—separata—

Begien bizkar

Joxean Muñoz

AIZTOZ EGITEN DIREN SEINALEAK

        Hona lirika. Behardu desorduetan eta kontraeran ibiltzen jakin. Desmasien eta bakarmin urratu berrien lurra.

        Poemotan bidaia bat kausitu uste dut, hondamendi osteko aldi berri baten hasikinetatik oasis beteko hondakinetan jausi artekoa. Ez da ezer gertatzen, paisaiak igaro, pasatu eta erre-pasatu egiten dira, behin eta berriz. Maitatzea eta oroitzea obsesioa da, ezinbestekoa bezain minbera hala ere. Muñozenean esperientzia etenik gabeko zera da, poesia dela alegia, eta poemak maitea beti faltan duten eskenatoki hauskorrak, erresistentzi kutxak, mezu zifratuak dira. Idazkera oso zehatza da, neurriz gaineko bertsolerro txalogoseetan trabatzeko ez izan beldur.

        Hirian, Donostia koxkeroan ere bai, elefanteen azken aterpean bezala ororen ezkutuan jazotzen dira sufrimentuak. Sentimentuak azken muturreraino behartuak daude, amildegia jo eta pasa egiten da maitasun poema hauetan. Errepideak, autoak bidaia bertikalerako eman lezake bide, eta hartara gorputzen erorikoa hotz hotzean ageri. Tangoak beirazko geruzen azpitik.

        Ez da konbentzionala Muñozi darion lirikotasuna, berea duen mundu oso koherentea moldatzen badaki. Irudi apur batzuekin etxea altxatzen du, bizpahiru flashetatik amodio eskena sortzen da. Pausoz pauso jarrai litekeen ibilia da, egia intimoen satorbidean aritutakoa apal mintzo da horren min dituenaz. Irudiek eta zentzumenen memoriak garamatzate maitasunaren orbainak nozitzera geure baitan. Fatala da bizitza. Azkenean denbora pasa egin da, min ematen digu oroitzeak, eta oraindik duda sortzen zaigu, ez gaude seguru. Gordin dira asmoak, interesgarria saioa.

        Luze isilean gordetakoak peto petoan deklaratzen dakizki, ez da amarrurik, ez eskupekorik, ez keinu lagunkoirik. Zauri zahar eta berriek zimelduak ditugu barnemuinak. Estimatzen diogu.

        Muñozek ez dio beldurrik poesiari, «Parentesiak (etabar)» (Hordago, 1983) liburuan erakutsia zuen ez ziona, orain ordea gehiago daki. Ur handitako lanak eskarmentua du berarekin. To lirika.

JOSE LUIS OTAMENDI

Autobusez

Sasiak.

Argia ahulago.

Lur superbibiente bat.

Ez duzu zer

begiraturik.

Tren

guztiak

antzinatearen kolumna

inguruan.

Aiztoaren muturrea-

-n ikusi harramazkak

denboraren aztarna bakan: su

amatatuaren arrastoa,

eta hainbat ilenti ttiki

ordenen baten bila.

Ahultzen datorren argia,

Zikin-

durik.

Nekea bizkarrezurrean armiarma.

Leku bat

garaje bat, billak, hostal bat, neon-

ezko fletxak

hemen

nire

zatoz

leku bat, beste bat,

orpoz orpo otearekin,

—argiz

lur superbibiente honetan

argi—

seinaleak.

—argiz

Beste leihatiletatik

argi—

sakabanatzen dira orain

—argiz

argi—

azken sasiak

bizirik iraun duten

pizti, orru, keinu mekanikoak.

Flash back

Geroztik

hainbat auzo

dira

hainbat kale hainbat

bidegurutze huts.

Geroztik eremuak,

baratz abandonatuak,

gaua. Iragarkiak zut

eta etzan

eta aidanez dizdir

karreteraren bi saihetseetan.

Hotza sabelaren

hodian.

Fite noa.

Zigarroa piztu.

Zu.

Itzalak itzalaren meneko.

Ezpain haiek

hain mantso eurituak.

Erre.

Kea biriketan erabili.

Perfume akre hura

zainak gihartzen dituena.

Sabel hartan inora ez

galdu nintzenekoa.

Zuk.

Bular herabeak, bular herabe iratzarriak.

Euria eta parabrisetako

eskobilak.

Hasperen eginez.

Egarriari zabaldu nintzaionean

ekaitz

sakon-

enak

harrotzen. Deitzen. Lehertzeraino

erakartzen.

Zu.

Euriaren kortina opakoa

belarrietan,

zigarroaren anestesia

eztarrian behera.

Hitz izatera heltzeko debekua zuten

hitzak esanez,

izenik gabe deika,

izuti.

Zu.

Zigarroa itzali,

zigarroa bota,

gaueko haizeari irekitako leihotik.

Txinparta

gorriak salto-

ka karretera zo-

lan hil-

ik.

Argazki dedikatuak dibujatzen

Sasiak so egiten du argia

eta eman, berde ilunagotan.

Itzal uzkurragoen ertzak harrotuz

larre zurbilagotan zanpatzen bere burua.

Gatazka horrek izen urdina du

eta horia instante oso azkarretan.

Iheserakoan herdoilaren abizena hartuko du

trabeskako errainuez

Etxearen atzekaldeko paretari

koloreak lehertzen dizkiolarik

presaka.

(gero atariari eta harri busti

erretiratuagoei)

Helbide bat asmatzen dut

direkzio bat.

Halako eta halako.

Bi puntu.

Gero karretera zolak bakarrik egiten du

argiaren atakearen aurrean

dizdir.

«Berebilez»

BAT, hemen hasten naiz kontatzen, ordubiak aldera dira ibaia amildurik dago, ez dago —lurrinaren atzean zauri trabeskakoa—. BI, nekez eusten dio azken argitasunak munduaribere kargu hartua badu ere mendiz,etxez eta inoiz itsasoz seinalatzea itxiturak eta lautadak eta orain iluntasunak zamatutako arbola da, arbola da eta oraintxe gaua zen eta orain bizkarrez harrapatutako seinalea da eta oraintxe gaua zen. HIRU bazter, irekirik sekula aurkitu ez duzun ostatua, atarian autoaren plastikozko estalkia bidezidorra, sasiak une batez begietan itsasirik. Kontra datorren kamioiaren izua ekarri du LAU tarte zabalagoak ikumena besterik ez balego bezala. Dena erreala izan da momentu batez. BOST Hirurak dira. Ordubata t'erdiak ziren. SEI Argiek ihes egiten dute. Suizidatu egiten dira edozein trabaren kontra, gelditu egin ohi dira zenbait, —argiak—, zenbait horma zokotan, zenbait bide, leiho eta aterpe itxi, zolagaineko zenbait gurpilarrastotan. Bi lagun. ZAZPI. Zigarro bat, ke mendalorearen zaporezkoa. Hainbat irudi zintzo, hainbat izen. ZORTZI Errepasatu: Berriz hasi: BEDERATZI bat, hemen hasten naiz kontatzen. Ibaia. Gaua. Bi, hiru, bizitza euskorragoa. Luze laburrean basoak,ezkutatu alde: egoitza. Lau. Egoitz— mina. Bost, sei, hartu egin nizun zigarroa ezpainetan. Zazpi: erre egin naiz; eri naiz. Zortzi, betazal haundi baten babesean. Bederatzi: errepasatu.

Uztailan bisita

1.

Pinuak krak lehertzen ditun

poliki poliki

1.

Iratzeen azalik euskorrena

kilker zeruari

orratzez itsasirik.

2.

Zama bertikaleko itzalaren

ordu

tan

3.

algodoizko eguraldia hire begietara

egiten dun etzan

egiten dun piztu

5.

Gero irrifar egingo dun, gero

sukar ttiki bat irristatu zitzainan

8.

soinean behera, lakuak bila ari bailitz

edo olatuak bere harrokeriarekin topo egin behar baitluen

13.

eta hala ere pinuek krak

etengabe eta mantso

21.

eta iratzeak eguraldiari amore ematen zion

eta egiten dun

etzan

34.

egiten dun umildu.

Adio

Lehen eguerdia zetzanan hemen

dizdizari, bete eta oso,

neguko eguzkiak

(orduz kanpo, garaiz landa)

babesten duen

moteltasun borondatezkoaz.

Orain tren asko igarotzen dun

norabide guztietan.

Dagoeneko burutua din

denborak

bere satorkeria.

Erori ditun prologoen

hitzezko baldakinoak,

sakabanatu dun eguerdia

eta presaka jarri gaitun bizitzen

norabide guztietan.

Nire buruarekin akordatzen naun

«Kaixo!» esaten

itxura despreokupatuan.

Gaur ordea ez haunat ajendan aurkitu

eta hotza hegaldatu dun tamarizen erraietatik

eta amiltzen ari ditun antxetak

(ia zaratarik gabe)

asfaltoaren gainera.

Bazetorren.

Begietan entzun dinagu tren-

aren eztanda.

Oihu egin nahi dinat:

Adio

hire izena esaten saiatu

berriro

galdera eginaz bezala.

Heltzen dinat lepotik

azken minutua

norabide guztietara markatuz

(ia esperantzarik gabe)

Bost

Hiru Bi

eta eskura ditudan

kodigo guztiak

Bat.

Zerk su zerk

ekaitz

zerk akabera

uhin kolpe bortitz

amildegi torturatuaren

baitara?

zerk tximista zerk

kixkaldura

kolpetik ekarri?

zerk (etzan) zerk (iratzarri) zerk

harrien tranparen kontra

eztanda egitera behartu?

eta gero

zerk itzal

patxada lauso berrian?

zerk hain heze, hain izuti

zerk, isil, esaten du

gauaren kontra zurbil

begi-ninien atzean

hemen

atsedena dago tolesturik

eta zai?

Ez da egia bihotzean zaitudana.

Bihotzean ezer ez dago, odola

ez bada eta bizitzaren ort-

ots ikaragarria.

Katxeorik latzenean ere ez

didate

zure aztarnik aurkituko

baina egon

begien bizkar itsuan daude

zaude

belarriaren habirik ezkutuenean.

Zantzuok ez dira ikusten, ez dira aditzen ez

dira ukitzen. Baina nere entzumenean

zaude, doinuak hautatzen

eta oihartzunak iragazten,

nere ikusmenean zaude zeru urdin

bapateko hau eraikitzen, isats

luzeko txori hori

behatzez seinalatuaz

nik ez

baina zuk badakizun izenarekin.

Ni bizirik naiz, bihotzaren ort-

otsa biziago dabilkit,

itzal hori ere, begiak urratzen

dizkidan arratsalde hau ere

zuri balegokizu bezala,

ezer esan gabe,

ezer markatu eta zigilatu beharrik gabe.

Begiek ikusi, belarriek entzun

eta behatzek maitatu egiten duten

lege (on)ez.

Ez bakarrik

Ez bakarrik

egunaren atzekaldeko patioan

«deituidazu» esanez

markatu zenituen orbain zoragarriak.

Hori, eta nere hostroek zurea ez den euririk

ez dutela nahi

ekaitz haundiko arratsa izanikan ere.

Ez bakarrik zure euria

sorpresa esakto bat izana

nere zain behartuei.

Hori, eta nere egarriaren

zu zaitudala ase-neurri.

Ez bakarrik ura

baizik eta hezetasunaren itxaropena.

Kolore guztien estalki bakarrerako joera.

Horregatik

eta kimu txikiak heltzear daudelako

irrikiaren izenarekin,

dakit

neguak ez datozela etsai

eta arratsalde hospelek ere lilura bat ekarriko dutela bihotzean

hostroa irekitzen zaiolako euriaren susmoari, zai

eta euria landareon hurren

osatzen delako, gozo.

Arratsaldeak erretzen

Bat.

Behin.

Haremunetan lore urdinak bezala.

Bi.

Ezin asetuzko setaz

arratsaldea nola ipintzen den

belaunbitan.

Leiho bat.

Leiho bat.

Nola amiltzen den itzala bal-

koirik balkoi.

Zenbat aldiz.

Esperatu.

Erloju itsu batek begiratzen zaitu.

Ibil zaitez, egonean bazina bezala.

Egon zaitez, guztia ibili dabilelarik.

Bat.

Ibaia adi adi.

Nola izan litekeen bat

egunaren adineko.

Bi.

Zenbat aldiz.