Berehala konturatu nintzen itsasalde horretara oinez joan nintzenean egondako lekutik ez nengoela oso urrun. Beraz txalupatik eskopeta eta euritakoa besterik hartu gabe, oso bero baitzegoen, ibilaldiari ekin nion. Bidea erraza iruditu zitzaidan aurreko bidaldiaren ondoren, eta iluntzerako itzalpe zaharrera iritsi nintzen. Han dena utzi nuen bezala aurkitu nuen; beti txukun uzten bainuen, lehen esan bezala, mendiko etxea bainuen hura.
Hesia igo eta itzalean etzan nintzen gorputzari atsedena emateko, neka-neka eginda bainengoen, eta lo hartu nuen. Pentsa ezazu, ahal baduzu, nire istorioa irakurtzen ari zaren hori, nolako ezustea izango nuen loalditik nire izena zenbait aldiz errepikatu zuen ahots batek honela esnarazi ninduenean: «Robin, Robin, Robin Crusoe, Robin Crusoe gizajoa! Non zaude Robin Crusoe? Non zaude? Non izan zara?»
Hasieran lozorroan nengoen, leher eginda egunaren lehenengo zatian arraun egiten edo arrabatzen, hala esaten diote, aritu bainintzen, eta ez nintzen erabat esnatu; eta erdi lo erdi esnatua nengoela, iruditu zitzaidan ametsetan norbait hizketan ari zitzaidala. Baina ahotsak «Robin Crusoe, Robin Crusoe» errepikatzen aurrera egin zuen, eta azkenean hobeto esnatu nintzen. Hasieran beldurrak airean egon nintzen eta erabat goibelduta zutitu nintzen, baina begiak ireki bezain laster Poll eserita ikusi nuen hesiaren gainean, eta berehala konturatu nintzen hark hitz egiten zidala; nik hitz egin ohi nion hizkera negarti berberan, nik irakatsi eta hark horren ongi ikasi zuena, eta nire hatz gainean jarri eta mokoa nire aurpegira hurbilduz, esan zuen oihuka: «Robin Crusoe gizajoa! Non zaude? Non izan zara? Nola iritsi zara hona?» eta nik irakatsi nizkion beste zenbait gauza.
Dena dela, papagaia izan zela jakinda ere, eta beste inor ezin zitekeela izan, denbora pixka bat behar izan nuen neure onera etortzeko. Hasieran harri eta zur nengoen ez nekielako animalia nola iritsi zen leku horretara, eta zergatik geratu zen han eta ez zen beste leku batera joan. Baina Poll zintzoa beste inor ezin zitekeela izan jakitean lasaitu nintzen eta horretan utzi nuen. Orduan eskua luzatu nion, eta Polli bere izenez deitu ondoren, izaki lagunzalea niregana etorri eta hatz lodiaren gainean jarri zitzaidan, lehen egiten zuen bezala, eta aurrera egin zuen «Robin Crusoe gizajoa!» esaten, eta non izan nintzen eta nola iritsi nintzen, eta abar galdezka, ni berriro ikusteagatik pozik balego bezala; eta hartu eta etxera eraman nuen.
Nahikoa nuen itsasoan han-hemenka ibiltzeaz tarte baterako, eta nahikoa nuen zenbait egunetarako lasai eseri, eta bizi izandako arriskuan pentsatzearekin. Pozik egongo nintzateke txalupa uhartearen beste aldean berriz izango banu, baina ez nekien nola eraman. Ezagutzera joan nintzen uhartearen ekialdeko alderdiari zegokionean, banekien ezin nuela berriz joaten saiatu, izan ere bihotza uzkurtu eta odola izoztu egiten baitzitzaidan pentsatze hutsarekin. Eta ez nekien nolakoa izango zen uhartearen beste aldea, baina ur-lasterrak itsasbazterraren kontra ekialdean bezain indartsu jotzen bazuen, urak eramama eta uhartetik urrundua izateko lehen izandako arrisku bera nuen. Beraz, gogoeta horiek buruan nituela, poztu egin nintzen txaluparik ez izateagatik, hura egiteko hilabete askotako lana beharrezkoa izan banuen ere, eta are gehiago hura itsasoratzea lortzeko.
Ia urtebete eman nuen egoera horretan, bizitza oso lasaia eta bakartia neramala, pentsa dezakezun bezala. Nire gogoetak egoerarekin bat zetozenez gero, eta Goi-arduraren borondatearen aurrean etsita egoteagatik sendotua nengoenez gero, uste dut oso pozik bizi nintzela oro har, lagunarteari zegokion gaian izan ezik.
Garai horretan beharrak eskuartean jarritako iharduera mekaniko guztietan aurrerapenak egin nituen, eta uste dut zenbaitetan arotz oso ona ere izan nintzela, kontutan hartzen baditugu nituen tresna apurrak. Gainera buztingintzan, espero ez nuen arren, maila bikainera iritsi nintzen, tornuaz baliatuta lan egiten asmatu bainuen. Horrek lana erraztu eta hobetu zidan, eta lehen trakets samarrak ziren ontziak, biribilak eta itxura egokikoak egitea lortu nuen. Baina uste dut inoiz ez nintzela nire lanarengatik harroago egon, eta asmatu nuen edozer gauzarekin baino alaiago, pipa bat egiteko gai izan nintzenean baino. Amaitu nuenean oso itsusia eta baldarra bazen ere, eta, gainerako ontziak bezala, buztin gorria errez egina, gogorra eta sendoa zenez, eta kea ongi ateratzen zuenez gero, oso gustora geratu nintzen; izan ere, erretzeko oihutura izan bainuen, eta itsasontzian pipak zeuden arren, hasieran han utzi nituen, uhartean tabakorik izango ez zelakoan, eta gero, itsasontzia berriz miatu nuenean, ez nuen bat ere aurkitu.
Saskigintzan ere hobekuntzak egin nituen, eta saski erabilgarri ugari egin nituen, nire irudimenak erakutsi bezala, eta oso dotoreak ez ziren arren, oso erabilgarriak eta aproposak ziren gauzak txukun gordetzeko edo etxeratzeko. Adibidez, mendian ahuntz bat hiltzen banuen, zuhaitz batean zintzilikatu, larrutu, garbitu eta zatitu ondoren etxera eramaten nuen saskian. Gauza bera egiten nuen dortokekin: moztu, arrautzak atera eta haragi zati bat edo beste, nik behar nuen adinakoa, etxera eramaten nuen saskian, eta gainerakoa han uzten nuen. Bestalde, saski handiak eta sakonak alea gordetzeko erabiltzen nituen, laboreak lehortu eta ondu bezain laster aletu egiten bainituen, eta gero saskietan sartu.
Orduan konturatu nintzen sutautsa nabarmenki urritzen hasi zitzaidala, eta horrek ez zuen konponbiderik, eta benetan aztertzen hasi nintzen zer egingo nuen sutautsa amaitzean, alegia, nola hilko nituen ahuntzak. Esan bezala, uhartean egin nuen hirugarren urtean antxume bat hazi nuen, eta etxean hezi, aker bat harrapatzeko itxaropenaz. Baina antxumea ahuntz zahar egin arte, ez zen horrelakorik gertatu, eta orduan ez nuen hiltzeko adorerik izan, eta azkenean, zahartuta, berez akabatu zen.
Baina nire egonaldiaren hamaikagarren urtean nengoela, eta, esan bezala, munizioa urritzen hasita, ahuntzak harrapatzeko edo sarean erorarazteko trikimailuren bat aztertzeari ekin nion, bat edo beste bizirik atxikitzeko, eta bereziki, ahuntz emeren bat bere antxume eta guzti.
Hori lortzeko sareak egin nituen, eta uste dut behin baino gehiagotan han geratu zirela harrapatuta, baina nire tresneria txarra zenez gero, burdin-haririk ez bainuen, sarea beti puskatua aurkitzen nuen eta beita irentsia. Azkenean animaliak harrapatzeko lurrean zulo bat egitea erabaki nuen. Horretarako zenbait zulo egin nituen ahuntzak jatera joaten zirela ikusi nuen zenbait lekutan, eta zuloen gainean nik egindako hesi batzuk jarri nituen, gainean zama handi bat zutela. Zenbaitetan garagar eta arroz buru lehorrak jarri nituen, zuloa egin gabe, eta erraz ikusi nuen, aztarnei begiratuta, ahuntzak han sartu zirela, eta aleak jan zituztela. Azkenean, hiru zulo prestatu nituen gau batean, eta goizean itzuli nintzenean, ukitu gabe aurkitu nituen, eta beita jana eta desagertua. Horrek izugarri bihozgabetu ninduen. Dena dela, zuloak beste era batera prestatu nituen, eta xehetasunak emanez inor ez aspertzeko, esango dut, goiz batean zuloak ikustera joan nintzenean, azkenean batean aker bat aurkitu nuela, eta bestean hiru antxume, ar bat eta bi eme.
Akerrarekin ez nekien zer egin, oso basatia baitzen eta ez bainintzen zulora jaistera ausartzen, hau da, handik animalia bizirik ateratzeko, hori baitzen, hain zuzen ere, nahi nuena. Hil nezakeen, baina ez zen hori nire egitekoa, eta horrela ez nuen lortuko nahi nuena; beraz, ateratzen utzi nion eta ihes egin zuen, beldurrak bere onetik atera balu bezala. Baina orduan ez nuen gogoan gero ikasiko nuena, alegia, goseak lehoi bat ere etxekotu dezakeela. Hiruzpalau egunetan janaririk eman gabe han utzi izan banu, eta gero ur pixka bat eta ale batzuk eman banizkio, antxumeak bezain mendekoa izango nuen, oso animalia sotilak eta moldaerrazak baitira, ongi erabiltzen badira.
Dena dela, alde egiten utzi nion, ez bainuen gauza hoberik asmatu une horretan. Gero hiru antxumeengana jo nuen, eta banan banan hartu eta sokaz lotu nituen hirurak, eta nekez baina etxeratu nituen guztiak.
Denboraldi luze samarrean ez zuten ezer jan, baina bota nizkien ale gozo batzuek zirikatu zituzten, eta etxekotzen hasi ziren. Orduan konturatu nintzen, ahuntz haragia jan nahi banuen, sutautsa eta munizioa amiatu ondoren, bide bakarra ahuntz batzuk heztea nuela, eta beharbada etxe inguruan izan beharko nituela artalde bat balira bezala.
Baina gero bururatu zitzaidan ahuntz heziak eta basatiak bereizi egin beharko nituela, edo bestela, hazitakoan denak basati bihurtuko zirela, eta hori ez gertatzeko bide bakarra lur-eremu itxi bat prestatzea zen, eta sasisko edo zurezko itxitura bat jartzea, barruan zeudenak han geratzeko eta kanpora ez irteteko, eta kanpoan zeudenak barrura ez sartzeko.
Hori eginkizun handiegia zen bi eskurentzat, baina ikusi nuen ezinbestekoa zela. Horretarako lehenengo lana nuen lur-eremu egokia aurkitzea, alegia, jateko belarra, edateko ura eta eguzkitik babesteko itzala izango zuena.
Hesi mota horiek ezagutzen dituztenek pentsa dezakete, ez nuela buru argirik izan horretarako leku egoki gisa lautada bateko belar soro bat edo sabana (gure herritarrek mendebaleko kolonietan deitzen dioten bezala) aukeratu nuenean, bizpahiru ur xirripa eta bazter batean zuhaitz ugari zituena. Esan bezala, barre egingo liokete nire asmoari, esango banie lur-eremu horren itxiturak gutxienez bi milia inguruko hesia edo zuresia eskatzen zuela. Eromena ez zen lurraldearen eremua hamar milia ingurukoa izatea, denbora nahikoa izango bainuen itxitura egiteko, ahuntzak eremu handi horretan uharte osoan bizi izan balira bezain basatiak izango zirela kontutan ez hartzea baizik, eta ahuntzen atzetik ibiltzeko leku handiegia izango nuela eta ezingo nituela harrapatu.
Hesia hasita nuen eta aurreratua, uste dut berrogeita hamar iarda ingururaino edo, gogoeta hori burura etorri zitzaidanean. Beraz, berehala eten nuen lana, eta hasteko, luzeran 150 iarda inguru eta zabaleran 100 zituen lur-eremu bat ixtea erabaki nuen, zentzuzko denbora epean bil nitzakeen ahuntzak gordetzeko, eta ahuntz taldea handitu ahala, lur gehiago erants niezaiokeen itxiturari. Horrek zuhurtziaz jokatzea esan nahi zuen, eta lanean hasi nintzen adorez. Hiru hilabete inguru eman nituen lehenengo zatia ixten, eta amaitu bitartean, hiru antxumeak lekurik egokienean lotu nituen, eta niregandik ahal nuen gertuena uzten nien jaten, nirekin egotera ohitu zitezen. Askotan garagar buru batzuk eta arroz eskukada bat eramaten nien, eta eskutik ematen nien jaten. Horrela itxitura amaitu eta aske utzi nituenean, gora eta behera etortzen zitzaizkidan atzetik, eskukada bat ale eskatuz beheka.
Helburua lortua nuen, eta urte eta erdi igaro zenerako, hamabiko ahuntz taldea nuen, antxumeak eta guzti; eta hiru urte geroago berrogeita hiru nituen, jateko hartu eta hil nituen zenbait alde batera utzita. Gero beste bost lur-eremu itxi nituen animaliei jaten emateko, eta ahuntzak sartzeko esparru txikiagoak egin nituen, baten bat behar nuenean handik hartu eta eramateko, eta ate eta guzti jarri nien itxitura batetik bestera igarotzeko.
Baina hori ez zen guztia. Jateko behar nuen ahuntz haragiaz gainera, esnea ere banuen. Hasieran ez zitzaidan horrelakorik burutik pasa, baina horretan pentsatzean, benetan ezusteko atsegina izan nuen. Orduan esnetegia antolatu nuen, eta gutxi gorabehera galoi bat edo bi esne biltzen nituen egunean. Eta Izadiak, izaki guztiak janariz hornitzen dituenak, senez erakusten die horiez nola baliatu, eta horrela, nik, behi bat inoiz jetzi ez nuen arren, are gutxiago ahuntz bat, edo gurina edo gazta inoiz egin ez banuen ere, bizkor eta trebe, saio eta hutsegite askoren ondoren, biak gurina eta gazta egin nituen, eta handik aurrera ez nituen inoiz faltan izan.
Bai errukiorra dela gure Sortzaile handia Berak sortutako izakiekin, baita hondamenean itota diruditen egoeretan ere! Nola goza ditzake egoera saminenak eta nola eman diezaiguke ziega eta espetxeetatik Hura goresteko arrazoirik! Nolako mahaia nuen aurrean prest basamortuaren erdian, lehorreratu nintzenean goseak hiltzea besterik espero ez nuen lekuan!
Pairakorrenak ere barre egingo luke norbaitek ni eta nire familia urria bazkaltzen eserita ikusita. Han nengoen ni, jaun gorena, uharte osoaren printze eta nagusi; mendeko guztien bizitzak erabat neure esanetara nituela. Lepotik zintzilikatu nitzakeen, esteak atera, askatasuna eman eta kendu; eta ez zegoen matxinaturik haien artean.
Gainera ikus zitekeen errege baten tankeran bazkaltzen nuela, bakarrik eta zerbitzariak ondoan nituela. Poll zen, nire begikoena balitz bezala, nirekin hitz egiteko baimena zuen bakarra. Zakurra, zahartua eta makaldua ordurako, eta ugaltzeko bere gisako animaliarik aurkitu gabe, beti nire eskuinetara esertzen zen; eta bi katuak, bata mahaiaren alde batean eta bestea bestean, nire eskutik mokaduren bat noiz emango nien zain, mesede berezi baten adierazgarri.
Baina horiek ez ziren uhartera iritsi nintzenean eraman nituen bi katuak. Biak hilik zeuden, eta neuk lurperatu nituen neure bizilekutik gertu. Baina bietako bat ugaldu egin zen ez dakit zein motatako izakiren batekin, eta horiek etxean hezitako ume sail horretako bi ziren. Besteak, berriz, basora ihes egin eta basati bizi ziren; baina azkenean arazoak ekarri zizkidaten, askotan etortzen baitzitzaizkidan etxera harrapakeriak egitera, eta azkenean tiro eman behar izan nien, eta mordoa hil; harrezkero betiko alde egin zuten. Beraz, lagunarte horretan eta ugaritasunean bizi nintzen; esan dezaket ez zitzaidala ezer falta, lagunartea izan ezik, eta horretaz handik pixka batera, uste dut gehiegi ere izan nuela.
Irrikan nengoen, esan dudan bezala, txalupa erabiltzeko, arrisku gehiagotan ibiltzeko bat ere gogorik ez izan arren. Horregatik batzuetan uhartea inguratuz txalupa nola ekar nezakeen pentsatzen aritzen nintzen, eta beste batzuetan hura ez nuelako etsita eta lasai samar egoten nintzen. Baina banuen barruan ezinegon bitxi bat; esan dudan bezala, nire azken bidaldian, uhartearen itsasbazterra eta inguruko ur-lasterrak ikusteko, eta zer egin nezakeen erabakitzeko, behin igo nintzen mendi tontorrera berriro igotzea. Tentaldia egunetik egunera handiagoa egin zitzaidan, eta azkenean bidaia lehorretik egitea erabaki nuen, itsasertzari jarraituz. Hala egin nuen. Bestalde Ingalaterran ni bezalako gizon bat ikusiko lukeen edonor, ikaratu egingo litzateke edo bestela barre algara galantak egingo lituzke; eta neure buruari askotan erreparatzen nionez gero, ezin nuen irribarre besterik egin, halako tresneria eta halako jantziak neramatzala, Yorkshire-n barrena ibilaldi bat egitea pentsatzean. Ikus ezazu ondoren nire irudiaren gutxi gorabeherako azalpen bat:
Itxura zehatzik gabeko kapela handi bat neraman, ahuntz larruz egina, eta atzetik zintzilikario bat zuena, burua eguzkitik babesteko eta euriari lepotik behera sartzen ez uzteko, ezerk ez baitzuen horrelako eguraldia egiten zuen lekuetan baino kalte handiagorik egiten euriak, arroparen azpitik sartuta, haragia bustitzean baino.
Ahuntz larruzko jaka motz bat nuen, gona gutxi gorabehera iztarren erdiraino iristen zitzaiona, eta era berean egindako galtza motzak, belaunetan zaba-zabal nituenak. Galtza motzak aker zahar baten larruz eginak ziren, eta ilea zintzilik zuten bi aldeetan, eta ia galtza luzeak balira bezala, zango-sagar erdiraino iristen zitzaizkidan. Ez nuen ez galtzerdirik eta ez oinetakorik, baina boten antzeko gauza bitxi batzuk egin nituen, zein izen eman asmatzen ez badut ere, zangoen gainean jartzekoak, eta bi aldeetan lotzen zirenak, azpantarrak bezala, baina itxura erabat basatia zutenak, nire gainerako jantziek bezala.
Ahuntz larru onduz egindako gerriko zabal bat nuen, uhalak bezala lotu ordez, bi larruzko xingolez lotzen nuena, eta gerrikoaren bi aldeetan, txirrindola moduko batean, ezpata eta sastakaia eraman beharrean, zerra txiki bat eta aizkora neramatzan zintzilik, bata alde batean eta bestea bestean. Banuen beste gerriko bat, ez horren zabala, era berean lotua neramana, sorbalditk behera zintzilikatua, eta beheko muturrean, ezkerreko besoaren azpian, bi zorro zeuzkana, biak ahuntz larruzkoak, eta batean sutautsa eta bestean munizioa gordetzen nuen. Bizkarrean otar bat neraman, bizkar gainean eskopeta, eta buru gainean ahuntz larruzko euritako handi itsusi eta baldar bat, baina, edozein modutara ere, hura gauzarik premiazkoena nuen, eskopetaren ondoren. Eta nire aurpegiari zegokionean, kolorea beltzen tankerakoa zuen, hartaz gehiegi arduratu ez eta ekuatoretik hemeretzi gradutara bizi den gizon batek izango lukeena bezalakoa. Bizarra behin luzatzen utzi nuen, iarda laurden bat edo, baina bai guraizeak eta bai bizarra mozteko labanak nahikoak nituenez gero, motz-motza jarri nuen, goiko ezpainaren gainean hazten zena izan ezik, eta hura mahometar tankerako bibote handi baten eran moztua nuen, Salen turkiar batzuei ikusi niena bezalakoa, mairuek ez baitzeramaten horrelakorik, baina turkiarrek berriz bai. Bibote edo mostatxo horri buruz, ez nuke esango nire kapela handik zintzilikatzeko bezain luzea zenik, baina itxura eta luzera ikaragarria zuen, eta Ingalaterran beldurgarritzat hartuko lukete.
Hori guztia bidenabar esan dut, izan ere, nire itxurari begiratzeko jende gutxi baitzegoen, eta ez baitzuen inolako ondoriorik; beraz ez naiz gehiago luzatuko. Itxura horrekin egin nuen bidaldi berria, eta bospasei egun eman nituen etxetik kanpo. Lehenik eta behin, itsasbazterretik egin nuen bidaldia, zuzen zuzenean txalupa lehenengo aldiz ainguratu nuen lekuraino, gero harkaitzetan gora igotzeko. Baina orduan kezkatzeko txaluparik ez nuenez gero, lehorretik egin nuen aurrera, eta bide motzenetik lehengo mendi tontor bereraino igo nintzen, eta handik uhartetik irteten ziren haitzak ikusi nituen, txalupaz inguratu behar izan nituenak, lehen esan bezala; eta harri eta zur geratu nintzen itsasoa bare eta leun ikusi nuenean, ez kizkurrik, ez mugimendurik, ez ur-lasterrik ez zegoela, ez behintzat beste edozein lekutan baino handiagorik.
Ezin nuen ulertu, eta tarte batean han geratzea erabaki nuen, itsasoaren joan-etorriaz kanpo, hori eragin zuen beste ezer ba ote zen aztertzeko. Berehala ohartu nintzen han gertatu zenaz; hau da, mendebaletik zetorren itsasbeherak, itsasbazterretik zetorren ibai handiren baten ur biziekin bat egitean, sortzen ziren ur-laster horiek, eta haizeak nondik jotzen zuen mendebaletik edo hegoaldetik, ur-lasterra hurbildu edo urrundu egiten zen itsasbazterretik. Gaua arte zain geratu eta berriro igo nintzen harkaitzera, eta itsasbehera izan zenean, berriro ere argi eta garbi ikusi nuen ur-lasterra, urrunxeago ordea, itsasbazterretik ia legoa erdira. Niri egokitutakoak berriz, itsasbazterretik gertuago zegoenez gero, kanoa eta guzti eraman ninduen, baina beste itsasaldia izan balitz, ez zen halakorik gertatuko.
Azterketa horrek garbi erakutsi zidan itsasgorak eta itsasbeherak kontutan hartzen banituen, uhartea inguratuz erraz eraman ahal izango nuela handik txalupa. Baina hori egitea pentsatzen hasi nintzenean, arima izutu zitzaidan, bizi izandako arriskuak gogoratzean, eta ezin izan nuen handik aurrera horretan patxadaz pentsatu; aldiz, bestelako erabakia hartu nuen, ziurragoa, baina baita neketsuagoa ere, eta hau izan zen: beste piragua edo kanoa bat egitea; eta horrela uhartearen alde baterako bat eta besterako beste bat izango nituen.
Pentsa dezakezu orain, nolabait esateko, bi lur-sail nituela uhartean. Bata, nire gotorleku txikia edo denda, hormaz inguratua, harkaitzaren azpian zegoena, eta atzean leizezuloa zuena, eta ordurako, barruan zenbait gela edo zulo berri egin nizkiona. Horietako bat, gela lehorrena eta handiena, eta hormatik edo gotorlekutik kanpora, hau da, horma eta harkaitza batzen ziren lekutik kanpora ate bat zuena, buztinezko ontziz betea nuen; baina eman ditut lehen horri buruzko xehetasunak. Gainera hamalau edo hamabost otar nituen, eta bakoitzak bospasei lakari hartuko zituen. Han gordetzen nituen hornigaiak, laboreak bereziki, batzuk buruak, lastotik moztu eta bereizi ondoren, eta beste batzuk eskuz aletuak.
Zutoin edo zurkaitz luzez egindako hormari zegokionean, zutoinak zuhaitzen erara hazi ziren, eta ordurako horrenbeste handitu eta zabaldu zirenez, ezin zuen inork haien atzean bizileku baten arrastorik txikiena ere ikusi.
Nire bizilekutik hurbil, baina urrunxeago uhartearen erdialderantz, eta beheragoko lurretan bi lur-sail nituen, bere garaian landu eta ereiten nituenak, eta bere garaian uzta ematen zidatenak, eta ale gehiago behar izanez gero, haien ondoan lur-sail gehiago nituen, besteak bezain egokiak.
Gainera mendiko egoitza nuen, eta han ere nola halako ereintza. Lehenik eta behin, nire itzalpe txikia nuen, nik esaten nion bezala, behar bezala zaindua; hau da, inguruan zuen sasizko hesia beti neurri berean mantentzen nuen, eta eskailera barruan uzten nuen. Zuhaitzak zaintzen nituen, eta hasieran zutoin hutsak zirenak, sendo eta garai hazi ziren, eta beti mozten nituen, zabaldu, hostoz hornitu zitezen, eta itzal atsegina egin zezaten; eta nahi bezala gertatu zen. Erdian denda beti zabalik nuen, alegia, haize-oihal zati bat helburu horretarako zutoinen gainean teinkatua, eta inoiz ez konponketarik ez berrikuntzarik behar izan ez zuena. Denda azpian biguingarri edo ohe moduko bat nuen, hildako animalien larruez eta beste gauza leunez egina, eta tapaki bat jarria nuen gainean, itsasontziko ohe batetik hartutakoa, eta longain handi bat ni estaltzeko. Han nuen, nire egoitza nagusitik kanpora joateko aukera nuenean, mendiko bizilekua.
Horren ondoan abeltegia nuen, ahuntzena, alegia. Lurra hesiz inguratzen eta ixten neke eta lan handiak izan nituen, ez bainintzen lasai egon erabat itxi arte, ahuntzek irteteko zulorik izan ez zezaten, eta ez nuen amore eman, lan nekeza egin eta itxituraren kanpoaldea ia bata bestearen gainean zeuden zutoin txikiz bete nuen arte; eta horrela itxitura itxura izan beharrean ohol hesia zirudien, eta ia ez zen haien artetik eskua sartzeko lekurik. Geroago, zutoin horiek hazi zirenean, eta denak hazi ziren hurrengo eurite garaian, itxitura edozein horma bezain sendoa egin zen, are gehiago, edozein horma baino sendoagoa.
Horrek erakusten du ez nuela denborarik galtzen eta ez zitzaizkidala indarrak urritzen, eroso bizirik irauteko beharrezkoa nuen edozer gauza lortzeko. Izan ere, iruditzen zitzaidan abere talde hezi bat eskura izatea, han egon bitartean, haragi, esne, gurin eta gazta biltegi bizia izatea izango zela, baita berrogei urte balira ere, eta haiek eskura izatea erabat itxiturak hobetzearen mende zegoela, ahuntzak taldean egongo zirela ziurtatzeko neurriraino; eta modu horretan, ziur nengoen. Are gehiago, zutoin txiki horiek hazi zirenean, horrenbeste sartu nituenez gero, batzuk kendu egin behar izan nituen.
Han bertan mahastiak hazten ziren, eta horiekin osatzen nuen batez ere neguko mahaspasen biltegia. Arretaz zaintzen nituen, huts egin gabe, haiek baitziren nire dieta osoaren mokadurik onena eta gustagarriena. Eta ez ziren gustagarriak soilik, osasungarriak, elikatzaileak eta freskagarriak ere bai baitziren azken neurriraino.
Itzalpea gutxi gorabehera beste bizitokiaren eta txalupa zegoen tokiaren erdibidean zegoenez gero, han geratzen nintzen harantza joatean, askotan egiten bainizkion ikustaldiak txalupari, eta inguruko gauzak edo hari zegozkionak behar bezala uzten nituen beti. Batzuetan pixka bat irteten nintzen atsegin hartzeko besterik gabe, baina ez nuen bidaldi arriskutsu gehiagorik nahi, ez nintzen kostaldetik harri ukaldi bat edo bi baino gehiago urruntzen, ur-lasterrak, haizeak edo beste ezustekoren batek eramango ninduen ideiak beldurtu egiten baininduen. Baina orduan neure bizitzan agerraldi berri bat izan nuen.
Txaluparantz nindoan egun batean gertatu zen, eguerdi aldera. Erabat txunditua geratu nintzen, hondarretan argi eta garbi giza oin baten arrastoa ikusi nuenean. Tximistak jota bezala geratu nintzen edo agerraldi baten aurrean banengo bezala. Entzuten geratu nintzen, eta ingurura begiratu nuen, baina ez nuen ezer entzun, ez ezer ikusi. Mendixka batera igo nintzen urrutirago begiratzeko, hondartzan gora eta behera ibili nintzen, baina ez zegoen besterik; hura zen arrasto bakarra. Berriro hurbildu nintzen ondoan beste arrastorik ba ote zen ikusteko, eta nire irudimena ez zela ziurtatzeko; baina ez zegoen zalantzarik, oin baten arrasto garbia zen, behatzak, orpoa eta oin baten zati guztiak. Nola iritsi zen, ez nekien, ezin zitzaidan inola ere bururatu. Eta gogoeta nahasi pila buruan erabili ondoren, zalantzan eta bere onetik aterata dagoen gizon baten erara, etxera itzuli nintzen, neure gotorlekura; guk esaten dugun bezala, lurra oinen azpian sumatu gabe, beldurrak hartuta, bizpahiru urrats ematen nituen bakoitzean atzera begira, sasiak eta zuhaitzak, eta urrutira ikusten nuen mozkin bakoitza gizon baten irudiarekin nahasiz. Ezinezkoa da adieraztea zenbat eratarara irudikatzen zizkidan gauzak nire irudimen izutuak, zenbat ideia zoro topatzen nituen une oro nire irudimenean, eta zenbat eta zenbat bitxikeria arraro bururatu zitzaizkidan bide horretan.
Neure gaztelura iritsi nintzenean, eta uste dut hala deitu niola harrezkero, atzetik norbait segika banu bezala sartu nintzen. Eskailera hartuta sartu nintzen, hasieran pentsatu nuen bezala, ala haitz zuloko atea esaten nionetik, ez dut gogoan; ez, ezin nuen hurrengo egunean ere gogoratu; izan ere, ez dut uste inoiz erbi batek ezkutalekura, edo azeri batek bere zulora ihes egingo zuenik, nik neure babeslekura baino izutuago.
Ez nuen lorik egin gau horretan. Zenbat eta urrunago egon beldurraren unetik, orduan eta handiagoa zen nire beldurra, berez behar lukeenaren kontrakoa dirudien arren, eta bereziki izakiek beldurtzean izaten duten jokabidearen kontrakoa. Baina gertaerari buruzko ideiekin horren izutua nengoenez, irudikapen tamalgarriak besterik ez zitzaizkidan bururatzen, une horretan leku hartatik urrun egon arren. Batzuetan deabrua zela buruatzen zitzaidan, eta arrazoia bat zetorren nirekin uste horretan; izan ere, nola zitekeen giza irudia zuen beste ezer leku horretan azaltzea? Non zen uhartera eraman zuen ontzia? Ba al zen beste oin arrastorik? Nola zen posible hara gizonik iristea? Baina nola izan zitekeen Satanek leku horretan giza irudia hartuta azaltzea, bere oinaren arrastoa uztea beste helbururik gabe, eta hori ere zertarako, ez baitzekien ikusiko nuenik; adarra jotzeko edo zertarako? Iruditzen zitzaidan deabruak askoz bide gehiago izan zitzakeela ni oin arrasto soil batekin baino errazago beldurrarazteko, eta uhartearen beste aldean bizi nintzenez gero, ez zen bere arrastoa aurkitzeko hamar mila aukera baten kontra nituen leku batean uzteko bezain ergela izango, eta gainera hondarretan, lehenengo itsasgorak edo haize zakarrak erabat ezabatuko zuen lekuan. Horrek guztiak ez zuen zentzu handirik erakusten ez gertaerarekin berarekin, eta ezta ere deabruaren zolitasunaz izan ohi ditugun usteekin.
Horrelako gauzek indarra ematen zidaten deabrua izan zitekeen ustea baztertzeko; eta azkenik erabaki nuen, izaki are arriskutsuagoren bat izan behar zuela, alegia, kontinentetik etorritako basatiak izango zirela, kanoetan itsasora abiatu zirenak, eta ur-lasterrak edo kontrako haizeak bultzata, uharteraino iritsi zirenak, eta itsasertzeraino iritsi ondoren, berriro itsasora itzuli zirenak, agian, uharte ilun honetan geratzeko, nik haiek ondoan izateko nuen gogo txar berbera izan zutelako.
Gogoeta horiek buruan nerabiltzan bitartean, eskerrak ematen nituen une horretan han inguruan ez ibiltzeagatik, eta nire txalupa ikusi ez zutelako, hura ikusita uhartean norbait bizi zela jakingo baitzuten, eta agian nire bila ariko baitziren. Orduan gogoeta ikaragarriak etorri zitzaizkidan burura, alegia, nire txalupa aurkitu zutela eta horrenbestez, uhartean jendea bizi zela bazekitela, eta horrela izatekotan, ziur nengoen berriz itzuli eta jango nindutela; eta ni aurkituko ez baninduten ere, itxitura aurkituko zutela, bildutako ale guztiak hondatu eta hezitako ahuntz taldea eramango zutela; eta horrenbestez goseak hilko nintzela.
Orduan izuak erlijio itxaropen guztiak ezabatu zituen. Lehenago Jainkoarengan izan nuen uste ona, Haren ontasunaz izan nuen esperientzia miragarrian oinarri hartu zuena, desagertu zen; ordura arte mirariz elikatu ninduen Hark, handik aurrera, Bere ontasunak eman zizkidan aberastasunak gordetzeko Ahalmenik izango ez balu bezala. Neure buruari errieta egin nion alferkeriaz ez nuelako ale gehiagorik erein, hurrengo urte sasoia iritsi bitartean beharko nuena baino, lurrean zegoenak alferrik galtzeko arriskurik ez balu bezala. Eta errieta onartu, eta etorkizunean laboreak aldez aurretik bizpahiru urtetarako bilduak izatea erabaki nuen, horrela, edozer gertatuta ere, ez nintzateke ogi premiaz goseak hilko.
Bai bitxia eta aldakorra dela Jainkoaren ardura gizonaren bizitzan! Eta bai grina bitxiak eragiten dituztela ezkutuko indarrek, egoera batean modu batekoak eta bestean bestekoak! Gaur maite dugu bihar gorrotatuko duguna, gaur bilatzen dugu bihar atzean utzi nahiko duguna, gaur nahi dugu bihar izutuko gaituena; are gehiago, bihar dardararaziko gaituena. Ni nintzen une horretan inork pentsa zezakeen horren adibiderik garbiena. Izan ere, nik, atsekabe bakarra gizartetik kanpora bidalia izatea nuelarik, bakarrik egonda, ozeano amaigabeaz inguratua, gizartetik bereizia eta, nik esaten nion bezala, bizitza isilera zigortua; nik, Jainkoaren iritziz bizien artean zenbatua izatea, edo Haren gainerako izakien artean azaltzea merezi ez nuenak; neure motako norbait ikuste hutsak heriotzatik bizitzara igarotzea iruditu beharko litzaidakeen arren, eta Jainkoak eman ziezadakeen bedeinkapenik handiena, salbazioaren bedeinkapen gorenaren ondorengoa; nik, diot, dar-dar egiten nuen gizon bat ikustearen ideia hutsaren aurrean; eta besterik gabe prest nengoen lur azpian sartzeko uhartean oina jarri zuen gizonaren errainua edo agerpen isila zela eta!
Halakoa da giza bizitzaren egoeraren aldakortasuna, eta horrek gogoeta bitxi ugari sortu zizkidan, hasierako ezustea pixka bat menderatu nuenean. Erabaki nuen hura zela Jainkoaren ardurak, neurririk gabe on eta jakintsuak, niretzat erabakia zuen bizimodua; eta amaiera, ikusten ez banuen ere, Jainkoaren jakinduriak aldez aurretik erabakia zuela, ez nuela Haren burujabetasuna eztabaidatuko, eta, Hark sortutako izakia nintzenez gero, erabateko eskubidea zuela (sortu ninduelako) niri eman nahi zizkidan aginduak emateko, eta nahigabetu nuenez gero, era berean legezko eskubidea zuela egoki iruditzen zitzaion zigorra niri ezartzeko; eta Haren haserrea jasan beharko nuela, Haren kontra bekatu egin nuelako.
Eta gero gogoan erabili nuen Jainkoa zuzena ezezik, ahalguztiduna ere bazela, eta ni zigortzea eta nahigabetzea bidezkoa zela uste izan zuen bezala, era berean ahalmena zuela ni salbatzeko; eta ez bazitzaion hori bidezkoa iruditzen, nire ezinbesteko betebeharra zela erabat eta zeharo Haren borondatearen mende jartzea. Bestalde, nire betebeharra zen baita ere Harengan itxaropena izatea, Jainkoari otoitz egitea eta Haren eguneroko arduraren aginduen eta esanen zain egotea.
Pentsamendu horietan ordu askotan, egun askotan, are gehiago, esango nuke, aste eta hilabeteetan aritu nintzela, eta ezin dut aipatu gabe utzi gogoeta horien ondorio berezi bat. Hau da, goizean goiz, ohean nengoela, basatiak agertzeko arriskuen gorabeherekin burua erabat hartua nuela, eta lur jota, gogora etorri zitzaizkidan Idatzi Santuetako hitz hauek: «Estualdian niri dei egidazu, eta salbatuko zaitut, eta zuk ohoratuko nauzu».
Orduan ohetik pozik jaiki nintzen, eta bihotza sendotua izateaz gainera, indarra eta adorea hartu nuen neure salbazioaren alde Jainkoari zinez otoitz egiteko. Otoitza amaitu ondoren, Biblia hartu eta irakurtzeko ireki nuen, eta aurrean ikusi nituen lehenengo hitzak hauek izan ziren: «Zerbitza ezazu Jainkoa, eta izan zaitez adoretsu, eta hark bihotza sendotuko dizu; zerbitza ezazu, esan dut, Jainkoa». Ezinezkoa zait adieraztea horrek nola zuzpertu ninduen. Erantzun gisa, eskerrak emanez liburua utzi eta ez nuen goibelaldi gehiagorik izan, ez behintzat, arrazoi horrengatik.
Pentsamendu, beldur eta gogoeta horietan ari nintzela, egun batean bururatu zitzaidan nire ameskeria izan zitekeela dena, eta oin arrasto hori neure oinarena izan zitekeela besterik gabe, txalupan lehorreratu nintzen garaikoa. Horrek pixka bat adoretu ninduen, eta neure buruari irudipena besterik ez zela sinestarazi nahian hasi nintzen, eta nire oin arrastoa izango zela. Eta zergatik ez nuen, bada, bide hori hartuko lehorreratzean, txalupara itzultzeko hartu nuen bezala? Gogoan izan nuen baita ere, ezingo nuela ziurtasunez inola ere jakin non zapaldu nuen eta non ez, eta, azkenean, aztarna nire oinarena bazen, mamuen eta agerpenen istorioak kontatu, eta gero beste guztiak baino gehiago ikaratzen diren zoroena egiten aritu nintzela.
Orduan adoretsuago nengoen eta burua kanpora agertzen hasi nintzen, hiru egun eta gauetan ez bainintzen gaztelutik irten, eta hornigaiak urritzen hasi zitzaizkidan; izan ere, etxe barruan garagar opil baztuk eta ur pixka bat besterik ez bainuen. Gainera banekien ahuntzak gaizki zeudela jetzi gabe, hura izaten baitzen nire iluntzeroko denborapasa, eta gaixoak oinazez eta minez egongo zirela premia horrengatik; eta hala gertatu zen, zenbaiten errapea hondatu egin zen, eta ia esnea agortu zitzaien.
Beraz, neure oin aztarna izango zela uste izateak eman zidan adoreaz lagunduta —eta hala neure itzalak berak beldurtzen ninduela esan zitekeen—, berriro hasi nintzen irteten, eta mendiko etxera joan nintzen ahuntz taldea jeztera.
Baina edonork ikusiko balu aurrera egiteko nuen beldurra, zenbat aldiz begiratzen nuen atzera eta behin eta berriz prest nengoela saskia lurrean utzi eta airean ihes egiteko, pentsatuko luke barrengo harra zebilkidala estutu nahian edo beste zerbaitek izugarri larritu ninduela; eta hala zen gainera.
Halere, bizpahiru egun neramatzala etxetik irten eta ezer ikusi gabe, ausartzen hasi nintzen, eta nire irudimena besterik ez zela pentsatzen. Baina ezin izan nion neure buruari hori erabat sinestarazi, berriro hondartzara itzuli, oin aztarna ikusi, nirearekin neurtu, eta bien artean antzik zegoen edo bat zetozen ikusi arte, neure oina zela ziur egoteko. Baina aztarnaren lekura iritsi nintzenean, lehenik eta behin, txalupa lehorreratu nuenean ezin izan nuela han inguruan ibili garbi ikusi nuen; eta bigarren, aztarna nire oinarekin neurtzean, nirea ez zela inondik ere hura bezain handia. Bi gauza horiek burua irudipen berriz bete zidaten, eta berriro erabat lur jota geratu nintzen. Hotzez dardarka hasi nintzen sukarraldiak hartua dagoena bezala, eta etxera itzuli nintzen, itsasalde horretan gizonen bat edo batzuk egonak zirela sinetsita; edo, laburrago esanda, uhartea jendeztatua zegoela, eta konturatu gabe eta ezustean atzemana izan nintekeela. Baina ez nekien babestua egoteko zein neurri hartu.
Ene, bai erabaki barregarriak hartzen dituztela gizonek beldurrak hartuta daudenean! Arrazoiak atsekabea arintzeko emango liokeen laguntza gogoan izatea galarazten dio. Lehenengo itxiturak apurtzea bururatu zitzaidan, eta etxabere guztiak basora bidaltzea, etsaiek aurki ez zitzaten, eta altxor horren edo beste antzekoren baten bila uhartera itzul ez zitezen; gero, pala hartu eta bi soroak zulatzea, etsaiek alerik aurki ez zezaten eta horren bila uhartera itzul ez zitezen; ondoren itzalpea eta denda botatzea, bizilekuaren aztarnarik ikus ez zezaten, eta horrek bultzata beste lekuetan ere uharteko biztanleen bila aritu ez zitezen.
Hori izan zen, barrua hartu zidaten beldurrak gori-gori nituela eta burua, lehen esan bezala, zeharo nahasturik, etxera itzuli, eta lehenengo gauean izan nituen gogoeten gaia. Arriskuaren beldurra hamar mila aldiz beldurgarriagoa da arriskua bera begien aurrean ikustea baino; eta larritasunaren pisua handiagoa da, askoz ere, larritasuna eragiten duen etsaia bera baino; eta hori baino okerragoa zena, ez nuen sumatzen, bestela espero nuen arren, nahiagabeak etsimenez eramateak lehen sortzen zidan atsedena. Saulen antza nuen, ez baitzen soilik filistarrak atzetik zituelako kexatzen, baita ere Jainkoak laguntzarik gabe utzi zuelako. Ez nituen behar bezalako bideak erabiltzen arima zuzpertzeko, atsekabean Jainkoari oihu eginez, eta nire babesa eta salbazioa Haren arduraren esku utziz, lehen egiten nuen bezala; eta, hala egin izan banu, ezuste berri hori gutxienez errazago eraman ahal izango nuen, eta agian kementsuago egingo nuen aurrera.
Buru nahasiak esna eduki ninduen gau osoan, eta goizean lotan geratu nintzen, buruari eragitearen ondorioz nekatua bainuen, eta arima leher eginda. Zerraldo egin nuen lo, eta inoiz baino hobeto esnatu nintzen. Orduan lasaiago hasi nintzen pentsatzen, eta neure buruarekin eztabaidan aritu ondoren, erabaki nuen uhartea, horren atsegina, eta oparoa izanda, eta ikusi nuen bezala, kontinentetik ez oso urrundua, ez zegoela nik uste bezain alde batera utzia; eta biztanle egonkorrak ez zituen arren, noizean behin txalupak iritsiko zirela, batzuk hala erabakita, edo agian kontrako haizeak bultzata; hamabost urte neramatzala eta ez nuela inoiz inoren itzal edo giza irudirekin topo egin, eta inoiz iritsi izan balira, ziurrenik ahal bezain laster handik alde egingo zutela, ordu arte ez baitzuten egokitzat hartu han kokatzea; eta gehienez ere, kontinenteko jende galduaren ezusteko lehorreratzeen arriskua nuela; seguruenik, beren borondatearen kontra iritsitakoak izango zirela, eta beraz, ez zutela han geratu nahiko, eta ziztu bizian alde egin nahiko zutela handik; horrenbestez, ez nuela leku segururen bat besterik aurkitu beharko, basatiak lehorreratzen ikusten nituenerako.
Orduan benetan hasi nintzen damutzen leizezuloa handitu eta atea kanpoaldera egin niolako, lehen esan dudan bezala, hesia harkaitzarekin elkartzen zen lekutik kanporantz. Behin eta berriz luze pentsatu ondoren, erabaki nuen bigarren hesia eraikitzea, biribil erdia osatuz hura ere, hormatik tarte batera, hain zuzen ere, hamabi urte lehenago, jadanik aipatutako zuhaitz lerro bikoitza landatu nuen lekuan. Zuhaitz horiek estu-estu jarri nituen, eta zurkaitz gutxi batzuk besterik ez nituen behar izan tarteetan sartzeko, zurkatiz sendo eta lodiak, eta horma berehala amaitu nuen.
Horrela hesi bikoitza nuen; kanpokoari, oholak, burdin-hariak, eta harrapatu nituen gauza guztiak erantsi nizkion, sendoagoa egiteko; eta zazpi zulo txiki utzi nizkion, armak handik ateratzeko modukoak. Barrutik horma hamar oin lodi izateraino sendotu nuen, leizezulotik etengabe ateratako lurra hormaren beheko aldean jarri eta zanpatu ondoren. Zazpi zuloetan mosketeak ezartzen saiatu nintzen, banekien eta itsasontzitik zazpi lehorreratu nituela. Kanoiak balira bezala, egituretan edo kanoi-etxe antzekoetan kokatu nituen, eta horrela zazpi eskopetekin su egin nezakeen bi minutuetan. Hilabete osoan lan eta lan aritu behar izan nuen horma amaitzeko, eta horma amaitu arte ez nintzen lasai egon.
Hori amaitu nuenean, hormatik kanpo zegoen inguruko lur-eremuan, handik eta hemendik, sahatsaren antzeko egurra zuten zurkaitzak edo zutoinak landatu nituen, ahal nituen guztiak, erraz hazten zirela banekien eta; horrenbesteraino, hogei mila sartu nituela uste baitut, zutoinen eta hormaren artean tarte zabal samar bat utziz, etsaia hurbiltzen ikusteko lekua izan nezan, eta zuhaitz gazteen artean babes ez zedin, nire hormara hurbiltzen bazen.
Handik bi urtera zuhaizti zabala izan nuen, eta bospasei urte igarota, baso bat nuen nire bizilekuaren aurrean, neurriz gainezka horren lodi eta sendo hazi zenez gero, erabat igaro ezina; eta inori ez zitzaiokeen bururatuko haren atzean ezer egon zitekeenik, are gutxiago bizileku bat. Eta sartu eta irteteko erabaki nuen moduari buruz, esan behar dut, bi eskailera erabili behar zirela, ez bainion inondik sarbiderik egin; bata, haitzaren beheko aldean zegoen leku bateraino iristeko; eta hara igo eta han lekua nuen bigarren eskailera kokatzeko; beraz bi eskailerak kentzen nituenean, inork ezingo zukeen niregana hurbildu minik hartu gabe; eta igarotzea lortuta ere, hormaren kanpoaldean egongo zen oraindik.
Horrela neure biziraupena segurtatzeko giza zuhurtziak proposatuko lituzkeen neurri guztiak hartu nituen, eta ikusiko da aurrerago ez zirela denak funtsik gabeak izan, une horretan nik neure buruari eragindako beldur hutsaren ondorio besterik ez izan arren.
Hori egin bitartean, ez nituen erabat alde batera utzi beste zereginak; izan ere, kezka handia ematen zidan ahuntz talde txikiak. Ahuntzak ez ziren edozein premiatarako jaki lagungarri soilik, pixkanaka behar nuen janari guztia eskaintzen zidaten, sutautsa eta minizioa alferrik erabili behar izan gabe, eta batez ere ahuntz basatien atzetik ehizan nekerik hartu gabe. Eta ez nengoen abantaila horiek galtzeko prest, eta berriro hutsetik zaintzen hasteko.
Horretarako, eta luze pentsatu ondoren, haiek ezkutatzeko bi bide besterik ez nituen aurkitu. Bata zen leku egoki batean lurrean zulo handi bat egitea eta gauero ahuntzak han sartzea; eta bestea, bizpahiru lur-eremu txiki hesiz inguratzea, urruti bata bestetik, eta ahal bezain ezkututak, eta bakoitzean dozena erdi bat antxume edo jartzea. Horrela hondamenik gertatuko balitzaio taldeari oro har, berriz haziko nituzkeen nekerik gabe eta epe motzean. Hori iruditu zitzaidan biderik zentzuzkoena, lan handia eta denbora luzea eskatuko zidan arren.
Horrenbestez, denbora pixka bat eman nuen uharteko lekurik ezkutukoenak aurkitzen, eta egokia iruditu zitzaidan bat aukeratu nuen. Lur zati txiki heze bat zen baso sarri eta itxi batean, uhartearen ekialdetik itzuleran nentorrela, bere garaian esan nuen bezala, ia galdu nintzen leku berean. Han ia hiru akre hartzen zituen zabalune bat aurkitu nuen, eta zuhaitzez horrenbesteraino inguratua zegoenez gero, ia izadian berez sortutako itxitura zirudien; edo gutxienez ez zidan beste lur-eremuek ixteko eman zidaten lanik emango.
Berehala hasi nintzen lanean lur zati horretan, eta hilebete igaro baino lehen bukatua nuen, eta, hasieran uste izan nuen bezain basatia ez zen nire azienda edo abere taldea, nahiago duzun bezala, ongi gorde nezakeen han. Beraz, bestelako atzerapenik gabe, hamar antxume eme eta bi ar eraman nituen itxitura horretara. Han izan nituenean, hesia hobetzen aritu nintzen, bestea bezain sendoa egin arte, lana ordea patxada handiagoan egin nuen, eta horregatik denbora luzeagoa behar izan nuen.
Lan hori guztia hondartzan ikusi nuen gizon baten oin arrastoak sortu zidan beldurrak eraginda egin nuen; ez bainuen ordu arte inongo gizakirik uhartera hurbiltzen ikusi. Bi urte neramatzan ezinegon horretan, eta bizimodua lehen baino nekagarriagoa egiten zitzaidan, gizonaren beldurrak maltzurki atzetik etengabe edukitzea zer den dakienak pentsa dezakeen bezala. Eta azpimarratu behar dut, atsekabez baita ere, arimaren ezinegonak eragin handia izan zuela nire erlijio pentsamenduetan; izan ere, basati eta kanibalen eskuetan erortzeko arriskuak sortzen zidan izuak eta beldurrak nire arima horren menderatua zuten, ezen nekez aurkitzen bainuen egokierarik nire Sortzaileari otoitz egiteko, edo ez behintzat lehen izan nuen arima lasai eta etsi berarekin. Aldiz, Jainkoari oinaze eta arima-estura handia nuela egiten nion otoitz, arriskuz inguratua, eta gauero eguna argitu baino lehen hila eta irentsia izango nintzelakoan; eta adierazi beharra dut, bake, esker on, maitasun eta xerazko jarrera askoz egokiagoa dela otoitz egiten duenarentzat, izuarena eta ezinegonarena baino, eta berehala gertatuko den zoritxarraren beldur den gizona ez dagoela prestatua Jainkoari otoitz eginez bere burua sendotzeko, ez behintzat ohean dagoen gaixoa bekatuez damutzeko dagoena baino gehiago. Ezinegon horiek ariman baitute eragina, besteek gorputzean duten bezala, eta arimaren ezintasunak gorputzarenak bezain handiak dira, eta are handiagoak, Jainkoari otoitz egitea berez arimaren ekintza baita, eta ez gorputzarena.
Baina egin dezagun aurrera. Nire abere talde txikiaren zati bat hesi barruan gorde nuenean, uhartean zehar ibili nintzen beste biltegi bat egiteko leku bila; eta, uhartean inoiz baino mendebalerago nenbilela, eta itsasoari begira, urrutian txalupa bat ikusi nuela iruditu zitzaidan. Betaurreko luze bat edo bi aurkitu nituen itsasontzitik atera nituen itsasgizonen kutxetako batean, baina ez nituen eskura, eta txalupa horren urruti zegoenez gero, ezin nuen ia antzeman, nahiz eta begiak erabat itsutu arte begira eta begira egon. Txalupa bat zen ala ez ez dakit, baina mendi gainetik jaisterako ez nuen ezer ikusi, beraz amore eman nuen. Dena dela, handik aurrera sakelean betaurreko luzerik gabe ez irtetea erabaki nuen.
Mendia jaitsi eta uhartearen beste muturrean nengoela, ordu arte inoiz egon ez nintzen lekuan, jabetu nintzen gizon baten oin aztarna ikusi izana ez zela uste bezain gauza harrigarria uhartean. Eta ardura berezi batek basatiak inoiz joaten ez ziren uhartearen aldera eraman ez banindu, erraz jakingo nukeen kontinenteko kanoentzat, itsasoan gehiegi urrunduz gero, ez zela uhartearen alde horretan kairatzea baino gauza arruntagorik. Gainera, basati horiek askotan aritzen ziren txalupetan borrokan, eta irabazleek inor atxilotzen bazuten, hondartza horretara eraman, eta haien ohitura beldurgarrien arabera, hil eta jan egiten zuten, gizajaleak baitziren denak, gero ikusiko dugun bezala.
Menditik hondartzara jaitsi nintzenean, lehen esan bezala, uhartearen hego-mendebalean, nahasia eta harrituta geratu nintzen erabat. Ezinezkoa zait adieraztea nire arimaren izu-ikara hondartzan buru-hezur, esku, oin eta giza gorputzen beste hezurrak sakabanatuak ikusi nituenean; eta bereziki, arretaz begiratu nion sua piztua egon zen lekuari, eta, jolastoki bat balitz bezala, haren inguruan egindako zulo biribilari, han eseri eta egingo baitzituzten zoritxarreko basatiek jai anker horiek lagun hurkoen gorputzekin.
Hura ikusi, eta harri eta zur geratu nintzen, eta tarte luze batean ezin izan nuen ezertarako hango arriskuetan pentsatu. Hango bihozgabekeriek, infernuko indarkeriek eta gizatasunaren hondamenek beldurra zeharo ezabatu zidaten; izan ere, askotan entzunak nituen arren, ordu arte ez bainituen inoiz horren gertu ikusi. Labur esateko, ikuskizun beldurgarri hura begien aurrean ez izateko beste aldera begiratu nuen. Sabela ondoezik nuen, zorabiatzeko puntuan nengoen, eta senak sabelaren ondoeza kanporarazi zidan. Eta neurriz kanpoko indarrez oka egin ondoren, pixka bat zuzpertu nintzen, baina ezin izan nuen une batez ere han geratu, beraz, ahal bezain bizkor mendira igo, eta neure bizilekurantz abiatu nintzen. Uhartearen alde horretatik urrundu nintzenean ere, oraindik pixka batean harritua egon nintzen, eta gero neure onera etorri nintzenean, gora begiratu nuen, arima mindua eta begiak malkoz beteak nituela, eta Jainkoari eskerrak eman nizkion nire lehenengo bizilekua horrelako izaki beldurgarririk ez zen munduaren zati batean jarri zuelako; eta hasieran nire egoera oso tamalgarria iruditu bazitzaidan ere, horrenbeste mesede egin zizkidanez gero, eskerrak emateko arrazoi gehiago nituen kexatzeko baino; batez ere, neure egoera negargarrian Jainkoaren ezagutzak eta Haren bedeinkapenaren itxaropenak sendotu egin nindutelako, eta zorion hori erraz jar nezakeen jasan nituen zoritxar guztien edo jasan nitzakeenen parean.
Esker oneko jarrera hori nuela neure gaztelura itzuli nintzen, eta nire segurtasunari zegokionean ordu arte baino errazagoa egin zitzaidan; izan ere, konturatu nintzen izaki beldurgarri horiek ez zirela inoiz uhartera zerbaiten bila etorri, agian ez zutelako ezer aurkitzea espero, edo ez zutelako ezer nahiko; eta, zalantzarik gabe, askotan uhartearen alderdi itxienean eta adartsuenean egongo zirenez gero, ez zutela gauza erabilgarririk aurkituko. Ia hemezortzi urte neramatzan han, eta ez nuen inoiz inoren oin aztarnarik ikusi, eta beste hainbeste eman nitzakeen ordu arte bezain ezkutuan, ez baninduten aurkitzen, eta ez nien horretarako aukerarik emango, nire eginkizun bakarra nengoen lekuan erabat ezkutuan egotea baitzen, baldin eta ez banituen kanibalak baino izaki egokiagoak aurrean ikusten neure burua agerian jartzeko.
Baina aipatutako basati doilor horiek, eta batak bestea irensten eta jaten aritzeko ohitura bihozgabea horrenbesteraino gorrotatzen nituen, ezen pentsakor eta goibel egon bainintzen, eta nire biribil barrutik urrundu gabe ia bi urte igaro arte. Biribila esaten dudanean, hau esan nahi dut: hiru lur-sailak, gaztelua, mendiko egoitza, itzalpea esaten niona, eta basoetako itxitura. Era berean, ez nuen ahuntzentzat beste itxiturarik bilatu; izan ere, infernuko izaki doilor horien kontra sortu zitzaidan gorrotoa horren handia zen, ezen beldur handiagoa ematen baitzidan haiek ikusteak deabrua bera ikusteak baino. Bitarte horretan ere ez nintzen txaluparen bila joan, aldiz beste bat egitea hobe nuela hasi zitzaidan bururatzen; ezin bainuen inondik ere beste saiorik egin txalupa uharteari bira emanez ekartzeko, baldin eta ez banuen izaki horiekin itsasoan topo egin nahi; eta haien eskuetan eroriz gero, banekien nolako zoria izango nuen.
Denbora, ordea, eta jende horrek ni aurkitzeko arriskurik ez zegoela jakiteak sortzen zidan lasaitasuna, nire ezinegona ezabarazten hasi zen, eta lehen bezain lasai bizitzen uzten; alde bakar batekin, hau da, arreta handiagoa jartzen nuela eta lehen baino gehiago begiratzen nuela inguruan, haiek ni ezustean ez harrapatzeko; eta bereziki kontu handiagoa nuen eskopetaz tiro egitean, haietakoren bat uhartean baldin bazegoen, ez zezan entzun. Gainera, abantaila handia izan zen niretzat ahuntz etxekotuen talde batez hornitua egotea, ez bainuen basoan ehizan ibili beharrik, edo haiei tiro egin beharrik. Eta harrezkero, bat edo beste harrapatzen banuen sareak eta arteak erabilita izan zen, lehen egin nuen bezala. Horrenbestez, uste dut bi urteetan ez nuela inoiz eskopetaz tiro egin, hura hartu gabe inoiz irteten ez nintzen arren, eta are gehiago, itsasontzitik hartu nituen hiru pistolak beti aldean eramaten nituen, edo gutxienez hiruretatik bi, ahuntz larruzko gerrikoan lotuta. Gainera itsasontzitik hartutako aiztoetako bat leundu nuen, eta beste gerriko bat egin nuen hura lotzeko. Orduan bai nintzela etxetik irtetean edonoren begien aurrean lagun bitxi eta nabarmena, neure buruaz egindako deskribapenari bi pistolak, eta gerrikoaren alde batean zintzilik nuen zorrorik gabeko aizto handia eransten badizkiozu.
Esan bezala, denboraldi batean gauzak horrela gertatu ziren, eta ardura horiek alde batera utzita, lehengo bizimodu lasai eta baketsura itzuli ziren. Gauza horiek guztiek gero eta gehiago ikusarazten zidaten, nire egoera urrun zegoela zoritxarreko izatetik, beste zenbaitenaren ondoan; are gehiago, nire bizitzaren xehetasun asko, Jainkoak niri mesede egiteko emango zizkidanak baino hobeak izan zirela. Horrek pentsarazi zidan munduan kexa gutxi izango zirela edozein egoeraren aurrean, baldin eta jendeak beren egoera okerrago daudenen egoerekin konparatuko balu, hobeto bizi direnekin konparatu beharrean, eta orduan eskerrak emango lituzkeela, kexaka eta marmarka aritu ordez.
Une horretan premiazko gauza gutxi falta nituen, eta iruditu zitzaidan basati doilor horiek eragindako beldurrak, eta bizirik irauteak sortu zidan kezkak, neure probetxurako asmakizunak sortzeko ahalmena gutxitu zidatela, eta alde batera utzi nuela buruan askotan erabili nuen asmoa; alegia, garagarraz malta egiten saiatu eta harekin garagardoa prestatzea. Apetaldia zen hura egia esateko, eta neure buruari agirika egin nion ideia tolesgabe hori izateagatik, berehala konturatu bainintzen bazirela zenbait gauza garagardoa egiteko premiazkoak zirenak, eta nik lortu ezin nituenak. Hala nola, lehenik eta behin, garagardoa gordetzeko upelak, lehen ere esan dudan bezala, inoiz egin ezin izan nituenak; ahalegin horretan egunak, asteak, are gehiago, hilabeteak eman nituen arren, baina ezer ez lortzeko. Bigarren, ez nuen ezker-aihenik garagardoa urrineztatzeko, ez legamiarik muztiatzeko, ez tupikirik edo kobrezko ontzirik irakinarazteko. Dena den, gauza horiek guztiak gorabehera, benetan uste dut, basatiek eragindako izu eta beldurrik izan ez banu, aurre egingo niokeela, eta agian arrakasta lortu ere bai; izan ere, gutxitan etsitzen bainuen zerbaitetan eta bukatu gabe uzten, lanean hasteko erabakia hartu ondoren.
Baina nire asmakizunak beste bide bat hartu zuen. Gau eta egun ezin nuen burutik kendu basati horietako batzuei erasotzea, zeregin odoltsu eta ankerrean ari zirenean, eta ahal izanez gero, hiltzera eraman zutena salbatzea. Liburu honen luzera baino handiagoa lukeen beste bat beharko nuke, izaki horiek deusezteko, edo gutxienez beldurrarazi eta behin eta betiko uhartetik uxatzeko bururatu zitzaizkidan azpijoko eta amarru guztiak idazteko. Baina denak alferrikakoak ziren. Ezerk ez zuen eraginik izango, baldin eta haien aurrean jarri eta eginbeharrekoa neronek egiten ez baldin banuen. Eta zer egin zezakeen gizon bakar batek haien aurrean, agian hogei edo hogeita hamar baziren, beren dardo edo uztai, gezi eta guzti, eta nik eskopetarekin nuena bezain begi ona zutela?
Batzuetan sua egina zuten lekuan zulo bat egitea bururatzen zitzaidan, eta barruan bospasei libra sutauts jartzea, sua pizten zutenean eztanda egin eta inguruko guztia leherrarazteko. Baina, ez nuen horrenbeste sutauts alferrik galtzeko asmorik, upel bat besterik ez baitzitzaidan geratzen, eta gainera ez nekien sutautsa noiz lehertuko zen zehazki; eta batez ere, gainetik pixka bat erre eta izutu besterik ez zituen egingo, baina ez zituen uhartetik behin-betiko uxatuko. Beraz, alde batera utzi nuen asmo hori, eta neure burua leku egokiren batean ezkutatzea bururatu zitzaidan, lehergai bikoitza zuten hiru eskopetak hartuta, eta, jai odoltsuaren erdian, haien kontra tiro egin, tiro bakoitzean bizpahiru hil edo zauritu nitzakeela ziur egotean, eta gero haien gainera oldartzea hiru pistolak eta aiztoa hartuta; zalantzarik ez nuen hogei baldin baziren ere denak hilko nituela. Irudipen hori erabili nuen buruan zenbait astetan, eta horren barruraino nuen sartuta, ezen askotan amets egiten bainuen, eta batzuetan ametsean haiei tiro egiteko zorian egoten nintzen.
Irudipenean horren urrutiraino joan nintzenez gero, zenbait egun eman nituen ezkutuan zelatan egoteko leku egoki bila, eta leku hartara hainbestetan joan ondoren, etxekotzen hasi zitzaidan, bereziki burua mendeku asmoz, eta hogei edo hogeita hamar basati, nik esaten nion bezala, ezpatan pasatzeko asmo odoltsuz, betetzen zitzaidanean; baina lekuak eragiten zidan beldurrak, eta basati boihozgabeek batak bestea jan ondoren utzitako arrastoek gaiztakeria baretu egiten zidaten.
Azkenean, aurkitu nuen mendiaren alde batean haien txalupak hurbiltzen ikusten zain egoteko leku bat; eta basatiak hondartzara iristerako, aurrera egin nezakeen ezkutuan, zuhaitz sarrien artean. Horietako batean ni osorik ezkutatzeko moduko zulo bat zegoen, eta han eseri eta haien ekintza odoltsuak ikus nitzakeen, eta buruetara tiro egin, elkarren ondoan jartzen zirenean, halako eran non huts egitea ia ezinezkoa baitzen, edo lehenengo tiroaz hiruzpalau zauritzea nahitaezkoa.
Han erabaki nuen nire asmoa aurrera eramatea, eta hala bi moskete eta betiko ehiza eskopeta prestatu nituen. Bi mosketeak berunezko bala pare batez eta lauzpabost bala txikiagoz, gutxi gorabehera pistolaren neurrikoak, bete nituen; eta ehiza eskopeta beltxargak harrapatzeko neurri handiagoa zuten ia eskukada bat balaz bete nuen. Pistolak ere launa balaz edo bete nituen. Eta horrela, bigarren edo hirugarren erasoa egiteko munizioz ongi hornitua, txangoa egiteko prestatu nintzen.
Neure egitasmoaren nondik norakoa amaitu nuenean, eta nire irudimenak asmoa gauzatu zuenean, goizero, huts egin gabe, hiru milia ingurura edo urrunago zegoen nire gaztelutik, nik esaten nion bezala, mendi tontorreraino egiten nuen ibilaldia, ea txalupak itsasoan uhartearen inguruan edo uhartera hurbiltzen ikusten nituen. Baina eginkizun gogor horrekin nekatzen hasi nintzen, izan ere, bizpahiru hilabetez etengabe zelatan aritu, eta beti ezer aurkitu gabe itzultzen bainintzen, ez bainuen ezer ikusi denbora horretan guztian, ez bakarrik itsasertzean edo itsasertzetik hurbil, ezta nire begiek edo betaurreko luzeak, bazter guztietara begiratuta, hartzen zuten ozeanoaren tarterik handienean ere.
Mendira zelatan aritzeko eguneroko ibilaldiak egin nituen bitartean, zutik iraun zuen nire asmoak, eta barrua prest nuela zirudien hogei edo hogeita hamar basati biluzi akabatzeko eginkizun ikaragarria aurrera eramateko, neure buruarekin eztabaidatu ez nuen delitu bat egin zutelakoan, ez behintzat lurralde horretako jendearen ohitura basatiak hasieran piztu zidan grina baino areago. Itxuraz, Jainkoaren ardurak berak onartu baitzuen, munduaren antolamendu jakintsua egitean, beren grina ikaragarri eta gaiztoak beste gidarik ez izatea, eta horrenbestez, aukera izan zuten, eta agian aspalditik, horrelako gauza ikaragarriak egiteko, horrelako ohitura beldurgarriak aurrekoengandik jasotzeko, eta infernuko gaiztakeriak bultzata iharduteko, Zeruak erabat zapuzturik utziak balira bezala. Baina, esan dudan bezala, emaitzarik gabeko ibilaldiez nekatzen hasi nintzenean, aspalditik goizero-goizero alferrik egin bainituen, ekintzari buruzko iritziak aldatzen hasi zitzaizkidan, eta zer egitera nindoan hasi nintzen hotzago eta lasaiago pentsatzen. Nolako aginpidea edo egitekoa nuen gizon horiek gaizkileak balira bezala epaitu eta hiltzeko, Jainkoak berak, hainbeste urtetan, onartu, zigorrik gabe utzi eta ekintza horietan aurrera egiteko baimena eman bazien, Haren epaiaren elkarren arteko gauzatzaile izan zitezen? Zer neurritaraino iraundu ninduten, eta zer eskubide nuen nik horren maiz egiten zituzten liskar odoltsu horietan nahasteko? Askotan eztabaidatzen nuen hau neure buruarekin: nola jakin dezaket Jainkoak berak zer iritzi duen gai zehatz horri buruz? Egia da jende horrek ez duela hori lege hauste moduan egiten; ez dute bihotzak agintzen dienaren kontra jokatzen, ezta adimenak esaten dienaren kontra ere. Ez dakite iraintzen dutenik, eta ez dute Jainkoaren justiziari erronka egiteagatik horrela jokatzen, guk ia gure bekatu guztietan egiten dugun bezala. Iruditzen zaie gerran preso hartutako norbait hiltzea ez dela, guretzat idi bat hiltzea baino lege hauste larriagoa; ezta giza haragia jatea, guretzat aharia jatea baino larriagoa denik ere.
Pixka batean pentsatu ondoren, argi eta garbi ikusi nuen oker nengoela; pertsona horiek ez zirela hiltzaileak, nik neure pentsamenduetan gaitzetsi nituen moduan, ez behintzat guduan harrapatutako presoak hiltzen zituzten kristauak baino gehiago; edo are maizago, askotan, inori barkamenik eman gabe, tropa osoak ezpataz pasatzen zituztenak baino, ordurako etsaiek armak jaitsi eta amore eman zutenean ere.
Ondoren bururatu zitzaidan, batak bestea jateko ohitura oso gogorra eta bihozgabea bazen ere, ez zuela nirekin zerikusirik; ez baitzidaten niri irainik egin. Eta eraso egiten bazidaten edo bizirik irauteko ezinbestekoa banuen, oldartuko nintzaiela; baina haien mendean ez nengoenez gero, nire berri ez zutenez gero, eta horrenbestez, nirekin ezer egiteko asmorik ere ez, ez zitzaidan bidezkoa iruditzen haiei eraso egitea; horrek gainera, espainiarren jarrera zurituko zukeen, eta haiek Ameriketan egin zituzten basatikeria guztiak, milioika pertsona sarraskitu baitzituzten; zeinak idolozaleak eta basatiak izan arren, eta ohituren artean zenbait ospakizun basati eta odoltsu izan, hala nola idoloei giza gorputzak eskaintzea, espainiarrekiko errugabeak baitziren; eta haiek lurraldetik era horretan erauzteaz gorrotoz eta gaitz iritziz hitz egiten zuten bai gaurko espainiarrek eta baita Europako beste herrialde kristau guztiek ere, eta sarraskitzat eta bihozgabekeria odoltsu eta gizalegearen kontrakotzat hartzen zuten, zuritu ezinezkoa ez Jainkoaren ez gizonen aurrean; eta horregatik espainiar izenak berak gizadiko jende guztiari beldurra eta ikara eragiten zion edo kristauen errukia; Espainiako erreinua gizon arraza berezi bat sortzeagatik nabarmendu balitz bezala, errukia zer zen ez zekiena, edo zoritxarrekoen aurrean barru onik ez zuena, hau da, jarrera eskuzabalaren ezaugarria izango litzatekeena.
Gogoeta horiek etenaldia eragin zidaten, erabateko geldialdia. Pixkanaka pixkanaka nire asmoa alde batera utzi eta basatiei eraso egiteko erabakian oker jokatu nuela pentsatu nuen; ez zela nire egitekoa haien arazoetan muturra sartzea, baldin eta ez bazidaten lehenago eraso egiten; eta ahal izanez gero, horrelakorik gertatzea galarazi behar nuela, baina atzematen baninduten eta eraso egiten bazidaten, banekien zein zen nire betebeharra.
Bestalde, neure buruarekin eztabaidan ari nintzen hura ez zelako salbatzeko bidea, neure burua erabat suntsitzekoa eta alferrik galtzekoa baizik. Izan ere, ziur ez baldin banengoen denak hilko nituela, ez bakarrik une jakin batean hondartzara iritsiko zirenak, baizik eta atzetik etor zitezkeenak, eta bakar batek ihes egiten bazuen, bere herriko jendeari zer gertatu zen esatera joateko, milaka itzuliko ziren adiskideen heriotza mendekatzera, eta neure hondamen ziurra besterik ez nuke ekarriko, horretarako arrazoirik izan gabe.
Azkenean, erabaki nuen ez burubidez ez ihardunbidez, ez modu batera ez bestera, ez zitzaidala komeni istilu horretan neure burua nahastea. Nire eginkizuna zela, nola edo hala, haiengandik ezkutatzea, eta arrasto txikiena ere ez uztea haiek uhartean izakirik bizi zela jakin ez zezaten, giza itxurakorik alegia.
Erlijioa bat zetorkidan zuhurtasun horretan, eta ez nuen inolako zalantzarik, neure eginkizunetik kanpo nengoela izaki errugabe horiek suntsitzeko asmo odoltsuetan ari nintzenean; errugabeak nirekiko, esan nahi dut. Lege hausteei zegokienean, errudunak ziren bata bestearekiko, eta nik ez nuen horretan zerikusirik. Nazio lege hausteak ziren, eta Jainkoaren zuzenbidearen eskutan utzi behar nituen, bera baita nazioetako gobernaria, eta berak baitaki, nazio zigorren bidez, nazio lege hausteengatik bidezkoa den ordaina ematen, eta berak, gogoko duen moduan, jendaurreko epaiketak ezartzen jendaurrean iraindu dutenei.
Horren garbi ikusi nuen hori, ezen ezerk ez baitzidan eman halakorik ez egiteak baino poz handiagorik, orduan arrazoiak ikusten bainituen, hura eginez gero, nirea hilketa basatia baino bekatu txikiagoa ez zela izango uste izateko. Belaunikatu eta apal-apal eman nizkion eskerrak Jainkoari, odolezko bekatutik libratu ninduelako; Bere arduraren babesa eman ziezadan erregutu nion, basatien eskuetan eror ez nendin, edo nire eskuak haien gainean jar ez nitzan, neure burua babesteko Zeruko dei argiagorik entzuten ez nuen bitartean.
Jarrera horretan ia urtebete eman nuen. Horren urruti nengoen basatien gainera oldartzeko gogotik, ezen denbora horretan guztian ez bainintzen behin ere mendira igo, basatiren bat zetorren edo hondartzan izan zen ala ez ikusteko; horrela haien kontrako asmoak berritzeko aurkerarik ez nuen izango, edo aurrean izan nezakeen abantailaren batek ez ninduen haiei eraso egitera bultzatuko. Uhartearen beste aldean nuen txaluparen bila joan besterik ez nuen egin, eta uhartearen ekialdeko muturreraino eraman nuen; han harkaitz handi batzuen azpian aurkitu nuen itsasarte txiki batean utzi nuen, banekien eta, hango ur-lasterrengatik basatiak ez zirela ausartuko gutxienez txalupekin hurbiltzen.
Txaluparekin batera harenak ziren gauza guztiak eraman nituen, bidaldi motz hura egiteko beharrezkoak ez izan arren; alegia, txalupari egindako masta eta haize-oihala, eta aingura antzeko gauza bat, aingura edo arpoi izena merezi ez zuena, baina, dena den, egin ahal izan nuen antzekoena. Hori guztia aurkikuntza baten arrastorik txikiena ere izan ez zedin, edo txaluparik edo gizaki baten bizilekurik uhartean aurki ez zezaten.
Horrez gainera, esan dudan bezala, inoiz baino bizimodu etxezuloagoa egiten nuen, eta gutxitan irteten nintzen gelatik eguneroko lanak egiteko ez bazen, alegia, ahuntzak jezteko edo basoko ahuntz talde txikia gobernatzeko, uhartearen beste aldean baitzegoen, eta han ez baitzuen horrenbesteko arriskurik; garbi geratu den bezala, uhartera zenbaitetan iritsi ziren basatiak, ez baitziren ezer aurkitzeko asmoz etorri, eta horrenbestez, ez ziren inoiz itsasertzetik urrundu; eta zalantzarik ez dut nire beldurrak eragindako neurriak hartuz geroztik ere, zenbait aldiz hondartzan izan zirela, lehenago izan ziren bezala. Eta izutua begiratu nuen atzera nolakoa izango zen nire egoera pentsatzean, haiekin topo egin eta aurkitu izan banindute, biluzik eta eskopeta beste armarik ez nuela, eta askotan munizio txikiz betea gainera, uhartean zehar atzera eta aurrera, zer aurki nezakeen ikusteko nenbilenean. Nolako ezustea izango nuen, gizon baten oin aztarna aurkitu beharrean, hamabost edo hogei basati aurkitu izan banitu, ni harrapatu nahian, eta haien lasterketa biziaren aurrean, ihes egiteko aukerarik gabe!
Gogoeta horiek lur jota uzten ninduten batzuetan, eta arima atsekabetzen zidaten, eta ezin izaten nuen berehalakoan neure onera etorri, zer egingo nukeen pentsatzean; eta ez bakarrik ezingo nielako aurre egin, baizik eta egin beharko nukeena egiteko nahikoa odol hotzik izango ez nuelako; orduan, gogoeta eta prestaketa askoren ondoren nuena baino askoz gutxiago. Egia esateko, gauza horietan luze pentsatzen aritu ondoren, goibelaldia sortzen zitzaidan, eta batzuetan luze irauten zidan; baina azkenean, Jainkoaren ardurari eskerrak ematea erabaki nuen, ikusten ez ziren arrisku askotatik salbatu ninduelako, eta onik irteteko modurik izango ez nuen kalteetatik gorde ninduelako, gertatzekoak zirenik, ezta gerta zitezkeenik ere ez bainekien.
Horrek lehenago ere askotan bururatu zitzaidan gogoeta berritu zidan, lehenengo aldiz, bizitza honetan aurkitzen ditugun arriskuen aurrean, Zeruak duen esker oneko jarrera ikusten hasi nintzenean. Nola salbatzen gaituen horren era miragarrian, guk ezer jakin gabe! Nola, guk esaten dugun bezala, estu eta larri gaudenean, bide bat hartu edo bestea zalantzan edo nora jo ez dakigula, ezkutuko dei batek bide batera bultzatzen gaituen, beste bidetik jotzeko asmoa dugunean. Are gehiago, senak, barruko joerak, edo agian onurak, beste bidea hartzeko esan digunean, orduan barruko zirrara bitxi batek, nondik sortzen den ez dakigunak, beste bidera bultzatzen gaitu; eta azkenean ikusten dugu, guk genioen bidea, eta gure irudipenak ere hartzeko esaten ziguna, hartu izan bagenu, lur jota eta galduta egongo ginela. Gogoeta horiek eta antzeko beste askok arau bat gogorazi zidaten, hots, barruko dei edo teinkaldi horiek sumatzen nituenean, gauza bat egiteko edo ez egiteko, edo bide batetik edo bestetik jotzeko, barruko agindu horien esana egingo nuela beti, horretarako barruko teinkaldi edo dei horiek beste arrazoirik ez izan arren. Jokabide horrek bizitzan zehar ekarri zizkidan ondorio onen adibide ugari eman nezake, baina bereziki, zoritxarreko uhartean bizi izan nintzen azken garaian, alde batera utzita beste zenbait gertaera, oraingo begi berberekin ikusi izan banitu hobeto aztertuko nituenak. Baina inoiz ez da berandu zuhurra izateko, eta oharrarazi nahi nieke behar bezalako gizon guztiei, bizitzan nireak bezalako gertaera bitxiak bizi izan badituzte, edo ez horren bitxiak, ez ditzatela Goi-arduraren ezkutuko adierazpen horiek gutxietsi, eta adimen ikusezin batek sortuak izan arren, kanporatzen utz ditzatela. Eta horretaz ez eztabaidatu ez azalpenik eman ezin dudan arren, izpiritu aldaketen benetako froga direla, eta gorputza dutenen eta ez dutenen arteko ezkutuko komunikazioarena; aurka egin ezin zaion froga direla, eta zoritxarreko leku honetan handik aurrera bizi izandako egonaldi bakartian, adibide oso adierazgarriak emateko aukera izan dudala.
Iruditzen zait irakurlea ez dela harrituko aitortzen badiot estualdi horiek, bizi nituen etengabeko arriskuek, eta gainera zetozkidan kezkek, etorkizunean bizimodu erosoa eta lasaia izateko egiten nituen asmakizun, eta ahalegin guztiei amaiera eman zietela. Neure segurtasunaz gehiago arduratu beharra nuen janariaz baino. Ez nintzen iltze bat sartzen ausartzen, edo egurra mozten, soinua entzungo zen beldurrez, are gutxiago eskopetaz tiro egiten, arrazoi beragatik; eta, batez ere, larritu egiten ninduen sua pizteak, keak, salatuko ninduen beldurrez, egunez oso urrutitik ikusten baitzen; eta horregatik, su premia zuen lana, hala nola ontziak, pipak, eta abar egitea, mendialdeko bizileku berrira eraman nuen, eta han, denboraldi bat igaro ondoren, adierazi ere ezin dudan nire zorionik onenerako, leizezulo handi bat aurkitu nuen, eta esango nuke, basati bakar bat ere, atean egon arren, ez litzatekeela ausartuko han sartzen; ezta beste inor ere, baldin eta, ni bezala, gordeleku seguru bat nahiko ez balu.
Leizezuloaren ahoa harkaitz handi baten beheko aldean zegoen, eta halabehar hutsez (hala esango nuke, gauza horiek Jainkoaren ardurari egozteko arrazoi ugari ikusi izan ez banitu), hantxe ari nintzen ikatza egiteko zuhaitz adar sendo batzuk mozten. Baina aurrera egin aurretik, adierazi nahi dut zein zen ikatza egiteko nuen arrazoia.
Bizilekuaren inguruan sua pizteko beldurrez nengoen, lehen esan dudan bezala, baina ezin nintzen bizi ogia egosi gabe, janaria prestatu gabe, etab. Beraz bururatu zitzaidan mendian egurra erretzea, Ingalaterran zotalaren azpian egiten ikusi nuen bezala, zotal-ikatza edo ikatz lehorra egin arte; eta gero sua itzali, eta ikatza etxera eramateko prest uzten nuen, etxean sua ezinbestekoa nuen zereginetan erabiltzeko, baina kearen arriskurik gabe.
Baina hori bide batez esan dut. Egurra mozten ari nintzela, konturatu nintzen zuhaixka edo sasi adar lodi baten atzean, zulo moduko bat zegoela. Ikusmina sortu zitzaidan eta ahotik nekez sartu ondoren, barrua handi samarra zuela ikusi nuen, alegia, nahikoa ni barruan zutik egoteko eta agian beste norbait ere bai. Baina aitortu behar dizut sartu nintzena baino bizkorrago irten nintzela, barrura begiratu, eta erabat ilun zegoen arren, izaki baten bi begi zabal eta distiratsu ikusi nituenean. Deabruarenak edo gizonarenak ziren ez nekien, baina bi izar balira bezala keinu egiten zuten, leizezuloko sarreratik sartzen zen argi izpia haietan islatzen zenean.
Dena den, etenaldi baten ondoren neure onera etorri nintzen, eta ergela baino ergelagoa nintzela hasi nintzaion neure buruari aurpegiratzen, eta esaten, deabrua ikusteagatik beldurtzen zena ez zela gai uharte batean bakarrik hogei urtez bizi izateko, eta sinetsi beharra nuela leizezulo horretan ez zegoela ni baino gauza beldurgarriagorik. Berehala, zuzpertu nintzen, eta zuzi handi bat hartuta, berriro sartu nintzen, makila sugarretan neramala. Ez nituen hiru urrats eman, eta lehen bezain izutua nengoen berriro, izan ere, hasperen ozen bat entzun bainuen, oinazez dagoen gizon batena bezalakoa, eta ondoren ozentasun txikiko hots bat, hitzak marmarka esaten direnean bezalakoa, eta azkenik berriro ere hasperen ozen bat. Atzera egin nuen, eta orduan izan nuen ezusteak izerdi hotza zeridala utzi ninduen, eta buru gainean kapela jantzita izan banu, ez dakit hari eusteko gai izango nintzen, ileek burutik altxa egingo baitzuten. Baina nola edo hala bihotza zuzpertu zitzaidan, eta pixka bat adoretu nintzen, Jainkoaren indarra eta Jainkoa bera leku guztietan zegoela, eta ni babestuko ninduela gogoan hartuz. Beraz, berriro egin nuen aurrera, eta burua baino pixka bat gorago neraman zuziaren argiari esker, aker zahar ikaragarri eta izugarri bat ikusi nuen lurrean etzanda, guk esaten dugun bezala, hilburukoa egiten, hilzorian; besterik gabe, zahartua azken hatsa ematen.
Pixka bat zirikatu nuen handik aterarazteko, eta zutik jartzen ahalegindu zen, baina ezin izan zuen. Orduan iruditu zitzaidan han gera zitekeela, eta ni horrenbesteraino izutu baninduen, berdin-berdin izu zezakeela basatiren bat, baldin eta animalia bizirik zegoen bitartean, han sartzeko ausardia nahikoa bazuen.
Ezustearen ondoren neure onera etorri, eta ingurura begiratzen hasi nintzen, eta leizezuloa oso txikia zela konturatu nintzen. Hamabi oin inguru izango zituen, baina itxura zehatzik gabe, ez zen ez biribila ez lauki formakoa, ez baitzuen inongo eskuk landu izadiarenak berarenak izan ezik. Era berean albo batean aurrera egiten zuen bide bat bazela ikusi nuen; baina oso apala zen, eta handik sartzeko eskuak eta zangoak lurrean jarri behar nituen eta ez nekien bidea handik nora zihoan. Horrenbestez, kandelarik ez nuenez gero, asmoa bertan behera utzi nuen pixka baterako, baina hurrengo egunean itzultzea erabaki nuen, kandelak, eta, mosketeetako baten gakoa eta haren sutautsa erabiliz egina nuen supiztekoa hartuta.
Horrenbestez, biharamunean neronek egindako sei kandela handi hartuta itzuli nintzen, ahuntz-bilgorraz kandela bikainak egiten bainituen. Eta leku apal horretan sartu eta lauoinka ibili beharra izan nuen, esan bezala, ia hamar iarda; eta bide batez, esango dut, abentura arriskutsu samarra zela, kontutan hartzen badugu ez nekiela bidea noraino iritsiko zen edo harantzago zer zegoen. Mehargune horren amaierara iritsi nintzenean, ikusi nuen sabaiak gora egiten zuela, hogei oin inguru edo. Baina esango nuke ez nuela inoiz uhartean ikuskizun miragarriagorik begien aurrean izan, zulo edo gela horretako alboetara eta sabaira begiratzean izan nuena baino, hormek nire bi kandeletako argitik ehun mila argi islatzen zituztela ikusi bainuen. Harkaitzetan zer zegoen, diamanteak, beste harri bitxiren batzuk edo urrea, ez nekien, hala uste nuen arren.
Leku hura hutsune edo haitzulorik zoragarriena zen, ezinbestean, erabat ilun egon arren. Lurra lehorra eta laua zen, eta gainean hartxintxarrak zituen; ez ziren animalia pozointsuak edo nazkagarriak ikusten, ez zegoen ez urik ez hezetasunik hormetan. Zailtasun bakarra sarrera zen, baina babesleku bat zenez gero, eta nik nahi nuen bezala, gordelekua, abantaila iruditu zitzaidan. Eta aurkikuntzarekin benetan pozik nengoenez gero, erabaki nuen atzerapenik gabe, gehien kezkatzen ninduten gauzak leku horretara eramatea; bereziki sutautsa, eta bada-ezpadako armak, alegia, bi ehiza eskopeta, denera hiru bainituen, eta hiru moskete, zortzi bainituen denera. Beraz, nire gazteluan bost besterik ez ziren geratu, erabiltzeko prest kanoi-etxeetan lotuta, kanpoko hesian kanoiak balira bezala, eta prest nituen baita ere edozein ibilalditarako.
Munizioa lekuz aldatu nuenean, aukera izan nuen ura alde bakoitzetik hiruzpalau hatzetaraino sartu zitzaiolako itsasontzian hezea aurktiu nuen upela irekitzeko; baina bustitakoa gogortu eta trinkotu ondoren, erdigunea babestua geratu zen, alea oskol barruan bezala, eta horrenbestez ia hirurogei libra sutauts bikain aurkitu nituen upelaren erdialdean. Eta hori aurkikuntza pozgarria izan zen niretzat une horretan, beraz leizezulora eraman nuen, eta ez nuen inoiz gazteluan bizpahiru libra baino gehiago utzi, ezusteren bat gertatuz gero, hari aurre egiteko. Era berean balak egiteko nuen berun guztia ere hara eraman nuen.
Neure burua leizezuloetan eta harkaitzetako zuloetan edonoren irispidetik kanpo bizi ziren antzinako erraldoien antzekotzat neukan; eta neure buruari sinestarazi nion, han egon bitartean, bostehun basati ni harrapatzera etorriko balira ere, ez nindutela aurkituko, eta aurkituko banindute ere, han ez liratekeela niri eraso egitera ausartuko.
Hilzorian aurkitu nuen aker zaharra, hurrengo egunean hil zen leizezuloaren sarreran, eta errazagoa iruditu zitzaidan zulo bat egin eta han bertan luperatzea, kanpora arrastaka eramatea baino; beraz han ehortzi nuen, kiratsik sor ez zedin.
Uhartean neraman hogeita hirugarren urtea zen, eta horren ohitua nengoen lekuarekin eta hango bizimoduarekin, ezen jakingo banu basatiek ez zidatela trabarik egingo, arazorik gabe amore emango bainuen geratzen zitzaizkidan egunak han igarotzeko, baita azken unea iritsi arte ere, han etzanda jarri eta hil arte, aker zaharrak leizezuloan egin zuen bezala. Atsedenaldi eta jolas txiki batzuk ere asmatu nituen, eta denbora lehen baino askoz gustorago igaroarazten zidaten. Horrela, lehenik eta behin, Polli, lehen esan bezala, hitz egiten irakatsi nion, eta horrenbesteko erraztasunez eta horren argi eta garbi egiten zuenez gero, atsegin handia ematen zidan. Ez zituen nirekin hogeita sei urte baino gutxiago egin. Geroztik zenbat iraun zuen ez dakit. Dena den, Brasilen uste dutenez, papagaiak ehun urte bizi daitezke. Agian Poll gizajoa bizirik dago oraindik, Robinson Crusoe gizajoari deika. Ez nuke nahi inongo ingelesek hara joan eta hari entzuteko zoritxarrik izatea, baina hala gertatuko balitz, deabrua zela pentsatuko luke. Zakurra lagun atsegina eta maitagarria izan nuen gutxienez hamasei urtez, eta gero zaharrez hil zen. Katuei zegokienean, lehenago esan dudan bezala, horrenbesteraino ugaldu ziren, ezen hasieran zenbaiti tiro eman behar izan bainien, ni eta nire gauza guztiak irensten ez uzteko; baina azkenean, uhartera eraman nituen bi katu zaharrenak hil zirenean, eta denboraldi batean besteak handik uxaten aritu ondoren eta jaten eman gabe, basora ihes egin eta basati egin ziren denak, etxerako gorde nituen bizpahiru gustokoenak izan ezik; baina umeak egiten zituztenean, haiek hartu eta ito egiten nituen beti; horiek ere familiakoak nituen. Gainera, nire eskutik jaten zekiten bizpahiru antxume izaten nituen beti etxean. Beste bi papagai nituen, hizketan ongi moldatzen zirenak, eta «Robin Crusoe» deitzen zidatenak, baina ez lehenengoak bezain ongi, ez batarekin ez bestearekin ez bainituen lehenengoarekin hartu nituen lanak hartu. Hegazti batzuk ere banituen, baina haien izenik ez nekien. Hondartzan harrapatu, eta hegoak moztu nizkien, eta gaztelu aurrean landatu nituen zurkaitz txikiak ordurako zuhaizti sarri bihurtu zirenez gero, hango zuhaixketan bizi ziren, eta handik jaten zuten; eta horrek giro alaia sortzen zuen. Beraz, lehen esan dudan bezala, neraman bizitzarekin pozik nengokeen, basatiek eragiten zidaten beldurraren kontra babesik izan banu.
Baina beste era batera gertatu zen, eta ez legoke gaizki nire kontakizunarekin topo egiten duten guztiek honako honi arreta berezia jartzea; alegia, askotan, gure bizitzan, ihes egin nahi izaten diogun zoritxarra, eta harrapatzen gaituenean gauzarik ikaragarriena iruditzen zaiguna, askotan, gure salbamenerako bidea edo atea izaten dela, eta handik eroritako nekalditik irten gaitezkeela. Nire bizitza adieraztezinean gertatutako horren adibide ugari emango nituzke, baina bat ere ez uharte bakartian bizi izan nintzen azken urteetako egoeran gertatutakoa baino nabarmenagoa.
Abendua zen, lehen esan dudan bezala, han neraman hogeita hirugarren urtean, eta neguko solstizioaren garaia zenez gero (negua ezin bainion esan), nire uzta garaia zen, eta soroetan askotan ibili beharra izaten nuen. Egun batean, goizean goiz, ia eguna argitu baino lehen irten nintzen, eta harri eta zur geratu nintzen hondartzan suaren distira ikusi nuenean, ni nengoen lekutik uhartearen beste muturrerantz bi milia ingurura, lehen ere basatiak izan zirela sumatu nuen leku berean. Baina orduan ez zeuden uhartearen beste aldean, nire atsekabe handirako, uhartearen nire aldean baizik.
Hura ikusi eta txunditua geratu nintzen, eta nire zuhaiztira sartu eta ez nintzen irteten ausartu, ikusiko nindutelakoan, eta hala ere ez nengoen lasai; izan ere, basatiek, uhartera egiten zituzten ikustaldietan, nire aleak, soroetan nahiz moztuta, edo nik egindako beste lanak edo hobekuntzak aurkituko balituzte, berehala han norbait bizi zela erabaki, eta ni aurktitu arte etsiko ez zuten beldur bainintzen. Estu eta larri itzuli nintzen gaztelura, eskailera jaso eta gauza guztiei ahal izan nuen itxura basati eta bertakoena eman nien.
Gero neure burua prestatu nuen, eta babesean jarri nintzen. Kanoi guztiak, nik esaten nien bezala, bete nituen; hau da, hesi berriaren gainean kokatuak nituen mosketeak, eta nire pistola guztiak; eta neure burua babestea erabaki nuen azken arnasa eman arte, neure burua zeruko Jaunaren esku uztea, eta Jainkoari basatien eskuetatik salbatzeko adoretsu otoitz egitea ahaztu gabe. Horrela eman nituen beste bi ordu, baina ezinegona hasi zitzaidan pizten kanpoan zer gertatzen ari zen jakiteko, ez bainituen kanpora bidaltzeko zelataririk.
Beste pixka batean eserita egon ondoren, zer egin behar nuen erabaki nahian, ezin izan nuen denbora luzeagoan geratu zer gertatzen ari zen jakin gabe; beraz eskailera hartu, eta lehen esandako leku laura igotzeko moduan jarri nuen, gero berriz jaso, eta berriz jarri nuen, horrela mendi tontorreraino iritsi arte. Soinean neraman betaurreko luzea atera, eta lurrean etzanda jarri nintzen ahozpez; eta leku hartara begiratzen hasi nintzen. Konturatu nintzen bazirela gutxienez bederatzi basati biluzik haiek egindako su txiki baten ingururan, ez berotzeko, ez baitzuten horren premiarik, eguraldia oso beroa baitzen, baizik eta, iruditzen zitzaidanaren arabera, beraiekin, ez nekien bizirik edo hilik, ekarritako gizonekin giza haragizko otordu ikaragarri horietako bat prestatzeko.
Bi kanoa eraman zituzten hondartzaraino, eta itsasbehera zenez gero, iruditu zitzaidan itsasgora iristeko zain zeudela handik alde egiteko. Ez da erraza ikuskizun hark eragin zidan nahasmendua ulertzea, batez ere uhartearen nire aldean ikusi nituelako eta niregandik oso hurbil. Baina konturatu nintzenean itsasbehera zenean etortzen zirela, zertxobait baretu zitzaidan barrua, banekien eta itsasgora zen bitartean arriskurik gabe irten nintekeela, ordurako hondartzara iritsi ez baldin baziren behintzat; eta horretaz ohartuz gero, uzta biltzera lasaiago irteten nintzen.
Espero nuena gertatu zen. Itsasaldia mendebalerantz hasi orduko, txalupak hartzen ikusi nituen, eta arraun eginez (edo arrabatzen, guk esaten diogun bezala) urrundu ziren. Aipatu behar dut, alde egin baino lehenago, ordubetez edo dantzan aritu zirela, eta betaurreko luzeen laguntzaz haien jarrerak eta keinuak ongi ikusten nituen arren, biluzik zeudela besterik ezin izan nuen antzeman, eta ez zutela soinean estalki txikienaren arrastorik; baina ez ordea gizonezkoak ala emakumezkoak ziren.
Txalupetan sartu eta joan zirela ikusi bezain laster, bi eskopetak hartu nituen bizkarrean, bi pistolak gerrian, eta zorrorik gabeko ezpata handia saihetsean, eta ahal bezain bizkor igo nintzen lehenengo aldiz basatiak ikusteko igo nintzen mendi tontor bereraino. Iritsi bezain laster, eta gutxienez bi ordu behar izan nituen (ezin bainintzen bizkorrago ibili armen pisua zela eta), konturatu nintzen basatiek beste hiru kanoa zituztela han, eta urrutira begiratu eta ikusi nuen itsasoan denak elkarrekin zihoazela kontinenterantz.
Ikuskizun ikaragarria iruditu zitzaidan, batez ere hondartzara jaitsi eta iharduera ikaragarriaren arrastoak begien aurrean izan nituenean, alegia, odola, hezurrak, eta pozik eta atsegin hartzeko, gizatxar horiek jan eta irentsi zituzten giza gorputzen haragi puskak. Horrek neure onetik atera ninduen, eta etor zitezkeen hurrenak txiki-txiki egiteko erabakia hartu nuen, bost axola zeintzuk eta zenbat ziren.
Gauza nabarmena iruditu zitzaidan uhartera ez zituztela ikustaldiak oso maiz egiten, hamabost hilabete baino gehiago igaro baitziren berriz hondartzara etorri arte, beste era batera esanda, ez nituen ikusi, eta ez nuen haien aztarnarik ez arrastorik aurkitu denbora horretan guztian, euriteen garaian ez baitziren seguruenik irtengo, ez behintzat horren urrutiraino. Halere, bitarte horretan ez nintzen lasai bizi izan, etorri eta ezustean harrapatuko ninduten etengabeko beldurra zela medio. Horren ondorioz konturatu naiz, zoritxarraren zain egotea oinazea bera baino saminagoa dela, batez ere itxaron beharra edo beldurra bera baztertzeko modurik ez denean.
Bitarte horretan gogaldi txarrean egon nintzen, eta ordu gehienak hobeto erabili beharrean, basatiak ikusten banituen nola inguratuko nituen eta nola oldartuko nintzaien pentsatzen eman nituen, batez ere, azken aldian bezala, bi taldetan bereizita baldin bazeuden. Ez nuen kontutan izan talde bat hiltzen banuen, jo dezagun hamar edo hamabi zirela, hurrengo egunean, edo astean edo hilean beste bat hil beharko nuela, eta horrela ad infinitum, azkenean ni ere haiek gizajale izateagatik ziren bezain hiltzaile bihurtu arte, edo are gehiago.
Egunak kezkatuta eta ezinegoenean igaro nituen, egunen batean esker gaiztoko izaki horien eskuetan eroriko nintzen beldurrez, eta noiz edo noiz irteten ausartzen banintzen, inguruan arreta eta kontu handienaz begiratu ondoren egiten nuen. Eta orduan atseginez ohartu nintzen, bete betean asmatu nuela animalia talde bat edo ahuntz talde bat osatzean, ez bainintzen, inolaz ere eskopetari tiro egitera ausartzen, batez ere basatiak azaltzen ziren uhartearen aldetik hurbil, haiek ez asaldatzeko. Orduan ihes egiten bazidaten, ziur nengoen berriz itzuliko zirela, agian berrehun edo hirurehun kanoatan, eta orduan banekien zer gertatuko zen.
Dena dela, urtebete eta hiru hilabete igaro ziren berriz basatiak ikusi arte, eta orduan berriz aurkitu nituen, berehala azalduko dudan bezala. Egia da, agian, behin edo bitan izan zitezkeela uhartean, baina han geratu gabe, edo nik behintzat ikusi gabe. Maiatzean ordea, nire kontuen arabera, uhartean neraman hogeita laugarren urtean, topo egite bereizi bat izan nuen haiekin; baina bere garaian emango dut horren berri.
Nire barruko ezinegona hamabost hamasei hilabeteetako tarte horretan oso handia izan zen. Ez nuen lasai lo egiten, amets ikaragariak nituen, eta askotan izutua esnatzen nintzen gauez. Egunez arazo larriek kezkatzen ninduten, eta gauez askotan basatiak hiltzen nituela, eta egindakoa zuritzeko arrazoi bila aritzen nintzela, amesten nuen.
Baina hori guztia alde batera utzita, maiatzaren erdialdea edo izango zen, hamaseia edo, iruditzen zait, nire egurrezko egutegi errukarriak erakusten zidanaren arabera; bada, esaten ari nintzen bezala, maiatzaren hamaseia izango zen, eta egun osoan haize erauntsi ikaragarria egin zuen, tximista eta trumoi ugari eta guzti. Hurrengo gaua ere ikaragarria izan zen. Ez dakit zer zela eta, baina Biblia irakurtzen ari nintzen, eta nire egoeraz gogoeta sakonak egiten, nire ustez itsasotik zetorren kanoi baten hotsak ustekabean harrapatu ninduenean.
Hori, egia esateko, ordu arte izan nituen ezusteen ondoan oso bestelakoa izan zen, hark ekarri zizkidan pentsamenduak oso beste era batekoak izan baitziren. Ziztu bizian jaiki nintzen eta, berehala kokatu nuen eskailera harkaitzaren kontra; eskailera igo, jaso eta bigarren aldiz jarri ondoren, mendi tontorreraino iritsi nintzen; hain zuzen ere, su distirak bigarren kanoikada entzungo nuela oharrarazi zidan unean, eta horrela, minutu erdi edo geroago, entzun nuen. Hotsa entzun eta, konturatu nintzen ur-lasterrak txalupa eta guzti eraman ninduen itsasaldetik zetorrela.
Berehala pentsatu nuen larrialdian zegoen itsasontziren bat izan behar zuela, eta beste itsasontzi laguntzaileren bat izango zuela inguruan, eta kanoiaz tiro egingo ziola larrialdia adierazteko eta laguntza eskatzeko. Une horretan nahikoa lasaitasun izan nuen pentsatzeko, nik ezin banien lagundu, agian haiek lagunduko zidatela niri; beraz, ahal izan nuen egur abar lehor gehienak bildu, eta pila eder bat egin ondoren, sua piztu nuen mendi tontorrean. Abarrak lehorrak zeuden eta primeran hartu zuten su, eta haizeak oso gogor jotzen zuen arren, ongi erre ziren. Ziur nengoen, itsasontziren bat baldin bazen, sua ikusi beharko zuela, eta zalantzarik gabe ikusi zuen; izan ere, suak indarra hartu bezain laster beste tiro bat entzun bainuen, eta haren atzetik beste batzuk, denak leku beretik. Gau osoan zaindu nuen sua, eguna argitu arte, eta egun argia izan zenean eta zerua garbi geratzean, urruti zerbait ikusi nuen itsasoan, uhartearen ekialdean, hain zuzen ere. Haize-oihal bat zen ala ontzi-azala ezin nuen garbi ikusi, ezta betaurreko luzearekin ere, urrunegi baitzegoen itsas zabalean, eta eguraldia lainotu samarra baitzegoen oraindik.
Egunean zehar askotan begiratu nion, eta laster konturatu nintzen ez zela mugitzen, eta horrenbestez itsasontzia ainguratua egongo zela, baina jakinahia asetzeko eskopeta hartu, eta lasterka joan nintzen uhartearen hegoalderantz, ur-lasterrak eraman ninduen harkaitzetaraino. Harkaitzetara igo eta, zerua ordurako erabat garbi zegoenez gero, argi eta garbi ikusi nuen, nire zoritxar handirako, hondoa jotako itsasontzi bat, gauean ezkutuan zeuden harkaitz batzuen kontra jo zuena, txalupan irten nintzenean aurkitu nituen harkaitz berberen kontra, hain zuzen ere; eta harkaitz horiek berak ziren ur-lasterraren indarrari traba egiten ziotenez, eta urak haien kontra jo eta gainezka egitean nolabaiteko zurrunbiloa sortzen zenez gero, aukera eman zidatenak bizitza osoan izan dudan egoera zoritxarrekoenetik eta etsienetik irteteko.
Baina gizon baten salbamena beste baten hondamena izaten da, eta, zirudienez, gizon horiek, edonor zirela ere, han zegoena ezagutu gabe, eta harkaitzak erabat urpean zeudela, gauez leku horretaraino joan ziren, haizeak bultzata, ekialdetik eta ekialde-iparralde-ekialdetik gogor jo baitzuen. Uhartea ikusi izan balute, eta nahitaez ezetz pentsatu behar dut, ahalegin guztiak egingo zituzten hondartzara txalupetan iristeko; baina laguntza eske egin zituzten tiroek, sua ikustean batez ere, hala uste nuen behintzat, gogoeta ugari ekarri zizkidaten burura. Hasieran pentsatu nuen, nire argia ikusita, txalupetan sartuko zirela eta hondartzaraino iristeko ahaleginak egingo zituztela; baina agian itsaso zakarrak beste norabait eramango zituela. Beste batzuetan pentsatzen nuen txalupa lehenago galdua izango zutela, askotan gertatzen den bezala; itsas-hautsiak askotan behartzen baititu itsasgizonak txaluparen azpia zulatzera, edo txiki-txiki egitera, eta batzuetan txalupa hartu eta ontzi gainetik botatzera. Beste batzuetan bururatzen zitzaidan itsasontzi laguntzaileren bat edo gehiago zihoazela harekin batera, eta larrialdi seinaleaz jabetzean, itsasgizonak jaso eta handik eramango zituztela. Besteetan denak txalupan itsasoratuko zirela etortzen zitzaidan burura, eta nik ezagutu nuen ur-laster berak, itsas handira eramango zituela, eta han zoritxarra eta heriotza besterik ez zutela aurkituko, eta agian, goseak hilko zirela etsita egongo zirela, edo bata bestea jateko moduko egoeran.
Horiek guztiak gehienez ere uste hutsak ziren, eta nire egoeran, gizon gizajo haien zoritxarra ikusi eta haietaz errukitu besterik ezin nuen egin; eta horrek nigan eragin ona zuen, gero eta arrazoi gehiago bainituen Jainkoari eskerrak emateko, horrenbesteko pozez eta erosotasunez hornitu ninduelako nire egoera ilunean, eta munduaren inguru honetan hondoa jo zuten bi itsasontzietatik bizirik atera zen bakarra izateagatik. Berriro ikasi nuen zaila dela Jainkoaren ardurak inor bizimodu txarrera edo zoritxar handietara bidaltzea, aldi berean eskerrak emateko arrazoiren bat edo beste badela, eta beste batzuk gurea baino egoera okerragoan daudela ikusteko aukerarik eman gabe.
Hori zen zalantzarik gabe gizon horien zoria, ez bainuen arrazoririk ikusten salbatu zirela uste izateko. Arrazoizkoena zirudien denak hil zirela pentsatzea edo uste izatea, baldin eta haiekin batera zihoan beste itsasontziren batek jaso ez baldin bazituen, eta hori aukera txiki bat besterik ez zen, ez bainuen horrelako zerbait gertatu zela uste izateko arrastorik edo ezaugarririk bat ere ikusi.
Ez nituen behar nituen hitzak aurkitzen, hura ikustean barruan sortu zitzaizkidan irrikak eta gogoak nahikoa indarrez adierazi ahal izateko, eta batzuetan hitz hauek esanarazten zidaten: «Gutxienez bat edo beste, edo hobeto esan, arima bakar bat itsasontzitik onik atera balitz, edo ihes egin balu eta niregana etorri, eta horrela lagun bat, adiskide bat izan, niri hitz egiteko eta nik harekin hitz egiteko! Nire bizitza bakartian ez nuen inoiz horren gogo bizi eta gartsua izan adiskideen laguntasuna izateko, edo ez nintzen hura galtzeagatik horrenbeste damutu.
Badira gure grinetan ezkutuko baliabideak, zeinak aurrean dugun gauza bat ikustean, edo aurrean ez badago ere, irudimenaren indarrak irudikatzen dituenean, arima horrenbesteko indarrez oldarrarazten baitute gauza hori besarkatzera, ezen haren hutsa jasanezina egiten baita.
Bai gogo bizia nuela gutxienez gizon bakar bat salba zedin! Bakar bat behintzat salbatu balitz! Uste dut hitz horiek mila aldiz errepikatu nituela: «Baten bat salba zedila!». Eta hitz horiek esatean horren hunkitua nengoenez gero, eskuak bata bestearen kontra estutu, eta hatzak esku ahurren kontra zapaltzen nituen, eta gauza bigunen bat izan banu eskuan, nahi gabe txiki-txiki egingo nukeen. Hortzek karraska egiten zidaten eta horren estu nituen jarrita elkarren kontra, ezen tarte batean ezin bereizi izan bainituen.
Naturalistek argi ditzatela gauza horiek, eta horien arrazoia eta izaera. Egin dezakedan gauza bakarra gertaera adieraztea da, niri ere harrigarria egin baitzitzaidan, eta ez bainekien nondik sortu zen. Zalantzarik gabe, gogo gartsuen eta adimenean eratu zitzaizkidan ideia indartsuen eragina izango zen, adiskide kristau batekin izandako elkarrizketak on egingo zidala konturatzea.
Baina ez zen halakorik gertatu. Haien halabeharrak edo nireak, edo bionak debekatu zuten, eta uhartean egon nintzen azken urtea arte ez nuen jakin itsasontziko inor salbatu zen ala ez, eta handik egun batzuetara, itota iritsi zen marinel baten gorpua ikusteko atsekabea besterik ez nuen izan, hondoratzetik gertu zegoen uharteko mutur bateko hondartzan. Marinelen jipoi bat, belaunetarainoko lihozko barruko galtzak eta lihozko alkandora urdin bat beste jantzirik ez zuen, baina zein herrialdeetakoa zen erakusten zidan ezer ere ez zeraman. Sakelean bi zortziko txanpon eta pipa bat besterik ez zuen, eta azkenak hamar aldiz besteak baino balio handiagoa zuen niretzat.
Itsasoa bare zegoen eta itsasontzi hondoratura nire txalupan abiatzeko erabakia hartua nuen, zalantzarik ez bainuen gauza erabilgarriren bat aurkituko nuela han. Baina horrek ez ninduen ontzian izaki bizidunen bat aurkitzeko aukerak adina bultzatzen, ez bainuen soilik haren bizia salbatuko, harena salbatuz nirea zuzpertuko bainukeen neurri handi batean. Pentsamendu hori izugarri sartu zitzaidan bihotzean, eta ezin nuen lasai egon ez egunez ez gauez, eta itsasontzira nire txalupan joatea nahitaezkoa nuen. Eta gainerakoa Jainkoaren arduraren esku utzita, iruditu zitzaidan, zirrara oso handia zela eta ezingo niola ihes egin, eta ezkutuko lekuren batetik etorri behar zuela, eta joaten ez banintzen ez niola neure buruari barkatuko.
Zirrara horren indarrak bultzatuta, presaka itzuli nintzen gaztelura, eta bidaldia egiteko gauzak prestatu nituen. Ogi pila handia hartu nuen, ur freskoz betetako ontzi handi bat, bidea erakusteko ipar-orratza, botila bat ron (oraindik asko geratzen baitzitzaidan), eta mahaspasaz betetako saski bat. Eta horrela, behar nuen gauzez zamatua, txaluparaino jaitsi nintzen; ura atera nion, uretan jarri nuen eta zama guztia barruan utzi eta etxera itzuli nintzen gauza gehiagoren bila. Bigarren zamaldian zakukada handi bat arroz, txalupan buruari itzala egiteko kokatuko nuen euritakoa, urez betetako beste ontzi bat, lehen baino bi dozena inguru opiltxo edo garagar ogi gehiago, botila bat ahuntz esne eta gazta bat. Eta dena nekez eta pekez txaluparaino eraman nuen. Eta Jainkoari nire itsasaldia zuzentzeko erregutu ondoren, abiatu nintzen. Arraun eginez, edo arrabatuz, kostaldetik hurbil aurrera egin zuen kanoak, eta uhartearen beste aldeko, alegia, ipar-ekialdeko azken muturreraino iritsi nintzen. Orduan ozeanora oldartzeko garaia nuen, ausartu ala ez ausartzekoa. Urrutian uhartearen bi alboetan etengabe mugitzen ari ziren ur-laster biziei begiratu nien, eta ikaragarriak iruditu zitzaizkidan, bizi izan nituen arriskuak gogora ekartzen zizkidatelako, eta bihotza huts egiten hasi zitzaidan. Izan ere, konturatu bainintzen ezinbestean ur-laster horietakoren batean sartuz gero, ur tirak itsasoan oso barrura eramango ninduela, eta agian berriro ere uhartera itzultzeko edo uhartea ikusteko modurik ez nuela izango; eta gainera, txalupa horren txikia zenez gero, haize bolada txikienak joko balu ere, ezinbestean galduta egongo nintzela.
Gogoeta horiek horrenbesteraino estutzen zidaten bihotza, ezen eskuartean nuena bertan behera uztea bururatzen hasi baitzitzaidan. Txalupa kostaldeko itsasarte txiki bateraino eraman nuen, eta ontzitik jaitsi eta lur tontor txiki baten gainean eseri nintzen, pentsakor eta urduri, bidaldia egiteko beldurrez eta irrikaz aldi berean. Horretan pentsatzen ari nintzela, konturatu nintzen itsasaldia aldatu egin zela, itsasgora zela, eta horregatik zenbait ordutan ezingo nintzela abiatu. Hori zela eta, bururatu zitzaidan aurki nezakeen mendi tontor garairaino igo nintekeela eta handik, ahal izanez gero, itsasgora zenean ur tiraren edo ur-lasterren mugimenduak aztertu, eta horrenbestez erabaki, ur-laster horietako batek urrunarazten baninduen, beste bideren bat izango nuen ala ez, ur-lasterren lastertasuna bera erabiliz, etxera itzultzeko. Hori bururatu bezain laster, begiak muino batera zuzendu nituen, zeinak uhartearen bi alboak nahikoa ongi hartzen baitzituen, eta ur-lasterrak edo itsasaldiak argi eta garbi ikusteko, eta baita itzulerarako zein bide hartu behar nuen erabakitzeko ere, aukera ematen baitzidan. Orduan ikusi nuen itsasbeheraren ur-lasterra uhartearen hegoalde ondotik abiatzen zela, eta itsasgorakoa iparraldeko itsasertzaren ondotik. Itzuleran uhartearen iparralderantz jo besterik ez nuen egin behar, eta horrela asmatuko nuen.
Azterketa hori egin ondoren adoretsuago nengoen, eta hurrengo goizean lehenengo itsasaldiarekin abiatzea erabaki nuen, eta gauean, aipatutako longain handiaz estalita, kanoan atseden hartu ondoren, abiatu nintzen. Itsasoan barrena tarte batean iparralderantz abiatu nintzen, ekialdetik zetorren ur-lasterraren abantaila sumatzen hasi arte, eta indarrez eraman ninduen, baina ez hegoaldeko ur-lasterrak aurrekoan eraman ninduen adina, alegia, txaluparen gidaritza galarazi gabe. Orduan arrabari gogor eragin, eta bizkor joan nintzen itsasontzi hondoraturaino, eta bi ordu baino gutxiagotan ontzi gainera igo nintzen.
Ikuskizun tamalgarria zen hura. Itsasontzia, eraikuntzaz espainiarra, trabatua zegoen erabat, estu-estu sartua harkaitzen artean. Txopa eta hegala txiki-txiki egin zituen itsasoak, eta harkaitzetan indar handiz sartu, eta harrapatua zegoen txopako gazteluak eramanak zituen ontzi gainetik masta nagusia eta brankako masta, hau da, errotik aterata zeuden; baina branka-haga osorik zegoen, eta ontziaren aurrealdea eta branka tinko zeudela zirudien. Hurbildu nintzenean zakur bat azaldu zen ontzi gainean, eta ni hurbiltzen ikustean, negar-intzirika hasi zen. Deitu bezain laster, itsasora jauzi egin zuen niregana hurbiltzeko, eta txalupan sartu nuen, baina goseak eta egarriak erdi hilik zegoen. Opil bat eman nion eta elurretan hamabost egun jan gabe goseak amorratua dagoen otso baten antzera jan zuen. Animalia errukarriari ura eman nion, eta nahi zuena edaten utzi izan banio, lehertu egingo zen.
Gero ontzi gainera igo nintzen, eta lehenik eta behin bi gizon itota ikusi nituen ontziko sukaldean edo brankako gazteluan, elkar besarkatuz. Atera nuen ondorioa izan zen, ziurrenik, ekaitzaldian itsasontziak hondoa jo zuenean, itsasoa horren harrotua zegoenez gero, eta etengabe ontziari ura gainera etortzen zitzaiola, gizonek ezingo zutela hura jasan, eta bata bestearen kontra jarrita elkar itota hilko zirela, uraren etengabeko danbatekoen ondorioz, urpean egon balira bezalaxe. Zakurraz gainera ez zegoen beste ezer bizirik ontzian, eta ez nuen ikusi urak alferrik galdu gabeko ondasunik bat ere. Bazeuden edari biziz betetako upel batzuk sotoko behealdean, itsasbeherak ura jaitsiarazi zuenean ikusi ahal izan nituenak. Ez nekien ardoa edo brandy-a zen, baina handiegiak ziren handik ateratzeko. Kutxa batzuk ikusi nituen eta itsasgizonen batenak izango zirela pentsatu nuen. Horietako bi hartu eta txalupan sartu nituen barruan zutena aztertu gabe.
Branka osorik egon balitz eta txopa hondatua, iruditzen zait bidaldia ona izango zela niretzat; izan ere, bi kutxa horietan aurkitu nuenak, bidea ematen zidan ontzian ondasun pila handia zegoela uste izateko; eta zeraman bideari begiratuta, esango nuke Ameriketako hegoaldean, Brasil baino urrunago zegoen Buenos Airesetik edo Rio de la Platatik abiatu, eta Mexikoko golkoan zegoen Habanara zihoala, eta handik agian Espainiara. Bazuen, zalantzarik gabe, altxor handi bat barruan, baina une horretan alferrikakoa edonorentzat; eta gainerako ontzi gizonei zer gertatu zitzaien ez nekien.
Kutxa horiez gainera, hogei galoi inguruko upel txiki bat aurkitu nuen edari biziz betea, eta zailtasun handiz baina sartu nuen txalupan. Gela batean moskete batzuk zeuden, eta barruan sutauts adar handi batean lau libra inguru sutauts. Mosketeak ez nituen behar, eta han utzi nituen, baina adarra hartu nuen. Pala bat eta matxardak gorde nituen, haien premia handia bainuen; eta baita brontzezko bi te ontzi txiki, kobrezko txokolate ontzi bat eta burduntzi bat ere. Zama hori eta txakurra hartuta, abiatu nintzen ur tira etxerantz bultz egiten hasi zitzaidanean, eta arratsalde horretan bertan, ilundu eta ordubetera edo, uhartera iritsi nintzen, leher eginda eta lur jota.
Txalupan hartu nuen atseden gau horretan, eta goizean erabaki nuen eskuratutakoa neure leizezulo berrian lehorreratzea eta ez nire gazteluan. Neure burua freskatu ondoren, zamaldia hondartzara eraman nuen eta xehetasunez aztertu nituen hango gauza guztiak. Edari biziaren upela ron moduko batez zegoen betea, baina ez Brasilen izaten dugunaren tankerakoa, eta hitz batean esateko, ez zen batere ona. Baina kutxak ireki nituenean, zenbait gauza erabilgarri aurkitu nituen. Adibidez, batean botila kaxa dotore bat aurkitu nuen, bikaina, barruan edari bizi goxoz betetako botilak zituena. Hiru pinta hartzen zituen botila bakoitzak eta burua zilarrez estalia zuten. Primerako gozokiz betetako bi ontzi aurkitu nituen, eta horren ongi itxita zeudenez, ur gaziak ez zien kalterik egin; eta horrelako beste bi ontzi, baina urak hondatu zituenak. Alkandora bikain batzuk ere aurkitu nituen, eta oso pozik hartu nituen; eta dozena eta erdi inguru lihozko mukizapi zuri eta lepoko zapi koloredun; lehenengoek mesede handia egin zidaten, ikaragarri freskagarriak baitziren bero zenean aurpegiko izerdia lehortzeko. Gainera, kutxaren hondoraino iritsi nintzenean zortziko txanponez betetako hiru zaku handi aurkitu nituen, denera mila eta ehun txanpon egingo zituzten; eta horietako batean, paperean bilduta, urrezko sei dobloi, eta urre barra txiki batzuk. Uste dut dena batera jarrita ia libra bateko pisua izango zuela.
Aurkitutako beste kutxak arropak zituen barruan, baina balio eskasekoak; halere, hango xehetasunak kontutan hartuta, kutxa kanoilariarena izan behar zuen; izan ere, barruan sutautsik ez egon arren, hiru poto txikietan sutauts bernizduna baitzegoen gordeta, noizean behin ehizari tiro egiteko. Oro har, gauza baliagarri gutxi eskuratu nituen bidaldi horretan; diruari zegokionean ez bainuen hura erabiltzeko aukerarik, eta ez zuen niretzat oin azpietan nuen hautsak baino gehiago balio, eta den dena emango nukeen hiruzpalau zapata eta galtzerdi ingelesen truke, izan ere, haien premia larria nuen arren, urte asko baitziren janzten ez nituela. Bi zapata pare nituen orduan, itsasontzi hondoratuan itota zeuden bi gizonei kendutakoak eta kutxetako batean aurkitutako beste bi pare, gustora hartu nituenak, baina ez ziren gure zapata ingelesen antzekoak, ez erosotasunean eta ezta erabilgarritsunean ere, guk txapinak deritzegunak baitziren zapatak baino gehiago. Marinel horren kutxan zortzi errealeko berrogeita hamar txanpon inguru aurkitu nituen, baina ez ziren urrezkoak. Horregatik pentsatu nuen lehenengoa baino gizon txiroago batena izango zela, hura ofizial batena zela baitzirudien.
Dena dela, dirua etxera eraman nuen, leizezulora, eta han gorde nuen, gure ontzitik ateratakoa gorde nuen bezala. Baina tamalgarria zen, esan dudan bezala, itsasontziaren beste aldea ez egotea ondasunik eskuratzeko moduan, ziur bainengoen kanoa zenbait aldiz bete ahal izango nuela diruz, eta inoiz Ingalaterrara ihes egitea lortzen banuen, leizezuloan ezkutuan utz nezakeela, berriro haren bila itzuli bitartean.
Gauza guztiak hondartzara eraman eta ezkutuan jarri ondoren, txalupara itzuli, eta itsasbazterraren ondotik arraun egin edo arrabatu nuen txaluparen kai zaharreraino, eta han ezkutatu nuen; handik berehala joan nintzen bizileku zaharrera, eta dena txukun eta behar bezala aurkitu nuen. Beraz atseden hartu, antzinako bizimodura itzuli, eta etxeko arazoez arduratu nintzen. Denboraldi batean patxadan bizi izan nintzen, baina lehen baino erneago egoten nintzen, zelatan maizago egoten bainintzen, eta ez bainintzen horrenbeste aldiz etxetik irteten. Eta noizbait nolabaiteko askatasunez irtetea erabakitzen banuen, beti uhartearen ekialdera jotzen nuen, ia ziur bainengoen hara ez zirela basatiak inoiz joaten, eta ardura handiegirik gabe joan nintekeen, armak eta munizioa soinean eraman gabe, baina uhartearen beste aldera joateko beti eramaten nituen.
Ia beste bi urte egin nituen egoera horretan, nire zoritxarreko buruak, ordea, huts egin gabe jakinarazten zidan nire gorputza errukarri egiteko sortua zela, bi urte horiek, uhartetik ihes egiteko egitasmoz eta gogoetez betea eman baitzituen. Zenbait aldiz itsasontzi hondoratura beste joan-etorriren bat egiteko asmoa izan nuen, arrazoiak han bidaldiaren arriskuak adina balio zuen ezer ez zela geratzen esaten zidan arren. Besteetan txalupa hartu eta alde batera edo bestera jotzeko gogoa egiten zitzaidan; eta benetan uste dut, Saletik ihes egiteko erabili nuen bela-ontzi bera izan banu, norabait joateko itsasoratuko nintzela, nora ez banekien ere.
Egoera guztietan gizadian zabaldua dagoen ohiko izurriteak jotakoen oroigarri izan naiz, eta, uste dut hortik sortzen direla gizonen zoritxarren erdiak, alegia, Jainkoa eta Izadiak eskainitako egoerarekin gustora ez egotetik; hori, nire jatorrizko egoera eta aitaren aholku bikaina gogora ez ekartzeagatik, hari aurka egitea izan baitzen, nik esaten diodan bezala, nire jatorrizko bekatua, eta ondoren egin nituen antzeko hutsak, zalantzarik gabe egoera tamalgarri honetara eraman nindutenak. Izan ere, Brasilen horren zorion handiz etxalde jabe gisa kokatu ninduen Jainkoaren ardurak nire asmoak mugatzea onetsi izan balu; eta nahikoa izan banu pixkanaka han aurrera egitearekin, ordurako, alegia, uhartean neraman denboran, Brasilgo landa jabe nagusietako bat izango nintzen; are gehiago, ziur nago han bizi izan nintzen denbora eskasean egin nituen aurrerapenak, eta han geratu banintz egingo nituenak gogoan hartuta, ehun mila moidore izango nituela irabaziak. Eta zer lortu nuen, Gineara beltzen bila zama-zain gisa joanda, dirutza ziurra, eta hobetzen eta handitzen ari ziren ongi hornitutako lur-sailak han utzita, pazientziak eta denborak etxeko ondasunak handituko zizkidatela jakinda, eta horrenbesteraino, ezen haien bila joateko eginkizuna zutenei beltzak etxeko atarian bertan erosteko aukera emango baitzidaten? Eta garestixeagoak izan balira ere, ez dut uste, inondik ere, alde horrek arrisku handi hura bidezko egiten zuenik.
Baina hori gazte txoriburuen halabeharra izan ohi da, eta erokeria horietaz gogoetak egitea berriz urteak igarota, zerbait garesti ordaindu ondoren egin ohi den ariketa; eta hori gertatzen zitzaidan orduan niri. Baina hala ere, okerra horren sakoneraino nuen errotua neure baitan, ezen ezin bainintzen nengoen egoeran lasai egon, eta etengabe aurrera egin nuen handik ihes egiteko modu eta aukeren bila. Eta kontakizunaren azken partean irakurleari atsegin handia emateko, egokia iruditzen zait uhartetik ihes egiteko asmo zoro horri buruzko xehetasunak ematea, eta nola eta zertan oinarrituta jokatu nuen.
Nire gazteluan atseden hartzen nengoen, itsasontzi hondoratura azken joan-etorria egin, eta ontzi arina, ohi bezala jaso, eta ur azpian ezkutatu ondoren, berriro lehengo egoerara itzulita. Ondasun gehiago nituen lehen baino, baina ez nintzen aberatsa inondik ere; ondasun horiek Peruko indiarren ondasunek espainiarrak iritsi aurretik balio zutena baino gutxiago balio baitzuten.
Martxoan eurite garaiko gau batean, bakardade uharte honetan lehenengo aldiz oina jarri nuenez geroztik hogeita laugarren urtean, ohean edo hamakan etzanda nengoen; esna, osasunez ongi, ez minik, ez gaxoaldirik, ez gorputzaren ondoezik, ez arimarenik ez nuela, ez behintzat ohikoa baino handiagoa; hala ere, ezin nituen inolaz ere begiak itxi, lo hartu, alegia. Ez nituen begiak batu gau osoan, orain esango dudanarekin izan ezik.
Ezinezkoa da, eta alferrikakoa, gau horretan etengabe jirabiraka garunaren bide luzea den oroimenean izan nituen zenbatu ezinezko pentsamenduak. Nire bizitza osoaren historia txikitua igaro zitzaidan burutik, edo haren laburpen bat, nolabait esateko, bai uhartera iritsi artekoa, eta baita uhartera iritsiz geroztikakoa ere. Gogoetan ari nintzela uhartera iritsi ondorengo egoera aztertzen, uhartean eman nituen lehenengo urteetako jarrera alaia konparatu nuen, hondarretan oin arrastoa ikusi nuenetik sortu zitzaidan ezinegonaz, beldurrez eta kezkaz betetako bizimoduarekin. Ez zen basatiak uhartean lehen ere izan zirela sinesten ez nuelako, agian ehundaka etorriak baitziren askotan hango itsasbazterrera; baina jakin ez nuen bitartean, ezin beldurrik izan. Nire lasaitasuna erabatekoa zen, arriskua berbera izan arren, eta arriskuaren berri ez izateak, horrelakorik inoiz izan ez banu bezala jokarazten zidan. Gertaera horrek gogoeta probetxugarri asko sortu zizkidan, eta bereziki hau: nolako ontasun neurrigabea duen Jainkoaren ardurak, gizadia gobernatzean, giza ikusmenari eta jakintzari horren muga estuak jarri dizkiolako; eta milaka arriskuren artean dabilenean, haiek ikusi edo aurkituko balitu adimena nahasi eta gogoa itoko lioketen arren, lasai eta bare egoten uzten diolako, gertaera horiek begien aurrean ez izatean, eta inguruko arriskuez ezer ez jakitean.
Gogoeta horiek denboraldi batean buruan erabili ondoren, uhartean urte horietan guztietan bizi izan nituen benetako arriskuetan hasi nintzen sakonki pentsatzen, eta nola ibili nintzen horren segurtasun handiz eta patxada osoan, agian mendi tontor bat, zuhaitz handi bat edo bat-batean gaua egite hutsa kokatu zirenean, nire eta txikizio okerrenaren artean; hau da, kanibalen eta basatien eskuetan erortzea, ahuntza edo dortoka bat banintz bezala harrapatuko baininduten, eta ni hil eta irenstean ez bailukete pentsatuko, nik usoa edo kurlinka janda egingo nukeen lege haustea baino handiagoa egingo zutenik. Bidegabeki gezurretan ariko nintzaioke neure buruari Zaindari handiarekiko zinez esker oneko ez nintzela esango banu, Haren laguntza bereziari zor bainizkion, umiltasun osoz, salbazio ezezagun horiek guztiak, eta hura gabe, ordurako nahitaez haien esku errukigabeetan eroria bainintzen.
Gogoeta horiek amaitu nituenean, zoritxarreko izaki horiek, basatiak esan nahi dut, izan nituen gogoan, eta nola gerta zitekeen munduan gauza guztien Arduradun jakintsuak bere izakiei horrelako bihozgabekerietan erortzen uztea; are gehiago, astakeria bera baino gauza beherakoagoan, kideen artean elkar irenstea, alegia. Baina hori nolabait gogoeta hutsean (oraindik ez zuen emaitzarik) geratzen zenez gero, neure buruari galdetzea bururatu zitzaidan, munduko zein alderditan bizi ziren zoritxarreko horiek; zenbaterainoko tartea zegoen haien lurralderaino; zertarako ausartzen ziren etxetik horren urrutiraino joaten; nolako txalupak zituzten; eta ni ere haiengana joan nintekeen, haiek niregana etortzen ziren bezalaxe.
Ez nuen kezka handirik izan hara iristean zer gertatuko zitzaidan kontutan hartzen; zer gertatuko zitzaidan basatien eskuetan erortzen banintzen; edo nola ihes egingo nien, aurkitzen baninduten. Ez, inork antzeman gabe, itsasertzera nola iritsiko nintzen nuen batez ere buruan, bestela ez bainuen onik ateratzeko aukerarik izango. Eta haien eskuetan erortzen ez banintzen, nola lortuko nituen hornigaiak edo norantz joko nuen? Nire egoera une hartan izan zitekeen tamalgarriena zela iruditzen zitzaidan; ezin nuen neure burua hura baino egoera okerragoan ikusi, heriotza izan ezean; eta kontinenteko itsasbazterrera iritsiz gero, agian laguntzarik lor nezakeen, edo itsasertz ondotik aurrera egin, Afrikako itsasertzean egin nuen bezala, lurralde jendeztaturen batera iritsi arte, eta han laguntza aurkitu; eta okerrenean ere, hil nintekeen, eta bat-batean amaituko ziratekeen zoritxar guztiak. Adierazi beharra dago hori guztia nire adimen nahasiaren emaitza zela, izakera urduriarena, eta arazo amaigabeek bere onetik aterata, eta itsasontzi hondoratuan aurkitutakoak etsita zegoen norbaitena, aspalditik gogo biziz nahi nuena lortzeko oso gertu egon bainintzen; alegia, hitz egiteko, nengoen lekuaz zerbait jakiteko, eta handik onik ateratzeko moduaz zerbait esango zidan norbait ondoan izatea. Esan dudan bezala, pentsamendu horiek burua nahasten zidaten. Goi-arduraren mende eta Zeruaren borondatearen zain zegoen nire gogo lasaia, baztertua zirudien; eta indarrik ere ez nuen nire pentsamenduak kontinentera bidaldia egitea ez zen beste zerbaitetara bideratzeko, eta horrenbesteko gogoz eta indarrez bururatzen zitzaidanez gero, ezin nion aurka egin.
Gogo horrek bi ordu edo gehiagotan nire pentsamenduak astindu zituenean, odola irakiten jartzerainoko indarrez, eta bihotz-taupadak, nire gogoaren irrika bereziaren eraginez, sukarraldian bezain bizkor pil-pil eraginarazteraino, izadiak berak lo zerraldo utzi ninduen, pentsatze hutsez nekatua eta leher egina bainengoen. Edonork pentsatuko luke horri buruzko ametsak izango nituela, baina ez nituen izan; ezta antzekorik ere. Amets egin nuen ordea, goizean, gaztelutik egunero bezala irtetean, itsasbazterrean bi kanoa ikusten nituela, eta hamaika basati zetozela uhartera, eta beste basati bat zekartela jateko hiltzera; eta halako batean, hiltzera zihoazen basatiak jauzi egin, eta ziztu bizian ihes egin ziela. Eta nire loaldian pentsatu nuen hesiaren aurrean nuen zuhaizti sarrira iritsi zela lasterka han ezkutatzera; eta bakarrik ikusi nuenez gero, eta besteek bide hori hartzen ikusi zutela sinesteko susmorik ez nuenez gero, neure burua azaldu, eta irribarre eginez bihotz eman niola. Orduan nire aurrean balaunikatu eta laguntza eskatuz otoitz egiten ari zitzaidala zirudien. Hori ikustean eskailera erakusten nion, eta handik nire leizezuloraino igoarazi, eta nire zerbitzari egiten nuen; eta nirekin izan bezain laster esaten nion neure buruari: «Orain bai abiatu naitekeela kontinentera, lagun honek pilotuarena egin baitezake, eta berak esango dit zer egin, hornigaien bila nora jo, eta irentsia ez izateko norantz abiatu; zein tokitara joan eta nondik alde egin». Buruan hori nuela esnatu nintzen, eta nire ihesaren irudia ikusita, alaitasun zirrara adierazezin batek hartu ninduen, baina neure onera etortzean, eta ametsa besterik ez zela izan konturatzean sumatu nuen etsipena ere neurriz kanpokoa izan zen, baina alderantzizkoa, eta arima erorialdi ikaragarrian amildu zitzaidan.
Dena den, ondorio hau atera nuen: ihesaldi saio bat egiteko nuen modu bakarra, ahal izanez gero, basati bat neureganatzea zen; eta, ahal izanez gero, haiek jatera zigortu eta hiltzera zeramaten atxilotuetakoren bat izan behar zuen. Baina horrek zailtasun bat zuen: hori lortzea ezinezkoa zela basati talde osoari eraso egin eta denak hil gabe. Hori ez zen huts egin zezakeen ahalegin zoro bat soilik, gainera, zalantza eta kezka handiak nituen haren zilegitasunaz, eta bihotzak dar-dar egiten zidan horrenbesteko odol isurtzeaz pentsatzean, nire salbazioa lortzeko bazen ere. Ez ditut berriz aipatuko haren aurka bururatzen zitzaizkidan arrazoiak, lehen esandako berberak baitira. Baina, hala ere, banuen orduan beste arrazoirik, gizon horiek nire bizitzaren kontrako etsaiak zirela alegia, eta, ahal izanez gero, jan egingo nindutela; etsi etsian bizirik irauteko izango zela, heriozko bizitza horretatik aske geratzeko; neure burua babesten ari nintzela, zuzenean erasotzen ariko balitzaizkit bezala, eta antzeko gauzak; eta berriro diot, arrazoi horiek alde nituen arren, ni salbatzeko giza odola isurtzearen ideia ikaragarria iruditzen zitzaidan, eta denbora luzean ezin izan nuen inolaz ere neure buruarekin adiskidetu.
Halere, azkenean, neure buruarekin isilpeko eztabaida eta zalantza handiak izan ondoren, modu batera edo bestera, denbora luzean kezkarazi ninduten arrazoi horiek. Azkenean askatasun gogo biziak gainerako arrazoiak menderatu zituen, eta erabaki nuen, ahala banuen, basati horietakoren bat eskuratzea, kosta ahala kosta. Hurrengo zeregina nuen hura nola egin asmatzea, eta benetan gauza zaila zen. Baina modu segururik aurkitu ezin nuenez gero, zain geratzea erabaki nuen, hondartzara noiz iristen ziren ikusi, eta gainerakoa etorkizunaren esku uztea, eta abaguneak eskaintzen zizkidan baliabideak erabiltzea, zirenak zirela ere.
Erabakia hartuz geroztik, ahal nuen guztietan miatze lanari ekiten nion; eta maizegi, leher eginda geratzen nintzen. Urte eta erdi baino gehiago itxaron nuen, eta denbora horretan ia egunero joaten nintzen uhartearen mendebalera eta hego-mendebaleko bazterrera kanoak ikustera, baina ez zen bakar bat azaltzen. Horrek atsekabetu ninduen, eta kezka handiak sortzen hasi zitzaizkidan; baina ezin dut esan ordukoan, aspaldi gertatu zitzaidana errepikatu zenik, alegia, nahi nuena lortzeko nuen irrika desagertu zitzaidanik. Zenbat eta gehiago atzeratu, orduan eta gogo biziagoa nuen hura lortzeko. Hitz batean, une horretan basatien ikusmenetik ihes egiteko edo haiek ni ez ikusteko nuen ardura, ez zen haiei eraso egiteko nuen irrika bezain handia.
Gainera, basati bat menderatzeko gai nintzela bururatzen zitzaidan, hobeto esan, bizpahiru nire zerbitzari egiten nituela eta nik esandako guztia betearazten niela, eta niri inoiz kalterik egitea galarazteko neurriak hartzen nituela. Denboraldi luzean atsegin hartu nuen irudipen horrekin, baina ez zitzaidan ezer aurrean azaldu. Nire irudimen eta asmo guztiak bertan behera gelditu ziren, ez baitzen aspaldian basatirik uhartera etorri.
Ideia horiek bururatu eta, urte eta erdi igaro zenean, eta luze pentsatzen aritu ondoren, dena ezereztu zen, asmoa aurrera eramateko aukerarik izan ez nuelako; baina, egun batean goizean goiz ezustea izan nuen, gutxienez bost kanoa batera ikusi bainituen hondartzan uhartearen nire aldean. Haietan etorritako jendea lehorreratua zegoen eta nire ikusmenetik kanpo. Jende kopuruak neurri guztiak hausten zituen; izan ere, horrenbeste ikustean, eta txalupa bakoitzean lau edo sei, edo batzuetan gehixeago etortzen zirela jakinda, ez nekien zer pentsatu edo nolako neurriak hartu hogei edo hogeita hamar gizoni, inoren laguntzarik gabe, eraso egiteko. Beraz, gazteluan geratu nintzen kezkatua eta lur jota. Dena den, eraso egiteko jarreran nengoen, lehen ere egon nintzen bezala, eta ezer gertatuko balitz ekiteko prest. Tarte luze batean zain egon ondoren, zaratarik egiten zuten entzun nahian, azkenean, lasaitu ezinik, armak eskaileraren oinean kokatu nituen eta gora egin nuen mendi tontorreraino; eta, beti bezala, nire bi solairuak igo eta han geratu nintzen, kontuz burua mendi tontorrean agerian ez uzteko, inolaz ere ikus ez nintzaten. Orduan konturatu nintzen, betaurreko luzearen laguntzaz, gutxienez hogeita hamar zirela, sua piztua zutela, eta haragia prestatua. Nola prestatu zuten edo zer zen ez nekien; baina denak dantzan ari ziren, eta, ohitura zuten bezala, suaren inguruan ez dakit zenbat keinu eta jauzi basati egiten.
Begira ari nintzaien bitartean, betaurrekoa hartu eta bi zoritxarreko izaki ikusi nituen txalupetatik arrastaka ateratzen zituzela, itxuraz han eduki baitzituzten, eta zirudienez lepo egitera zeramatzaten. Konturatu nintzen bat berehala erori zela zerraldo, haga edo zurezko aiztoren batez jota, hori baitzuten hiltzeko modua, eta berehala bizpahiru lanean hasi eta, txiki txiki egin zutela sutan jartzeko. Beste hilgaia bitartean bakarrik utzi zuten, harekin hasteko prestaketetan ari ziren bitartean. Une horretan bertan, gizajoak bere burua aske samar ikustean, bizia salbatzeko esperantzaz, Izadiak argi emanda, ihes egin zien. Ziztu bizian hondarretan aurrera egin zuen zuzenean niregana, alegia, nire bizilekua zegoen itsasertzaren aldera.
Hezurretaraino izutu nintzen, esan beharra daukat, niregana lasterka zetorrela konturatzean, eta batez ere, uste nuen bezala, talde osoa atzetik segika zuela ikusi nuenean; orduan itxaropena nuen ametseko zati bera gertatu eta nire leizezuloan ezkutatzeko aukera izango zuela; baina ezin nuen inolaz ere handik aurrekoa nire ametsaren mende utzi, hau da, gainerako basatiak ez zituela atzetik, eta ez zutela han aurkitzen. Dena den, nire lekuan geratu nintzen, eta ez zituela atzetik hiru gizon baino gehiago ohartzean pixka bat adoretu nintzen; eta are gehiago, lasterketan atzean utzi zituela, eta aurrera egiten zuela gero eta gehiago konturatu nintzenean; eta era horretan lasterketari ordu erdiz edo eutsiz, erraz alde egingo ziela ikusi nuen.
Haien eta nire gazteluaren artean erreka zegoen, nire kontakizunaren lehenengo zatian, zamaldiak itsasontzitik lehorreratu nituenean, askotan aipatu nuena; eta ikusi nuen nahitaez igeri egin beharko zuela, edo bestela gizajoa han harrapatuko zutela. Baina basati iheslaria hara iritsi zenean, itsasgora izan arren, uretan murgildu zen, eta hogeita hamar besakada ingurutan lehorreratu ondoren, ikaragarrizko indarrez eta ziztu bizian alde egin zuen korrika. Beste hirurak errekara iritsi zirenean, konturatu nintzen bik bazekitela igeri egiten, baina hirugarrenak ez zekiela, eta erreka ondoan zutik jarrita beste aldera begiratu bai, baina ez zuela aurrera egin, eta geroxeago atzera egin zuela pixkanaka; eta bere onerako izan zen guztiz hala gertatu izana.
Konturatu nintzen igeri egiten zuten biek ihes egin zienak baino bi aldiz denbora gehiago beharko zutela erreka gurutzatzeko. Orduan burura etorri zitzaidan modurik sutsuenean eta ezinbestekoenean, hura zela zerbitzari bat, eta agian lagun edo adiskide bat lortzeko garaia, eta Jainkoaren ardurak dei egin zidala izaki gizajo hari bizia salbatzeko. Ziztu bizian jaitsi nituen eskailerak, bi eskopetak hartu, lehen esan dudan bezala, eskaileraren oinean bainituen, eta berriro ere mendi tontorrera bizkor igo eta itsasorantz jo nuen. Bide-zidorra hartu nuenez gero, eta mendian behera abiatuta, neure burua jarraitzaileen eta jarraituaren artean kokatu nuen, eta oihu egin nion iheslariari. Hark atzera begiratu zuenean, uste dut nik beldur handiagoa sorrarazi niola besteek eragindakoa baino; baina eskuz adierazi nion itzul zedin, eta bitartean poliki hurbildu nintzen jarraitzaileengana. Halako batean aurrekoari eraso egin nion, eta eskopetaren kulataz jo, eta lurrean zerraldo utzi nuen. Tiro egiteak beldurtzen ninduen, ez bainuen besteek entzuterik nahi; hala ere, tartea kontutan hartuta, ez zen erraz entzungo, eta kea ikusi gabe ezingo zuketen gertatutakoa erraz ulertu. Laguna erori zela ikustean, harekin batera zihoan jarraitzailea, izutua balego bezala hantxe geratu zen. Berehala hurbildu nintzaion, baina gertuago egon nintzenean, konturatu nintzen uztaia eta gezia zituela, eta niri jaurtikitzeko zuzenduak gainera. Beraz, ezinbestekoa nuen berak baino lehenago tiro egitea, eta hala egin nuen; eta lehenengo tiroaz hil nuen.
Geldirik zegoen basati iheslari gizajoa, bere bi etsaiak, berak uste bezala, erorita eta hilik ikusi zituen arren; izan ere, eskopetaren keak eta hotsak oraindik horren izutua zutenez gero, harri eta zur geratu baitzen, ez aurrera eta ez atzera, nahiz eta itxuraz ihes egiteko joera handiagoa izan, niregana hurbiltzekoa baino. Dei egin nion berriro, eta keinuka aurrera egin zezan adierazi nion; zailtasunik gabe ulertu zidanez gero, pixka bat aurreratu eta geratu egin zen, eta gero beste pixka bat eta berriz geratu zen. Orduan konturatu nintzen dardarka ari zela, preso hartu eta, bere bi etsaien moduan, hiltzeko zorian balego bezala. Dei egin nion berriro niregana hurbil zedin, eta bururatu zitzaizkidan keinu guztiak erabili nituen hari bihotz emateko. Gero eta gehiago hurbildu zen, eta hamar edo hogei urrats ematen zituen bakoitzean belaunikatu egiten zen bizia salbatu niolako esker ona adierazteko. Irribarre egin eta begiratu samurra erakutsi nion, eta gehiago hurbiltzeko keinu egin nion berriz. Azkenean iritsi zen niregana, eta orduan berriro belaunikatu eta lurrari musu eman zion, eta nire oina hartu eta bere buruaren gainean jarri zuen. Hori zirudienez, handik aurrera nire zerbitzaria izango zela hitza emateko egin zuen. Lurretik altxa nuen eta ahalegin guztiak egin nituen hura adoretzeko. Baina oraindik banuen beste zereginik, konturatu bainintzen lurrera bota nuen basatia ez zegoela hilik, kolpeak zorabiatu besterik ez zuela egin, eta bere onera etortzen hasia zela. Hatzaz erakutsi nion nire basatiari ez zegoela hila, eta orduan hitz batzuk esan zizkidan; eta ulertu ezin izan nituen arren, entzuteko atseginak iruditu zitzaizkidan; hori baitzen, neurea alde batera utzita, hogeitabost urteetan entzuten nuen lehenengo giza ahotsa. Baina orduan ez nuen gogoeta horietarako astirik. Kordea galdua zuen basatia bizkor etorri zen bere senera eta lurrean eserita jarri zen. Konturatu nintzen nire basatia izutzen hasi zela. Hori ikustean, beste eskopeta zuzendu nion, tiro egiteko itxuran. Orduan nire basatiak, horrela deitzen bainion, mugimendu bat egin zidan saihets batean zorrorik gabe gerrikotik zintzilik neraman ezpata nahi zuela adierazteko; eta utzi egin nion. Arma hartu eta, lasterka joan zen etsaiarengana. Kolpe batez lepoa moztu zion horren trebe, ezen Alemaniako borrero batek ere ez bailuke bizkorrago edo hobeto moztuko, eta hori harrigarria egin zitzaidan oso, bere bizitza osoan ezpata bat ikusi ez zuela uste izateko arrazoiak nituelako, zurezko ezpatak izan ezik. Dena den, geroago jakin nuen, egurrezko ezpatak oso zorrotzak, astunak eta zur gogorrekoak zituztela, eta lepoak eta besoak kolpe bakar batez motz zitzaketela. Hori egin zuenean, irribarrez etorri zitzaidan garaile itxuraz, eta ulertzen ez nituen keinu ugari eginez, ezpata itzuli zidan, eta hil zuen basatiaren buruarekin batera nire aurrean utzi zuen.
Baina batez ere harritua zegoen, beste indiarra horren urrutitik nola hil nuen ez zekielako; eta eskua hari zuzendu eta keinuak egin zizkidan harengana joaten uzteko; nik, nola edo hala, baimena eman nion joateko. Iritsi zenean, zer egin ez zekiela geratu zen hari begira; alde batera jiratu zuen eta gero bestera, eta balak bularrean egin zion zauriari begiratu zion, zirudienez han egin baitzion zuloa, eta ez zuen odol askorik isuri, odol-jarioa barrurantz izan baitzuen, eta horrenbestez zerraldo hilik zegoen. Uztaia eta geziak hartu zizkion, eta atzera egin zuen. Nik beste aldera jira egin nuen handik alde egiteko eta keinu egin nion nire atzetik etor zedin, haien atzetik basati gehiago etor zitezkeela oharraraziz.
Gero keinuz adierazi zidan hondarretan lurperatuko zituela, eta horrela gainerakoak atzetik etortzen baziren ez zituztela ikusiko. Nik ere keinuak egin nizkion hori egin zezan eta lanean hasi zen. Amen batean, lehenengoa lurperatzeko moduko zuloa atzamartu zuen hondarretan, eta arrastaka eraman eta sartu zuen barruan; gero gauza bera egin zuen bigarrenarekin. Uste dut biak ordu laurden batean edo lurperatu zituela. Gero dei egin nion, eta handik eraman nuen, ez gaztelura, uhartearen lekurik bazterrekoenean nuen leizezulora baizik; beraz, ez nuen nire ametsaren azken zatia bete zedin utzi, nire zuhaiztian ezkutatzen zen zatia, alegia.
Han ogia eta mahaspasa sorta bat eman nion jateko eta ur pixka bat, lasterketen ondorioz premia handia izango zuela iruditu baitzitzaidan. Bizkortu zenean, keinuak egin nizkion etzan eta lo egin zezan, eta horretarako arroz-lastozko pila handi bat nuen lekua erakutsi nion, gainean tapaki bat eta guzti zuena, eta batzuetan nik ere lo egiteko erabiltzen nuena. Beraz, izaki tamalgarria han etzan eta lo geratu zen.
Ederra zen, dotorea, itxura onekoa, hanka zuzenak eta sendoak zituen, ez luzeegiak; garaia eta lerdena zen, eta hogeita sei bat urte izango zituen. Begitarte atseginekoa, ez zuen itxura basati edo zakarrik, aldiz gizontasuna erakusten zuen haren aurpegikerak, eta are gehiago europar baten begitarte goxo eta leuna zuen, batez ere irribarre egiten zuenean. Ile luze eta beltza zuen, ez kizkurra artilearen antzera; kopeta garaia eta zabala, eta begietan zorroztasun distiratsu eta bizia. Azalaren kolorea ez zuen beltza, baina bai oso beltzarana, hala ere ez zuen Brasilgo, Virginiako eta Ameriketako beste indiarrek zuten beltzaran kolore itsusi, horixka eta higuingarria; oliba kolore arre bizia zuen, ikusteko atsegina, baina adierazteko ez oso erraza. Aurpegia biribila zuen eta betea; sudurra txikia, ez zabala beltzena bezalakoa; aho ederra, ezpain finak eta hortz bikainak, ongi lerrotuak eta bolia bezain zuriak.
Ordu erdiz edo, erabat lotan egon baino gehiago lo kuluxkak egin ondoren, jaiki eta leizezulotik nire bila irten zen, ondoko itxituran nituen ahuntzak jezten ari bainintzen. Ikusi ninduenean lasterka hurbildu zitzaidan, eta lurrean etzan zen berriro, jarrera esker onekoa eta umila adierazteko ahal zituen keinu guztiak erabiliz, eta horretarako mugimendu xelebre ugari eginez. Azkenean burua lurrean jarri zuen, nire oinetik hurbil, eta beste oina hartu zidan bere buruaren gainera eramateko, lehen ere egin zuen bezala, eta gero, inori bururatuko litzaizkiokeen lotura, mendekotasun eta morroitza keinuak egin zizkidan, bizi zen artean nire mendekoa izango nuela jakin nezan. Gauza asko ulertu nizkion, eta jakinarazi nion oso pozik nengoela berarekin. Handik gutxira hizketan hasi nintzaion, eta niri hitz egiten ere irakatsi nion. Lehenik eta behin, bere izena Ostiral izango zela jakinarazi nion, egun horretan salbatu bainion bizia. Eguna gogoratzeko deitu nion horrela. Nagusi esaten ere irakatsi nion, eta gero nire izena izango zela jakinarazi nion. Irakatsi nion baita ere bai eta ez esaten, eta hitz horien esanahia ulertzen. Esne pixka bat eman nion buztinezko ontzi batean, eta nola edaten nuen eta ogia nola bustitzen nuen erakutsi nion, eta beste ogi puska eman nion gauza bera egin zezan. Berehala bete zuen agindua, eta oso ona iruditu zitzaiola adierazi zidan keinuka.
Gau osoa igaro nuen berarekin, baina eguna argitu bezain laster, nirekin etortzeko adierazi nion, eta arropa batzuk emango nizkiola jakinarazi nion; poz handia hartu zuela zirudien, erabat biluzik baitzegoen. Bi gizonak lurperatu zituen lekutik igaro ginenean, lekua zehatz-mehatz seinalatu zuen, eta hura berriz antzemateko egin zituen arrastoak erakutsi zizkidan. Keinuak egin zizkidan gizonak zulotik atera eta jan genitzakeela esanez. Hori entzutean oso haserre jarri nintzen, nire gaitzespena azaldu nion, eta pentsatze hutsarekin oka egitera nindoala itxura egin nuen, eta aurrera egin zezan adierazi nion eskuaz; eta hala egin zuen, erabat nire esanetara. Gero mendi tontorreraino gidatu nuen etsaiak joan ziren ikustera. Betaurrekoa atera eta begiratzean, bete betean ikusi nuen haiek egondako lekua, baina ez zegoen ez haien arrastorik, ez haien kanoenarik; beraz argi eta garbi zegoen alde egin zutela eta han utzi zituztela bi kideak, haien bila ibili gabe.
Ez nengoen pozik aurkikuntza horrekin, baina orduan ausardia handiagoa nuenez gero, eta jakinmina ere handiagoa, Ostiral nire zerbitzaria eraman nuen. Aiztoa eskuetan jarri nion, eta uztaia eta geziak bizkarrean, hura erabiltzen oso trebea izan zitekeela iruditzen baitzitzaidan; eskopeta bat eramanarazi nion, eta nik beste bi hartuta, izaki horiek egondako lekura abiatu ginen, haien berri zehatzagoak nahi nituen eta. Hara iritsi nintzenean, odola gatzatu zitzaidan zainetan, eta ia bihotza galdu nuen hango ikuskizun izugarriaren aurreran. Benetan ikuskizun ikaragarria zen, behintzat niretzat, Ostiral lasai asko geratu baitzen. Lekua giza hezurrez estalia zegoen, lurra odolez tindatua, haragi zati handiak han eta hemen sakabanatuak, erdi janak, zatikatuak eta txigortuak; labur esanda, etsaiak menderatu ondoren egindako garaipen jaiaren froga guztiak. Hiru buru-hezur, bost esku eta lauzpabost oin eta hanken hezurrak, eta gorputzen beste zati asko. Ostiralek keinuka adierazi zidan lau preso eraman zituztela festara, eta hiru jan egin zituztela, eta, bere burua seinalatuz, bera zela laugarrena. Borroka handi bat izan zela haien eta alboko errege baten artean —eta zirudienez bera haren mendekoetako bat zen—, eta atxilotu pila hartu zituztela; borrokan harrapatu zituztenek zenbait lekutara eraman zituztela atxilotu guztiak, haien kontura jaia ospatzera, hara eraman zituzten gizajoekin egin zuten bezalaxe.
Ostirali agindu nion buru-hezurrak, beste hezurrak eta geratzen zen guztia bildu, pila batean jarri, eta sua piztu eta hauts bihurtu arte erretzen utz zitzala. Konturatu nintzen Ostiralek irrikaz zuela sabela haragi pixka bat jateko, eta senez gizajalea zela oraindik, baina ideiari berari eta haren agerpen txikienari, horrenbesteko gorrotoa erakutsi nionez gero, ez zen agerian jartzera ausartu; nola edo hala jakinarazi bainion hil egingo nuela bere iritzia adierazten bazuen.
Hori egin eta gaztelura itzuli ginen, eta han nire zerbitzari Ostiralenetzat hasi nintzen lanean. Lehenik eta behin, lihozko galtza pare bat eman nion, lehen aipatutako kanoilari gizajoaren kutxan aurkitu, eta itsasontzi hondoratutik atera nuena, eta oso konponketa txikia eginda, primeran geratzen zitzaiona. Gero, nola edo hala, ahuntz larruzko jaka bat egin nion, jostun on samarra bainintzen ordurako. Erbi larruz egindako kapela erosoa eta dotorea eman nion; eta horrela ongi samar jantzia geratu zen behin behinean, eta oso pozik ia nagusia bezain dotore zegoelako. Egia da hasieran baldar samar zebilela jantzi horien barruan, galtzak eramatea oso aldrebesa baitzen harentzat, eta jakaren maukek sorbalda eta beso barrenak urratzen baitzizkioten. Baina min ematen ziola esaten zuen lekuan arropa pixka bat zabalduta, eta ohitura pixka bat hartu zuenean, primeran egokitu zen.
Hurrengo egunean, Ostiralekin nire txabolara iritsi nintzenean, non emango nion ostatu hasi nintzen pentsatzen. Eta harentzat egokia izateko, eta niretzat erabat erosoa, denda txiki bat egin nion bi gotorlekuen artean zegoen tarte hutsean, bigarrenaren barruan eta lehenengotik kanpo; eta han nire leizezuloan sartzeko ate edo sarrera bat zegoenez gero, behar bezalako ate-uztai bat egin nuen, han oholezko ate bat jartzeko, eta pasabidean kokatu nuen, sarrera baino pixka bat barrurago. Atea barrutik irekitzen zen, eta gauez ate-langa jartzen nion eta eskailerak nire aldean uzten nituen, beraz Ostiralek ezin zuen niregana iristeko barruko horma igaro, hura igarotzean zarata handia eginez ez bazen, eta horrek nahitaez esnatuko ninduen; izan ere, nire lehen harresiak mendiaren kontra bermatutako zurkaitz luzez eginiko sabaia zuen, denda erabat estaltzen zuelarik, eta aldi berean, oholen ordez arba txikiak zituen zeharkatuak, eta zumitza bera bezain sendoa zen arroz-lasto pila handi batek estaltzen zuen. Eta eskailera hartu eta sartu eta ateratzeko zegoen zuloan edo lekuan, nolabaiteko ate tranpa bat kokatu nuen, kanpotik irekiz gero, irekitzen ez zena, erori eta zarata handia eginez izan ezik; eta armak gauero nire alboan uzten nituen.
Baina ez nuen ardura horietako bat ere behar, inork ez baitu zebitzari leial, maitagarri eta tolesgabeagorik izan Ostiral niretzat izan zena baino. Ez grinarik, ez setakeriarik edo asmo txarrik, erabat esanekoa eta mendekoa; haren sentipenak nirekiko haur batek aitarekin dituenak bezalakoak ziren, eta esango nuke noiznahi bere bizia emango zukeela nirea salbatzeko. Lekukotasun ugari eman zidan zalantzarik ez izateko, eta berehala jabetu nintzen ez nuela harekin horrelako kezkarik izan behar.
Horrek aukera ematen zidan askotan ohartzeko, eta harriduraz, Jainkoak gogoko izan badu, bere jakindurian, eta bere eskuz egindako lanen gobernuan, berak sortutako izakien munduko horren multzo handi batetik, gaitasunen eta arimen indarraren erabilera egokia galarazteko, hala ere, guri eman digun ahalmen bera, arrazoi bera, zaletasun berberak, maitakortasun eta betebehar sentipen bera, grina eta gaitzondo berberak, esker on, zintzotasun eta leialtasun sentipen berberak, eta ongia egiteko eta ongia hartzeko ahalmen guztiak eskaini dizkiela. Eta aukera ematen dienean horiek bideratzeko, gu bezain prest, are gehiago, gu baino prestago daudela eskaini zaizkien ahalmen horiek behar bezala erabiltzeko. Horrek batzuetan goibeltzen ninduen, aurrean izan ditugun aukerei nolako erabilera traketsa eman diegun pentsatzean, ahalmen horiek jakintzaren argi handiak, Jainkoaren Izpirituak alegia, Haren Hitza ezagutzeak, eta gure ulermenak, denak batera, argitzen zituzten arren. Eta zergatik zuen gogoko Jainkoak salbazioaren ezagupena bera milioika arimei ezkutatzea, haiek, basati gizajo hark egindakoa kontutan hartuz gero, guk baino erabilera askoz egokiagoa egin zezaketenean?
Horrenbestez, batzuetan urrunegi joaten nintzen Goi-arduraren aginpidean sartu arte, eta justiziari gauzen antolamenduan bidegabekoa izatea leporatzen nion, batzuei argia ezkutatzen zielako eta besteei azaltzen, eta hala ere, biengandik esker on bera jasotzea espero zuelako. Baina isildu eta neure pentsamenduak eten nituen ondorio hauekin: lehenengoa, ez genekiela zein argi eta legeren arabera kondenatuak izango ziren izaki horiek, Jainkoa ezinbestean, eta izatez, neurririk gabe baitzen santua eta zuzena, eta ezin zituen izaki horiek zigortu bera ezagutzen ez zutelako, Idatzi Santuetan esaten den bezala, haientzat lege zen argiaren kontra bekatu egiteagatik, barruak zuzentzat jotzen zituen arauen kontra baizik, horien oinarriak guri azaltzen ez zaizkigun arren. Eta bigarrena, gu guztiok buztina ontzigilearen eskuan garela, eta lur-ontzi batek ezin diola Hari esan: «Zergatik egin nauzu honelakoa?»
Baina itzul nadin nire adiskide berriarengana. Pozez zoratzen nengoen berarekin, eta gizon prestu, trebe eta baliagarri bihurtzeko egokia izan zitekeen guztia irakasteko lana hartu nuen, baina bereziki hitz egin eta ulertarazteko. Inoiz izan den ikaslerik argiena zen, eta horren alaia, langile fina, eta ulertzen ez zidanean edo ulertu ezin nionean horren atsegina zenez gero, oso gustokoa nuen harekin hitz egitea. Eta orduan bizitza oso erosoa egiten hasi zitzaidan, eta neure buruari hasi nintzaion esaten, beste basatien kezkarik izan ez banu, ez litzaidakeela axolako bizi nintzen artean hantxe geratzea.
Nire gaztelura itzuli eta handik bizpahiru egunetara, bururatu zitzaidan, Ostiral bere jateko modu ikaragarritik eta gizajale sabelaren aho gozotik urrunarazteko, beste haragi mota bat eman behar niola dastatzeko, eta horrela goiz batean basora eraman nuen. Nire ahuntz taldeko ahuntz bat hil, etxera eraman eta prestatzeko asmoa nuen, baina bidean ahuntz eme bat ikusi nuen itzalean etzanda, bi antxume alboan zituela. Ostiral geldiarazi nuen:
— Egon —esan nuen—, ez mugitu —eta keinuak egin nizkion ez mugitzeko. Berehala eskopeta hartu, tiro egin eta antxumeetako bat hil nuen. Gizajoa, urrutitik bere etsai basatia hil nuela lehenago ere ikusi bazuen ere, ez zekien nola egin nuen, eta harri eta zur zegoen, dardarka eta astinduka, eta erabat asaldatua, ia zorabiatzeko punturaino. Ez zuen ikusi tiro egin nion antxumea, eta ez zen konturatu hil nuenik, aldiz bere jaka zabaldu eta zauritua ote zegoen begiratu zuen; eta berehala jabetu nintzen bera hiltzera nindoala sinetsia zegoela, izan ere, niregana hurbildu eta belauniko jarri baitzen, eta nire belaunak besarkatuz ulertu ez nizkion gauza pila esan zituen, baina erraz konturatu nintzen ez nezala hil esan nahi zidala.
Berehala aurkitu nuen kalterik ez niola egingo ikusarazteko modua. Eskutik heldu eta zutituarazi nuen, irribarre egin nion, eta hil nuen antxumea seinalatuz, haren bila lasterka joateko adierazi nion. Hala egin zuen; eta animalia nola hil nuen jakin nahian harritua zegoen bitartean, berriro bete nuen eskopeta, eta orduan bertan zapelaitz baten antzeko hegazti handi bat ikusi nuen zuhaitz adar batean, tiro menean. Ostirali zer egitera nindoan nolabait ulertarazteko, berriro deitu, eta hegaztia erakutsi nion; papagaia zen, nahiz eta orduan zapelaitza zela uste izan. Berriro diot, papagaia erakutsi nion, gero eskopeta eta gero papagaiaren azpian zegoen lurra, ikusarazi nion hegaztia eroraraziko nuela, eta txoriari tiro egin, eta hil egingo nuela ulertarazi nion. Horrenbestez, tiro egin nuen, eta hari begiratzeko esan orduko, papagaia erortzen ikusi zuen. Baina hala ere, izutua zirudien, eta uste dut lehen baino harrituagoa zegoela, ez ninduelako eskopetan ezer sartzen ikusi, eta hark barruan heriotza eta hondamen iturri miragarriren bat zuela pentsatzen zuelako, gizonak, abereak, txoriak eta gertu edo urrun zegoen beste edozer gauza hil zezakeena. Hark eragin zion harridura denbora luzean ezin izan zuen burutik kendu, eta uste dut, utzi izan banio, ni eta eskopeta gurtuko gintuela. Eskopetari dagokionean, zenbait egunetan ez zen ukitzera ere ausartu, baina bakarrik zegoenean gauzak esaten eta hizketan aritzen zitzaion, hark erantzungo balio bezala; eta, geroago jakinarazi zidanez, bera ez hiltzeko erregutzen aritzen zitzaion.
Harridura zertxobait arindu zitzaionean, keinuka esan nion korrika joateko tirokatu nuen hegaztiaren bila, eta hala egin zuen, baina pixka batean ez zen itzuli, papagaia ez baitzegoen erabat hila, eta hega-biraka erori zen lekutik urruti samar joan baitzen. Dena den, aurkitu zuen, eta jaso eta ekarri zidan. Eskopetari buruz zuen ezjakintasuna antzeman nionez gero, une hori erabili nuen hark ikusi gabe arma berriz betetzeko, eta hurrengo aukerarako prest egoteko. Baina ez nuen horrelakorik izan, beraz, antxumea etxera eraman, gau berean larrutu, eta ahal izan nuen bezala zatitu nuen, eta horretarako nuen ontzi apropos batean, haragi puska batzuk irakiten jarri edo egosi nituen, eta salda bikaina egin nuen. Pixka bat jan ondoren, nire zerbitzariari eskaini nion. Oso gogoko zuela zirudien eta gustora jan zuen. Baina harentzat harrigarriena gatza bota niola ikustea izan zen. Keinu egin zidan gatza ez zela ona esateko, eta ahoan gatz piska bat jarri eta nazka ematen zion itxura egin zuen; txistua botaka eta zitzipitzika mintzatuz aritu zen, eta gero ahoa urez garbitu zuen. Bestalde, nik ere gatzik gabeko haragi puska bat jarri nuen ahoan, eta gatzaren premia adierazteko txistua botaka eta zitzipitzika mintzatzen aritu nintzaion, hark gatza zuen zatiarekin egin zuen bezain bizkor. Baina alferrik, ez zion gatzik bota ez haragiari eta ez saldari, denbora luzean behintzat, eta gero ere oso gutxi.
Haragi egosia eta salda hartu ondoren, hurrengo egunean antxume zati erre bat oparitzat emateko erabakia hartu nuen. Sutondoan soka batetik zintzilik jarri nuen, Ingalaterran jende askok egiten zuen bezala, bi ziri suaren albo bakoitzean ezarrita, eta beste bat bien gainean zeharka, eta soka zeharka zegoen ziriari lotzen zitzaion, haragiak etengabe jira zezan. Ostiral txunditua geratu zen hura ikusita, baina haragia dastatu zuenean, mila modutara esan zidan zenbat gustatzen zitzaion, eta nik nahitaez ulertu behar izan nion. Azkenean ez zuela berriro giza haragirik jango esan zidan, eta niri poz handia eman zidan hura entzuteak.
Hurrengo egunean Ostiral alea xehatzen jarri nuen, eta lehen esan dudan bezala, nik asmatutako eran galbahetzen, eta berehala ulertu zuen nik bezain ongi nola egin, haren esanahaia ulertu zuenean batez ere, hau da, ogia egitea, izan ere, berehala utzi bainion ogia nola egiten nuen eta nola egosten nuen ikusten, eta denbora gutxi barru, gai izan zen lan hori guztia nik bezain ongi egiteko.
Orduan kontutan hartzen hasi nintzen, aho baten ordez jaten emateko bi nituela, eta lantzeko lur gehiago neureganatu beharko nuela, eta ohikoa baino ale multzo handiagoa erein beharko nuela. Horrenbestez, lur-sail handiagoa aukeratu nuen, eta hesia jartzen hasi nintzaion lehen egin nuen bezala. Han Ostiral irrikaz eta oso gogor lanean aritzeaz gainera, pozik aritu zen. Zertan ari ginen esan nion, alegia, alea ereiten ogi gehiago egiteko, nirekin zegoelako eta bientzat adina eskuratu beharra genuelako. Zentzu handikoa azaldu zen orduan, eta jakinarazi zidan konturatzen zela beragatik neure buruarentzat baino lan handiagoa hartzen ari nintzela, eta gogor saiatuko zela niretzat lan egiten, zer egin behar zuen esaten banion.
Uhartean igaro nuen bizitzaren urterik atseginena izan zen. Ostiral ongi samar hasi zen hitz egiten, eta aipatzen nizkion ia gauza guztien izenak eta bidaltzen nuen leku guztienak ulertzen zituen, eta asko hitz egiten zidan. Beraz, berehala hasi nintzen mihia berriz erabiltzen, horretarako aukera gutxi izan bainuen ordu arte, hitz egiteko, alegia. Harekin hitz egiteak sortzen zidan atseginaz gainera, gozaldi bereizia eskaintzen zidan adiskideak berak. Haren zintzotasun soil eta benetakoa egunetik egunera nabarmenago azaltzen zitzaidan, eta izaki hori benetan maitatzen hasi nintzen, eta hari zegokionean, uste dut, lehenago maite ahal izan zuen edozer baino gehiago maite ninduela.
Behin batean bururatu zitzaidan bere herrira itzultzeko grinarik zuen jakitea; eta ingelesa ia edozein galderari erantzuteko bezain ongi irakatsi nionez gero, galdegin nion ea bere herriak inoiz gudaldirik irabazi zuen. Hark irribarre egin, eta esan zuen:
— Bai, bai, gu beti hobe borrokan —eta esan nahi zuen beti besteak baino hobeak izaten zirela borrokan.
Eta horrela hasi genuen ondorengo elkarrizketa:
— Zuek beti hobe borrokan —esan nuen—, nola hartu zintuzten preso orduan, Ostiral?
Ostiral: Nire herriak irabazi.
Nagusi: Nola irabazi? Zure herriak irabazi bazuen, nola hartu zintuzten preso?
Ostiral: Haiek gehiago izan nire herria baino, ni nengoen lekuan; han hartu zituzten bat, bi, hiru eta ni. Nire herriak irabazi harantzago lekuetan, baina ni ez egon; han nire herriak preso hartu bat, bi, milaka.
Nagusi: Baina zergatik ez zen zure jendea joan zu etsaien eskuetatik askatzera?
Ostiral: Bat, bi, hiru eta ni kanoan sartu eta eraman; nire herriak orduan ez izan kanoarik.
Nagusi: Eta, Ostiral, zer egiten du zure herriak harrapatzen dituen gizonekin? Eraman eta jan egiten al ditu, horiek egiten duten bezala?
Ostiral: Nire herriak gizonak jaten ditu baita ere; denak jaten ditu.
Nagusi: Nora eramaten ditu?
Ostiral: Beste leku batera pentsatzen dutena joaten dira.
Nagusi: Hona etortzen dira?
Ostiral: Bai, bai, hona etortzen dira; eta beste lekuetara.
Nagusi: Egon zara hemen inoiz beraiekin?
Ostiral: Bai, hemen egon (eta uhartearen Ipar-mendebaleko aldea seinalatzen du, zirudienez, hori baitzen haien aldea).
Horrela jakin nuen nire zerbitzari Ostiral uhartearen alderdi urrunekoan lehorreratzen ziren basatien artean lehenago egona zela, bera jateko eraman zuten bezalako giza jate jaialdi berberetan. Eta handik denboraldi batera, lehen aipatu dudan uhartearen alderdi horretara eramatera ausartu nintzenean, hark lekua ezagutu zuen, eta esan zidan hogei gizon, bi emakume eta haur bat jan zituzten batean bera han egon zela. Ez zekien hogei ingelesez esaten, baina harriak errenkan jarriz zenbatu zituen, eta niri harriak seinalatu eta zenbatzeko esan zidan.
Gertaera hau aipatu dut ondoren esango dudanaren sarrera gisa. Harekin izan nuen elkarrizketaren ondoren, galdegin nion zenbateko tartea zegoen gure uhartetik itsasbazterrera, eta kanoak inoiz galtzen ziren. Esan zidan ez zegoela arriskurik, ez zela inoiz kanoarik galtzen, baina itsasoratu eta handik tarte batera, ur-laster eta haize bera izaten zirela beti, goizean norabide batera eta arratsaldean bestera.
Itsasaldiak igotzen eta jaisten besterik ez zirela izango iruditu zitzaidan; baina gero jakin nuen Orinoco ibai ahalmentsuaren ur-lasterrak eta itsas gorabeherak sortutakoak zirela, ibaiaren ahoan edo itsas-golkoan baitzegoen gure uhartea, gero jakin nuen bezala; eta mendebalean eta ipar-mendebalean, ibaiaren ahotik iparralderantz ikusten nuen lurra Trinidad uharte handia zela. Mila galdera egin nizkion Ostirali jaioterriaz, biztanleez, itsasoaz, itsasbazterraz, eta hurbil zeuden herriez. Zekien guztia esan zidan inolako tolesik gabe. Bere tankerako jendearen herrien izenak galdetu nizkion, baina ez nuen caribs beste izenik lortu, eta horrela erraz ulertu nion Karibe uharteak zirela haiek, gure mapetan Orinoco ibaiaren bokaletik Guianaraino eta harantzago Santa Martaraino iristen den Ameriketako lurraldean kokatzen dituztenak. Esan zidan ilargitik harantzago, ilargia sartzen zen lekutik harantzago esan nahi zuen, eta beren herritik mendebalerantz izan behar zuen, nik bezala bizar zuria zuten gizonak bizi zirela, eta lehen aipatu dudan nire bibote handia seinalatu zuen; eta haren hitzak erabilita, «gizonak asko» hil zituztela. Ulertu nuen espainiarrez ari zela, haiek Ameriketan egin zituzten bihozgabekeriak herrialde guztietara zabaldu baitziren, eta belaunaldiz belaunaldi gogoan izan baitituzte herri guztietan.
Galde egin nion ea uhartetik gizon zuri horienganaino nola iritsi esango zidan. Baietz erantzun zidan, «bi kanoatan» joan nintekeela. Ez nion ulertzen zer esan nahi zuen, eta azalduarazi nion bi kanoa esatean zer esan nahi zuen. Azkenean, konturatu nintzen, zailtasun handiz izan bazen ere, bi kanoa bezain handia zen itsasontzi batean esan nahi zuela.
Ostiralen hizketaldiaren zati hori entzutean atsegin handia hartu nuen, eta orduz gero, itxaropena izan nuen, noizbait handik ihes egiteko aukeraren bat izan nezakeela, eta basati gizajo hura laguntza izan zitekeela hori lortzeko.
Ostiral nirekin egon zen denboraldi guztian, eta nirekin hitz egiten eta esaten niona ulertzen hasi zenez geroztik, haren ariman erlijioaren oinarriak ezartzen ahalegindu nintzen. Behin batean, nork sortu zuen galde egin nion. Gizajoak ez zidan inondik ere ulertu, eta pentsatu zuen aita nor zuen galde egiten niola. Baina beste bide batetik jo nuen eta itsasoa, zapaltzen dugun lurra, eta mendiak eta basoak nork eginak ziren galde egin nion. Esan zidan harantzago bizi zen Benamuckee agureak eginak zirela. Ezin izan zuen izaki handi horren deskribapenik egin, oso zaharra zela besterik ez zuen esan, itsasoa eta lurra bera, eta ilargia eta izarrak baino zaharragoa. Orduan galde egin nion agure horrek gauza guztiak egin bazituen, zergatik ez zuten gauza guztiek hura goresten. Oso aurpegi iluna jarri zuen, eta begirada tolesgabea zuela, esan zuen:
— Gauza guztiek «oi!» esaten diote.
Gero galdetu nion bere herrian hiltzen zirenak inora joaten ziren, eta baietz esan zuen, denak Benamuckeerengana joaten zirela. Orduan jaten zituztenak ere joaten ziren galde egin nion, eta baietz esan zidan.