Daniel Defoe

Robinson Crusoe

euskaratzailea: Aintzane Ibarzabal

Fitxategi hau “liburu-e” bildumako alea da,
liburu elektronikoen irakurgailurako prestatua.
 
Liburu gehiago eskuratzeko:
              http://armiarma.com/liburu-e

Itzulpena: Aintzane Ibarzabal

Euskarazko edizioa: Literatura unibertsala, 1997

Jatorrizkoaren data: 1719

Daniel Defoe euskaraz:

       http://ekarriak.armiarma.com/?i=24

Informazio gehiago:

       http://armiarma.com/emailuok/?p=1558

LIBURUAREN SARRERA

       Idazlea

       Daniel Defoe Londresen jaio zen 1660an. Aita James Foe harakina zuen, jatorriz flandriarra. Izena Defoe-ra aldatu zuen 1695ean. Ingalaterrako familia puritano batean hazi zen, errege estuardotar Carlos II.a tronora itzuli zen garaian. Heziketa presbiteriarra izan zuen, eta puritanoek ez Oxforden, ez Cambridgen, ez Ingalaterrako elizaren mende zeuden beste eskoletan ikasi ezin zutenez gero, Charles Morton-en akademian egin zituen ikasketak, aitak predikari izan zedin nahi zuen eta. Baina 1682an ikasketa horiek utzi eta merkataritzakoak hasi zituen. Merkatari ikasketak amaitu, eta bidaiak egin zituen Ingalaterran zehar eta baita Europan barrena ere.

       1684an Mary Tuffey merkatari familia bateko alabarekin ezkondu zen Londresen. 1685ean Monmouth dukearen matxinadan parte hartu zuen eta 1688an William III.aren alde egin zuen. 1692an porrot egin zuen merkataritza negozioetan, eta espetxeratua izan zen. 1697tik 1701era William III.aren ezkutuko ajentea izan zen, eta 1703tik 1714ra Harley-rena eta beste zenbait ministrorena. Azken urte horietan Review gobernuaren aldeko egunkaria sortu zuen. Idazle emankorra izan zen, eta gai ugari erabili zituen bere lanetan. Politikaz, geografiaz, ekonomiaz, ezkontzaz, psikologiaz, sineskeriez, etab. 500 liburu inguru idatzi zituen. 1688an argitaratu zuen bere lehenengo satira politikoa (James II.aren kontra) eta 1701ean The true-born Englishman (Benetako inglesa) poema satirikoa, eta ondorengo urteetan beste zenbait satira. Idatzi zituen lanengatik berriz espetxeratu zuten 1703an. 1719an fikziora itzuli zen, eta Robinson Crusoe argitaratu zuen. 1722an Moll Flanders eta A journal of the plague year (Izurritearen urteko egunkaria) idatzi zituen, eta 1724an azaldu zen bere azken eleberria Lady Roxana. Beste zenbait lan aipagarri dira: A tour through the whole island of Great Britain (1724-26, Britaina Handiko uhartean zehar bidaia), The complete English tradesman (1726, Ingeles merkatari goitik beherakoa), Augusta Triumphans (1728), A plan of the English commerce (1728, Ingeles merkataritzari buruzko plana).

       1173ko apirilaren 24an hil zen. Defoek eragin handia izan zuen eleberrigintza ingelesean, eta kazetari eta saiolari handia izan bazen ere, batez ere fikzioan sortu zuen pertsonaiarengatik da ezaguna, Robinson Crusoe sortu zuelako, alegia.

       Liburua

       Robinson Crusoe 1719an argitaratu zen lehenengo aldiz, Defoek ia hirurogei urte zituenean. Liburuak arrakasta handia izan zuen berehala. Atalka argitaratu zuten London Post egunkarian, eta zazpi argitalpen eta zenbait itzulpen izan zituen egilea bizi izan zen artean. Liburua argitaratu zenetik gaur arte 700 argitalpen baino gehiago izan ditu, eta ia munduko hizkuntza guztietan argitaratu da; gainera aldaerak, laburpenak, antzerkiak, filmeak eta abar egin dira liburuan oinarrituta, eta Offenbach-en opera baten gaia ere izan da.

       Robinson Crusoeren eredua Alexander Selkirk, William Dampier itsaslapurrarekin itsasoratu zen marinel esploratzailea izan zen, itsasoan galdu eta lau urtez Juan Fernández uhartean bakarrik bizi behar izan zuena. 1709an Woodes Rodgers kapitainak aurkitu zuen, eta Selkirk-en abenturen berri eman zigun 1712an argitaratutako lanean. Dena dela, Rodgersen ideia orokorraz kanpo, eta zenbait xehetasun alde batera utzita, Robinson Crusoe Defoeren irudimenaren lana da goitik behera, arrakasta aparta izan zuena eta mitologiaren eremuraino iritsi zena.

       Crusoe ontzi hondoratze batean bizirik ateratzen den bidaiari bakarra da, eta hala bizi izango da hogei urtetik gora berak izena jarri zion «Etsipen uhartean», Orinoco ibaiaren bokalearen ondoan, Hego Ameriketako iparraldean. Uhartera hondatutako ontzitik ateratako gauzak eramaten ditu, eta han hasten da jo eta ke lanean: nolabaiteko etxea eraikitzen du, animaliak hazten ditu, txalupa bat egiten du eta era askotako abenturak bizi izaten ditu. Gizajaleekin arazoak ditu eta haietako batek, berak «Ostiral» izena jarri zionak, bizia salbatzen dio. Hogei urtetik gora uhartean egon ondoren, ontzi bat iristen da uhartera, eta, orduan ere, istiluak eta gorabeherak izan arren, handik irtetea eta Ingalaterrara itzultzea lortzen du. Horretarako liburuaren azken partean bidaia egiten du Iberiar Penintsulan zehar, eta Pirinioak igarota, Frantzian barrena Calaiseraino iristen da, eta handik itsasoz Ingalaterraraino, orduan ere abenturaz eta arriskuz inguratuta.

       Baina Selkirk-en kontakizunak bultzatu al zuen Defoe nobela hau idaztera? Ez dakigu. Baina zalantzarik ez dago bere garaiko herrri-literaturan oinarri hartu zuela liburua idazteko, alegia, orduko bidaia eta abentura liburuetan, lur berrien aurkikuntzen kroniketan eta itsasontzietako egunkarietan. Idazleak hala ere, benetako gertakizunak direla ziurtatzen digu behin eta berriz, eta ez nobela bat.

       Liburuaren estiloari buruz esan genezake, ziurrenik Defoek ez zuela askotan irakurri idatzi zuena, idazten duenean helburua gauzak adieraztea baitu, eta ez estilo dotorea erabiltzea. Hori dela eta, liburuan askotan agertzen dira errepikapenak, etenak, sintaxi arazoak... eta askotan bere idazketa gertuago dago ahozko kontaketatik, predikariaren zantzuak behin eta berriz azaltzen direla ahaztu gabe, idatzizko estilotik baino. Liburuan indarra kontakizunak berak dauka eta ez prosak; idazketa tresna hutsa da Defoerentzat.

Aintzane Ibarzabal

ROBINSON CRUSOE,

YORK-eko marinelaren

BIZITZA

eta

ABENTURA

bitxi harrigarriak:

nola hogeita zortzi urtez Ameriketako
jenderik gabeko uharte batean,
Orinoco ibai handiaren bokalearen ondoan,
bakarrik bizi izan zen,

itsasontzi hondoratze batean
itsasbazterraren kontra jaurtikia izan ondoren,
eta nola bera ez beste guztiak hilik gertatu ziren

ETA

amaieran ITSASLAPURREK hura salbatzeko izan zuten
modu harrigarriaren kontakizuna dakarrela

Berak idatzia

LONDRES;

W. TAYLORrek inprimatua.

MDCCXIX.

IDAZLEAREN HITZAURREA

       Gizon baten abenturak mundu honetan argitaratzea inoiz probetxugarria izan baldin bada, eta behin argitaratu ondoren onartuak izan baldin badira, liburu honen argitaldariak uste du honako honetan gertatu dela.

       Gizon horren bizitzak txikiak uzten ditu (haren ustez) inoiz izan diren beste gertaera guztiak, zaila baita gizon bakar baten bizitzak gorabehera gehiago izatea.

       Apaltasunez, seriotasunez, eta gertaeren bitartez erlijio irakaspenak eskaintzeko asmoz adierazten zaigu kontakizuna, gizon jakintsuek helburu izan ohi duten bezala; alegia, adibide hori besteen irakasbidea izan dadin, eta aldi berean Goi-ardura egiaztatua eta ohoratua, edozein dela ere bizitzaren egoera, eta etortzen den bezala etorrita ere.

       Argitaldariak uste du benetako gertaeren kontakizun soila dela, eta ez dagoela bertan fikzioaren arrastorik, baina, hala ere, gauza guztiak iraganean gertatuak izatea onuragarriagoa dela, bai atsegin hartzeko eta baita irakurleari irakaspenak eskaintzeko ere. Horregatik, uste du, bestelako aurkezpenetan luzatu gabe, mesede handia egiten diola munduari liburuaren argitalpenak.

ROBINSON CRUSOE-REN
BIZITZA ETA ABENTURAK

       1632. urtean jaio nintzen York-eko hirian, bertakoa ez izan arren, familia onekoa; izan ere, aita lehenengo bizilekua Hull-en kokatu zuen Bremengo etorkina baitzen. Merkataritzari esker aberastu, eta lanbidea utzi ondoren, York-era joan zen bizitzera, eta han ezkondu zen amarekin. Amaren sendikoek Robinson izena zuten, lurralde hartako familia aberats baten abizena, eta harengandik hartu nuen nik Robinson Kreutznaer deitura. Ingalaterran, ordea, hitzak hondatzeko izan den joeragatik, gaur egun Crusoe esaten digute, edo hobeto esan, geure buruari hala esaten diogu, hala sinatzen dugu, eta hala deritzate beti lagunek.

       Bi anaia zaharrago izan nituen, bata, teniente koronela izan zen Flandrian, ingelesen oinezko gudaroste batean, antzina Lockhart koronelaren esanetara egondakoan, eta Dunkerke ondoan espainiarren kontra izan zen guduan hil zuten. Bigarren anaiari zer gertatu zitzaion, ez nuen sekula jakin, ez behintzat aitak eta amak nitaz jakin zutena baino gehiago.

       Familiako hirugarren semea izanik, eta inongo lanbidetarako hezia egon gabe, oso goiz hasi zitzaidan burua gogoeta nahasiz betetzen. Orduko oso zahartua nuen aitak, ikasketa sail egokia emana zidan, etxeko heziketatik hasi eta, doaneko eskolako ikasketak amaitzeraino, eta zuzenbide ikasketak egiteko bidean jarri ninduen. Baina nik itsasoratzeko irrika bizia nuen, eta grina horrek aitaren nahiaren, hobeto esan, aginduen kontra, eta amaren eta lagunen erregu eta adierazpen guztien kontra horren gogor jokarazi zidanez gero, bazirudien, barrutik zetorkidan joera horrek ezkutuan zuela, jasan behar izango nuen zoritxarreko bizimodura eramango ninduen ezinbesteko halabeharra.

       Aitak, gizon jakintsua eta errespetagarria zenez gero, aholku sakon eta bikainak eman zizkidan, hark niretzat aurrez ikusten zuen halabeharrari ihes egiteko. Goiz batean, bere gelara joateko dei egin zidan, han baitzuen lotua ezueriak, eta gai horretaz demanda egin zidan modu onean. Galdegin zidan zeintzuk nituen arrazoiak, han-hemenka ibiltzeko nuen grina hutsaz kanpo, aitaren etxetik eta jaioterritik alde egiteko, han ongi kokatua egoteko aukera izanda, eta, lan egin eta saiatuz gero, baita aberastekoa ere, eta bizitza erosoa eta atsegina izatekoa. Esan zidan, zoritxarrekoak alde batetik, edo aberastasun handiak lortu nahi zituztenak bestetik, joaten zirela atzerrira abentura bila, gauza berriei ekinez bizimodua hobetzera, eta eguneroko bidetik kanpoko eginkizunei esker ospetsu bihurtzera. Gauza horiek oso goian nituela, edo oso behean bestela. Nirea erdiko maila zela, edo beheko bizimoduaren maila gorena esango genukeena, eta, berak, bizitzan asko ikusia zenez gero, bazekiela hura zela munduan bizi ahal izateko mailarik onena, gizonaren zoriontasunari gehien egokitzen zitzaiona; ez zituela langileen mailak zituen zoritxarrak eta nekaldiak, bihotz-esturak eta oinazeak, eta ezta goi mailakoen harrotasun, apainkeria, handinahi eta bekaizkeriaren arriskurik ere. Esan zidan egoera horren zoriontasuna epaitzeko gauza bat hartu behar nuela kontutan, alegia, hori zela jende guztiak nahi zuen bizimodua; erregeak askotan beren buruaz errukitzen zirela, gauza handiak egiteko jaio izanaren ondorio tamalgarriengatik, eta nahiago luketela bi muturren erdian, behartsuaren eta aberatsaren artean, egokitu izana; eta gizon jakintsua zenak garbi aitortzen zuela maila horren benetako zoriontasuna, bere otoitzetan ez pobretasuna eta ez aberastasuna ez emateko eskaera egiten zuenean.

       Esan zidan arretaz begiratzen baldin banuen, beti antzemango nuela, bizitzaren ezbeharrak gizartearen goiko eta beheko mailetan gertatzen zirela, eta erdiko mailetan berriz, gutxienak, eta gainera, ez zituela gizartearen goiko eta beheko mailek zituzten adina gorabehera. Are gehiago, ez zituztela, ez gorputzean eta ez adimenean, gaitzera emanak zeudenek, bizimodu okerrekoek, eta handinahikerian eta nabarmenkerian bizi zirenek alde batetik, eta bizimodu txarraren ondorioz, lan gogorrak egin behar zituztenek, gauza premiazkorik eta janaririk ez zutenek, edo janari eskasekoek bestetik, zituzten adina eragozpen eta larritasun. Erdiko maila onbide eta era guztietako jolasaldietarako egina zegoela; bakea eta oparotasuna erdi mailako aberaspidearen lagunak zirela; zuhurtasuna, neurri ona, lasaitasuna, osasuna, gizarteko harremanak, jolasbide atseginak, eta nahi ziren olgeta guztiak bizitzaren erdi mailakoen zerbitzariak zirela. Era horretan, gizona isilik eta erraz igarotzen zela mundutik, eta nekerik hartu gabe alde egiten zuela handik, esku lanen eta buruko lanen kezkarik izan gabe, eguneroko ogia lortzeko bizitza esklabotasunari saldu beharrik izan gabe, edo, arimari bakea edo gorputzari lasaitasuna lapurtzen zioten ezusteko gertaerez asaldatua izan gabe; bekaizkeriak haserrarazi gabe, edo gauza handiak egiteko ezkutuko grinarik izan gabe; eta, aldiz, egoerak bere alde zituela, mundutik hotsik egin gabe igarotzen zela, bizitzaren gauza gozoak, samintasunik gabeak dastatuz zoriontsu zela, eta eguneroko bizitzak erakusten ziola hori guztia behar bezala antzematen.

       Hori esan ondoren, benetan eskatu zidan, eta modu maitakorrenean, ez egiteko umekeriarik, ez amiltzeko neure burua, Izadiak eta ni jaio nintzen mailak galarazten zidaten zoritxarrera. Ez nuela ogi bila joateko premiarik, berak ahal zuena egingo zuela niri laguntzeko, eta saiatuko zela, goraipatzen zidan bizimodu horretan, era erosoenean ni sarrarazten. Eta ez baldin banuen bizimodu lasaia eta zoriontsua lortzen, halabeharraren errua edo nirea izango zela, eta berak ez zuela haren erantzukizunik izango; izan ere, nire kalterako izango zen erabakia har ez nezan, aholku eman baitzidan eta bere eginkizuna betetzat uzten baitzuen; hitz batean, laguntza emateko prest zegoela, berak agindu bezala, etxean geratzen banintzen, baina ez zuela zerikusirik izan nahi nire ezbeharretan, eta ez zidala alde egiteko baimenik emango. Eta hura dena amaitzeko, anaia zaharrena adibide gisa har nezakeela esan zidan, hari ere aholkuak eman zizkiola Herri Beheretako guduetara ez joateko, baina ezin izan zituela menderatu, hura gudarostera bultzatzen zuten gazte garaiko nahiak, eta hantxe hil zela. Eta nire alde otoitz egiteari ez ziola utziko esan bazuen ere, esan ere egin zidan, erabaki zoro hori hartzen baldin banuen, Jainkoak ez zidala bedeinkaziorik emango, eta handik aurrera denbora izango nuela bere aholkuei ezetza eman izanaz gogoeta egin eta damutzeko, baina, beharbada, onik ateratzen laguntzeko alboan lagunik ez izatean.

       Konturatu nintzen hitzaldiaren azken hitzak esan zituenean —eta aitak berak hala gertatuko zela ez zekien arren, benetan igarle baten esanak ziruditen—, konturatu nintzen, esan bezala, malkoak zerizkiola aurpegian behera, batez ere, hildako anaiaz hitz egin zidanean, eta baita, alboan lagunik ez izatean, damutzeko izango nuen denboraz hitz egin zidanean ere, eta horren hunkiturik zegoenez gero, hitzaldia eten egin zuen, eta esan zidan bihotza lehertzeko zorian zuela, eta ezin zidala besterik esan.

       Hitzaldiak bihotza erdibitu zidan, eta nola ez zidan, bada, erdibituko? Une horretan bertan erabaki nuen ez zitzaidala berriz atzerrira joatea inoiz bururatuko, eta etxean geratuko nintzela, aitak nahi zuen bezala. Baina, hura zoritxarra! Handik egun batzuetara dena ahaztu nuen, eta labur esateko, aitaren oztopo gehiagorik ez izateko, handik aste batzuetara, etxetik alde egitea erabaki nuen. Hala ere, ez nuen jokatu neure erabakiaren lehenengo beroaldiak eskatzen zidan bezain bizkor, eta amarengana jo nuen, ohi zuena baino zertxobait atseginago zegoela iruditu zitzaidan une batean; eta esan nion, gogoa erabat mundua ikustearen aldekoa nuela, eta ezingo nuela inoiz beste ezer aurrera ateratzeko adina arretarik jarri; eta aitak hobe zuela niri joateko baimena ematea, baimenik gabe ni alde eginaraztea baino. Hemezortzi urte nituela orduko, eta beranduegi zela langintzaren bat ikasten hasteko edo legegizon baten laguntzaile izateko. Eta ziur nengoela hala egingo banu ere, ez nintzela ikasle ona izango, eta zalantzarik gabe ikasteko denbora amaitu baino lehenago, maisuaren ondotik ihes egingo nuela itsasora joateko. Zin egin nion, aitarekin hitz egiten bazuen eta niri atzerrira bidaia bakar bat egiten uzteko baimena eskatzen bazion, handik etxera itzultzean, gustora ibili izan ez banintz, ez nuela inoiz etxetik berriz alde egingo, eta leiha bizian saituko nintzela galdutako denbora berreskuratzen.

       Horrek bere onetik atera zuen ama. Esan zidan bazekiela alferrikakoa zela aitari gai horretaz hitz egitea, hark oso ongi zekiela zer komeni zitzaidan, eta ez zidala baimenik emango nire kalterako izango zen zerbait egiteko; harritua zegoela, aitarekin izan nuen hizketaldiaren ondoren, eta, berak jakin zuenez gero, aitak nirekin erabili zituen hitz atsegin eta maitasunezkoak entzun ondoren, gauza horiek bururatu zitzaizkidalako; eta, hitz batean, neure burua alferrik galdu nahi baldin banuen, ez zegoela zereginik, baina ziur egon nintekeela haiek ez zutela horretarako baimenik emango. Berari zegokionez, ez zuen nire hondamenean esku hartu nahi, eta nik ezingo nuen inoiz esan, amak baimena eman zidala aitak ukatutakoa egiteko.

       Amak aitari ez ziola haren berri emango esan zidan arren, geroago jakin nuenez, nik esandako guztia jakinarazi zion, eta aitak arreta berezia jarri ondoren, hasperen egin, eta hau esan omen zion:

       — Mutil hori zoriontsua izango litzateke etxean geratuko balitz, baina atzerrira joaten bada, inoiz jaio den izakirik zorigaiztokoena izango da. Ezin diot joateko baimenik eman.

       Hura gertatu eta ia urtebete igaro arte ez nuen etxetik alde egin, baina bitarte horretan lanean hasteko egin zizkidaten proposamen guztiei, temati, entzungor egin nien, eta askotan aitari eta amari aurpegi eman ere bai, nire gogoak, ezinbestean, ongi zekiten bezala, harrarazten zizkidan erabakien kontra, horren gogor saiatzen zirelako. Baina Hull-en egotea egokitu zitzaidan egun batean, ustegabean, eta orduko hartan ihes egiteko asmorik gabe; esaten ari nintzen bezala, Hull-en nengoela, eta nire adiskide bat bere aitaren itsasontzian Londresera joateko zorian, berarekin joatea proposatu zidan, itsasgizonei pizgarri gisa eskaini ohi zaiena eskainita, alegia, bide-saririk ordaindu behar ez izatea. Ez nion ez aitari ez amari ezer galdetu, ezta asmo horren berri eman ere. Aldiz, han utzi nituen, gertaeraren berri ahal zuten bidetik jakin zezaten; eta, Jainkoaren bedeinkaziorik edo nire aitarenik eskatu gabe, egoera edo ondorioak kontutan hartu gabe, eta zoritxarreko orduan, Jainkoa lekuko, 1651ko irailaren batean, Londresera zihoan itsasontzi batera igo nintzen. Ez dut uste sekula abenturazale gazte baten zoritxarrak goizago hasi zirenik, edo neureek bezain luze iraun zutenik. Itsasontzia Humber-etik irten baino lehenago, haizea atera zuen, eta olatuak erarik beldurgarrienean altxatu ziren. Itsasontzian nenbilen lehenengo aldia nuenez gero, gorputza gaixoturik nuen eta arima izuturik, adierazi ezin dudan moduan. Orduan hasi nintzen egin nuenaz, eta zeruak, ongi merezita, bidaltzen zidan zigorraz pentsatzen, aitaren etxea horren modu zitalean uzteagatik, eta neure eginbeharrekoak bete ez izanagatik. Gurasoen aholku onak, aitaren malkoak eta amaren erreguak burura etorri zitzaizkidan, eta barruak, oraindik ez baitzitzaidan erabat gogortu, mesprezuz ohartarazi zidan, Jainkoarekin eta aitarekin nuen betebeharretan huts egin nuela.

       Bitartean ekaitza areagotu egin zen, eta ordu arte gainean inoiz izan ez ninduen itsasoa, harro zegoen oso; hutsa, halere, gerora askotan ikusi dudanaren ondoan. Ez, ez zen ez handik egun batzuetara ikusiko nuenaren antzekoa, baina orduan nahikoa izan zen ni ikaratzeko, marinel bizargabe bat besterik ez bainintzen, eta ez bainuen haren antzekorik inoiz ikusi. Iruditzen zitzaidan olatu bakoitzak irentsi egingo gintuela, eta aldiro-aldiro burura etortzen zitzaidan, itsasontziak itsasoaren hondora eta osinetara amilduko gintuela, eta ez ginela handik inoiz aterako. Eta bihotz-itolarri horretan zin egin nuen eta erabaki, Jainkoak bidaia horretan bizitza barkatzeko mesedea egiten bazidan, eta onik lehorreratzea lortzen banuen, zuzenean joango nintzela aitarengana, eta ez nuela berriz oina itsasontzi baten gainean jarriko, bizirik nirauen bitartean; eta haren aholkua onartu, eta ez nukeela neure burua inoiz horrelako zoritxarretara bultzatuko. Orduan ikusi nuen argi eta garbi aitak bizitzaren erdiko mailaz egin zizkidan oharren zuhurtasuna, eta baita ere berak, itsasoko ekaitzen arriskutik kanpo eta lehorrean arazoetatik urrun, izan zuen bizimodu erraza eta erosoa; eta, orduan erabaki bat hartu nuen: seme galduaren antzera, damutua, aitaren etxera itzultzea.

       Burutapen zuhur eta zentzuzko horiek izan nituen ekaitzak iraun zuen bitartean, eta baita hura bukatu eta handik pixka batera ere. Baina biharamunean haizea eztitu zen eta itsasoa baretu, eta itsasoan ibiltzeko ohitura hartzen hasi nintzen. Hala ere, oso kezkatua eman nuen egun osoa, eta oraindik ere pixka bat zorabiatua; arratsean, ordea, eguraldia argitu zuen, haizea ia erabat gelditu zen, eta iluntze zoragarria etorri zen atzetik. Eguzkia gorri-gorri ezkutatu zen, eta hala irten zen hurrengo goizean. Haizeak gutxi edo ia bat ere ez zuen jotzen, itsasoa bare zegoen, eta goian eguzkia zuen distiratsu. Ikuspegi hura inoiz ikusi nuen gauzarik liluragarriena zela iruditu zitzaidan.

       Gauean lasai egin nuen lo, ez nintzen zorabiatu, eta gustora nengoen, harri eta zur itsasoari begira, bezperan horren zakarra eta ikaragarria, eta, handik horren denbora gutxira, horren lasaia eta atsegina. Eta orduan, etxetik alde eginarazi zidan laguna hurbildu zitzaidan, nire erabaki zintzoei traba egitera.

       — Eta, Bob —bizkarrean zapla eman, eta esan zidan—. Zer moduz hago orain? Beldurtuko hintzen, noski, bart gauean, haizetxoak jo zuenean, ezta?

       — Haizetxoa, esan duk? —esan nuen—. Ekaitz ikaragarria izan zuan eta.

       — Ekaitza, baita zera ere! —erantzun zidan—. Horri ekaitza esaten diok? Baina, ez zuan ezer izan eta. Eman itsasontzi on bat eta itsaso zabala, eta horrelako haizeteek ez zigutek batere kezkarik ematen. Baina hi ur gezako marinela haiz, Bob. Hator, pontxe pitxerkada bat prestatzera, eta dena ahaztuko diagu. Ikusi al duk nolako eguraldi zoragarria dugun orain?

       Nire kontakizunaren zati goibel hau laburtzeko esango dut, marinel guztien bidea hartu genuela: pontxea egitera joan ginen, eta hura edan eta mozkortu nintzen. Gau hartako zoritxarrean ito nituen damu guztiak, ordu arteko jokabideaz egindako burutapen guztiak eta baita etorkizunerako hartuak nituen erabakiak ere. Hitz batean, itsasoaren gainaldea berdindu eta ekaitz erasoaren ondorengo barea iritsi zenean, neure pentsamenduen larritasuna moteldu egin zen, itsasoaz irentsia izateko beldurrak eta kezkak alde batera utzi nituen, eta lehenagoko gogoen jarioa neuregana itzuli ahala, erabat ahaztu nituen atsekabe garaian egindako zinak eta emandako hitzak. Hala ere, pentsatzeko tarte batzuk izan nituen, eta burutapen kezkagarri batzuk, kezkagarriak baitziren benetan, saiatu ziren zenbaitetan neure burura itzultzen, baina berehala uxatu nituen, eta eritasun bat balira bezala gainditu nituen; eta horrela, edarian eta lagunartean babesa hartuta, erraz lortu nuen zoroaldi haietatik, hala esaten nien nik, aske geratzea, eta handik bospasei egunetara barruko aginduak menderatuak nituen, edozein gaztek, zerbaitez ez kezkatzeko erabakia hartuz gero, egingo lukeen eran. Baina beste saio bat gainditu beharko nuen oraindik, Jainkoaren ardurak erabakia baitzuen, horrelakoetan gertatu ohi den bezala, ni inolako aitzakiarik gabe uztea. Izan ere, jasandako gertaeraren aurrean atzera egiteko erabakirik hartu ez baldin banuen, hurrengoa norainokoa zen ikusita, izakirik gaiztoenak eta ankerrenak ere, haren arriskua aitortu eta errukia eskatuko zukeen.

       Itsasoan eman genuen seigarren egunean Yarmouth-eko itsasartera iritsi ginen. Kontrako haizea eta eguraldi barea genuenez gero, oso gutxi aurreratu genuen ekaitza amaitu zenetik. Aingura bota behar izan genuen, eta han geratu ginen, haize kontra, alegia, hego-mendebaletik jotzen zuela, zazpi edo zortzi egunetan. Bitarte horretan Newcastle-etik zetozen itsasontzi asko itsasarte horretan geratu ziren, hura baitzen, itsasontziek, ibaian gora egiteko haizearen zain zeuden bitartean, erabiltzen zuten kaia.

       Ez genuen espero, ordea, horren luze joko zigunik, eta itsasgoraz baliatuta ibaian gora egitekoak ginen; baina haizeak etengabe jotzen zuen, eta laugarren edo bosgarren eguna egin genuenean, oso gogor jo zuen. Hala ere, itsasartea kai bat bezain ona zen, eta ainguratzea ongi egina genuenez gero, eta sokak eta euskarriak sendoak zirenez gero, gure itsasgizonek ez zuten batere kezkarik, ezta beldurrik ere, eta denbora atseden hartzen eta algaraka ematen zuten, itsasoko ohiturak agintzen zuen bezala. Zortzigarren eguneko goizean, ordea, haizeak indar handia hartu zuen, eta lanean hasi behar izan genuen hagak eta haize-oihalak bildu eta ongi lotzeko, itsasontzia ur gainean ahalik eta era errazenean eutsita egon zedin. Eguerdi aldera itsaso zakarra izan genuen, brankako gaztelua urperatua geratu zen, zenbait olatu handik estali gintuzten, eta behin edo bitan aingura eten zitzaigula uste izan genuen. Horregatik kapitainak bela-tokiko beste aingura ateratzeko agindua eman zigun; era horretan, itsasontziak ur gainean eutsita egoteko bi aingura zituen brankan, eta sokak erabat teinkatuak.

       Orduko ekaitz ikaragarriak jotzen zuen, eta itsasgizonen aurpegietan izua eta harridura ikusten hasi nintzen. Kapitaina, itsasontzia handik onik ateratzeko lanak zaintzen buru-belarri ari zen arren, bere gidari gelatik zenbait aldiz sartu eta atera zebilela, neure ondotik igarotzean entzun nion ahopeka esaten zuela: «Jauna, erruki zakizkigu, galduta gaude, gureak egin du», eta antzekoak. Hasierako larrialdiak izan zirenean, tuntunduta geratu nintzen, branka aldean nuen gelan etzanda, eta ezin dut asmatu orduan sentitzen nuena adierazten. Nekez ekar nitzakeen burura lehenago izan nituen damuak, itxuraz ahaztuak bainituen, eta haien kontra itsu-itsu borrokatu bainintzen. Heriotzaren samina joan zitzaidala pentsatu nuen, eta aurrekoan bezala, orduan ere ez zela ezer gertatuko. Baina kapitainak, oraintxe esan dudan bezala, nire ondotik igarotzean gureak egin zuela esan zuenean, beldurrak airean geratu nintzen. Jaiki, gelatik irten, eta ingurura begiratu nuen. Ez nuen inoiz horrelako ikuskizun tamalgarririk aurrean izan: itsasoa mendien neurriraino altxatu zen, eta gainera erortzen zitzaigun hiruzpalau minuturo. Ingurura begiratu eta hondamena besterik ez nuen ikusten. Gure ondoan ainguratuta zeuden bi itsasontzik zubi ondoko mastak moztu behar izan zituzten zama arintzeko, eta geure itsasontziko gizonek oihuka esan zuten, gure aurrean, milia bateko tartean, aingura botata zuen itsasontzi bat hondoratu zela. Beste bi itsasontziri askatu zitzaizkien aingurak, eta itsasartetik itsasoan barrena eraman zituen urak, masta bakar bat ere zutik ez zutela. Ontzi arinagoak errazago moldatzen ziren, itsasoa ez baitzen haien kontra horren gogor saiatzen. Baina horietako bizpahiru nora ezean igaro ziren gure ondotik, haizeari aurre egiteko belazurruna besterik ez zutela.

       Arratsean lemazainak eta kontramaisuak gure ontziko kapitainari eskatu zioten, aurreko masta mozten uzteko, baina hark ez zuen nahi izan. Kontramaisuak, ordea, mozten ez bazuen ontzia hondoratu egingo zela esanez aurre egin zion, eta orduan baimena eman zion. Baina aurreko masta moztu zutenean, masta nagusia euskarririk gabe dantzan geratu zen, eta hura ere moztu behar izan zuten, ontzia oso gogor astintzen zuelako, eta ontzigaina soildua geratu zitzaigun.

       Edonork asma lezake nolako egoeran egongo nintzen hori guztia gertatu ondoren, marinel gazte bat besterik ez nintzelarik, eta halako txikikeria batengatik horrenbesteraino berldurtutakoa gainera. Baina, horren denbora luzea igaro eta gero, gai baldin banaiz garai hartan buruan nerabiltzan pentsamenduak adierazteko, esan behar dut hamar aldiz nengoela izutuago, hura gertatu aurretik nituen usteak baztertu nituelako, eta haiek utzi eta zoritxarrez hartutako erabakietara itzuli nintzelako, heriotzaren beraren aurrean egoteagatik baino. Eta izu honi ekaitzarena erantsita, ezin adierazteko moduko egoera zen nirea. Baina okerrena ez zen oraindik iritsi. Ekaitzak ikaragarrizko indarrez egin zuen aurrera, eta marinelek berek ez zuten hura baino okerragorik gogoan. Itsasontzi ona genuen, baina zamaz leporaino betea, horregatik uretan barrura sartzen zen, eta marinelek noiznahi esaten zuten oihuka ontzia murgiltzera zihoala. Neurri batean abantaila nuen «murgiltzea» zer zen ez nuelako ulertu galdetu nuen arte. Bestalde, ekaitzak horrenbesterainoko indarra hartu zuenez gero, oso maiz ikusten ez den gauza bat ikusi nuen: kapitaina, ontziko kontramaisua, eta gainerakoak baino zentzudunagoak ziren beste zenbait errezatzen, une batetik bestera ontzia noiz hondoratuko zain zeuden bitartean. Gauerdian, eta gure zoritxar guztiei beste berri bat eransteko, ontziaren behealdea begiratzera jaitsi zen gizonetako batek ura zulo batetik zurrustan sartzen zela esan zuen garrasika, eta beste batek sotoan ura lau oinetaraino iristen zela. Orduan guztiei dei egin ziguten ur-ponpari eragiteko. Hitz hori entzun orduko, iruditu zitzaidan neure bihotzak azkenak eman zituela, eta atzerantz erori nintzen eserita nengoen nire ontzi-gelako ohearen gainean. Baina gizonek altxa ninduten, eta esan zidaten, ordu arte ezer egin ez banuen ere, beste edonor bezala gai izango nintzela ur-ponpari eragiteko. Hark susperrarazi ninduen, eta ur-ponpara joan, eta jo eta ke hasi nintzen lanean. Horretan ari ginen bitartean, kapitainak ikatz-ontzi txiki batzuk ikusi zituen, ekaitzean aingura botata ezin iraun, eta hura askatzea eta ontzia aske utzita itsasoratzea beste biderik izan ez zutenak; eta geure ondotik igaroko zirela ikusita, su egiteko agindua eman zuen arriskuan ginela haiei jakinarazteko. Ni harritua geratu nintzen, ez bainuen haren esanahirik ulertzen, eta ontzia hautsi egin zitzaigula edo beste gauza ikaragarriren bat gertatu zela uste izan nuen. Hitz batean esateko, harri eta zur nengoen, eta ondoeza egin zitzaidan eta zorabiatu egin nintzen. Egoera hura norberak bizia salbatzeko nahiko lan izaten duen horietakoa izaki, inor ez zen nitaz arduratu, edo niri gertatzen zitzaidanaz kezkatu; aldiz, beste gizon bat etorri zen nire lekura ur-ponpari eustera, eta ostiko bat eman eta bazterrera bota ninduen, eta hantxe utzi ninduen hilik nengoela pentsatuz, eta denbora luzea igaro zen neure onera etorri nintzen arte.

       Aurrera egin genuen lanean, baina gero eta ur gehiago sartzen zen zulotik, eta bazirudien ontzia hondoratzera zihoala, eta ekaitza zertxobait baretu zen arren, ez zirudien ur gainean iraungo genuenik kai batera iritsi ezean; beraz, kapitainak aurrera egin zuen laguntza eskatzeko su egiten. Orduan gure aurrean aingura jaso zuen ontzi txikietako batek, guri laguntza emateko txalupa bat bidaltzera ausartu zen. Txiripaz iritsi zen guregana, baina ezinezkoa egin zitzaigun txalupara igotzea, eta baita txalupari ere gure alboan geratzea, harik eta arraunean gogor ari ziren gizonek, beren biziak geureak salbatzeko arriskuan jarrita, neke eta zorte handiz, geure gizonek txopatik bota eta urrutiraino askatu zieten buia zeraman sokari eustea lortu zuten arte, eta guk, sokatik tiraka, geure txoparaino ekarri eta, guztiok haien txalupara igotzea lortu genuen arte. Ez haiek ez guk, txalupara igo ondoren, ez genuen espero haien itsasontziraino iristea, eta horrenbestez aho batez erabaki genuen txalupari nahi zuen lekura joaten uztea, eta besterik gabe ahal genuen neurrian txalupa itsasertzera bideratzen ahalegintzea, eta geure kapitainak hitza eman zien, txalupari azpia zulatzen bazitzaion lehorrera iristean, kalteak ordainduko zizkiola ontziko kapitainari. Beraz, pixka bat arraunean eta beste pixka bat nora ezean, iparralderantz egin genuen, itsasbazterraren aurrez aurre baina zeharka, Winterton Ness-eraino.

       Ordu laurden bat baino gehiago ez zen izango ontzia utzi genuela hura hondoratzen ikusi genuenean, eta orduan ulertu nuen lehenengo aldiz zer zen ontzi bat itsasoan murgiltzea. Esan beharra daukat ia ezin nituela begiak altxatu marinelek esan zidatenean itsasontzia hondoratzen ari zela, izan ere, haiek atera baininduten txalupara, eta ez ni neure kabuz, bihotza bizitzarik gabe bainuen, alde batetik beldurragatik, eta bestetik, buruhausteengatik eta aurrean nuenean pentsatzeagatik.

       Egoera horretan geundela, eta gizonak txalupa itsasbazterrera eramateko arraunean jo eta ke ari zirela, ikus genezakeen, olatuen gaina hartzen genuenean, lehorrean jende pila zebilela korrika atzera eta aurrera, itsasbazterrera hurbiltzea lortzen bagenuen guri laguntza emateko. Baina oso poliki hurbildu ginen itsasertzera eta ezin izan ginen lehorreratu Winterton-go itsasargia igaro arte, itsasbazterrak Cromer-eko bidean mendebalerantz egiten duen lekuan, han lurrak pixka bat eteten bai-tzuen haizearen indarra. Han lehorreratu ginen, eta neke handirik gabe izan ez bazen ere, denak bizirik eta osorik iritsi ginen, eta oinez joan ginen Yarmouth-eraino. Gizon zoritxarrekoak ginenez gero, gizatasun handiz hartu gintuzten han, bai herriko agintariek, ostatu ona eman baitziguten, eta baita merkatari eta ontzietako jabeek ere, eta nahikoa diru eman ziguten, aukeran Londresera nahiz Hull-era joateko.

       Orduan Hull-era itzuli eta etxera joateko zentzu pixka bat izan banu, pozik egongo nintzatekeen eta aitak, Salbatzaile santuaren parabolan bezala, nire ohorez txahal gizena hilko zukeen; izan ere, denbora luzea igaro baitzen gure itsasontzia Yarmouth-eko itsasadarrean hondoratu egin zela entzun zuenetik, bertan ez nintzela ito ziur jakin zuen arte.

       Baina nire zorigaiztoak tematsu bultzatzen ninduen, ezerk ezin zuen geldiarazi, eta zenbait aldiz arrazoiaren deia entzun nuen arren, eta neure zentzu onak etxera itzultzeko esaten zidan arren, ez nuen hori egiteko adinako indarrik izan. Ez dakit nola azaldu egoera hori, ez nuke esango isilpeko indar ahalguztidun batek geure buruen hondatzaile izatera ezinbestean bultzatzen gaituenik, zenbaitetan zoritxarra aurrean ikusten badugu ere, edo harengana lasterka jotzen dugun arren; baina egia esateko, halako zoritxarren batek, ezin baztertuzko agindu batek, eta ezin ihes egiteko modukoak gainera, bultzatu behar izan ninduen neure arrazoibide lasaienek eta gogoeta sakonenen burubideek esaten zidatenaren kontra, eta lehenengo saioan neureganatu nituen irakaspen argigarrien kontra jokatzera.

       Adiskidea nuen kapitainaren semeak, eta aurrekoan adore eman zidanak, oraingoan nik baino adore gutxiago zuen. Yarmouth-era iritsiz geroztik nirekin hitz egin zuen lehenengo aldian, eta ordurako bi edo hiru egun igaroko ziren, egoitza desberdinetan sakabanatu baigintuzten; esaten nuen bezala, ikusi ninduen lehenengo aldian, hitz egitean doinua aldatua zuela antzeman nion, eta itxura goibel samarra zuela. Buruari eraginez, zer moduz nengoen galdetu zidan, gero bere aitari nor nintzen esan zion, eta bidaldi hura urrutira joateko saio bat egitearren besterik ez nuela egin. Aitak niri begiratu eta, ahots ozen eta kezkatuaz, esan zidan:

       — Gazte, ez zenuke inoiz itsasora itzuli behar, itsasgizon izateko ez zarela jaio argi eta garbi ikusteko adierazgarritzat hartu beharko zenuke gertatutakoa.

       — Zergatik, jauna? —erantzun nion—. Etsiko al zenuke zuk itsasora itzuli gabe?

       — Nire egoera bestelakoa da —esan zuen—. Horretarako deitua izan naiz eta nire eginbeharrekoa da, baina zuk bidaldia saio gisa egin duzunez gero, ikusi duzu zeruak bide horretan berriz abiatzen bazara aurkituko duzunaren adibide bat eskaini dizula. Agian gertatu zaiguna zuregatik gertatu zaigu, Jonasi Tarsis-eko itsasontzian gertatu zitzaion bezala. Esaidazu mesedez —aurrera egin zuen—, nor zaren eta zergatik itsasoratu zaren.

       Orduan nire istorioa adierazi nion, eta amaitu nuenerako haserrealdi harrigarri batek hartua zuela ikusi nuen.

       — Zer egin ote dut nik —esan zuen— honelako gizagaixo bat nire ontzira igotzeko? Mila libragatik ere ez nuke berriz oina zu zoazen ontzi berean jarriko.

       Hori bere zaputzaldiaren erakusgarri bat izan zen, oso kezkatua baitzegoen izan zituen galerengatik, eta bere aginpideak ematen zion ahalmenean urrunegi joan zela uste dut. Dena dela, geroxeago lasaiago hitz egin zidan, aholku eman zidan aitarengana itzultzeko, eta Jainkoaren ardurarekin jolasean ez aritzeko eskatu zidan, izan ere, Jainkoaren haserrea nire aurka altxa zela ikusteko aukera ezin hobea izan bainuen.

       — Eta gazte —esan zidan—, kontutan har ezazu, ez bazara etxera itzultzen, joaten zaren lekura joaten zarela, han hondamena eta zoritxarra besterik ez duzula aurkituko, aitaren esana betetzen ez duzun bitartean.

       Berehala abiatu ginen handik; nik ez nion gizonari ezer askorik erantzun, ez nuen berriz ikusi, eta ez dakit nora joan zen. Ni berriz, sakelean diru pixka bat nuela, lehorrez abiatu nintzen Londresera, eta han, bidaldian zehar bezalaxe, borroka handiak izan nituen neure buruarekin bizitzan zein bide aukeratu behar nuen erabakitzeko, eta ez nekien zer egin, etxera itzuli ala itsasora joan.

       Etxera itzultzeko aukerari zegokionean, lotsak atzera botatzen zituen nire pentsamenduen asmorik onenak, eta berehala etortzen zitzaidan burura nolako barreak egingo zituzten auzokoek nire kontura, eta nola lotsatuko nintzen, ez bakarrik aita eta ama, baita beste guztiak ere ni ikustean. Geroztik askotan konturatu naiz noraino den desegokia eta arrazoiaren kontrakoa giza izaera, batez ere gaztaroan, hain zuzen ere, arrazoiak bidea erakusteko eginkizuna duenean. Alegia, gaztea ez dela lotsatzen bekatu egiteaz, eta aldiz, lotsatu egiten dela damutzeaz; ez dela zuzentasunaren arabera zorotzat hartuak izan daitezkeen ekintza txarrak egiteagatik damutzen, eta aldiz, bide horretan atzera egiteagatik damutzen dela, atzera egite horrek gizon zuhur bihurtzea besterik ez lekarkeen arren.

       Egoera horretan iraun nuen denbora puska batean, erabakiak hartzeko zalantzan eta bizitzaren norabidea zein izango nuen jakin gabe. Etxera itzultzeko gogotxarra ezin nuen barrutik baztertu, eta gainera, denborak aurrera egin ahala, jasandako zoritxarren gogorapenak ezabatuz joan ziren, eta aldi berean, joan egin zitzaizkidan etxera itzultzeko nituen gogo eskasak, azkenean pentsamendu haiek erabat baztertu, eta itsasontzian beste bidaldi bat egiteko prestaketa lanetan hasi nintzen arte.

       Indar madarikatu batek bidali ninduen aitaren etxetik, dirutza handia pilatzeko asmo zoro eta zentzugabera bideratu ninduen berberak, harrokeria horiek nire baitan horren indartsu ezarri zituenak, eta edozein aholku on, erregu, eta baita aitaren aginduen aurrean ere, gor bihurtzen ninduenak; esaten nuen bezala, indar kaltegarri horrek berak, edozein zela ere haren jatorria, eginkizunik zoritxarrekoena jarri zidan aurrean; eta ni Afrikako itsasaldera zihoan ontzi batean itsasoratu nintzen, edo marinelek beren artean ari direnean esaten duten bezala, Gineara abiatu nintzen.

       Tamalgarria izan zen niretzat abentura horietan guztietan itsasaldi bakar bat ezin egin ahal izatea marinel gisa, izan ere, bestela baino lan gogorxeagoa egin behar izan banu ere, aldi berean kontramaisuaren eginbeharrak eta lanbidea ikasiko bainituzkeen, eta denboraren buruan lemari edo kapitainaren laguntzaile izateko, edo baita kapitain izateko ere, gai izango nintzatekeen. Baina nire halabeharra beti txarrena aukeratzea zenez gero, orduan ere hala gertatu zitzaidan, eta poltsikoan dirua nuenez gero, eta soinean jantzi onak, jaun ikasien erara ontziratzen nintzen beti, eta horregatik ez nuen eginkizunik izaten itsasontzian, eta ez nuen ezer egiten ikasi.

       Zorte ona izan nuen Londresera iritsi eta han lagunarte egokia aurkitu nuelako, eta hori ez zaie askotan gertatzen nire gisako gazte galdu eta axolakabeei, gehienetan deabruak berehala hedatzen baitizkie bere sareak, baina ez zitzaidan niri halakorik gertatu. Lehenbizi, Gineako kostan izandako itsasontzi bateko kapitain bat ezagutu nuen, han arrakasta handia izan ondoren, berriro itzultzeko erabakia hartua zuena. Gustora entzun zuen nire hizketaldia, garai hartan atsegina baitzen, eta mundua ikusi nahi nuela esan nionean, berarekin egiten banuen itsasaldia ez nuela ezer ordaindu beharko erantzun zidan; haren mahaiko laguna izango nintzela eta bidaldiko adiskidea, eta salgairik eraman nahi baldin banuen, salerosketan lortutako irabaziak osorik niretzat izango zirela, eta beharbada horrek erabakia hartzeko indarra emango zidala.

       Proposamena onartu nuen, eta kapitainaren adiskide mina egin nintzen, gizon jatorra eta zintzoa baitzen. Itsasaldia berarekin egin nuen, txikikeria batzuk eraman nituen saltzeko, eta nire adiskide kapitain eskuzabalari esker irabazi handi samarrak izan nituen. Izan ere, 40 libra inguru eraman nituen kapitainak erosteko esan zidan zirtzileria eta uskerietan. Berrogei libra horiek harremanak nituen senide batzuen laguntzarekin bildu nituen, eta uste dut senide horiek lortu zutela aitak, edo gutxienez amak, nire lehenengo abenturarako dirua jartzeari baiezkoa ematea.

       Hori esango nuke izan zela nire abentura guztien artean arrakastatsua izan zen bakarra, eta hori nire adiskide kapitainaren zintzotasunari eta jatortasunari zor diot. Harekin ezaguera egokia lortu nuen, bai matematikan eta baita itsasketa arauetan ere. Bidaldiaren eguneroko kontaketa egiten ikasi nuen, norabidea zaintzeko zelatan egoten, eta hitz gutxitan esateko, marinel batek ulertu behar zituen zenbait gauza ulertzen; izan ere, hark gustora irakasten baitzidan eta nik gustora ikasten bainuen. Hitz batean, itsasaldi horrek marinel eta merkatari bihurtu ninduen, etxera bost libra eta bederatzi ontza urre-hauts ekarri bainituen nire txikikerien truke, eta Londresen ia 300 libra eman zizkidaten urrearengatik. Horrek nire barruan handinahikeria piztu zuen, handik aurrera erabateko hondamena besterik ekarriko ez zidana.

       Baina, hala ere, izan nituen zorigaitzak bidaldi horretan, ia denbora guztian gaixorik egon bainintzen, etengabe sukarraldiak hartzen ninduelako hango gehiegizko beroa zela eta, kostaldean egiten baikenituen salerosketa gehienak, hain zuzen ere, latitudea ekuatoreko lerrotik 15 gradu iparralderantz genuela.

       Gineako merkatari izateko prestatua nengoen. Nire adiskidea, zoritxarrez, itsasalditik itzuli eta berehala hil zen, eta nik bidaldi bera egitea erabaki nuen, eta berriro ere lehengo itsasontzi berean itsasoratu nintzen aurreko bidaldian kapitainaren laguntzaile izan eta oraingoan ontziaren ardura zuen marinel batekin. Inoiz gizon batek egin duen bidaldirik tamalgarriena izan zen hura, eta nire ondasun irabazi berritik 100 libra besterik eraman ez banituen ere, eta, geratzen zitzaizkidan beste 200 librak, adiskidearen alargunari utzi banizkion ere, nirekin oso zintzo jokatu zuelako, zoritxar ikaragarriak izan nituen. Hau izan zen lehena: gure ontzia Kanariar uharteetarantz zihoala, edo hobeto esan, uharte horien eta Afrikako itsasbazterraren artean zegoela, goizaldeko iluntasunean, ezustean harrapatu zuen Sale-ko itsaslapur turkiar batek, eta, oihal guztiak zabalduta, atzetik etorri zitzaigun. Geuk ere bela-zurrunean heda zitezkeen oihal guztiak, edo hobeto esan, mastek eutsi ahal zituzten guztiak ezarri genituen handik ihes egiteko, baina itsaslapurra hurbiltzen ari zitzaigula ikusita, eta ordu gutxi barru harrapatuko gintuela, borrokarako prestatu ginen, gure ontziak hamabi kanoi zituelarik eta gaizkilearenak berriz hemezortzi. Eguerdiko hirurak inguruan iritsi zen guregana; hurbiltzean huts egin zuen ordea, eta saihetsa guri begira zuela trabeska jarri zen gure aurrean, txopan zeharkatu beharrean, asmoa zuen bezala. Alde horretan genituen zortzi kanoiei eragin, eta ontziaren saihetsari tiro egin genion. Eraso horrek handik birarazi zuen, gure tiroei haiek ere kanoiekin eta ontzian zituen ia 200 gizonen fusilen tiroekin erantzun ondoren. Hala ere, ez genuen zauriturik izan, gizon guztiak ongi babestuak baikenituen. Berriro eraso egiteko prest jarri zen, eta gu haiei aurre egiteko; orduan ere saihetsetik eraso zigun, baina beste aldetik: hirurogei gizon igo zitzaizkigun ontzi gainera eta berehala hasi ziren zubia eta hango tresnak puskatzen eta aizkorekin txikitzen. Guk fusilen tiroekin, lantzekin, granadekin eta antzeko armekin erantzun genien, eta bi aldiz bidali genituen ontzi gainetik. Dena dela, gure istorioaren zati goibel hau laburtzeko, ontzia hondatua, eta hiru gizon hilik eta zortzi zauritu genituela, borrokan etsitzea beste irtenbiderik ez genuen izan, eta Salera, mairuen esku zegoen kaira, eraman gintuzten denak atxilotuta.

       Mairuek ez gintuzten hasieran uste genuen bezain gaizki hartu, eta gainera ni ez ninduten herrialdeko barrualdera eraman, enperadorearen gortera, gainerako marinelak eraman zituzten bezala, aldiz itsaslapurren kapitainak sari gisa hartu ninduen, bere zerbitzaritzat, gaztea eta argia bainintzen, eta haren premietarako egokia. Nire egoeraren bat-bateko aldaketa horrek ordea, alegia, merkatari izatetik zerbitzari errukarri izatera igarotzeak, lur jota utzi ninduen. Gogora etorri zitzaizkidan orduan aitaren hitz igarleak, zoritxarrekoa izango nintzela, eta ez nuela alboan laguntzeko inor izango ohartaraziz esan zizkidanak, eta iruditu zitzaidan era ezin okerragoan eta goitik behera bete zela hark esandakoa, eta Jainkoaren haserreak mendean hartu ninduenez gero, ez nuela handik onik ateratzeko inolako itxaropenik. Baina, ene!, hori ez zen jasan behar izango nituen hondamenen adibide txiki bat besterik, kontakizun honetan zehar ikusiko den bezala.

       Nire nagusi, edo kapitain berriak bere etxean hartu ninduenez gero, itxaropena nuen itsasora itzultzen zenean berarekin eramango ninduela, eta espero nuen noizbait gerrari espainiar edo portugesen baten eskutan erortzea izango zela haren halabeharra, eta hala askatasuna neureganatuko nuela. Baina laster utzi nituen alde batera uste horiek; izan ere, itsasora itzuli zenean, etxean utzi baininduen baratza zaintzen eta zerbitzarien lan astunak egiten, eta itsasalditik itzuli zenean, itsasontzian geratzeko agindu zidan, hura zaintzen.

       Harrezkero ihes egitea besterik ez nuen buruan, eta zein bide erabili hori lortzeko, baina ez nuen aurkitu arrakasta izateko aukera txikiena izango zuen modurik. Ezin nuen asmoa arrazoizkoa bihurtu, ez bainuen inor alboan itsasontzian nirekin etortzeko, ez beste zerbitzaririk, ez ingelesik, ez irlandarrik edo eskoziarrik, ni izan ezik, eta horregatik bi urtez, askotan irudipenekin atsegin hartzen banuen ere, ez nuen buruan izan benetako ikuspegi tentagarririk asmo horretan aurrera egiteko.

       Handik bi urtera gertaera bitxi bat egokitu zitzaidan, askatasuna lortzeko gogoa berriro piztu zidana. Nagusiak besteetan baino denbora luzeagoa ematen zuen etxean itsasontzia itsasora joateko prestatu gabe, entzun nuenez gero, dirurik ez zuelako, eta astean behin edo bitan, batzuetan maizago, eguraldia ona baldin bazen, zama-ontzi txiki bat hartu eta itsas-golkora joaten zen arrantzara, eta beti eramaten gintuen ni eta beste mairu gazte bat arraunean egiteko, oso gustora egoten baitzen gurekin. Arrainak harrapatzen oso trebea nintzela erakutsi nion, horrenbesteraino ezen batzuetan bere sendikoa zen mairu batekin bidaltzen baikintuen ni eta «mairu gaztea», hala esaten zioten, nagusiarentzako arrain bila.

       Behin batean, goiz bare-bare batean arrantzara gindoazela, laino itxia sartu zen, eta itsasbazterretik legoa erdira besterik ez ginen arren, hura bistatik galdu genuen, eta nora edo zein aldetara arraun egiten genuen jakin gabe, egun osoan eta hurrengo gau osoan ihardun genuen, eta eguna argitu zuenean konturatu ginen itsasoan barrena urrundu ginela lehorrera hurbildu ordez, eta gutxienez itsasertzetik bi legoatara geundela. Hala ere, osorik itzuli ginen, lan handia egin behar izan genuen arren, eta zailtasunak eta nekeak igaro ondoren, goizeko haize freskoak gogor samar jotzen zuelako, eta batez ere goseak ginelako.

       Nagusiak, hondamen hura ikusita, aurrerantzean bere buruarentzat ere neurriak hartzea egokia izango zela iruditu zitzaion, eta gordeta zuen gure itsasontzi ingeleseko txalupa handi bat hartu, eta arrantzara ipar-orratzik eta ontzi hornirik gabe berriz ez itsasoratzea erabaki zuen. Orduan agindu zion itsasontziko arotzari, hura ere zerbitzari ingeles bat, ontziaren erdian gelatxo bat edo eraikitzeko, gabarrek izaten zutena bezalakoa, aurrean lema gidatzeko eta sokaz haize-oihal nagusia hedatzeko adina leku utzita, eta atzean gizon batek edo bik haize-oihalak jarri eta kendu ahal izateko adinakoa. Ahari-bizkarra esaten genion haize-oihal mota zabalik zuela zebilen, eta txanberga gelako sabaian zegoen eutsita; ontziko gela, gainera, erosoa zen eta makurra, eta kapitainak, zerbitzari batekin edo birekin egoteko adina leku bazuen; mahai bat eta armairu txiki batzuk ere bazituen, gustokoenak zituen edari biziak, eta batez ere, ogia, arroza eta kafea gordetzeko.

       Askotan joaten zen txalupa horretan arrantzara, eta arrainak harrapatzen oso trebea nintzenez, beti eramaten ninduen berekin. Behin batean txalupa horretan itsasoratzea erabaki zuen, atseden hartzeko eta arrantza egiteko, inguru hartan ospe handi samarra zuten bizpahiru mairurekin, eta era onenean hartu nahi izan zituen. Gau horretan besteetan baino hornigai gehiago ontziratzeko agindu zigun, eta niri txalupan izaten ziren hiru fusilentzat sutautsa eta lehergaiak prestatzeko esan zidan, arrantzaz gainera ehizan aritzeko asmoa ere bazutelako.

       Gauza guztiak hark esan bezala prestatu nituen, eta hurrengo goizean hantxe nengoen, txalupa distiratsu, banderatxoak eta ikurrak hedatuak, eta gonbidatuak eroso egoteko gauza guztiak prest nituela, nagusiaren zain. Handik pixka batera iritsi zen nagusia bakarrik, gonbidatuek irteerari ezezkoa eman ziotela esanez, sortu zitzaizkien beste ustegabe batzuk zirela eta, eta agindua eman zidan mairuarekin eta mutil gaztearekin, beti bezala, txalupan arrain bila joateko, lagunak etxean izango baitzituen afaritarako, eta arrainik harrapatu bezain laster etxera itzultzeko; eta hark esandako guztia egiteko gauzak prestatu nituen.

       Une horretan ordea, berriro etorri zitzaizkidan burura garai bateko askatasun asmoak, itsasontzi bat bainuen neure esku; eta nagusiak alde egin zuenean, prestaketetan hasi nintzen, ez arrantzara joateko, itsasaldi bat egiteko baizik, jakin ez nekien arren, eta pentsatu ere pentsatu ez nuen arren, norantz gidatuko nuen, handik atera eta edozein leku izan baitzitekeen nire bidea.

       Nire lehenengo asmakizuna izan zen aitzakiaren bat aurkitzea mairuari ontzian janaria behar genuela ikusarazteko, eta horretarako gure nagusiaren ogia jatea ez zela egokia izango esan nion. Arrazoi nuela esan zidan, eta otarre handi bat ekarri zuen ontzira etxean egindako opilez eta ogiz betea, eta hiru pitxer ur fresko. Banekien nagusiak non zituen edari bizien botilak, eta izenari begiratuta ingeles ontziren batean harrapatutakoak zirela ikus zitekeen; ontzira eraman nituen mairua itsasbazterrean zegoen bitartean, eta han utzi nituen, nagusiak han utzi izan balitu bezala. Ontziratu nuen baita ere argizari zati handi bat, berrogeita hamar libratik gorako pisua zuena, listaria edo soka mordo bat, aizkora, zerra eta mailua, gerora oso erabilgarriak denak, argizaria, batez ere, kandelak egiteko. Beste ziri bat sartu nion mairuari eta hura ere osorik irentsi zuen. Izena Ismael zuen, baina Muly edo Moely esaten zioten, eta nik era hala esan nion:

       — Moely, nagusiaren fusilak ontzian daude, ekarriko al dituzu sutauts pixka bat eta tiro egiteko balak? Agian alkamarren bat (gure kurlinkaren antzeko hegazti bat) harrapa genezake, badakit eta nagusiak fusilak ontzian gordetzen dituela.

       — Bai —esan zuen— ekarriko ditut.

       Eta hala larruzko zaku handi bat ekarri zuen, barruan libra t'erdi, edo gehixeago sutauts zuena, eta beste bat, bospasei librako pisua izango zuena, tiro egiteko hornigaiez eta balaz betea, eta ontzian sartu zituen biak. Aldi berean nagusiaren sutautsa aurkitu nuen bere ontzi-gelan, eta harekin ia hutsik zegoen botila bat bete nuen, haren edukia beste batean hustu ondoren, eta horrela behar genuen guztia hartu ondoren, kaitik urrundu ginen arrantza egitera. Kaiko sarreran zegoen gazteluko zelatariek ezagutzen gintuzten, eta ez ziren gutaz kezkatu. Kaitik milia eskas batera iritsi ginenean, oihala bildu eta arrantzan hasi ginen. Haizeak ipar-ekialdetik jotzen zuen, nik nahi nuenaren kontra, hegoaldetik jo izan balu, Espainiako itsasaldera eramango baikintuen, edo gutxienez Cadizeko golkoraino. Baina erabakia hartua nuen, haizeak edozein alderditik jotzen zuela ere, leku izugarri hartatik ihes egingo nuen, eta gainerakoa halabeharraren esku utziko nuen.

       Tarte batean ezer harrapatu gabe arrantzan aritu ondoren, amuan arrainen bat nuenean, ez bainion tira egiten mairuak ez ikusteko, esan nion:

       — Hemen ezin da, ezin dugu nagusiaren agindua bete, urrunago joan beharko dugu.

       Hark ez zuen susmo txarrik hartu eta bat etorri zen, eta ontziaren brankan zegoenez gero, oihalak hedatu zituen. Nik lema neraman, eta ontzia legoa bat urrunago eraman nuen, eta orduan arrantzan hasteko itxurak egin nituen. Lema mutil gazteari utzi nion, eta mairua zegoen lekura hurbildu nintzen, eta bere atzean zerbait hartzeko makurtzen nintzela itxurak egin ondoren, ezustean harrapatu nion hankartea, besoarekin estutu, eta ontzi gainetik itsasora bota nuen. Berehala atera zen uretatik, tortotxa baino errazago baitzebilen ur gainean, eta oihuka dei egin eta erregutu zidan ontzira igotzen uzteko, eta igotzen uzten baldin banion munduan zehar nirekin ibiliko zela hitz eman zidan. Ontziaren atzetik oso azkar zetorren igerian, eta berehala harrapatuko ninduen, haize ahula baizebilen; horregatik ontzi-gelan sartu, ehiza eskopeta hartu, hari begira jarri, eta ez niola inolako kalterik egin nahi, eta geldirik egoten bazen ez niola ezer egingo esan nion.

       — Gainera —esan nion—, itsasbazterrera iristeko bezain ongi egiten duzu igeri, eta itsasoa bare dago. Hobe duzu lehorrerantz abiatzea, eta horrela ez dizut kalterik egingo, baina ontzira hurbiltzen bazara, buruan tiro egingo dizut, askatasuna lortzeko erabakia hartua baitut.

       Beraz, beste aldera begiratu eta itsasbazterrerantz hasi zen igeri egiten, eta ziur nago erraz iritsiko zela, igerilari bikaina baitzen.

       Agian hobe izango nukeen mairua ontzian utzi eta mutila ontzitik behera bota izan banu, baina ezin nintzen mairu hartaz fidatu. Urrundu zenean, Xury deitzen zioten mutil gazteari begiratu eta esan nion:

       — Leialki jokatzen baduzu nirekin, gizon handia egingo zaitut, baina eskua aurpegitik igarota ez badidazu zin egiten, hau da, ez badidazu Mahomaren eta zure aitaren izenean hitza ematen, zu ere itsasora botako zaitut.

       Mutil gazteak irribarre egin zidan, eta horren tolesgabeki hitz egin zidanez gero, erabat sinetsi nion. Zin egin zidan leial eta zintzo jokatuko zuela nirekin eta mundu osoan barrena nire atzetik etorriko zela.

       Mairuaren ikusmenean egon nintzen bitartean, haizealderantz egin nuen pixka batean, hari itsasarteko bokalera jo nuela sinestarazteko (bere senean zegokeen edonork egingo zukeen bezala). Izan ere, nork uste izango luke hegoalderantz joango ginela, itsasbazter basatietara, beltzen leinu osoak beren kanoekin inguratu eta txikituko gintuzketen lekuetara, eta behin ere lehorreratzeko aukerarik izango ez genukeen lekuetara, animalia basatien edo gizaki are esker txarrekoagoen erasoak jasatera?

       Baina arratsaldean, ilundu bezain laster, norabidea aldatu nuen eta hegoalderantz eta ekialderantz gidatu nuen ontzia, eta pixka bat ekialderago jo nuen, itsasbazterretik gehiegi ez urruntzearren. Haize bolada egoki bati eta itsaso bareari esker, uste dut hurrengo eguneko eguerdiko hiruretarako ez nituela 150 milia baino gutxiago eginak izango Saletik hegoalderantz, Marokoko enperadorearen lurraldeetatik urrun, eta baita beharbada inguruko edozein erregerenetik, ez baikenuen inon jenderik ikusi.

       Baina mairuei horrenbesteko beldurra nienez gero, eta haien eskutan erortzeak horrenbesteraino izutzen ninduenez gero, ez nuen ontzia gelditu, ez itsasbazterrera jo, eta ezta aingura bota ere, eta haize alde izanda ere, bost egun egin nituen era berean. Gero haizeak hegoaldera aldatu zuen eta itsasontziren bat atzetik izan baldin bagenuen, erabaki nuen etsita egongo zela ordurako, beraz, itsasertzera hurbildu eta ibai txiki baten bokalean aingura botatzera ausartu nintzen. Ez nekien ez non, ez zein latitudetan, ez zein herrialdetan nengoen, ez zein ibai zen hura. Ez nuen inor ikusi, eta ez nuen inor ikusi nahi; garrantzitsuena edateko ura lortzea zen. Arratsaldean ibaira hurbildu ginen, eta erabaki genuen ilundu bezain laster lehorrera igeri joango ginela lurraldea aztertzeko; baina ilundu orduko ikaragarrizko zaunkak, marruak eta uluak entzun genituen, ez dakigu zein motatako animalia basatirenak. Mutil gizagaxoa beldurrak akabatzen zegoen, eta erregutu zidan eguna argitu arte lehorrera ez joateko.

       — Ederki, Xury —esan nion—, ez naiz joango, baina gerta daiteke egun argiz gizonen bat azaltzea, eta guretzat lehoi horiek bezain kaltegarriak izango dira.

       — Orduan tiro egingo diegu —esan zuen Xuryk barrezka— eta ihes egingo dute.

       Xuryk ingelesa zerbitzariokin hitz egiten ikasi zuen. Bestalde, poztu egin nintzen mutila horren umoretsu ikusi nuelako eta edari zurrutada bat eman nion (gure nagusiaren botilen kaxatik) adore emateko. Egia esan, Xuryren aholkua ona zen, eta gogoan hartu nuen. Gure aingura txikia bota eta gau osoan mugitu gabe egon ginen. Mugitu gabe esan dut, ez baikenuen lorik egin; izan ere, bizpahiru ordu igaro zirenean, era askotako izaki ikaragarriak ikusi baikenituen (ez genekien zein izen eman) itsasbazterrera hurbiltzen eta uretara lasterka abiatzen; eta freskura hartzeagatik edo, zilipurdika uretan murgiltzen, inoiz entzun ez nituen oihuak eta uluak eginez.

       Xury beldurrak airean zegoen, eta ni neu ere hala nengoen, baina are gehiago beldurtu ginen haietako izaki indartsuetako bat gure ontzira hurbiltzen ari zela sumatu genuenean. Ezin izan genuen ikusi, baina haren sudur-ziztua entzunda, pizti zoro eta ikaragarri bat izan behar zuela garbi geratu zen. Xuryk zioen lehoi bat zela, eta hala izan zitekeen, eta gizajoak negarrez erregutu zidan aingura jasotzeko eta handik arraunka ihes egiteko.

       — Ez, Xury —esan nion—, buiaren soka askatuko dugu eta itsasoan barrena abiatuko gara, eta ezingo gaituzte harrapatu.

       Hori esan bezain laster, izakia (edozein motatakoa zela ere) guregandik bi arrauneko tartean zegoela sumatu nuen, eta horrek benetan harritu ninduen. Berehala ireki nuen ontzi-gelako atea, fusila hartu eta tiro egin nion. Orduan piztiak jira egin zuen eta itsasbazterrera itzuli zen igeri.

       Baina ezin dut adierazi fusilaren hotsa entzun zenean nolako hots izugarriak eta oihu eta ulu ikaragarriak entzun ziren, bai itsasbazterrean eta baita lurraldeko barrualdean ere, eta horrek bide eman zidan uste izateko beharbada izaki horiek ez zutela lehenago horrelako hotsik inoiz entzun. Gertatutakoak ikusarazi zidan ez zela guretzat egokia izango gauez lehorreratzea, eta egunez lehorreratzeko ere lanak izango genituela; izan ere, basatien eskuetan erortzea, lehoien eta tigreen atzaparretan erortzea bezain txarra izan baitzitekeen, edo gutxienez bietan arrisku bera ikusten genuen.

       Edozein eratara ere, lehorrera nahitaez joan beharra genuen ur bila, ez baikenuen tantarik ere ontzian; noiz eta nora joan zen arazoa. Xuryk esan zidan pitxer batekin lehorrera joaten uzten baldin banion, saiatuko zela ura aurkitzen, eta ekarriko zidala. Galdegin nion zergatik nahi zuen berak joan, eta zergatik ez zuen ni joatea nahi, bera ontzian geratuta. Mutilak horren bihotz onez erantzun zidala ikusita, begiko izan nuen beti.

       — Gizon basatiak baldin badatoz, ni jan, zuk alde egin —esan zidan.

       — Begira, Xury —esan nion—, biok joango gara, eta gizon basatiak baldin badatoz, hil egingo ditugu, eta ez gaituzte ez zu eta ez ni jango.

       Xuryri opil puxka bat eman nion jateko, eta aipatutako nagusiaren botilen kaxatik edari zurrutada bat. Ahal izan genuen gehiena hurbildu genuen ontzia itsasbazterrera, eta uretan sartu eta lehorrera iritsi ginen, armak eta ura hartzeko bi pitxer besterik ez generamatzala.

       Ez nuen begien bistatik ontzia galdu nahi, ibaian behera beltzen kanoak azalduko ziren beldur bainintzen, baina mutilak itsasertzetik milia batera edo lur laua aurkitu zuenez gero, harantz abiatu zen; eta halako batean, niregana lasterka zetorrela ikusi nuen. Pentsatu nuen basatiren bat izango zuela atzetik edo piztiren batek izutu zuela, eta laguntzeko asmoz korrika hurbildu nintzaion, baina gertuago nengoenean, ikusi nuen bizkarrean zerbait zuela zintzilik, tiroz hildako animaliaren bat, untxiaren antzekoa, baina beste kolore batekoa eta zangoluzeagoa. Poz handia hartu genuen, haragia oso ona baitzen, baina Xury gizajoak zekarren poz handiena zen, edateko ur ona aurkitu zuela eta gizon basatirik ez zuela ikusi niri esatea.

       Geroago konturatu ginen ez genuela zertan horrenbeste nekerik hartu behar ura eskuratzeko, izan ere, gu geunden itsasbazterretik goraxeago, itsasbehera zenean, edateko ur jario bat aurkitu baikenuen; beraz, hantxe pitxerrak urez bete, eta harrapatutako untxia gustora jan genuen. Gero geure bideari ekin genion, inguru hartan gizakien oin aztarnarik batere ikusi gabe.

       Itsasalde horretara lehenago ere bidaldi bat egina nuenez gero, oso ongi nekien Kanariar uharteak, eta baita Cabo Verdeko uharteak ere, ez zeudela itsasertzetik oso urrun. Baina zein latitudetan ginen neurtzeko tresnarik ez nuen, eta uharte horiek non ziren zehazki ere ez nekien, edo ez nuen gogoratzen, eta ez nekien nola aurkituko nituen, ez eta noiz hasi behar nuen itsasertzetik urruntzen uharte horietara iristeko; bestela erraz aurkituko nukeen bietakoren bat. Baina itxaropena nuen, itsasbazterraren parean aurrera egiten baldin banuen, ingelesek merkataritzan ziharduten lekuren batera iritsi arte, haien itsasontziak ohiko merkataritza bideetan aurkituko nituela, laguntza emango zigutela, eta beren ontzietan hartuko gintuztela.

       Nire kontu zehatzen arabera, orain nengoen lekuak, Marokoko enperadorearen eta beltzen lurraldeen artean zegoen lur lehor, soil eta piztiak besterik bizi ez zirena izan behar zuen. Beltzek, egia esateko, lurraldea utzia zuten eta hegoalderago joanak ziren mairuen beldur zirelako, eta mairuek berriz, ez zuten lurraldea hartu antzua zelako; azken finean, bai batzuek eta bai besteek alde egin zuten han bizi ziren tigre, lehoi, lehoinabar eta beste izaki arriskutsu pila ikaragarriengatik. Mairuek, egia esan, lurralde hura ehizarako beste ezertarako ez zuten erabiltzen, eta horretarako gudaroste baten antzera joaten ziren, bi edo hiru mila gizon batera. Horregatik, ia ehun milia itsasbazterraren parean aurrera egin ondoren, ez genuen egunez lurralde lehor eta soil bat besterik ikusi, eta gauez pizti basatien orroak eta uluak besterik ez genituen entzun.

       Egun argiz, behin edo bitan iruditu zitzaidan Tenerifeko gailurra ikusi nuela, Kanariar uharteetako garaiena, eta harantz abiatzea bururatu zitzaidan, uhartera iristeko itxaropenarekin. Baina bitan saiatu ondoren, kontrako haizeak barrurantz bidali ninduen, eta itsasoa oso gora zegoen nire ontzi txikiarentzat; beraz, lehenengo erabakiari eustea eta itsasertzaren parean aurrera egitea erabaki nuen.

       Handik urrundu ondoren, zenbait aldiz lehorreratu behar izan nuen ur bila joateko, eta behin batean, goizean goiz, garai samarra zen lurmutur baten aurrean bota genuen aingura, eta han geratu ginen itsasgoraren zain, hari esker lehorrean barrurago iristeko. Xuryk, nireak baino begi erneagoak zituela zirudien, eta, apal-apal dei egin, eta hobe genuela kostaldetik urruntzea esan zidan.

       — Begira —esan zuen—, hor, muino horretako hegalean mamu ikaragarri bat dago lo zerraldo.

       Erakutsi zidan lekura begiratu nuen, eta han ikusi nuen mamu ikaragarri hura, hondartzatik gertu zegoen lehoitzar beldurgarri bat, gainean zuen mendi irtenune batek egiten zion itzalpean etzanda.

       — Xury —esan nion—, zoaz lehorrera eta hil ezazu.

       Xuryk izutua begiratu eta esan zidan:

       — Nik hil? Aho batean jango nau.

       Ahamen batean esan nahi zuen. Dena dela, ez nion mutilari besterik esan, baina ez mugitzeko agindu nion. Fusilik handiena hartu nuen, ia moskete baten lodiera zuena, sutauts pila sartu nion, eta bi berunezko bala, eta bazter batean utzi nuen; gero, bi bala sartu nizkion beste fusilari, eta hirugarrenari (hiru ale baikenituen) bost bala txiki. Lehenengoa hartu eta ahal bezain ongi zuzendu nion tiroa burura, baina hankak sudurra baino gorago iristen zitzaizkiola etzanda zegoenez gero, berunezko balak hanka bateko belaunean jo, eta hezurra hautsi zion. Orroka jaiki zen hasieran, baina hanka hautsia zuenez, berriro etzan zen, gero berriz altxa zen hiru hanken ganean, eta inoiz entzun dudan orrorik ikaragarriena egin zuen. Harritu samarra geratu nintzen ez nuelako buruan jo, baina berehala hartu nuen bigarren arma, eta, urruntzen hasi zen arren, berriro tiro egin eta buruan eman nion, eta lurrera erortzen ikusteko poza izan nuen, eta hots handirik egin gabe, bizirik irauteko borrokan aritu zen tarte batean. Orduan Xury adoretu zen, eta lehorrera joaten uzteko eskatu zidan.

       — Tira, zoaz —esan nion, eta mutila uretara jauzi egin, eta arma txikiena eskuan hartuta, hondartzaraino igeri egin zuen beste eskuarekin, eta piztiarengana hurbildu zenean, armaren ahoa belarrian jarri zion, eta berriro buruan tiro egin eta seko utzi zuen.

       Hura jolasa zen guretzat, baina ez zen janaria, eta benetan damutua nengoen hiru sutauts zama galdu genituelako ezertarako balio ez zuen pizti hari tiro egiten. Hala ere, Xuryk esan zuen zerbait aterako ziola, eta ontzira etorri eta aizkora eskatu zidan.

       — Zertarako, Xury? —esan nion.

       — Nik burua moztu —esan zidan.

       Baina ez zuen burua moztea lortu, aldiz, hanka moztu zion eta ontzira ekarri zuen, eta benetan ikaragarri handia zen.

       Orduan bururatu zitzaidan, beharbada, animaliaren larrua modu batera edo bestera baliagarria izan zitekeela guretzat, eta erabaki nuen ahal izanez gero, piztia larrutzea. Beraz biok lanari ekin genion, baina Xury ni baino trebeagoa zen lan horretan, nik ez bainuen batere ongi asmatzen. Egia esateko, egun osoa eman genuen lanean, baina azkenean animalia larrutu genuen erabat, eta ontziko gelaren sabaian zabalik utzita, eguzkiak bi egunetan erabat lehortu zuen, eta handik aurrera gainean etzateko erabili nuen.

       Geldialdi horren ondoren, hamar edo hamabi egunez etengabe hegoalderantz jo genuen, janaria aurrezteko ahalegin handiak eginez, urria baitzen ordurako, eta ez ginen lehorrera joan, ur bila joateko premia genuenean izan ezik. Nire asmoa Ganbia edo Senegal ibaiak aurkitzea zen, edo beste modu batera esanda, Cabo Verde ingurura hurbiltzea, han itsasontzi europarren bat aurkitzeko itxaropenez. Baina ez baldin banuen hori lortzen, ez nekien norantz joan, uharte horien bila ala beltzen artean hiltzera. Banekien Europatik Gineako kostara, Brasilera nahiz Ekialdeko Indietara joateko irteten ziren itsasontzi guztiak, lurmutur hartan edo uharteetan gelditzen zutela, eta hitz batean, nire zoria aukera bakarraren esku utzi nuen: itsasontziren bat aurkitu ala hil.

       Erabaki hori hartu eta handik hamar bat egunera, lehen esan dudan bezala, ikusten hasi nintzen lurralde haietan jendea bizi zela, eta itsasbazterraren ondotik igarotzean, bi edo hiru lekuetan, jendea lehorrean ikusi genuen zutik guri begira, eta oso beltzak zirela eta guztiz biluzik zeudela konturatu ginen. Lehorreratu eta haiengana joateko gogoa egin zitzaidan, baina Xury zen nire aholkularirik onena eta esan zidan:

       — Ez joan, ez joan.

       Edozein eratara ere, itsasertzera hurbildu nintzen pixka bat haiekin hitz egiteko, eta nire parean hondartzan korrika ikusi nituen tarte luze batean. Ohartu nintzen ez zutela eskuetan armarik, makila luze eta lerden bat zeraman batek izan ezik, eta Xuryk esan zuenez urrutitik oso begi onez botatzen zuten lantza bat zen. Beraz, ez nintzen gehiegi hurbildu, baina keinuka, ahal izan nuen bezala, hitz egin nuen haiekin, eta jateko zerbait nahi nuela adierazi nien nola edo hala. Haiek ontzia gelditzeko seinaleak egin zizkidaten eta janari bila joango zirela eman zidaten aditzera. Hori ikusita, haize-oihalaren goiko aldea bildu nuen, eta zain geratu nintzen. Bi gizon mendian gora joan ziren korrika, eta ordu erdi igaro baino lehen, bi puska haragi lehor eta bertako labore batzuk zekartzatela itzuli ziren, baina guk ez genuen asmatu zer ziren ez bata eta ez besteak. Gustora hartuko genituzkeen, baina gure hurrengo kezka zen haiek nola eskuratu, ni ez bainintzen ausartzen haiengana joaten, eta haiek ere beldurrak airean baitzeuden. Orduan beltzek bide egokia aurkitu zuten guztiontzat: gauzak hondartzan utzi zituzten, gero handik urrundu, eta oso atzean geratu ziren, guk gauzak ontzira eraman arte, eta orduan berriz hurbildu ziren.

       Eskerrak emateko keinuak egin genizkien, ez baikenuen ezer ordainetan emateko. Baina une horretan bertan izan genuen aukera haiei ongi ordaintzeko. Lehorretik gertu ginela, bi pizti indartsu azaldu ziren menditik itsaso alderantz, bata bestearen atzetik (hala iruditu zitzaigun), eta bere onetik aterata. Arra emeari segika ote zen, jolasean edo borrokan ari ziren ezin genuen jakin, ezta hura eguneroko gertaera zen edo gertaera bitxiren baten aurrean ote ginen; baina uste dut bigarren ustea zela zuzenena, alde batetik, animalia gosetu horiek gutxitan azaltzen zirelako inguru horietan, gauez ez baldin bazen, eta bestetik, jendea oso izutua zegoelako, batez ere emakumezkoak. Lantza edo dardoa zuen gizonak ez zuen ihes egin, baina beste guztiek bai; hala ere, bi piztiak zuzenean uretara joan ziren, eta ez zirudien beltzei eraso egiteko asmorik zutenik, eta aldiz, uretara jauzi egin eta igerian aritu ziren alde batera eta bestera, uretara jolasera joan balira bezala. Azkenik, bietako bat gure ontzira hurbiltzen hasi zen, nik uste nuena baino gehiago; ni ordea, tiro egiteko prest nengoen, fusila presaka bete bainuen, eta Xuryri beste biak betetzeko agindua eman bainion. Piztietako bat irispidean ikusi bezain laster, tiro egin, eta bete betean eman nion buruan. Une berean uretan behera joan zen, baina berehala irten, eta sartu eta atera ibili zen, bizirik irauteko borrokan ariko balitz bezala, eta hala gertatzen zitzaion gainera. Berehala itsasbazterrera iristeko ahaleginak egin zituen, baina zauria zela alde batetik, heriozko zauria hain zuzen, eta irentsitako ura bestetik, lehorrera iritsi baino lehentxeago hil zen.

       Ezinezkoa zait adieraztea izaki gizajo haien harridura, zarata eta fusilaren tiroa entzutean; batzuk beldurrak airean zeuden, eta izuaren izuz lurrera erori ziren hilik baleude bezala. Baina piztia hilik ikusi zutenean eta uretan itota, eta keinuak egin nizkienean itsasertzera hurbiltzeko, adore hartu zuten, eta hondartzara hurbildu eta piztiaren bila hasi ziren. Odolak ura non zikintzen zuen ikusita aurkitu nuen piztia, eta haren gorputza ongi lotu ondoren, beltzei tiratzeko eman nien soka baten laguntzaz, hondartzaraino arrastaka eramatea lortu zuten, eta ikusi zuten lehoinabar bitxi bat zela, ñabarra eta benetan bikaina. Beltzek eskuak gora jartzen zituzten, animalia hiltzeko erabili nuen tresnarekin txundituta zeudela adieraziz.

       Beste piztiak, suaren distirarekin eta fusilaren zaratarekin izutua, itsasbazterrera egin zuen igeri, eta lasterka joan zen etorritako bidetik mendian gora, eta horren urrutitik begiratuta ezin izan nuen ikusi zer zen. Berehala konturatu nintzen beltzek animaliaren haragia jan nahi zutela, eta nik espero nuen nire oparitzat hartuko zutela, izan ere, seinaleak egin nizkienean animalia har zezaketela esanez, eskerrak eman zizkidaten. Berahala hasi ziren lanean, eta labanarik ez zeukaten arren, egur zati zorrotz batekin, animalia labanaz egingo genukeen bezain aise, edo are aiseago, larrutu zuten. Haragia eskaini zidaten, baina ezetz esan nien, haientzat zela adierazi nien keinuka, baina larrua eskatu nien, eta ugari ekarri zidaten; gero beren hornigaietatik pila eman zidaten berriz, eta nik zer zen ez nekien arren, onartu egin nuen. Orduan ura eskatu nien keinuka, eta nire pitxerretako bat erakutsi nien, buruz behera jarrita, hutsik zegoela eta betea nahi nuela adierazteko. Beren lagunetako batzuei dei egin zieten berehala, eta bi emakume etorri ziren, buztinezko ontzi handi bat zekartela, nire ustez eguzkitan egositakoa, eta niretzat utzi zuten itsasbazterrean, lehen egin zuten bezala. Xury bidali nuen gure pitxerrekin, eta hirurak bete zituen. Emakumezkoak gizonezkoak bezala biluzik zeuden goitik behera.

       Horrenbestez, sustraiez eta laboreez hornitua nengoen, eta baita urez ere, eta nire lagun beltzak utzi eta beste hamaika egunetan zehar aurrera egin nuen, lehorrera hurbildu gabe, lurraren zati luze-luze bat itsasoan sartzen zela ikusi arte, nire aurrean lauzpabost legoatako tartean. Itsasoa oso bare zegoenez gero, muturreraino iristeko bide luzea egin genuen bazterrari jarraituz. Azkenean, muturrari bira eman genionean, lehorretik milia pare batera ginela, lurra ikusi nuen aurrez aurre, itsaso aldean. Beraz erabaki nuen, ziurrenik lurmuturra Cabo Verde izango zela eta beste aldeko lurra uharteak, zeuden lekuan egoteagatik, Cabo Verde uharteak zeritzanak. Bestalde oso urrun zeuden, eta ez nekien oso ongi zer egin, izan ere, haizealdia altxatuz gero, ez bainintzen ez batera ez bestera iritsiko.

       Zalantza horretan nengoela, buruari eraginez, lema Xuryren eskuetan utzi nuen, eta ontzi-gelan sartu eta han eseri nintzen. Halako batean mutila oihuka hasi zen:

       — Nagusi, nagusi, bela-ontzi bat!

       Mutil inozoa izutua zegoen hezurretaraino, bere nagusiak bidalitako ontziren bat izan behar zuela uste zuelako, baina nik banekien haien irispidetik urrunegi ginela ordurako. Gelatik kanpora jauzi egin eta berehala ikusi nuen, ez ontzia bakarrik, baita nongoa zen ere. Itsasontzia portugaldarra zen, ziurrenik Gineako itsasertzera beltzen bila zihoana. Baina haren norabideari begiratu nionean, berehala konturatu nintzen beste norabait zihoala, eta ez zuela lehorrera hurbiltzeko asmorik. Horregatik, itsasoan barrena abiatu nintzen, ahal nuen gehiena, ahal izanez gero, haiekin hitz egiteko asmoz.

       Haize-oihal guztiak zabalduta ere, konturatu nintzen ezingo nuela haien bidera iritsi, eta alde egingo zutela nik haiei seinalerik egin baino lehen. Baina ontzia bizkorrago ezin eraman nuela ikusita, eta etsitzen hasita nengoen unean, haiek, itxura denez, teleskopioz ikusi ninduten, eta ontzi europarren bat izango zelakoan, eta ziurrenik, itsasoan galdutako itsasontziren batena, haize-oihalak pixka bat bildu eta nire zain geratu ziren. Horrek adore eman zidan, eta nagusiaren bandera ontzian neramanez gero, airean erakutsi nien larrialdiaren seinale, eta fusila hartuta tiro egin nuen. Bi seinaleak ikusi zituzten, eta fusilaren hotsa entzun ez zuten arren, kea ikusi zutela esan zidaten. Seinale horiek ikusi zituztenean, niri mesede egiteko ontzia geratu zuten eta zain geratu ziren, eta handik hiru ordutara iritsi nintzen haiengana.

       Zer nintzen galdegin zidaten, portugesez, gaztelaniaz eta frantsesez, baina ez nituen hizkuntza horiek ulertzen. Azkenean, ontzian zihoan marinel eskoziar batek hitz egin zidan, eta ingelesa nintzela erantzun nion, eta Sale-ko mairuen esklabotasunari ihes egin niola. Orduan ontzira igotzeko agindua eman zidaten, eta oso ongi hartu ninduten, nire ondasun guztiekin batera.

       Poz ikaragarria hartu nuen, edonork uler dezakeen bezala, bizirik eta onik atera nintzelako zoritxarreko eta ia itxaropenik gabeko egoera hartatik, eta berehala neukan guztia eskaini nion ontziko kapitainari, nire bizitza salbatzearen ordainetan. Baina hark eskuzabaltasun handiz esan zidan ez zuela nire ondasunik onartuko, eta neukan guztia eskuratu ahal izango nuela Brasilera iristean.

       — Izan ere —esan zuen—, ni neu salbatua izan nahiko nukeen eran salbatu zaitut, eta ez bestela, eta gerta liteke, noizbait halabeharrak ni antzeko egoera batera eramatea.

       Gero esan zuen:

       — Gainera, Brasilera eramaten bazaitut, zure herritik horren urrutira, eta zure ondasunak neureganatzen baditut, goseak hilko zara han, eta orduan salbatutako bizia berriro kenduko nizuke. Ez, ez Seignor Inglese —esan zuen amaitzeko—, ingeles jauna, errukiz eramango zaitut, eta ondasun horiek beharrezkoak izango dituzu bizigaiak erosteko eta etxera joateko bide-saria ordaintzeko.

       Proposamena egitean errukiorra izan zen bezala, bete ere goitik behera bete zuen, eta marinelei agindu zien ez ukitzeko nire ondasunetatik ezer, gero dena bere ardurapean jarri zuen eta gauza guztien zerrenda zehatz bat eman zidan, buztinezko pitxerrak ere tartean.

       Nire ontzia oso ona zela ikusi zuenez gero, itsasontzian erabiltzeko erosiko zidala esan zidan, eta ea harengatik zenbat diru nahi nuen galdegin zidan. Erantzun nion oso eskuzabala izan zela nirekin eta ezin niola dirurik eskatu ontziarengatik, eta bere esku uzten nuela erantzuna. Orduan esan zidan agiri bat idatziko zuela Brasilera iristean zortziko larogei txanpon ordainduko zizkidala esanez, eta hara iritsiz gero, beste norbaitek diru gehiago eskaintzen bazuen, berak uko egingo ziola ontzia erosterari. Zortziko hirurogeita hamar txanpon gehiago eskaini zizkidan Xury mutil gaztearengatik, baina nik ez nituen hartu nahi izan, ez mutila kapitainari ez emateagatik, haren askatasuna ez nuelako saldu nahi baizik, oso leialki lagundu baitzidan neurea lortzen. Hala ere, arrazoi horiek jakinarazi nizkionean, bidezkoak iruditu zitzaizkion, eta hitza eman zidan hamar urte barru, kristau egiten bazen, aske utziko zuela. Hori entzutean, eta Xuryk harekin joan nahi zuenez gero, kapitainaren eskuetan utzi nuen.

       Oso bidaldi ona egin genuen Brasilera, eta hogei bat egunen buruan iritsi ginen Bahia de Todos los Santos, edo Santu Guztien itsasartera. Berriro ere ihes egin nuen bizitzaren egoera tamalgarrienetik, eta handik aurrera zer egingo nuen erabaki beharra neukan.

       Kapitainak eskaini zidan esker oneko harrera ez dut inoiz behar adina gogoratuko. Ez zuen ezer hartu nahi izan nire bide-sariaren truke, hogei dukat eman zizkidan ontzian nuen lehoinabarraren larruarengatik, eta berrogei lehoiarenagatik; ontzian neraman guztia behar zen garaian itzularazi zidan, eta saldu nahi izan nuena hark erosi zidan, hala nola botila kaxa, fusiletako bi eta argizari zatitik geratzen zen puska bat, gainerakoa kandelak egiteko erabili bainuen. Hitz batean, 220 txanpon irabazi nituen neraman zamarekin, eta diru kopuru horrekin lehorreratu nintzen Brasilen.

       Handik denbora gutxira, kapitainak bera bezalako gizon on eta zintzo baten etxera bidali ninduen, ingenio bat zuena, haiek esaten zioten bezala, hau da, azukre soroak eta azukre-ola. Harekin bizi izan nintzen denboraldi batean, eta azukrea nola landatzen eta lantzen zuten ikasi nuen, eta, azukre soroen jabeak oso ongi bizi zirela, eta berehala aberasten zirela ikusita, erabaki nuen, han ezartzeko agiriak eskuratzen banituen, ni ere azukre-landatzaile izango nintzela, eta bitartean bideren bat aurkitu behar nuela Londresen utzitako dirua, norbaitek niri bidali, eta eskuratu ahal izateko. Helburu horrekin, herritartzeko agiria lortu ondoren, neukan diruarekin eros nezakeen landu gabeko lur-sailik handiena erosi nuen, eta handik aurrerako egitasmo bat prestatu nuen soroetarako eta nire bizilekurako, Londresetik jasotzeko nuen diruraren arabera egindakoa.

       Auzo bat nuen, Lisboako portugaldarra, guraso ingelesak zituena, Wells izenekoa, eta nirearen antzeko egoeran zegoena. Auzo esaten nion bere soroak nireen ondoan zeudelako eta oso ongi konpontzen ginelako. Nire ondasunak urriak ziren, harenak bezala, eta batez ere bizigaietarako landu genuen lurra ia bi urtez. Baina, aurrera egiten hasi ginen, eta lurrak lehenago baino emaitza hobeak ematen hasi ziren, eta horrela, hirugarren urtean tabakoa landatu, eta lur-sail handi bana eskuratu ahal izan genuen, eta hurrengo urtean azukre kanaberak landatzeko prestatu genituen. Baina biok laguntza behar genuen, eta orduan konturatu nintzen, ordu arte ez bezala, huts egin nuela Xury mutikoarengadik bereiztean.

       Baina, ene!, ez zen ez harritzekoa nik huts egitea, ez bainuen inoiz bide zuzenik aurkitu. Aurrera egitea beste biderik ez nuen. Nire izaerarekin ongi ezkontzen ez zen lanbide batean sartu nintzen, gustokoa nuen bizimoduaren erabat kontrakoa, eta bizimodu harengatik utzi nuen aitaren etxea eta utzi nituen alde batera haren aholkuak. Are gehiago, erdiko mailara iristen ari nintzen, edo behe mailakoaren maila gorenera, aitak egokiena zela esan zidana; eta garai horretan maila hura onartu izan banu, hobe nukeen etxean geratu, munduan zehar ibili nintzen bezala alferrik nekatzen ibili gabe. Eta askotan esaten nion neure buruari, horixe bera egin nezakeela Ingalaterran neure lagunen artean, 5.000 milia urrunago joan gabe, arrotz eta basatien artean gauza bera egiteko, basamortuaren erdian, eta nire ezagutzarik txikiena zuen mundutik ezer ez entzuteko moduko tarte ikaragarrian. Horregatik askotan guztiz damutua egoten nintzen nire egoeraz. Ez nuen hitz egiteko lagunik, noizean behin auzoarekin izan ezik, eskulana beste zereginik ez nuen, eta askotan esaten nuen, jenderik gabeko uharte batera bidalia izan den gizon bakarti baten erara bizi nintzela. Baina nolakoa izaten den zuzentasuna!, eta zenbat pentsatu beharko lukete gizonek, beren egoera beste okerragoekin alderatzen dutenean, Zeruak behartu baititzake egoeraz aldatzera, eta esperientziaren bidez lehenago zuten zoriona ikusaraztera; eta hala diot, nolakoa den zuzentasuna, izan ere, uharte galdu batean ikusten nuen bizitza bakarti hori izan baitzitekeen nire halabeharra, arrazoirik gabe askotan orduko bizitzarekin alderatu nuelako, eta aldiz, bizimodu horretan aurrera egin izan banu, aukera izan nezakeen, aberatsa eta zori onekoa izateko.

       Lurrak landatzeko zereginean sartuta nengoen nolabait, itsasoan jaso ninduen nire adiskide kapitaina azaldu zenerako, izan ere, ontziak ia hiru hilabete eman baitzituen kaian zamatzen eta hurrengo bidaldia egiteko prestatzen, eta Londresen diru apur bat nuela esan nionean, aholku zintzo eta benetakoa eman zidan:

       — Seignior Inglese —esan zidan, beti hala esaten baitzidan—, eskutitzen bat eman nahi badidazu, eta ahalmen bat Londresen zure dirua duen pertsonari zure ondasunak Lisboara bidal ditzan aginduak emanez, nik esandako pertsonari eta lurralde honetarako egokiak diren salgaietan, ondasun horien ordaina emango dizut, Jainkoak nahi badu, ni itzultzean. Baina gizonen asmoak gorabeheren eta zoritxarren mende daudenez gero, ehun libra esterlina eskuratzeko ahalmena besterik ez ematea eskatuko nizuke, zuk esandakoaren arabera, zure dirutzaren erdia, eta horrela zoriaren esku utziko zenuke lehenengo zatia, eta onik iristen bazaizu, beste erdia era berean eska zenezake; baina galduko balitz, beste erdia izango zenuke erabilgarri, behartuz gero.

       Horren aholku zentzuzkoa eta horren era atseginean emana zirudienez gero, iruditu zitzaidan hura zela zalantzarik gabe biderik onena. Horren arabera, eskutitzak prestatu nituen nire dirua zuen emakume zintzoarentzat, hura bidaltzeko eskatuz, eta ahalmen bat kapitain portugaldarrarentzat, hark esan bezala.

       Ingeles kapitainaren alargunari nire abenturen berri eman nion idatziz: esklabutza, ihesa eta kapitain portugaldarrak itsasoan aurkitu izana, haren jokaera zintzoa, eta nire une hartako egoera, dirua nora bidali behar zuen jakiteko beharrezkoak ziren ohar eta helbide guztiekin batera. Eta kapitain zintzoa Lisboara iritsi zenean, bidea aurkitu zuen, hango merkatari ingelesen bidez, ez bakarrik eskutitzak bidaltzeko, baita Londreseko merkatari bati nire istorioaren berri zehatza emateko ere. Merkatariak emakumeari jakinarazi zion gertatutakoa, eta hura entzutean emakumeak dirua bidaltzeaz gainera, bere diruarekin kapitain portugaldarrari opari dotore bat erosi eta bidali zion, nirekin izan zuen eskuzabaltasuna eta gizatasuna eskertzeko.

       Londreseko merkatariak ehun librekin ondasun ingelesak erosi ondoren, kapitainak idatziz esan zion bezala, Lisboara bidali zituen harentzat, eta hark Brasilera ekarri zizkidan osorik eta onik. Ondasun horien artean, nik ezer esan gabe, (gazteegia bainintzen neure lanbidean gauza horietan pentsatzeko), era guztietako tresnak aurkitu nituen, burnikiak eta lurra lantzeko lanabesak, denak oso erabilgarriak.

       Ontzi-zama hori iritsi zenean, zorionaren orduak jo zuela iruditu zitzaidan, eta ezustea oso pozik hartu nuen, gainera nire mezulari zintzoak, kapitainak, nire lagun alargunak berarentzat opari gisa bidali zizkion bost librak, niretzat sei urtez lan egingo zuen zerbitzari bat erosteko erabili zituen, eta ez zuen nik eskainitako ezer hartu nahi izan, tabako pixka bat izan ezik, eta hori onarrarazi banion, nire uztan bildutakoa zelako izan zen.

       Baina ez zen dena horretan geratu. Nire ondasun guztiak ingelesak izaki, hala nola, ehunak, zapiak, mahaiko oihalak eta herrialde hartan oro har balio handikoak eta gustagarriak ziren gauzak, etekin oso ona lortzeko moduan saldu nituen, eta esan dezaket lehenengo ontzi-zamaketan nuena baino lau aldiz gehiago nuela, eta nire auzo gizajoa oso atzean utzi nuela, soroen aurrerapenean alegia, izan ere, egin nuen lehenengo gauza esklabu beltz bat erostea izan baitzen, eta baita zerbitzari europar bat ere, hau da, kapitainak Lisboatik ekarri zidanaz gainera beste bat.

       Baina goraldi gehiegizkoak askotan zoritxar handienak ekartzen dituen eran, niri ere hala gertatu zitzaidan. Hurrengo urtean arrakasta handia izan nuen uztarekin. Nire lurretan berrogeita hamar tabako-hosto kiribildutako zama bildu nuen, auzoen premietarako behar zena baino gehiago, eta berrogeita hamar hosto-kiribil horietako bakoitzak ehun libratik gorako pisua zuenez gero, eta ongi lehortuak zeudenez gero, gordeta utzi nituen Lisboako ontziak iritsi arte. Orduan, lanbidean eta ondasunetan gora egin nuenez gero, burua etorkizunerako eginkizunez eta asmoez hasi zitzaidan betetzen, askotan merkatari onenen galbide izan ohi diren bezalako asmoez.

       Egoera horretan aurrera egin izan banu, aukera izango nuen gauzarik onenak ezagutzeko, baina horretarako, aitak aholku eman zidan bezala, bizimodu lasaia eta patxadazkoa izan behar nuen, aitak esan zidanaren arabera, bizitzaren erdi mailak barra-barra eskaintzen zituen ezaugarriak zituena. Baina besterik izan nuen, eta berriro izan nintzen nire zoritxarren eragile borondatezkoa, batez ere okerrak areagotu nituelako, eta etorkizuneko zoritxarren aurrean behin eta berriz neure buruaz egingo nituen gogoetak bikoiztu nituelako. Zoritxar horiek guztiak zitalki lotuta zeudela zirudien atzerrian ibiltzeko nuen joera zoroarekin, eta joera hori kontraesanean zegoen zeregin komenigarri, zuzen eta garbi izango litzatekeen ikuspegi argiarekin, eta Izadiak eta Jainkoaren ardurak biek batera eskaintzen zizkidaten bizitzaren gertaera eta egitasmo betebeharrekoekin.

       Antzina egin nuen bezala, aitaren etxetik alde egitea erabaki nuenean, orduan ere ezin nintzen pozik egon, eta alde egin beharra nuen, eta alde batera utzi lur-sail berriarekin gizon aberatsa eta zoriontsua izateko nuen etorkizun pozgarria, gauzen berezko izaerak onartzen zuena baino azkarrago aberasteko nuen neurriz kanpoko gogo oldartsuarengatik, hain zuzen ere. Eta horrela gizonaren zoritxarren amildegi sakonean erori nintzen berriz, inork ezagutu duen sakonenean, munduan bizirik eta osasuntsu irauteko aukerarik eskaintzen ez zuenean.

       Aipatu ditzagun, beraz, pixkanaka nire kontakizunaren zati honen xehetasunak. Jabetuko zara, ia lau urtez Brasilen bizi izanda, eta landatutakoari esker aberasten hasia, hango hizkuntza ikasteaz gainera, harremanak eta lagunak eginak izango nituela nekazarien eta baita gure kaia zen San Salvadorreko merkatarien artean ere, eta haiekin izandako elkarrizketetan sarri aipatuko nizkiela Gineako itsasaldera egin nituen bi bidaldiak, hango beltzekin tratuak egiteko modua, eta oso erraza zela hango kostaldean purtzileriaren truke, hau da, lepokoetako perla, jostailu, labana, guraize, aizkora, beira-zati eta antzekoak, ez bakarrik urre-hautsa, Gineako haziak, elefanteen betaginak, etab. lortzea, baita Brasilen lan egiteko beltzak ere, kopuru handietan.

       Oso erne entzuten zituzten beti nire hitzak gai horiei buruz hitz egiten nienean, baina batez ere beltzak erosteaz ari nintzenean, izan ere, garai hartan merkataritza mota hura ez baitzen oso ezaguna, eta ezagutzen zen neurrian, assiento bidez, edo Espainiako eta Portugalgo erregeek ematen zuten baimenen bidez egiten zen, eta salerosketa jende aurrean egin behar zen beti, horregatik oso beltz gutxi erosten ziren, eta erosten zirenak oso garestiak ziren.

       Eta hala, merkatari eta nekazari ezagun batzuekin gauza horiei buruz sakonki hizketan aritu ondoren, haietako hiru etorri zitzaizkidan hurrengo goizean, eta esan zidaten gogoetan aritu zirela gauean nik esan nienaz, eta ezkutuko proposamen bat egitera zetozkidala. Eta esango zidatena isilpean gordetzeko eskatu ondoren, Gineara joateko ontzi bat prestatzeko asmoa zutela jakinarazi zidaten; haiek ere, nik bezala, lur-sailak zituztela, eta beste ezer baino gehiago behar zituztela zerbitzariak; eta merkataritza hori egiteko baimenik ez zutenez gero, ezin baitzituzten beltzak etxera ekartzean jende aurrean saldu, bidaldi bat egin nahi zutela, beltzak beren kontura ekartzeko, gero beren lur-sailetan banatzeko. Hitz batean, galdera zen ea ontzian zama-zain gisa joango nintzen, Gineako kostaldean egin beharreko tratuak egiteko ardurarekin, eta haien beltz kopuru bera izango nuela hitz eman zidaten, baina bidaldia egiteko batere dirurik jarri gabe.

       Hura proposamen egokia izan zitekeen, esan beharra daukat, bere eskuetan eta berak zaintzeko egoitzarik eta lur-sailik ez lukeen edonorentzat, batez ere indar handirik hartu ez bazuten edo eta dirutza handi samarra bertan ezarrita ez bazuen. Baina niretzat, gizartean ongi ezarrita egonda, hasitako lanean beste hiruzpalau urtetan aurrera egitea, eta beste ehun librak Ingalaterratik bidalaraztea beste zereginik ez nuela, eta gainera, garai horretan, diru kopuru txiki bat erantsita, ia hiru edo lau mila libra esterlina bilduta izango nituela, eta gora egiteko aukera izanda gainera; nire egoeran, bidaldi horretan pentsatzea, inoiz inori lepora lekiokeen zentzugabekeriarik handiena egitea zen.

       Baina neure buruaren hondatzaile izateko jaio nintzenez gero, ezin izan nion uko egin proposamenari, nire lehenengo asmo bihurriei ezin egin izan nien bezala, aitaren aholku onak nire barruan galdu zirenean. Hitz batean esanda, esan nien oso gogo onez joango nintzela, ni kanpoan nengoen bitartean, nire soroen ardura hartzen baldin bazuten, eta eginkizunean huts egiten banuen, haiekin nik esandakoa egiten bazuten. Guztiak bat etorri ziren erabakiarekin, eta hala izan zedin, idatziak eta hitzarmenak sinatu zituzten. Nik gainera, testamentua egin nuen, eta hilez gero, soroak eta ondasunak nola banatu behar ziren adierazi nuen idatziz. Bizia salbatu zidan ontziko kapitaina ondasun guztien oinordeko izendatu nuen, baina horretarako testamentuan esaten nuen bezala banatu beharko zituen nire ondasunak: ekoizpenaren erdia berarentzat izango zen eta beste erdia Ingalaterrara bidalia izateko.

       Labur esanda, nire ondasunak eta lur-sailak sasoian irauteko ahal izan nituen neurri zehatzenak hartu nituen. Kontu berbera izan banu neure interesak zaintzen, eta zer egin behar nuen eta zer ez aztertzen, ez nukeen inoiz horrelako lanbide joririk alde batera utziko, eta ezta bizimodu zoriontsua izateko nituen aukerak alferrik galduko ere, itsasoko bidaldi batera joanez, haren arriskuak kontutan hartu gabe, eta jasan beharko nituen zoritxarretan pentsatzeko nituen arrazoiak alde batera utzita.

       Baina ni ezin nintzen egon, eta itsu itsuan egin nuen irudimenak eta ez arrazoiak esaten zidana. Eta horrela, ontzia prestatua zegoenean, zama ontziratua eta bidaldiko adiskideek gauza guztiak hitzarmenetan sinatu zituztenean, ontziratu nintzen zoritxarreko orduan, 1659ko irailaren batean, zortzi urte lehenago Hullen aita eta ama utzi nituen egun berean, haien aginpidearen aurrean matxinatu baten eran jokatuz, eta nire interesen aurrean berriz, zoro baten eran.

       Gure ontziak 120 tona ur husten zuen, sei kanoi zeramatzan, eta kapitaina, haren laguntzailea eta ni neu alde batera utzita, hamalau gizon. Bizigaien zama handiegirik ez genuen ontzian, beltzekin tratuak egiteko genituen txikikeriak izan ezik, hala nola, perlak, beira puskak, maskorrak, eta huskeria bitxiak, bereziki betaurreko txikiak, labanak, guraizeak, aizkorak eta antzeko gauzak.

       Ontziratu nintzen egun berean abiatu ginen, geure itsasbazterretik iparralderantz, Afrikako itsasalderantz jotzeko helburuarekin, iparraldeko latitudean 10 edo 12 gradutaraino iritsi arte, hori baitzen, nonbait, bidaldi hori egiteko biderik ohikoena garai hartan. Oso eguraldi ona genuen, bero handiegia beharbada, geure itsasbazterraren ondotik egin genuen bide guztian, San Augustino lurmuturrera iritsi arte, eta handik, itsasoan barrena urrundu ginen, kostaldea ikusmenetik galdu arte, eta Fernando de Noronha uhartera joango bagina bezala egin genuen aurrera, ipar-ekialderantz egiten ari ginen bideari eutsiz, eta uharte horiek ekialdean utziz. Bide horretan aurrera ekuatoreko lerroa handik hamabi egunetara igaro genuen, eta gure azken neurketaren arabera, 7 gradu eta 22 minutura ginen iparraldeko latitudean, tornado edo haize-erauntsi gogor batek geure bidetik atera gintuenean. Hego-ekialdetik hasi zen, ipar-mendebalerantz egin zuen gero, eta azkenik ipar-ekialdeko norabidean geratu zen, eta horrenbesteko indarrez, ezen hamabi egunetan ezin izan baikenuen ezer egin, nora ezean joan besterik ez, eta, haizea eskualde genuela, halabeharrak eta haizearen haserreak eraman nahi gintuen lekura eramaten utzi. Hamabi egun horietan, esan beharrik ez dago, egunero uste izan nuela urak irentsiko gintuela, eta itsasontziko inork ez zuela uste bizia salbatuko zuenik.

       Atsekabe horretan ginela, ekaitzaren izuaz gainera, marineletako bat sukarrak hartuta hil zen, eta beste marinel bat eta kapitainaren mutila ontzitik behera eraman zituen urak. Hamabigarren egunean gutxi gorabehera, eguraldia pixka bat baretu zen. Kapitainak ahal izan zuen bezain ongi aztertu zuen non ginen, eta ikusi zuen iparraldeko latitudean 11 gradura ginela, baina mendebaleko longitudean, San Augustino lurmuturretik 22 graduko tartera. Beraz, erabaki genuen Guianako itsasalderantz gindoazela, edo Brasilgo iparralderantz, Amazonaren ibaitik harantzago, Orinoco, edo askok esaten zioten bezala, Ibai Handiaren aldera. Kapitaina galdezka hasi zitzaidan zein bide hartu behar zuen, ontziak zuloak baitzituen eta bestelako kalteak, lehenbailehen Brasilgo itsasertzera itzultzeko.

       Ni erabat iritzi horren kontrakoa nintzen, eta elkarrekin Ameriketako kostaldeetako mapak aztertu ondoren, erabaki genuen inguru hartan, Karibeetako uharteetara iritsi arte, ez zegoela gu hurbiltzeko lurralde jendeztaturik, eta horregatik Barbadoetarantz abiatzea iruditu zitzaigun egokiena, itsas zabalean aurrera eginez, Mexikoko golkoko edo itsasarteko ur-lasterren trabarik ez izateko, bidaldia erraz egingo genuelakoan, hamabost bat egunetan edo, ez baikenuen bidezkoa ikusten Afrikako itsasalderaino joatea aurretik laguntzarik izan gabe, bai itsasontziarentzat eta baita guretzat ere.

       Horregatik norabidea aldatu genuen eta ipar-mendebalerantz jo genuen ingeles uharte horietakoren batera iristeko asmoz, han laguntza lortzeko. Baina geure itsasaldia beste era batera zen gertatzekoa, eta 12 gradu eta 18 minutuko latitudean ginenean, bigarren ekaitzaren erasoa izan genuen. Aurrekoaren indar berarekin mendebalerantz bota gintuen, giza merkataritzaren bidetik kanpora; eta itsasotik salbatzea lortzen bagenuen ere, gizon basatiek gu jateko arriskua handiagoa zen gure herrira itzultzeko genituen aukerak baino.

       Atsekabe horretan, haizeak oraindik oso gogor jotzen zuela, gure gizonetako batek oihu egin zuen goizean goiz: «Lurra!», eta ontzi-gelatik non demontre ginen ikusteko kanpora irten ginenerako, ontziak hondarra jo zuen, eta bat-batean mugitu gabe gelditu zen; itsasoa gainera etorri zitzaigun, eta orduan bertan gureak egin zuela uste izan genuen denok. Berehala itzuli ginen estalpera, aparretik eta itsasoaren erasoetatik babesteko.

       Ez da erraza horrelako egoera ezagutu ez duen norbaiti hango gizonen samina azaltzea. Ez genekien non ginen, zein lur zen hura, uharteren bat ala kontinentea, jendez hornitua zegoen edo jenderik gabea zen, eta haizearen erauntsiak oraindik gogorrak zirenez gero, hasieran baino pixka bat ahulagoak hala ere, ez genuen itxaropen handirik ontziak txiki-txiki egin gabe luze iraungo zuenik uste izateko, baldin eta haizea, mirariz edo, berehala baretzen ez bazen. Hitz batean, eserita geunden bata besteari begira, une oro heriotzaren zain; itxuraz gizon guztiak beste mundurako ari ziren prestatzen, ez baikenuen beste egitekorik. Orduan genuen pozgarria, eta pozgarri bakarra zen, ontzia, espero genuenaren kontra, ez zela oraindik puskatu, eta kapitainak haizea eztitzen hasia zela esan zigula.

       Orduan, haizea pixka bat baretu zela uste bagenuen ere, ontziak hondarra tinko jo zuen, eta ez genuen inola ere espero handik ateratzea. Horrenbestez, gure egoera ikaragarria zen eta, ahal izanez gero, biziak salbatzea zen egin genezakeen gauza bakarra. Ontzian txalupa bat generaman ekaitza hasi aurretik, baina azpia zulatu zitzaion lemaren kontra jotzean, eta gero ontzitik askatu, hondoratu edo itsasoan galdu zen, beraz ez genuen hura aurkitzeko itxaropenik. Bagenuen hala ere, beste txalupa bat, baina ez genekien uretan jartzerik izango ote genuen. Bestalde, ez genuen eztabaidarako astirik, une batean edo bestean ontzia txikitu egingo zela uste baikenuen, eta batzuek ordurako txikitzen hasia zela esan baitzuten.

       Atsekabe horretan, ontziko gidariak txalupa hartu zuen, eta beste gizon guztien laguntzarekin ontzi gainetik uretara eramatea lortu zuen; denak sartu ginen, hamaika lagun, eta Jainkoaren esker onaren eta itsaso basatiaren eskuetan jarri ginen. Izan ere, ekaitza neurri handi batean baretu zen arren, itsasoa oso zakartua zegoen oraindik, eta den wild Zee izena egokia zen hari esateko, holandarrek ekaitza zenean esaten zioten bezala.

       Gure egoera tamalgarria zen benetan, denok ikusten baikenuen itsasoa oso haserre zegoela, txalupak ezingo zuela handik osorik atera, eta nahitaez itoko ginela. Ez genuen ezer haize-oihal gisa erabiltzeko, eta izan bagenu ere alferrik izango zen, horrenbestez, arraunean egin genuen lehorrerantz buru-belarri, urkamendira doazen gizonen erara, denok baikenekien itsasbazterrera hurbiltzean txalupa mila zatitan txikituko zuela olatuen erasoak. Hala ere, geure arimak Jainkoaren esku utzi genituen gartsuki, eta haizeak itsasbazterrerantz bultzatu ahala, geure eskuz ari ginen hondamena hurbilarazten, lehorrerantz ari baiginen ahal genuen bezala arraun egiten.

       Nolakoa zen itsasertza, harritsua edo hondartsua, aldapatsua edo laua, ez genekien, eta une horretan itxaropen errainu txiki bat izateko genuen aukera bakarra, itsasarte edo golko batera edo ibai baten bokalera iristea zen txaluparekin han sartzeko, edo haizebera joatea, eta horrela beharbada itsaso barera. Baina ez zen horrelakorik azaldu, eta aldiz itsasertzera zenbat eta gehiago hurbildu, lurrak beldurgarriagoa zirudien itsasoa bera baino.

       Gure kontuen arabera, legoa eta erdi edo arraunean egin ondoren, edo hobeto esanda harkaitzen kontra jaurtikiak izan ondoren, mendi baten antzeko olatu zakar batek brankaren kontra jo zuen eta hark eman zigun bete betean espero genuen coup de grâce-a. Hitz batean, horrenbesteko indarrez hartu gintuen, ezen txalupa bat-batean hankaz gora jarri baitzuen, eta bai txalupatik eta bai elkarren ondotik sakabanatu gintuen, «Jaungoikoa!» esateko ere denborarik utzi gabe, berehalakoan irentsi baikintuen.

       Ez dut hitzik aurkitzen uretan behera joan nintzenean izan nuen nahastea azaltzeko; izan ere, igerilari ona izan arren, ez nuen olatuen artetik irtetea lortzen arnasa hartu ahal izateko, harik eta olatu batek bota edo, hobeto esanda, tarte luze batean itsasbazterrerantz arrastaka eraman ninduen arte. Olatuak indarra galdu zuenean, atzera egin zuen, eta han geratu nintzen lehorrean, erdi hilik, irentsi nuen ura zela eta. Odol hotza nahikoa eta behar nuen adorea izan nuen lehorretik espero nuena baino gertuago nengoela ikusteko, eta zutik jarri eta ahaleginak egin nituen handik lehorrera ahal bezain azkar joateko, beste olaturen bat etorri eta ni berriro itsasora eraman baino lehen. Baina berehala konturatu nintzen ezingo nuela ezer egin, itsasoa ikusi bainuen gainera zetorkidala mendi erraldoi baten erara, eta etsai bat bezain amorratua, nik berriz, hari aurre egiteko ez baliabiderik eta ez indarrik ez nuelarik. Egin nezakeen gauza bakarra zen arnasari eutsi, eta ahal banuen neure buruari uretan sartzen ez utzi, igeri egin, arnasa behar bezala hartu, eta neure burua nola edo hala itsasbazterrerantz gidatu; baina orduan kezkarik handiena nuen itsasoak, aurrera egitean itsasbazterrerantz eraman ninduen bezala, atzera egitean berriro barrualdera eramango ninduela.

       Gainera etorri zitzaidan hurrengo olatuak bere barruko zuloan lurperatu ninduen, 20 edo 30 oinetako sakontasuneraino, eta itsasbazterrerantz indar eta abiadura handiz eramaten ninduela sumatu nuen; baina arnasari eutsi eta aurrerantz egin nuen igeri, su eta gar. Arnasari eusteagatik lehertzeko zorian nengoen, baina poz handiz konturatu nintzen gorantz egiten ari nintzela, eta burua eta eskuak ur gainera irten zitzaizkidala, eta jarrera horretan bi segundo ere egin ez nituen arren, arinaldi galanta hartu nuen, eta adorea eta indarra berritu zitzaizkidan. Tarte batean urak berriro estali ninduen, baina ez oso denbora luzean, eta ikusita olatuaren indarra amaitu, eta atzera egiten hasi zela, aurrerantz hasi nintzen indar egiten olatuaren kontra, eta lurra sumatu nuen berriro oinen azpian. Geldirik egon nintzen pixka batean arnasa berritu eta urak atzera egin arte, eta gero zutik jarri, eta, zain eta muin, lasterka joan nintzen lehorrerantz. Baina horrek ere ez ninduen itsasoaren haserre bizitik aske utzi, berriro etorri baitzitzaidan atzetik, eta olatuek beste bi aldiz altxa ninduten eta, lehenago bezala, berriz arrastaka eraman, itsasbazterra oso laua baitzen.

       Bi olatu horietako azkena ia behin eta betikoa izan zen niretzat, izan ere, itsasoak indarrez eraman ninduenean, harkaitz batean utzi edo, hobeto esan, harkaitz baten kontra bota ninduen, eta horrenbesteko indarrez, ezen konorte gabe eta onik ateratzeko itxaropenik gabe utzi baininduen. Izan ere, astindua saihetsean eta bularrean hartu nuen, eta geratzen zitzaidan arnasa eskasa gorputzetik kanpora atera zidan; eta olatua berehala itzuli izan balitz, han bertan itoko nintzen. Baina olatuak itzuli aurretik pixka bat bizkortu nintzen, eta urak berriz estali nintzakeela ikusiz, harkaitz mutur bati gogor eustea erabaki nuen, eta nola edo hala arnasari eustea olatua atzera joan arte. Handik aurrera olatuak ez ziren lehenagokoak bezain handiak izan, eta lehorretik gertu nengoenez gero, gogor heldu nion harkaitzari olatuak indarra galdu artean, orduan berriro egin zidan eraso itsasoak eta ia itsasbazterreraino eraman ninduen, eta hurrengo olatuak, gainera etorri zitzaidan arren, ezin izan ninduen atzerantz arrastaka eraman. Ondorengo erasoak lehorreraino eraman ninduen, eta atseginez itsasertzeko harkaitzetan gora egin ahal izan nuen, eta belar gainean eseri nintzen, arriskutik kanpo eta uraren irispidetik urruti samar.

       Orain lehorrean nengoen, itsasbazterrean osorik eta onik, eta gora begira jarri nintzen Jainkoari eskerrak emateko, minutu batzuk lehenago itxaropenarentzat ia lekurik ez zen egoera batetik bizirik atera ninduelako. Uste dut ezinezkoa dela benetan adieraztea nolakoak diren arimaren sorraldiak eta eroaldiak horrelako arriskutik, nolabait esateko, hilobitik bertatik, salbatua izan denean. Eta orain ez zait ohitura harrigarria iruditzen, hots, soka lepo inguruan lotua duen gaizkileari, urkatzeko unean barkamena ematen bazaio, ez zait harrigarria iruditzen, diot, harengana berriemailearekin batera zirujau bat joatea, eta gaizkileari berria ematen dioten une berean odolustea egitea, ezusteak bihotzari kemena ez kentzeko eta han bertan leher ez egiteko:

              Ezusteko pozak, atsekabeak bezala

              hasieran nahasgarriak dira.

       Hondartzan ibiltzen hasi nintzen, eskuak gora, eta nire izate osoa, nolabait esateko, nire salbamenaren aurrean liluratua, azaldu ezin ditudan milaka keinu eta mugimendu eginez, eta itota zeuden adiskideak gogoratuz, ez baitzen bakar bat ere bizirik atera, ni izan ezik; eta ez nituen handik aurrera berriz ikusi, ez lagunak eta ezta haien aztarnak ere, haien kapela batzuk, txano bat eta lagunak ez ziren bi zapata izan ezik.

       Hondarra jotako ontziari begiratu nion, eta itsas-hautsia eta olatuen aparra horren handia izanda, eta urruti zegoenez gero, nekez ikusten nuen, eta esan nuen neure artean: «Jauna! Nola izan da posible ni itsasertzeraino iristea?»

       Nire egoeraren alderdi pozgarri horrek adimenari atsegin eman ondoren, ingurura begiratzen hasi nintzen, non nengoen eta zer egin behar nuen aztertzeko, eta berehala ikusi nuen pozaldia makaltzen hasia zela eta, hitz batean, egoera tamalgarria nuela aurrean. Bustita nengoen, ez nuen aldatzeko arroparik, ez jatekorik edo edatekorik, indarra hartu ahal izateko, ez nuen inolako aukerarik ikusten etorkizunerako goseak, edo animalia basatiren batek irentsita, hiltzea ez bazen; eta benetan atsekabetzen ninduena zen, ez janaritarako animaliarik ehizatu edo hiltzeko, eta ezta ni jan nahi ninduketen izakien kontra babesteko ere, armarik ez izatea. Hitz batean, ez neraman ezer aldean labana, pipa eta toxa txiki bat izan ezik. Horiek nituen hornigai bakarrak, eta horrenbestez, barne-atsekabe oso larriak sortu zitzaizkidan. Tarte batean korrika ibili nintzen atzera eta aurrera zoro baten moduan. Gaua gainera zetorkidala ikusita, bihotz minez, aztertzen hasi nintzen nolako zoria izango nuen lurralde horretan animalia gosetuak beleude, animalia horiek harrapakinen bila beti gauez irteten zirela jakinda.

       Pentsamendu horientzat une horretan aurkitu nuen irtenbide bakarra, alboan nuen izaiaren antzeko zuhaitz lodi eta adartsu, baina arantzatsu batera igotzea, izan zen. Han gaua ematea erabaki nuen, hurrengo egunean izango nuen heriotza motaz gogoetak eginez, ez bainuen bizirik irauteko aukerarik inondik ere ikusten. Milia erdi edo egin nuen oinez itsasbazterrean, edateko ur bila, eta aurkitu nuen, nire zorionerako. Ura edan eta, goseari aurre egiteko, ahora tabako pixka bat sartu ondoren, zuhaitzera itzuli nintzen, eta ahaleginak egin nituen, lo hartuz gero, neure burua handik ez erortzeko moduan kokatu ahal izateko. Erasoetatik babesteko, moztuta nuen haga baten moduko makila puska bat hartuta, nire egoitzara igo nintzen, eta oso nekatua nengoenez, berehala hartu nuen lo, eta, uste dut, nire egoeran gutxik egin ahal izango luketen bezain eroso egin nuela lo, eta inoiz baino gustorago hartu nuela atseden.

       Esnatu nintzenean egun argia zen, zerua oskarbi zegoen, eta ekaitza baretu zenez gero, itsasoa ez zegoen lehenago bezain haserre eta harrotua. Baina gauzarik harrigarriena iruditu zitzaidan, gauean, itsasgorari esker, itsasontzia hondarretatik atera zela ikustea, eta urak arrastaka eraman zuela, aurreko gauean haren kontra jotzearen ondorioz, ia zeharo mazpilduta utzi ninduen harkaitzeraino. Ni nengoen lekutik milia batera edo zegoela ikusita, eta itsasontzia artean osorik zegoela zirudienez gero, ontziratzeko gogoa egin zitzaidan, erabilgarriak gerta lekizkidakeen zenbait gauza handik atera ahal izateko.

       Zuhaitzean nuen bizitokitik jaitsi nintzenean, ingurura begiratu nuen berriz, eta hantxe hondartzan txalupa aurkitu nuen, itsasoak eta haizeak bidali zuten lekuan, hain zuzen ere; nire eskuin aldera bi miliatara edo. Ahal izan nuen bezain bizkor joan nintzen haren bila, baina zabaleran milia erdi edo izango zuen itsasarte edo itsasadar bat aurkitu nuen ni eta txaluparen artean. Hura ikusita, berriro atzera egitea erabaki nuen, nahiz eta itsasontzira joateko asmoari tinko eutsi, han bizirik irauteko zerbait aurkituko nuelakoan.

       Eguerdia igaro eta berehala, itsasoa bare-bare aurkitu nuen, eta itsasaldiak horren behera egin zuenez gero, itsasontzitik milia laurdeneraino iritsi ahal izan nintzen. Han atsekabea berritu zitzaidan, oso garbi ikusi bainuen, itsasontzian geratu izan bagina, denak bizirik egongo ginatekeela, alegia, lehorrean egongo ginatekeela onik eta salburik, eta ez nintzatekeela orduan nenegoen bezain errukarri egongo, inolako erosotasunik eta lagunik gabe. Horrek malkoak aterarazi zizkidan berriz, baina onik egin ez zidanez gero, erabaki nuen, nola edo hala itsasontzira joatea. Beraz, arropak erantzi nituen, eguraldia oso beroa baitzen, eta uretan sartu nintzen. Baina itsasontzira iritsi nintzenean, zailtasunik handiena ontzira igotzen asmatzea izan zen. Izan ere, itsasontzia hondoa jota eta uretatik kanpo zegoen arren, ez nuen eskumenean ezer aurkitzen hari eutsita igotzeko. Bi aldiz eman nion jira igerian ontziari, eta bigarrenean soka mutur bat ikusi nuen brankako kateetatik oso beheraino zintzilik, eta harritu ninduen lehenengo jiran ikusi ez izana. Zailtasun handiak izan banituen ere, lortu nuen hari eustea, eta sokaren laguntzaz ontziaren brankako gazteluraino igo nintzen. Han konturatu nintzen ontziak azpia zulatua zuela, eta sotoan zurrusta handi bat zegoela. Baina hondar gogorraren, edo agian lur pila baten gainean geratu zenez gero, ontziaren txopa altxata zegoen, eta branka, berriz, ia uretan sartua. Horrek esan nahi zuen atzeko aldea osorik zegoela, eta alderdi horretan zeuden gauza guztiak lehorrak; ziur egon zaitezkete, beraz, nire lehenengo eginkizuna hondatua zegoena eta ongi zegoena bilatzea eta ikustea izan zela. Hasteko, ontziko hornigai guztiak lehorrak eta urak ukitu gabe zeudela ikusi nuen; eta jateko oso prest nengoenez gero, ogiaren biltegira joan eta poltsikoak opilez bete nituen, eta opilak jaten aritu nintzen beste gauzetan ari nintzen bitartean, ezin bainuen denbora alferrik galdu. Ron pixka bat ere aurkitu nuen armairu handian, eta zurrutada luze bat eman nion, indarrak biltzeko premia ere banuen eta, aurrean nuenari aurpegi eman nahi banion. Orduan txalupa bat besterik ez nuen behar, oso beharrezkoak izango nituela iruditzen zitzaizkidan gauza ugariz hornitua egoteko.

       Alferrik nuen eserita egotea lortu ezingo nuena lortzeko irrikaz, eta larritasun horrek burua argitu zidan. Ontzian aldatzeko erabiltzen genituen zenbait belazurrun genituen, bizpahiru egurrezko masta, eta bada-ezpadako bizpahiru haga-gain. Erabaki nuen horiekin lanean hastea, eta ahal nituen gehienak ontzi gainetik bota nituen uretara, pisua baitzen haiek erabiltzeko oztopoa, eta bakoitza soka batekin ongi lotu nuen, ihes egin ez zezaten. Hori egin ondoren, ontziko saihetsetik jaitsi, eta neuregana hurbildu nituen. Horietako lau nola edo hala lotu nituen bi muturretatik, ala baten eran, eta bizpahiru egur puska gainean zeharka jarri ondoren, konturatu nintzen oso ongi ibil nintekeela gainean, baina ezinezkoa izango zela han pisu handirik jartzea, egur puskak arinegiak zirelako. Beraz lanari ekin nion, eta arotz-zerra hartuta, bada-ezpadako haga-gaina luzeraka hiru zatitan moztu, eta alari erantsi nizkion, lan eta neke handiak igarota; baina behar nituen gauzak lortzeko itxaropenak, indarra eman zidan, beste egoera batean egingo nituzkeen baino ahalegin handiagoak egiteko.

       Ala orduan sendo zegoen pisu astun samarra gainean eramateko. Hurrengo lana nuen haren gainean jarriko nuen zama aukeratzea, eta gainean jartzen nuena olatuen erasoetatik nola edo hala babestea, baina ez nuen horretan luze pentsatu. Lehenik eta behin, aurkitu nituen egur puska eta ohol guztiak jarri nituen, eta gehien beharko nuena ongi aztertu eta gero, marinelen hiru kutxa handi hartu nituen, eta neronek ireki eta hustu ondoren, ala gainera jaitsi nituen. Lehenengoa janariz bete nuen, alegia: ogia, arroza, hiru gazta holandar, ahuntz zezinazko bost puska, denbora luzean itsasoan gure hornigai bakarra izandakoa, geratzen zen artale europar apurra, itsasontzian generamatzan oilo batzuentzat ontziratutakoa, oiloak janak bagenituen ere. Baziren baita ere garagar eta gari-aleak nahasita, baina, nire zoritxarrerako, gero konturatu nintzen arratoiek dena jan edo hondatu zutela. Edariei zegokienean, kapitainarenak ziren zenbait botila kaxa aurkitu nituen, fruitu urez egindako edari gozoenak batzuk, eta, denera, bospasei rake galoi. Horiek bere horretan gorde nituen, ez baitzegoen kutxetan sartzeko premiarik, ezta lekurik ere. Horretan ari nintzen bitartean, konturatu nintzen itsasaldia gora egiten hasi zela, oso pixkanaka bazen ere, eta nahigabetu egin nintzen hondartzan utzitako jaka, alkandora eta jipoi-barnekoa urak zeramatzala ikusi nuenean; prakak berriz, lihozkoak eta belaunetarainokoak zirenez gero, eta galtzerdiak, ez nituen erantzi ontziraino igeri egiteko. Gertatutakoa ikusita arropak bilatu behar izan nituen, eta aurkitu nituen franko, baina ez nituen berehala erabiliko nituenak baino gehiago hartu; izan ere, banituen beste gauza batzuk lehendik begiz jotakoak, lehorrean lan egiteko tresnak, adibidez. Denbora luzean bila aritu ondoren, arotzaren tresnen kaxa aurkitu nuen, benetan gauza baliotsua niretzat, une horretan urrez betetako ontzi bat baino baliotsuagoa. Hura ere alara jaitsi nuen, oso beteta zegoen arren, kaxa barruan zegoena begiratzen denbora galdu gabe, banekien eta gutxi gorabehera zer edukiko zuen.

       Hurrengo eginkizuna nuen munizioa eta armak eskuratzea. Baziren ehizarako bi eskopeta eder armairu handian, eta bi pistola. Berehala hartu nituen, eta baita sutauts adar batzuk ere, bala zaku txiki bat eta bi ezpata zahar herdoildu. Banekien ontzian bazirela hiru upel sutautsez beteak, baina ez nekien non gordeko zituen gure kanoilariak. Hala ere, denbora luzean bila aritu ondoren aurkitu nituen; bi lehorrak eta ongi zeuden eta hirugarrenari ura sartu zitzaion. Ongi zeuden biak alara jaitsi nituen armekin batera. Primeran hornitua nengoela iruditu zitzaidan eta hondartzara nola iritsiko nintzen hasi nintzen pentsatzen, haize-oihalik, arraunik eta lemarik gabe, eta haize erauntsirik makalenarekin itsasaldia hondatua izateko arriskua nuela.

       Hiru gauza nituen alde: 1. Itsaso barea eta lasaia. 2. Itsasgora izatea eta ura hondartzarantz mugitzea. 3. Zebilen haize pitinak lehorrerantz bultzatzen ninduela. Horrela, kutxan nituen tresnez gainera, txaluparenak ziren bizpahiru arraun puskatu, bi zerra, aizkora bat eta mailu bat aurkitu nituen, eta zama horrekin guztiarekin itsasoratu nintzen. Milia batean edo nire ala oso ongi ibili zen, baina lehorreratu nintzen lekutik pixka bat urruntzen ari zen, eta horrela konturatu nintzen ur-lasterren bat bazela, eta horrenbestez, errekatxoren bat edo ibaiondoren bat aurkitzea espero nuen, eta kai gisa erabiltzea neraman zama lehorreratzeko.

       Espero bezala, hantxe zegoen; nire aurrean itsasarte txiki bat azaldu zen, eta konturatu nintzen itsasaldiaren ur-laster indartsuak harantz bultzatzen ninduela, eta ahal izan nuen bezala gidatu nuen ala ur-lasterraren erditik, bazterren kontra ez joateko. Baina orduan, ia bigarren ontzi-hondoratzea izan nuen, eta hala gertatu izan balitz, uste dut erabat bihozgabetuko nintzela. Itsasaldea inondik ere ezagutzen ez nuenez gero, alak mutur batekin hondarra jo zuen, eta beste muturrean hondarrik ez zuenez, zama beste alderaino irristatu eta ia-ia uretara erori zen. Ahalegin guztiak egin nituen bizkarra kutxen kontra jarri eta bultzaka kutxak zeuden lekuan mantentzeko, baina ezin izan nuen ala hondar pilatik atera, ahalegin guztiak eginda ere. Hala ere, ez nintzen aursartu kutxak eusteari utzi eta, jarreraz aldatzera. Han geratu nintzen ia ordu erdiz, bitarte horretan itsasgorak pixka bat igo ninduen, eta handik tarte batera, urak igotzen aurrera egin zuenez gero, ala osorik geratu zen ur gainean, eta arraunaren laguntzaz hondarretatik atera eta ur-lasterraren erdian jarri nuen berriz; eta handik gorantz egitean, konturatu nintzen erreka txiki baten ahoan nengoela, lurra nuela bi alboetan, eta ur tirak edo itsasaldiak gorantz bultzatzen ninduela. Bi alboetara begiratu nuen lehorreratzeko leku egokiren bat aurkitu nahian, ez bainuen ibaian oso gora joan nahi, noizbait itsasoan ontziren bat ikusteko itxaropenarekin, eta horregatik erabaki nuen neure burua itsasertzetik ahal bezain gertu kokatzea.

       Azkenean golko txiki bat ikusi nuen errekaren eskuinetara, eta, zailtasun handiak igarota, ala harantz eraman nuen, eta horrenbeste hurbiltzearen ondorioz, arraunarekin lurra ukitzea, eta han sartzea lortu nuen; baina han berriz zama guztia uretan galtzeko zorian egon nintzen, itsasertza ez baitzen batere laua, aldapatsua baizik, eta ez zegoen ala lehorreratzeko adina lekurik, alaren mutur bat lehorreratuta izan ezik; eta hori eginez gero, mutur hori oso goian geratuko zen, eta bestea berriz, lehenago bezala, uretan sartua, eta zama orduan ere erortzeko arriskuan. Egin nezakeen gauza bakarra zen itsasgoraren zain geratzea, arraunarekin, aingura balitz bezala, alari eutsiz; horrela, alaren alde bat lur gainean finkatua nuen, zabalune lau baten ondoan, handik pixka batera urak estaliko zuelakoan, eta horixe gertatu zen. Mugitzeko ur nahikoa izan nuen bezain laster, alak oin bateko urpea baitzuen, gune laura eraman nuen, eta han lotu edo finkatu nuen, bi arraun hautsiak lurrean sartuta; bata, alaren saihets batean muturraren ondoan, eta bestea, beste saihetsean, beste muturraren ondoan, eta hala geratu nintzen itsasbehera hasi arte, eta ala eta zama kalterik gabe utzi nituen lehorrean.

       Ondorengo eginkizuna izan nuen lurraldea aztertzea eta leku egokiren bat aurkitzea nire bizilekua jartzeko, eta gauzak edozer ezusteren aurrean ongi gordeta edukitzeko. Ez nekien oraindik non nengoen; kontinentea edo uharte bat zen, jendeztaua edo jendeztatu gabea, eta animalia basatien arriskurik zegoen edo ez. Mendixka bat bazen ni nengoen lekutik gorantz milia batera eskas, oso aldapatsua eta garaia, eta itxuraz, harekin batera iparralderantz mendi-lerroa osatzen zuten beste mendi bizkar batzuk baino gorago iristen zena. Ehiza eskopetak, pistola bat, eta sutauts adar bat hartu, eta armaz hornitua, mendi tontorrera iristeko asmoz abiatu nintzen, eta han, goraino iristeko neke handiak igaro ondoren, atsekabez ikusi nuen nire halabeharra; alegia, uharte batean nengoela, itsasoak leku guztietatik inguratzen ninduela, ez zela inon lurrik ikusten, oso urrutian zeuden harkaitz batzuk, eta mendebalerantz hiru legoatara, nirea baino txikiagoak ziren bi uharte izan ezik.

       Konturatu nintzen baita ere uhartea lugorria zela erabat, eta arrazoi sendoak nituen jendeztatu gabea zela, eta piztiak besterik ez zirela bizi izango uste izateko, horietako bakar bat ere ikusi ez nuen arren. Hegaztiak berriz, ugari ikusi nituen, baina ez nekien zein motatakoak ziren, eta haiek hilez gero ere, ez nekien zeintzuk izango ziren jateko onak eta zeintzuk ez. Itzuleran, tiro egin nion baso handi baten ondoko zuhaitz batean ikusi nuen hegazti handi bati. Uste dut mundua sortu zenetik hura izan zela uhartean izandako lehenengo eskopeta tiroa. Tiro egin bezain laster, basotik era guztietako hegaztiak pilaka irten ziren, handik eta hemendik, garrasi nahasiak eginez, bakoitza bere ohiko doinuaren arabera intzirika, baina ez zegoen nik ezagutzen nuen motatakorik. Hil nuen hegaztiari zegokionean, zapelaitz motaren bat izango zela iruditu zitzaidan, kolorea eta mokoa haren antzekoak baitzituen, baina ez zituen txori txiki batenak baino atzapar edo gako-azkazal handiagoak; haragia berriz, ustel gustukoa zen, eta ez zuen ezertarako balio.

       Pozik itzuli nintzen alara aurkikuntza hori egin nuelako, eta lanean hasi nintzen zama lehorrera eramateko, eta eguna amaitu arte horretan aritu nintzen. Baina ez nekien gauean zer egin neure buruarekin; ez nekien non atseden hartu, ez bainekien animalia basatiak ni jatera etorriko ziren, nahiz eta, geroago jakin nuenez, horrelako beldurrik izateko arrazoirik ez izan. Dena dela, neure burua ahal bezain ongi babestu nuen, lehorreratutako kutxa eta oholak inguruan jarrita, eta txabola moduko bat egin nuen gaua igarotzeko. Jatekoari zegokionean, ez nuen oraindik neure burua janariz hornitzeko modurik ikusi, hegaztia tirokatu nuenean, basotik korrika irteten ikusi nituen untxien antzeko bizpahiru animalia izan ezik.

       Pentsatzen hasi nintzen, ontzitik niretzat erabilgarriak izango ziren gauza asko hartu behar nituela, batez ere hagak, sokak, haize-oihalak, eta lehorrera eraman nitzakeen beste zenbait gauza; eta erabaki nuen, ahal banuen, ontzira beste joan-etorri bat egitea. Eta lehenengo ekaitzak ontzia txiki-txiki egingo zuela jakinda, ontzitik gauza guztiak atera arte, beste eginkizun guztiak alde batera uztea erabaki nuen. Gero, batzarra egin nuen, esateko modu bat da, neure buruarekin egin bainuen, ontzira joatean ala berriro eraman edo ez erabakitzeko, baina oso zaila zirudien, eta aurrekoan bezala, itsasbehera zenean, ezer gabe joatea erabaki nuen. Hala egin nuen, baina txabolatik atera baino lehen arropak erantzi nituen, eta laukizko alkandora, liozko prakak eta oinetan txapinak besterik ez neramatzan jantzita.

       Aurrekoan bezala igo nintzen itsasontzira, eta bigarren ala prestatu nuen, eta lehenengo saioan ikasitakoa kontutan hartuta, ez nuen aurrekoa bezain traketsa egin, eta ez nion horrenbesteko zama gainean jarri, baina hala ere zenbait gauza oso erabilgarri hartu nituen. Lehenik eta behin, aroztegian bizpahiru poltsa aurkitu nituen iltzez eta ziriz beteak, birabarki handi bat, dozena bat edo bi aizkora, eta batez ere gauzarik erabilgarriena: zorrotzarri bat. Hori guztia kanoilariaren zenbait gauzarekin batera lotu nuen, hala nola, bizpahiru burdinazko arpoi, mosketoi balaz betetako bi upel, zazpi mosketoi, beste ehiza eskopeta bat, sutauts pixka bat gehiago, poltsa handi bat bala txikiz betea, eta berun xafla handi bat kiribildua, baina azken hori ezin altxa izan nuen karel gaineraino, oso astuna baitzen. Gauza horiez gainera, aurkitu nituen gizonezkoen jantzi guztiak hartu nituen, bada-ezpadako brankako haize-oihal bat, eta ohe-jantzi batzuk. Horrekin bete nuen bigarren ala, eta poz pozik oso eta sendo utzi nuen dena lehorrean.

       Lurretik urrun igarotako tartea, hornigaiak bitartean jango zizkidaten beldurrez eman nuen, baina itzuli nintzenean, ez nuen inongo bisitariren arrastorik sumatu, eta basakatuaren antzeko animalia bat kutxa baten gainean eserita besterik ez nuen aurkitu, eta hari hurbildu nintzaionean, ihesi joan zen tarte txiki batean, eta gero han geratu zen mugitu gabe. Oso dotore eta lasai zegoen eserita, eta aurpegira begiratzen zidan bete betean, nirekin harremanak izan nahiko balitu bezala. Eskopeta harengana zuzendu nuen, baina zer zen ere ez zekienez gero, ez zuen arretarik jarri, eta ez zuen ihes egiteko imintziorik egin. Orduan opil puska bat bota nion, nahiz eta, egia esateko, alferrik galtzeko janaririk ez izan, ez bainuen oso biltegi handia, inondik ere. Dena dela, esan bezala, opil puska bat bota nion, eta janariari hurbildu zitzaion, eta usaindu ondoren irentsi egin zuen, eta, eskerrak emanez bezala, gehiagoren zain begira geratu zitzaidan; nik, berriz, erarik atseginenean esan nion ezin niola gehiago eman, eta alde egin zuen.

       Bigarren zamaldia lehorreratu ondoren, sutauts upelak ireki behar izan nituen, sutautsa zorroetan eraman ahal izateko, upelak oso handiak baitziren, eta pisuegiak; baina hala ere, lanean hasi nintzen jo eta ke denda txiki bat egiten, ontziko haize-oihalez eta horretarako moztu nituen haga batzuez baliatuta, eta denda horretan euriak edo eguzkiak honda zezakeen edozer gauza sartu nuen, eta gero kutxa eta upel hutsak denda inguruan pilatu nituen, gizonen nahiz animalien edozein ustegabeko erasotatik babestua egoteko.

       Lana amaitu nuenean, dendako ateari ohol batzuk jarri nizkion barrualdean, eta kutxa huts bat kanpoaldean; lastairetako bat lurrean jarrita, bi pistolak buru ondoan, eta eskopeta lurrean nire alboan luzetara utzi ondoren, ohera joan nintzen lehenengo aldiz. Oso lasai egin nuen lo gau osoan, nekatua eta ahitua bainengoen, bezperan lo gutxi eta egunean zehar lana gogor egin nuelako, bai gauzak ontzitik ekartzen eta baita haiek lehorreratzen ere.

       Orduan, esango nuke, gizon bakar batek inoiz biltzea lortu duen mota guztietako gauzen biltegirik handiena nuela, baina oraindik ez nengoen lasai; izan ere, itsasontzia tente zegoen bitartean, iruditzen zitzaidan ahal nuen guztia atera behar nuela handik. Beraz, egunero itsasbehera zenean ontzira joaten nintzen eta gauzaren bat edo beste eramaten nuen handik. Baina, batez ere hirugarren joan-etorrian, ahal izan nituen belazurrunak, sokak, eta haga guztiak hartu nituen, eta baita ere ahal izan nituen soka txiki eta listari guztiak, haize-oihalak konpontzeko genuen kalamu-oihal puska batekin, eta sutauts bustiaren upelarekin batera. Hitz batean, oihal guztiak hartu nituen, lehenengotik azkenera, eta puskatan moztu behar izan nituen, ahal nituen gehienak batera eramateko, ezingo baitziren handik aurrera ontziko haize-oihal gisa erabili, gehienez ere oihal soil gisa baizik.

       Baina gehien poztu ninduena izan zen, azken bidaldian, halako bospasei egin ondoren, eta ontzian ez zela nekea mereziko zukeen ezer geratuko pentsatu ondoren; esan bezala, azken bidaldian, ogi upel bat, hiru dupa handi ron edo edari bizi, azukre kaxa bat, eta upeltxo bat irin zuri aurkitu nituela. Ezuste handia izan zen hura niretzat, ez bainuen hornigai gehiago aurkitzea espero, urak hondatutakoak ez baziren. Berehala hustu nuen ogi upela, eta moztutako oihal pusketekin fardeletan bildu nituen ogiak, eta, hitz batean, dena hartu eta lehorrera osorik eraman nuen.

       Hurrengo egunean beste bidaldi bat egin nuen. Orduan gauza eramangarririk eta hartzeko erosorik geratzen ez zenez gero, sokekin hasi nintzen. Soka lodi bat moztu nuen nik mugitu ahal izateko moduko pusketatan, eta bi soka eta sokaburu lodi bat eraman nituen lehorrera, hartu ahal izan nituen burdina puska guztiekin batera; eta brankako masta, gibelekoa eta ala handi bat egiteko ahal nuen guztia moztu ondoren, ondasun astun horiek guztiak ala gainean jarri eta, handik alde egin nuen. Baina zorte ona, ihes egiten hasi zitzaidan, izan ere, ala horren traketsa izanda eta zamaz gainezka zegoenez, ezin izan nuen aurrekoak bezain erraz gidatu, eta gainerako ondasunak lehorreratzeko erabili nuen itsas-golkoan sartzen hasi nintzenean, ontzia irauli, eta uretara erori nintzen ni eta zama guztia. Nik ez nuen min handirik hartu, itsasbazterretik gertu bainengoen, baina alako zamari zegokionean berriz, gauza asko galdu ziren, burdina batez ere, probetxu handikoa izatea espero nuena, hain zuzen ere. Hala ere, itsasbehera iritsi zenean soka puska gehienak lehorrera eraman nituen, eta burdina puska batzuk ere bai, lan nekeza egin behar izan nuen arren; hura jasotzeko urpean sartu behar izan bainuen, eta horrek izugarri nekatu ninduen. Hori gertatuz geroztik, egunero joan nintzen ontzira, eta ahal izan nuen guztia atera nuen handik.

       Hamahiru egun neramatzan lehorrean, eta hamaika aldiz egona nintzen itsasontzian, eta denbora horretan bi eskuk ontzi batetik atera zezaketen guztia atera nuela uste dut; hala ere, eguraldi bareak aurrera egin izan balu, uste dut ontzi osoa zatika-zatika ekarriko nukeela. Baina ontzira joateko hamabigarren bidaia prestatzen ari nintzela, konturatu nintzen haizea zakartzen hasi zela. Dena dela, itsasbehera zenean ontzira abiatu nintzen, eta ontzi-gela ongi miatua nuela eta ez nuela besterik aurkituko uste banuen ere, kaxoiak zituen armairu bat aurkitu nuen, eta horietako batean bizpahiru bizarra mozteko labana, guraize handi batzuk, eta hamar edo hamabi labana eta sardexka on aurkitu nituen; beste batean, hogeita hamasei libra dirutan, batzuk Europako txanponak, beste batzuk Brasilgoak, zortziko txanpon batzuk, eta urre eta zilar pixka bat ere bai.

       Barre egin nuen neure artean diru hura ikusi nuenean.

       — Oi, droga sendagarri hori! —esan nuen ozenki—. Zertarako balio duzu? Ezertarako ere ez, ezta lurretik jasoa izateko ere; labana horietako bat diru pila horrek baino gehiago balio du. Ez dut zu erabiltzeko modurik aurkitzen; gera zaitez zauden lekuan eta zoaz itsas hondoraino, bizia salbatzea ere merezi ez duen izaki baten antzera. Dena dela, berriro pentsatu ondoren, dirua hartu, eta oihal puska batean bildu nuen, eta beste ala bat egin beharko nuela hasi nintzen pentsatzen. Baina, lan horretan ari nintzela, ikusi nuen zerua estaltzen hasi zela, eta haizeak gogorrago jotzen zuela; eta handik ordu laurden batera itsasbazterretik haizete handia etorri zen. Orduan iruditu zitzaidan alferrik izango zela ala bat egiten saiatzea itsasaldetik zetorren haizea kontutan hartuta, eta egokiena itsasgora hasi baino lehen handik alde egitea zela, bestela ezingo bainintzen itsasertzera iritsi. Horrenbestez, uretan sartu, eta igeri egin nuen ontziaren eta hondartzaren artean zegoen ubidean zehar, baina ez nekerik gabe, alde batetik gainean neramatzan gauzen pisuagatik eta bestetik, uraren indarrarengatik. Gainera haizeak oso indartsu jotzen zuen, eta itsasaldia goraino iritsi baino lehen ekaitzak jo zuen.

       Baina nire denda txikira iristea lortu nuen, eta oso babestua egon nintzen neure ondasun guztiak inguruan nituela. Haizeak gogor jo zuen gau guztian, eta goizean, kanpora begiratu nuenean, ez zen itsasontziaren arrastorik ageri. Nahigabetua geratu nintzen pixka batean, baina berehala etorri nintzen neure onera burutapen pozgarri batekin, alegia, ez nuela denborarik alferrik galdu, ez nuela ez indarrik eta ez prestutasunik makaltzen utzi, gauza erabilgarriak ontzitik ateratzeko orduan, eta denbora gehiago izan banu ere, handik ateratzeko moduko gauza gutxi geratu zela.

       Orduan alde batera utzi nituen behin eta betiko ontziari eta handik hartuko nituzkeen gauzei buruzko burutapenak, hondoratzearen ondorioz hondartzara irits zitezkeen gauzak ez baziren behintzat, eta iritsi ziren, bai, zenbait gauza, baina ez zidaten mesede handiegirik egin.

       Gero buru-belarri ekin nion neure burua babesteari, bai gizaki basatien kontra, baldin eta baten bat agertuko balitz, edo baita ere, uhartean baleude, animalia basatien kontra. Gauza asko bururatu zitzaizkidan hura egiteko moduaz eta eraiki beharko nuen bizileku motaz; alegia, lurrean leizezuloren bat egin, edo lur gainean denda bat eraiki, eta, labur esateko, biak egitea erabaki nuen, eta ez zait desegokia iruditzen eraikitzeko modua eta bizilekuen deskribapenaren berri hemen ematea.

       Berehala konturatu nintzen ni nengoen lekua ez zela egokia han bizilekua kokatzeko, batez ere azpian itsaso ondoko lur laua eta zingiratsua zuelako, eta iruditzen zitzaidan ez zela bizitzeko oso leku ona, are gehiago inguruan edateko urik ez zegoelako. Beraz erabaki nuen lur osasungarriagoa eta egokiagoa aurkitzea.

       Niretzat egokiak izango ziren zenbait gauza hartu nituen kontutan: lehenik eta behin, oraintxe esan dudan bezala, edateko ur ona; bigarrena, itzala, eguzkiaren berorik ez izateko; hirugarrena, izaki gosetuen kontrako babesa, gizon nahiz animalia; laugarrena, handik itsasoa ikustea, Jainkoak itsasontziren bat bidaltzen bazuen inguru horietara, salbatzeko aukerarik gal ez nezan, ez bainuen oraindik etsi nahi.

       Leku egokiaren bila ari nintzela, zabaldi txiki bat aurkitu nuen mendixka baten hegalean, zabaldirantz ematen zuen aldea oso aldapatsua zuena, etxe baten horma balitz bezala, eta hartara goitik zetorren ezerk ezin ninduen ezustean harrapatu. Mendixkaren alde batean zulo antzeko bat zegoen, pixka bat barrurantz egiten zuena, leizezulo baten sarrera balitz bezala, baina han ez zen leizezulorik, edo harkaitzean barrura sartzeko biderik.

       Berdegune horretan, denda zuloaren aurrean jartzea erabaki nuen. Lauguneak ehun iarda eskas zituen zabaleran, eta luzeran berrehun bat, eta etxe aurreko zelaitxo bat zirudien; beste muturrean lurrak jauzika behera egiten zuen alde guztietatik, itsaso ondoko beheko lurraldeetara iritsi arte. Zabaldia mendiaren ipar-mendebalean zegoen, eta horrenbestez gerizpean nengoen egun osoan, eguzkiak hego-ekialdera edo iritsi arte, eta lurralde horietan ia eguzkiaren sartzeko garaian izaten zen hori.

       Denda jarri baino lehen, zirkulu erdi bat marraztu nuen harkaitz-zuloaren aurrean. Diametro erdiak hamar iarda edo hartuko zituen harkaitzetik hasita, eta haren diametroak mutur batetik bestera, hogei iarda izango zituen. Zirkulu erdi horretan, hesola sendoez osatutako bi ilara egin nituen, ziriak bailiren, lurrean tinko sartuta. Hesolen zatirik handiena kanpoan geratzen zen, bost oin eta erdi edo, eta muturra zorrotza zuten. Bi ilarek ez zuten elkarren artean sei hatzena baino tarte handiagorik.

       Orduan ontzian aurkitutako sokatzarrak hartu, eta errenkan jarri nituen bata bestearen gainean, zirkulu barruan, zutoinen ilaren tartean, muturreraino iritsi arte. Barruan bi oin eta erdiko garaiera zuten, beste hesola batzuk jarri nituen haien kontra, haga baten ostikoa balira bezala. Hesia oso sendoa zen, eta ez gizonik eta ez animaliarik sartzerik edo gainetik igarotzerik ez zuketen izango. Hori egiteko denbora luzean lan handia egin behar izan nuen, batez ere basoan zutoinak mozten, haiek zelairaino eramaten eta lurrean tinko sartzen.

       Bizilekuari ez nion atea jarri sarrera gisa, hesi gainetik sartzeko erabiltzen nuen eskailera motz bat baizik. Ni barrura sartu ondoren, eskailera jaso egiten nuen, eta era horretan erabat babestua geratzen nintzen hesi barruan, eta nik uste nuen bezala, mundu osotik gotortua; horrela lasai egin nuen lo, bestela ez bainuen egingo, nahiz eta gero ikusi ez zegoela arriskutsuak izango zirela uste nuen etsaien kontra neurriak hartzeko premiarik.

       Lana ezin gehiagoan egin ondoren, hesi barrura edo gotorlekura eraman nituen lehen adierazitako ondasunak, bizigaiak, munizioa, eta hornigaiak, eta denda handi bat egin nuen gero; eta, euriteen kontra babestua egoteko, urtearen garai batean oso indartsuak izaten zirenez, bikoa egin nuen, hau da, denda txiki bat jarri nion barruan, eta beste handi bat gainean, eta dendaren goiko aldea ontziko oihalen artean aurkitutako oihal bikeztatu batekin estali nuen. Ez nuen jadanik itsasertzera ekarritako ohean lo egiten, ontziko lemazainarena zen ohe-sare batean baizik; bikaina benetan.

       Denda barruan sartu nituen hezetasunak honda zitzakeen hornigai guztiak, eta nire ondasun guztiak barruan izan nituenean, sarrera itxi nuen, ordu arte irekita utzi bainuen, eta handik aurrera, sartu eta atera, esan dudan bezala, eskailera motz batekin egiten nuen.

       Lan hori amaitu nuenean, harkaitzean zuloa egiten hasi nintzen, eta handik ateratako lurra eta harriak, dendan zehar igaro, eta hesiaren barruan uzten nituen, etxe gain baten antzekoa osatuz, eta leku horretan lurrak oin eta erdi inguru egin zuen gora; horrela, leizezulo bat nuen dendaren atzean, etxeko soto gisa erabili ahal izateko.

       Lan handia egin nuen, eta egun asko behar izan nituen gauza horiek prest izateko, eta horrenbestez, atzera egin behar dut garai horretan pentsamenduan izan nituen beste zenbait gauza aipatzeko. Izan ere, denda jartzeko eta harkaitzean zuloa egiteko erabakia hartua nuenean, hodei ilun lodi batetik euri jasa hasi zuen, eta halako batean tximista distira izan zen, eta atzetik, jakina, haren ondoriozko trumoi hots ikaragarria. Ez ninduen tximistak, tximista bera bezain bizkor burura etorri zitzaidan pentsamenduak adina kezkatu: «Ene, sutautsa!» Ia barrua lehertu zitzaidan eztanda bakar batekin sutauts guztia alferrik gal zitekeela ikusi nuenean, haren mende bainituen, ez bakarrik neure burua babesteko modua, baita janaria bera lortzekoa ere. Neure buruaz ez nintzen horrenbeste kezkatu; hala ere, sutautsak sua hartu izan balu, ez nukeen inoiz jakingo erasoa nondik etorri zitzaidan.

       Ez nuen bihotz zirrara makala izan haren ondorioz, eta ekaitza amaitu ondoren, eraikuntza lanak, babestekoak eta beste lan guztiak alde batera utzi, eta sutatutsa poltsa eta kutxetan banatzeari ekin nion. Sorta txikitan jarri nuen, baldin eta ezer gertatuko balitz, sutauts guztia batera erre ez zedin, eta sortak elkarrengandik bereizita jarri nituen, batetik bestera sua ez hedatzeko. Hamabost egunetan amaitu nuen lan hori, eta uste dut sutautsa, 240 librako pisukoa gutxi gorabehera, ehun sorta baino gutxiagoetan ez nuela banatu. Bustia zegoen upelari zegokionean, ez nuen uste arriskua ekarriko zuenik, eta leizezulo berrian kokatu nuen, nire irudimenean sukaldea esaten nion lekuan, eta gainerakoa han-hemenka harkaitz-tarteetan gorde nuen, urak ez bustitzeko moduan, eta kontu handiz seinaleak utzi nituen gorde nituen lekuetan.

       Hori egiten aritu nintzen bitartean, gutxienez, egunean behin eskopeta hartu eta bizilekutik irteten nintzen, bai atsegin hartzeagatik, bai jatekorik eskura ahal nezakeen ikusteagatik, eta baita ere, ahal nuen neurrian, uharteak eskaintzen zuena ezagutzeagatik. Irten nintzen lehenengo aldian, uhartean ahuntzak bizi zirela ikusi nuen, eta horrek poz handia eman zidan. Baina berehala bihozgabetu nintzen, izan ere, hain izuak, arinak eta iheskorrak zirenez gero, munduko gauzarik zailena zen animalia horiengana hurbiltzea. Baina ez nuen horregatik amore eman, ez bainuen zalantzarik, bat edo beste tirokatu ahal izango nuela, laster gertatu zen bezala, eta, haien gordelekuak aurkitu ondoren, era honetan egoten nintzen zelatan: konturatu nintzen ibarrean ikusten baninduten, goiko harkaitzetan zeudela, beldurtuta ihes egiten zutela ziztu bizian, baina ibarrean bazkatzen ari zirenean, ni harkaitzen gainean banengoen, ez ziren konturatzen han nengoela. Orduan erabaki nuen, begikerarengatik edo, beti beherantz begiratzen zutela, eta goian zeuden gauzak ez zituztela ikusten. Azkenean bide hori hartu nuen: lehenbizi, harkaitzetara igotzen nintzen haien gainean egoteko, eta horrela askotan asmatzen nuen tiro egiten nienean. Animalia horiei egin nien lehenengo tiroak ahuntz eme bat hil zuen, alboan oraindik amaren esnea edoskitzen ari zen antxume bat zuena; horrek benetan nahigabetu ninduen. Izan ere, ahuntz emea erori zenean, ni hurbildu eta ama hartu nuen arte, umea ez zen amaren ondotik mugitu, eta ez hori bakarrik, ama bizkarrean hartuta neramanean, antxumea ondo ondotik etorri zitzaidan. Beraz, erabaki nuen harrapakina lurrean uztea eta antxumea besoetan hartu eta nire gotorlekura eramatea, han hazi eta hezteko asmotan; baina antxumeak ez zuen ezer jan nahi, eta azkenean hura ere hil behar izan nuen, eta gero jan. Bi animalia horiekin haragia izan nuen denbora luzerako, neurriz jaten bainuen, eta bizigaiak, ogia batez ere, ahal nuen neurrian, pixkanaka jateko gordetzen bainituen.

       Egoitza prest izan nuenean, ezinbestekoa iruditu zitzaidan sua egiteko lekua eta erregaia lortzea, eta hori nola egin nuen, leizezuloa nola handitu nuen eta nolako aurrerapenak egin nituen azalduko dut bere garaian. Baina neure buruaz azalpen batzuk eman behar ditut lehenago, bizitzaz pentsatzen nuenari buruz, uste izango duzuen bezala, ez baitzen gutxi.

       Etorkizun goibela eskaintzen zidan neure egoerak, uharte horretara eraman baininduen ekaitz zakar batek, esan dudan bezala, gure bidaldiaren ibilbidetik kanpo, eta gizartearen ohiko merkataritza bideetatik oso urruti, ehundaka legoatara, eta arrazoiak nituen uste izateko Jainkoaren erabakiz, leku ilun horretan eta era ilun eta goibel horretan amaituko nuela nire bizitza. Malkoak erortzen zitzaizkidan aurpegian behera burutapen horiek nituenean, eta haserretu egiten nintzen Jainkoaren ardurak erabat hondoa jota uzten zituelako berak sortutako izakiak, zorigaiztoko egiten zituelako, laguntzarik gabe uzten zituelako, erabat lur jota, bizitzarengatik eskerrak emateko arrazoiak nekez aurkitzeko punturaino.

       Baina horrelakoetan berehala zerbaitek zuzenarazten zizkidan pentsamendu okerrak eta zuzen ez nengoela esaten zidan. Horrela, egun batean, eskopeta eskuan hartu eta neure egoeraz pentsatzen ari nintzela hondartzan, «arrazoiak», nolabait izendatzeko, errietan egin zidan era honetan: «Tira, egoera tamalgarrian zaude, egia da, baina arren gogora ezazu; non dira gainerakoak? Ez al zineten hamaika itsasontzian? Non dira beste hamarrak? Zergatik ez ziren haiek salbatu eta zu ito? Zergatik izan zinen zu aukeratua? Zer da hobe hemen ala han egotea?». Eta orduan itsasora zuzendu nuen hatza. Zoritxar guztiak, barruan duten alderdi ona eta inguruan dituzten beste zoritxar okerragoak ahaztu gabe, hartu behar dira kontutan.

       Orduan berriro hasi nintzen pentsatzen, zeinen ongi nengoen hornitua bizirik irauteko, eta nolakoa izango zen nire egoera gauzak bestela gertatu izan balira, eta ehun mila aukera nituela baten kontra hala gertatzeko; alegia, itsasontzia, lehenengo aldiz hondarra jo zuen lekutik ur gainera atera eta, itsasbazterretik horren gerturaino joan ez balitz, eta handik gauza guztiak atera ahal izateko aukerarik izan ez banu; eta nolakoa izango zen nire egoera, itsasbazterrera lehenengo aldiz iritsi nintzen egoera berean egongo banintz, bizirik irauteko premiazko gauzarik gabe, edo bizigaiak eskuratzeko eta lortzeko premiazko baliabiderik gabe.

       — Batez ere —esan nuen ozenki (neure buruarekin ari nintzen arren)—, zer egingo nukeen armarik gabe, muniziorik gabe, ezer egiteko edo lanerako tresnarik gabe, jantzirik, oherik, dendarik, edo nolabait estaltzeko modurik gabe?

       Orduan behar nituen gauza guztiak neuzkan, behar adinako kopuruan, eta nerure burua hornitzeko moduan nengoen, baita armarik gabe bizi ahal izateko ere, munizioak amaitzean; eta bizirik irauteko moduan nengoela esango nuke, premia larririk izan gabe, bizi nintzen artean. Izan ere, hasieratik hartu bainuen kontutan nola aurre egingo nien gerta zitezkeen istripuei, edo zailtasunei, ez bakarrik munizioa amaitzean, baita nire osasuna eta indarra makaltzean ere.

       Aitortu behar dut ez nuela inondik ere kontutan hartu, munizioa eztanda bakar batean alferrik gal zitekeenik, alegia, tximistak sutautsa leherraraztea, horregatik kezkatu nintzen horrenbeste aldi hartako tximista eta trumoiek hura pentsarazi zidatenean.

       Eta orain bizitza isil baten kontakizun goibelean sartzera noa, beharbada munduan inoiz entzun ez den kontakizuna, eta hasiera hasieratik abiatuko naiz, eta gertakariak, hurrenez hurren, gertatu bezala aipatuko ditut. Nire zenbaketen arabera, irailaren 30ean, lehenago aipatu dudan bezala, jarri nuen oina lehenengo aldiz uharte ikaragarri honen gainean, gure lurraldean eguzkia udazkenaren ekinozioan izaten den garaian, eta hemen berriz, zuzen-zuzen buru gainean, azterketen bidez erabaki bainuen, 9 gradu eta 22 minutuko latitudean nengoela, ekuatoreko marratik iparraldera.

       Uhartean hamar edo hamabi egun neramatzanean, burura etorri zitzaidan denboraren zentzua galdu egingo nuela libururik, lumarik eta tintarik ez nuelako, eta jaiegunak ez nituela aste egunetatik bereiziko. Horrelakorik ez gertatzeko, aiztoa hartu eta haga handi bat moztu nuen, eta harekin gurutze handi bat egin ondoren, hondartzan ezarri nuen, lehorreratu nintzen leku berean, eta letra larriz idatzi nuen: «Hemen lehorreratu nintzen 1659ko irailaren 30ean». Lauki formako zutoin horren bazterretan egunero koskak egiten nituen aiztoarekin, eta zazpigarren ebakia besteak baino bi aldiz handiagoa egiten nuen, eta hilabetearen lehenengo eguna zazpigarrena baino handiagoa. Horrela osatu nuen egutegia edo horrela neurtzen nituen asteak, hilabeteak edo urteak.

       Ondoren esan behar dut, itsasontzira, lehen jakinarazi dudan bezala, egindako joan-etorrietatik ekarritako gauzen artean bazirela zenbait balio handirik ez zutenak, baina niretzat erabat baliorik gabeak ere ez zirenak, eta orain arte aipatu ez ditudanak, bereziki, lumak, tinta eta papera, kapitainaren, haren bigarrenaren, kanoilarien eta arotzaren ardurapean zeudenak; lauzpabost itsasorratz, matematika tresna batzuk, eguzki-orratzak, betaurrekoak, nabigazio liburuak eta mapak, eta horiek denak batera pilatu nituen, inoiz erabili beharko nituen jakin gabe. Gainera hiru Biblia aurkitu nituen, oso txukunak, Ingalaterratik niretzat bidalitakoak, eta nire gauzekin batera bidaia egiteko hartu nituenak; portugesez idatzitako liburu batzuk, Aita Santuaren bizpahiru otoitz liburu tartean, eta beste zenbait; eta denak ongi gorde nituen. Ez dut ahaztu behar, itsasontzian zakur bat eta bi katu genituela, eta izango dut bi horien istorio bikaina kontatzeko aukera bere garaian; izan ere, bi katuak lehorrera eraman bainituen, eta zakurra, berriz, itsasontzitik jauzi egin eta hondartzaraino etorri zitzaidan igerian, lehenengo zamaldia lehorrera eraman nuen egun berean, eta urte askotan zerbitzari aparta izan nuen. Behar nituen gauza guztiak ekartzen zizkidan, eta beti izaten nuen ondoan; nirekin hitz egitea besterik ez zuen falta, baina hori ezinezkoa zen. Lehen esan bezala, luma, tinta eta papera aurkitu nituen, eta ahal izan nuen gehiena luzatu nituen, eta gauza nabaria zen, tintak iraun zuen bitartean, gauzak zehatz-mehatz gogoan izan nituela, baina hura amaitu zenean, ezinezkoa egin zitzaidan, ezin izan bainuen inondik ere tinta egitea lortu.

       Horrek gogorazi zidan gauza asko behar nituela, beste gauza asko bildu nituen arren, eta horietako bat tinta zen, baina hala ere, ezpata, pikotxa, palaren bat lurra zulatu edo iraultzeko, jostorratzak, orratzak eta haria falta nituen. Arropa zuriari zegokionean berriz, laster ikasi nuen, zailtasun handirik gabe, haren premiarik ez izaten.

       Tresnarik ez izateak nekezagoa egiten zuen eguneroko lana, eta ia urte osoa behar izan nuen nire bizilekuaren inguruko zurezko hesia erabat amaitzeko. Hagak edo zutoinak, nekez altxatzen nituen, eta denbora luzea ematen nuen basoan haiek mozten eta prestatzen, eta are gehiago etxeraino eramaten, eta zenbaitetan bi egun behar izaten nituen haga bakar bat mozteko eta etxeratzeko, eta hirugarren eguna lurrean sartzeko. Hori egiteko hasieran egur puska astun bat erabiltzen nuen, baina azkenean egokiagoa iruditu zitzaidan burdinazko haga bat erabiltzea, eta tresna aurkitu nuen arren, nekeza eta aspergarria egiten zitzaidan, hala ere, hagak edo zutoinak lurrean sartzea.

       Baina zergatik kezkatu behar nuen nire eginkizunen bat aspergarria zelako, behar adina denbora eta gehiago nuela jakinda?, eta hura bukatuz gero, bestelako eginkizunik —ez behintzat nik aldez aurretik ikus nezakeenik— ez nuela ikusita?, uhartean zehar janari bila ibiltzea ez bazen, eta hori ia egunero egiten nuen.

       Orduan nire egoera benetan aztertzen hasi nintzen, eta baita egoera horrek jartzen zizkidan mugak ere, eta idatzi egin nituen; ez horrenbeste nire atzetik etor zitezkeenentzat, ez bainuen uste ondorengoak izango nituenik, nire pentsamenduek adimenari ematen zioten lan eta nekeetatik askatzeagatik baizik. Eta arrazoia nire zoritxarrei nagusitzen hasi zitzaienez gero, nola edo hala zuzpertzen hasi nintzen, eta gauza onak txarren parean jartzen, nire zoria beste zori okerragotik bereizteko, oso modu hotzean, zorrak eta hartzekoak balira bezalaxe, nik nituen erosotasunak eta jasandako zoritxarrak aurrez aurre nituela, era honetan:

TXARRA

Jenderik gabeko uharte beldurgarri batera jaurtikia izan naiz, eta ez dut salbatua izateko itxaropenik.

Bereizia eta mundutik kanporatua izan naiz, nolabait, zoritxarrekoa izateko.

Gizaditik baztertua izan naiz, bakartua, gizartetik egotzia.

Ez dut soinean janzteko arroparik.

Ez dut gizonen edo piztien erasoei aurre egiteko modurik edo baliabiderik.

Ez dut alboan hiz egiteko arimarik, ezta inor ere poza emango didanik.

ONA

Baina bizirik nago, eta ez itota, itsasontziko gainerako marinelak dauden bezala.

Baina bereizia izan naiz baita ere itsasontziko beste marinel guztiengandik, onik ateratzeko; eta heriotzatik mirariz salbatu nauen Horrek berak, aska nazake era berean egoera honetatik.

Baina ez nago goseak hiltzen edo oinazez, jatekorik ematen ez duen eremu antzu batean.

Baina eguraldia beroa da, eta arropak izan banitu ere, ia ezingo nituzke soinean jantzita eraman.

Baina jaurtikia izan naizen uhartean ez dut, Afrikako itsasaldean ikusi nituen bezala, pizti erasotzailerik ikusi; eta zer gertatuko zitzaidakeen itsasontzia han hondoratu izan balitz?

Baina Jainkoak, zorionez, itsa-sontzia itsasertzetik horren gerturaino bidali duenez gero, premiazko gauza guztiak eskuratu ahal izan ditut, edo aukera eman dit bizirik irauteko beharko nituzkeenak eskuratu ahal izateko.

       Oro har, hor bazen zalantzarik gabeko lekukotasuna, munduan nire egoera baino zoritxarrekoagorik aurkitzea oso zaila zela garbi uzten zuena, baina bazuen barruan zerbait txarra baina aldi berean ona, harengatik eskerrak emateko. Eta munduko egoera tamalgarrienean ateratako irakaspena izan dadila, gauza guztietan adore hartzeko zerbait aurkitzen jakitea, eta gauza on eta txarren zerrendan, hartzekoen aldean jartzea.

       Barrua pixka bat bizkortzea lortu nuenean, eta itsasontziren bat ageri ote zen itsasoari begira egoteaz etsita; esan bezala, hori alde batera utzi eta, saiatu nintzen bizimodu erosoa antolatzen, eta eguneroko gauzak ahalik eta atseginen bihurtzen.

       Bizilekua nolakoa zen adierazi dut dagoeneko, harkaitzezko horma baten azpian jarria nuen denda, zutoinez eta sokaz egindako hesi batez inguratua, eta zehatzagoa izateko horma bat zela esango nuke, zohizko horma bat jarri bainuen haren kontra kanpoko aldetik, bi oin edo lodikoa. Geroago, uste dut urte eta erdi inguru igaro zela, zutoinak harkaitzen kontra jarri nituen, eta zuhaitz adarrez eta ura igarotzen uzten ez zuten zenbait gauzez estali nituen, euria oso indartsua izaten baitzen urtaro batzuetan.

       Esan dut dagoeneko nola eraman nituen ondasun guztiak hesi barrura, eta bizilekuaren atzealdean egin nuen leizezulora. Baina gogoan hartu behar da baita ere, hasieran ondasunak nahaspilatuak nituela, eta txukundu gabe zeudenez gero, ia leku osoa hartzen zutela, eta ia ez nuela mugitzeko lekurik. Beraz leizezuloa handiagoa eta zuloa sakonagoa egiten hasi nintzen. Harkaitza erraz desegiten zen hareharrizkoa zelako, eta erraz ematen zion amore nire ahaleginari. Orduan, piztien arriskutik babestua nengoela ikusi nuenean, bideak egin nituen harkaitz barruan eskuinetara, eta gero, kanporantz eta eskuinetara, eta azkenik, ate bat egin nuen hesiaren edo gotorlekuaren kanpoko aldean. Horrela aukera nuen ez bakarrik handik sartu eta atera ibiltzeko, dendako atze-atea balitz bezala, lekua eskaintzen zidan baita ere nire ondasunak han gordetzeko.

       Ondoren buru-belarri hasi nintzen beharrezkoak iruditzen zitzaizkidan gauza batzuk egiten, aulkia eta mahaia bereziki, horiek gabe ezin bainuen munduan neuzkan erosotasun eskasez gozatu. Ezin nuen idatzi, ez jan, edo beste zenbait gauza horren eroso egin mahairik gabe.

       Eta hala lanean hasi nintzen. Esan beharra dut bestalde, arrazoia matematikaren muina eta hasiera den bezala, gauzak arrazoiz eratzen eta kokatzen badira, eta arrazoizko iritziak erabiliz, edonor izan daitekeela maisu edozein eskulanetan. Ez nuen bizitza osoan erreminta bakar bat eskuan hartu, eta berehala, lan eginez, saiatuz eta burua erabiliz, konturatu nintzen nahi nuen guztia egin nezakeela, erremintak baldin banituen batez ere. Dena dela, gauza asko egin nituen erremintarik izan gabe ere, eta beste batzuk jorraia eta aizkora besterik erabili gabe, beharbada sekula era horretan egin ez zirenak, eta noski, lan handiz. Adibidez, ohol bat nahi banuen, beste biderik ez nuen: zuhaitz bat moztu, ertz baten gainean jarri, eta bi aldeetatik aizkorarekin jo, xafla bezain fina utzi arte, eta gero jorraia hartu eta leundu. Egia da, lana egiteko modu horrekin, ohol bakarra egin nezakeela zuhaitz batekin, baina horrek ez zuen pazientzia izatea beste eremediorik, ohol edo xafla bat egiteko behar nuen denbora ikaragarri luzearekin eta lan nekezarekin gertatzen zitzaidan bezalaxe. Baina nire denborak edo lanak ez zuen balio handirik, eta berdin zitzaion hura era batera edo bestera erabiltzea.