Rubaiyat
Khayyam, Omar (- Fitz Gerald, Edward)
I.
Atzarri! Eguzkiak aurretik izarrak
aizatuz Gau-Zelaitik baitzitun banatu,
eta aiekin batean Gaua daramala
Sultan'en Dorrea Argi-Gezi batez jo du.
II.
Eguantzeko dirdir motela il baiño len
Ostatuan Mintzo bat deika aditu nuan,
«Jauretxe barrena oso gertu dagolarik
Zergatik Jaureslea lokuluxka atean?
III.
Ta Oillarrak jotzen zula, Ostattu aurrean
zeudenek egin zuten ots: «Atea iriki!
«Ba-dakizu egotaldi laburra dugula
ta abiatu ezkero ezin dugu itzuli».
IV.
Orain Urte Berriak Nai Zarrak berpiztuz
Gogo ernaria Bakar-lekura badoa,
an Abarrean MOIS'EN ESKU ZURIA ari
da ernetzen, ta lurretik Jesus asperenka.
V.
Joana da Iram bere Larrosak ta guzti
eta Jamshyd'en Zazpi oboko Txola, non?
Baiña Ardoan Errubi bat gartzen da oraindik
ta Baratz asko dugu loretan Ur ondon.
VI.
Ta Dabi'ren ezpaiñak dira itxiak, baiña
jainkozo Pehlevi'ren mintzaira eztiz «Ardo,
Ardo, Ardo Gorri» ots dagio Urtxindorrak
Larrosari onen masail itsak gorritzeko.
VII.
Zatoz, bete Edontzia ta Udalen-sutara
Zure Damuzko Negu-jantzia jaurtazu:
Aldiaren Txoria egatzeko bide
laburra du ta egaka Txoria baduzu.
VIII.
Ontzitik naiz goxorik naiz mingots isuri,
dala Babilonia'n dala Naishapur'en,
Bizi-Ardoak tantaka dariola dirau
ta Bizi-orriak, berriz, banaka eroritzen.
IX.
Milla Arrosa dakaz Goiz bakoitzak, diozu;
Bai, baiña Atzoko Arrosa non ari da ostotzen?
Eta Arrosa dakarren lenengo Uda il onek
Jamshyd eta Kaikobad ditu eramaten.
X.
Eraman ditzala, ba. Zer dugu ikusteko
Kaikobad Aundi'rekin edo Kaikhosru'kin?
Zal ta Rustum gudara ta Hatim Orrits'era
deika ari ditezela; ez jaramon egin.
XI.
Elkorretik alorra doi-doi bereizten dun
Belar bazter ontara etorri nirekin,
Sultan ta Jopu izenak aztuak dira emen
ta bego Mahmud bere urrezko Errege-aulkin!
XII.
Neurritz Liburu bato Abarraren pean,
eta Pitxar bat ardo ta Ogi bat eta Zu
nire ondoan abesten Basamortuan, o!
Basamortu soillena nuke Parabisu!
XIII.
Batzu Munduko Aintzak; ta batzu etortzeko
dan Igarle Baratza ba-ditugu irrikan;
Esku dirua ar zazu ta Arturena utzazu
urrungo Arratz otsari oarrik ez eman.
XIV.
Ikusi gure ondoan Arrosa kulunkan
parrirriz diola: «Ni mundun naiz loretzen;
laster nire Toxaren ziriko mortxilla
ausita aren Altxorra Baratzan da edatzen.»
XV.
Eta ez Urrezko Bia aurreztu dutenak,
ez ta ere, Euri bezela, dunak aizeratu,
ez dira Urre-auts biurtu; eortzizkero aiek
lurretik ilkitzeko iñork irrits ez du.
XVI.
Biotza jartzen dugun Mundu-Itxaropena
Errauts biurtzen da ala ondore ona dagi,
ta ordu bete edo bitan argituz ba-doa
Basa-Musu autsuan, Elur malo iduri.
XVII.
Gogoratu atarian Eguna ta Gaua
beti aldizka ditun Etxe baldar ontan,
Sultanak nola bizi ziran beren otsaz,
bakoitza bere ordutan, ta joan egin ziran.
XVIII.
Jamshyd'ek dist egin ta danga-danga edan zun
Gortetan Leoi-Muskerrak zaindari dituzu.
eta Bahram Eiztari Aundia Basatoak
oinkatzen baiña ezin itzartu.
XIX.
Uste dut ez dala iñon Arrosa loretzen
Kaisar batek odoldu lurran bezain gorri;
Baratzeko Jakintu bakoitza bein eder
zan buru batetikan zitzaiola erori.
XX.
Ta gauden ibai bazter bere Orlegi
biguiñaz jantzitzen dun Belar Gozatsuan
etzan zaitez emeki. Batek ez baidaki
agiri ez'dan zein Ezpain edertik sortu zan.
XXI.
Ene Maitea, lengo Miñez ta Geroko
Beldurrez GAUR garbitzen dun Ontzia bete;
BIAR! Bai zera! Biar, Nekau, bear-bada
Atzoko Zazpi Milla Urtekin nagoke.
XXII.
Izan ere, guk maite genitun obeak
Aldi itzulikariak masbildu ditunak,
Ontzia lentxeago edan eta banaka
ta isil atsedetera ditugu joanak.
XXIII.
Eta aiek utzi Gelan Udak lore berriz
jantzitakoan orain geranok jostatzen,
Lur-ogera bearrak gera an egiteko
beste lur oge bat ta su, norentzat izanen?
XXIV.
Kea atera dezagun al dugun artean,
Auts'era beratzeko ordua jo arte;
Autsa Autsera bear da etzatea Auts pean
Ardo gabe ta Abesti gabe ta Amai gabe!
XXV.
Orobat GAUR'ko atontzen ari diranentzat,
ta daudenentzat BIAR'ari begiratzen
Muezzin batek ots dagi Illunpe Dorretik
«Ergelok, zuen sari ez dago An ez emen».
XXVI.
Eta ainbeste zugurtzaz bi Mundu'ez ari
izan ziran Santu ta Jakintsu guziak,
astanduak dituzu, Sasi-Igarle iduri,
ta Itzak ta Aoak uxatu ta itxiak.
XXVII.
Gaztea nintzalarik ibillia nauzu
jakin-miñez Santu ta Irakasle arten
ta entzutekoa entzun dut au eta ari buruz,
baiña beti sar nintzan atetik naiz irten.
XXVIII.
Alekin Jakintzaren azia erein nuan
ta neronen eskuaz landu ura aunditzeko;
ta auxe duzute bildu nun uzta guzia:
«Ura antzo etorri nintzan, ta joan Aizea antzo.»
XXIX.
Ez ZERGATIK ez NONDIK jakin gabe mundun
sarturik, nai ta nai ez dabillan ura lez,
Aizea Eremuan zear bezela irtetzen naiz,
NORANTZ ez dakidala, puzka nai ta nai ez.
XXX.
Ta niri galdetzeke, IÑONDIK onara?
ta galdetzeke, berriz, emendik IÑORA?
Oi, Ontzi asko gebendu ardo edan bear
itotzeko ausarkeri orren oroipena!
XXXI.
Lurbira erditik Zazpigarren Ate zear
jeiki naiz ta Saturnun aulkian eseri,
Bidean korapillo asko askatu ditut;
baiña ez Giza-Izangoaren Korapillo nausi.
XXXII.
An dago Giltza arkitu ez nion Atea;
guzia estaltzen zidan Estalkaia an dago:
NItzaz ta ZUtzaz zerbait mintzatzen entzun zan
...eta ezer ere ez ZUtzaz eta NItzaz gero.
XXXIII.
Lurrak ezin erantzun; ez Jainkoak aztu
eta purpura negar dagin Itxasoak,
ez bere Zantzuakin Gabak eta Goizak
itzal ta agertzen ditun Ortze itzulkariak.
XXXIV.
Gero Estalkai ostean, eten gabe ari dan
ZU NIGAN'eri eskatu nion Kriseillua
aizaroan bidea billatzeko; ta entzun
nun kanpotik bezela: «NI ZUGAN ITXUA».
XXXV.
Eta gero lurrezko Kutxako ezpaiñera
nintzan, nire Bizitza-Zadorra ikasteko:
Eta Ezpaiñez-Ezpain, ark: «Bizi zeraiño, edan;
il ezkero ez baitzera iñoiz itzuliko».
XXXVI.
Uste dut mintzoera susmurtiz erantzun
zun Edontzia, bizi zala bein eta edan
egin zula; ta musu egin nion Ezpain
sorgor a musu asko artu zula ta eman!
XXXVII.
Oroitzen bainaiz geldi nintzala bidean
ikusteko Eltzegiñak Buztiña zanpatzen,
eta onek Mingain lotuz marmaratzen zion:
«Goxo-goxo, Anai ori, goxo-goxo, arren».
XXXVIII.
Ta ixtori au ez al dugu Gizon Zarragandik
belaunaldien zear gugana etorria,
arako Irazaleak bein Gizon eredu-
ontzian jaurtitako lur zokor arena?
XXXIX.
Ta Lurrak edan dezan gure Ontzitik jaurti
dugun tantarik ez da lur pera irristuko
an barne-barnean ta aspaldi luzetik
estaldu Begi baten Larri-sua iltzeko.
XL.
Idibiotza bere goiz-zurruterako
Zeru-maspiltzeari zain dagon bezela,
orixe egin ezazu, Zeruak Lurrerantz
iraul zaitzan artean, Ontzi utsa antzera.
XLI.
Ez kezkatu geiago Gizon naiz Jainkoaz,
Geroaren naspilla aizetara eman,
eta zure beatzak galdu itzazu Ardo-
ekarle lerdenaren ille- mototsetan.
XLII.
Ta edan duzun Ardoa ta ertsi Ezpaiña, oro asi
ta amaitzen dan lekuan ba'dira bukatzen;
Gogora GAUR zerala izan ziñana ATZO,
ta ez zerala gutxigo BIAR ere izanen.
XLIII.
Ardo beltza edaraten digun Aingeruak
azkenik ibaiaren ertzean zu arkitu
ta Ontzia luzatuko dizunean, edan
gogoz ondarreraiño, Ezpaiña ez kikildu.
XLIV.
Gogoak Autsa al ba'du beragandik jaurti
ta billutsik Zeruko Aize-zear joan,
ez litzake beretzat lotsagarri izango
erbail lotzea buztin -ezurruts onetan?
XLV.
Sultan batek Eriotz-errirako bidez
egun batez atsartzen dun Aterpe baiño
ez da au. Sultan ba- doa ta Ferrash belunak
adelatzen du beste Arrotz batendako.
XLVI.
Ta ez beldurtu Izateak, gu bion kontuak
garbituzkero antzeko ez dala ezautuko;
Betiko Saki'k Ontzi ortatik gu lako
amaika anpulo isuri ditu ta isuriko.
XLVII.
Zu ta biok Estalkai beltza igarozkero
oi, Munduak luzaro, luzaro dirauke,
gure Etortze ta irteaz ardura artzen dula
Itxasoak legartxo batez bezelaxe.
XLVIII.
Aidako ekuraldia, -Mortu zabaleko
Osiñan IZATETIK txastatze laburra
ta Begiraz ametsezko Karabana irten zan
EZER EZ'erantz doa- Oi, egin lasterka!
XLIX.
Ta ZADOR orren billa xautuko zenuke
zure Izate-izpi ori? Ikasi lastertzen!
Ille batek Egia ta Gezurra ditu
bereizten ta Bizia, nundik da isekitzen?
L.
Ille batek Egi ta Gezurra bereizten
ditu; Bai, ta A uts bat naiko gidari zenuke
-arkitu ba'zeneza Altxor etxerako,
bai ta, noski, NAGUSI JAUNA'rentzako ere.
LI.
Onen Ageri isillak, Izadi-zaiñetan
zear laster egiñez, zillarbizi iduri,
iges egiten dizu; tankerak oro artuz
ta auek aldatzen ta iltzen dira; Ark dirau berti:
LII.
Une batez igarri, eta gero Drama
itzul-iraulka ari dan Illunan murgildu;
artan Betikoaren jostaketarako
Berak asma ta antzeztu ta so egiten du.
LIII.
Baiña baldin alperrik Lur gogor azpira
ta Zeruko ate itxira so egiten ba'dizu
GAUR Zu Zu zeralarik nola egiteko
BIAR Zu geiago izan ez zaitezenean Zu?
LIV.
Ez eman zure Ordua jakiteko Au ta Ori
alperrik alegiñak egiñez ezbaika;
Obe da poztutzea Mats joriarekin
ez goibeltzea baizik Ale uts baten billa.
LV.
Ba-dakizu, laguna, nolako jaiakin
egin nun nire etxean Bigarren Ezkontza;
nire ogetik Gogamen antzua zapuztu
nun eta Mats-Alaba artu ezkontidetzat.
LVI.
«Ba-da» ta «ez-da» Legeaz ta Arauaz xeatzen
ditut bidezki, bai ta «Gora ta Bera» ere,
ta aztatzeko alegindu naizen gai artean
ezertan barrendu ez naiz Ardoan beste.
LVII.
Baiña nire kontuek Urtea zenbatze
obera ekarri ei dute. Ez orrelakorik,
Egutegitik jaio gabeko Biar ta
Atzo illa idokitzea baizik ez zan ori.
LVIII.
Eta oraintsu Ostatuko Ate zabaletik
Illunpearen zear dirditsu etorri zan
Aingeru bat sorbaldan Ontzi bat zeukala
eta artatik eskeiñi zidan; ta Matsa zan.
LIX.
Irurogei ta Amabi Targo okerrei aurka,
lojika osoaz egin dezaieken Matsa.
Begi-kliskan Bizitza onen beruna Urre
biurtu dezakean Alkimista Aundia.
LX.
Mahmud altsua Allah'en arnasa artzen duna,
Gogoa kutsarazten duten Beldur-Miñen
Gudarozte siñeste-oker, beltz guztia
bere Ezpata itzulbiraz duna banandutzen.
LXI.
Mama au Jaungoikoaren emaitza izanik, nork
birautu mats-amua, Sare bat bailitzan?
Goi-esker bat bezela artu bear dugu,
Zigor ba'litzakigu, Nork jarri digu, ba, an?
LXII.
Bizi-gantzukari au zapuztu bear dut
siñesten dugun Azken-kontuan beldurrez,
edo Auts biurtzean- Ontzia, Edari
Jainkozkoago batez betatutzeko ustez?
LXIII.
O, Inpernuko zemaiak ta Zeruko usteak!
Gauza bat egi dugu: Bizitza iges doa;
Gauza bat egi dugu, gaiñekoa Gezur:
garatu zan lorea betikotz iltzen da.
LXIV.
Aundia da! gu baiño len Ate illun zear
igaro ziran aleun gogoen artetik,
bat ez dator Bidearen berri ematera
ta jakiteko ibilli bear dugu artatik.
LXV.
Beiñola, Igarle antzo, sutan bizi ziran
Elizkoi ta Ikasien ageriak oro
ez dira ametsak baiño; Lotatik esnatu
lagunai esan eta Lotara berriro.
LXVI.
Ikus-eziñan zear Arima igorri nun
Bizi osteko idazkiren bat agertu naiz;
ta ene Gogoa laster itzuli zitzaidan
ta erantzun zidan: «Zeru ta Inpernu Nerau naiz».
LXVII.
Zeru Nai betearen Ikuspena duzu,
ta Inpernu sutan dagon Gogoaren Itzala,
gerok onen berandu sortu ta onen laster
itzaliko geraden Illunan jaurtia.
LXVIII.
Ikusgaiaren Jaunak gauerditan daukan
Eguzkizko Krisellu onen inguruka
joan eta etortzen ari diran Amets-Itzal
errenkada igikor bat besterik ez gera.
LXIX.
Gau eta Egunen Dama-joku onen gaiñean
ura ari dan jokoan jostaillu utsak gaitu;
ara ta ona igitzen tu, biltzen eta banatzen
eta banaka Kutxan berriz uzten ditu.
LXX.
Birloa ez dabil Bai'a ta Ez'a galdekatzen,
ta Ara ta Ona ba-doa, Jokariak nora,
jotzen dun; ta Landara zu jaurti zaitunak
ba-daki guzia, bai, BERAK, daki, BERAK.
LXXI.
Idatzi agiten du Beatz igikorrak
ta idatzirik darrai; ta ez zute Antzeaz, ez
zure Ontsaz Lerro bat ez duzu ezabatuko,
ez itz bat kenduko ere Negarraren bidez.
LXXII.
Ta aren azpian narraz bizi ta iltzen geran
Zeru diotsaten ontzi irauli orri
ez goratu eskuak laguntza eske; zu ta
ni bezain al-gabea baita itzulika ari,
LXXIII.
Lenbiziko Buztiñaz Gizona oretu zan,
bai eta an erein Azken zituko Azia:
ta Izadiko len-Goizan idatzi zan Azken
Kontuen Egunean irakurtzekoa.
LXXIV.
ATZO'k Gaurko Erasuna prestatu zun eta
BIAR'ko Isilla, Etsia naiz Gurenda: Edazu!
ez nondik ez zertako etorria zeran
ez nora jotzekoa ere ez baitakizu.
LXXVII.
Ta au ba-dakit: Egizko Argiak sutatzen
ba'nau maitasunez naiz sumiñez jo osoro,
Tabernan artutako aren dirdira bat
oberdut Jauretxean dana galdu baiño.
LXXVIII.
Zer! Deusez sorgorretik sentikor dan Zerbait
sor- erazi zigelli ez dan Atsegiñaren
uztarria ikusteko, betiko zigorran
neke pean, legea baldin ba'du austen?
LXXIX.
Mailleguz artu diru satsu orren orde
urre utza eman bear du Sorkari malderrak?
Egin ez eta erantzun ezin diogun Zor bat
dala ta Auzitaratu, au ar-eman txarra!
LXXX.
O, Zu noraezean joan bear dudan
bidea artez ta zuloz ingura duzuna;
Sareratuko ez nauzu Autatu-Gaitz batez
ta gero Pekatu'tzat jo nire Erorpena?
LXXXI.
O, Zu Gizona Buztin zitalenaz egin
ta Parabisun jarri diozuna Suge:
Giza-aurpegia beltzen duten Uts guzien
barkapena eman ari -ta Zuk artu ere!
LXXXII.
Egun illurrenaren estalki azpian
Ramazan gosekilla labaintzen zalarik,
Eltzegillearenean, Buztiñezko Itxuran
artean geldi nintzan berriro bakarrik.
LXXXIII.
Guzitariko Itxurak, aundi ta txikiak
lur gaiñean eta orma aldean zeudenak;
eta ba-ziran zenbait Ontzi berritsu ta
zenbait entzun bai, baiña itz ez zegitenak.
LXXXIV.
Eta aietako batek esan zun: «Ziurki,
nire gaia ez da alperrik Lurretik artu ta
Eredu ontan egiña ausia izateko
edo ta oiñazpituz Lur biurtzeko ostera.
LXXXV.
Eta ordun beste batek: «Mutil saputz batek
ez du ausiko bein pozik edan zun Kaikua;
ta bere eskuz Ontzia egin dunak ez du
geroko Sumiñean ezereztuko ura».
LXXXVI.
Isilalditxo baten ondoren, itxura
arruntagoko Ontzi bat ola mintzatu zan;
«Okerra naizela ta isekatzen naute;
egin niñun Eskua dardarka ari al zan».
LXXXVII.
Oni, Bilduma itzontzi artako Norbaitek
Sufi-eltzeto batek edo- sumindu ta,
«Eltze ta Eltzegilleaz guzi au Esaidak,
Eltzegillea nor duk eta nor Eltzea?».
LXXXVIII.
Beste batek: «Ba-dira mintzatzen diranak
egitean maskildu zitun Eltzeeri
Inpernu bat eskaintzen dien norbaitetzaz.
Ba! Lagun on dugu Ura, dana irtengo da ongi».
LXXXIX.
Ta beste batek: «Norknai egin edo erosi,
Buztiña legortu zait Aztutze onen luzez:
Baiña bete nazazu Ardo lagun zarraz,
la lengoratuko naiz lastertxe, nire ustez».
XC.
Ontziak banaka ola egiten zutela
Ilberria zeukaten izketa adiketan;
ta gero elkarri bultza zioten: «Anai, Anai!
entzun Soinkariaren lepo-ugela irringan!».
XCI.
A, Matsaz nire Bizi belaxka zuzpertu
ta Bizia il da gero Gorputz au ikuzi;
ta Orri biziz estali, eta Baratzeko
bazter bakar batean nazazute jarri.
XCII
Nire errauts eortziak ere, Mats-sare bat
antzo jaurti eta utzi ditezela aizetan,
Siñesle zintzoa andik igarotzen dala
ez dezaten atzitu oartu gabean.
XCIII.
Luze maite izan nitun Sasi-jainkoek gaitz
sundia egin didate, bai, Mundu-begitan;
nire Aintza ito egin dute Txol azal batean,
ta nire Ospea saldu Kantu ordaiñetan.
XCIV.
Maiz, bai, Burua ontzea zin egin nun, baiña
zin egitean nire senean negon ni?
Udaberri etorri ta, Larrosak eskuan,
nire Damu zurdatza egin nuan zati.
XCV.
Ta Ardoak Siñesgabe iduri eragin
ba'nau ta Omen-jantzia kendu ba'dit ere,
Saltzen dun gaiarekin alderatzekorik
Ardolariak ezer erosi lezake?
XCVI.
Baiña, ai! Udaberri ori Arrosaz il bear,
ta Gazte-usaiñeko esku-idatzi ori itxiko
ta abarretan abesten zun Urretxindorra
nondik ta nora egazka joan dan, nork esango?
XCVII.
Eremuak emango ba'lu Iturriaren
agerraldi bat, naiz ta illun-milluna izan,
artara Bidekari auldua jauzteko
belar ostikatua jauzi oi dan eran!
XCVIII.
Aingeru egadun batek, berandu baño len,
Alabear-Idazti zabaldua geldi-
erazi ba'lezake ta Idazlari latzak
bestela idatzi zezan ala ezaba osoki.
XCIX.
Al ba'genu, Maite, Ura laguntzat dugula,
Gauzaen asmo larri onetzaz jabetu,
osoro zatituko genuke ta gero
gure biotz-erara berriz ura asmatu...
C.
Berriro gure billa datorren Ilgora
zenbat aldiz berri ta zartuko da oraindik?
Zenbat aldiz, goratuz, gure billa etorko
Baratz ontan zear ta baten billa alperrik?
CI.
Ta ura bezela, o Saki, Belarren gaiñean
banatu illobi artetik pozik zoazela,
Bat egin nun lekura el zitezenean
jarri zazu soz-bera zure Edontzi utsa!