Albert Camus - Arrotza

Sekula ez zait atsegin izan zenbait gauzari buruz mintzatzea. Kartzelara sartu nindutenean, berehala jabetu nintzen, ez zitzaidala atsegin izango neure bizitza-zati honi buruz mintzatzea.

Gero iritziz aldatu naiz. Izan ere, lehen egunak ez ziren benetako kartzela-egunak: Gertaera berri baten zain nengoelako. Marie-ren lehen bisitak, eta azkenak, aldatu bide dute dena. Bere gutuna hartu nuen egun hartan hasi zen dena. Gela nuela neure etxea eta han geratzen zela nire bizitza iruditu zitzaidan. Arrastatu ninduten egunean, gela batean sartu ninduten arabiar batzuen artean. Irri egin zuten ni ikusirik, eta zer egin nuen galdetu zidaten. Arabiar bat hil nuela erantzun nien eta isilik geratu ziren. Gero gaua nagusitu zen. Etzan lekua nola taxutu erakutsi zidaten. Aurpegian jira eta bira ibili zitzaizkidan zorriak gau osoan. Gela batera kanbiatu ninduten egun batzuk geroago. Beharrak egiteko ontzi bat eta burdinazko su-toki ttipi bat nituen. Herri-buruan dago kartzela eta ikus nezakeen itsasoa leiho ttipi batetik. Leiho burdinei heldurik, kanpora begira nengoen, guardia batek bisita dudala esan didanean. Marie ote den pentsatu dut. Eta bera zen.

Pasillo bat igaro dut mintzalekurakoan, gero eskailera batzuk eta beste pasillo bat. Sala handi batean sartu naiz. Hirutan erdibitzen zuten sala, bi burdina-hesik. Bi burdina-hesien tarteko zortzi-hamar metrok urruntzen dituzte bisitariak eta kartzelatuak. Marie ikusi dut nire aurrean, eguzki koloreko aurpegiarekin. Nire aldetik hamar bat preso, arabiarrak ia denak. Bi bisitariren erdian zegoen Marie: zaharra eta beltzez jantzita bata, oso zarata handiz mintzo zen emakume lodikote bat, bestea. Derrigorra zen hots handiz mintzatzea, zeren eta elkarrengandik urruti geratzen ziren bisitariak eta presoak. Hango hitz-hots eta horma-argitsuek, arrotz-sentipena sortu didate, nire ziega baketsu eta ilunean ohitu eta gero. Une bat behar ukan dut non nagoen jabetzeko. Banaka-banaka guztien aurpegiak pasatu ditut. Guardia bat ere ikusi dut bi burdina-hesien artean. Arabiar preso gehienak pikotxean zeuden. Hauek isilago mintzatzen ziren. Besteek zarata handia atera arren, isilago hitz eginda entzuten zioten hauek elkarri. Marie-rena nuela jabetu naiz honetaz. Burdina-hesiari heldurik, irribarrea egiten zidan. Oso ederra iruditu zait; baina ez nekien nola esan.

«Eta?» esan dit biziki. — «Horra orain. — Iritsi al duzu nahi zenuena?» — «Bai, dena.»

Isilik geratu gara, baina Marie irriz beti. Nire alboko gizonarekin, mintzatzen zen emakume lodikotea. Bere senarra zuen nonbait, oso gizaseme noblea eta ile horiduna. Zerbaiti buruz ari ziren.

«Jeanne-k ez du hartu nahi ukan, oihukatu dio emakumeak. — Bai, bai, erantzun dio gizonak. Kartzelatik ateratakoan zuk jasoko duzula esan diot, baina hala ere ez du hartu nahi ukan.»

Raymond-ek goraintziak bidaltzen dizkidala, egin dit deiadar Marie-k. «Eskerrik asko» erantzun diot. Aldameneko gizonaren ahotsak ito du nirea. Nire ezkerrekoak ez zuen deus esaten. Aurrean amona zahar bat zeukala ohartu naiz eta elkarri begiratzen ziotela biziki. Itxaron beharra dagoela esan dit Marie-k. Eta nik: «Bai». Bere bizkarra estutzeko gogoa etorri zait. Ez nekien zeri itxaron behar nion, asmo horri ez bazen. Berak ere hori esan nahi izan du nonbait. Bere hortzak eta begiak bakarrik nekuszkion. Orduan berak: «Laster aterako zara eta orduan ezkonduko gara!». Eta nik: «Uste duzu baietz?», zerbait esatearren. Baietz esan du oso kartsuki, laster askatuko nautela, eta bainatzera joango garela berriro. Senarrari ekarritakoak izendatzen ari zen aldameneko emakumea, senarrak jakin zezan, zeren eta garestiak ziren. Beste albokoa amari begira beti. Arabiarren marmarra sala guztian, gure gainetik.

Ez nintzen ondo sentitzen eta pozik partituko nintzen. Zarata hark, ez zegidan onik. Bestalde, Marie han eduki nahi nuen. Ez dakit zenbat denbora pasatu den. Bere lanari buruz mintzatu zait Marie, beti irriz. Marmarrak, hitzak eta hotsak gurutzatzen ziren. Nire alboko ama semeak bakarrik isil, uharte batean bezala.

Arabiarrak sartzen hasi dira pixkanaka, pixkanaka. Denak isildu dira orduan. Bukatu dela adierazi dio guardia batek nire albokoari. «Ikus artio, ama» esan dio amona xaharrari eta burdina artetik eskua pasata agur keinu ttipi bat egin dio amak.

Gizon bat, txapela eskuan duelarik, sartu da, lehen atso xaharra zegoen lekuan. Preso bat ezarri diote aurrean eta barra-barra mintzatu dira, baina isilik, zeren eta isildadean erori da sala. Nire eskuineko lagunaren bila etorri dira eta hasierako deiadar bizian agurtu bere emazteak isildadeaz jabetu gabe: «Zain ezazu zeure burua eta kontuz ibil». Nire txanda iritsi da gero. Besarkatu keinua egin dit Marie-k. Berriro itzuli naiz partitu baino lehen. Mugitu gabe zegoen bera, aurpegia burdinen kontra, lehengo irribarrea zorrotz harekin.

Handik denbora laburrera idatzi dit Marie-k. Eta orduan hasi dira esaten gogoko ez zaizkidan gauza hauek. Hala ere beste zenbaiti baino errazago egin zait. Gizon libro baten pentsaera nuen kartzelako lehen egunetan. Hondartza batean egoteko, eta uretan murgiltzeko gogoa etortzen zitzaidan. Lehen olatuak oinetan eta gorputza uretan iruditzean, inoiz baino hertsiago aurkitzen nituen gelako hormak. Zenbait hilabete bakarrik iraun du honek. Preso baten pentsamenak bakarrik nituen gero. Eguneroko paseoaren eta abokatuaren zain beti. Oso ondo moldatzen nintzen gainerako denboran. Zerura begiratu beste eginkizunik gabe, zuhaitz ihar batean jarri banindute ere, ohituko nintzela pentsatu dut askotan. Txori taldeak noiz ikusiko egongo nintzen orduan, orain abokatuaren gorbatak bezala, eta lehen Marie-ren gorputza lortzeko larunbataren zain bezalaxe. Baina, ondo pentsaturik, ez nengoen zuhaitz ihar batean. Baziren ni baino zoritxardunagoak. Gauza bera esan ohi zuen nire amak: edozertara ohitzen dela bat.

Gogorrak izan dira lehen hilabeteak. Eta nire aldetik ere gogor egin behar aiseago pasatzeko. Emakume baten irrikatan nengoen, esate baterako. Bidezkoa zen, gazte nintzen-eta. Sekula ez nuen pentsatzen bereziki Marie-ri buruz. Ezagututako emakume guztiez pentsatzen nuen, maitatutako emakume guztiez, nire gela emakumez bete arte. Alde batetik, honek ez zidan onik egiten. Bestalde, berriz, aiseago menperatzen nuen denbora. Otorduetan sukaldeko mutilari laguntzen dion guardiaren adiskide egin nintzen. Bera mintzatu zitzaidan lehenengo emakumeez. Emakumeez kexatzen omen ziren gehienik besteak. Ni ere besteak bezalakoa nintzela erantzun nion eta ez zela bidezkoa tratamendu hori. Berak: «Horregatixe, hain zuzen ere, sartzen zaituztegu presondegian. — Nola horregatik? — Bai, gizona, hori da libertatea. Zuei libertatea kentzen zaizue». Sekula ez nuen horrelakorik pentsatu eta esan diot: «Bestela, non legoke zigorra? — Bai, zuk konprenitzen dituzu gauzak. Besteek ez. Baina azkenik lasaitzen dira». Eta partitu zen.

Eta zigarroak. Gerrikoa, oinetakoen lokarriak, patrikan neukana, eta batez ere zigarroak kendu zizkidaten kartzelan sartu nindutenean. Eskatu ditut baina debekatuta dagoela erantzun didate. Lehen egunak oso gogorrak izan dira. Beharbada, honek hondatu nau gehienik. Oheari kendutako egur puskak milizkatzen nituen. Izugarrizko goragalea sentitzen nuen egun osoan. Ez nekien zergatik debekatzen zuten inori kalterik egin ez liezaiokeen gauzarik. Gero konprenitu dut, hori ere zigorraren zati bat dela. Baina berehala ohitu naiz eta orain ez da zigorra niretzat.

Horrelako zenbait gauza saihesturik, ez nintzen hain zoritxarreko. Denbora nola igaro, hori zen problema. Lehenagoko gauzak oroitzen hasi nintzen gero eta harrezkero ez naiz aspertu hainbeste. Nire ganbera eta hango gauzak oroitzen hasten nintzen. Hasieran, berehalaxe bukatzen nuen. Baina geroz eta luzeagotuz joan zen. Altzari bakoitza, altzari bakoitzaren gauzak eta gauza bakoitzaren xehetasunak gogoratzen. Aste baten buruan, orduak eta orduak behar nituen nire ganberako gauzak kontatzeko. Horrela, pentsatu eta pentsatu gauza ezezagunak aurkitzen nituen nire oroimenean. Kanpoan egun bat bizi izandako gizonak ehun urte iraun zezakeela kartzelan pentsatu nuen orduan. Ez aspertzeko adina oroipen izango zukeen.

Eta loa. Hasieran lo gutxi egiten nuen gauez, eta batere ez egunez. Geroz eta hobeagotuaz joan dira gauak eta egunez ere lo egiten ahal nuen. Hamasei eta hemezortzi ordutako loak egiten iritsi naiz azkeneko bi hilabeteetan. Sei ordu neuzkan, beraz, otorduz, oroipenez eta Txekoslovakiako historiaz hiltzeko.

Izan ere egunkari puskatu bat aurkitu nuen oheko lasto artean. Hasiera falta zitzaion, Txekoslovakian gertatutako zerbait, noski. Gizon bat partitu zen dirua egin asmoz herri txekiar batetik. Aberasturik itzuli zen hogeita bost urteren buruan, bere emaztearekin eta haur batekin. Ostatu bat zeukaten amak eta arrebak bere jaioterrian. Emaztea eta haurra beste leku batean utzirik, bakarrik sartu zen etxean eta amak ez zuen ezagutu. Hoteleko ganbera bat hartu zuen. Eta bere dirua erakutsi. Ustekabe bat ematearren guztia. Gauean, amak eta arrebak mailu kolpez hil zuten, dirua kendu eta errekara bota bere gorputza. Goizean bere emaztea etorri zen eta bere senarraren izen-deituraz galdetu zuen. Bere burua urkatu zuen amak. Eta putzu batera bota zuen bere burua arrebak. Milaka bider irakurri dut historia hori. Ezinezkoa zirudien alde batetik. Bestetik, berriz, normala. Gizonak ere pixka bat merezi zuen, zeren eta sekula ez da egin behar horrelako jolasik.

Horrelaxe, lo eginaz, oroipenez, irakurriaz argitik ilunera eta ilunetik argira pasatu da denbora. Askotan irakurri izan nuen denboraren zentzua galtzen zela presondegian. Hori ez zitzaidan niri hainbat axola. Elkarrekin nahasten eta galtzen ziren gauak eta egunak, haien izenak galtzeraino. Atzo eta bihar hitzek bakarrik gordetzen zuten zentzua niretzat.

Bost hilabete daramadala han esan dit egun batean guardiak. Sinetsi diot, baina ez dut konprenitu. Egun bera zen niretzat beti. Burdinazko jan-ontzian begiratu naiz. Oso itxura seriosa iruditu zait nirea. Irribarrea egin dut, baina irudia beti berdin. Bukatzera zihoan eguna eta izenik gabeko ordua zen. Berriz begiratu diot nire irudiari. Nire ahotsa entzun dut. Lehen aldiz hilabetetan. Eta nire kasa hizketan ari nintzela ohartu naiz. Amari lurra ematerakoan erizainak esandakoaz oroitu naiz. Ez, ez dago irtenbiderik eta inork ez daki zer diren kartzelako arratsak.

"Albert Camus / Arrotza" orrialde nagusia