IV. EKITALDIA
Etorrera
Agertokian: ikusleen eskuira eta ber-bertan, etxeko sarrera dotore bat; atzeraxeago, munotxo bat ezkutatik igotzekoa. Ezkerraldean, zugatz haundi eder bat ber-bertan; atzerago, urruti, mendiak; bien bitartean, etxeko bidea.
LEHENENGO AGERRALDIA
Aita zaharra, Mikel eta Josue.
(Aita, zahar-zaharra, bi morroek (Mikel eta Josuek) erdian harturik eta lagundurik. Makilaz, narras eta makur ateratzen da etxetik eta eskuiko munoruntz dihoaz hirurak geldi-geldi eta itzalkiro. Goizeko hamaikak edo)
MIKEL: Egun ederra degu.
Eskerrak Jaunari.
JOSUE: Eguzkia jaiki da
mendien gainetik.
AITA: (ilun) Bai, beste egun bat... Atzo
ere ez zan ageri...
Gaur ere...
MIKEL: Behar bada...
AITA: Gaixoak baleki
ni nola bizi naizen
bera joan zanetik!...
JOSUE: (poztu nahirik)
Etorriko da!
MIKEL: Bai, bai!
AITA: Egunero berdin:
igo, mendian jarri,
zai egon... eta alperrik!
Iluntzean etxera
betiko bidetik.
JOSUE: Goazen!
MIKEL: Goazen mendira
poliki-poliki...
(Ezkutatu irurak eskui aldetik. Laster agertu mendia gaina hartzen)
MIKEL: (onean) Ezetz! Ikusiko du...
AITA: (gaina artzean, urrutiko bidera begira zutik (besoak zabalik edo lainotsu)
Semetxo, nun abil?
Bide-baztarren baten
agian erdi-hilik...
Edo bildots galdua
bezela, larretik
inola urten ezinda...
Semetxo, hatorkit!
Hemen aitatxo zai-zai
besoak zabalik!...
MIKEL: Nekatu egingo da,
Jauna, jarri bedi.
AITA: (jarriaz) Jaunak bihotz barruan
baietz esaten dit,
ikusiko dedala
etxean oraindik...
Mundu zabal guztia
dakuszun eguzki,
esan zaidazu nun dan
neu bila joan nadin!...
(ilun, tinko, sorgor, bidera begira; geroxeago bat batera)
Hara! Beltzunetxo bat
dakust an urruti...
Bera det!...
MIKEL: (beretzat errukiz) A gizaixo!
Hortan gera beti!
JOSUE: Jauna, bidezkoren bat
izango da.
AITA: (bihotz-minez) Mutil,
ez zaidak hori esan...
Hau une lazgarri!
(bihotzgabetuta)
Ez, ez! Nere semea
horrek ez dirudi...
jaso liranagorik
zizun harek, noski.
MIKEL: (poztu nahiaz)
Bai. Baina zorionak
ez du berandurik;
itxoin beza, Jauna, eta
noizbait nunbaitetik...
AITA: (berriro poztuaz)
Bera det! Bera det, bai!
Ez esan ezetzik!
(hobeto begiratuaz)
Bera diat! Hau poza!
Ez, ez! Ixil hadi!
(gero beroago)
Gaur ez diat begi zahar
motz hauen beharrik!
Ez al didak somatzen
bihotz hau dardarti?
Ez al diok igartzen
gorputz zahar honeri
piztuaz dihoala
neuk ustegaberik?
Goazen bidera!... (besteak eraman nahiaz)
MIKEL: (baretu nahiaz) Baina,
nolaz hain urruti...?
AITA: (berean bero)
Bai, Mikel, begi hauek
badituk oraindik
semearen dirdira
hartzeko nunnahitik!
(begira berriz ere)
Bera diat!... Gaixoa!
Nundik haiz ibili?
Ez dakarrek gizajo
lehengo haren antzik!
Ez kapa, ez buruko,
soinekoa zarpil,
burua makur... Hator,
hator, seme, arin!
Besoak zabal-zabal
bide erdira nadin!
(Ekin bera bakarrik joaten, inor berakin dagoenik ohartu ere gabe. Mikel eta Josue alderatzen zaizkio eta, itzalez, ixil laguntzen diote. Hau guztia bihotz-beroz. Eskui-aldetik ezkutatu eta laster agertu. Aita, narrasean arin. Agertokiaren beste muturera orduko, azaltzen da Gazte IIIgn. ekitaldian bezela, dana zarpil).
BIGARREN AGERRALDIA
Lehengoak eta Gazte.
AITA: (agertoki muturera dihoala, bihotz-eraginaz estu ta sorgor)
Seme!... Seme!... Hator bai...
GAZTE: (oinetara negar-intziriz)
Aita, pekatari...
AITA: (lurretik jasoaz eta besarkatuez)
Bai, etorriko hintzana
banekiken! Ez dik
aiten bihotzak inoiz
esaten gezurrik!... (geldiunetxoa besarkatuz)
(morroiai deika. Gazte, lotsaz erdi-intziriz)
Mikel! Josue! Honen
jantzia ekarri...
Eraztun, oinetako...
Dana... zekor bat hil...
Txistulariei deitu...
dagigun jai haundi!
MIKEL: Bai jauna.
JOSUE: Ointxe gatoz. (joan biak)
HIRUGARREN AGERRALDIA
Aita eta Gazte.
AITA: Semetxo hau hilik (berriro besarkatuz)
bainuen eta bizi det,
galduta aspalditik
eta gaur berriz etxean.
(Gazteri ohartuz eta alaitu nahiaz)
Negarrez oraindik?
Tira, seme, malko horiek
ezkutatu egizk.
Negar aroa joan dek
betiko. Gaur berriz
etxeratu haiz eta
pozez jantzi hadi!...
Bahekikek semetxo
zer poz daukadan nik!...
Ikusi haudanean
menditxo horretatik,
bihotz nekatu zahar hau
dantzan zaidak jarri;
eta handik hire bidera,
antxumea irudi,
etorri nauk.
GAZTE: (bere oneratuaz eta sinistu-ezinik lotsati)
Aita, ta
dana barkatzen dit?
AITA: Bai, seme, ez izan gehiago
gauza horren kezkarik.
Hire aitak bihotza
zabal-zabala dik.
Itxasoan harria
ez al dek ikusi
nola hondoratzen dan
ezeren aztarnik
utzi gabe? Ba nere
bihotzean, berdin.
LAUGARREN AGERRALDIA
Lehengoak eta Josue.
JOSUE: (Jantzi zuri, oinetako eta eraztunaz dator)
Jauna, hemen guztia.
AITA: E? A bai! Ederki!
Tira, seme, sartu zak
jantzi hau gainetik. (egin)
Jantzi zuri garbia...
hi joan hintzanetik
hortxe egon dek hire zai.
GAZTE: (apal) Bai, aita, bai, gaurtik
ez det berriz galduko.
AITA: Eraztuna jarri... (egin)
Oinetakoak sartu... (egin)
Horra gizon berri!
Hator, seme, laztan bat!
GAZTE: Bai, aita, poz-pozik! (laztandu)
BOSGARREN AGERRALDIA
JOAN: (etxe barrutik dator)
Agur, nagusi jauna!
AITA: Heu intzan? Zer berri
dakark?
JOAN: Txistulariak
dirala etorri;
eta gertu dagola
gainera bazkari.
AITA: Hori on! Eta seme
zaharrena alorretik
agertu al dek?
JOAN: Jauna,
nik ez det ikusi;
baina hemen ez bada,
laster da; eguzki
zeru erdira igoa
bait degu, nagusi.
AITA: (alai) Ondo da! Seme, hator
barrura nerekin.
Nere amets gozoa
Jainkoak bete dik.
GAZTE: Aita, zein ona zeran!
Nik ez det merezi...
AITA: Oraindik ere hortan?
Utzi zak behin hori!
Aspaldiko ordez hau dek
jatordu pozgarri!
Biok eskerrak eman
Goiko Jaun onari,
eta haginak zorroztuta
ekin jateari!
...Ta gehiago ez aitatu
kontu zahar ilunik!
Hator, hator barrura
aitaren besotik... (joan biak)
SEIGARREN AGERRALDIA
Josue eta Joanes.
JOAN: Hi, Josue, nor huan
hori?
JOSUE: Ez al dakik?
Horrixe dek ba Gazte,
etxetik ihesi
luzaro ibili dana...
JOAN: A! Hura dek hori?
(Txistulariak barruan jotzen ekin; ozta-ozta entzun bedi esaten dutena garbi jaso ahal izateko)
JOSUE: Bai, gizona. Etziok
poz makala egin
gure nagusi zaharrak...
Ea pentsa egik:
gaur goizean mendian,
erdi-itxu egonik,
urrutira berorrek
lehenen ezagutu dik.
Guk besteren bat zala
Mikelek eta nik,
eta berak ezetz, ezetz!
Eta bera bakarrik
inoizkorik arinen
jetxi dek menditik.
JOAN: Ez dek harritzekoa...
(batera) Hemen zetorrek
seme zaharrena. Goazen!
JOSUE: Honezkero berdin
ziok, ikusi, gaituk
eta...
ZAZPIGARREN AGERRALDIA
Lehengoak eta Zaharrena.
ZAHARRA: (nekazari antzean)
Zer? Eguerdi
eta hemen lasai-lasai?
Ez al dago lanik?
(soinuari ohartuz)
Baina zer soinu dituk
horiek?
JOSUE: Ez al daki?
ZAHARRA: Zer jakin gero?
JOSUE: Ba gaur
agertu da azkenik,
Jauna, berorren anai
gaztea.
ZAHARRA: (erreta) Zein? Ziztrin,
mozolo arpegidun,
zoro, ameslari,
diru gose zitala?
(gero hasarreago)
Ta zer? Horregatik
al dituk soinu horiek?
JOSUE: Bai, jauna; jai haundi
egin behar degula
esan du nagusik.
ZAHARRA: (hasarre) Baina...
JOAN: Zekor gizena
hiltzeko... eta oindik
ointxe hasiko ziran
bazkaltzen. Sar bedi!
ZAHARRA: Ni hor barrura sartu?
Anai txar horrekin
jan baino nahiago diat
bertan goseak hil!
JOSUE: Eta haserretzen bazaio
berorren aitari?
ZAHARRA: Haserratu? Neu nagok
hortarako neurriz!
Beti etxean zintzo...
JOSUE: Jauna, barka begist...
ZAHARRA: Zer?
JOSUE: Ba berorren galdez
hor sartu aurretik
jardun duan ezkero,
hemen dala jakin
nahiko luke.
ZAHARRA: Esaiok
nahi badek. Burutik
(Josuek irten Aitari esatera)
egin duana ointxe
dakuskiat garbi.
Senipartea hartuta
joan huan ihesi,
Diruak galdu, bera
Jaungoikoak daki
nun ta nola ibili dan...
eta orain arpegi (txistulariak ixildu)
bere etxera berriro
etortzeko izan dik?
Aitak ere negarrok
laster ahaztu dizkik!
ZORTZIGARREN AGERRALDIA
Lehengoak eta Aita.
AITA: (sartuaz, maitez)
Baina zer habil, seme?
ZAHARRA: (bizi) Ni ez, ni ez nabil!
Berorrek ditu hemen
bazterrok nahasturik.
AITA: (onean) Zer ba?
ZAHARRA: Zer ba? Ni hemen
zintzo-zintzo beti
berorren esan danak
gazte-gaztetandik
betetzen, eta bildotsik
ere eman ez neri
ostatuan jateko
nere lagunekin;
eta gaur, berorren seme
alprojazar, zikin,
diruak eta izen ona
bere nasaikeriz
galdu dituan hori
zaiola etorri,
eta gaur, hori dala-ta
zekor gizena hil?
AITA: (onez) Baina, seme...
ZAHARRA: (bizi) Zer seme!
AITA: Ara: entzun egik.
Hontan ez dek hiretzat
ezeren kalterik!
Ta jai hau egitea... zer
bidezkoagorik?
Hi beti hago hemen
hementxe haiz bizi.
Zer dek honen aldean
behin-behingo bazkari?
Nere guztia hire dek;
jabe eta nagusi
heu haiz, aitak begiak
ixten ditunetik.
ZAHARRA: A! Holan...
AITA: Baina anaia
damututa ikusiz
ez al zaik ba biguntzen
bihotza errukiz?
ZAHARRA: Ba! Berak ere ez zeukan
zintzo ibili baizik...
AITA: (bigundu nahiaz)
Gizaixo! Ikusi bahu
negar eta intziriz,
belauniko; barkapen
eske gaur goizetik!...
Ardi galdua artzaiak
sastraka tartetik
ateratzen dunean,
seme, ez al dakik
sorbaldetan hartuta
txabolan zein pozik
sartzen duan berriro?..
Esan zaidak egiz:
ez al huan herorrek
gaur egingo berdin?
ZAHARRA: (erdi bigunduta)
Bai... hori, jakina ba.
anaia dalarik...
BEDERATZIGARREN AGERRALDIA
Lehengoak eta Gazte.
GAZTE: (bat batera etxetik urten eta Zaharrenaren oinetaratuaz edo eskua emanaz, eskertonez. Zaharrenari, baterakoan zarradatxo bat anaia ikustean).
GAZTE: Eskerrik asko anai
bihotz onagatik!
Hortxe egon nauk atean
dana aditzen larri.
Anai, anai haizenez
maiteko haut beti.
Aita, ni seme zintzo (besarkatuz)
izango naiz gaurtik!
Oihala bera