Jon Benito: Poema liburu bat izan zen zure lehen liburua (Kea behelainopean bezala, Susa, 1994), eta poema liburu bat da oraingoz kaleratu duzun azkena (Norbait dabil sute eskaileran, Susa, 2001). Bi poema liburu guztira, hasiera bat eta bukaera bat izan daitekeena da? Ziklo baten amaiera?.
Norbait dabil sute eskaileran kaleratu ondoren, isilune bat dago zure ibilbidean. Harritzekoa ere bada, oso produktiboa izan baitzara beti.

Harkaitz Cano: Bai eta ez, ez dakit. Egia esan gustua hartu diot liburuak ez kaleratzeari, hori bai. Lehen gustua hartu nion bezala urtero liburu bat kaleratzeari, eta iruditzen zitzaidan idazlearen ofizioa hori bada, eta zu idaztera benetan dedikatzen bazara, nolabait konpromezu bat zenuela irakurleekin. Ez nire buruari jartzen nion behar bat bezala, era naturalean baizik.

Orain, aldiz, idazten jarraitu arren, ez nituen ikusten liburu baten barruan idatzitakoak. Komentatu izan dut gehiagotan ere, baina, Parisen hasi nintzen horrela. Parisen premeditatu gabeko gauzak idazten nituen, hara joan eta erresistentzia garaiko liburu pilo bat zeuden leku guztietan, errestauratu zuten Charles Chaplinen pelikula, "El gran dictador" ere ikusi nuen.

(...)

Hara idaztera joan nintzen. Eta orduan, hiru-lau-bost egunetan idazten nuen istorio bat 30 foliokoa erresistentziari buruz Charles Chaplin sartuz. Baina 30 folio ditu eta bukatu da, eta ez dut ikusten luzatzeko modurik eta ez da narrazio bat. Ez da ipuin bat, zerbait printzipioz autonomoa da, bi ikuspuntu dituelako eta abar... Orduan zerbait sortzen da, ez daukana lekurik liburu batean, ez dena ipuin bateko pieza bat.

Bat-batean hasi nintzen antzerki arraro bat idazten, erdi-politikoa; idazten ditut 35 folio eta gorde egiten dut. Hau ere ezin dut sartu ipuin liburu batean. Edo ipuin liburu berezi bat izan beharko luke. Eta orduan, gero ipuin batzuk idazten ditut, baina ipuinak ere ez ditut ikusten garai batean bezala, Telefono kaiolatuan (Alberdania, 1997) bezala. Nahiz eta garai diferenteetako ipuinak izan, justifikatuta ikusten bainuen orduan ale berean sartzea. Eta orain ez. Orain ipuinek elkarren artean talka egiten dutela ikusten dut, ez dutela zerikusirik edo oso urrun daudela liburu berean sartzeko.

Eta gero hasi nintzen nobela bat idazten eta idatzi nituen hainbat folio eta utzi egin nuen baita ere. Bai, idazten dut lehen adina baina ez norabide batean. Nik hala bizi nuen behintzat. Eta orduan oraingoan titulu bat etorri zait, eta gauzak zer diren, tituluak eraman nau ikustera liburu bat. Titulua Neguko zirkua da. Horrek ez du esan nahi pailazoak agertuko direnik ipuin guztietan, baina iruditzen zait zirkoa, negua... Zirkoaren konponente ludiko, alai eta aldi berean kamerinoetako deprimente hori, zirko kutrearen zera hori... eta aldi berean negua. Gauza asko biltzen dira horren inguruan, Pariseko Cirque d´hiver ere hori da, neguko zirkoa deitzen zaio baina karpa handi bat da non boxeo konbateak egiten diren eta abar... Hor ikusi nuen era bat lotzeko ez egin ditudan gauza guztiak baina bai batzuk.

Egia esan, justifikazio pragmatiko bat ere badago orain liburu gutxiago argitaratzean, beste lan batzuetan sartu naiz, filosofia gehiagorik gabe. Eta bada beste gauza bat ere zama gisa bizi dudana: itzulpenak. Sartu naiz bi-hiru libururen itzulpenak egiten, edo itzulpen horiek zuzendu edo berridatzi beharra. Eromena da hori.

(...)

Mikel Iturriak egin du Pasaia Blues-en (Susa, 1999) itzulpena. Gordinean eman zidan, berak ere esan zidan agian ez zidala ezertarako balio izango. Nekatu egin zen eta azken bi kapituluak nik itzuli ditut. Baina oso latza da, "hau nik idatzi nuen" galdetzen dut orrialdero. Gero, joaten zara orijinalera eta esaten duzu, "bai nik idatzi nuen". Eta horrek ere piskat blokeatu nau. Baina aldi berean, iruditzen zait badagoela aldaketa bat: orain hobeto idazten dut. Sentipen hori dut gutxienez. Horrek animatu egiten nau.

Orain iritsi da momentua Beluna Jazz (Susa, 1996) gehiago gustatzen zaidana, jende guztiak sinestarazi zidanean Pasaia Blues hobea zela. Nik beti gorde izan dut kariño berezia Beluna Jazzekiko. Orain bi itzulpenak ikusita... iruditzen zait aurrerantzean egongo dela errealismoa baina garrantzia izango duela puntu erabat ez errealistak ere, fantastikoak.

JB: Aipatu duzu Beluna jazzekin identifikatuago sentitzen zarela, zure tonura gehiago hurbiltzen dela. Harkaitz Canoren estilotik gertuago dagoela.

HC: Ni orain nago Beluna jazz idatzi nuen momentuko sentsazioekin ari naiz. Ez idatzi nuenarekin.

JB: Bai, bai, estiloa, tonua.

HC: Idatzi nuena baino buruan neukana eta idatzi nuela uste nuena.

(...)

HC: Ez pentsa, izaten dituzu sorpresa polit batzuk ere. Beluna Jazzen itzulpenean badaude pasarte batzuk ikusten dituzunak oso fortzatuta daudela, beste batzuk esaten duzula "orain ez nuke hau idatziko" baina pentsatzen duzu ondo daudela.

JB: Nolako harremana izan duzu itzulpenarekin?. Nola ikusi duzu zure lana beste hizkuntza batean? Hizkera eta tonu literarioa errespetatu da? Mantendu da?

HC: Aldatzen dira, nik uste.

JB: Arraroa egin zaizu?

HC: Ez. Gazteleraz irakurri izan dudalako euskaraz adina edo gehiago. Guk gehienok bezala. Ingelesez irakurtzen beranduago hasi naiz eta gutxiago irakurtzen dut. Guk irakurri izan dugu gazteleraz eta euskaraz. Gazteleraz idaztea gustatzen zait eta behin sartu naizenean gogorra zaidana itzulpen ariketa da. Horregatik askotan aldatu egiten ditut gauzak erabat, kapitulu osoak ezabatzeraino. Hori arriskutsua da. Bego Montorioren itzulpena, 'Enseres de ortopedia inútil' (Hiru, 2002) leialagoa da.

(...)

Hor ere arrisku bat dago: ez dakit Unai Elorriagak edo nork esaten zuen gaztelerazkoa egiten duenean entzun dituela euskarazko liburuaren kritikak, eta ekidin ezina den bezala, berak ez dio itzulpenari zerotik aurre egiten. Baina orduan beste gauza hau ere galdetzen du: "Zergatik ez dituzu kentzen hasierako orriak edo bukaerakoak?". Eta hori egiten duzu, eta nobela hobetu egiten duzu eta gaztelerazkoa kaleratzen duzu. Orain, hor arrisku bat dago. Euskarazko liburua entseiu froga bat bilakatzen ari zarelako. Orduan gaztelerazkoa aldatu badugu, euskarazko hurrengo edizioan ere zuzenketak sartu beharko ditugu, eta Gorka [Arrese, Susako editorea] seko zoratu.

(...)

Orduan liburuak ez daude bukatuta. Liburua bukatuta dago nazkatu zarelako eta momentu batean erabaki beharra dagoelako, baina berredizioak egiten direnean edozein momentutan, aldatzeko gogoa edo beharra etortzen da, zu ez zaudelako literarioki leku berean; edozeini galdetu bestela. Hor niretzako, kontua da, behin gaztelaniazkoa aldatu badugu euskarazkoa aldatu behar dugula eta orduan, eromena da, ze zuk nahi duzuna beste liburu bat egin eta idatzitako liburua ahaztea da. Hori da beste arrazoi bat enpantanatuta egoteko eta ez eskaintzea denbora asko beste sorkuntza lanei.

JB: Interesgarria litzateke ere New Yorken eta Parisen egon zinen garaiak alderatzea. New Yorketik etorritakoan hango esperientzietatik abiatuz hiru liburu kaleratu zenituen. Parisen, aldiz, oso ezberdina izan da esperientzia, esperimentalagoa izan zela esan duzu...

HC: New Yorkekoa potenteagoa izan zen. New Yorken denbora gehiago ere eman nuen. Urrunago nengoen, lehenengo aldiz, urrunago. Paris ezagunagoa zaigu, etxean bezala erosoago zaude. Parisen denbora gehiago nuen, New Yorken etxebizitza bilatu beharra zegoen, aktiboagoa zen alde horretatik, Parisen denbora gehiago nuen. Gauza gehiago ikusten nituen New Yorken, istorioak ere berez etortzen zitzaizkidan gehiago. Parisen zentzu horretan... (isilunea, pentsakor) badaude pare bat istoria batez ere Hitler-en istorioekin, Chaplin-Hitler. Parisengatik sortu zitzaidana, baina momentuz ez da argitaratu eta beno...

(...)

HC: Parisen nengoen baina horrek ez zuen zer ikusirik. Ez zuen New Yorkek adinako eraginik izan. Gauza berri gehiago ikusi nituen New Yorken. Hiri hori gainetik kendu ezina ere badago, adibidez, Parisen idatzi nuen istorio hori New Yorken amaitzen da. Hasi Frantzian hasten da erresistentziaren kontu batekin, baina, gero, hor dagoen istorioetako bat Bartholdiren Askatasunaren Estatua itsasontziz New Yorkera nola eraman zuten kontatzen duena da. Eta nola zihoan polizonte bat estatuaren barruan ezkutatuta. Piskat haserretu egiten naiz nire buruarekin, galdetzen baitiot: "berriz New Yorkera joan behar diat?". Baina ekidin ezina da, barruan geratu zait hiri hori, iltze bat bezala.

Xabier Gantzarain: Baina agian ez da lekuaren kontua bakarrik. Agian edozein lekuetara joaten zarenean, baduzu aurretik egon zaren lekuetara begiratzeko ikuspuntu bat. Hemendik alde egiten duzunean hona begiratzeko eta handik alde egiten duzunean hara begiratzeko. Beti dago joera bat aurretik bizi duzuna han bukatzekoa.

JB: Ez dakit gauza bera edo alderantziz, baina halako zerbait gertatu zitzaizun Pasaia Blues idazterakoan. Hemengo gaiei buruz hara joan beharra, ezta? Perspektiba kontu bat.

(...)

EGUNERO ZUTABEAK IDAZTEAZ

HC: Azkenean egunerokoa hori, hitzaldi batean esan nuen bezala, artikuluak erabil daitezke bozeto bat bezala. Jendeak esaten ahal dizun arren, "ipuin bat, ideia bat sakrifikatzen ari zara".

XG: Hori Pako Aristik esaten du, ezta? Ideia bat sakrifikatzen duzula artikulu batean. Baina artikulu bat horretarako dago, ezta?

HC: Nik ikusten dut, esperimentatzeko leku bat ere badela hori. Erritmoak aztertzen dituzu, esperimentatzeko aukera duzu hor. Artikuluak asko du erritmotik, gero artikuluaren trukua ere badago. Zutabe txiki horiek guztiek truko bat dute. Nola da Hitchcokek esaten duen hori?

XG: "Makgufin"

HC: Hori da. Makgufina dominatzea polita da. Edo dominatzen saiatzea, batzutan ihes egiten baitizu eskuetatik. Polita da hori eta gero irakurlea ez konturatzea makgufin horretaz. Asko egiten duzunean irakurlea konturatu egiten da horretaz, baina hori ere polita da, azkenean makgufina konpartitzen baituzu zure irakurlearekin. Ez edozein irakurlerekin, ez astean behin irakurtzen zaituenarekin.

XG: Hori antzemango zenuen bada BERRIAko zutabeekin ezta? Irakurlea joan dela gehiago sartzen.

HC: Bai, azkenean, ohitu egiten da. Habito kontua da.

(...)

JB: Beti aipatu duzu elkarrizketetan eta, zutabeak egiteko beti pilotua piztuta izaten duzula. Zutabearen bila zabiltzala beti.

HC: Hamar lerro dira, baina esnatzen naizenean pentsatzen dut, ez naiz dramatizatzen hasiko baina horrela da: "gaur zertaz idatziko dut?". Eta bitartean gauzak egiten ditut: kafea egiten dut, kalera joaten naiz eta abar... Baina goizeroko galdera hori da. Eta irratia entzuten duzu goizetan ia zerbait topatzen duzun. Goizetik zutabea zeri buruz idatziko duzun jakitea lasaitasun bat da. Gero, eguerdian, etxera etortzean, egunkariak irakurri beharra da zutabea. Eta arratsaldeko 15:30tan idatzi beharra. Eta gero, idatzi eta gero, ondo edo gaizki egin duzun pentsatzea. Eta hurrengo egunean, badaezpada, irakurri beharra lotsagarri geratu zaren edo ez ikusteko... Horrek absorbitu egiten zaitu. Nik behintzat ezin dut, "egin dut eta beste gauza batetara jarriko naiz" pentsatu. Zutabegintza, nire ustez, bolada bateko kontu bat da, gero, betirako edo hiru-lau urterako egunkari guztiak uzteko.

JB: Baina hainbat mediotan kolaboratu izan duzu? Azken ia hamar urtetan leku ezberdinetan egon zara.

HC: Horregatik utzi nahi dut. Asko ikasten da horrelako lekuetan. Baina beno, nire helburua, hau uztean, bi urtetan, ez dakit beteko dudan, inongo egunkaritan ez idaztea da. Beti iristen baita momentu bat geratu egiten zarena, endekatze bat, habito batzuk hartzen dituzuna. Gero nobela bat idazten hasten zara eta artikulu forma du. Hori ere ikusten dut, zure moldea egiten zoaz... Ni neurri honetara ez nintzen ohitzen, beti folio bateko artikuluak idazten bainituen. Folio bat, folio bat, folio bat... Egiten dituzu seiehun folio eta edozein gauza folio batekoa ateratzen zaizu. Eta esaten dizute: "hemendik aurrera egin ezazu folio erdia". Hori da egin diezazuketen putadarik handiena. Eta ez bakarrik neurri aldetik, ohitura batzuk automatizatzen dituzulako idazterakoan, literatura idazterakoan onak izan daitezkeenak edo ez.

KEA BEHELAINOPEAN

JB: Hamar urte dira "Kea behelainopean bezala" kaleratu zenituela. Ez dakit denbora bat pasa ondoren nola ikusten duzun liburu hori.

HC: Liburuko poema batzuk ezingo nituzke orain idatzi. Iruditzen zait hor neukan erritmoa ez daukadala orain. Komarik gabe idatzitako poema haiek... momentu hartan orain baino poesia gehiago irakurri nuen. Liburu horren gainean denbora asko pasatu nuen eta hori ikusten da erritmo aldetik. Ezingo nuke erritmo aldetik horrela idatzi orain.

Gero poema batzuk zaharkituak iruditzen zaizkit. Halere, atentzioa gehien ematen didana nire liburua berriz irakurtzean hitz batzuen presentzia molestoa da.

JB: Adibidez?

HC: Adibidez, malkoa. Adibidez, odola.

(...)

JB: Baina badira beste sinbolo batzuk ere: gereziak, Sarajevo.

HC: Horiek ez didate hainbeste molestatzen.

(...)

HC: Uste dut garai hartan presentzia handia izan zuela Sarajevok hemen medioetan ere.

XG: Hemen hurbileko zerbait bezala sentitu zen.

(...)

HC: Niri erreferentzia horiek gustatzen zaizkit. Datatu egiten baitute berez nahiko abstraktua eta generikoa den liburu bat, Norbait dabil sute eskaileran liburuan badut poema bat hitz egiten dena poema batetan dauden tranpei buruz berriro, kontrapisu, metafora, soka-joko... liburu zaharretan molestatzen duena deskonpentsazioa ikustea da.

Gauza bat da horko ideia batzuk jada gaur baliorik ez izatea, sinbolo batzuk ondo lortuak egotea eta beste batzuk ez, metafora gehiegi egotea edo ez... horrek ez dit molestatzen, azken finean garaia baita. Molestatzen didana liburua irakurri eta desoreka bat dagoela ikustea da. Poema bakarra irakurtzean ohartzen ez zaren abusua da, baina poema liburu osoa irakurtzean ohartu beharko zinatekeena eta ohartu ez zinena. Ze gauza bat da poema eta beste gauza bat poema liburua. Jarraikortasun horri garrantzia handiagoa eman nion bigarren poema liburuan.

(...)

Hor Gorkak [Arrese, Susako editorea] beti esaten zidan adjetiboak zimurrak bezala direla ondoan daramaten izenarentzat. Alejo Carpentierrek ere esaten zuen hori. Izenak eta hitzak zahartzen dira, baina izenlagunak azkarrago zahartzen dira. Izenlagunak oso azkar zahartzen dira.

Liburu bat noizkoa den edo nola zahartu den ikusteko, adjetiboak dira sintomarik garbiena. Berak beti zuen obsesio hori adjetiboekin ez abusatzekoa...

XG: Bigarren liburuko aldaketetako bat hori izan zen ezta? Askoz adjetibo gutxiago daude.

HC: Nik uste adjetiboen kontua gazteleratik datorkigula. Gaztelerak badauka eta gazteleraz idazten duten idazle gehienek, eta izen handiek, eta ez dakit hizkuntzak berak, joera bat adjetibatzeko eta regodeatzeko. Eta orduan, egia da, horrek galtzera eramaten zaitu sarritan. Itzulpena, horretaz konturatzeko, sekulako ariketa da. Soberako adjetibo zimurdun bat duen esaldi bat itzultzen baduzu, berehala konturatzen zara zimurraz. Ez daukat dudarik.

Lehengoan Muñoz Molinaren Ventanas de Manhattan (Seix Barral, 2004) irakurri nuen. Hain ondo menperatzen du gaztelera, galdu egiten dela... Itzuli horko esaldi bat euskarara, ingelesera. Hutsa geratzen da.

(isilunea)

XG: Baina guri hori ez zaigu sekula arraroa iruditu gaztelaniaz irakurri izan dugunean nahiz eta adjetibo asko eta arraroak izan.

HC: Ohituta gaude.

(...)

Gero gaztelerarekin gertatzen zaidan beste gauza bat honakoa da: Muñoz Molinaren diskurtso hori, ez adjetibo aldetik bakarrik, sintaxi konplexu aldetik baizik, subordinatuak eta beste... jendea ohitua dago hori irakurtzera gazteleraz. Ikaragarri gustatzen zaio hori jendeari.

Baina har ezazu idazle bat Muñoz Molinaren parekoa izan daitekeena euskaraz: Sintaxi konplexutasun bera darabilena, esaldi luzeak eta abar... irakurle berdinak euskara ezagutza berdinarekin atzeraka egiten du liburuaren aurrean. Eta horregatik idazten dute idazle gutxik horrela.

Badago gure aldetik errezelo bat, beraz.

(...)

ARTISTA SENA

JB: Badago beste artista batzuekin identifikatuta sentitzeko keria bat, nahi bat. Azken poema liburuan, adibidez. Ez modu artistikoan identifikatuta sentitzekoa bakarrik, modu pertsonalean, sozialean... esan nahi dut. Ez dakit, pertzepzio pertsonala da.

HC: Bai. Horren atzean planteamendu bat dago: artea eta bizitza. Zergatik sinesten dugun hainbat artistak euren bizitza dedikatu ziotela egiten ari ziren gauza horri, dela musika, dela pintura edo dela literatura eta beste batzutan ez dugu horretan sinesten.

JB: Arreta deitu zidan Gantzarainek Van Goghen biografia (Txalaparta, 2002) idatzi zuenean, protagonistak dena utzi zuela margotzeagatik, sinesten duen horregatik. Fanatiko bat izan zitekeen, izan zitekeen artzain protestante bat ere eta lasaiago bizi. Baina ez.

HC: Hori gustatzen zait. Nik horrela bizi dut, gure zeregina da sorkuntzaren fanatikoak izatea. Eta hor ez da kontzesiorik egin behar. Gero hor posea sartzen da.

(...)

HC: Lehen biografiak ez zitzaizkidan hainbeste interesatzen. Gero urteak pasa ahala, gero eta gehiago interesatzen zaizkit. Hasieran esaten duzu: "garrantzitsuena obra da!".

XG: Baina obra eta bizitza batera doaz!.

HC: Hor ere bakoitzaren pertzepzioa ezberdina da, esaten duzunean "irakurri dut ez dakit noren biografia eta bere obra eta harrituta nago!". "Hori posea zen", esango dizute. Denok ez dugu berdin pertzibitzen. Nik badut lagun bat ezin duena Basquiat ikusi. Niri berriz berdin zait zer ez zuen egin eta zer egin zuen, niretzat eredu bat izan da. Nik horretan pentsatzen dut: irudi hori, Basquiat margotzen eta lo egiten mihisearen gainean. Hori da nik izan nahi dudan jendea.

XG: Baina Basquiat ere bada ate batean margotzen duena mihiserik ez duelako.

HC: Ingurua berregin bere erara eta bere diziplinaren zerbitzura. Zer daukat eskura? Eta eskura dudan horrekin egingo dut.

XG: Lehen ere aipatu duzu; zergatik pintatzen zuten formatu txikietan? Ba, pobreak zirelako eta ezin zutelako 2x4ko mihise bat erosi.

JB: Halere, artista hori kultur komunitate txiki batekoa da, edo zara. Horren jakitun zara? Kultur ez normalizatu bateko partaide. Akaso figura hori bereganatzera iritsiko ez dena.

XG: Ez zaizue iruditzen oraindik apur bat erromantikoak garela?

(...)

XG: Guk ditugun eredu batzuk, izan daiteke literaturan Maiakovski, artean izan daiteke Van Gogh, Pollock, Basquiat... Denak oso eredu erromantikoak dira. Erromantikoak zentzu horretan.

HC: Erromantikoak zentzurik beltzenean.

XG: "Zuk zure bizitza ematen duzu zure obragatik".

(...)

HC: Niri asko gustatzen zaidan adibide bat Bohumil Hrabalen Zorrotz begiratutako trenak (Elkar eta Alberdania, 2002) liburuan dagoen sekuentzia bat da. Hor ikusten da idazleak bere burua traizionatzen duela, baina oso polita da. Ikusten da idazlea ari dela istorioa idazten eta ez soldadua: alemaniarra hiltzera doanean bihotzean eman nahi dio tiroa, baina momentuko nahasmenean ez daki bihotza non dagoen, non dagoen eskuina eta non ezkerra. Bere erreflexioa da nola idazten duen berak: ezkerretik eskuinera, eta horrela orientatzen da tiroa emateko.

Hori ez da soldaduaren pentsamendua, hori idazlearen pentsamendua da. Hori da bere motorra, hori delako bere iparrorratza, horrela gidatzen da.

(...)

XG: Egunen batean Pollock-i buruz zerbait idatzi behar izanez gero, irakurri Tristísimo Andy Warhol (Siruela, 1999) liburuaren sarrera.

HC: Beti irakurri nahi izan dut liburu hori.

XG: Pollocken eta Andy Warholen heriotza konparatzen ditu. Pollocken heriotza oso erromantikoa da, autoan zihoan. Istripua izan zuen, gero esan zen mozkortuta zihoala... Andy Warhol berriz, begira zer tristea zen, atentatu bat egin ziotela eta ez zela hil, eta azkenean ospitalean hil zen, gaur egun mundu guztia hiltzen den bezala.

(...)

XG: Esaten du nola James Dean Pollocken antzekoa den. Eta nola espresionistena oso talde erromantikoa zen alde horretatik, baina baita beste alde batetik ere: indarra, denak gizonak biltzen zirela taberna batean eta han egoten zirela denbora guztian... Hori konparatzen du liburuak, Pollock, Dean, garai hori eta Warholekin etorri zen ondorengo garaia.

(...)

HAMAR URTE

JB: Badira hamar urte lehen liburutik. Bada denbora bat, bada ibilbide bat. Ez dakit atzera begirakorik egin duzun. Autokritikarik. Damurik baduzun, porrot egin izanaren sentipenik, arrakastarik izan duzunaren usterik...

HC: Ez dakit nork esaten zuen: literatura egitea da inor frakasatzera ausartzen ez den lekuan frakasatzea. Ni pribilegiatu bat kontsideratzen naiz. Nik bizimodua ateratzen dut gutxi gora behera, batzutan gutxi eta bestetan gora, gustatzen zaizkidan gauzak eginez. Eta gustatzen zaidan hori, duela hamalau urte nire ametsik handiena zen, idatziz bizitzea. Batzutan egunkarietan idatziz, bestetan gidoiak... Orduan, hortik aurrera, beste guztiak akzidenteak dira. Liburu onak eta txarrak ere istripuak dira.

Gero eta gehiago gustatzen zaizkit obra biribil hori ez duten idazleak. Antonio Lopez da dena perfektua egiten duen artista margolari hori. Hartzen du errege familia eta polaroid argazki bat egiteko gai da, baina sei urte behar ditu horretarako. Eta berak esaten zuen harro zegoela oso obra gutxi baina perfektuak egin izanaz. Ez zait batere interesatzen filosofia hori, justu kontrakoa interesatzen zait. Nahiago dut, gehiago interesatzen zaizkit estropozuka doazen idazleak eta gauza oso bikainak egin eta, bat batean, ez dakit, asko arriskatu dutelako edo ez dakit zergatik, liburu kaskarragoak egin dituztenak.

(...)

Ez naiz ausartzen hartzera nire liburuak eta traspapelatzera. Itzulpenak behartu nau gutxieneko analisi hori egitera, inpresio orokor bat bezala esan dezaket ez nagoela konforme egin ditudan gauzekin. Nik egin ditudan gauzekin inkonformismo sentipen orokor hori badaukat. Gauza gehienekin. Hala ere orriren bat irakurri eta esaten duzu, "kontxo!, hemen ez nenbilen hain oker".

JB: Ez nintzen liburuez ari, ibilbideaz ari nintzen. Orokorrean. Aipatu duzun sentipen horretaz.

(...)

JB: Lehen liburuan bazegoen esaldi bat antologikoa iruditzen zaidana, izan daitekeena poetika bat definitzen duena. Honakoa dio: "bizitza da erresumarik zabalena/ eta nik besoak baino ezin zabaldu".

XG: Baina besoak zabalduta denbora asko bazoaz.... Esan nahi dut, hor, hasieratik, printzipio bat dagoela, egingo duzunaren oinarri bat. Mundua oso zabala da, baina zuk pentsatzen duzu ia hori harrapatu ahal duzun, idatziz, margotuz...

HC: Bai

JB: Baina hor ezintasun bat ere onartzen da.

XG: Dena ezin da harrapatu, ezta?

HC: Bai, har daiteke ezintasun gisa ere... Baina hor badago Ruperren aipu hori ere, mundua ez dela bukatzen haur oina ttipientzat... Baina kontzientzia horrekin ere jarraitu behar da, ezta?

Besoak zabalduta eramatea ekilibrioa mantetzeko era bat ere bada.