SUKAR-AMETS

Alderdi, 83, 1954 otsaila.

        Burua eta zentzu guztiak sukarrak hartzen dizkigunean, amaigabeko gau luze haietan, oldozkun beltzenak burmuinak zehar igarotzen zaizkigu iratxo izu taldea antzo. Beltzaldi hark azkenik ez daukala dirudi. Gau isilean, erdi esna erdi lo, hotsik txikienak ere harrabots ikaragarri baten handiera hartzen du gure baitan, irudi xaloenek ere mamu beldurgarrienen tankerak hartzen dituzte, zeru goibelean ekaitzez ernari ageri diren hodeiek bezala. Hantxe gaude nahaspil beltzenaren mende, egunsentiaren argi-xinta pozgarriak ilunbeak noiz urratuko zain.

        Niri ere horixe gertatu zait. Gau beltzenak igaro ditut sukarraren mende, bakar, erbestean, ene sendi eta herritik urrun. Herio haizeak ene belarrian durundi zegiala ere iduri zitzaidan. Ez ninduen ez Herio'k bere haize latzarekin beldurtzen. Ez naiz Herio'ren beldur, eta inork ere ez luke izan behar. Heriotza, antzinako Elade'ko jakintsu baten esanera, bizitzaren osagarria baizik ez da. Hark dioenetik, gure bizitza heriotzak nolerebait osatzen du, biribiltzen du. Beraz, zertan beldur izan hil-beharraz? Beharra den guztia, beharra denez gero on ere da guretzako, eta heriotza ere bai.

        Baina ene gogoak besterik ere ikusten zuen begien bistan, eta gogor zitzaion soina utzi beharra. Euskal basamortu gorria egoerarik negargarrienean zekusan, eta arimak basamortu hori berpiztu gabe ez zuen gorputzetik alde egin nahi.

        Elkor agertzen zitzaidan, geroago eta elkorrago, gure lur etze eta soila. Ez ur, ez zur. Bizitzaren aztarrenik ez zen inon ageri. Noiztenka, lauoinka suharrean, Apokalipsi'ko zaldunak baino kaltegarriago, erbesteko zaldi-taldeak gure lur gaixoa urratzen, zangopilatzen ikusten nituen. Bazirudien biziminez ernatzen ziren belar-izpi makalenak ere beren apatx zakarrekin ito eta ero nahi zituztela.

        Argi-une batean, ene haurtzaroko herria begien aurrean gertatu zitzaidan. Hantxe ageri zitzaizkidan itsasoak, menderik mende aspertzeke, astintzen dituen harkaitz tzarrak. Hantxe irudi bizitan bezala, nire haurtzaroko adiskideak, ezagunak, iturriak, mendiak, bideak, aldatsak, eta zelaiak. Oro euskaraz kantari eta mintzari.

        Bat-batean, izandako norbaiten iratxo ezaguna ohe parean gertatu zitzaidan.

        — Nondik zatozkit, adiskide?

        — Zure bulkoen herri atsegin horretatik.

        — Berri onen bat emateko ote?

        — Ez, berri onik ez. Sukarrez erretzen zaudetenok berri onik ezin dezakezue muinartean erabili. Nireak berri txarrak dituzu. Ez daukat hitzik egin beharrik ere ene berri txarrok zuri emateko.

        Halako gurbitz-zotz gorrixka batekin burua ukitu zidan, eta ene bulko argiak oro nahastekatuz, belun gertatu ziren euri-hodei ernariak baino belunago.

        Lehenagoko zaldi-taldea berriro nekusan, lauoinka gogorrean ene herri maitea, ene haurtzaroko habia zoragarria ostikatu eta zapaltzen. Jende berriak ikusi nituen, inoiz ere ezagutu gabekoak. Aurpegiak ere ez zituzten nire aldi atsegin haietako jendeek bezalakoak. Endaz aldatua zirudien ene ume-aldiko habia eztitsuak. Dena zegoen ilun. Lehenago aipatu mendi-haitzak are ilunago ziruditen, itsasoaren orroak saminago.

        — Zer dut hau?— Galdetu nion antzinakoaren iratxoari.— Kaduri zikin batek ernarazitako jendeak esan litezke ageri direnok!

        — Bai, adiskide, hala duzu izan ere. Eta kaduri galgarri hori soinak ez eze gogoak ere zitaltzen ari zaigu. Gure oraingo herri-maisuak, enda eta euskal gogoaren hondatzaileak saldoka igortzen dizkigute. Baina okerrena; euskaldunek txera eta begitarte arraia egiten diete, ameslari gurbil zenbaitek izan ezik. Ba al dakusazu aurreraxeago doan talde hori?

        — Bai, eta erdaraz mintzo dira. Hemengoak ez dira nonbait ere.

        — Ondo diozu. Gehienak ez dira hemengoak, baina badira euskaldun jatorrak ere tartean. Hala ere oro nahasita dabilzkigu gure hizkeraren zoritxarrerako. Ez da orain euskararik entzuten. Ez al duzu itsasoaren orro gaitza aditzen?

        — Bai, badantzut. Nire umezaroan egiten zuen orroa baino saminagoa iduri zait, ilunagoa eta handiagoa erabat.

        — Halaxe duzu izan ere. Itsasoak baizik ez du deitoratzen kaduri zital horrek Euskal Herrira ekarri digun hondamendia. Euskaldunak txepel eta hotz dabiltza, hotsa jasotzen ere ausartzeke.

        — Nola liteke hori? Ez al zuen bada gure herriak, orain lehenago, armak eskuetan erakutsi, oraindik ere gai zela bere eskubideak eta izaera zaintzeko?

        — Bai, baina garaitu gintuen ihizi maltzurrak Euskalerriko lau kantoietan erein duen hazi zikinak, ahul, epel, zainil utzi ditu. Itzalaren pareko gertatu dira ezertarako ere kemenik, gizontasunik gabekoak. Aipatu hazi zatar hori gure artetik erauziko duen haize bolada sendo bat sortzen ez bada, gureak egin du.

        — Ez, hori ezin liteke, ihardetsi nion. Oraindik badira gure artean kemen eta indarraren jabe direnak. Gure gazteak oro ez daude zainil. Erro onekoak ere baditugu nik uste.

        — Bai, baditugu, baina oso gutxi. Gehienak solasa, sosa, jolasa, jana eta edana beste ametsik ez dute. Ez, enetxoa; itxaro larregiz ez gogorik bete.

        Eta hau esan bezain usu antzinakoaren iratxoa bertan suntsitu zen.

        Negar batean nire amaren etxean sartu nintzen. Hantxe aurkitu nuen nire ama zaharra.

        — Ama, ama, negarrez natorkizu —esan nion— ezin ditut nire zotinak isildu.

        — Zergatik negar seme?

        — Gure herrian ikusi ditugunagatik. Aspaldion hemendik alde ibili naiz, eta ez nekien gure Euskalerrian zer gertatzen zen. Eta ikusiak ikusi ondoren, ene bihotza erdiraturik, zatiturik gelditu zait. Ez ote dut negar egingo bada?

        — Ondo da negarra, seme, baina ez da aski. Etsipena kaltegarria da. Gertu itzazu borrokarako arma berriak; euskal borrokari gogoz ekin behar diozu. Oraindik txinparta ez da osotoro ilundu. Bizirik dirau hauspean. Txinpart hori bizkortu behar duzu; putz egiozu eta euskal egurra eskuka bota iezaiozu sutzar haundi bat gerta dadin, inoiz ere itzaliko ez den euskal sutzarra.

        — Zure hitzak, ama, beti ere zuzpergarri izan zaizkit, eta zuk esan bezala ene armak zorroztuko ditut. Euskal txinparta ere bizkortuko dut, harik eta Euskalerri guztia txondar bizi bihurtu arte.

        — Bai, seme, ez etsi, ekin atergabe. Etorriko dira goizalde-kantariak ere!

        Eta egunsentiaren argi-albainuak hementxe ene sukar-amets beltzak eten zituen.

© Andima Ibinagabeitia