Hizkera literarioa urrunerako bidaia mantsoa

Juan Luis Zabala

        Literatura zer den esatea ezinezkoa dela esaten da. Ezin zehaztu daiteke erabat literatur hizkera zer den. Ezin esan daiteke zein diren zehazki literatur hizkeraren berezko ezaugarriak. Literatur hizkera funtzio nagusitzat funtzio poetikoa duena dela zioen Jakobson-ek. Hizkera literala izateak definitzen du Lázaro Carreter-en ustetan. Baina ez batak ez besteak, ez beste inork ere, ezin izan du —eta ezin izango ere— literatura zer den erabat zehaztu. Asko izan dira beren ustez literatura zer den, literatur hizkerak beren ustez nolakoa behar duen eta antzekoak adierazten aritu izan direnak baina ezinezkoa da erabateko definiziorik zehaztea.

        Literatura egiterakoan, azken finean, idazle bakoitzak bere bidea egin behar du, bere literatura, eta idazle bakoitzak literatura ulertzeko era propioa behar du, berea, eta, neurri batean, bere literatur hizkera behar du. Ezin da ukatu idazleak bizi duen garaia eta inguramen sozio-politiko-kultural-literarioa faktore erabakiorrak direnik edozein idazleren idazkeran, baina idazlearen lanik handiena berea da, berea behar lukeela deritzot nik gutxienez, Xabier Nolotolon-ek dioena esan behar du idazleak: «Munduan ez da beste poetarik, ni naiz munduko poeta bakarra; ezinbestekoa bait du edozein poetak munduko poeta bakarra izatea poeta izango bada».

        Idazlearen hizkera literarioa abentura bat da nire ustez, bidaia bat, sekula bukatzen ez dena, jakina.

        Neure esperientzia propioaren arauera esan dut esandakoa, horixe bait da behintzat nik bizi izan dudana.

        Hasieran erraz konformatzen nintzen. Gustora irakurritako idazleak imitatzearekin asetu samarturik nuen dagoeneko nire oso zailak edonork irakurtzeko ere. Lan haietako baliapide literarioak agerikoak dira, begi bistakoak.

        Nik uste dut antzekoak izan bide direla idazlerik gehientsuenen hasierako lanak, hasiera-hasierakoak behintzat, zenbait argitara emanak, gehienak betirako kaxoietan gordeak edo erreak.

        Idazlea, ordea, nekez asetu eta aise aspertzen den langilea da. Edo hala iruditzen zait niri behintzat behar duela. Idazleak obra berri bakoitzean hizkera literario berri bat landu beharra sentitzen du, gehienetan behintzat. (Jakina, literaturarik literarionaz ari naiz idazten, ez molde jakin baten arauera «gauza berriak» kondatzearekin aski izan ohi duen literaturaz). Horregatik diot, hain zuzen ere, hizkera literarioa bidaia bat dela, bidaia makala; jakina, dudarik ez, baina etengabea.

        Literatoaren lana «esatea» da, edo «adieraztea», hala nahiago bada, eta oso lan nekeza da zer esana edo adierazia izatea, ehundaka eta ehundaka orrialde berriri hasiera eman ahal izateko lain, alajaina!

        Pentsatzen jartzen banaiz, nik idatzitako azken lanak orain dela bost urte irakurri izan banitu, ez hanka eta ez buru ez bide nieke ikusiko. Eta nire adiskideei nire lanak erakusterakoan aldez aurretik dakit nik ilunak izango zaizkiela, ez dietela zukurik aterako, kaleko hizkera dudazkoan esateko: ez dituztela ulertuko.

        Alegia, urteetan zehar nire hizkera literarioa «urrunduz» joan da, bidaia makal batean barrena geldierazi nahiko ez nukeen abentura bat osatuz. Neure burua espresatzeko modu diferenteak aurkitu ditut, gero eta egokiagoak eritzi izan diedalarik, nahiz eta halaber gero eta «urrunago» kokatu nauten. Ni gustora hala ere. Eta urteek ekarriko didatenaren aiduru. Ez da gutxi. Nire bizitzaren alor gutxitan esan dezaket hori benetan.