Albert Camus - Arrotza

Gaur, ama hil da. Agian atzo, ez dakit. Telegrama bat heldu zait asilotik: «Ama hila. Lur-ematea bihar. Sentipenik beroenak». Honek ez du fitsik esan nahi. Agian, atzo gertatu zen.

Agure zaharren asiloa Marengo-n dago, Aljer-etik laurogei kilometrotara. Ordu bietako autobusa hartuko dut, eta arratsalde erdian iritsiko naiz. Gaua han igaro, eta bihar iluntzean itzuliko. Bi egun jai eskatu dizkiot nagusiari, eta ezin zidakeen uka horrelako kasuan. Baina ez da oso kontent agertu. Gainera esan diot: «Ez da nire errua.» Ez dit erantzun. Horrelakorik ez niola esan behar pentsatu dut gero. Dena dela, ez nuen zertaz eskusaturik. Berari zegokion eskusatzea. Baina etzi egingo du, lutoz nakusanean. Gutxi gora-behera, ama hil ez balitz bezala zait oraingoz. Lurra eman ondoren alderantziz izango da. Klasifikatutako arazo bat. Tankera ofizialagoa hartuko du.

Ordu bietan hartu dut autobusa. Oso zen bero. Celeste-ren restorantean egin dut otordukoa, bestetan bezala. Haien samina agertu didate guztiek eta Celeste-k esan dit: «ama, bat izaten da». Irteterakoan ateraino lagundu didate. Pittin bat harritua nintzen, zeren Manuelengana igo beharra izan dut gorbata beltz eta brazalete beltz bat eskatzeko. Duela zenbait hilabete osaba bat galdu zuen berak ere.

Itsumustuan ibili naiz autobusa harrapatzeko. Itsumustu hau, bideko tarratakoa, gasolina usaina, errepideko eta zeruko dardarizoak mediante, lo hartzeraino kukildu naiz. Hori zen eta ez besterik. Bide guztian lo egin dut. Iratzartzean, militar baten aurrean aurkitu naiz. Irribarre egin dit eta urrutitik natorren galdetu. «Baietz» esan diot solasa eteteko.

Herritik bi kilometrotara dago asiloa. Oinez joan naiz. Berehala ikusi nahi izan dut ama. Baina lehenik direktorearekin mintzatu beharra nuela esan dit atezainak. Okupatua zegoen eta zain egon naiz. Denbora honetan atezaina mintzatu zait, gero direktorea ikusi dut: bere bulegora pasatu nau. Agure zahar bat da direktorea, legioko ohore-pitxiz beterik. Bere begi argiekin begiratu dit. Gero eskua estutu dit luzaz, eta ez nekien nola kendu nire eskua bere esku artetik. Papera zenbait ikusmiratu ondoren, esan dit: «duela hiru urte heldu zen Meursault anderea. Zu zinen haren anparo bakarra» Nire zabarkeriaren bat salatzen zidala eta esplikatzen hasi: «ez duzu zertaz justifikaturik, adiskide. Zure amaren paperak irakurri ditut. Ez zitzaizun posible laguntzea. Zaindari bat behar zuen. Zure irabaziak eskasak dira. Eta gainera, zoriontsuagoa zen hura hemen». Nik orduan: «bai, direktore jauna». Eta hark: «badakizu, bere adineko lagunak zituen hemen eta haiekin mintza zitekeen haien sasoiko gauzez. Zu gazte zara eta zurekin aspertu egingo zen».

Egia zen. Etxean zegoelarik, niri begira egon ohi zen beti isil-isilik. Asiloko lehen egunetan maiz zetorkion negarra. Baina ohitura falta zen. Hilabete batzuen buruan, berdin egingo zukeen asilotik ateraz gero. Ohitura mediante beti. Haatik, oso gutxitan bisitatzen nuen azken boladan. Eta gainera igande osoa galdu behar nuen —autobusa hartu beharra, billetea erosi beharra eta bi ordutako bide traketsa gero.

Zerbait gehiago ere esan dit direktoreak. Baina nik apenas entzuten nion. Gero esan dit: «ama ikusi nahi duzula uste dut». Ezer esan gabe altxatu naiz eta bulegotik atera gara. Eskaileretan behera adierazi dit: «gure depositu ttipira eraman dugu. Besteak ez daitezen beldur. Norbait hiltzen den bakoitzean, nerbioak harturik egon ohi dira besteak bizpahiru egunetan. Eta horrek lana nekeagotzen du». Ama zenaren lagun artetik pasatu gara depositurakoan. Guztiak isiltzen ziren gu pasatzean. Eta geroxeago, mintzatzen hasten ziren berriro. Kotorra batzuen mintzaira arrotza zirudien. Gela baten ate aurrean utzi nau direktoreak: «Bakarrik uzten zaitut, Meursault jauna. Zure zerbitzutan naukazu nire bulegoan. Hiletak bihar goizeko hamarretan izango dira, oraingoz. Honela, zure ama zaindu dukezula pentsatu dugu. Eta beste gauza bat oraindik: hiletak elizaz egiteko desirkundea behin baino gehiagotan agertu omen die zure amak bere lagunei. Horretarako behar dena nire gain hartu dut. Baina zuri adierazi nahi nizun». Eskerrak eman dizkiot, Ama ez zen ateoa, baina bere bizitzan oso leku gutxi izan zuen erlijioak.

Sartu naiz. Oso argia zen sala. Zuria eta bidrioz estalia. Aulki eta kabalete zenbait. Hauetako bi hil-ontziari eusten. Hil-ontzia bitxia. Torloju dirdaitsuak, erdi sartuak, bistan. Hil-ontziaren alboan, erizain arabiar bat.

Une honetan sartu da atezaina, nire atzetik. Lasterka etorri behar izan du, horratik. Hitzak kolokan hasi baita. «Itxi egin dugu, baina torlojuak askatu behar dizkiot hil-ontziari, ikus dezazun». Hil-ontzirantz hurbildu denean, gera arazi dut. Berak orduan: «ez duzu nahi». Eta nik: «ez». Ez du aurrera segitu eta ni ere onetatik atera naiz, horrelakorik esan behar ez niolako. Istant baten buruan, begiratu eta galdetu dit: «zergatik?», baina ez errietan, jakin nahirik baizik. Eta nik: «ez dakit». Orduan, bere bibotea igurtzirik eta niri begiratu gabe aitortu dit: «konprenitzen dut». Begi ederrak zituen, urdin-argiak, zerbaixka gorrituak. Aulki bat eskaini dit eta nire atzean eseri da bera ere. Erizaina altxa-eta aterantz abiatu da. Une horretan esan dit atezainak: «gangrena du». Ez nuen konprenitzen zer esaten zidan eta erizainari begiratu diot. Benda bat zuen begipean burutik jiran, eta sudurraren eskasa nabarmentzen zuen bere formak. Benda zuria baizik ez zen ikusten bere aurpegian.

Erizaina irten denean, honela mintzatu zait atezaina: «Bakarrik utziko zaitut». Ez dakit zer keinu egin dudan, baina zutik geratu da atezaina nire atzean. Bera han, nire atzean egoteak ez zidan onik egiten. Ilunabarreko argi finak betetzen zuen gela. Bi erle zebiltzan burrundaran kristaletan. Eta lokartuz nindoala sentitzen nuen. Atzera jiratu gabe galdegin diot atezainari: «zenbat denbora daramazu hemen?» Berehala ihardetsi dit: «Bost urte» —aspaldidanik galdera horren zain balego bezala.

Gero, solas eta solas jardun da. Ez omen zen batere harrituko, Marengo-ko asiloan atezain izan behar zuela, garai batean esan baliote. Hirurogeita lau urte zuen eta Paristarra zen. Une honetan solasa eten arazi diot: «A! ez zara hemengoa?». Direktorearengana lagundu baino lehen, nire amari buruz hitz egin zidala, ohartu naiz gero. Ahalik eta azkarrena eman behar zitzaiola lurra amari esan baitzidan, depositu hartan eta paraje haietan beroegi egiten zuelako. Baita ere Parisen bizi izana zela aitortu zidan eta ezina zitzaiola Paris ahaztea. Hiru-lau egunez etxean gordetzen omen dute hila Parisen. Hemen, ordea, ez zegoen horretarako astirik. Bere emazteak esan dio orduan: «Zaude isilik, gauza horiek ez zaizkio inori interesatzen-eta». Bat-batean eskusatu da atezaina, tomatea bezain gorri. Nik berehala: «ez gizona, ez zait aspergarri hori dena». Interesante bezain egoki neritzon kontatzen zidanari.

Deposituan ginelarik, elbarri gisa sartu zela asiloan jakinarazi dit. Baina lain sentitzen zelako, atezainaren lanak egiteko presentatu zela. Nolanahi ere, beste elbarriak bezala dela esan diot. Ezetz esan dit. Arras harritua utzi nau besteei buruz nola mintzatzen zen entzunik: «horiek», «besteak», eta noizbehinka «zaharrak» deitzen zien, nahiz eta elbarri asko eta asko bera baino gazteago izan. Baina konprenitzekoa da. Bera atezaina zen eta nolabait bederen ere, besteen gainetik dago.

Erizaina sartu da berriro une honetan. Gauak estali gaitu derrepente. Bat-batean, bidrio artetik loditu da gaua. Argia piztu du atezainak, eta argiaren lehen kolpeak itsututa bezala utzi nau. Janlekura joateko, esan dit afaltzera. Baina ez nintzen gose. Orduan kafesne bat ekarriko didala. Oso kafesne zale naizenez gero, estimatu diot, eta berehala ekarri dit bandeja batean. Edan dut. Zigarro bat erretzeko gogoa nuen. Zalantzan egon naiz, amaren aurrean egokia ote zenetz. Pentsatu dut, eta ez diot ezer txarrik aurkitu. Zigarro bat eskaini diot atezainari eta biok erre dugu.

Geroxeago hark: «badakizu, zure amaren lagunak ere etortzekoak direla. Usadioa da. Aulki zenbait ekarri behar ditut. Kafea ere bai». Bonbilla bat itzaltzen ahal dugun galdetu diot. Hormetako argiaren distirak erabat nekatzen ninduen. Ez dela posible erantzun dit. Horrela zen instalazioa: denak edo bat ere ez. Gero ez diot jaramonik egin. Atera, sartu eta aulkiak ipini ditu. Aulki baten gainean zenbait katilu ttipi eta kafetera bat. Gero nire aurrean eseri da, amaren beste aldetik. Erizaina bazter batean zegoen, guri atzealdea emanik. Ez nekusan zer zen ari. Puntua egiten ari zela zirudien, bere besoen mugimenduak. Oso epel zen, kafeak berotu ninduen eta leihotik zetorren gaueko lore usaina atsegin zitzaidan. Lo pittin bat egin dudala uste dut.

Hotzak iratzartu nau. Begiak ireki ondoren, lehen baino argiago aurkitu dut gela. Ez zegoen itzal ttipienik ere eta gauzen distirak min ematen zidan begietan. Istant honetan heldu ziren amaren lagunak. Dozena bat. Banaka-banaka sartu ziren. Ez dute aulki hotsik atera. Inoiz inori ez bezala begiratzen nien, eta haien mugimendu guztiak zaintzen nituen. Hala ere ez nien ulertzen eta neke zitzaidan haien mundua sinesten. Mantal bat zuten soinean emakumezkoak, gerrian soka batekin lotua eta honela nabarmenagotzen zitzaien tripa borobila. Lehen aldiz ohartu nintzen nolako tripa zuten emakume zaharrek. Gizonezkoak argal eta ilezuri. Haien begi erdi estaliek harritzen ninduten gehienik haien aurpegietan. Esertzerakoan, niri begiratu didate ia guztiek, burua astintzen zutelarik. Ezpain gastatuak eta hortz gabeak. Ez nekien agurtzen ninduten edo keinu bat zen. Agurra zela uste dut. Une honetan ohartu naiz nire aurrean eseri direla denak, atezainaren alboan. Ni juzgatzeko ote zeuden irudipena sortu zait.

Geroxeago, negarrari eman dio emakumeetako batek. Bigarren herrenkadan zegoen, bere lagun baten atzean eta ezin nezakeen ikus. Garrasi ttipiak egiten zituen: ez dela inoiz isilduko iruditu zait. Ezer entzungo ez bazuten bezala zeuden besteak. Serioski eta geldi. Ez dakit hil-ontziari edo zeri begira, baina leku berdinera beti. Emakumea negarrez beti. Harridura bizitan nengoen, zeren ez nuen ezagutzen emakume hura. Ez nuen inolaz ere haren negarrik entzun nahi. Hala ere ez nintzen ausartzen isiltzeko esaten. Atezaina makurtu zaio eta zerbait esan dio, baina bere hartan segitu du burua mugiturik. Orduan nire albora etorri da atezaina. Nire ondoan eseri da. Alditxo baten ondoren hala esan dit, begiratu ere gabe: «Zure amaren adiskide mina zen. Bere adiskide bakarra zuela hemen esaten du eta ez zaiola beste inor geratzen».

Modu honetan egon gara istant luze batez. Emakumearen garrasiak bakanduz zihoazen. Hasperenka oraindik. Azkenik isildu da. Ez nuen gehiago logurarik, baina nekatua nintzen eta giltzurrinetako minez. Orain isiltasuna zitzaidan aspergarri. Noizbehinka zarata ttipi bat entzuten nuen, baina ez nekien zer zen. Agure batzuek haien aho-sabaia txupatzen zutela ohartu nintzen eta zarata ttipi hura ateratzen. Haiek, ordea, haien pentsamenetan murgildurik, ez ziren ohartzen ere. Erdian zuten hila bost axola zitzaiela iruditu zitzaidan. Orain besterik uste dut.

Kafea hartu dugu, atezainak zerbitzatua. Ez dut gerokoaren berririk. Gaua igaro da. Begiak ireki ditudanean, lotan zeuden agure zaharrak, bat salbu, eta hau niri begira zegoen, ni noiz iratzartuko bezala. Berriz ere lo hartu dut. Giltzurrinetako minak iratzartu nau gero, Eguna bazetorren poliki-poliki. Gero agureetako bat iratzartu da eta eztulka egin du saio bat. Txistu zenbait bota du sudur-zapian, bere barreneko zati bat botako balu bezala. Besteak iratzartu ditu eta joateko ordua dutela esan die atezainak. Denak altxatu dira. Aurpegi triste eta nekatuak zituzten. Ateratzerakoan, eta oso harritu nau, eskua eman didate guztiek. Hitzik gabeko gau honek gure adiskidetasuna piztu balu bezala.

Nekatua nengoen. Bere gelara eraman nau atezainak eta zer edo zer garbitu naiz. Beste kafesne bat edan dut eta ondo sartu zait. Atera naizenean guztiz zabaldua zen eguna. Gorrixka zegoen Marengo-tik itsasora arteko zerua. Gatz usain bizia zekarren haizeak. Egun ederra zetorren. Aspaldian ez nintzen mendira joan eta pozik joango nintzela pentsatu nuen, amarengatik ez balitz.

Atarian egon naiz luzaz. Lurraren usain hezea hausnartzen nuen eta ez nuen gehiago logurarik. Bulegoko lagunetan pentsatu dut. Lanera joango ziren orain: niretzat unerik txarrena beti. Pentsamen hauek erabili ditut puska batean, baina ezkila batek atera nau mundu horretatik. Eguzkia bazetorren goraka: nire oinak berotzenago zituen orain. Direktoreak deitzen didala abisatu dit atezainak. Bere bulegora joan natzaio. Ageri batzuk izenpetu ditut. Beltzez jantzia zegoen. Telefonoa eskuan hartu eta esan dit: «etorri dira funerariakoak. Hil-ontzia ixteko esan behar diot. Baldin ama ikusi nahi baduzu itxi baino lehen?». Ezetz esan diot. Orduan berak telefonoz: «Figeac, esaiezu ixteko».

Lurra ematera joango dela esan dit eta eskerrak eman dizkiot. Gero bere mahaiaren atzean eseri da eta oinak gurutzatu ditu. Bera, ni eta txandako erizaina, hirurok bakarrik joango garela esan dit. Asiloko besteak ezin joan daitezke. Gauaz gorputza zaintzen bakarrik uzten die: «humanismoa da», esan du. Baina hala ere, eman omen dio baimena laugarren bati. Amaren lagun zahar bat: «Thomas Perez». Irribarre egin du direktoreak. Eta gero: «badakizu, sentipen kontua da. Honela esaten zioten Perez-i asiloan, erdi brometan: "zure andregaia da". Honek grazia egiten zien. Gainera oso hunkitu du zure amaren heriotzak. Eta ez dut baimena ukatzeko adorerik ukan. Medikuak hala agindurik bart ez diot utzi gaua pasatzen, besteei bezala».

Gero mutu geratu gara luzaroan. Leihotik begira egon da direktorea. Eta gero: «hor dator apeza». Asilotik elizara hiru orduko bidea dagoela adierazi dit. Atera gara. Asiloko atarian apeza eta bi akolito. Akolito batek intsentsu-ontzia zuen eskuan eta apezak zuzendu dio zilarrezko katea, neurrian jarririk. Gu iristean, apeza guregana da. «Neure semea» deitu dit, eta hitz batzuk esan. Barrenera sartu da, eta nik segitu diot.

Hil ontziaren torlojuak lotuta zeudela ohartu naiz eta lau gizon beltz ikusi ditut salan. Automobila zain dagoela esan dit direktoreak eta apeza errezatzen hasi da. Hemendik aurrera aisa joan da dena. Maindire batekin inguratu dira lau gizonak. Apeza, segitzaileak, direktorea eta ni atera gara. Emakume bat zegoen ate ondoan, ez nuen ezagutzen: «Meursault anderea», esan du direktoreak. Ez dut emakume haren izenik entzun eta txandako erizaina izan dela pentsatu dut. Bere burua makurtu du. Gero denok baztertu gara gorputzari pasoa emateko. Eramaileen atzetik atera gara denok. Ate aurrean zegoen automobila. Bernizatua eta distiraduna. Alboan zuzentzailea, oso gizon ttipia eta agure zahar bat, manera arrotzez. Perez jauna dela pentsatu dut. Hego zabaldun sonbreirua buruan (hila pasatzerakoan altxatu-keinua egin du), galtzak lurreraino eta gorbataren korapiloa ttipiegia bere atorrarentzat. Ezpainak dardarizoz sudurpean. Ilea zuri bezain fin. Belarri gorriak nabarmen aurpegi zurian. Geren lekuak eman dizkigu zuzentzaileak. Apeza aurretik, gero automobila lau gizonen erdian. Atzetik direktorea, neroni, eta ondoren erizaina eta Perez jauna.

Eguzki dirdaiez beterik zeru osoa dagoeneko. Bapo berotzen zuen lurra, geroz eta beroago. Ez dakit zergatik, luzaz egon gara geldi, partitu aurretik. Beroa sentitzen nuen jantzipean. Agure zaharrak, berriz jaso du sonbreirua. Berari begira nengoen, direktorea mintzatu zaidanean. Perez jaunak eta nire ama zenak elkarrekin paseatzen zutela ilunabarretan, esan dit. Erizain batek lagunduta, noski. Ni parajeari begira beti. Makal luzeak zerura begira, lurra gorri-berde, etxe arrotzak eta ulertzen nuen amarena. Ilunabar melankoniazkoak izango ziren paraje honetan iruditu zitzaidan. Gaur, eguzki zitalak hondatzen eta desegokitzen zuen paraje guztia.

Partitu gara. Une honetan ohartu naiz, Perez atzera geratzen zela. Ezin zuen segitu, nonbait, automobilaren abiada. Automobilaren alboan zihoan bat ere zerbait atzeratu da, eta nire ondoan zen orain. Eguzkiaren abiadak harritu nau. Izerditan blai nengoen. Sonbreirurik ez nuenez gero, sudur-zapiaz lehortzen nuen. Zuzentzaileak zerbait esan dit, baina ez diot fitsik konprenitu. Buru-atzea lehortzen zuen noizbehinka. Nik hari: «zer?» Eta hark zerura begira: «bapo berotzen duela». Orduan nik: «bai». Geroxeago hark: «zure ama al da?» Nik berriz: «bai». «Adinekoa zen?» Eta nik: «ba», zenbat urte zuen ez nekien-eta. Gero biok isildu gara. Atzera begiratu dut eta han zetorren Perez berrogeita hamar bat metrotara. Gero direktoreari begiratu diot. Pausaje egokiz zihoan, izerdi ttantta batzuk bekokian, baina ez zituen lehortzen.

Geroz eta lasterrago zihoan prozesioa. Nire ustez. Beti paraje bera alboan. Eguzkiaren errea eraman ezina. Bide konpondu berri batetik pasatu gara. Eguzkiaren beroak lehertutako zirriztuetatik brea ateratzen zen, eta oinei itsasten zitzaien. Jantzi beltzak, brea beltza eta automobila beltza aspergarri zitzaidan zeru urdinaren ondoan. Eguzkiak, automobilaren larru-usainak, bernizak, intsentsuak eta gau bateko lo faltak ideiak nahasten zizkidaten. Atzera begiratu dut eta oso urruti ikusi dut Perez, gure bidea utzirik, bidezidor batetik barrena. Perez-ek parajea ondo ezagutzen duela pentsatu dut eta hala zen. Hurrengo bidegurutzean harrapatu gaitu. Berriz ere atzera geratu da. Bera bidezidorrez beti. Odolaren taupadak sentitzen nituen buruan.

Gero gertatuaz apenas ezer oroitzen naizen. Izan ere hain naturalki eta aisa pasatu da. Gauza bat dut gogoan: herrian sartzerakoan erizaina mintzatu zaidala. Oso ahots berezia zuen bere aurpegiarentzat. Hala zion: «poliki bagoaz, eguzkiak erreko gaitu. Agudoegi bagoaz, berriz, gehiegi berotuko gara eta gero elizan hoztuko, eta erabat destenplatu». Arrazoi zuen. Ez zegoen irteerarik. Badut beste irudi bat ere gogoan: Perez-ek azken aldiz harrapatu gaituenekoa, herritik ez urruti. Malkotan zetorren. Aurpegiko ximurrak ez zieten kurritzen uzten eta ur bihurtzen zitzaizkion bertan. Gero eliza, herritarrak espaloietan, geranio gorriak hil-herrian, Perez-en ondoeza, eta lur gorria amaren ontzia estaltzen. Gero jendea, hotsak, herria, kafe baten aurreko itxaronaldia, motorren tarratekoak eta nire poza autobusa Aljer-era heldu denean, hamabi orduz lo egin behar dudala pentsatu dudalako.

"Albert Camus / Arrotza" orrialde nagusia