Lizardi

Makatxika

                                                Oi, lur, oi, lur!

                                                Oi, ene lur nerea!...

                                                Oi, goiz eme,

                                                parre gogoz ernea...

                                                               Lizardi.

                                                BULTZI-LEIHOTIK lehenengo ahapaldia.

                                                Euskal herriak sortu duen olerkari liriko gorenari apalki.

Burgesiako sendi baten seme hau legezkoa denez ez omen zuen honen barnean euskal famili batez espero den sustraienganako, euskaraganako lotura aurkitu pertsonaia bakan batzuetan ezik. (Amona, osaba batengandik jaso omen zuen lehenengo abertzaletasun kutsua). Halare euskararenganako maiteminduraz estali zuen bere bizitza eta lana. Bere belaunaldiko gehienentzat, orain bezala, arrotza. Bere hizkuntza zaila dela diogu gehienok, bakar batzuren gozamenerako sortua ote?. Ez, ez dut uste hala izango zenik, ez zen hori izan behintzat bere helburua. Lizardik berez zuen naturaz jabetzeko ahalmena, bere barneko mundua eta errealitatetik sortutako ideiak nahasirik erditutako imajinak adierazteko hizkuntz aberats, oparo, jori baten premia sentitu zuen. Ordurarteko euskal literaturaren "utilitarismo" joerarekin hautsi nahirik borroka itzel bat mantenduz. Honela ohartugabe edo konszienteki poesi diskurtsibo batetik poesi metaforiko batetara heltzen zaigu.

        "Hizkuntza poetiko berri bat lortzen badu, euskerari buruz ikusmolde osatu eta orokor bat duelakoz dela" X. Letek dio. Horregatik bere euskera ez da lokalista edo partziala izango, gerra aurreko beste olerkari abertzale ta kultur zale bezala, euskara batu baten alde jokatuko du.

        Hizkuntza nagusi bat nahi du, oraingo gizartearen ordezkari errealitatearen adierazle ta euskaraz jasatzen dituen erasoak minberatzen dutelako legegizon antzera euskararen defentsaile dotore agertzen zaigu orduko intelektualek (Unamuno, Ortega) botatako azkonak EUSKO BIDAZTIARENA, olerkiaz desbideratuz.

        Bere obraren zenbait aztertzaileen iritziz tamalgarria omen da bere garaiko joera poetikoen influentziatik at geratze hori (surrealismoa, etb.). Dirudienez hauek barneratu izan balitu markatik pasatako idazlea bihurtuko zitzaigun baino hori gertatu ez zenez damukerietan ibiltzeke bere funtsezko baloretara jo dezagun.

        Lizardiren olerkigintza monotoniaren haustzaile dugu, ez da kasik batere formalista, formaren bilaketak biziki kezkatu arren. Honen adibide lerro bakoitzean, neurrian, ritmoan, sortu zituen hitz berrietan eta imajinetan dakusagu halare ohizko "zortziko handiaren" erabilpen sistematikotik aldenduz.

        "Erritmo labur eta mugituetara, sinkopazio eta apozizio zuhurretara, antitesia eta errepikaketetara joaz". L. M. Mugika.

        Bestalde aipagarria, bere inpresionismo joera deritzaigu. Honela dasaigu X. Letek:."Lizardi poeta zehatza zen, fenomenuek kontatzaile era aztertzaile. Guztiaz ohartzen zen, gauzen edertasunaz, bizitzaren laburraz, denboraren aldakortasunaz, gizonaren antsia mugagabe eta ahalmen mugatuetaz. Inguru sozialaz ere bai; kultur-politikazko berbizkunde berri batek Euskal Herriari irekitzen zizkion etorkizunerako bide berrietaz".

        Bizitza, gauzak, mundua mugatuak direla jakinaz bizitu zen Lizardi, honen ondorioz bere poesiaren gai nagusiak beste artean, bizitza eta heriotza izango ditugu. Berriro ere Leteren hitzari lotuz bizitzaren maitasunaz eta heriotzaren hurbiltasun ukaezina kontrastatuz lortu zituen bere olerki gorenetakoak.

        Bere bizitzaren laburrarengatik ez zuen aukerarik izan gudate zibila eta ondorengo desastrearen lekuko izateko. Lizardi euskal irakiduraren garaikoa da, Sabino Aranaren abertzale haziak loratzen hasi ziren ordukoak era horren itzalak babestu zuela ikusteko hor dugu berari eskeinitako GURE MINTZO olerkia. Ez zen gizon politikoa izan, gizon kulturala baizik. Herriz herri hitzaldien bidez, euskararenganako konszientzia lortzen saiatu zen, garai hartan giroa oso euskalduna izanik, baserritarren artean "estima konszienterik" ez baitzegoen, L. M. Mujika.

        Baina bere lanean artean ez dira olerkiak soilik nahiz ta nagusi, prosaz idatzitako artikulu bilduma hortxe dugu "Itz-lauz" izeneko liburuan hain zuzen. Bere iritzi politikoak, erlijioso edo kultur arloan hitz gutxitan bere pentsamolde nagusien berri hoietan aurki ditzakegu.

        Adibide gisa, jasotzen dute berak jasandako buruhausteak euskal prentsa martxan jar arazteko, aldizkari bat euskaraz sortzeko, azkenean beste projektu asko bezala, lastozko suaren gisa deusestan bihurtzeko.

        Hona hemen Lizardi eta bere obrari buruz emandako zenbait zertzelada. Bere olerkietan geratzen da bere nortasun sakona eta lan paregabea euskal literaturan.