean, basoak miatzen nenbilela, zuhaitz bat aurkitu nuen, Brasilen, neurriz gainezkako gogortasunagatik, burdinazko zuhaitza esaten diotenaren zur bera edo antzekoa zuena, eta handik, lan handiz, eta ia aizkora hondatuta, puska bat moztu eta etxera eraman nuen, nahiz eta horretarako zailtasun handiak izan, oso astuna baitzen.

       Zuraren gogortasunak eta hura lantzeko tresna egokirik ez izateak, lan horretan luze aritu beharra eragin zidaten, zura oso pixkanaka lantzen bainuen, pala edo sarde baten itxura eman arte. Kirtena Ingalaterran ditugunen itxura berberekoa zen, baina alderdi zabalaren azpialdean burdinazko ertzik ez zuenez gero, ez zidan oso denbora luzerako iraungo. Dena dela, etekin ona atera nion erabili nuen bitartean; hala ere, ez dut uste inoiz pala bat era horretan egingo zenik, edo inori niri horrelakorik egitea bezain luze joko zionik.

       Oraindik banituen premiak, otarre bat edo esku-orgaren bat behar bainuen. Otarrea ezin nuen inolaz ere egin, ez bainuen zumitzaren antzeko gairik, okertu eta saskigintzan erabili ahal izateko, edo gutxienez oraindik ez nuen horrelakorik aurkitu. Esku-orgari zegokionean, iruditu zitzaidan dena egin nezakeela, gurpila izan ezik, baina hura nola egin susmorik ere ez nuen, ezta nola egiten hasi ere; gainera ez nekien nola egin zitezkeen gurpilak birarazteko ardatzean zeharkatuta eduki behar zituen burdinazko ziriak; beraz, amore eman nuen, eta leizezulotik ateratzen nuen lurra eramateko, langileek, igeltsero lanetan aritzen direnean, mortairua eramateko izaten duten aska moduko bat erabili nuen.

       Hori ez zitzaidan pala egitea adina kostatu; eta horretan, pala egiten eta esku-orga egiteko alferrikako ahaleginetan ez nituen lau egun baino gutxiago eman, beti ere, goizeko ehiza-ibilaldia alde batera utzita, horretan ez bainuen ia inoiz huts egiten, eta janaria etxeratzen ere oso gutxitan.

       Azaroak 23. Beste lanak utzita nituen tresnak egiten aritu nintzen bitartean, baina aurrera egin nuen haiek amaitu bezain laster, eta egunero lan eginez, sasoiak eta denborak uzten zidaten neurrian, hemezortzi egun oso eman nituen leizezuloa zabaltzen eta sakontzen, gauzak han eroso gorde ahal izateko.

       Oharra: Bitarte horretan lanean aritu nintzen gela horrek edo leizezuloak biltegi, hornitegi, sukalde, jangela edo sotoa izateko adina leku izan zezan; eta logela berriz, dendan utzi nuen, euriteen garaian zaparrada handia egiten zuenean izan ezik, ezin bainuen han busti gabe egon, eta hesi barruko egoitza estali behar izaten nuen, harkaitzaren kontra jarritako zurkaitzen bidez, gainean palmak eta hosto zabalak jarrita, teilatu baten antzera.

       Abenduak 10. Leizezuloa edo sotoa amaitua nuela pentsatzen hasi nintzenean, halako batean (nonbait handiegia egin nuen) goitik lur pila handi bat erori zitzaidan zuloko bazter batera; horrenbesteko pila, ezen beldurtu ere egin baininduen, eta ez arrazoirik gabe gainera; izan ere, lurrak azpian harrapatu izan banindu, ez nuen ehorzlearen premiarik izango. Hondamen horrek lan handia ekarri zidan berriz, eroritako lurra kanpora eraman beharra nuelako, eta, are garrantzitsuagoa zena, sabaia zurkaiztu beharra nuelako, lur gehiagorik eroriko ez zitzaidala ziur egoteko.

       Abenduak 11. Egunean zehar lan horretan aritu nintzen. Bi zurkaitz edo haga hartu, sabaiaren kontra tente jarri, eta bi ohol jarri nituen zeharka haga bakoitzaren gainean. Lan hori hurrengo egunean bukatu nuen, eta gainean oholez estalitako haga gehiago jarrita, astebete barru sabaia zurkaiztua nuen. Bestalde, hagak errenkan jarrita zeudenez gero, etxeko gelak bereizteko erabili nituen.

       Abenduak 17. Egun horretatik hogeira arte apalak jarri nituen, eta hiltzeak sartu nituen hagatan, zintzilikatu zitekeen guztia zintzilikatzeko; horrela nolabaiteko txukuntasuna lortzen hasi nintzen etxe barruan.

       Abenduak 20. Dena leizezulora eraman nuen, eta etxean altzariak jartzen hasi nintzen, eta ohol batzuekin alasa modukoa egin nuen bizigaiak han antolatzeko, baina oholak urritzen hasi zitzaizkidan; horrez gainera beste mahai bat egin nuen.

       Abenduak 24. Euria barra-barra gau eta egun. Kanpora irten ezinik.

       Abenduak 25. Egun osoan euria.

       Abenduak 26. Euririk ez; lurra lehenago baino freskoagoa eta atseginagoa.

       Abenduak 27. Ahuntz gazte bat hil nuen eta beste bat zauritu, eta zauritua hartu eta etxera eraman nuen soka batetik lotuta. Etxean sendatu eta hanka hautsia ziriz lotu nion.

       Oharra: horrenbeste zaindu nuenez gero, sendatu egin zen, eta hanka ongi hazi zitzaion eta lehen baino sendoago. Horren luze zaindu izanaren ondorioz ordea, etxekotu egin zitzaidan, eta atariko zelaitik jaten zuen belarra; eta ez zuen ihes egin. Hori izan zen abereak etxean haztea bururatu zitzaidan lehenengo aldia, era horretan janaria izango bainuen, sutautsa eta balak amaituz gero ere.

       Abenduak 28, 29, 30. Bero handia eta haizerik batere ez. Beraz ezinezkoa zen kanpora irtetea, iluntzean, janari bila, izan ezik. Egun horiek etxe barruan gauzak txukun jartzen eman nituen.

       Urtarrilak 1. Oso bero oraindik, baina goizean eta iluntzean ehizara irten nintzen, eta eguerdian berriz atseden hartu nuen. Arratsean uhartearen erdialdean zeuden ibarretara urrundu nintzen, eta ahuntz ugari zegoela ikusi nuen, oso izuak eta iheskorrak izan arren. Dena dela, erabaki nuen, ahal izanez gero, hurrengoan haiek harrapatzeko zakurra eramatea.

       Urtarrilak 2. Hurrengo egunean, beraz, zakurra hartuta irten nintzen, eta ahuntzak harrapatzeko zirikatu nuen. Ez nuen zuzen jokatu ordea, ahuntzek aurre egin baitzioten, eta zakurrak, arriskua ikusita, ez zuen haiengana hurbildu nahi izan.

       Urtarrilak 3. Hesia edo horma egiten hasi nintzen, eta oraindik erasoen beldur nintzenez gero, lodia eta sendoa egitea erabaki nuen.

       Oharra: Horma lehenago deskribatu dudanez gero, ez dut berriz egunkarian idatziko. Nahikoa da gogoraztea horma amaitzen eta hobetzen, gutxienez urtarrilaren 3tik apirilaren 14a arte aritu nintzela, luzeran hogei eta lau iarda baino gehiago ez zituen arren, harkaitzaren mutur batetik bestera zortzi iardako zirkulu erdia osatuz, eta leizezuloaren atea hesiaren atzeko erdialdean zuela.

       Bitarte horretan jo eta ke aritu nintzen lanean, egun askotan euriak etxean gerarazi ninduen arren, baita aste osoak ere zenbaitetan, baina iruditzen zitzaidan ez nintzela erabat babestua egongo horma amaitua egon arte. Eta sinesgaitza da hura amaitzeko egin behar izan nuen lan nekeza, batez ere basotik egurrak ekartzea, eta lurrean sartzea, beharrezkoa zena baino askoz handiagoak egin nituelako.

       Hesi hori amaitu nuenean, eta kanpoaldeari hesi bikoitza egin nionean, zohizko horma haren kontra eraikita, konturatu nintzen, inor han lehorreratuko balitz, ez lukeela bizileku baten antzekorik aurkituko; eta oso ongi egin nuen, geroago une oso adierazgarri batean ikusiko den bezala.

       Bitarte horretan egunero egin nituen basoko ehiza-ibilaldiak, euriak baimena ematen zidanean, eta askotan egiten nituen neure probetxurako aurkikuntzak. Bereziki uso basati mota bat aurkitu nuen, kabiak, basoko usoen antzera, zuhaitzetan egin ordez, etxeko usoen antzera, harkaitz-zuloetan egiten ziuztenak. Usakume batzuk hartu nituen eta etxean haztea bururatu zitzaidan, eta hala egin nuen; baina handitzean hegan egin zuten, beharbada janari bila joateko, nik ez bainuen ezer haiei emateko. Dena dela, askotan aurkitzen nituen haien kabiak, eta usakume gazteak hartzen nituen, oso haragi ona baitzuten.

       Etxeko kontuak antolatzen ari nintzela, ikusi nuen gauza askoren premia nuela, eta hasieran ezingo nituela egin iruditu zitzaidan, eta hain zuzen ere, hala gertatu zen horietako batzuekin. Adibidez, ezin izan nuen inoiz upel uztaidunik egin. Gurbil bat edo beste banuen, lehenago esan dudan bezala, baina ez nuen inoiz horrelakorik egitea lortu, lan horretan aste asko eman nituen arren. Ezin nituen bi muturrak lotu edo upel oholak elkartu, urari barruan eusteko moduan, beraz lan hori ere bertan behera utzi nuen.

       Gainera, kandela baten premia handia nuen. Izan ere, ilundu bezain laster, gehienetan zazpiak aldera edo izaten zen, oheratu beharra izaten nuen. Orduan Afrikako bidaldietan kandelak egiteko erabili nuen argizari puska etorri zitzaidan burura, baina ez nuen horrelakorik. Konponbide bakarra nuen, ahuntzak hiltzean bilgorra atera eta gordetzea; eta harekin, eguzkitan egositako buztinezko platertxo batekin, eta iztupazko argi-muki batekin, kandela bat egin nuen. Horrek argia eman zidan, kandela batena bezain garbia eta iraunkorra ez izan arren.

       Nire zereginetan ari nintzela, behin batean, poltsa txiki bat aurkitu nuen gauzak miatzerakoan, lehen esan dudan bezala, oiloei jaten emateko aleez betea egondakoa, ez gure bidaldian, aurreko batean baizik, uste dudanez, itsasontzia Lisboatik etorri zenean. Poltsan geratutako ale apurrak arratoiek jan zituzten, eta barruan ez nituen azalak eta hautsa besterik ikusi. Poltsa beste zerbaitetarako behar izan nuenez gero, uste dut sutautsa gordetzeko izango zela, tximisten beldurrez zakuetan bereizi nuenean, edo antzeko zerbaitetarako, poltsa astindu eta ale azalak kanpora bota nituen, harkaitzaren azpian, gotorlekuaren bazter batean. Oraintxe aipatutako euriteak baino pixka bat lehenago, apur haiek bota nituen ezertaz konturatu gabe, eta han ezer bota nuenik ere gogoan hartu gabe. Hilabete edo beranduago, ikusi nuen zurtoin berde berri batzuk irten zirela lurretik, eta agian ordu arte ikusi ez nuen landareren batenak izango zirela pentsatu nuen. Baina hura ezustea eta harridura nirea, handik pixka batera, hamar edo hamabi garagar buru atera zirela ikusi nuenean, Europako garagarraren mota berekoak, Ingalaterrakoak bezalakoak ez izan arren.

       Ezinezkoa da adieraztea une hartan buruan nuen nahaspila eta harridura. Ordu arte ez nuen inongo erlijio oinarriren arabera jokatu; egia esateko, erlijio ezaguera urriak nituen, eta gertatu zitzaizkidan gauza guztietan zoriaren eskua edo, arinkeriaz esaten dugun bezala, Jainkoaren nahia besterik ez nuen ikusi, Jainkoaren arduraz edo Hark munduko gertaerez arduratzeko duen antolamenduaz kezkatu gabe. Baina garagarra hazten ikusi nuenean, aleak hazteko egokia ez zen klima batean, eta batez ere leku horretaraino nola iritsi ziren jakin gabe, harri eta zur geratu nintzen, eta pentsatzen hasi nintzen Jainkoak mirariz sortu zituela han landareak, ereintzaz baliatu gabe, eta nik zoritxarreko leku horretan bizirik iraun ahal izateko jarri zituela han, besterik gabe.

       Horrek hunkitu egin ninduen, eta malkoak irtenarazi zizkidan begietara. Neure burua zoriontzen hasi nintzen Izadiak halako miraria egin zuelako nire mesederako. Hala ere, gauzarik harrigarriena izan zen, ale haien ondoan, harkaitzaren bazter batean errenkan, beste zurtoin jaioberri batzuk ikusi nituela, hain zuzen ere, arroz zurtoinak ziruditenak, Afrikako itsasaldean izan nintzenean han hazten ikusi nituelako ezagutzen bainituen.

       Eta Jainkoaren ardurak ni goseak ez hiltzeko han jarritako emaitza garbia zela uste izateaz gainera, ziur nengoen beste lekuetan gehiago izango zirela, eta horregatik lehendik ezagutzen nituen uharteko leku guztietan haien bila aritu nintzen, bazter guztietan eta harkaitz guztien azpian, baina ez nuen ezer aurkitu. Azkenean bururatu zitzaidan oilo-janaren poltsa astindu behar izan nuela han, eta harridura moteltzen hasi zitzaidan; eta aitortu beharra daukat, Jainkoaren ardurari zor nion esker ona ere itzaltzen hasi zitzaidala, gertaera arrunta besterik ez zela konturatu nintzenean. Dena dela, eskerrak eman behar nituen miraria izan balitz bezalaxe, zorioneko gertakari bitxi eta aparta harengatik. Egia esateko, Jainkoaren ardurari zegokion lana izan zen, hamar edo hamabi ale haiek osorik geratzea (arratoiek beste guztiak jan zituztenez gero), zerutik erori balira bezala, eta baita ere nik leku jakin hartara bota izana. Izan ere, harkaitz garai baten itzalpean zeudenez gero, berehala erne baitziren, aldiz, une hartan beste norabait bota izan banitu, eguzkitan erre eta alferrik galduko baitziren.

       Garagar buruak ardura handiz gorde nituen, ez izan zalantzarik, uzta garaian, hau da, ekainaren bukaera aldera; eta erabaki nuen ale guztiak bildu eta berriro ereitea, noizbait ogiz hornitzeko ale kopuru nahikoa izateko. Baina lau urte behar izan nituen haietako aleren bat jan ahal izateko, eta orduan ere nekez, geroxeagao azalduko dudan bezala, lehenengo ereinaldiko uzta osorik galdu bainuen, ereiteko une egokia ez nuelako kontutan hartu, lehorteen garaiaren aurretik erein bainuen, eta ez zen landarerik sortu, ez behintzat garai egokian erein izan banu sortuko ziren adina.

       Garagarraz gainera, baziren, lehen esan bezala, hogei edo hogeita hamar arroz zurtoin, ardura berberarekin gorde nituenak, hauek ere modu berean erabiltzeko edo helburu berbererako, alegia, ogia edo janariren bat egitea; izan ere, labean erre behar izan gabe ogia prestatzeko modua asmatu bainuen, beste erara ere egitea gerora lortu nuen arren. Baina itzul gaitezen egunkarira.

       Lauzpabost hilabete horietan oso gogor egin nuen lan horma bukatzeko, eta apirilaren 14an itxi nuen, eta barrura sartzeko aterik ez jartzea bururatu zitzaidan; aldiz, eskailera bat erabiltzen nuen horma igotzeko, era horretan bizilekuaren kanpoaldetik sarreraren arrastorik ez ikusteko.

       Apirilak 16. Eskailera bukatu nuen, eta handik igo nintzen hormaren goiko alderaino, gero beste aldera igaro nintzenean eskailera hartu eta barruan utzi nuen. Erabateko itxitura nuen, barruan behar adina leku bainuen, eta kanpotik ez baitzegoen sartzeko modurik, horma igota ez bazen behintzat.

       Horma amaitu eta hurrengo egunean bertan, ia lan guztia apurtu zitzaidan eta bizia galtzeko zorian egon nintzen. Hauxe gertatu zen: lanean ari nintzela dendaren atzean, leizezuloaren sarreran hain zuzen ere, ezuste beldurgarri batek izutu ninduen. Halako batean, leizezuloko sabaitik eta buru gainean nuen mendiaren alde batetik lurra erori zen, eta leizezulo barruan jarri nituen zurkaitzetako bik era beldurgarrian karrak egin zuten. Beldurrak airean nengoen, baina ez nekien zer gertatzen zen, eta leizezuloko sabaia erortzera zihoala pentsatu nuen, lehenago ere zatiren bat erori baitzen, eta lurperatua geratzeko beldurrez, korrika joan nintzen eskaileraraino; han ere neure burua oso babestua ikusten ez nuenez gero, horma igo eta beste aldera igaro nintzen, menditik abailduko ziren lurretenek azpian harrapatuko ninduten beldurrez. Oina lur gainean jarri bezain laster, argi eta garbi ikusi nuen hura lurrikara ikaragarri bat zela, azpian nuen lurrak dardar egin baitzuen hiru aldiz, batetik bestera zortzi minutuko tartearekin, eta astinduak horren handiak izan zirenez, lur gaineko eraikuntzarik sendoena ere botako zuketen, eta ni nengoen lekutik itsaso aldera milia erdira edo zegoen harkaitz tontor batetik mendi puska handi bat erori zen, nire bizitza osoan entzun ez nuen burrunba ikaragarria eginez. Konturatu nintzen baita ere lurrikarak itsasoa bera bortizki mugiarazi zuela, eta uste dut astinduak gogorragoak izan zirela ur azpian uhartean baino.

       Gertaerak ikaragarri harritu ninduen, ez bainuen inoiz horrelako gauzarik sumatu, ez horrelakorik jasandako inorekin hitz egin; horregatik hilik edo txunditurik nengoela iruditu zitzaidan, eta lurraren dardarak sabelaldea nahastu zidan, norbaiti itsasoan min-zuria egiten zaionean bezala. Baina erori zen harkaitzaren zaratak esnarazi ninduen, nolabait esateko, eta txunditze egoeratik aterarazi eta izutu ninduen guztiz, eta orduan ez nuen besterik buruan, mendia denda gainera eta nire ondasun guztien gainera eroriko zela, eta dena lurperatuko zuela. Uste horrek berriz hondoratu zidan arima.

       Hirugarren astinaldia amaitu zenean, eta pixka batean ezer nabaritu ez nuenez gero, adore hartzen hasi nintzen, eta oraindik horma igarotzeko adina indar ez nuen arren, bizirik lurperatua izateko beldurrez, lurrean eserita geratu nintzen mugitu gabe, lur jota eta goibelduta, zer egin ez nekiela. Bitarte horretan ez nuen benetako erlijio pentsamendu txikienik izan, ohizko «Jauna, erruki zakizkit» izan ezik, eta arriskua amaitu zenean, hori ere alde batera utzi nuen.

       Eserita nengoela, iluntzen eta lainotzen hasi zuela konturatu nintzen, laster euria egingo balu bezala. Berehala hasi zen haizea gero eta gehiago harrotzen, eta orduerdi igaro baino lehen haize-erauntsirik ikaragarrienak jotzen zuen. Itsasoa bat-batean aparrez estali zen, kostaldea olatuek esatali zuten, eta zuhaitzak errotik aterata zeuden. Gutxi gorabehera hiru ordu iraun zuen ekaitz ikaragarriak, eta gero baretzen hasi zen. Handik bi ordutara barealdi osoa izan zen, eta euria sendo hasi zuen.

       Bitarte horretan lurrean eserita egon nintzen, beldurrak airean eta bihozgabetua, eta halako batean bururatu zitzaidan, hango haizea eta euria lurrikararen ondorio zirela, eta lurrikara bera amaitu zela, eta beraz leizezulora itzul nintekeela. Pentsamendu horiekin adore hartzen hasi nintzen berriz, eta euriak dendan sartu eta han esertzera bultzatu ninduen. Baina euria indar handiz egiten zuenez gero, denda ia erortzeko zorian zegoen, eta leizezulora sartu behar izan nuen, izutua eta urduri joan arren, lurra gainera eroriko zitzaidan beldurrez.

       Euri sendo horrek beste lan berri bat egitera behartu ninduen, alegia, nire gotorlekuan zehar zulo bat irekitzera, erreten baten modukoa, ura handik ateratzeko eta leizezuloan uholderik ez izateko. Leizezuloan tarte batean egon ondoren, lurrikararen astindu gehiago sumatu gabe, lasaitzen hasi nintzen. Orduan adore hartzeko, premia banuen eta, nire biltegi txikira joan eta ron zurrutadatxo bat edan nuen, oso noizean behin besterik egiten ez nuen gauza, banekien eta hura bukatzean ez zela besterik izango.

       Gau osoan eta hurrengo egunean ere gogotik egin zuen euria, eta ezin izan nintzen kanpora joan, baina burua lasaiago nuenez gero, zer egin beharko nuen pentsatzen hasi nintzen, kontutan hartuta uhartean era horretako lurrikarak izaten baldin baziren, ezingo nintzela leizezuloan bizi, eta txabola txikiren bat egin beharko nuela zabaluneren batean, han egina nuena bezalako horma batez inguratua, eta hala babestua egongo nintzela animalia nahiz gizonen erasoetatik. Eta erabaki nuen, nengoen lekuan geratzen banintzen, batean ez bazen bestean, bizirik lurperatua izango nintzela.

       Burutapen horiek gogoan nituela, nire bizilekua tokiz aldatzea erabaki nuen, izan ere kili-kolo zegoen harkaitzaren azpian baitzegoen, eta beste astinaldiren bat izanez gero, ziur nengoen dendaren gainera eroriko zitzaidala. Hurrengo bi egunak, apirilaren 19a eta 20a, nire egoitza nora eta nola mugituko nuen asmatzen eman nituen.

       Bizirik irentsia izateko beldurrak ez zidan inoiz lasai lo egiten uzten, baina kanpoan inolako babesik gabe lo egiteko ikara ere ez zen bestea baino txikiagoa. Baina ingurura begiratzen nuenean, eta gauza guztiak bere lekuan zeudela ikusten nuenean, eta zein modu atseginean nengoen ezkutatua, eta arriskuetatik ongi babestua, nekeza egiten zitzaidan lekuz aldatzea.

       Iruditu zitzaidan denbora luzea beharko nuela hura egiteko, eta bitartean hango arriskuan geratu beharko nuela, kanpaleku berria eratu arte, eta leku berria hara bizitzera joateko bezain segurua izan arte. Erabaki horrekin zertxobait lasaitu nintzen pixka baterako, eta ziztu bizian lanean hasi eta horma bat eraikitzea erabaki nuen, aurrekoan bezala biribilean, zutoinak, sokatzarrak eta abar erabilita, eta hura bukatzean erdian denda kokatzea, baina arriskuan geratu beharko nuela nengoen lekuan, bestea bukatu eta prest jarri bitartean. Hori hilaren 21ean izan zen.

       Apirilak 22. Biharamunean erabakitakoa aurrera eramaten hasteko burutapenak izan nituen, baina erreminten premia handia nuen. Hiru aizkora handi nituen eta aizkora txiki pila (indiarrekin salerosketak egiteko eraman baikenituen aizkora txikiak), baina horrenbeste egur gogor eta korapilotsu moztu eta landu ondoren, akatsez beteak eta kamustuta zeuden. Banuen bai zorrotzarria, baina ezin nuen hura birarazi eta tresnari aldi berean eutsi. Horrek estatu gizon bati politika arazo garrantzitsu batek, edo epaile bati gizon baten bizitzaren eta heriotzaren artean erabakitzeak emango liokeen adina buruhauste eman zidan. Azkenean, gurpil sokadun bat asmatu nuen, oinari eraginda mugitzen zena, era horretan bi eskuak aske nituelarik. Oharra: ez nuen Ingalaterran inoiz horrelako gauzarik ikusi, edo ez behintzat nola zegoen egina konturatu ahal izateko, nahiz eta hura eginez geroztik, han oso gauza arrunta zela konturatu. Horretaz gainera, nire zorrotzarria oso handia eta astuna zen. Tresna horrek aste osoko lana eman zidan erabat bukatua izan arte.

       Apirilak 28, 29. Bi egun horiek lanabesak zorrozten eman nituen, eta zorrotzarriari eragiten zion tresna primeran zebilen.

       Apirilak 30. Ogia asko urritu zitzaidala konturatu nintzen, eta zegoena aztertu ondoren, eguneko ogi kopurua opiltxo batera jaitsi nuen; horrek atsekabetu ninduen.

       Maiatzak 1. Goizean, itsasora begira nengoela, itsasbehera zenean, gauza handi samar bat ikusi nuen itsasertzean, upel baten antza edo zuena. Haren ondora hurbildu nintzenean, upeltxo bat aurkitu nuen, eta itsasontzi hondoratze baten bizpahiru hondakin, azken haizeteak itsasbazterreraino eraman zituenak; eta itsasontzi hondoratuari begiratu nionean, iruditu zitzaidan besteetan baino uretan kanporago zegoela. Itsasbazterrean zegoen upela aztertu nuen, eta ikusi nuen barruan sutautsa zuela, baina ura sartu zitzaionez gero, sutautsa harria baino gogorragoa zegoela. Hala ere, besterik ezean upela itsasbazterrerantz jira-biraka eraman nuen, eta hondar gainean ahal nuen gehiena hurbildu nintzen itsasontzi hondoraturaino, ezer gehiago zegoen ikustera.

       Iritsi eta konturatu nintzen itsasontzia modu bitxian mugitu zela. Brankako gaztelua, lehen hondarrez estalia zegoena, gutxienez sei oinetaraino irten zen ur gainean, eta puska-puska eginda zegoen txopa, eta itsasoaren indarrak ontzi gainetik bereizi zuena, ni han miatzen aritu eta berehala, goikoz behera jarri, eta saihets baten gainean zegoen etzanda. Baina txoparen ondoan hondarra pilatu zenez gero, ur putzu handi bat egin zen, eta ez zegoen itsasontzi hondoratura hurbiltzerik, mila laurdena edo igeri egin gabe, orduan aldiz, oinez hurbil nintekeen itsasbehera erabatekoa baitzen.

       Hasieran ikusitakoak harritu egin ninduen, baina laster erabaki nuen lurrikarak eragingo zuela. Itsasoaren indarrak lehenago baino gehiago txikitu zuen itsasontzia, eta horregatik egunero gauza asko iristen ziren hondartzara, itsasoak indarrez eraman eta haizeak eta urak bultzaka pixkanaka lehorreratutakoak.

       Horrek guztiak burutik kendu zizkidan nire egoitza lekuz aldatzeko nituen asmoak, eta egun hori bereziki, itsasontziraino iristeko modu baten bila eman nuen. Hala ere, espero nuen gauzarik ez nuen aurkitu, itsasontziari barrua erabat itsutzen baitzion hondarrak. Dena den, edozein gauzaren aurrean ez etsitzen ikasi nuenez gero, itsasontzia handik pusketaka eramatea erabaki nuen, handik ateratzen nuen guztia modu betera edo bestera erabilgarria izango zela uste bainuen.

       Maiatzak 3. Zerra hartu, eta ontzi gaina txopako gazteluarekin lotzeko erabiltzen zen habe bat erditik mozten hasi nintzen. Hura erdibitu nuenean, nola edo hala hondarra kendu nion zati garaienari, baina gorantz zetorren itsasaldiak amore ematera behartu ninduen.

       Maiatzak 4. Arrantzara joan nintzen, baina ez nuen harrapatu jatera ausartu nintzen arrainik, eta kirolaz aspertuta, alde egitera nindoanean, izurde kume bat harrapatu nuen. Soka mehe batekin arrantzarako hari luze bat egin nuen, baina ez nuen amurik. Halere, askotan harrapatzen nituen arrainak, jateko nahi nituen guztiak, eta eguzkitan jarri eta lehortu ondoren jaten nituen.

       Maiatzak 5. Itsasontzi hondoratuan ihardun nuen, beste habe bat moztu nuen puskatan, eta hiru pinu xafla handi atera nituen ontzi gainetik; hirurak batera lotu eta itsasertzeraino bidali nituen ur gainean, itsasgora hasi zenean.

       Maiatzak 6. Itsasontzi hondoratuan ihardun nuen, burdinazko zenbait torloju hartu nituen eta beste zenbait burdinki. Gogor aritu nintzen lanean eta leher eginda iritsi nintzen etxera. Dena bertan behera uztea ere pentsatu nuen.

       Maiatzak 7. Itsasontzi hondoratura itzuli nintzen, baina ez lan egiteko asmoz. Ikusi nuen ontzi gaina bere pisuz hautsi egin zela, habeak moztu bainizkion; itsasontziaren zenbait zati aske zeudela zirudien, eta sotoa horren agerian zegoenez, barrura begiratu eta urez eta hondarrez ia beteta zegoela ikusi nuen.

       Maiatzak 8. Ontzi hondoratura joan nintzen berriz, eta burdinaga bat eraman nuen ontzi bizkarra errotik ateratzeko, ur eta hondar gutxi baitzuen ordurako. Bi egur xafla erauzi eta hondartzara eraman nituen itsasgorarekin. Burdinaga ontzian utzi nuen hurrengo egunerako.

       Maiatzak 9. Ontzi hondoratura joan nintzen, eta hagaz baliatuta ontzi barrura joateko bidea egin nuen; zenbait upel aurkitu nituen eta hagaz mugitu nituen, baina ez nituen hautsi. Aurkitu nuen baita ere Ingalaterrako berun kiribildua, eta mugitu ahal izan nuen, baina astunegia zen handik ateratzeko.

       Maiatzak 10, 11, 12, 13, 14. Egunero joan nintzen ontzira, eta egur puska multzoa, oholak edo xaflak eta berrehun edo hirurehun libra burdina hartu nituen.

       Maiatzak 15. Bi aizkora hartu nituen berun kiribildutik puska bat mozten saiatzeko, aizkora baten ahoa gainean ezarri eta bestearekin joz. Baina beruna uretan oin eta erdi edo sartua zegoenez gero, ezin izan nion aizkorakada bakar bat ere eman.

       Maiatzak 16. Haize zakarra izan zen gauean, eta uraren indarrak ontzi hondoratua are gehiago apurtu zuela zirudien. Dena den, basoan janaritarako usoak harrapatzen horren luze ibili nintzenez gero, itsasgorak galarazi egin zidan egun horretan ontzi hondoratura joatea.

       Maiatzak 17. Ontziaren zati batzuk ikusi nituen hondartzan, urruti samar, ni nengoen lekutik bi miliatara edo, baina zer zen ikustera joatea erabaki nuen. Ontziko brankaren zati bat zela ikusi nuen, baina astunegia nik handik eramateko.

       Maiatzak 24. Orduraino egunero ontzi hondoratuan ihardun nuen lan eta lan, eta gogor saiatuta gauza batzuk askatu nituen burdinagari esker, eta lehenengo itsasgorak upel batzuk eta marinelen bi kutxa eraman zituen arrastaka, baina haizeak lehorretik jotzen zuenez gero, egun horretan ez zen ezer iritsi hondartzara, egur puska batzuk eta upel bat izan ezik, barruan Brasilgo zerrikia zuena, ur gaziak eta hondarrak hondaturik ordea.

       Lan horretan eman nituen egunak ekainaren 15a arte, janaria eskuratu behar nuen garaian izan ezik, eta hori itsasgora zenean egiten nuen beti, bitartean zeregin horretan aritu nintzen, itsasbehera iristean lanerako prest egon ahal izateko. Ordurako itsasontzi bikain bat eraikitzeko adina egur, ohol eta burdinki nahikoa bildua nuen, nola egin baneki. Era berean, zenbait joan-etorri eginda eta zenbait puska bilduta, ia ehun libra berun xafla lortu nituen.

       Ekainak 16. Hondartzara jaitsi eta dortoka bat aurkitu nuen. Hori zen ikusten nuen lehenengoa, baina nire zoritxarraren kontua besterik ez zirudien, eta ez lekuaren akatsa edo animalien urritasuna; izan ere, uhartearen beste aldean egokitu banintz, egunero ehundaka izango nituzkeen ikusmenean, gero jakin ahal izan nuen bezala, baina, agian, garestiegi ordainduta.

       Ekainak 17. Dortoka maneatzen eman nuen eguna. Hirurogei arrautza aurkitu nituen barruan, eta dortoka haragia, une horretan, bizitza osoan jandadako goxoena eta atseginena iruditu zitzaidan, ez bainuen ahuntzen eta hegaztien haragia besterik jan, zoritxarreko leku honetan lehorreratuz geroztik.

       Ekainak 18. Euria egun osoan, eta ezin etxetik irten. Euria hotza zegoela iruditu zitzaidan eta ni ere hotzez geratu nintzen, eta banekien hori ez zela inguru horietan maiz gertatzen.

       Ekainak 19. Oso gaixorik eta hotzez dardarka, hotz handia egingo balu bezala.

       Ekainak 20. Ez nuen gau guztian atsedenik hartu. Buruko min ikaragarriak eta sukarra.

       Ekainak 21. Oso gaixorik, ia hiltzeko beldurrez, nire egoera tamalgarriagatik izutua, ondoezik nengoelako eta laguntzarik ez nuelako. Lehenengo aldiz, Hull-eko ekaitzaz geroztik, otoitz egin nion Jainkoari, baina ia ez nekien zer esaten nuen edo zergatik, burua erabat nahastua nuen eta.

       Ekainak 22. Hobetoxeago, baina eritasunari beldur ikaragarria nion oraindik.

       Ekainak 23. Berriro ere oso gaizki, hotzez eta dardarka, eta ondoren sekulako burukomina.

       Ekainak 24. Askoz hobeto.

       Ekainak 25. Sukar bortitza. Zazpi orduko sukarraldia izan nuen. Hotzaldia eta gero beroa eta ondoren zorabiatzeko moduko izerdia.

       Ekainak 26. Onaldia. Jatekorik ez nuenez gero, eskopeta hartu nuen, baina ahulegi nengoen. Dena den, ahuntz bat hil, eta neke handiz etxeraino eraman nuen. Haragi zati bat erre eta jan nuen. Nahiago nukeen egosi eta salda egin izan banu, baina ez nuen eltzerik.

       Ekainak 27. Berriro sukar bortitza, egun ososan ohean egoteko modukoa, ezer jan eta edan gabe. Egarriak hiltzeko zorian nengoen, baina horren ahul nengoenez gero, ez nuen zutik jarri eta ur bila joateko indarrik. Otoitz egin nuen berriro ere, baina burua joana nuen, eta horrela ez nengoenean ere, ez nintzen gai hitzik esateko. Etzanda egon eta oihu besterik ez nuen egiten:

       — Jauna, begira iezadazu! Jauna, erruki zakizkit! Jauna nitaz gupida izan ezazu!

       Bizpahiru ordutan ez nuela besterik egin uste dut, sukarraldia joan eta lotan geratu nintzen arte. Gauean berandu esnatu nintzela uste dut. Esnatu nintzenean, askoz zuzpertuagoa nengoen, baina ahula eta egarriak itota. Dena dela, gelan urik ez nuenez gero, berriro loak hartu eta goiza arte ohean geratu behar izan nuen. Bigarren loaldi horretan amesgaizto ikaragarri hau izan nuen.

       Lurrean eserita nengoela iruditu zitzaidan, hormaren kanpoaldean, lurrikararen ondoren ekaitzak jo zuenean eseri nintzen lekuan, eta hodei beltz handi batetik gizon bat lur gainera jaisten ikusi nuela, sugar eta argi distiratsuz inguratua. Sugarra bezain distiratsua zenez, ezin nintzen hari begira egon. Begitarte beldurgarria zuen, hitzez ezin adierazteko modukoa. Oinak lur gainean jarri zituenean, uste dut lurrak dardar egin zuela, lehenago lurrikara izan zenean egin zuen bezalaxe, eta airea su distiraz bete zela iruditu zitzaidan.

       Lur gainean jarri bezain laster hurbiltzen hasi zitzaidan, eskuan ni hiltzeko eztenaga edo armaren bat zuela, eta lur tontor batera iritsi zenean, ni nengoen lekutik gertu, hitz egin zidan, eta horren ahots beldurgarria entzun nuen, ezen ezinezkoa baitzait hark eragindako izua adieraztea. Ulertu nuen gauza bakarra hau izan zen: «Gertatutako gauza horiek guztiek damuarazi ez zaituztenez, orain hil beharra duzu». Hori esan zuenean uste dut eskuan ni hiltzeko zuen eztenaga altxatu zuela.

       Kontakizun hau irakurtzen duenak ez dezala pentsa, nire arimak ikuspen ikaragarri horren aurrean izan zuen bihotz-ikara azaltzeko gai izango naizenik. Alegia, amets egiten nuenean ere, izugarrikeria horiekin egiten nuen amets. Ezin adieraztekoa da, era berean, nire gogoan geratu zitzaidan zirrara, esnatu eta ametsa izan zela konturatzean.

       Ez nuen, ene!, aitaren heziketa onak emandako jainkozko ezagupenik, zortzi urtetan etengabe izan nituen itsasoan ibiltzeko burugabekeria sailek, eta ni bezalako ero eta sinesgabe apartekin besterik ez hitz egiteak, ordurako ezabatua baitzuten. Ez dut gogoan, denbora horretan guztian, behin ere gora Jainkoarengana begiratu nuenik, edo barrurantz, nire jokaeraz gogoetarik egiteko; aldiz arima tentel antzekoa jabetu zen nitaz, onaren aldeko borondaterik ez zuena eta gaitzaz ohartzen ez zena, eta ni marinel guztien arteko izakirik bihozgabeena, burugabeena eta gaiztoena nintzen, ez bainuen sentipenik txikiena ere, ez arriskuan nengoenean Jainkoaren beldur izateko, eta ezta ere onik ateratzean Jainkoari eskerrak emateko.

       Oraintxe aipatu dudan nire kontakizunaren pasadizo hori errazago ulertuko da eransten badiot, egun horretan gertatu zitzaizkidan zoritxar horiek guztiak gertatu arren, ez nuela pentsamendu bakar bat izan Jainkoaren eskua tartean zegoela uste izateko, edo nire bekatuengatik, aitaren kontrako jokabide bihurriagatik, edo orduko bekatuengatik, handiak baitziren, merezitako zigorra zela pentsatzeko; edo oro har nire bizitza gaiztoagatik hartzen nuen zigorra. Afrikako itsasalde bakartietan zehar egin nuen etsipenezko bidaldian, ez nuen behin ere gertatuko zitzaidanaz ezer pentsatu, ez nion Jainkoari erregurik egin niri bide zuzena erakusteko, edo itxuraz inguruan nituen arriskuetatik, edo basati anker haiek bezalako izaki gosetuen erasoetatik salbatzeko. Ez nuen ez Jainkoaz, ez Goi-arduraz pentsamendu bakar bat ere izan, basati soil baten eran jokatzen nuen, Izadiaren legeetan oinarri hartuta, eta zentzuaren esanetara, eta hori ere nekez.

       Kapitain portugaldarrak itsasoan bere ontzian jaso eta salbatu ninduenean, nirekin horren ongi, zuzen eta zintzo, eta baita bihotz onez jokatu zuenean ere, ez zitzaidan eskerrik txikiena ematea ere burutik pasa. Gero uretan galdua, porrot eginda, eta uhartean itotzeko arriskuan egon nintzenean, damutzetik urrun nengoen eta baita gertatutako zigorra izan zitekeela uste izatetik, eta neure buruari esan eta esan besterik ez nion egiten, zoritxarreko zakur bat besterik ez nintzela, beti zoritxarreko izateko jaioa.

       Egia da uhartera iritsi nintzenean, eta ikusi nuenean ontziko beste lagun guztiak ito egin zirela, eta ni berriz bizirik nengoela, estasi eta arimaren goraldi moduko bat izan nuela, eta, Jainkoaren graziaren laguntzarekin, benetako esker ona izatera irits zitekeela; baina hasi zen lekuan amaitu zen, pozaldi arrunt batean, edo, bizirik egotearen pozaldi soilean, nolabait esateko, burutapen bakar bat izan gabe, beste guztiak ezereztuak izan zirenean, ni salbatu eta hautatu ninduen eskuaren ontasun bereziaz; edo neure burari galdetu gabe Jainkoaren ardura zergatik izan zen nirekin horren eskuzabala. Marinelek oro har hondoratze batetik lehorrera bizirik eta onik iristen direnean izan ohi duten poz arrunt berbera zen, besterik gabe, berehala pontxe edalontzian itotzen dutena, eta igaro eta lehenbailehen ahazten dutena; eta nire gainerako bizitza horren antzekoa zen.

       Baina geroago ere, neure egoeraz ohartu nintzenan, ulertu nuen leku beldurgarri honetara izan nintzela jaurtikia, gizartearen irispidetik urrun, atsekabean laguntzarik izateko itxaropenik gabe, edo salbabiderik gabe. Baina bizimodua aurrera atera nezakeela, eta goseak ez nintzela hilko ikusi bezain laster, estualdia desagertu zitzaidan, eta oso lasai bizi izan nintzen, bizirik irauteko eta janariak eskuratzeko lanetan buru-belarri, eta ez nengoen inondik ere nire egoeragatik kezkatua; alegia, zerutik bidalitako zigorra zen hura, edo nire kontra ari zen Jainkoaren eskua; pentsamendu horiek ia ez zitzaizkidan inoiz bihotzean sortzen.

       Alea erne zenean, egunkarian aipatu nuen bezala, hasieran izan zuen nigan eraginik, eta eragin sakonagoa gainera, mirariz gertatu zela pentsatu nuelako, baina pentsamendu horiek desagertu bezain laster, hark sortutako zirrara guztiak joan egin zitzaizkidan, oraintxe esan dudan bezala.

       Baita lurrikara izan zenean ere, hori baino gauza ikaragarriagorik, eta horrelako gauzak bere esku dituen Ahalmen ezkutuarekin zerikusi zuzenagoa duenik ez egon arren; hasierako beldurra joan zitzaidanean, nigan sortutako zirrarak desagertu ziren. Ez nuen bizitzaren zorion handienaren aurrean izango nukeena baino sentipen handiagorik Jainkoaren edo Haren zigorraren aurrean, eta are gutxiago nire egoera tamalgarria Haren esku egon zitekeen usterik.

       Baina gaixotu, eta heriotzaren zoritxarrak pixkanaka nire aurrean ikusi nituenean, gogoa makalaldi handi baten zamaren azpian hondoratzen hasi zitzaidanean, eta sukarraren indarrak gorputza leher eginda utzi zidanean, barrua, horren luze lotan egon ondoren, esnatzen hasi zen, eta iraganeko bizitza aurpegiratzen hasi zitzaidan nabarmenki, izan ere, nire neurriz kanpoko maltzurkeriak eragin baitzuen Jainkoaren justiziak niri astinaldi bereziak ematea eta nirekin horren zitalki jokatzea.

       Gogoeta horiek makalaldiaren bigarren edo hirugarren egunetik aurrera estutzen zidaten bihotza, eta astinaldi horretan, bai sukarrarenean eta baita barruaren aurpegiratze ikaragarrienean ere, hitz batzuk kanporatu nituen, Jainkoari otoitz egingo banio bezala, ezin esan badezaket ere borondatez eta itxaropenez betetako otoitza zen edo beldur eta nahigabe hutsaren ahotsa. Burua nahasia nuen, gaitzespena nagusitu zitzaidan barruaz, eta egoera tamalgarri horretan hiltzeko ikarak, burua lainotu zidan beldur hutsez, eta arimaren larrialdi horretan, ez nekien zein hitz ahoskatzen zituen mihiak, eta harridura esaldiak hauek ziren gutxi gorabehera: «Jauna, bai izaki zoritxarrekoa naizela! Gaixotzen banaiz, ziur nago hil egingo naizela laguntza faltagatik, eta orduan zer gertatuko zait?» Gero malkoak irten zitzaizkidan borborka begietatik eta ezin izan nuen ezer esan tarte luze batean.

       Bitarte horretan, aitaren aholku onak etorri zitzaizkidan burura, eta gero haren iragarkizuna, alegia, kontakizunaren hasieran aipatu nuena, urrats zoro hori ematen baldin banuen, Jainkoak ez ninduela bedeinkatuko, eta denbora nahikoa izango nuela handik aurrera bere aholkuari emandako ezetzaz pentsatzeko, agian niri laguntzeko alboan inor ez izatean.

       — Orain —esan nuen ozenki—, bete dira nire aita maitearen hitzak. Jainkoaren justizia nitaz jabetu da, eta ez dut inor alboan niri laguntzeko edo nire esanak entzuteko. Goi-arduraren ahotsari entzungor egin nion, bihotz onez bizi maila zoriontsua eta lasaia izateko aukera eman zidanean. Baina ez nuen hori ulertu, eta ez nuen gurasoengandik bizimodu haren abantailarik antzematen ikasi. Nire erokeria zela eta, intzirika utzi nituen, eta orain ni ari naiz intziri egiten haren ondorioz. Haien laguntza eta babesa ez nituen onartu, mundura itzultzen lagundu eta gauza guztiak erraztuko zizkidaten arren. Orain zailtasunei aurre egin behar diet, zailtasun handiegiak gizatasunak berak ere jasan ahal izateko, eta ez dut inoren laguntzarik, ez babesik, ez adorerik, ez aholkurik.

       Gero esan nuen oihuka:

       — Jauna, lagundu, etsiak hartuta nago eta!

       Hori izan zen urte askotan egin nuen lehen otoitza, zilegi bada horrela izendatzea. Baina itzul gaitezen egunkarira.

       Ekainak 28. Loaldiak nolabait indarberritu ninduenez, eta sukarraldia erabat desagertu zitzaidanez gero, jaiki egin nintzen, eta egin nuen ametsak eragindako beldurra eta ikara handiak izan arren, gogoan izan nuen sukarraldia itzul zitekeela hurrengo egunean, eta orduan nuela garaia gaixoaldia itzultzen zenerako freskagarriak eta lagungarriak eskuratzeko. Lehenengo eta behin botila antzeko kaxa karratu handi bat urez bete eta mahai gainean jarri nuen, ohetik irispidean nuela, eta urari hoztasuna edo hozkirria kentzeko, ron pinta laurden bat edo bota nion, eta dena nahastu nuen. Gero ahuntz haragi zati bat hartu, eta txingarretan erre nuen, baina ia ezin izan nuen ezer jan. Ibiltzera irten nintzen, baina oso ahul nengoen, oso goibeldua eta bihozgabetua nire egoera tamalgarriagatik, hurrengo egunean ondoeza itzuliko zitzaidan beldurrez. Gauean hiru dortoka arrautza jan nituen afaritarako; txingarretan erre nituen, eta, guk esaten dugun bezala, kuskuan jan nituen. Hori izan zen bizitza osoan Jainkoari bedeinkatzeko eskatu nion lehengo janari puska, nik gogoan dudala behintzat.

       Jan ondoren ibiltzeko ahaleginak egin nituen, baina ahulegi nenegoen eta nekez eraman nezakeen eskopeta (ez bainintzen inoiz hura hartu gabe irteten), beraz, pixka bat ibili eta lurrean eseri nintzen, nire aurrean, oso lasai eta leun nuen itsasoari begira. Han eserita nengoela zenbait gogoeta izan nituen.

       Zer dira behin eta berriz ikusi ditudan lur eta itsaso zabal horiek? Noiz sortu ziren? Zer naiz ni, eta beste izaki guztiak, basatiak nahiz heziak, errukiorrak eta bihotz gogorrak, nongoak gara? Ziur gu guztiok ezkutuko Ahalmen batek egin gaituela, lurra eta itsasoa, airea eta zerua sortu zituen Ahalmen berak. Eta zer da Ahalmen hori?

       Gero ondorio garbia atera nuen: Jainkoa zen guztiaren egilea. Tira, baina ondoren gauzak ilunago etorri zitzaizkidan, Jainkoak gauza horiek guztiak egin baldin bazituen, berak zuzendu eta bideratzen zituen, eta baita horiekin zerikusia zuten beste gauza guztiak ere; alegia, gauza guztiak egiteko Ahalmenak, ahalmena izan behar zuen era berean haiek zuzendu eta bideratzeko.

       Hala bazen, ezin zen ezer gertatu Haren sorkuntzen esparruan, Hark ezagutu edo erabaki gabe. Eta ezer ez bada gertatzen Hark jakin gabe, badaki ni hemen nagoela, eta egoera tamalgarri honetan nagoela. Eta ezer gertatzen ez bada Hark erabaki gabe, hau guztia niri gertatzea erabaki behar izan du.

       Ez zitzaidan ezer bururatu ondorio horietako bakar bati aurka egiteko, eta horrenbestez nire baitan indar handiz sendotu zitzaidan uste hura, alegia, Jainkoak erabaki behar izan zuela niri gertatutako guztia gertatu izana, eta zoritxarreko egoera horretaraino Haren borondateak eraman ninduela, Hark baitzuen ahalmen osoa, ez bakarrik nire gain, baita munduan gertatzen ziren gauza guztien gain ere. Berehala etorri zitzaidan burura: «Zergatik egin dit hau Jainkoak? Zer egin dut horrela erabilia izateko?»

       Barruak galdera gaitzetsi zidan, eta iruditu zitzaidan, birao egin banu bezala, ahots baten eran mintzatu zitzaidala: «Zori txarrekoa! Zer egin duzun galdetzen didazu? Begira ezazu atzera alferrik galdu duzun bizitza ikaragarrira, eta galdetu zeure buruari zer ez duzun egin. Galde ezazu zergatik ez zinen suntsitua izan aspaldian. Zergatik ez zinen ito Yarmouth-eko itsasartean; borrokan hil itsasontzia Sale-ko itsaslapurrak harrapatu zuenean, animalia basatiak jan Afrikako itsasaldean, edo zergatik ez zinen hemen ito, zu ez beste guztiak suntsitu zirenean? Eta hala ere, zer egin duzun galde egiten duzu?»

       Gogoeta horiek mutu utzi ninduten, harri eta zur, eta ez nuen ez zer esanik, ez neure buruarentzat erantzunik aurkitzen. Orduan, pentsakor eta goibel zutitu eta neure aterpera itzuli nintzen, horma atzaparka igo eta ohera joateko asmoz. Baina burua tamalez nahasia nuen, eta ez nuen lotarako gogorik. Beraz, aulkian eseri eta argia piztu nuen, iluntzen ari zuen eta. Orduan, ondoeza itzultzeko beldurrak izugarri ikaratu ninduen. Gogora etorri zitzaidan brasildarrek ia eritasun guztietarako tabakoa beste sendagarririk ez zutela hartzen, eta nik kutxetako batean tabako orri kiribildu bat nuen, lehor samarra, eta oraindik gordin samarra zegoen beste pixka bat ere bai.

       Joan nintzen, ez dut zalantzarik, zeruak bidea erakutsita, eta kutxan sendabidea aurkitu nuen bientzat, bai arimarentzat eta bai gorputzarentzat. Kutxa ireki eta bila nenbilena aurkitu nuen, alegia, tabakoa, eta, ontzitik onik atera nituen liburu urriak han zeudenez gero, lehen aipatutako Biblietako bat hartu nuen, ordu arte ez bainuen astirik, edo hura ikusteko adina zaletasunik izan. Esan bezala, hura hartu eta biak, tabakoa eta liburua, mahai gainera eraman nituen.

       Ez nekien eritasuna sendatzeko tabakoa nola erabili, ezta horretarako ona edo txarra izango zen ere, baina zenbait saio egin nituen, batean ez bazen bestean asmatuko nuela erabaki bainuen. Hosto zati bat hartu nuen lehenbizi, eta ahoan xehatu, eta hark garuna ia zorabiatua utzi zidan, tabakoa gordina eta oso sendoa baitzen, eta ni ez bainengoen hura hartzen ohitua. Gero beste pixka bat hartu eta ordubetez edo bi orduz ronetan beratzen utzi nuen, eta oherakoan handik pixka bat edatea erabaki nuen. Azkenik, sutontzi batean erre nuen beste pixka bat, eta sudurra haren kearen ondoan jarri nuen, bai kea eta bai beroa jasan ahal nitzakeen bezain luze, ia ito arte.

       Hori egiten nuen bitartean, Biblia hartu eta irakurtzen hasi nintzen, baina burua nahasiegia nuen tabakoaren eraginez irakurri ahal izateko, gutxienez une horretan. Liburua begiratu gabe iriki nuen, eta aurkitu nituen lehenengo hitzak hauek izan ziren: «Dei iezadazu estualdian zauden egunean eta nik salbatuko zaitut, eta zuk goretsiko nauzu».

       Oso hitz egokiak ziren nire egoerarako, eta nolabaiteko zirrara eragin zidaten irakurri nituenean, baina ez gero eragingo zidaten adina: izan ere, «salbatu» hitzak ez baitzidan, nolabait esateko, une horretan ezer esan. Egoera hori horren urrun ikusten nuen, ulermenarentzat horren antzeman ezina, ezen ni ere Jainkoak haragia emango ziela hitz eman zienean Israelgo haurrek esan zutena hasi bainintzen esaten: «Jainkoak jarri dezake mahaia basamortuan?», horrela nik esan nuen: «Jainkoak onik atera nazake leku honetatik?» Eta urte askotan itxaropen arrastorik izan ez nuenez gero, askotan nagusitu zitzaizkidan burutapen horiek. Baina hala ere, hitz horiek zirrara ikaragarria egin zidaten, eta askotan erabiltzen nituen gogoan.

       Berandutu zen, tabakoak, esan bezala, burua sorgortu zidan erabat, eta lotarako gogoa egin zitzaidan. Argia piztua utzi nuen leizezuloan, gauean zerbait behar banuen ikusteko, eta ohera joan nintzen. Baina loak hartu aurretik, bizitza osoan egin ez nuen gauza bat egin nuen, belauniko jarri eta errezatu; eta Jainkoari eskatu nion Hark agindutakoa, hots, arazoak nituen garaian dei egiten banion salbatuko ninduela, bete zezan. Nire otoitz etena eta baldarra amaitu nuenean, tabakoa beratzen eduki zuen rona edan nuen, eta tabakoak edaria horren zarmindua eta latza utzi zuenez gero, ia ezin izan nuen irentsi. Rona edan eta berehala oheratu nintzen. Konturatu nintzen une horretan bertan edariak burura egin zidala, baina lo zerraldo geratu nintzen, eta ez nintzen esnatu, harik eta, eguzkiari begiratuta, hurrengo eguneko arratsaldeko hirurak inguru izan ziren arte. Are gehiago, iruditzen zait agian biharamuneko eguna eta gaua lotan eman nituela, hurrengo eguneko hirurak arte, bestela ez baitakit nola galduko nuen egun bat aste horretako egunen zenbaketan, zenbait urte geroago ikusi ahal izan nuen bezala. Izan ere, egun hori marra bi aldiz gurutzatzeagatik galdu izan banu, egun bat baino gehiago galduko nuen. Baina garbi dago egun bakar bat galdu nuela zenbaketan, eta inoiz ez nuen jakin nola.

       Era batera nahiz bestera, esnatu nintzenean indarberritua nengoen guztiz, eta bihotza pozik eta alai nuen. Jaiki nintzenean, bezperan baino indartsuago nengoen, eta sabela ere hobeto neukan, goseak bainengoen. Labur esateko, hurrengo egunean ez nuen sukarraldirik izan, eta hobera egin nuen gero eta gehiago. Hori 29an izan zen.

       30ean zuzpertuagoa nengoen, noski, eta eskopeta hartu eta irten nintzen, baina ez nintzen urrutiegi joaten ausartu. Itsas-hegazti bat edo bi bota nituen, baso-antzararen antzekoak, eta etxera eraman nituen, baina ez nuen hegaztiak jateko gogo handirik, eta dortoka arrautzak jan nituen berriro, goxo goxoak gainera. Gau horretan, bezperan nire ustez on egin zidan sendagarria hartu nuen berriz, alegia, tabakoa beratzen edukitako rona, baina ez nuen aurrekoan adina edan, ez tabako hostorik xehatu, eta ezta burua ontzi gainean jarrita, haren lurrina arnastu ere. Hala ere, hurrengo egunean, uztailaren 1ean, ez nintzen espero bezain ongi egon, izan ere, sukarraldiaren hotzikara aztarna txikiak izan bainituen, baina ez gehiegi.

       Uztailak 2. Sendagarria hiru eratara hartu nuen berriz, eta lehenengo aldian bezala, baina edandakoaren neurria bikoiztuta.

       Uztailak 3. Sukarra behin betirako joan zitzaidan, erabateko sasoia aste batzuk geroago arte berreskuratu ez nuen arren. Indarrak biltzen ari nintzela, buru belarri aritu nintzen esaera honetaz pentsatzen: «Salbatuko zaitut», eta ezin nuen burutik kendu nire salbazioaren ezina, eta ezinezkoa zitzaidan itxaropenik izatea. Baina gogoeta horiekin bihozgabetzen ari nintzela, burura etorri zitzaidan, nire atsekabe nagusiak horrenbesteko kezka eman zidanez gero, alde batera utzia nuela nik izan nuen salbazioa, eta neure buruari honelako galderak egiten hasi nintzaion, hots: ez al naute salbatu, eta mirariz gainera, eritasunetik, izan zitekeen egoera tamalgarrienetik, eta ni horrenbeste ikaratu ninduenetik? Eta zer ikasi dut horrekin? Bete al ditut neure eginkizunak? Jainkoak salbatu nau, baina nik ez dut Hura goretsi. Beste era batera esanda, ez dut salbaziotzat hartu, eta ezta eskerrak eman ere, eta nola espero dezaket salbazio handiagorik?

       Ikaragarri minduta, belaunikatu eta Jainkoari eskerrak eman nizkion ozenki, sendatu ninduelako.

       Uztailak 4. Biblia hartu eta Testamentu Berrian hasita, zinez hasi nintzen liburua irakurtzen, eta goizero eta gauero tarte batean hura irakurtzeko erabakia hartu nuen, atal kopuru jakin bati lotu gabe, nire gogoak irakurketan iraun zezakeen bezain luze. Eginkizun horretan arretaz hasi eta berehala, bihotza erabat eta benetan atsekabetu zitzaidan nire iraganeko bizitzaren gaiztakeriengatik. Berpiztu egin zitzaidan ametsaren zirrara, eta «gauza horiek guztiak ez zaituzte damuarazi» hitzak buruan zebilzkidan etengabe. Behin eta berriz eskatzen nion Jainkoari damutzeko ahalmena emateko, eta egun horretan bertan, Idatzi Santuak irakurtzen ari nintzela, hitz hauek aurkitu nituen, mirariz: «Printze eta Salbatzaile gisa goretsia izan da, damua eta barkamena emateko». Liburua erortzen utzi eta bihotza eta eskuak zerurantz goratuz, pozezko estasi antzekoan, esan nuen ozenki:

       — Jesus, Dabiden semea, Printze eta Salbatzaile gisa goretsia izan zaren hori, damuarazi nazazu!

       Hori esan dezaket izan zela, hitzaren zentzu estuan, bizitza osoan errezatu nuen lehenengo aldia. Orduan nire egoeraz jabetuta errezatu nuen, Idatzi Santuen itxaropen ikuspegi benetakoa nuela, Jainkoaren hitzak ematen zidan adorean oinarri hartuta; eta harrezkero, esan dezaket, Jainkoak entzungo zidan itxaropena izaten hasi nintzela.

       Orduan lehen aipatutako hitzak, «dei egidazu eta salbatuko zaitut», lehenago egin ez nuen beste zentzu batean hasi nintzen aztertzen, ordu arte ez bainuen salbazio izena merezi zuen ezer ikusten, nire atxilotze hartatik ateratzea ez bazen. Izan ere, han aspalditik egon arren, oraindik uhartea kartzela zen niretzat, eta gainera hitzaren zentzu okerrenean. Baina orduan beste zentzu batean hartzen ikasi nuen. Iraganeko bizitzak horrenbesteraino izutzen ninduen, eta bekatuak horren ikaragarriak iruditzen zitzaizkidan, ezen nire arimak ez baitzion Jainkoari lasaitasuna galarazten zidan erruaren zamatik aske uzteko beste gauzarik erregutzen. Nire bizitza bakartiari zegokionean berriz, hutsa zen; ez nuen handik onik ateratzeko errezatzen, edo horretan pentsatu ere egiten, ez baitzuen garrantzirik bestearen aldean. Eta hau hemen eransten dut, irakurtzen duen edonori jakinarazteko, gauzen benetako zentzua ulertzera iristean, bedeinkazio handiagoa aurkituko duela bekatutik salbatzean atsekabetik salbatzean baino.

       Baina zati hau utzi eta itzul nadin egunkarira.

       Neure egoera, eguneroko bizimoduan zoritxarrak txikiagoak ez izan arren, errazagoa egiten hasi zitzaidan arimarentzat, eta gogoetak, Idatzi Santuen etengabeko irakurketa eta Jainkoari egindako otoitzen bitartez, goragoko mailan zeuden gauzetara zuzendu nituen; eta horrek atseden handia eman zidan, ordu arte ezagutzen ez nuena bezalakoa. Era berean, osasuna eta kemena itzuli zitzaizkidan, eta behar nuen guztia neureganatzeko eta bizimodua ahal bezain antolatua izateko lanean hasi nintzen.

       Uztailaren 4tik 14ra, eskopeta eskuan hartu eta inguruan ibiltzen ematen nuen denbora gehiena, egunero pixka bat, gaixoaldiaren ondoren indarrak biltzen ari den norbaiten antzera, zaila baita zer jota nengoen eta zer neurritaraino nengoen ahuldua sinestea. Erabilitako sendabidea erabat berria zen, eta agian ez zuen ordu arte sukarraldirik sendatu, eta ezin diot inori, nire saioan oinarrituta, erabiltzea gomendatu. Sukarra kendu zidan arren, ahuldu egin ninduen, eta horregatik denboraldi batean, askotan izan nituen dardarak eta karranpak.

       Gertatutakoarekin ongi ikasi nuen eurite garaian kanpoan egotea nire osasunarentzat izan zitekeen gauzarik kaltegarriena zela, batez ere haizete eta ekaitzekin batera zetorren euria zenean, eta lehorte garaiko euria gehienetan ekaitzekin batera izaten zenez gero, konturatu nintzen euri hori arriskutsuagoa zela irailean edo urrian egiten zuena baino.

       Uharte penagarri honetan zegoeneko bost hilabetetik gora neramatzan, eta egoera horretatik ateratzeko aukera guztiak alde egin zidatela zirudien, eta benetan uste nuen giza itxura zuen izakirik ez zuela inoiz leku horretan bere oina jarri. Bestalde, bizilekua erabat tinkotua nuela uste nuenez, gogo bizia nuen uhartearen miaketa zehatzagoa egiteko, eta oraindik ezagutzen ez nuen lurraren beste emaitzarik aurki nezakeen ikusteko.

       Uztailaren 15ean uhartea zehatzago aztertzen hasi nintzen. Hasteko errekan gora abiatu nintzen, lehen esan bezala, han lehorreratu bainituen alak. Konturatu nintzen, bi milia edo gorantz egin ondoren, itsasgora ez zela handik aurrera iristen, eta ur-lasterra zekarren erreka txiki bat besterik ez zegoela han, ur fresko eta onekoa; baina orduan lehorte garaian ginenez, zenbait lekutan ez zuen batere urik, edo ez behintzat antzemateko moduko ur jarioa osatzeko adina.

       Erreka bazterrean zabalune edo zelai eder asko ikusi nituen, lauak, leunak eta belarrez estaliak; eta zelai gainetan, goiko lurretatik hurbil, urak, pentsa zitekeenez, inoiz gainezka egiten ez zuen lekuetan, tabako landare mordoa aurkitu nuen, berdea eta zurtoin handi eta oso sendokoa. Inoiz ikusi ez nituen eta erabiltzen ez nekien beste zenbait landare ere baziren, eta agian nik ezagutzen ez nituen gaitasunak izan zitzaketen.

       Indiarrek, lurralde horietan guztietan, ogia egiteko erabiltzen zuten manioka sustraien bila aritu nintzen, baina ez nuen ezertxo ere aurkitu. Aloe landare handiak ikusi nituen, baina ez nekien nola erabiltzen ziren. Azukre kanabera batzuk ikusi nituen, baina basokoa zenez, eta ereinda ez zegoenez gero, akastuna zen. Nahikoa izan nuen orduko hartan aurkikuntza horiekin, eta etxera itzuli nintzen, aurki nitzakeen fruitu eta landare horien gaitasun eta doaiak ezagutu ahal izateko, zein bide hartu behar nuen neure buruari galdezka; baina ez nuen ondoriorik atera, izan ere, labur esateko, Brasilen bizi izan nintzen denboran horren arreta gutxi jarri nienez gero, ia ezer ez nekien basoko landareei buruz, edo behintzat gutxiegi gaixorik egonda haietaz baliatu ahal izateko.

       Hurrengo egunean, 16an, bide bera hartu nuen, eta bezperan baino urrutixeago joan ondoren, ikusi nuen erreka eta zabaluneak han amaitzen zirela, eta lurraldea lehen baino oihantsuago bihurtzen zela. Inguru horretan zenbait fruitu aurkitu nituen, eta bereziki meloi pila handi bat lurrean, eta mahatsa zuhaitzetan. Mahastiak zuhaitz adarren gainetan sakabanatuak zeuden, eta mahats-mordoak oso onak zeuden, sasoian eta goxo goxoak. Izugarri poztu ninduen ezusteko aurkikuntza horrek, baina banekien, lehenago ikasitakoagatik, hura neurriz jan behar nuela, gogoan bainuen Berberian nengoela, han jopu zeuden zenbait gizon ingeles hil zirela, mahatsa jan eta hark eragindako beherako eta sukarraldien ondorioz. Baina erabilera bikain bat aurkitu nuen mahats horrentzat, hau da, eguzkitan umotu edo lehortzea, eta mahats lehorrak edo mahaspasak gordetzen diren bezala gordetzea, uste bainuen, eta hala ziren benetan, jateko onak bezain osasungarriak izango zirela, mahatsik ez zen garaian.

       Gaua han eman nuen, eta ez nintzen nire bizilekura itzuli, bide batez esango dut, hori izan zela etxetik kanpo lo egin nuen lehenengo gaua. Gauean, lehenago ere hartutako neurri bera hartu nuen; zuhaitz batera igo nintzen, eta han ongi egin nuen lo. Biharamunean aurrera egin nuen miaketan, eta ia lau milia egin nituen, ibarraren neurriari begiratuta, zuzen-zuzen iparralderantz, bai hegoaldean eta bai iparraldean mendi-lerro bat nuela.

       Ibilaldiaren amaieran, zabalune batera iritsi nintzen, eta han lurra mendebalerantz jaisten zela zirudien, eta ondoko mendi baten saihetsetik zetorren ur freskoko iturbegi bat beste alderantz zihoan, hau da, ekialderantz. Lurraldea horren freskoa, berdea eta loretsua zenez gero, eta udaberriko berdetasuna edo loraldia zuenez gero, ereindako lorategia zirudien.

       Pixka bat behera egin nuen ibar zoragarri horretan, ezkutuko atseginez aztertzen nuen bitartean, nire beste atsekabezko gogoetekin nahasita bazen ere; eta hura guztia nirea zela pentsatzen nuen, ni lurralde oso horretako behin-betiko errege eta jaun nintzela, eta jabetasun eskubideak nituela, eta lurra besterentzeko aukera izango banu, Ingalaterrako edozein jauregitarren sendotasun berarekin sartuko nuela nire oinordekotzan. Kokondo, laranjondo, limoiondo eta angurri ugari ikusi nuen han, baina denak basokoak, eta orduan behintzat, oso gutxik zuten fruitua. Bestalde, bildutako lima berdeak jateko oso atseginak izateaz gainera, oso osasungarriak ziren. Gero haien zukua urarekin nahasi, eta edari osasuntsu, hotz eta freskagarria lortu nuen.

       Konturatu nintzen nahikoa lan nuela haiek bildu eta etxera eramaten, eta biltegi bat egitea erabaki nuen, bai mahats aleena, eta baita lima eta limoiena ere, euriteen denboraldian neure burua hornitu izateko, garai hori hurbiltzen ari zela banekien eta.

       Horretarako, leku batean mahats pila bildu nuen, beste batean pila txikiagoa, eta beste leku batean limoi eta lima sorta handi bat. Pila bakoitzetik batzuk hartu nituen, eta etxera itzuli nintzen, eta poltsa, zaku, edo egin ahal nuenarekin berriz joateko erabakia hartu nuen, beste guztiak etxera eramateko.

       Asmo horrekin, bidaian hiru egun eman ondoren, etxera itzuli nintzen (horrela esan behar diot nire denda eta leizezuloari); baina etxera iristerako mahats aleak hondatu egin ziren. Fruituen ugaritasunak eta zukuraren pisuak, lehertu eta mazpildu zituen, eta ezer gutxitarako edo ezertarako ez zuten balio. Limak berriz onak zeuden, baina oso gutxi eraman ahal izan nituen.

       Hurrengo egunean, 19an, itzuli nintzen, uzta etxeratzeko egin nituen bi poltsa hartuta, baina ezuste handia izan nuen, mahats pilara iritsi eta, bildutakoan horren goxoak eta ederrak zirenak, denak inguruan sakabanatuak, puskak eginda, eta batzuk leku batean eta besteak bestean, eta asko hozka eginda eta janda aurkitu nituenean. Horrenbestez, erabaki nuen horren egile izan ziren izaki basatiak ibiliko zirela inguruan, baina zer ziren ez nekien.

       Bestalde, ez pilak eginda, eta ez zakuan sartuta ezin nituela jarri ohartu nintzenean, era batera apurtuak izango zirelako, eta bestera pisuak lehertuko zituelako, beste bide bat hartu nuen. Mahatsa bildu eta zuhaitzetako adarretatik zintzilikatu nuen, eguzkitan umotu eta lehor zedin, eta lima eta limoiak berriz, ahal nituen gehienak hartu eta eraman nituen.

       Bidalditik etxeratu nintzenean, atsegin handiz begiratu nuen ibarreko fruituen ugaritasuna, kokapen atsegina, eta ekaitzen kontrako babesa, uraren eta basoaren ondoan baitzegoen, eta erabaki nuen bizilekua jartzeko aukeratu nuen lekua, lurralde hartako okerrena zela zalantzarik gabe. Horrenbestez, bururatu zitzaidan nire egoitza lekuz aldatzea, eta hura bezain leku seguru baten bila hastea, fruituz hornitutako uharteko leku atsegin horretan.

       Gogoeta horrek luze iraun zidan buruan, eta denboraldi batean, lekuaren atseginak erakarrita, oso aldeko izan nin-duen; baina hura zehatzago aztertu, eta kontutan hartu nuenean itsasertzean nengoela, eta gerta zitekeela horrek abantailaren bat ekartzea, eta, ni han utzi ninduen zoritxarreko halabeharrak, leku berera eraman zezakeela beste hondoratze tamalgarriren bat ere, horrelakorik gertatzeko oso aukera txikiak izan arren; eta neure burua uhartearen erdiko mendi artean eta basoan ezkutatzen banuen, nire esklabotasuna aurreratu besterik ez nuela egingo, eta balizko gertaera hori ez bakarrik nekeza, baizik eta ezinezkoa bihurtuko nuela; garbi zegoen ez zitzaidala inondik ere lekuz aldatzea komeni.

       Hala ere, lekuarekin horren maitemindua nengoenez gero, han eman nituen uztaileko gainerako egunak, eta arazoa berriz aztertu ondoren, lehen esan bezala, bizilekuz ez aldatzea erabaki nuen arren, itzalpe bat eraiki nuen eta, tarte bat utzita, hesi sendo bat jarri nion, bikoitza eta zutoinak ongi lotuak zituena, eta sasiz bete nuen tartea. Han oso lasai egiten nuen lo, batzuetan bizpahiru gau ematen nituen, lehenago egin nuen bezala, eskailera hartu eta hesia igota. Orduan irudimenak esaten zidan mendiko etxea nuela bata eta itsasondokoa bestea. Lan horretan aritu nintzen abuztuaren hasiera arte.

       Hesia bukatu berria nuen, eta lana gustokoa egiten hasi zitzaidan, baina euritea iritsi zen, eta nire lehenengo etxean atera gabe gerarazi ninduen. Izan ere, ondo zabaldutako haize-oihal zati batekin, bestea bezalako denda bat egina izan arren, ez nuen mendi tontorrik ekaitzetatik babesteko, ezta atzean leizezulorik ere, euriteak neurriz gorakoak zirenean han gordetzeko.

       Abuztuaren hasierarako, esan dudan bezala, amaitua nuen itzalpea, eta poz handia hartu nuen. Abuztuaren 3an, ikusi nuen zintzilikatutako mahatsa erabat lehortuta zegoela, eta eguzkitan mahaspasa bikainak egin zirela, beraz mahatsa zuhaitzetatik jaisten hasi nintzen. Eta eskerrak hala egin nuen, bestela ondoren etorri zen euriteak hondatu egingo zituen, eta neguko janariaren zatirik handiena galduko nuen, berrehundik gora mahats-mordo handi bainituen.

       Mahats-mordoak jaitsi, eta ia denak etxera leizezuloan sartzera eraman bezain laster, euria hasi zuen, eta handik aurrera, orduan abuztuaren 14a edo izango zen, ia egunero egin zuen euria, urriaren erdialdea arte, eta batzuetan horrenbesteko indarrez, ezen zenbait egunetan leizezulotik irten ezinik geratu bainintzen.

       Denboraldi horretan, harritua utzi ninduen nire familiaren ugalketak. Kezkatua nengoen nire katemeetako bat galdu nuelakoan, eta ihes egin zidala, edo hil egin zitzaidala pentsatu nuen, eta ez nuen haren berri gehiagorik izan, harik eta, harriduraz, abuztuaren amaieran hiru katakumerekin etxera itzultzen ikusi nuen arte. Horrek bai harritu ninduela, izan ere, eskopetaz basakatu bat (nik hala izendatu nuen) hil nuen arren, uste dut gure katu europarren oso bestelakoa zela, baina katakumeak etxabereak ziren ama bezala, eta nire bi katuak emeak zirenez gero, harritzekoa iruditu zitzaidan. Baina hiru katu horiek katakumez gainezka jarri zidaten etxea, eta zorriak edo piztiak balira bezala hil, eta etxetik ahal izan nuen leku urrutienera eraman behar izan nituen.

       Abuztuaren 14tik 26ra etengabe egin zuen euria, eta ezin izan nintzen kanpora irten, oso kontuz ibiltzen bainintzen ez bustitzeko. Itxialdi horretan, janariak urritzen hasi zitzaizkidan, eta bi aldiz ausartu nintzen irtetera. Egun batean ahuntz bat hil nuen, eta azkenekoan, 26an alegia, dortoka handi bat aurkitu nuen eta hura bai izan nuela jai galanta. Era honetan antolatu nituen otorduak: mahats-mordo bat jaten nuen gosaritarako, ahuntz haragi puska bat edo dortokarena errea bazkaritarako, zoritxarrez, ez bainuen egosteko edo janaria saltsan jartzeko ontzirik; eta bizpahiru dortoka arrautza afaritarako.

       Euritik babestua egon nintzen bitartean, egunero bizpahiru ordu ematen nituen leizezuloa handitzen, eta alde batera aritu nintzen lanean zuloa egiten, mendiaren kanpoalderaino iritsi arte; han ate bat edo irteera bat egin nuen, hesiaren edo hormaren beste aldera ematen zuena, eta handik sartu eta ateratzen nintzen. Baina ez nengoen oso lasai horren agerian egonda, izan ere, itxitura bikain baten barruan nengoen, eta era horretan berriz, arriskuan, eta niri eraso egitera sar zitekeen edozein gauzaren aurrean, babesik gabe. Hala ere, ez nuen ordu arte beldur izateko izakirik ikusi, uhartean ikusitako animaliarik handiena ahuntz bat izan baitzen.

       Irailak 30. Nire lehorreratzearen zoritxarreko urteurrenera iritsi nintzen. Habean egindako arrastoak zenbatu nituen, eta ikusi nuen hirurehun eta hirurogeitabost egun neramatzala itsasbazter horretan. Benetako baraua egin nuen egun horretan, eta otoitz eginez gorde nuen jaieguna, apaltasun handienarekin lurrean belauniko jarri, eta Jainkoari neure bekatuak aitortuz, Hark niri bidalitako zigorraren zuzentasuna onartuz, eta Jesukristoren izenean nitaz erruki zedin otoitz eginez. Ez nuen mokadu txikiena ere hartu hamabi orduetan, eguzkia sartu arte, eta orduan opiltxo bat eta mahats-mordo bat jan, eta oheratu nintzen, eta eguna hasi bezala bukatu nuen.

       Denbora horretan guztian ez nuen jaiegunik gorde, izan ere, hasieran nire barruan erlijio sentipenik ez nuenez gero, handik pixka batera ahaztu egin zitzaidan asteak bereiztea, igandeetan beste egunetan baino arrasto luzeagoa eginez, eta ez nekien asteko zein egun zen. Baina orduan, egunak zenbatu nituenean, lehentxeago esan dudan bezala, konturatu nintzen urtebete neramala han, eta asteetan zatituz, eta zazpi egunero igandea bereizita, zenbaketaren amaieran ikusi nuen egun bat edo bi falta zitzaizkidala.

       Handik pixka batera tinta urritzen hasi zitzaidan, eta kontu handiagoarekin erabiltzeko neurriak hartu nituen; handik aurrera nire bizitzako gertaera aipagarrienak bakarrik idazten nituen, beste gauzen eguneroko idazketarekin aurrera egin gabe.

       Eurite eta lehorte garaiak araututa zeudela hasi zitzaidan iruditzen, eta haiek bereizten ikasi nuen, behar bezala prestatua egoteko. Hala ere, hori lortu baino lehen garesti ordaindu behar izan nuen, eta orain kontatzera noana, nik izan dudan esperientziarik etsigarrienetako bat da. Lehenago esan dut gordeta nituela, ezustean, eta nik uste izan nuen bezala, berez erneta aurkitu nituen garagar eta arroz buruetako batzuk. Uste dut hogeita hamar bat arroz zurtoin nituela, eta hogei inguru garagar; eta iruditu zitzaidan euriteen ondoren garai egokia izan zitekeela haiek ereiteko, eguzkia niregandik hegoalderantz zegoela.

       Horrenbestez, zuloa egin nuen lur zati batean ahal izan nuen bezala egurrezko pala hartuta, eta alea zatitu ondoren, erein egin nuen. Baina ereiten ari nintzela, bururatu zitzaidan hobe nuela lehenengo txandan dena ez ereitea, ez bainekien noiz zen hori egiteko garairik egokiena, beraz gutxi gorabehera haziaren bi heren erein nituen, eta bakoitzetik eskukada bat edo bereizi nuen.

       Gero asko poztu nintzen hala egin nuelako, ereindako ale bakar batetik ere ez baitzen landarerik sortu, ondorengo hiru hilabete lehorretan, lurrak ez zuelako euri urik izan ereindako haziarentzat, eta horrenbestez, ez zegoen landarea ernetzeko behar zen hezetasunik; eta landareak ez ziren batere hazi garai hezea itzuli arte, baina orduan ere alea erein berria balitz bezala.

       Lehenengo hazia ez zela erne ikusita, erraz ulertu nuen lehorteagatik izan zela, eta beste saio bat egiteko lur zati heze baten bila hasi nintzen. Nire itzalpe berriaren ondoko lur zati batean egin nuen zuloa, eta geratzen zitzaidan hazia otsailean erein nuen, udaberriko ekinozioa baino pixka bat lehenago. Hazi hori berriz oso erraz erne eta hazi zen, ura hartzeko martxoko eta apirileko hilabete euritsuak izan baitzituen, eta uzta bikaina eman zuen. Baina lehendik geratutako hazietako batzuk zirenez gero, eta denak ereiten ausartu ez nintzenez gero, kopuru txiki bat besterik ez nuen lortu, eta uzta osoa ez zen mota bakoitzeko lakari erdia baino gehiagora iritsi. Saio horrekin aditua egin nintzen lan horretan, eta zehatz-mehatz nekien noiz zen ereiteko garairik onena, eta urtero bi ereinaldi eta bi uzta izan nitzakeela.

       Alea hazten ari zen bitartean, gerora oso erabilgarria egingo zitzaidan aurkikuntza txiki bat egin nuen. Euriteak amaitu bezain laster, eguraldia baretzen hasi zen, gutxi gorabehera azaroan. Orduan mendialdean nuen itzalpera joan nintzen ikustaldi bat egitera, eta, nahiz eta zenbait hilabetetan hara ez joan, gauzak utzi bezala aurkitu nituen. Egindako biribila edo hesi bikoitza tinko eta osorik egoteaz gainera, inguruko zuhaitzetatik moztutako zutoinak erne egin ziren, eta adar luzeak hazi zitzaizkien, sahatsa lehenengo aldiz adaburutzen denean hazten den bezala. Ez dakit nola deitzen zen zutoinak moztu nizkion zuhaitza. Harrituta nengoen eta oso pozik zuhaitz gazteak hazten ikusi nituelako, eta inausi egin nituen ahal bezain paretsu haz zitezen. Eta harritzekoa da hiru urtetan osatu zuten irudi ederra. Horrela, hesiak diametroa hogeitabost iardakoa zuen biribila osatzen bazuen, zuhaitzek, orduan hala deitzea zilegi bainuen, inguru osoa estali zuten, eta itzalpe tinkoa osatu zuten, lehorte garaian ni itzalean edukitzeko modukoa.

       Horrek zutoin gehiago moztu, eta horrelako beste hesi bat eginarazi zidan, hormaren inguruan (nire lehenengo egoitzarenean, alegia) zirkulu erdia osatuz, eta hala egin nuen. Zuhaitzak edo zutoinak bi lerrotan kokatu nituen, nire lehenengo hesitik hogei bat iardako tartera. Erraz hazi ziren, eta hasieran nire bizilekuarentzat estalki mehe bat baziren ere, gero babesa ere izan ziren, behar den garaian azalduko dudan bezala.

       Konturatu nintzen ordurako urtaroak oro har ez zirela udan eta neguan banatzen, Europan gertatzen zen bezala, eurite eta lehorte garaietan baizik, eta gutxi gorabehera era honetera:

 

Otsailaren erdia

Martxoa: Euritsua eta eguzkia ekinozioan edo ekinoziotik gertu.

Apirilaren erdia

 

Apirilaren erdia

Maiatza

Ekaina: Lehorra eta eguzkia ekuatoreko lerrotik iparralderantz.

Uztaila

Abuztuaren erdia

 

Abuztuaren erdia

Iraila: Euritsua eta eguzkia ekuatorera itzultzen da.

Urriaren erdia

 

Urriaren erdia

Azaroa

Abendua: Lehorra eta eguzkia ekuatoreko lerrotik hegoalderantz.

Urtarrila

Otsailaren erdia

 

       Eurite garaia batzuetan luzeagoa edo motzagoa izaten zen haizeak zekarren norabidearen arabera, baina hori zen nik egin nuen azterketa orokorra. Euria ari zuenean kanpoan egoteagatik izan nituen ondorio tamalgarriak ikusita, neurriak hartu nituen handik aurrera garai hori iristerako aldez aurretik ongi hornitua egoteko, eta kanpora joan behar ez izateko, eta ahal nuen gehiena barruan egoten nintzen hilabete hezeetan.

       Garai horretan lan ugari izaten nuen, eta oso egokia denboraldi horretarako, aukera paregabea aurkitu bainuen, lana gogor eginez eta iharduera etengabeaz besterik lortu ezin nituen gauza asko lortzeko. Bereziki, era askotara saiatu nintzen saski bat egiten, baina aurkitzen nituen adar guztiak hauskorregiak ziren ezer egin ahal izateko. Abantaila handia izan zen niretzat, umetan gustora egoten nintzela saskigile batzuen lantegian, aita bizi zen herrian, zumitza nola lantzen zuten ikusten, eta, mutikoek egin ohi duten bezala, beti laguntzeko prest egoten nintzenez gero, gaia nola lantzen zuten arreta handiz begiratzen nuenez, eta batzuetan lagundu ere egiten nienez gero, goitik behera ezagutzen nuen ihardunbidea, eta zumizgaia besterik ez nuen behar. Orduan bururatu zitzaidan erne ziren zutoinak egiteko erabili nituen zuhaitzen adarrak, agian Ingalaterrako sahatsa edo zumitza bezain gogorrak izan zitezkeela, eta horiekin saiatzea erabaki nuen.

       Horrenbestez, hurrengo egunean mendialdeko etxera joan nintzen, nik deitzen nion bezala, eta adaxka txikietako batzuk moztu ondoren, ikusi nuen nik nahi bezain egokiak zirela zeregin horretarako. Beraz, hurrengo txandan aizkora hartuta itzuli nintzen mordo bat mozteko, berehala konturatu nintzen eta, mota horretako zuhaitz pila zegoela han. Lehortzen utzi nituen zirkuluaren edo hesiaren barruan, eta erabiltzeko prest egon zirenean, leizezulora eraman nituen. Han hurrengo denboraldian lanean aritu nintzen, ahal izan nuen bezala, saski pila egiten, bai lurra eramateko eta baita, egoeraren arabera, edozer gauza han sartu edo gordetzeko ere. Eta oso dotore amaitzen ez nituen arren, nire helburuetarako nahikoa erabilgarriak ziren. Geroztik, saskirik gabe inoiz ez geratzeko ardura hartu nuen, eta zumitza zaharkitu ahala, berriak egiten nituen, bereziki alea gordetzeko saski handi eta sakonak, kopuru oso handia biltzen nuenean, zakuen ordez erabiltzeko.

       Zailtasun hori menderatu, eta denbora luzean ihardun ondoren, aztertzen hasi nintzen beste bi premiei nola aurre eman. Ez nuen isurkariak gordetzeko ontzirik, ronez beteta zeuden bi upel, eta ura, edari biziak eta abar gordetzeko kristalezko botilak, batzuk arruntak eta besteak botila kaxa karratuak, izan ezik. Janaria surtan jartzeko ontzi bat besterik ez nuen, eta itsasontzitik atera nuen tupin handi bat, nik behar nuen gauzetarako handiegia, hau da, salda egiteko, edo haragi puska bat egosteko. Lortu nahi nuen bigarren gauza pipa bat egitea zen, baina ezinezkoa nuen. Azkenean, ordea, hura egiteko modua ere asmatu nuen.

       Zutoinen edo zurkaitzen bigarren lerroa landatzen eta zumitza lantzen ihardun nuen, udarak edo lehorte garaiak iraun zuen bitartean, espero nuena baino denbora luzeagoan lotu ninduen beste zeregin bati ekin behar izan nionean.

       Esan dut lehenago gogo handia nuela uharte osoa ikusteko, eta errekan gora egin nuela, itzalpea eraiki nuen lekuraino, eta han irekiune bat zegoela itsaso aldera, uhartearen beste aldean. Orduan erabaki nuen lurraldea zeharkatzea beste aldeko itsasertzeraino. Beraz eskopeta, aizkora, txakurra, ohikoa baino sutauts eta munizio gehiago hartuta, eta bi opil eta mahaspasa mordo handi bat zakuan sartuta, abiatu nintzen. Itzalpea eraikita nuen harana igaro ondoren, mendebalean itsasoa izan nuen ikusmenean, eta oso egun argia zenez gero, lurra oztoporik gabe begiztatu nuen, uhartea zen ala kontinentea ezin esan nezakeen arren. Dena den, oso lur garaia zen eta mendebaletik mendebal-hego-mendebalera hedatzen zen, nengoen lekutik oso urrun, nire irudipenaren arabera, eta tartea ez zen hamabost edo hogei legoatakoa baino txikiagoa izango.

       Ezin dut esan munduko zein leku izan zitekeen, baina banekien Ameriketakoa zela, eta egindako azterketen ondorioz, espainiar lurraldeetatik hurbil egon behar zuen, eta beharbada izaki basatiz betea, eta han lehorreratu banintz, orduan nengoen baino egoera okerragoan egongo nintzen. Horrenbestez, Jainkoaren arduraren esku utzi nuen neure burua, orduan hasi bainintzen hura onartu eta gauzak onerako egiten zituela sinesten. Nolabait esateko, horrekin barrua baretu nuen, eta alferrik negar egiteari utzi nion.

       Gainera, gai horri buruz etenaldi bat egin ondoren, erabaki nuen, lurralde hori espainiar itsasaldea bazen, zalantzarik gabe, noizbait itsasontziren bat ikusi beharko nuela alde batera edo bestera joaten edo etortzen; eta bestela, lurralde espainiarren eta Brasilen arteko itsasalde basatia izango zela, basatirik okerrenak zeuzkana, kanibalak edo gizajaleak, beren eskutan erortzen ziren gizaki guztiak hil eta jaten zituztenak.

       Burutapen horiek nerabiltzala lasai egin nuen aurrera. Ikusmenean nuen uhartearen aldea nirea baino atseginagoa iruditu zitzaidan, lorez eta belarrez apaindutako zabalune eztiz, eta baso dotorez betea baitzegoen.

       Papagaia asko ikusi nituen, prest nengoen, ahal izanez gero, bat hartzeko, animalia hezi eta niri hitz egiten irakasteko. Zenbait ahaleginen ondoren, papagaia gazte bat harrapatzea lortu nuen, eta makila bat hartu, buruan jo eta konorterik gabe utzi nuen, eta bere onera etorri zenean, etxera eraman nuen; baina zenbait urte igaro arte ez nuen hark hitz egitea lortu. Halere, azkenean irakatsi nion nire izena adiskidetasun handiz esaten. Gero gertatu zitzaidan ezustea, ordea, huskeria izan bazen ere, oso barregarria izan daiteke bere garaian.

       Bidaia oso atsegina izan zen. Beheko lurretan erbiak, edo erbi itxura zutenak, eta azeriak aurkitu nituen; baina ordu arte aurkitutako mota guztien ondoan oso desberdinak ziren, eta ez nuen haiek jateko asmorik, batzuk hil nituen arren. Ez nuen ordea, ausartegia izateko arrazoirik, janari premiarik ez bainuen, eta neukana oso ona zen gainera, batez ere hiru mota hauetakoa: ahuntza, usoa eta dortoka, eta horri mahatsa eransten banion, Leadenhall merkatuak berak ere ez zukeen nirea baino mahai hobea prestatuko, gonbidatuak kontutan hartuta. Eta nire kasua tamalgarria izan arren, arrazoi sakonak nituen eskerrak emateko, janari faltarik ez bainuen, eta, nahikoa izateaz gainera, gozoa ere bai baitzen.

       Txango horretan ez nituen inoiz bi milia inguru baino gehiago egin egunean, baina horrenbeste joan-etorri egin nituen aurkikuntza berriak ikusteko, ezen leher eginda iristen bainintzen gaua igaro behar nuen lekura. Orduan zuhaitz batera igotzen nintzen atseden hartzera, edo zuhaitz bateko nahiz besteko zutoinak moztu, eta lurrean tente jarrita, neure burua inguratzen nuen, inolako piztirik, ni esnatu gabe behintzat, niregana hurbil ez zedin.

       Itsasertzera iritsi bezain laster, harritu ninduen nire egoitza uhartearen lekurik okerrenean jarri nuela ikusteak, han hondartza ezin konta ahala dortokaz baitzegoen betea; eta beste aldean, berriz, hiru besterik ez nituen aurkitu urte eta erdian. Era askotako hegazti kopuru ikaragarria ere bazen; batzuk lehenago ikusiak nituen eta beste batzuk ez nituen ordu arte ikusi; askok oso haragi ona zuten, baina ez nituen izenak ezagutzen, pinguino izenekoak izan ezik.

       Nahi adina harrapa nitzakeen, baina sutautsa eta munizioa asko urritu zitzaizkidan, eta horregatik nahiago nuen, ahal izanez gero, ahuntzen bat hil, hura jaki hobea bainuen. Baina han ahuntz asko egon arren, uhartearen nire aldean baino gehiago, ehizarako zailtasun handiagoak nituen, lurraldea laua eta zabala baitzen, eta mendi gainean nengoenean baino errazago ikusten baininduten.

       Aitortu beharra daukat uhartearen alderdi hori nirea baino askoz atseginagoa zela, baina oraindik ez nuen lekuz aldatzeko asmo txikiena ere, nire bizilekuan ongi kokatua nengoelako eta hartara jarria nengoelako, eta han egon nintzen denbora guztian etxetik urrun bidaia bat egiten aritu nintzela iruditu zitzaidan. Bestalde, itsasertzetik ekialderantz egin nuen ibilaldia, hamabi milia edo uste dut. Orduan, zutabe handi bat ezarri nuen hondartzan ezaugarri gisa, eta berriro etxera itzultzea erabaki nuen, eta hurrengo ibilaldia uhartearen beste aldera egingo nuela, nire bizilekutik ekialderantz, eta horrela biribilean berriro zutaberaino iritsi arte; baina hori bere garaian adieraziko dut.

       Etxera itzultzeko lehenagokoa ez zen beste bide bat hartu nuen, uharte osoa erraz ikusmenean izan nezakeela pentsatuz, eta mendiari begiratuta, nire lehenengo bizilekua aurkitzen huts egingo ez nuelakoan; baina oker nengoen. Izan ere, bizpahiru milia egin nituenean, ibar handi batera jaitsi nintzen, baina mendiz inguratua zegoenez gero, eta mendiak basoz estalita, ezin izan nuen bidea aurkitu, ez alde batera ez bestera, eguzkiari begiratuta ez bazen, baina hori ere ezinezkoa zen, egunaren ordu horretan eguzkiaren lekua zehatz-mehatz jakin ezean.

       Nire zoritxarra areagotzeko, eguraldi lainotsua izan zen hiruzpalau egunetan, ibar horretan egon nintzen bitartean, eta eguzkia ezin ikus nezakeenez gero, nora ezean larri ibili nintzen; eta azkenean, itsasertza aurkitu behar izan nuen, zutabea bilatu, eta lehengo bide beretik itzuli. Orduan ibilaldi motzak eginez etxeratu nintzen, eguraldia oso beroa zelako, eta eskopeta, muzizioa, aizkora eta beste gauzak oso astunak.

       Ibilaldi horretan nire zakurrak antxume bat aurkitu zuen ezustean, eta harrapatu egin zuen. Ni bizkor joan nintzen haren bila, eta heldu eta onik atera nuen zakurraren mendetik. Animalia, ahal izanez gero, etxera eramateko gogo bizia nuen, askotan bururatu baitzitzaidan antxumeren bat etxera eramatea, horrela etxeko ahuntzen arraza bat hazi eta zer janik izateko, sutautsa eta munizioa guztiz amaitzean.

       Lepoko bat egin nion animalia txikiari, eta beti soinean neraman soka batekin lotu, eta, zailtasunak izan nituen arren, neure itzalperaino eraman nuen; han itxita utzi nuen, etxera itzultzeko irrikatzen bainengoen, hilebete baino gehiago neraman eta etxetik kanpo.

       Ezin dut adierazi nolako poza hartu nuen nire itzalpe zaharrera itzuli eta hamakan etzan nintzenean. Bidez bide egindako ibilalditxo hori, atseden hartzeko leku finkorik ez izateagatik, oso nekagarria egin zitzaidan, eta nire etxea, nik neure buruari esaten nion bezala, egoitza ezin hobea iruditzen zitzaidan bestearen ondoan, eta inguruko guztia horren erosoa iruditzen zitzaidanez gero, erabaki nuen ez nintzela berriz handik hain urrutira joango, uhartean egon beharra nuen bitartean.

       Astebetez atseden hartu nuen, ibilaldi luzearen ondoren indarberritu eta gozatzeko. Bitarte horretan denbora gehiena nire Poll-entzat kaiola bat egiteko lanean buru-belarri eman nuen, orduantxe etxekotzen eta nirekin harreman onak izaten hasi baitzen. Gero biribil txikian itxita utzi nuen antxumean hasi nintzen pentsatzen, eta etxera ekartzea, edo jaten ematera joatea erabaki nuen. Horrenbestez, hara joan nintzen, eta utzi nuen leku berean aurkitu nuen, ezin baitzen irten, baina ia goseak hilda. Zuhaitzetako adarrak, eta aurkitu nituen zuhaixketakoak moztu, eta barrura bota nizkion. Jan zuenean berriro lotu nuen handik eramateko, baina goseak erabat ahuldua zegoenez gero, ez nuen hura lotzeko premiarik izan, eta zakur bat bezala etorri zitzaidan atzetik. Eta animaliari janaria ematen jarraitu nuenez gero, maitagarri, atsegin eta bihotz oneko bihurtu zen, eta geroztik hura ere etxekotu zitzaidan, eta ez zidan alde egin.

       Udazkeneko ekinozioko eurite garaia iritsi zen, eta ordu arte bezain ospe handiz gorde nuen irailaren 30a, nire lehorreratzearen urteurrena baitzen. Bi urte neramatzan orduan, eta ez nuen handik ateratzeko iritsi nintzen egunean baino itxaropen handiagorik. Egun osoa eskerrik benetakoenak ematen igaro nuen, nire egoera bakartiak izan zituen mesede zoragarriengatik, haiek gabe askoz zoritxarrekoagoa izango baitzen. Eskerrik apalenak eta benetakoenak eman nizkion Jainkoari ikusarazi zidalako, bakardade horretan agian zoriontsuagoa izan nintekeela gizartearen askatasunean eta munduko jolas eta atsegin guztiez inguratua egonda baino; eta nire egoera bakartia eta lagunartearen premia, Bere irudiarekin eta Bere graziak nire ariman izan zuen eraginarekin bete ahal izan zuelako; eta laguntza, indarra eta adorea eman zidalako lurrean Haren Goi-arduraren mendean egoteko eta Haren betiko agerpenean itxaropena izateko.

       Orduan hasi nintzen sumatzen askoz zoriontsuago bizi nintzela, zoritxar ugari izan arren, iraganeko egunetako bizitza gaizto, makur eta izugarrian baino. Eta orduan aldatu zitzaizkidan biak, atsekabeak eta pozak; nahiak ere desberdinak nituen, nire grinei zoroaldiak aldatu zitzaizkien, eta nire gozaldiak erabat berriak ziren, iritsi nintzenean edo iraganeko bi urteetan izan nituenen ondoan.

       Lehenago, han hemaneka nenbilenean, bai ehizan edo bai lurraldea miatzen, nire arimaren egoerak sortzen zidan ezinegona bat batean azaltzen zitzaidan, eta bihotza bera barruan itzaltzen zitzaidala sumatzen nuen, hango baso, mendi eta basamortuetan pentsatzean, eta ozeanoaren betiereko burdinaga eta sarrailekin lotuta preso nengoela, jenderik gabeko basamortuan, ihesbiderik gabe. Arimaren barealdi handienen erdian, ekaitz baten moduan azaltzen zitzaizkidan burutapen horiek, eta eskuak bihurriarazten zizkidan, eta haur bat banintz bezala negar eginarazten. Batzuetan lanean ari nintzela gertatzen zitzaidan, eta berehala eseri eta hasperen egiten nuen; ordubetez edo bi orduz lurrera begira geratzen nintzen, eta hori okerragoa zen niretzat; izan ere, negar eginez edo hitz eginez barrua askatuz gero, burutik kenduko nukeen, eta oinazea, besterik gabe, nekearen ordorioz baretuko zitzaidakeen.

       Baina orduan gogoeta berriak izaten hasi nintzen. Egunero irakurtzen nuen Jainkoaren Hitza eta hango gozagarri guztiak erabiltzen nituen neure egoerarako. Goiz batean, oso goibel nengoela, hitz hauek zeuden lekuan ireki nuen Biblia: «Ez zaitut inoiz utziko, ez zaitut inoiz bazterreratuko». Berehala iruditu zitzaidan niri zuzenduak zirela, bestela zergatik ziren horren aproposak, nire egoeragatik horren goibeldua nengoen unerako, eta Jainkoak eta gizonek bazterreratu nindutenerako?

       Handik aurrera neure barruan garbi ikusten hasi nintzen zoriontsuagoa izan nintekeela egoera bakarti eta baztertutako horretan, ziur asko beste egoera jakin batean munduan izan nintzena baino; eta gogoeta horiekin Jainkoari eskerrak emateko prest nengoen, haraino eraman ninduelako.

       Ez nekien zer zen, baina zerbaitek asaldatu zidan arima gogoeta hori izan nuenean, eta ez nintzen hitz horiek esatera ausartu.

       — Nola izan zaitezke horren azal zuria —esan nuen ozenki— zer eta, ihes egiteko erregutuz otoitz egitea nahiago izan duzun egoera beragatik eskerrak emateko, pozik egoteko ahalegin guztiak egin dituzun arren?

       Han geratu nintzen, eta ezin esan badezaket ere Jainkoari han egoteagatik eskerrak eman nizkionik, benetan eskerrak eman nizkion begiak ireki zizkidalako, bide mingarriak erabilita, nire aurreko bizitzaren egoera ikusi, maltzurkeriez errukitu eta damuarazteko. Ez nuen inoiz Biblia ireki ez itxi Jainkoa neure arimaren barru barrutik bedeinkatu gabe, Hark Ingalaterrako adiskidea, nik ezer esan gabe, liburua nire beste gauzekin batera jartzera bultzatu zuelako, eta gero itsasontzi hondoratutik ateratzen lagundu zidalako.

       Horrela, arimaren jarrera horrekin, hasi nuen hirugarren urtea, eta, irakurlea lehenengo urtean egin nuen bezalako kontaketa zehatzarekin nekarazteko asmorik ez dudan arren, oro har esan daiteke gutxitan egoten nintzela zereginik gabe, eta denbora egunean zehar nituen eginkizunen arabera zatitua nuela; hala nola, lehenengoa, Jainkoareganako betebeharrak eta Idatzi Santuen irakurketa, eta horretarako beti gordetzen nuen tarte bat, egunean hiru aldiz. Bigarrena, eskopeta hartu eta janari bila joatea; horretarako goizero, euririk ez bazen, hiru ordu edo behar izaten nituen. Hirugarrena, jateko hil edo harrapatu nuena antolatu, ondu, gorde eta jateko prestatu. Horrek egunaren zati handi bat hartzen zuen. Kontutan izatekoa da baita ere, eguerdian, eguzkia punturik gorenean zegoenean, beroaren indarra handiegia zela kanpora joateko; horregatik lanerako lau ordu besterik ez nituen arratsaldean, lanerako eta ehizarako orduak aldatzen nituenenean izan ezik, orduan lana goizean egiten nuen eta eskopetarekin irten arratsaldean.

       Lanerako geratzen zitzaidan denbora labur horri lanean egin behar nuen neurriz kanpoko ahalegina, tresnarik eta laguntzarik ez nuelako eta ezta trebetasunik ere, eta edozer gauza egiteko behar nuen ordu pila erantsi beharko nioke. Adibidez, berrogei eta bi egun eman nituen ohol bat prestatzen leizezuloan jarri nahi nuen apal luze bat egiteko; aldiz, bi zerralarik beren erreminta eta zerrarekin, horrelako sei moztuko lituzkete zuhatiz beretik egun erdian.

       Nire egoera hau zen: zuhaitz handia behar nuen, ohol zabala lortzeko. Hiru egun behar izan nituen zuhaitza mozteko, eta bi gehiago adarrak kendu eta enbor edo enborki bilakatzeko. Aizkorakadaka eta kolpeka bi muturretatik txirbila aterata enborra arindu nuen, handik mugitu ahal izateko bezain arin bihurtu arte. Orduan jiratu, eta alde bat, mutur batetik besteraino, ohola bezain laua eta leuna utzi nion; gero alde hori azpian jarri, eta beste aldea jan nion, oholak gutxi gorabehera lodieran hiru hatz zabal neurtu eta bi aldeetatik laua izan arte. Edonork har dezake kontutan lan hori egiteko nire eskuek egin behar izan zuten indarra, baina indarrak eta eraman onak lan hori, eta beste gauza asko egiteko gai egin ninduten. Hau aipatzen dut bereziki horrelako lan txiki bat egiteko denbora nola joaten zitzaidan ikusarazteko; hau da, laguntza eta tresnekin txikikeria izan zitekeena, lan itzela zela, eta denbora harrigarria behar nuela neuk bakarrik eta neure eskuz egiteko. Baina hala ere, eraman handiz eta ahaleginduz, gauza asko egin nituen, eta, egia esateko, nire egoeran beharrezkoa nuen edozer gauza, aurrerago azalduko dudan bezala.

       Azaroa eta abendua bitartean, garagar eta arroz uztaren zain nengoen. Horretarako hongarritu edo atxurtu nuen lurra ez zen oso handia, landare bakoitzeko hazia ez baitzen lakari erditik gorakoa, uzta oso bat galdu bainuen lehorte garaian ereiteagatik. Orduan, bazirudien uzta oso ona zetorrela, baina halako batean konturatu nintzen berriro dena galtzeko arriskuan nengoela, aurre egiten oso zailak ziren zenbait etsai zirela eta. Lehenengo eta behin, ahuntzak eta basoko beste animaliak, nik erbi deitzen nituenak, belar izpien eztitasuna dastatu ondoren, han egoten baitziren gau eta egun; eta landarea hazi orduko behe behetik jaten zuten eta ez zioten zuztarra egiteko denborarik ematen.

       Ez nuen ikusten inguruan hesi bat egitea beste konponbiderik, eta ahalegin handiz saiatu nintzen, bizkor bukatu beharra nuelako. Dena den, goldetutako lur zatia txikia zenez gero, eta uztari egokitua, hiru asteetan gutxi gorabehera erabat hesiz inguratua izan nuen, eta animalia batzuei egunez tiro eginez, eta gauean zakurra, ateko zutoin bati lotua, zaunka aritzeko zaindari jarrita, etsaiek laster utzi zuten lekua, eta alea indartsu eta ongi hazi zen, eta bizkor hasi zen heltzen.

       Baina animaliek alea landare zenean hondatu zidaten bezala, txoriak hondatzeko zorian egon ziren buru egin zenean. Hain zuzen ere, alea nola ari zen hazten ikustera joan nintzenean, nire alor txikia ez dakit zenbat motatako hegaztiz inguratua ikusi nuen, eta han geratu ziren ni joateko zain baleude bezala. Berehala uxatu nituen, eskopeta beti eramaten bainuen aldean. Tiro egin orduko, nik ikusi ez nuen hegazti multzo txiki bat altxa zen alorretik bertatik.

       Horrek oso nahigabetu ninduen, egun gutxi batzuetan nire itxaropen guztiak irentsiko zizkidaten beldur nintzelako, eta goseak hil eta uzta bakar bat biltzeko gai izango ez nintzelako; eta ez nekien zer egin. Dena dela, ahal izanez gero, uzta alferrik galtzen ez uztea erabaki nuen, horretarako gau eta egun lurra zaintzen egon behar banuen ere. Beste ezer egin aurretik, egin zituzten kalteak ikustera joan nintzen, eta asko samar hondatu zutela konturatu nintzen, baina oraindik alea gordinegia zegoenez gero, galera ez zen horren handia izan, eta zirudienez geratzen zena, onik ateratzea lortzen banuen, uzta ona izango nuen.

       Han ondoan geratu nintzen eskopeta betetzen, eta gero irten nintzenean, erraz ikusi nituen lapurrak inguruko zuhaitz guztietan zeudela, itxuraz ni noiz joango zain. Eta hala gertatu zen; handik urrundu nintzenean, alde egin banu bezala, ikusmenetik galdu ninduten orduko, banan-banan abaildu ziren berriz nire alorrera. Oso haserre nengoen eta ezin nuen gehiago etorri arte zain geratu, jakinda orduan jaten zuten ale bakoitza, nolabait esateko, gerora ogi puska bat gutxiago izango zela niretzat. Horrenbestez, hesiraino hurbildu, berriro tiro egin eta hiru txori hil nituen. Hori zen egin nahi nuena, beraz, lurretik jaso eta Ingalaterran lapur nabarmenei egiten zaien gauza bera egin nien, hau da, kateatuta zintzilik jarri, besteen eskarmenturako. Zaila da inork sinestea hark izan zuen eragina; izan ere, txoriek, alorrera gehiago ez hurbiltzeaz gainera, handik gutxira, uhartearen alde hori utzi zuten, eta ez nuen txori bakar bat ikusi nire egoitzaren inguruan, txorimaloak zintzilik izan nituen bitartean.

       Oso pozik nengoen horregatik, ziur egon zaitezke, eta abenduaren bukaera aldera, uzta bildu nuen; urteko bigarrena.

       Baina goibelduta ekin nion belarra mozteari ez segarik eta ez igitairik ez nuelako, eta ontzian zeuden armetatik onik ateratako ezpata eta aiztoekin ahal nuen bezala halako bat egiten ahalegintzea beste biderik ez nuen. Dena dela, nire lehenengo uzta txikia zen, eta ez nuen zailtasun handiegirik izan hura mozteko. Berehala bildu nuen uzta neure erara, buruak besterik ez bainituen mozten; eta nik egindako otar handi batean sartu eta eraman nituen; gero eskuz aletu nituen. Eta uztaren amaieran ikusi nuen lakari erdi hazitik orduan ia bi lakari arroz nituela eta bi lakari eta erdi baino gehiago garagar, edo horrelako zerbait iruditu zitzaidan, ez bainuen neurtzeko modurik orduan.

       Dena den, hori bultzagarri handia izan zen niretzat, ikusten bainuen, denboraren poderioz, Jainkoak ogiz hornituko ninduela. Orduan berriz kezkatu nintzen, ez bainekien alea nola eho edo irina nola egin, edo nola garbitu eta galbahetu, eta ezta ere, irina lortu arren, ogia nola egin edo nola egosi. Arazo horiek guztiak biltegian ale kopuru handi bat izateko eta horniketa jarraia ziurtatzeko nuen gogoari erantsita, erabakiarazi zidaten bildutako uztatik ezer ez jatea eta hurrengo denboraldiko hazitarako gordetzea; eta bitartean, lan eta ikasketa ordu guztiak neure burua aleez eta ogiz hornitua izateko zeregin mardulean eman nituen.

       Benetan esan daiteke, ogia lortzeko ari nintzela lanean. Lan harrigarria zen, eta uste dut oso jende gutxik pentsatu duela horretaz, alegia, zenbat gauza txiki diren beharrezkoak gari uzta egin, bildu, ontzen utzi, maneatu eta ogi bakar bat egiteko.

       Ni izadian ezer gabe egoteak egunetik egunera gehiago atsekabetzen ninduen, eta orduak igaro ahala, gero eta gehiago konturatzen nintzen horretaz, baita hazien lehenengo eskukada jaso nuenean ere, esan dudan bezala, era harrigarrian sortu eta bildu bainituen.

       Lehenik eta behin ez nuen golderik lurra iraultzeko, ez aitzurrik edo palarik zuloa egiteko. Baina tira, egurrezko pala bat egin eta konpondu nuen, lehen adierazi dudan bezala. Hala ere, horrela lana erdizka besterik ez nuen egiten, eta pala egiteko egun asko eman nituen arren, burdinarik ez zuenez gero, oso erraz hondatzen zen, eta gainera lana egitea gogorragoa zen eta emaitzak ez ziren oso onak.

       Halere, ohitu egin nintzen egoera horretara, jasankortasunez lan egitearekin nahikoa nuen, eta emaitzaren akatsak onartzen ikasi nuen. Alea erein nuenean, area behar nuen, eta oztopo hori gainditzeko, zuhaitz baten adar handi eta sendo bat hartu, eta esan daiteke lurra atzaparkatu egin nuela, eskuaretu edo jorratu baino gehiago.

       Alea hazi bitartean, esan dut dagoeneko zenbat eta zenbat gauza egin behar nituen: hesia egin, ongi finkatu, alea moztu edo uzta bildu, ontzen utzi eta etxera eraman, jo, eta lastoa eta oloa bereizi eta gorde. Gero errota behar nuen alea ehotzeko, galbahea bahetzeko, legamia eta gatza ogia egiteko, eta labea egosteko. Dena den, lortu nuen ezer izan gabe hori guztia egitea, gero esango dudan bezala, eta alea aukera ezin hobea zen niretzat eta aurrerapen ikaragarria. Horrek guztiak, esan bezala, nekagarriagoa eta astunagoa bilakatzen zuen lana, baina ez zegoen konponbiderik. Ez zidan gainera denbora asko galarazi, zatitua bainuen eguna, eta ordu batzuk ematen bainituen egunero zeregin horietan; eta ogia egiteko ale kopuru handi bat izan arte batere ez erabiltzea erabaki nuenez gero, ondorengo sei hilabeteak nituen, buru-belarri lanean eta asmaketetan arituz, neuretzako behar adina ale lortu nahi banuen, hura lantzeko behar nituen tresnez hornitua egoteko.

       Baina lehenbizi lur-sail handiagoa prestatu behar nuen, akre bat lur ereiteko adina hazi bainuen orduan. Hori egin aurretik, gutxienez astebeteko lana nuen pala bat egiteko, baina egin nuenean ordea penagarria iruditu zitzaidan eta oso astuna, eta harekin lan egiteak lan bera bi aldiz egitea esan nahi zuen. Dena den, aurrera egin nuen eta hazia bi lur-sail handi eta lauetan erein nuen, etxetik ahal izan nuen bezain gertu; hesi on batez inguratu nituen, eta hura egiteko zutoinak lehen erabilitako zuhaitzetatik moztu nituen, banekien eta hazi egingo zirela, eta handik urtebetera hesi igokaria edo bizia izango nuela, eta konponketarik ez zuela beharko. Lan horretarako ez nituen hiru hilabete baino gutxiago behar izan, baina denboraldi horren zatirik luzeena eurite garaikoa izan zen, eta garai horretan ezin izan nintzen kanpora irten.

       Etxean, euria ari zuenean eta irten ezin nintzenean, zereginik aurkitzen nuen ondoren esango dudan gauzak egiten. Lanean ari nintzen bitartean, jolasean aritzen nintzen papagaiari hitz egiten, eta hari hizketan irakasten. Laster ikasi zuen bere izena esaten, eta «Poll» oihukatzen, eta hori izan zen, nire ahoak esan gabe, uhartean entzun nuen lehenengo hitza. Hori ez zen lana, lanaren osagarri bat baizik. Baina orduan, esan dudan bezala, zeregin garrantzitsu bat nuen esku artean, hau da, aspalditik ari nintzen ikertzen, modu batera edo bestera, buztinezko ontziak nola egin, eta premia handia izan arren, ez nuen modurik aurkitzen. Bestalde, eguraldiaren beroa kontutan hartuta, zalantzarik ez nuen buztin motaren bat lortuz gero, ontzi modukoren bat egiteko gai izango nintzela, eta eguzkitan lehortzen utzita, nahikoa gogorra eta sendoa izango zela erabili ahal izateko, eta barruan gauza lehorrak edo lehor egon behar zutenak gordetzeko. Eta alea, irina eta abar... prestatzeko beharrezkoa zenez gero, ahal izan nituen handienak egitea erabaki nuen, suilen antzekoak, barruan sartzen nuenak luzaroan iraun zezan.

       Irakurleari barre eginaraziko nioke, edo nitaz errukiarazi, esango banio zenbat bide aldrebes hartu nituen orea altxatzeko, eta zenbat gauza bitxi, itxuragabe eta itsusi egin nituen; zenbat hautsi ziren barrurantz eta kanporantz, buztina ez zelako bere pisuari eusteko bezain gogorra; zenbat pitzatu ziren eguzkiaren berotasun ikaragarrian bizkorregi jartzeagatik, eta zenbat egin ziren txiki-txiki, bai lehortu baino lehen eta bai lehortu ondoren mugitu nituenean; eta hitz batean, nola, buztina bilatzen, ateratzen, gozatzen, etxera eramaten eta lantzen bi hilabetetan buru belarri aritu ondoren, buztinezko bi gauza itsusi (ezin diet suil izena eman) besterik ez nituen egin.

       Dena dela, bi ontzi horiek eguzkitan egosi eta ongi lehortu eta gogortu zirenean, kontuz altxa nituen eta horretarako bereziki egin nituen zumitzezko bi saski handietan sartu nituen ez puskatzeko, eta ontziaren eta saskiaren artean lekua geratzen zenez gero, arroz eta garagar lastoz bete nuen. Bi ontzi horiek beti lehorrak egonda, iruditu zitzaidan alea ere lehorra gorde ahal izango zutela barruan, eta agian irina, alea xehatu ondoren.

       Ontzi handiak egiteko ahaleginean huts egin nuen arren, gauza txiki batzuk egin nituen arrakasta handiagoarekin; hala nola, ontzi txiki biribilak, plater zapalak, eltzeak eta tupinak, eta nire eskuek egin zezaketen beste edozer gauza, eguzkiaren beroak gogor-gogor egin arte berotzen zituenak. Baina horrek guztiak ez zuen nire asmoa betetzen, hau da, isurkariak gordetzeko eta surtan jartzeko buztinezko ontzi bat egitea, eta egindako ontziekin ez bata ez bestea ezin nuen egin. Handik pixka batera, haragia prestatzeko su handi bat egin eta, hura amaitzean sua itzaltzera nindoala, buztinezko ontzietako baten puska bat aurkitu nuen sutan, erreta, harria baino gogorragoa, eta teila bezain gorria. Poztu egin nintzen hori ikustean, eta puska bat erre baldin bazen, osorik ere egosi ahal izango zirela, esan nion neure buruari.

       Horrek ontzi batzuk egosteko sua nola antolatu pentsarazi zidan. Ez nuen susmorik ere ontzigileek erabiltzen zituzten labeak nola egiten ziren, edo ontziak berunez nola beiraztatu zitezkeen, horretarako beruna izan arren. Baina hiru lurrezko ontzi eta bizpahiru ontzitxo jarri nituen bata bestearen gainean pilatuta, inguruan sua egiteko egurra, eta azpian txingar ugari zutela. Sua indarberritzeko enbor berriak jarri nituen kanpoaldean eta ontzien gainean, barruko ontziak gori-gori zeudela eta ez zirela hausten ikusi arte. Ongi gorrituta zeudela garbi ikusi nuenean, sutondoan utzi nituen bospasei orduz, ontzietako bat pitzatu ez, baina urtu edo galdatu egin zela ikusi nuen arte, beroaren indarrak buztinarekin nahasita zegoen hondarra urtu egin zuelako, eta han utziz gero beira bilakatuko zen. Orduan sua gutxitu nuen pixkanaka, ontzien kolore gorria ahultzen hasi arte, eta gau osoan geratu nintzen hari begira, suari azkarregi itzaltzen ez uzteko, eta goizean hiru eltze bikain, ez dut esango dotore, nituen eta beste bi buztinezko ontzi, ezin hobeto egosiak, eta horietako bat ongi beiraztatua, hondarra urtzearen ondorioz.

       Saio horren ondoren, ez dut esan beharrik, handik aurrera ez nuela buztinezko ontziren premiarik izan, baina esan behar dut itxuran ez zegoela alde handirik batetik bestera, edonork pentsa dezakeen bezala, haurrek buztinezko opilak egitean erabiltzen duten modu bera edo opilaren orea egiten ikasi ez duen emakumezko batena erabiltzen bainuen.

       Ez zen inoiz horrelako gauza txiki baten aurrean nirea bezalako poz handia izango, sutan jar nezakeen buztinezko ontzi bat egin nuela ikusi nuenean. Ia ezin izan nuen ontziak hoztu arte itxaron, horietako batean, haragi zati bat uretan sartuta, egosten sutan jartzeko; eta primeran egosi zen. Gero antxume zati bat hartu eta salda on bat egin nuen, nik nahi bezain ona izateko, olo-irina eta beste zenbait osagarriren premia izan arren.

       Hurrengo eginkizuna harrizko mortairu bat lortzea nuen, alea txikitu edo xehatzeko, ez bainuen uste, bi esku besterik izan gabe, errota bat egin ahal izateko behar zen trebezia maila gorenera iritsiko nintzenik. Premia hori betetzeko, gauza garrantzitsu bat behar nuen; izan ere, munduko lanbide guztien artean, beste ezertarako baino gutxiago nengoen prestatua harri xehatzaile izateko, eta gainera ez nuen tresnarik lan horri ekiteko. Egun bat baino gehiago eman nuen harri handi baten bila, barrua zulatuz mortairua egiteko, baina ez nuen bat ere aurkitu, arkaitz gogorrekoak izan ezik, eta han ezin nuen zuloa egin edo harria ebaki. Bestalde uharteko harriek ez zuten gogortasun nahikorik eta erraz birrintzen ziren, hareharriak baitziren denak, eta ezin zuten mortairu-esku sendo baten pisua jasan, edo hondarrez bete gabe alea xehatu. Beraz, harri egoki baten bila denbora luzea galdu ondoren, amore eman, eta erabaki nuen egur mokor sendo bat bilatzea, eta hori askoz errazago aurkitu nuen. Nik altxatzeko moduko egur handi bat ikusi nuen, eta aizkora eta aizkora txikia hartu eta kanpotik biribildu eta forma eman nion; gero, suaren laguntzaz, eta ezin gehiagoan lanean aritu ondoren, zuloa egin nion barruan, Brasilen indiarrek kanoak egiten dituzten bezala. Hori egin ondoren, burdinazko egurra zeritzan zuhaitzetik mortairu-esku edo xehatzaile handi astun bat egin, eta hurrengo uzta bildua izan arte gorde nuen, ogia egiteko alea xehatzeko edo gutxienez mazpiltzeko asmoz.

       Hurrengo zailtasuna galbahe edo bahe bat egitea nuen, irina bahetzeko, eta zahia azaletik bereizteko, hura gabe ez baitzitzaidan iruditzen ogia egin ahal izango nuenik. Hori zailagoa zen, eta horretan ezin nuen pentsatu ere, ez bainuen premiazko gauza bakar bat ere, alegia, kalamu ehun edo oihal fin eta meherik irina handik igaroarazteko. Orduan hilabete batzuetako etenaldia izan nuen, ez bainekien zer egin. Ez nuen ehunik, piltzar batzuk izan ezik; banuen ahuntz ilea, baina ez nekien nola ehundu edo irun, eta nola jakin izan banu ere, ez nuen lanerako tresnarik. Horretarako aurkitu nuen irtenbide bakarra izan zen, itsasontzitik atera nuen itsasgizonen arroparen artean, perkalezko edo muselinazko zapi batzuk bazirela gogoratzea, eta puska batzuk hartu eta hiru galbahe txiki egin nituen, nire lanerako nahikoak; eta zenbait urtetan horiekin moldatu nintzen. Haiek hondatu ondoren zer egin nuen azalduko dut bere garaian.

       Ogia egostea zen ondoren kontutan hartzeko eginkizuna; eta ogia nola egingo nuen alea izatean, legamiarik ez banuen. Horri buruz, konponbiderik ez zegoenez gero, ez nintzen gehiegi kezkatu, baina labearen premia ezinbestekoa zen. Azkenean, horretarako ere zerbait egitea bururatu zitzaidan. Buztinezko ontzi zabal zabalak egin nituen, baina ez sakonak, hau da, bi oineko diametroa zuten, eta bederatzi hatz eskasekoa sakonera. Besteak bezala sutan erre nituen eta gero sutondoan utzi. Ogia egosi nahi izan nuenean, sutzarrean su handi bat piztu eta teila karratu batzuekin estali nuen, horiek ere nik egin eta erretakoak, baina erabat karratuak zirenik ere ezin esan.

       Sua txingar edo ikatz gori bihurtu zenean, sutzarraren gainera eraman nituen, ia erabat estali arte, eta han eduki nituen sutzarrak iraun zuen bitartean; gero txingarrak erratzaz garbitu nituen eta ogi opila edo opilak han jarri nituen. Buztin ontzia goikoz behera gainean jarri nuen, eta txingarrak inguruan jarri nizkion, beroari eusteko eta beroa areagotzeko. Eta horrela, munduko laberik onenean bezala, egosi nuen garagar-ogia, eta epe motzean, gozogile bikain egin nintzen; izan ere, arroz opil batzuk eta budinak egin nituen, baina ez nuen barrunbeterik egin ahal izan, ez bainuen barruan jartzeko ezer, hegaztien eta ahuntzen haragia izan ezik.

       Ez da harritzekoa gauza horiek guztiak uhartean egin nuen hirugarren urtearen zatirik handiena hartzea, azpimarratzekoa baita hori egin bitartean, uzta berria eta uzta bilketa nituela eskuartean. Uzta bere garaian bildu eta nola edo hala eramaten nuen etxera, eta saski handietan uzten nituen ale buruak, aletzeko denbora izan arte, ez bainuen gainean alea jotzeko zorurik, ez eultzirik edo bestelako tresnarik.

       Gainera, ale kopurua handitzen ari zitzaidan, eta aletegia handitu nahi nuen, eta uztak horrenbeste ematen zuenez gero, hogei garagar lakari inguru nituen, eta beste hainbeste edo gehiago arroz. Horrenbestez, mugarik gabe erabiltzea erabaki nuen, ogia aspaldi amiatu baitzitzaidan. Era berean, urte osorako behar nuen kopurua ikusi eta urtean behin besterik ez ereitea erabaki nuen.

       Oro har, erabaki nuen berrogei garagar eta arroz lakari urte osoan jan nezakeena baino gehiago zela, eta beraz, urtero azken aldian ereindako kopuru bera ereitea, kopuru horrek ogiz eta abarrez erabat hornituko ninduelakoan.

       Gauza horiek guztiak egiten nituen bitartean, ziur egon zaitezke pentsamenduek askotan uhartearen beste aldetik ikusitako lurraldera ihes egiten zidatela, eta ezkutuko gogoak sortzen zitzaizkidala han egoteko, handik kontinentea ikusiko nuela, eta lurralde jendeztatua izango zela amets eginez, eta handik aukera izango nuela urrutirago joateko eta agian azkenean ihesbideren bat aurkitzeko.

       Baina aldi berean ez nituen egoera horren arriskuak kontutan hartzen, basatien eskuetan eror nintekeela, eta agian arrazoiak nituela Afrikako lehoiak eta tigreak baino okerragoak izango zirela uste izateko; izan ere, haien mende eroriz gero, arrisku handia nuela eta seguraski niri eraso egin ondoren jan egingo nindutela, Karibeko itsasaldeko biztanleak kanibalak edo gizajaleak zirela entzunda bainuen, eta latitudearengatik banekien ezin nintzela itsasalde horietatik oso urruti egon. Eta kanibalak ez baziren ere, hil nintzaketen, haien eskuetan eroritako europar askori gertatu zitzaien bezala, baita hamar edo hogeiko taldeetan zeudenean ere, are errazago ni, bakarra izanda, eta haien aurka neure burua babesteko ezer gutxi egin nezakeelarik. Gauza horiek guztiak, berriro diot, ongi gogoan izatekoak, ez nituen hasieran kontutan hartu, gero hartuko nituen bezala, nire barruak beste aldeko itsasertzera iristea besterik ez baitzuen nahi.

       Orduan itzulminez gogoratzen nituen Xury mutil gaztea eta ahari bizkarra zuen bela-ontzia, harekin Afrikako kostaldean mila miliatik gora egin bainituen; baina alferrik zen. Gero gure itsasontziko txalupa ikustera joan nintekeela bururatu zitzaidan, esan bezala, ekaitzak, hondoa jo genuenean, hondartzan urrutiraino bota zuena. Hasieran zegoen leku berean zegoen ia, eta olatuen eta haizearen indarrek ia ipurdiz gora jarri zuten, eta hondarrezko haitz-lerro garai baten kontra bota, baina ez zuen, lehen bezala, urik inguruan.

       Laguntzarik izan banu txalupa konpondu eta uretara botatzeko, bere lana ongi egingo zukeen, eta neke handirik gabe Brasilera iritsiko nintzatekeen. Baina aldez aurretik ikusi behar izan nuen ontzia irauli eta tente jartzea, uhartea zegoen lekutik mugitzea bezain zaila izango zela. Dena dela, basora joan nintzen eta, hagak eta subilak moztu, eta ontzira eraman nituen, zer egin nezakeen ikusteko erabakia hartuta, eta neure buruari gogoraziz, ontzia iraultzea lortzen baldin banuen, erraz konpondu ahal izango nituela hark jasandako kalteak, eta txalupa bikaina izango zela harekin itsasoratu ahal izateko.

       Su eta gar aritu nintzen emaitzarik gabeko lan horretan, eta uste dut hiruzpalau aste eman nituela zeregin horretan. Azkenean, nire indar eskasekin hura altxatzea ezinezkoa zela ikusita, hondarrean zuloa egitea erabaki nuen, azpiak jan eta beherantz irristarazteko, eta enborren gainean jarrita, aldapa behera bultzaka eramateko. Baina hori egin nuenean, ikusi nuen ezin nuela mugitu, ezin nuela azpian sartu, eta are gutxiago uretara aldapa behera irristaka eraman; beraz amore eman behar izan nuen. Eta orduan, ontziaren itxaropenari agur esan nion arren, gutxitu beharrean, baliabideak alferrikakoak zirela ikusita, areagotu egin zitzaidan kontinentera nora ezean abiatzeko gogoa.

       Horrek azkenean pentsarazi zidan, lurralde horietako biztanleek egiten zituztenak bezalako kanoa edo piragua bat egiteko gai izango nintzela, baita erremintarik gabe ere, edo nik esango nukeen bezala, laguntzarik gabe, hau da, zuhaitz handi baten enborraz baliatuta. Hori zitekeena iruditzeaz gainera, erraza ere iruditzen zitzaidan, eta pozik nengoen hura egiteko burutapena izan nuelako, abantaila handiagoak bainituen beltzek edo indiarrek baino, baina indiarrek ez zuten oztopo jakin bat kontutan izan gabe, alegia, ontzia amaitzean, hura mugitu eta uretara eraman ahal izateko eskuen premia, niretzat, indiarrei erreminta premiatik sortutako ondorio guztiak baino konpontzen zailagoa zen oztopoa. Izan ere, zertarako nahi nuen basoan zuhaitz handi bat aukeratu, nola edo hala moztu, kanpoaldea aizkoratu eta berdindu txalupa itxura eman arte, eta barrua erre edo moztu hutsunea egiteko, hori guztia egin ondoren, aurkitu nuen leku berean utzi behar baldin banuen, uretaraino eramateko gai ez nintzelako?

       Inork esan dezake txalupa egiten ari nintzen bitartean ez nuela nire egoeraz burutapen txikiena ere izan, aldez aurretik txalupa nola itsasoratu pentsatu beharra nuelako; baina nire gogoa horren lotua nuenez gero itsasoko bidaldiarekin, ez zitzaidan behin ere bururatu txalupa nola eraman uretara. Eta noski, errazagoa zen niretzat harekin itsasoan berrogeita bost milia egitea, lehorrean berrogeita bost beso baino, alegia, zegoen lekutik uretaraino eramatea.

       Txalupa egiten hasi nintzen gizonik zoroenak edo zentzumena sorgortua zuenak egingo lukeen moduan. Helburuan pentsatzen poza hartzen nuen, hura egiteko gai nintzen gogoan izan gabe. Askotan etortzen zitzaizkidan ordea burura txalupa itsasoratzeko zailtasunak, baina amaiera eman nien galdera horiei, neure buruari eman nion erantzun zoro batekin: «Egin dezadan lehenik txalupa, eta aurkituko dut gero, amaitua egotean, hura eramateko moduren bat edo beste».

       Biderik barregarriena zen hura, baina nire ametsaren gogo bizia nagusitu zitzaidan eta lanean aurrera egin nuen. Izai bat moztu nuen, eta askotan galde egin izan diot neure buruari Salomonek horrelakoren bat aurkitu ote zuen Jerusalengo tenplua egiteko. Bost oin eta hamar hatz beteko diametroa zuen beheko aldean, errotik gertu, eta lau oin eta hamaika hatz beteko diametroa hogeita bi oinetara iristean, handik aurrera meheagoa zen eta gero adarretan banatzen zen. Lan ikaragarria egin behar izan nuen zuhaitz hori mozteko. Hogei egun eman nituen jo eta su lanean, aizkora eta aizkora txikia erabilita, enborra errotik mozten eta aizkoratzen, hamalau gehiago adarrak eta adaxkak kentzen eta adaburutzen. Ondoren, hilabete behar izan nuen enborrari itxura eman eta akatsak berdintzeko, eta txalupa baten azpiaren antzeko zerbait egiteko, uretan behar bezala tente egon behar bazuen. Hiru hilabete gehiago behar izan nituen barrua husteko, eta txalupa egoki baten tankera emateko. Hori sua erabili gabe egin nuen, besterik gabe zur-mailuz eta zizelaz baliatuta, eta lanaren lanaz, piragua dotorea egitea lortu nuen, barruan hogeita sei gizon eramateko adinakoa, eta horrenbestez nahikoa ni eta nire zama guztia barruan eramateko.

       Lan hori amaitu nuenean, pozez zoratzen nengoen. Txalupa neure bizitzan inoiz ikusi nuen zuhaitz bakarrarekin egindako piragua edo kanoarik handiena zen. Hura bai izan zela lan nekeza, ziur egon zaitezke, eta uretaraino eramatea besterik ez nuen falta; eta uretaraino eramatea lortzen banuen, zalantzarik ez dut, inoiz egin den bidaldiarik zoroena eta bitxiena izango zela nirea.

       Baina uretara eramateko asmatu nituen bide guztiek huts egin zidaten, lan handia eman zidaten arren. Txalupa uretatik ehun iarda ingurura zegoen, baina lehenengo oztopoa errekarantz joateko bidean zegoen muino bat zen. Tira, bada, traba hori saiesteko, lurra zulatu eta aldapa bat egitea erabaki nuen. Hasi nintzen hori egiten, eta neke ikaragarriak izan nituen, baina, nor ikaratzen du nekeak, aurrean salbabidea ikusita? Lana amaitu nuenean eta zailtasun hori gainditu nuenean, ordea, lehengoan nengoen, ezin bainuen kanoa mugitu beste txalupa mugitu ezin izan nuen bezala.

       Gero uretatik neukan tartea neurtu nuen, eta aingura leku edo ubide bat egiteko zuloa egitea erabaki nuen, ura kanoa zegoen lekuraino iristarazteko, kanoa uretaraino ezin nuela eraman ikusita. Beraz, lan horri ekin nion, baina lanean hasi bezain laster, kontuak ateratzen hasi nintzenean zenbateko sakonera behar nuen, zenbateko zabalera, eta lurra nola kendu behar nuen; eta konturatu nintzenean, neuzkan eskuekin, neureak besterik ez baitziren, hamar edo hogei urte beharko nituela bidea egiteko, itsasertza garaia baitzen han, eta zuloak tontorrean gutxienez hogei oin izan beharko baitzituen sakonean; azkenean, gogoz kontra izan arren, ahalegin horretan ere amore eman nuen.

       Horrek neke handiak eragin zizkidan, eta orduan ulertu nuen, beranduegi izan arren, zorakeria galanta zela, kostuak kontutan izan gabe eta indarrak ongi neurtu gabe, lan bat hasi eta aurrera eramatea.

       Zeregin horren erdian laugarren urtea bete nuen uhartean, eta urtebetetzea ohiko debozio berberarekin ospatu nuen; inoiz baino lasaiago, izan ere, Jainkoaren hitza etengabe ikasiz eta zintzo erabiliz, eta Haren graziaren laguntzaz, lehenago ez nuen ulermen berri bat lortu bainuen. Gauzak beste era batera ulertzen nituen. Mundua urrun zegoen zerbait balitz bezala ikusten nuen, harekin zerikusirik izango ez banu bezala, handik ezer espero ez nuela eta, are gehiago, hari buruzko desiorik gabe; hitz batean, ez nuen benetan harekin zerikusirik, eta ez nuen uste handik aurrera ere izango nuenik. Beraz, iruditzen zait, gehienez ere, garai batean bizi izandako leku bat balitz bezala ikusten nuela, baina orduan handik kanpo nengoela; eta esan nezakeen, Abrahamek aberatsari esan zion bezala: «zuen eta gure artean leize handi bat dago».

       Lehenik eta behin, munduaren gaiztakerietatik kanpo nengoen. Ez nuen haragiaren, ez begien gutiziarik, ezta bizitzaren arrogantziarik ere. Ez nuen ezeren gutiziarik, atseginez goza nezakeen guztiaren jabe nintzenez gero. Jaurerri osoaren jauna nintzen, edo, nahi izanez gero, neure buruari, mendean nuen lurralde osoaren errege eta enperadore izena ezar niezaiokeen. Aurkakorik ez nuen, lehiakiderik ere ez, eta subiranotasunaz edo aginteaz eztabaidatzeko inor ere ez. Ale ontzikadak bete nitzakeen, baina ez nituen ezertarako behar, beraz, niretzat nahikoa nuena besterik ez nuen ereiten. Dortokak ere nahi adina neuzkan, baina bakarra izaten zen noizean behin jan nezakeen guztia. Ontzidi oso bat egiteko adina zur nuen. Mahastiak ere banituen, ardoa egin edo mahatsa ihartu eta mahaspasak bildu ondoren, ontzidi horretako ontzi guztiak zamatzeko adina.

       Baina erabil nezakeena besterik ez zen baliagarria niretzat. Nahikoa nuen jateko eta nire premiak asetzeko, eta, zer zen gainerakoa niretzat? Jan nitzakeenak baino animalia gehiago harrapatzen banituen, zakurrak edo harrek jaten zituzten. Jan nezakeena baino ale gehiago ereiten banuen, alferrik galtzen zen. Moztu nituen zuhaitzak han zeuden lurrean usteltzen; ezin nituen sutarako besterik erabili, eta hori, janaria prestatzeko premia nuenean besterik ez.

       Hitz batean, izadiak eta esperientziak erakutsi zidaten, gogoeta sakona egin ondoren, mundu honetako gauza guztiak onak direla guretzat erabilgarriak diren neurrian, eta besteei emateko pilatzen ditugunean, edo guk geuk erabiltzen ditugunean besterik ez dugula atsegin hartzen. Mundu honetako diruzale handinahi zuhurrenari ere sendatuko litzaioke diru gosearen eritasuna, nire egoeran balego, erabil nitzakeenak baino askoz gauza gehiago bainituen. Ez nuen irrikarik, han ez nituen gauzetarako izan ezik; izan ere, txikikeriak izan arren, oso erabilgarriak baitziren niretzat. Adierazi dudan bezala, banuen diru mordo bat, bai urrea eta bai zilarra, hogeita hamasei libra esterlina inguru. Ene!, han zegoen zoritxarreko eta alferrikako zikinkeria higuingarri hura, ezertarako erabili ezin nezakeena; eta askotan esaten nion neure buruari, eskukada bat diru emango nukeela pipa batzuen, edo alea ehotzeko errota baten truke. Are gehiago dena emango nuke sei penike Ingalaterrako arbi eta azenario hazien truke, edo ilar eta baba eskukada baten eta tinta ontzi baten truke. Eta han zegoen, ez abantailarik eta ez etekinik lortzen nuenez gero, kaxoi batean sartuta, eta eurite garaiko leizezuloko hezetasunak lizunduta. Eta kaxoia diamantez beteta izan banu ere, gauza bera izango litzateke, ezingo bainituen ezertarako erabili.

       Nire bizimodua erosoagoa zen hasieran baino, bai nire gogoarentzat eta baita gorputzarentzat ere. Askotan eskerrak emanez esertzen nintzen jatera, eta Jainkoaren eskua goresten nuen, basamortuan nire mahaia janariz hornitu zuelako. Ikasi nuen nire egoeraren alderdi distiratsuari gehiago begiratzen, alderdi ilunari baino, eta atsegin nuena, falta nuena baino gehiago kontutan hartzen. Horrek askotan adierazi ere ezin dudan ezkutuko poza ematen zidan, eta hemen aipatu nahi dut, Jainkoak eman ez diena irrikatzen dutelako, daukatenarekin pozik ez dauden atsekabetuak oharrarazteko; nahi dugunagatik sortzen zaizkigun atsekabe guztiak, dugunarengatik ez ditugulako eskerrak ematen sortzen zaizkigula iruditzen baitzait.

       Banuen on egiten zidan beste gogoeta bat, eta zalantzarik gabe nirea bezalako zoritxarrean egon zitekeen edonori berdin egingo lioke; alegia, une horretan nuen egoera hasieran espero nuenarekin konparatzea, edo izan zitekeenarekin; hau da, Jainkoaren ardurak mirariz ontzia itsasertzetik hurbil jarri izan ez balu, eta bertara hurbiltzeaz gainera, nire poz eta atseginerako, handik atera nuen guztia hondartzara eramatea lortu ez banu; orduan ez bainuen izango ez lanerako erremintarik, ez babesteko armarik edo janaria lortzeko sutautsa edo miniziorik.

       Orduak eman nituen, egunak esango nuke, neure buruari kolore bizienekin ikusarazten zer litzatekeen nitaz ontzitik ezer atera ez banu. Jatekorik ere ez nuen izango, arraina eta dortokak izan ezik, eta horrelakorik aurkitzerako denbora luzea igaro zenez, lehenago goseak hilko nintzen; eta, goseak hil ezean, basati soil baten eran bizi izango nintzen; eta trikimailuren bati esker ahuntz edo hegaztiren bat harrapatu izan banu ere, ez nuen hura larrutzeko edo zatitzeko modurik izango, edo haragia larrutik eta erraietatik bereizteko edo mozteko, eta hortzekin karraskatu beharko nuen, eta azkazalekin urratu piztiek bezala.

       Gogoeta horiek sentikorrago egin ninduten Jainkoaren ardurak nirekin izan zuen eskuzabaltasunarekiko, eta une horretako egoeraren aurrean esker oneko, zoritxar eta nahigabe guztiak kontutan hartuta ere. Une horretan ezin nien ohartarazi besterik egin, zoritxarrean «ba al da nirea bezalako atsekaberik?» galdetzeko ohitura zutenei, kontutan har zezatela beren egoera baino okerragoa bizi zuen jendea, eta baita ere Jainkoaren ardurak hala nahi izan balu, nolakoa izan zitekeen beraiena.

       Beste gogoeta bat izan nuen, arima itxaropenez asebete zidana; hau da, une horretako egoera merezi nuenarekin konparatzea, eta horrenbestez Jainkoaren eskutik jasotzea espero nuenarekin. Bizitza ikaragarria bizi izan nuen, Jainkoaren ezagutzarik eta Haren beldurrik gabea. Aitak eta amak ongi hezi ninduten; ez batek eta ez besteak ez zuten etsi hasierako ahaleginetan nire ariman Jainkoarenganako gorespena, eginbeharraren zentzua, eta izadiak eta bizitzaren amaitu beharrak eskatzen zidana sorrarazten. Baina, ene!, itsasoko bizimoduan goiz erori nintzen, bizitza guztien artean, Jainkoaren beldurrik gutxiena duena, Haren haserreak askotan aurrean dituzten arren. Esan bezala, itsasoko bizimoduan goiz erori nintzenez, eta itsas giroko lagunartean, piztu zitzaidan erlijio sentipen apurra, adiskideen isekek, arriskuak gogor gutxiesteak eta heriotzaren irudia ikusteak, gero eta maizago ikusten bainuen, ni bezalakoak ez zirenekin hitz egiteko aukera guztietatik aspaldi urruntzeak, edo gauza onik edo onaren antzekorik ez entzuteak ezabatu zidaten.

       Beraz gauza on guztiak galduta eta nolakoa nintzen edo nolakoa izan behar nuen susmorik izan gabe, unerik zoriontsuenetan ere, hala nola, Saletik ihes egin nuenean, ontziko kapitain portugaldarrak jaso ninduenean, Brasilen arazorik gabe bizi izan nintzenean, Ingalaterratik bidalitako zama hartu nuenean eta antzekoetan, ez nuen inoiz «eskerrak Jauna» ez pentsatu eta ez esan; zoritxar handienetan ere ez nuen Jainkoari otoitz egiteko edo «Jauna erruki zakizkit!» edo horrelako zerbait esateko pentsamendu bakar bat ere izan. Ez, ez nuen Jainkoaren izenik aipatzen, birao eta zin egiteko izan ezik.

       Esan bezala, hilabeteak eman nituen gogoeta ikaragarri horiek eginez, neure iraganeko bizimodu zital eta zekenari buruz; eta ingurura begiratzean, ikusten nuenean uhartera iritsiz gero hartu nituen dohain bereziak, eta Jainkoa zein neurritaraino izan zen bihotz onekoa nirekin, ez bakarrik nire gaiztakeria merezi baino neurri txikiagoan zigortu zuelako, baizik eta han egoteko behar nuena emateko orduan oso eskuzabala izan zelako; itxaropena sortzen zitzaidan nire damua onartzeko eta Jainkoak niretzat oraindik bazuela errukirik uste izateko.

       Gogoeta horiekin, ez nuen bakarrik une horretako egoeran nire gogoa Jainkoaren borondatearen aurrean etsitzera bultzatu, baizik eta egoera horrengatik benetako eskerrak ematera; eta bizirik nengoenez, ez nuela nahigabetu beharrik, neure bekatuengatik merezitako zigorra jaso ez nuela ikusita; eta horrelako leku batean egonda atsegin hartzen nuela espero ez nituen horrenbeste mesederekin; ez nuela inoiz neure egoeragatik atsekabetu behar, poztu baizik, eta mirari multzo batek, eta ez beste ezerk, ekar zezakeen eguneroko ogiarengatik eskerrak eman behar nituela; kontutan izan behar nuela ia mirariz edo mirari multzo batez lortu nuela janaria, ia beleek Elias elikatu zutenekoa bezain handia; eta nekez aukeratu ahal izango nuela jendeztatu gabeko munduko lekuen artean, ni bidalia izan nintzen hura baino abantaila handiagoak zituenik; izan ere, eta alde batetik nire zoritxarrerako, jenderik ez zen bizi, baina bestetik, ez nuen pizti gosetirik, ez otso edo tigre amorraturik, nire bizitza arriskuan jar zezaketenik; ezta izaki pozoitsu edo kaltegarririk ere, haiek jan eta kalte egin liezadaketenik; ez gizaki basatirik ni hil edo irentsi nintzaketenik.

       Hitz batean, nire bizitza alde batetik zoritxarrekoa bazen, bestetik errukiz betetakoa zen, eta bizimodu eroso bihurtzeko, eguneroko pozgarria nuen Jainkoak nirekiko zuen ondasuna eta ardura ulertzeko gai izatea. Eta gauza horiek behar bezala ulertu nituenean, aurrera egin nuen, eta ez nintzen berriro goibelduta egon.

       Uhartean horrenbeste denbora neramanez gero, ontzitik hondartzaraino eraman nituen gauza erabilgarri asko amaitu egin zitzaizkidan, edo oso erabiliak zeuden edo ia alferrik galduak. Tinta, esan bezala, aspaldi samar agortu zitzaidan, kondar bat izan ezik, eta urarekin nahasiz iraunarazi nuen, pixkanaka-pixkanaka kolorea galdu eta paperean beltzaren arrastorik uzten ez zuen arte. Iraun zuen biatartean, gauza adierazgarriren bat gertatzen zitzaidan eguna idazteko erabili nuen. Gogoan dut, hasieran, aspaldiko garaiak gogoratzean, zenbait egunen bat etortze bitxiaz konturatu nintzela, eta, sineskeria zalea izan banintz, zoritxarreko eta zorioneko egunak nituela uste izateko, arrazoiak izango nituela gertatzen zitzaidana jakinmin handiz aztertzeko.

       Lehenik eta behin, konturatu nintzen aitaren eta amaren ondotik itsasoratzeko asmoz alde egin, eta Hull-era ihes egin nuen eguna, geroago, Saleko itsaslapurrak atxilotu eta bere jopu egin ninduen egun bera zela.

       Yarmouth-eko itsasarteko hondoratzetik salbatu nintzen egun berean, egin nuen geroago ihes Saletik txalupan.

       Jaio nintzen egunean, alegia, irailaren 30ean, hogeita sei urte geroago mirariz salbatu nuen bizitza, uharte honetako hondartzara jaurtikia izan nintzenean. Beraz, nire bizitza gaiztoa eta nire bizitza bakartia biak egun berean hasi ziren.

       Tintaren atzetik ogia amaitu zitzaidan, itsasontzitik atera nituen opilak, alegia. Ogia amaitu arte oso neurtua jan nuen, eta urtebetez egunean opil bat besterik ez nuen jan; hala ere, ia beste urtebete ogirik gabe egon nintzen neure alea lortu arte, eta arrazoi handiak nituen ale haiengatik eskerrak emateko, esan dudan bezala, ia mirariz lortu bainituen.

       Arropak ere zarpailtzen hasi zitzaizkidan nabarmenki. Denboraldi bat igaro eta ehunik gabe geratu nintzen, eta marinelen kutxetan aurkitu, eta kontu handiz zaindutako alkandora kuadrodun batzuk besterik ez nituen, askotan ezin bainuen alkandora bat beste jantzirik soinean eraman; eta laguntza handia izan zen niretzat, ontziko gizonen arropen artean, ia dozena bat alkandora aurkitzea. Marinelen longain sendo batzuk ere geratu ziren, baina beroegiak ziren jantzita eramateko, eta egia bada ere eguraldia oso beroa zela eta arropa janzteko premiarik ez nuela, ezin nintzen biluzik ibili. Ez, ezta horretarako joera izan banu ere, ez nuen izan baina; izan ere, horretan pentsatze hutsak min ematen baitzidan, uhartean bakarrik egon arren.

       Biluzik ez egoteko nuen arrazoia zen, nekezago eraman nezakeela eguzkiaren berotasuna biluzik egonda, jantzita egonda baino. Egia esateko askotan babak sorrarazten zizkidan azalean, aldiz, alkandora jantzita neramanean, airea zertxobait mugitzen zen haren azpian, eta bi aldiz freskoago nengoen biluzik egonda baino. Are gutxiago irten nintekeen eguzki betean txanorik edo kapelarik gabe; leku horietan eguzkiaren indarra oso handia baitzen, eta buruko mina eragingo zidan, burua zuzenean berotuta, txanorik edo kapelarik jantzi gabe, eta beraz, jasanezina zen; burua estalita edukiz gero berriz, ez zitzaidan horrelakorik gertatzen.

       Hori ikusita, pentsatzen hasi nintzen arropa izena ematen nien piltzar batzuk txukuntzen hastea. Hondatuak nituen jipoi guztiak, eta orduko eginkizuna nuen longain handiekin eta beste zenbait gairekin jakak egiten saiatzea. Beraz, jostun lanean hasi nintzen, edo, hobeto esan, lardaskan, emaitzak penagarriak izan baitziren. Dena dela, lortu nuen bizpahiru jipoi berri egitea, eta luzarorako izango nituela espero nuen. Prakei edo galtza motzei zegokienean berriz, denbora pixka bat igaro arte, negargarria izan zen egin nuen lana.

       Lehenago esan dut hiltzen nituen izaki guztien larrua, lau oinetakoena, alegia, makiletan zintzilik jarri eta zabaltzen nuela eguzkitan. Batzuek, gehiegi lehortu eta gogortzen zirenez gero, ezer gutxitarako balio zuten, baina beste batzuk oso erabilgarriak ziren. Larru horiekin egin nuen lehenengo gauza buruan jartzeko kapela handi bat izan zen, ilea kanpoaldetik zuena, euriari sartzen ez uzteko; eta hori horren ederki egin nuen, ezen arropa sail osoa egin bainuen modu berean; alegia, jipoia, eta belaunetan zabalik eramateko galtza motzak, biak oso lasaiak, fresko egoteko nahi bainituen eta ez beroa emateko. Ez nuke aipatu gabe utzi beharko oso baldar zeudela eginda; izan ere, arotz kaskarra baldin banintzen, jostun are kaskarragoa nintzen. Dena dela, oso ongi etorri zitzaizkidan, eta kanpora joatean, euria egiten bazuen, jipoiak eta kapelak ilea kanpoalderantz zutenez gero, ez nintzen batere bustitzen.

       Ondoren denbora eta neke handiak igaro nituen eguzkitako bat egiteko. Haren premia handia nuen, eta bat egiteko erabaki tinkoa hartu nuen. Brasilen ikusi nuen nola egiten zituzten, han oso erabilgarriak baitira bero handiak egiten dituenerako; eta iruditzen zitzaidan beroa hangoa bezain handia, edo are handiagoa zela uhartean, ekinoziotik gertuago baitzegoen. Gainera, askotan kanpora joan behar izaten nuen, eta oso tresna erabilgarria nuen, bai euritarako eta baita beroa egiten zuenerako ere. Neke handiak igaro nituen hura egiten, eta denbora luzea behar izan nuen haren antzeko zerbait egin arte; are gehiago, egiteko modua asmatu nuela uste izan nuenean ere, bizpahiru alferrik galdu nituen, nire asmoarekin bat zetorrena egin arte, baina azkenean lortu nuen nire gustokoa egitea. Zailtasunik handiena hura ixteko modua aurkitzea izan nuen. Zabaldu nezakeen, baina ezin baldin banuen itxi edo tolestatu, ezingo nuen eraman, buru gainean zabalik ez bazen, eta hori ez zitzaidan egokia iruditzen. Dena dela, azkenean, esan bezala, lortu nuen ongi erantzun zuen bat egitea, eta larruz estali nuen, ilea kanporantz jarrita, eta aterbe baten eran, ez euriari eta ez eguzkiari ez zion sartzen uzten, eta hala kanpoan ibil nintekeen eguraldi beroenean, lehen eguraldi hotzean baino abantaila handiagoekin; behar ez nuenean berriz, itxi nezakeen eta besapean eraman.

       Horrela eroso bizi nintzen, arima erabat baretua, Jainkoaren borondateari amore emanez, eta neure burua Goi-arduraren esku utzita. Horrek nire bizitza jendartekoa baino hobea egiten zuen, eta elkarrizketaren faltaz atsekabetzen hasten nintzenean, neure buruari galde egiten nion neure burutapenekin nituen elkarrizketak, eta zilegi izan bekit esatea, otoitzen bidez Jainkoarekin berarekin nituenak, ez ote ziren gizarteko atsegin gorenak baino hobeak.

       Ezin dut esan harrezkero, bost urteetan, gauza berezirik gertatu zitzaidanik. Lehengo modu berean, lehengo jarrera eta leku berean bizi nintzen. Eskuartean nituen eginkizun nagusiak, urteroko garagarra eta arroza ereiteaz, eta mahats-mordoak lehortzen uzteaz gainera, eta bietatik aldez aurretik urte osorako adina izaten nuen beti; esan bezala, urteroko lan horietaz gainera, eta eskopeta hartu eta eguneroko irteeraz gainera, banuen eginkizun bat: kanoa bat egitea. Hori ere azkenean amaitu nuen, eta sei oin zabal eta lau oin sakon zituen ubide bat zulatu ondoren, errekaraino milia erdia hurbiltzea lortu nuen. Lehenengo txalupa izugarri handia egin nuen, aldez aurretik nola botako nuen uretara kontutan hartu gabe, bidezkoa zenaren kontra. Beraz, ez nintzen gai izan txalupa uretaraino eramateko edo ura txaluparaino iristarazteko, eta zegoen lekuan utzi behar izan nuen, hurrengoan zuhurragoa izan behar nuela irakasteko oroigarri gisa. Izan ere, hurrengoan, zuhaitz egokirik aurkitu ez nuen arren, eta ura, esan bezala, milia erdi baino hurbilago ezin iristarazi nezakeen lekuan egon arren, ez nuen amore eman, nola edo hala egin nezakeela ikusita; eta ia bi urte neramatzan arren, ez nuen lana hasieran baino zabarrago egin, azkenean itsasoratzeko txalupa bat izateko itxaropenez.

       Hala ere, nire piragua txikia amaitu nuen arren, haren neurriak ez zetozen bat lehenengo txalupa egitean buruan nituen asmoekin; hau da, harekin berrogei miliako tartera zegoen lehorrera iristeko abiatzea. Horregatik, txalupa txikiegia zela ikusita, amore eman nuen asmo horretan, eta burutik behin betirako baztertu nuen. Baina txalupa izan, banuenez gero, nire hurrengo asmoa zen uharteari bira emateko bidaldia egitea; izan ere, uhartearen beste aldeko leku batean egona nintzen, esan dudan bezala, mendiz joanda, eta ibilaldi txiki horretan egin nituen aurkikuntzek gogoa piztu zidaten itsasaldeko beste leku batzuk ikusteko, eta orduan txalupa nuenez gero, uhartearen inguruan ibiltzea beste gauzarik ez nuen buruan.

       Helburu horretarako, eta gauzak zentzuz eta arduraz egiteko, masta txiki bat jarri nion txalupari, eta haize-oihal bat egin nion pila handian gordeta nituen itsasontziko oihal puska batzuekin, asko bainituen.

       Masta eta bela egokitu nituenean, txaluparekin ahalegin bat egin nuen, eta ikusi nuen oso ondo zebilela uretan. Gero armairu edo kaxa batzuk egin nizkion bi muturretan, hornigaiak, premiazko gauzak, munizioa, eta abar, barruan gorde eta, euriak edo itsasoko uraren zipriztinek ez bustitzeko; gero, zulo luze bat moztu nuen txalupa barruan eta gainean tapa bat jarri nion ez bustitzeko.

       Gainera euritakoa txopako zurezko maila batean lotu nuen, masta balitz bezala, buru gainean izateko, eta eguzkiaren beroaren kontra babesteko, itzal-oihal baten antzera. Horrela noizean behin itsasaldi txikiak egiten nituen, baina ez nintzen inoiz uhartetik asko urrutiratzen, ezta errekatik ere. Baina azkenean, nire erreinu txikiko ingurua ikusteko irrikaz, bidaldi luzeagoa egitea erabaki nuen, eta horretarako ontzia janariz hornitu nuen. Hartu nituen bi dozena garagar-opil (opiltxo esan beharko nuke zehatzagoa izateko), buztin ontzi bat bete arroz lehor, askotan jaten bainuen, ron botila txiki bat, ahuntz erdia eta sutautsa eta munizioa ahuntz gehiago hiltzeko, eta, lehen esan dudan bezala, marinelen kutxetatik atera nituenetako bi longain handi, bata azpian jartzeko eta bestea gauean neure burua estaltzeko.

       Azaroaren 6an, nire erreinaldiaren, edo nire gatibualdiaren, nahi duzun bezala, seigarren urtean, uste nuena baino luzeagoa egingo zitzaidan itsasaldia egiteko asmoz abiatu nintzen. Izan ere, uhartea oso handia ez izan arren, ekialdera iritsi nintzenean, itsasoan barrena bi legoatara baino urrunago iristen zen harkaitz sail handi bat aurkitu nuen, harkaitz batzuk ur gainean eta besteak azpian zituena, eta harantzago legoa erdi baino gehiago hartzen zuen hondar pila lehor bat; beraz, itsasoan barrena joatera behartua nengoen lurmuturrari bira emateko.

       Harkaitzak ikusi nituenean, eginkizuna bertan behera utzi eta itzultzeko zorian egon nintzen, ez bainekien itsasoan barrena noraino joan beharko nuen, eta, batez ere, zalantza egiten nuelako itzultzerik izango nuen, beraz aingura bota nuen; izan ere, aingura moduko bat egin bainuen ontzitik ateratako arpoi apurtu baten zatiarekin.

       Txalupa finkatu ondoren, eskopeta hartu eta itsasbazterrera abiatu nintzen. Haitz lekua ikusmenean izango zuen muino baten gainera igo nintzen, eta handik lur zabalera osoa ikusi ondoren, aurrera egitea erabaki nuen.

       Baina zutik jarri eta muino horretatik itsasoa ikusi nuenean, ekialderantz zihoan ur-laster indartsu eta oso zakar bat antzeman nuen, ia lurmuturreraino iristen zena. Arreta handiz begiratu nuen, arriskua egon zitekeelako han, bertara hurbildu eta haren indarrak itsasoan barrena bultza nintzakeelako, eta berriro uhartera itzultzen ez utzi. Eta benetan uste dut muino horretara igo ez banintz horixe gertatuko zela, uhartearen beste aldean ur-laster berbera baitzegoen; hori bai, bestea baino urrutixeago. Gainera zurrunbilo sendo bat ikusi nuen ur azpian, eta beraz, lehenengo ur-lasterrari ihes egiten banion, zurrunbiloan amaituko nuen.

       Halere, bi egun eman nituen han, haizeak zakar samar jotzen baitzuen eki-hego-ekialdetik, aipatutako itsas-lasterraren kontrako zentzuan, lurmuturrean itsas-hautsi galanta sorraraziz, beraz ez zen niretzat oso gauza ziurra uhin handi haiek zirela eta, itsasbazterretik oso hurbil ibiltzea, ezta urrunegi joatea ere ur-lasterra zela eta.

       Hirugarren goizean, haizea gauean zehar baretu zenez gero, itsasoan gozaldia zen eta ausartu nintzen. Baina eredu izan nadila berriro ere pilotu ausartegi eta ezjakinentzat; izan ere, lurmuturrera iritsi bezain laster, itsasbazterretik nire txaluparen luzera baino tarte handiagoa egin ez nuela, sakonune handi batean egokitu nintzen, eta errotaren hegalak ziruditen ur-laster batean. Txalupa indar handiz eraman zuen, eta nekez eusten nion itsas-lasterraren ertzean, baina konturatzen nintzen gero eta urrunago bidaltzen ninduela nire ezkerretan zegoen ur zurrunbilotik kanpora. Niri laguntzeko haizerik ez zebilen, eta arraunekin egin nezakeena hutsa zen. Orduan etsitzen hasi nintzen, ur-lasterrak uhartearen bi aldeetan zeudenez gero, banekien handik legoa batzuetara berriro elkartuko zirela, eta orduan ezingo nuela inolaz ere itzuli. Ez nuen hari ihes egiteko aukerarik ikusten, beraz ez nuen hiltzea beste irtenbiderik, ez itsasoaren eraginez, orduan bare samar baitzegoen, goseak baizik. Itsasertzean dortoka bat aurkitu nuen, eta ia ezin altxa nezakeen, pisu handikoa baitzen, baina lortu nuen txalupa barrura botatzea. Banuen baita ere ur freskoa pitxer batean, hobeto esanda, buztinez egindako ontzietako batean; baina zer zen hori guztia ozeano zabalean egonez gero?, han ez baitzegoen ez itsasertzerik, ez kontinenterik, ez uharterik, gutxienez mila legoatako tartean.

       Orduan garbi ikusi nuen zer erraza zen Jainkoaren ardurarentzat egoera tamalgarrienean zegoen gizakia okerragora eramatea. Eta orduan atzera begiratu nuen nire uharte bakarti eta goibelera, munduko lekurik atseginena balitz bezala, eta nire bihotzak izan zezakeen poz bakarra berriro han egotea zen. Eskuak luzatu nituen gogo biziz:

       — Oi basamortu zoriontsua —esan nuen—, ezingo zaitut berriz ikusi! Oi zoritxarreko gizakia, nora noa?

       Gero neure buruari aurpegi eman nion esker txarreko jarrera izan nuelako, eta bakarrik egoteagatik negar egin nuelako; eta orduan nuena eta ez nuena emango nukeen berriro lehorrean egoteagatik. Horrela baita, ez dugu jakiten nolakoa den benetan gure egoera, egoera okerragoek ikusarazten ez diguten arte; ez dugu atsegin duguna aintzat hartzen, hura joaten zaigun arte. Zaila da inork ulertzea nire larritasuna, nire uharte maitagarritik ia bi miliara bidalia (hori iruditzen baitzitzaidan orduan), amaierarik gabeko ozeanoan barrena, eta berriro itzultzeko etsiak hartuta. Dena dela, gogor saiatu nintzen, ia indargabetu arte, txalupa ahal izan nuen neurrian iparralderantz gidatzen, alegia, zurrunbiloa zuen ur-lasterren alborantz, harik eta eguerdian, eguzkiak meridianoa igaro zuenean, hego-hego-ekialdetik jotzen zuen haizekirri leuna aurpegian sumatu nuen arte. Horrek bihotza poztu zidan pixka bat, orduerdi geroago itsas-haize leun samar bihurtu zenean batez ere. Ordurako uhartetik tarte ikaragarrira nengoen, eta eguraldi hodeitsua edo lainotsua izan balitz, beste egoera batean egongo nintzateke, ez bainuen txalupan ipar-orratzik, eta ez nuen inoiz asmatuko nora jo uhartea ikusmenetik galdu izan banu. Baina eguraldiak argi iraun zuen, eta masta jaso eta haize-oihala zabaltzen ahalegindu nintzen, ahal nuen gehiena iparralderantz gidatzen, ur-lasterretik irteteko.

       Masta eta haize-oihala jarri bezain laster, eta txalupa uretan mugitzen hasi zenean, uraren gardentasunak ur-lasterraren aldaketa hurbil zegoela ohartarazi zidan; izan ere, ur-lasterra indartsua zen lekuan ura arrea baitzen, baina ur gardena ikusten nuenez gero, ur-lasterra baretu zela konturatu nintzen. Eta milia erdi edo ekialderantz, itsas-hautsia ikusi nuen harkaitz batzuen gainean. Harkaitz horiek itsas-lasterra berriro erdibitzen zuten, eta ur tira indartsuenak hegoalderantz egiten zuen bidea, harkaitzak ipar-ekialdean utzita, eta besteak berriz, harkaitzen kontra jo, eta atzera egiten zuen, ur zurrunbilo ikaragarria sorraraziz, eta berriro ipar-mendebalera itzultzen zen, ur tira bizian.

       Urkamendiko eskailera igo eta barkamena azken unean iristea zer den dakitenek, lapurren eskuetatik heriotzako orduan salbatzea lortzen dutenek, edo antzeko egoera muturrekoren batean egon direnek, agian uler dezakete nolako poza hartu nuen txalupa zurrunbilo horren barrura gidatu nuenean; eta haizearen hozkirriak lagunduta, haizeak bultzata joateko, haize-oihala zabaldu nuenean, ontzipean ur tira indartsua edo ur zurrunbiloa nuela.

       Zurunbilo horrek legoa bat inguru eraman ninduen atzera, zuzenean uharterantz, baina ur-lasterrak hasieran eraman ninduena baino bi legoa inguru gehiago iparralderantz. Beraz, uhartera hurbildu nintzenean haren iparraldeko itsasaldean nengoen, alegia, uhartearen beste muturrean, abiatu nintzenaren kontrakoan.

       Legoa bat baino zerbait gehiago egin nuenean, ur-laster edo zurrunbiloaren laguntzaz, konturatu nintzen agortua zegoela, eta ez zidala lagunduko handik aurrera. Dena dela, bi ur-laster horien artean nengoela, hau da, hegoaldekoa, urrunarazi ninduena, eta iparraldekoa, beste aldean ia legoa bateko tartera zegoena; berriro diot, uhartearen atzean bi ur-laster horien artean ikusi nuen ura geldirik zegoela, eta ez zela ez alde batera ez bestera mugitzen, eta haize-kirria alde nuenez gero, uharterantz zuzen eutsi nion norabideari, lehenago bezain bide arina egin ez nuen arren.

       Arratsaldeko laurak inguru zirenean, uhartetik legoa batera nengoela, hondamena eragin zuten lurmuturreko harkaitzak ikusi nituen, lehen esan dudan bezala, hegoaldean; eta harkaitzek ur-lasterra hegoalderantz bidaltzen zutenez gero, beste zurrunbiloa sortzen zuten iparraldean, eta oso indartsua zela iruditu zitzaidan, baina ez zegoen nire bidean, mendebalean, alegia, ia erabat iparraldean baizik. Dena dela, haizealdi arin bati esker, zurrunbiloa zeharkatu nuen iparretik-mendebalera, eta handik ordubetera itsasertzetik milia batera edo hurbildu nintzen, eta han itsasoa bare zegoenez gero, berehala lehorreratu nintzen.

       Itsasbazterrera iritsi nintzenean, belaunikatu eta Jainkoari eskerrak eman nizkion salbatu ninduelako, eta txalupan ihes egiteko asmoak erabat baztertu nituen. Bidaldirako hartu nituen janari-edariekin indarberritu ondoren, txalupa itsasertzera hurbildu nuen, zuhaitz batzuen azpian antzeman nuen itsasarte txiki batera, eta lotarako etzan nintzen, leher eginik bainengoen bidaldiaren lan eta nekeen ondorioz.

       Galduta nengoen eta ez nekien itsasoz etxera nola itzuli. Arrisku handiak bizi izan nituen, eta oso ongi ezagutzen nuen egoera, lehengo bide beretik berriro saiatzea pentsatzeko. Ez nekien gainera zer egon zitekeen beste aldean (mendebalekoan esan nahi dut), eta ez nuen arrisku gehiagotan ibiltzeko asmorik. Beraz erabaki nuen goizean itsasbazterretik urrundu gabe mendebalerantz bidea egitea, eta errekaren bat aurkitzen ote nuen ikustea nire ontzi arina ezkutuan uzteko, eta behar nuenean berriro hartzeko. Itsasertzetik gertu hiru milia edo antzeko zerbait aurrera egin nituenean, milia bat inguruko sakonera zuen itsasarte edo badia bikain batera iritsi nintzen, ur-laster txiki edo errekatxo bihurtu arte estutuz zihoana. Han oso kai egokia aurkitu nuen txaluparentzat, eta berariaz harentzat jarritako aingura-leku txiki bat zirudien. Han gelditu nintzen, eta txalupa tinko lotu ondoren, lehorrera abiatu nintzen ingurua aztertzeko eta non nengoen ikusteko.