Kaioak hiltzen direnean

Aitxus

Atxetania uhin handietako herriska opsetsua zen, sekulako olatuek negu gorrietan zeru grisari musuak ematen baitzizkioten.

        Jendeak zioen uhin tontorretatik kaioak etortzean beste herri eta hirietatik berriak ekarri bazekartzatela. Hauek agertzerakoan gizon eta emakumeek gauza eta eginbeharrak utziaz, itsaso zakarrari entzutera azkar joan ohi ziren. Itsas-txori hauek karraxi eta mugimenduen bidez inguruetako berriak erorarazi zituzten ikuslegoen belarrietan.

        Neguetan herritarrak kontu-kontari ari ziren arkupetan, marmarean betiko txatxala elkarri esaten zioten.

        Egun hotz hartan txingorra ari zuen. Isidore goitik behera bustia oihuka zetorren: «Kaioak ur-gainetan hilik!, kaioak hilik itsasoan!».

        Jendetzak lasterkari ekiten hau entzutean, itsasora jo zuen. Hor, txoriak etzanda, beren gorpuak txinpartarekin nahasten ziren, itsaso-malkoak ziruditen. Hego-muturretan, moko gorri horisketan puntu beltz batzu. Handik aurrera, nik ez dakit zergatik baina atxetaniarrek kazetaren erosketa ohituratzat hartu zuten. Hala ere Isidorentzat paper horiek ez ziren bere gogokoak, orain berak bakarrik hondartzan bakar baten etorrera espero zuen.

        Neguak amaiera ematean, mirau baten txintak Isidore bere ametsetatik atera zuen. Txori kantaria mokoka hitzak bidaltzen zebilen: «Karpetania hiria beztuta dago, Karpetania hiria beztuta dago. Hiriko bihotza beztu eta handitu egin da. Etxeetako leiho eta ateak, murrailak, hiri osoa ilundu egin da».

        Isidore jakin-minak ikutua Karpetania hirira abiatzea erabaki zuen. Izan ere urrengo egunsentian pardela eginez, bere urratsen oin-hatzak lokatz freskoan ageri ziren.

        Itsaso bidetza baztertzean eta mendiko goiz hozkirrian murgiltzean, pozik zihoan udaberriko izadi lehertua dastatzen.

        Arboletako loreak, belar distiratsuak, ote-loreak, kimu txiki berriak nonahi ernetzen.

        Eguzkia goian zegoelarik zuhaitz gerizpean etzan zen. Sasien artean hosto-hotsa gero eta ozenago, hurbilago zetorren. Isidorek burua altxatuz, fieltrozko kapela inguruan zenbait txori saltoka zeramatzan arlote itxurako gizon bat ikusi zuen. Honek ezpain artean doinu bat zekarren:

                Txantxon Piperri hemen dago

                limosna on bat balego

                kanta behar dut

                nere sakelean gosea

                erruki dadin jendea.

        Isidorek zeukan janaria gizonari eskeiniz mementu batetan desagertu zen haren begi aurretik. Jana irentsi bezain laister, gizakotea etengabe eta handikiro hasi zen hizketan: «Ni Txatxo naiz, hemen nauzu nere herria erakus diezazudan, gure seinalea hau da —Gosetanian beti jan, beti gose—. Gure helburua jatea da, beraz ehiztari eta nekazaririk onenetakoak dituzu, inguruetako hoberenak». Bat batean ixildu eta biak mutu, herriskan sartu ziren.

        Edonon baratze ederrak ondo zainduak eta haziak; zuhaitz eta arbola ugari, dena guztiz berdea. Gosetaniako bizilagunek ikaragarrizko zilbotak eraginez, batzuk jadanik ezin zezaketen gorputza mugitu ere ez. Eltze, lapikotxoak, ontzi eta kaxolak jakiz beterik pilatzen ziren.

        Sekula ezikusitakoa irreala iruditu zitzaion Isidoreri. Bazidurien gosetaniarrek ez zutela beste jomugarik jatea baizik. Haurrek, danborrak bezain borobilak oinak arrastaka zeramatzaten. Gazteak hain lodiak zeuden ezin baitziren ia-ia mugitu...

        Isidorek isiltasuna puskatu zuen galdetuz:

        «Zaharrak, non daude?»

        «Hemen ez dago ez atsorik ez eta agurerik ere. Gosetaniakoak gazte direlarik gure herrialde paregabea uzten dute».

        Hiru ilargi betetan ondo ezagutu zuen herria. Ikusitakóarekin nahikoa izan zuen ahokada bat eman ez zezan. Laugarren ilargi gorriska betetzera zihoanean Isidore ur-gardenetan isladatzen zen.

        Bide-zidor asko ageririk, zalantzan zegoen baina azkenik biderik harritsuena aukeratuz, leize erraldoiez inguratuta bere burua topatu zuen. Handitasunean beldurra barneratu zitzaion. Halako batean leize zorrotzertik zerbait zetorkion kulunkan. Zer zen eta panpina goibel bat oinutsik doinu monotonoa errepikatuz:

                Alpargatak urratuta zapatarik ez

                alpargatik urratuta zapatarik ez

                hementxe geldi nintzaden oineko minez

        — «Etor zaitez niregana, zatoz niregana, ez dut zapatarik. Marrubi, tomate eta aran gorriak zapaten truke. Eman zure zapata polit horiek, emazkidazu baso lerden honetatik atera nadin».

        Isidore hain gose zen ematea pentsatu baitzuen. Esan eta egin, aldaketa egin ondoren, jatera eseri zen panpina bere aurrean desagertuz. Bukatzean konturatu zen bere ondoan belar luzeska batzu zeudela erreka ertzean, ihi mehak ziren. Hauek gurutzatuz sandalia ederrak egin zituen.

        Bidea baztertzean alaia sentitzen zen. Zuhaitz eta arbolek bidea itsuerazten zuten. Isidorek begiak gehiago zabaleraziz hobeto ikusteko, zeren puntu txikiak bailiran enbor bakoitzetik mota ezberdinetako panpinak zetozkion Isidoreri. Panpinari txikiena burusoilak erdian zetorrenak taldeko erregina itxura zuen besteek inguratzen zutelako. Dantza leun eta alaiaz, burusoilak ahots zorrotz eta mantsoz esan zion: «Gu hiri eta herrietako zakarrontzi eta leku abandonatuetatik etorriak gara eta toki honetan elkartuz panpinen herriska eratu dugu. Guk denok akatsen bat dugularik hamaika joku edo olgeta sortuz, bidetik pasatzen direnekin jolas egin ohi dugu».

        — «Ni Karpetania hirira noa, beztua eta ilundua baitago. Ez dakit zuzenik daramadan ala desbideraturik nagoen».

        Beso batetako panpinak esan zion: «Gera zaitez gurekin eta jolas dezagun».

        Horrela kuku, lasterketa, ikusi-makusi eta itsu-itsuka jolastu zuten gaua iritsi arte.

        Ilunabarrean panpina guztiak leizetan murgildu ziren eta hauen inguruan lo sakonak harrapatu zuen Isidore.

        Biharamunean eguzkiak begiak laztantzean, berehala esnatu eta bere burua bakarrik aurkitu zuelarik, pardela berartuz lehenagoko erreka zeharkatu zuen.

        Errekaren erdian haitz txiki batetan ipotx sail bat ilar-aleak uretan sartzen eta ateratzen ari zen. Bizar zuridunak arpa zahartxoa malenkoniotsuki jotzen zuen. Ura mantso zihoan. Hauek kanten erritmoa eramanez ilar-aleak mugitzen zituzten. Ipotxak, ilar-aleak bezain xumeak, ilartarrak deituak ziren.

        Gizontxo hauek Karpetaniako azken berria bazekiten eta honela mintzatu zitzaizkion neskatoari: «Gauez lainoa dantzan etortzen denean bide-zidor guztiak lainoz estaltzen dita bat ezik, honi jarraitu bezain laister aurkituko zara nahi duzun hirian».

        Oraindik eguzki ordu-batzu zituen eta kantoka ipotxekin aritu zen. Agurtzean bizar gorridunak zenbait makiltxo eman zizkion Isidoreri sortea euki zezan.

        Gauean laino trinkoa dantza zetorren, makila txikiak harturik lohi-putzu baten ondoan sua egin eta suaren argi gorriskak bide garbia erakuserazten zion Isidoreri. Hiru katu beltzek hau lagunduz eta inguratuz, ixilka-mixilka bide-zidorretik zehar jarraitu zioten isiltasunean.

        Isidore izerditan blai eta nekatua zegoenean, egunabarrak hiria muin beltzean erakutsi zion; hura zen hiria! Bazidurien oraindik hor dena gaua zela, zerua urdin izan arren. Nolako harridura!

        Pertsona eta animale guztiak, beltzak!; lore, landare, arbola eta zuhaitzak, beztuak! Kolorerik ez zegoen. Beltza jaun eta jabe zen hirian, bera bakarrik toki eta izkin guztietatik. Isidorek azalean askurea nabaitu eta konturatu zen bezten ari zitzaiola. Plazako iturrira joan eta ura ere ikatza bezala zerion. Hiriko musika-taldeak eresi desafinatuak jotzen zituen plaza erdian. Koruak hiriari abesten zion:

                Oi hiri beztua, oi hiri beztua

                zu zara tinta beltza bezala

                mendiko harri beltza bezala

                aker beltza bezala

                oi hiri beztua, oi hiri beztua.

                Gure patoa bezturik izatea

                gure patoa bezturik jarraitzea

                gure patoa bezturik hiltzea da

                oi hiri madarikatua.

        Isidore arras beztua zen, Karpetaniako beste biztanle bat gehiago ematen zuen, horregatik inork ez zuen begiratzen.

        Plazatik, Pitzar kalera zeharkatuz paretako kartel koadratuan irakurri zuen:

                EZAGU EZAZU ONDI

                GURE HIRI ZORAGARRIA

                (geziari jarraitu)

        Kartelaren seinaleari kasu eginez, hara!!, kolorezko etxetxo berde bat, kristalezko kupula batetan hertsia! Karpetaniako koloredun etxe bakarra. Behar bada hiriko museoa, baina nola koloreak museoan!

        Azkenik, zilarrezko atea irekiz lorategi ederrean sarturik zegoen, zein lurrin gozoa!

        Etxeko harri-arkua iraganez, ormetan mota guztietako koadroak; hori eta marroi epelak, gorri eta berde distiratsuak, kolore bizi eta goibelak, nahastuak, besarkatuak.

        Museoa hutsik zegoen, Isidore koadroetako irudi, argi, itzal, puntu eta marrekin dantza eta saltoka aritu zen. Denak lurretik etzanda bukatu ziren, Isidorek begiak jaso eta olagarro errotsu batek bere koadroan zirauela begiratu zion. Begi borobilduak eta ahotik irripar maltzurra jaurtikiz. Isidore hurbiltzean ahoa zulo bat zela ikusterakoan, begi kliska batetan sartu zen. Tutu goroldiotsutik hezetasun sarkorra nabaritu eta itsasoko murmurioa entzun zuen.

        Urrats bakoitzean burrunba biziagoa, haitzuloko sarreran kaio eta antxeta batzuren hezurrak zeuden hortik itsasoko urdintasuna zabaltzen zen.

        Isidoren oinak, hondar lodira heltzerakoan atxikiak gelditu ziren. Hor bera zetzan, koadrokoa baino mila aldiz handiagoa, sendoagoa. Hor erdi etzanda, hareatik atera ezinik, erroak zakarki heriotzaren aurka, hilzorian borrokatuz. Kolpe bakoitzean ixurki beltza zerion. Buruko zauri eranskorra uholdea bezain oldartua. Isidore Karpetaniako hondartzan patxadaz bizi izan zen itsas-erraldoia hil arte.

        Olgarro lazgarria hil zenetik, Karpetania hiriskan koloreak alaiki bihurtu ziren, hala ere, kaioek eta antxetek mezularien bizibidea utziz beraien artean bakarrik mintzatzen ziren eta biztanleek kazeta erosten jarraitu zuten.