—Euskal Herrian integraturik—

Pablo Sastre, «konpromezu bezala hartzen dut literatura»

        Urte mordo bat bada Pablo eskola-lagun bezala ezagutu genuenetik. Gurekin ibilia da SUSAren hasieran. Begi urdina. Espresio bizikoa. Panazko galtzak, alkandora eta jertsia. Soldaduska. Rikardo Arregi euskaltegia prestatzen gero. Egiako gau-eskolan ondoren. Euskal Filologia bukatu eta gero nobelak idazteari  emana. "Nere bizia hori duk! Espresatzea gauzak idaztearen bitartez. Sentitzen ditudan gauzei forma ematea". 'Argia', 'Punto y Hora' eta 'Egin'eko kolaboratzaile. Mendizalea. Alfontso eta Ebaren semea. Guretzat Pablo. Euskaldunberria. Ia ahaztu ere egin zaigu Madrilen jaio eta handik etorria dugula.

        — Hasi hortik bada! Noiz etorri hintzen hona?

        — Gurasoak preso eraman zituztenean. Nik alde. Bestaldera. Bi urte pasa nizkian han, beste ezertan baino gehiago kontzientzia hartzen.

        — Noiz hori?

        — 75aren hasieran. Euskara gutxi ikasten eta mendian ibilki batez ere. Kubara joan ninduan ondoren: han hasi ninduan euskara ikasten. Anaia han zegoelarik bera eta biok. Bi maila egin nizkian han. Euskalduntzeneko bi liburu buruz ikasi, eta buelta, uda hemen egiteko; baina azkenean hemen geratu. Urte hartan hasi ninduan euskal filologia ikasten.

        — Garbi heukan gauza bakarra hemen gelditzea...

        — Garbiena hori, bai. Gero ere, inon egonda ere, nik uste diat luma erabiliko nuela. Asko idazten nian Madrilen, bestaldera etorri nintzenean utzi egin nioan idazteari. Diskusioak eta horrelakoak izaten genizkian, kartak ere bai... baina idatzi... ez. Erdara utzi baina bestea hartu ez. Oso prozesu luzea hasten duk orduan bestea hartzeko: kontzientziatzea, euskalduntzea, euskaldunberri izatea eta idaztea. Bost bat urte.

        — Madrildik aldegiteak zeri erantzuten ziok?

        — Hona etortzearena... lehenbizi gurasoen erortzea zegok. Orduan ez duk aukera; Madrildik atera beharra duk. Abokatuak eman zidaan ateratzeko aholkua. Kubakoaren ondoren bai. Orduan, anaia eta biona izan huen hemen geratzeko erabakia. Asko gustatzen zitzaien hau gurasoei, ez ziren ondo sentitzen Madrilen, baina ez zaitzaien hainbeste ajola hemen Bartzelonan edo beste edonon egotea. Aukera garbia anaia eta biona duk. Zuek ikusi esan genien, gu hemen geratuko gara.

        — Zer ikusi zenuten ba hemen erabakia hain garbi hartzeko?

        — Nerea esango diat nik. Nik bestaldean Madrilen aurkitu ez nuena aurkitu nian. Esan diat nola Madrilen ez nintzen integratu. Bestaldean girotzea eta integratzea ia berehalakoa izan huen. Euskalduntze prozesua luzeagoa, baina ondo egote aldetik eta... hori duk integratzea, gauzatan parte hartu... Kubara sentimendu horrekin joan ninduan, han gailego esaten zidatenean, euskalduna nintzela erantzuten nien. Banekien bueltatuko nintzela.

        — Zer nolako panorama aurkitu huen euskaraz eskribitutako gauzetan? Hire iturri gehienak erdarazkoak izango dituk noski...

        — Bai influentziak, bai gustoko autoreak kanpokoak dituk. Dostoiewski, Poe, Zola... horiek dituk nik gehien sentitu ditudanak. Hemengo idazleetan sentitu baino gehiago nik egin diat asimilatu; hizkuntza aldetik eta. Ni ez nauk identifikatu. Ez diat uste eragin handirik izan dudanik hemengo literaturagandik.

        — Toki ederrean utzi dituk euskal autoreak.

        — Bueno, atzera begira ikusten diat pobrezia gure literaturan. Gaur egun ez zegok pobrezia hori beste hizkuntzekin konparatuz. Euskara bakarrik hartuz gero bai, pobrezia handiagoa zegok. Arazoa latzagoa duk: jendea ez zegok ez euskaldundua ez alfabetatua. Baina literaturan bertan ez diat pobreziarik ikusten. Ikaragarrizko aberastasuna ikusten diat hemen dagoen egoreran eta kulturan. Frantzian eta Espainian baino aberatsago ikusten diat. Bizirik zegok hemen.

        — Orain dela gutxi zera aipatu huen, urte mordo batetarako nobelak buruan hituela jada. Arraro xamarra duk formaren bilakaera ero eta zoroak piska bat baztertu eta gehienak gai bila dabiltzanean. Idazleak gairik aurkitzen ez duela ematen duenean hor hator hi pila bat dauzkaala esanez...

        — Nik orain, ahalko banu eta martxa hau jarraituz, bost urtetan hamar nobela idatziko nituzke. Gaiak hemen zebiltzak buruan. Forma denborarekin ematen zaiok. Ideiak bazeudek. Une honetan sei nobelatarako materiala prestatzen ari nauk konkretuan.

        — Puntu honetara ailegatuta interesgarri izan daiteke hire nobela baten bilakaera ikustea.

        — Ba, nik izaten diat idea bat, edo apunte solte batzuk. Mugarriaren kasuan: mugan, Hondarribian, bestaldean, baserrian, mendian, horko esperientziak; inpresionatu izan nauten pertsonaia historiko batzuk, Zumalakarregi... Gero nola: elkarrrizketak, deskrizioak hobeto ateratzen omen zaizkidak elkarrizketak. Gero eta konplejoagoa egiten huen prozesua, eta azkenean uste baino sinpleagoa huen.

        Alde batetik ari nauk ametsak apuntatzen. Bestetik burutapen batzuk ere bai; hor izaten dizkiat eta horiek ere apuntatu. Bestalde badiat asmo bat, oso abstraktoan, zerbait egiteko borroka armatuaz. Horretarako ere datuak biltzen.

        Orain arte oso inkonstantea izan nauk horretan. Oso gai diferenteekin idatzi dizkiat lau nobela hauek. Batasun bakarra nere pertsonalitatea duk. Mugarena, beste bat amodiozkoa, bestea Auspoan eta ateratzen direnen antzera idatzia... Oso diferenteak. Batasunik baldin bazegok zeran zegok, aurrera begira, errealitatearekin, Euskadin gertatzen denarekin lotu nahi bat zegok.

        Errealitatea zein den? Prozesu bat, ez? Nik nola ikusten dudan prozesua. Nora goazen Euskal Herrian.

        — Errealitatea projektu bezala? Edota den bezala agertuz...

        — Errealitatea den bezala. Nik ikusten dudan bezala. Nik dela ikusten dudan bezala. Prozesu bat diodanean ez nauk ari politikaz bakarrik. Familitan ere zer prozesu ari den ematen, sexoan... gauzak nola dauden momentu honetan... era berean ni ere sartzen nauk, edo adierazi nahi diat soluzioren bat, edota azpimarratu egoeraren bat injustoa dela... Norabait ari garela eta hori dela errealitatea.

        (Denbora aurrera doa. Hizketa mantsotzen hasia. Esparru arriskutsu batean sartu gara. Traidoreak izan daitezke hitzak. Konfiantza giroa dago, hori bai!)

        Bazegok jarrera bat oso zabaldua herri guztietan, literatura ez hartzea konpromezu bezala. Pertsonalki konpromezu bat bezala hartzen diat nik. Batipat nere buruarekin. Eta ez hori bakarrik, neri iruditzen zaidak konpromezu bat hartzen ez duten idazleak ez direla ondo ari. Eta, konpromezu bat hartzen dutenak eta justu Herri honek daraman eboluzioaren kontrakoa hartzen dutenak, sartu direnak beste mekanismo batzutan, kontrol mekanismo batzutan... horiek salatzekoak direla iruditzen zaidak.

        — Bai, baina ondo eskribitzen du esanaz salbatzen da asko eta asko...

        — Inor konkretutaz ez diat esango onik ala txarrik. Baina neretzako pertsona horiek prozesu honetan lekutzen ez diren neurrian, beste edozein pertsona bezala beste edozein lanetan, eta gehiago, zeren eta literaturak badauka beste lanek ez daukaten eragin bat, iruditzen zaidak prozesuari oztopoak jartzen ari zaizkiola, trabak jartzen. Eta hori salatzeko izateaz aparte baztertzekoa ere baduk. Literatura, kultura eta herriaren prozesuari trabak jartzen ari zaizkiok.

        (Josu hemen dabil joan eta etorrian lanean ari da, tarteka elkarrizketan sartuz. Orain heldu da Mikel; antza denez oso kezkaturik dauka gai honek)

        Nik esandakoa oso zabal ulertu behar duk. Zabal zabal. Kontrakoak oso gutxi dituk. Batzuk ez zeudek prozesuan, nik eta askok ulertzen dugun bezala, independentziaruntz doan prozesuan ez zeudek. Horregatik ez zeudek prozesuaren kontra. Herria beste leku askotatik ere ari duk desarroilatzen. Eta igual momentuan independentzia buruan daukagunak gutxi gaituk. Baina sexu nobela bat egiten duena ez duk horregatik kontra jartzen, prozesu politikoa aipatzen ez duelako.

        — Konpromezua literaturan ala bizitzan? Idatzitako gauzetan ez duk agian bat konpremetitu eta bai bizitzan...

        — Bai, agian hortik. Beste edozein pertsonak ere bere lana egiten dik eta... Pertsona hori non dago prozesu honetan? Non dago gizarte honetan? Aparte? Oker zebilek espezimen aparteko bat dela uste badik, aparte bizi dela...

        — Eta nola neurtzen duk prozesuaren alde edo kontra ari den? Nola neurtzen duk baserritar baten lanean esate baterako?

        — Beste edozein lanetan ez diat esango, baina literaturan hori erakutsi egiten duk. Nola? Bada, momentu honetan bazeudek Herri honen kulturan bi bide oso kontrajarriak. Hori euskararen kulturaren barruan; aparte utzita erdararen kultura, errotik sartua dagoena jada. Niretzat bide instituzionala garbiki hautatu dutenak, eta hautaketa guztiok egin diagu, instituzioen alde hautatu dutenak horiek dituk nik esaten dudan prozesuaren kontra ari direnak.

        — Orduan, Onaindia bat, Andu Lertxundi bat, Saizarbitoria bat... baztertu beharra zeudek?

        — Utzi izenak. Bi bide esaten diat daudela. Estatutoarena eta gurea. Estatutokoek gu baztertzen ez al gaituzte? Ba, horixe: haiek bezain tolerante izan behar diagu guk ere.

        — Zein duk beraz hire konpromezua?

        — Nere konpromezua ez duk idaztea nere konpromezu politikoak hala eskatzen didalako. Nere konpromezua nere barru barruan sentitzen dudan gauza bat duk. Pertsona bezala badiat konpromezu bat. Nere kasoan, euskaldunberria naizenez, euskaraz idaztean errefleja daiteke konpromezu hori. Edota non argitaratzen dudan... Baina nobela hartuta?

        — Eta Escritor Vascoak?

        — Batzuk baldin bazeudek kontra horiek dituk. Benetan «kontra». Nik uste diat erdaraz idazteagatik beragatik ez dutela euskal kulturan parterik. Arras kontra daudela. Idazteagatik, eta idazteko moduagatik: daukaten aurpegiagatik batere autokritikarik egin gabe. Zerbaitetan ari bagaituk Euskal Herri euskaldun baten alde borrokan duk. Horiek beraz kanpora.

        — Beraz, Unamuno, Baroja, Pinilla, Garrido... espainolentzat?

        — Bai. Dena dela garaiak ere kontutan hartzekoak dituk. Guerra Garrido bai, erregalatzen ziet! Aise! Baina Unamuno, Baroja... kaso historikoak dituk. Oso egoera diferente batetan bizi izan hituen. Halaz eta guztiz ere horiek ere Literatura Espainolekoak. Erdaraz idatzi ziaten. Espaineraz idazten duena espainola duk, idazle bezala behinipehin.