II. EKITALDIA
Nasaikerian
Agertokian, taberna atari bat: jarleku luze bat, harrizkoa edo, hormari detzala. Sartu-urteneko ate bat ezkerraldean, taberna-barrurakoa.
LEHENENGO AGERRALDIA
Gazte, Jeremi, Simon, Ismael eta Juda.
(Tokera dihardute)
GAZTE: (bero) Bota berriro! Hau suerte txarra
gaurkoal Ez ba! Alperrik
diru guztiak galdu! Baziak
beste ehuneko bat, Jeremi!
JEREMI: Baziak.
SIMON: Ez, ez! Neuk eingo diat.
JEREMI: Hi ixilik, Simon. Behin neri
esan ezkero...
SIMON: Bai, txatxu ona!
Bazekit nik hire berri...
JEREMI: (zematuaz) Zer esan nahi dek?
SIMON: Ez, hutsa, hutsa...
Hik ere besterenetik...
JEREMI: (harganatuaz eta ukebilaz zemaika)
Bekainean jo eta ointxe bertan
ez badek nahi lur jaterik,
zirtzil, gizatxar...
JUDA: Ara. Onena;
ba'deritzaio Gazte'ri,
guztiok berriz jokatu.
GAZTE: (pozik) Baita!
Sakela diruz, beterik
zegok oraindik. Jokatu! Ez dik
hola ibiltzerik merezi.
Ekin guztiok!
SIMON, JUDA, ISMAEL: (zarataka) Horixe! Hori!
SIMON: (ondo eginaz eta bizkarrean joaz)
Hau dek gizona! Ederki!
JEREMI: Tira ba! Denok joka dezagun.
GAZTE: (harro) Denetan lehenen baietz ni!
SIMON: (beretzat) Gizajo!...
ISMAEL: Baina zer joku edo
zenbat egitera dek, hi?
JUDA: Ba, lehen bezela: berrogei lehenen
egitera. Tira, ekin!
SIMON: Ez, ez gizona; ez diagu nahi
holako joku luzerik.
Oraingo honetan nagusi dana
irabazle huraxe bedi.
Nahi al dezute?
GAZTE: Neregatik bai.
JUDA: Guregatik ere berdin. (Guztiak baiezkoa)
JEREMI: (botatzeko gertu)
Nun dek arraia?
JUDA: (erakutsiz) Ez al dek hemen
ikusten? Hara: hemendik
zetorrek lauko txikia; hemen
kutxilloa...
JEREMI: Ikusten dit.
GAZTE: Ta lehengo apostua? e?
Ez al dek orain kemenik?
GAZTE: Kemena? Bai, bai! Baziak!
JEREMI: Zenbat?
GAZTE: Hogei duro ba.
SIMON: (beretzat) Gehiegi
hola galtzeko...!
JEREMI: Egina zegok!
(botatzera)
Baziak! (Simoni) Kendu aurretik!
SIMON: Kabituko haiz! Lapur...
JEREMI: (bero-bero jaiki eta ukabilaz zematuez)
Ber-bertan
utziko heut!
SIMON: Hik?
JEREMI: Bai!
JUDA: (paketuaz) Geldi!
ISMAEL: Tira, mutilak, behingoan ekin.
jokuan. Bota, Jeremi!
JEREMI: (Marran berriz lotu eta bota. Gero, ikustera joan arin, eta besteak ere berdin bakoitzak berea)
Hor ziak ba! Eup! (bota, eta ikusita) Arrano beltza!
Etzegok hau apurtzerik! (Gazte eta Ismael ikustera)
Lauko batuan sartu dit!
SIMON: Eta zer?
Besteok oindik atzetik!
JUDA: Hori esan zak!
JEREMI: Bai nahi badik!
GAZTE: E?
Nik nere diat azken-hitz!
Bota mutilakl (Judak bota)
ISMAEL: (ikusita) Arraia!
JUDA: (galdu dualako) Hutsa!
ISMAEL: Orain ni... (joan eta bota) Hoa zuzenki!
JEREMI: Hi ere joan haiz. Punto bakarrik.
ISMAEL: (ikustera)
Punto baizik ez dit egin?
JEREMI: Ez. Hor...
ISMAEL: Arraio!
JUDA: (Simoni, botatzeko gertu dagoela)
Tira ba, Simon,
egin oraintxe ahalegin!
JEREMI: (bereaz harro)
Gogoen paltaz ez dek izango...
SIMON: Ernai belarri eta begi! (bota eta kutxilloa jo)
JUDA: Hori dek, Simon!
SIMON: (ikustera harro) Tokea, hamabi;
laukoa, lau; hamasei nik! (pozez)
JEREMI: Gauzia! Hori dala-ta harrotu?
ISMAEL: Ixo! Ea ba, Gazte! Zirt
edo zart orain egin behar dik
jokuak.
SIMON: Leku Gazte'ri! (leku eginaz)
(beretzat) Etzegok ' onen bildur haundirik.
Hau beti lehenen... atzetik.
GAZTE: Bazijoak e? Beira ondo! (eskuari eragin batzuek eman, bitartean neurtzen bezela)
Or zijoak neurri-neurriz! (bota eta besteak baino punto txarrago)
JEREMI: Ezer ez! Punto.
GAZTE: E? Zer esan dek?
Berriz galdu? (ikusita) Suerterik
batere ez diat! (amorroz)
SIMON: Jakina dek ba!
GAZTE: (amorro biziz)
Baina hau zer da? Etxetik
atera nintzan egun hartatik
dana oker...! Ezin, ezin
ezer zuzendu!... Laster ez diru,
ez etxe...
SIMON: Baina, hi beti
gauz' horiekintxe! Hortik etzegok
bihotzarentzat atsegin!
Gauz' horiek ahaztu! Arantzak utzi
eta hartu lorak eta haien ezti!
GAZTE: «Gauz' horiek ahaztu», «Gauz' horiek ahaztu»...
(erabakiz) Egia diok! Zer neri?
Lau egun triste mundu onetan
eta eurak kezkaz beterik?...
SIMON: (lagunduz) Hori esan!
(Bitarte hontan Jeremik besteai diru zinuak egin eta kezka erakutsi, alegia zorrik ez ote dien ordainduko Gaztek)
GAZTE: (bereanago)
Ez! Gel bedi Jainko
zeru zokoan! Gel bedi
aita etxean!... Parre algara
luze-luze bat nahi det nik!
Betor jolasal Betor ardoa!
Betor, betor lizunkeri!
(Ukabilak goian, harrituta bezela gelditzen da)
JEREMI: (hurreratuaz, bildurrez)
Hi, Gazte
GAZTE: Zer dek?
JEREMI: Jokua joku
esan oi da-ta, lehengoa
zertan gelditu ote dan...
GAZTE: A bai!
Zenbat huan?
JEREMI: Hogeiko bat
azkenengo hau. Ta... badakik ba...
lehendikan ere...
GAZTE: Behingoan
esan zak dana!
JEREMI: Hara ba: Lehendik
berrogei duro, gaurkoa,
beste hogei; ba hirurogei duroz
egiten dek nere zorra.
GAZTE: Oraintxe bertan...
SIMON: (hurreratuaz larri samar) Nerekin ere...
JUDA, ISMAEL: (berdin) Ta gurekin...
GAZTE: (haserre-samar) Arraioa!
«Gauz' horiek ahaztu», «Gauz' horiek ahaztu!»
neri... eta zuek gogoan?
Ez dik ajolik... Bartolo! (deika)
BIGARREN AGERRALDIA
Lehengoak eta Bartolo.
BARTOLO: (kanpotik)
Zer da?
GAZTE: Atera mahaia kanpora!
BARTOLO: Bai, bai oraintxe.
GAZTE: Kito egin eta
azken-diruak ardotan
ito ditzagun!
SIMON: (ondo eginaz) Hori on, Gazte!
(Bitarte hontan Bartolo sartu mahaiaz; ipini eta urten jarleku bila. Hauek hartu, ipini eta edontzi bila urten. Besteak jarri, Gazte erdian ikusleen aurrez aurre hartzen dutela)
JUDA, ISMAEL: Ederki! Bai, bai!
SIMON: Gizonak
ala behar dik! Zaharren esana
badakik: Umore onak
diru guztiak baino gehiago
balio omen dik. (guztiak parre)
JEREMI: Mozkorra
ahal dun guztiak harrapatzen dik!
JUDA: (diru zinua eginaz)
Txanponak behar, txanponak!
SIMON: (Judari) Ixilik hago! Oin ez ekarri
diru konturik gogora!
Edan zagun bai eta gero hor konpon!...
BARTOLO: (edontziekin sartuaz)
Eta? Egin da beraz nahikoa?
JEREMI: Bai...
BARTOLO: Zein izan da galtzaile hori?
GAZTE: (bizi) Galtzaile danok! Ardoa
ekarri hik bizkor!
BARTOLO: Zer marka edo?
GAZTE: Lasterren mozkortzekoa!
BARTOLO: Ba nere kontu! (urtenaz) Bateon batek
ezagungo dik gaurkoan.
GAZTE: (biurri eta bat-batera kantari «Ezkongaietan zerbait banintzan»en doinuan)
Mutil gaztetan zerbait ba nintzan
orain zahartuta, ezer ez.
(Besteak ere lagundu. Gaztek eskuaz mahaia joaz darama konpasa zaratatsu eta zoro. Bartolo ardo-botilaz sartu eta parre eginaz edo, urten. Jeremik ardoa eman lwhenengo Gazteri; besteak eurak hartu. Gaztek edan dzangada batean eta, besoak zabalduz, besteak ixil-arazi eta bakarrik jarraitu kantari, gero beroago eta zoroago)
Jokuan hasi eta ateratzen zait
beti guztia aldrebes;
nere gogoa egin ezkero
ajolik etzait... baterez!
GUZTIAK: (txalo eta deadar)
Hori dek!
Hau dek bertsolaria!
JEREMI: (ardoa eskeiniz)
Tori! Eztarri zuloa
leuntzeko...
SIMON: Bai! Edan zak! Honek
piztutzen baidik bihotza.
Hoinek uxatzen kezkak, eta honek (maltzur)
askatzen dik diru-poltsa!...
JEREMI: Ekin berriro, Gazte!
GAZTE: (buru arinduaz) E? Zer, zer?
GUZTIAK: Bertso bat!
GAZTE: Aiba bertso bat!
(lehengo eresian kantari)
«Ederra da bai zugatz gainean
sagar kolore-gorria;
ederra ere baratz-erdian
usai gozodun loria.
Ederra (i) ardo beroa eta
eder bixigu erria;
baino hoiek baino ederrago da
nere kutuntxo maitia».
(Begiak ñir-ñir, higikerak narrastuaz, buru-jabetasuna galduaz)
SIMON: (amaituaz bat eskua estutuz)
To bosteko hori!
GUZTIAK: (zarataka) Bapo!
Ederki!
SIMON: Gora Gazte!
GUZTIAK: Gora!
Gora!...
JEREMI: (ardoa eskeiniz)
Beste apur bat...
GAZTE: Bai! Hau dek mama!
Sutan jartzen dik bihotza!
JEREMI: (beretzat) Ez daukak esan-behar haundirik!...
(deika) Bartolo!
BARTOLO: (kanpotik) Bai, ointxe noa!
JEREMI: (Bartolori botila huts bat emanez)
Ea beste bat...
BARTOLO: Oraintxe bertan. (urten)
JEREMI: (Gazteri) Hau dek ardoa gozoa!
(Gaztek zeharo mozkortuta buruaz baietz)
BARTOLO: (botila berriaz sartuaz)
Hemen nun dezun. Besterik?
JEREMI: Ez, ez!
Oraingo honekin nahiko da. (Bartolo joan)
GAZTE: (Bartolo ikusita, zer esaten duan ez dakiala, gero motelago eta erdi-esan erdi-kantu, asmatu ezinik:)
Martolo eta, Martolo eta,
Martolo eta, Martoa,
Martolo bolo... Martolo molo...
Martolo... lo... lo... lo... lo... a.
(Mahai gainera, besogainera, erortzen da eta hala gelditzen lo.)
HIRUGARREN AGERRALDIA
Lehengoak, Bartolo ez.
SIMON: (Jeremiri kezkatsu)
Bapo! Eta gure diruak orain?
Nola kitatu oin zorrak?
JEREMI: Gizajo! Ez haiz ezertako gauza!
Nik jarri dit hori hola.
Errazago dek zorrak kitatzen
hori horrela dagola.
Ikusiko dek... (jaiki eta diruak kentzera)
SIMON: Zer? Danak ostu?
JUDA, ISMAEL: (harrituta)
Ene!
JEREMI: Jakina zegok ba!
(Poliki-poliki joan eta ateratzen dio diru-poltsa sakeletik)
(pozez) Hemen, hemen! Ta orain, esnatu
bain lehen, goazen!
JUDA: Ardoa
ordaindu gabe?
SIMON: (zematuaz) Hi ez haiz behintzat
lapurtarako jaioa!
JEREMI: Goazen ixilik!...
(tabernako atera begira) Agur, Bartolo! (eskuaz parrez)
Agur, Gazte!... Egik lo orain...
(Danak urten; ixilik, baina poz-itxura haundiak eginaz)
LAUGARREN AGERRALDIA
Gazte. Gero Bartolo.
(Apur batean agertokian Gazte bakarrik lo, ardo botila eta edontzi artean. Zurrunkada batzuek egin bitza nahi izan ezkero. Geroxeago)
BARTOLO: (sartuaz) E? (harrituta) Nun dira haiek? Esaten nun nik...
hain ixilik!... (Gazte erakutsiz) Eta hau lotan?
(Gazte'ri deika)
Gazte! (apur bat besotik eraginaz)
Zu, Gazte! Zer pasa da hemen?
Hau itxura! Gizajoa!
Ur pixka batez esna dezadan.
(Ontzi batean ura eta zapi garbi bat ekartzera joan; ekari, kokota busti; burua jaso eta arpegia ere busti. Poliki-poliki bere onera betor Gazte. Bitartean hauxe diote:)
BARTOLO: Honek hartu dik mozkorra!...
Dana beronek ordaindu dezan
besteak ihes... Gaur, ona
zein dan igartzen ez dek erraza...
(eragin batzuek emanez)
Tira, esnatu!
GAZTE: (esnatzen hasi; ametsetan oraindik)
Lau...ko...a
nik... eta...
BARTOLO: (eraginaz) Gazte! Tira, esnatu!
GAZTE: (ametsetan)
Eta nork esan du?... Nahikoa!
BARTOLO: (eragin) Gazte!
GAZTE: (ametsetan) Bai, neu naiz irabazle...
BARTOLO: Zer?
Gizajo! (eraginaz) Amets zoroak
utzi eta bizkor esnatu hadi!
GAZTE: (esnatzen) Bai ...bai...Baina, nun nago ba?
BARTOLO: Hementxe, Gazte; nere tabernan...
Begira... ni, Bartolo naiz.
GAZTE: Bartolo?...
BARTOLO: Bai.
GAZTE: Ta, beste lagunak
nun dira ba?
BARTOLO: Ihes nonbait.
GAZTE: (zeharo esna)
Zer? Ni bakarrik utzirik ihes?
BARTOLO: Ba...ea! Nere susmoa
kontu guztia zuk ordaintzeko
utzi zaituztela hola..
GAZTE: Arraio! (bat-batera gogoratuaz)
Ez, ez! Ezin diteke!
Eta haiekin nituan zorrak
ordaindu gabe ihes? Bai zera!
BARTOLO: Ez dakit ba nik...
GAZTE: (ostu diotelakoa susmatuaz larri sakelera eskua eramanez)
Edo ta...
(bat-batera jaikiz)
Bi mila arrano! Diru guztia
ostu didate!
BARTOLO: (harrituta) Gizona!
GAZTE: Lapur zikinok! Etzauzkatet ez
atzaparretan, lepoa
biurrituta jaurkitzeko
beti-betiko itxasora!
Ta nik orain zer?... Dirurik ez det,
etxetik... (ahaztu naiz)
Hau amorroa!
Gosete gorri bildurgarria
danean... Ai, ai! Nik nora (erdi negarrez eta amorroz)
joan bear det?... Tximista batek
erdibi naza! Jainkoak
(Jainkorik bada) lurrazpietan
sartu naza behin! Otsoak
hagin artean txikitu naza!
Betor, betor heriotza!
Ta inork ez badit bizitz' hau kentzen,
lehertu bezait behin bihotza!!!
(Bere onetik urtende, zoro antzo, gelditzen da)
Bat-batera oihala behera.
© Felix Markiegi