—Irakurlearen Txokoa—

Irakurlearen txokoa

Eskutitz, galde, iruzkin eta berri

.— «Zeleta»k onetara azaltzen digu Leitza'n igarotako iaiburua, «Orixe» euskal-idazlea Euskaltzaindiko egin zaneko iaiburua, alegia:

        «Orixe» gure idazle goretsia, EUSKALTZAINDIA'k bere laguntzat autu duala bide, Euskalerri'ko egunkari, astekari eta aldizkari zenbaitzuk zabalkiro itz egin dute Azaroa'ren 22'an bere omenez Leitza'n aundikiro ospatu zan Euskal-Jai atsegiñari buruz, ongi irabazitako aitapen eta goralpen andietsiak egiñaz gure izkuntza elbarritu ta baztertua maitasun eta jakinduri-bidez ain gora jasotzea lortu duan euskaldun aundiari.

        «EUZKO GOGOA»-ren aldetik urbildurik, guk ere izan gendun bere omenezko EUSKAL-EGUN zoragarri ura gozartzeko zori-atsegiña, eta egun gogoangarri artan izana, egundo damutuko etzaigulakoan gaude.

        Donostia'tik arañoko jun-etorria eroso egin aal-izateko zori-ederra ere, izan gendun, artarako «Bordari» adiskideak gogo ta nai-onez eskiñiriko belbil laisterkian, eta Leitza'n ikusi ta ikasi gendunaz ezgera berealakoan aztuko. Alako egunik...!!

        Tolosa'tik gora, Ibarra, Elduaien eta Berastegi napar-mugako uritxo alaiak arinkada batean igarorik, goizeko amarrak ingururako, antxe giñan, Leitza deritzaion napar-uri-polit euskaldunean; baña, Euskalerri'ko ainbat aldeetatik urbildurik, gu baño goizago juanik, ba'zan leku artan euskaldun ugari!

        Ara iristean, negu-gordiñeko aize-otz kas-kas'garriak kuzkurturik utzi ba'giñuzen ere, ainbeste euskaltzale ezagun eta ez-ezagunen eskuak estutzen eta bizkarrak igurtzitzen laister asko otzak eta nagiak aldendu ziran gugandik.

        Poz eta atsegin aundiz antxe agurtu ta besarkatu genitun «EUSKERA NORA, GU, ARA!» ikurritzat biotzean itsatsirik daramaten euskeltzaleak: Oleaga, Mitxelena, Arrue, Lojendio, Lekuona, Irigarai, Villasante-Kortabitarte Aba, Agerre, Labaien anaiak (Jon Andoni ta Pantzeska), Sarasola aita-semeak (Imanol eta Andoni), Etxaniz, Garbizu eta Zugasti apaizak, Arregi, Leibar, Arratibel, Salegi, Bereziartua eta Etxeberria, Arriola eta Lebegurie (osalariak), Unzurrunzaga (Itxaropena'koa), Oregi, Elosegi, Iurre Aba (Zeruko Argia'ren Zuzendaria), Baztarrika Aba, Barriola'tar Mirentxu, donostiar anderaño atsegiña, beste ogeiko emakume-aldra ederrarekin; eta euskal-idazlien artean Mendi Lauta, Bitaño, Olabeaga. Ibar, Aialde, Etxaide, Altzeta, Antxeta, Bordari, Loidi, Artetxe, Donosti, Zaloña, Txillardegi, Erkiaga, Arruza, Irigoien, Aresti, Eskarnetxo eta mugaz-andikoak: Dassance, Epperre («Gure Herria»-ren zuzendaria), Pierre Lafitte («Herria»-ren zuzendaria) eta beste zortzi-amar laburditar euskaltzale jator, berekin etorriak.

        Eta uriko biztanliekin guziok talde aundi bat egiñik, amarterdietan abia giñan uri-gaindorrean aurkitzen dan Eliza'runtz, txistularien «Alkate-Soñu» otsean, aien urrengo gure «Orixe» bertako Endore ta Erretorea'ren besoetatik dala eta beste guztiok ondoren, aurre ta atze, goi ta be, guziz bete gendularik Leitza'ko Eliz-aundi-ederra. Ura edertasuna...1

        Tolosa'ko «Escolania Gorriti» Abestaldeak, bere zuzendari Bello'tar Xabier buru zala, ezin obeki abestu zuan Johanes Antxieta'ren XV' garren gizaldiko meza ederra, eta Erretore jaunak Orixe'ren «Urte-Guziko Meza-Bezpera» deritzaion liburutik irakurri zigun egunari zegokion Goizparki edo Ebanjelioa, ondoren bere aldetik goralduaz bere egille ooretua, ortik-aurrera egoki azalduaz EUSKERAK eta EUSKAL OITURA GARBIAK erlijioarekin duten ze-ikusia.

        Aipaturiko Tolosar abeslari txalogarriak goralgarriro abestu zuten, meza-bitartean, Urruñuela'ren «Agur Maria», eta jauna artzeko Orixe aldareratu zanean, biotz-ukigarriro abestu zuten Donosti Aba'ren «Zure Kontra» deritzaion abesti goxo ta biguña.

        Ondoren, uriko ta erbesteko, guziok ostera goitik-bera, zei edo plaza zabalera giñan eta andik, Udaletxe'ra (Auyuntamentu'ra), bertako areto aundian Orixe'k emango zun Euskaltzaindia'n sarrerako itzaldia entzutera.

        Zabaleta endore jaunaren ongi-etorrizko itz-labur batzuen ondoren, Lojendio eta Lafitte euskaltzain'en besoetatik zala, mai-buru-aurrera azaldu zitzaigun gure Orixe ospetsua: anka-narrats, aurpegi-zimel, gorputz-ergal eta gerri-makur-axitzean, baña BURU ARGI ta URDURI... Une zoragarri artan gure artean sortu zan txalo-ots burrundatsua, ez-da nolanai azaltzekoa: pozaren indarrak guzioi negar-eragin zigula zirudin. Une uraxe, bai izan zitzaigula, benetan biotz-ukigarri!

        Eta zer esanik ez: uste izatekoa zan gisa, guztiz goi-mallako itzaldi irakasgarri ta sakona zuzendu zigun euskaltzain ooretuak, erri-itz-doñu gaiean. Arrigarriro azaldu zuan Leitza, Uitzi, Ezkurra eta Berastegi'ko izkerak bata-besteagandik duten ez-berdintasuna, ortarako, edo bere esana egiztutzeko aipaturiko urietatik ekarriak izan ziran neskatillatxuen mintzaldi-bidez, eta arreta aundiz entzuna izan zan bere itzaldi garrantzitsua.

        Gure Mitxelena euskaltzain jakintsuaren erantzun-itzaldia ere, etzan izan txantxetakoa. Gai-makur eta gaitz onetzaz leendik Altube eta Azkue jaunak esanik dutena berriztuaz, adierazi zigun, soilki, alegia doñu guziak ez-dutela jatortasun ziurrik ez esanai berdiñik eta ezaugarri oiek argi agertzen dirala erri-itz-doñu oien sorkun eta izaera atzaparkatzen asi ezkero. Eta Orixe'ren jakindurizko euskal-lanak berealdiko ondoen aipatu eta goraldu ondoren, egoki esandako esakuntza adigarri au artu genion: «EUSKALTZAINDIA'K EZ DU «ORIXE» GORALTZEN, BERE BARRUAN ARTZEAN, «ORIXE»-K EUSKALTZAINDIA BAIZIK.»

        Esan bearrik eztago, bai Orixe eta bai Mitxelena, bi euskaltzain andietsiak gogoz txalotuak izan zirala bakoitzaren itzaldi ondorean. Bereala aizkora-saio gogor bat izan zan, uriko enparantza zabalean, Gartziarena aizkolari ospetsuaren jarraitze biren artean; eta gero Bello jaunaren Abestalde txalogarriari «Jeiki Jeiki», «Aitak eman dit dotea», «Lo, lo», «Aldudeko neskatxak», «Lurraren pean», «Aita-Amak Erritik», «Baso Lorea» eta «Oian Zugaitzik Ederrena» deritzaien abesti ederrak gozoro entzun ondoren, bazkaitara giñan danok Euskaltzale guziok elkarrekin bazkaltzeko, ezin ordea aurkitu, bear besteko lekurik —lareun bat izango bai'giñan danera—, eta talde aundi batek uriko-ikastolan, beste batek Lazkano'enean, urrengoak Gogortza'enean eta gañetikoak aal-izan zuten lekutan bazkaldu bear izan zuen.

        Esan dezakegu, gezurrezteko bildurrik gabe, Leitza'n egun batez etzala orrenbeste erbestear bazkaltzen izango, baña alare, guzi-guziok bajo jan eta edan egiteko aukera izan zuten, guzia ongi atera zedin ortan jai-eraltzalleak jarri zuten ardura bereziari esker.

        Ondoren, bazkal-leku bakoitzean izan ziran soñu, kantu ta itzaldiak, benetan atsegin izan zitzaizkigun. Tolosar abeslariak berriro craso zioten biren egiñari, eta «Baigorri'k Eskalapoiak» eta «Pentekoste Besperan» txalogarriro abestu zituzten. Bereala, gure Etxaniz jauna jeiki zitzaigun, bere olerkitxo au irakurtzeko: «Pestaburu berri.»

        Eta Erkiaga jaunak beste olerki bat irakurri zun Etxaniz jaunarena bezela gogoz entzun eta txalotu genduna.

        Urrengo, donostiar euskaltzain ospetsu Arrue jaunak zuzendu zigun, berealdiko itzaldi sutsu-sutsu bat, burrundaratsu txalotua izan zana. «Bordari» euskal-idazle ta, olerkari bikañak, LAZKANO'enean irakurri zitun, biziro, berak idatziriko ipoi-politak, aizkenik irakurriaz sutsu ta urduri Orixe'ren goralpenezko bertso eder abek:

                Ene kantu apalaren

                Izar gidari zerana;

                Pozik nator abeslari,

                oso pozez zure'gana;

                Zure lanetan billatzen du

                Ene gogoak edana

                Artu ezazu, «Orixe» maite,

                Ikasle onen omena.

                Gora naiez nabillela

                «Barne Muiñetan» dut artzen,

                Igandero erazten dit

                «Meza-Bezperak» otoitzen;

                «Mireio»-k eta «Aitorkizunak»

                Ikas-kimua xuxpertzen...

                Euskal-anima otz detala

                «Euskaldunak» nau berotzen.

                Aundia da euskaldunak

                Zuretzako daukan zorra;

                Kitta ezin añekoa

                Ain zerade zu pizkorra.

                EUSKERA'ren nagusi Jauna,

                Artu gu danon agurra,

                Zeruko Jaunak damaizularik

                luze bizitzeko indarra.

        Bukatzeko, Altzeta'k eta Zeleta'k eman zuten itzaldi labur-gartsu bana; eta olerkari ta izlarientzat izan ziran txalo-ots orrutsuak bukatu ziranean, berriro urbildu giñan, anaitasunik aundienean, uriko enparantzara, pozgarri izan zitzaigularik uriko mutil-kozkorrak ain bizkorki ospatu zuten artaburu-biltze-laisterketa, marro-koska-burruka eta neskamutil arteko «Ingurutxo» deitzen dioten gure aurresku-antzeko dantzaketa. Leitzar gazteak oraindik zerbait geiago eskeñi nai-izan ziguten: «Olentzaro» Eguarri-kantaketa; baña, illuna gaiñeratu zitzaigun... eta Pierre Lafitte jaunaren azken itz mudurri abekin adieraziko degu bukaerakoa

        «Bagoazi etxealde, urrundik eldu zaikula oraino ere txistuaren oiartzuna. Segur atsegin izan zaikula Leitza'rako itzuli ori. Goresmenik bizienak onets bitzate besta ori lortu dutenak. Biotza piztu dauku egun goxo orrek.»

.— TXILLARDEGI'RI au erantzuten dio Irisarri'k:

        «Irakurri det aurreko EUZKO GOGOA'n idatzi dezuna, eta beste TAUPADA oien artean au ere bai: Ezkontza batean arkitu ziñala, ta artan Aita Santuaren bedeinkazioa zekarren telegrama bat apaizak irakurri zuela, ta zu ortaz lotsaz ta aalkez beterik egon ziñala. Zergatik ordea? Bi senar-emazte berriri, beren ezkontza egunean, bizibide berri bat asten duten egunean, Aita Santuak bere bedeinkazioa bidaltzea, ain gauza lotsagarria al da bada?

        Baina zuk diozu: «Zer balio dezake orrelako bedeinkazioak? Diruaz inguratutako bedeinkazio arek zer balore izan ote zezaken?»

        Ez, jauna, ez! Aita Santuaren bedeinkazio oiek eztira diruz inguratzen edo iristen, ots, eztira erosten. Aita Santuak eztitu bere bedeinkazioak saldu egiten; eman egiten ditu, gogotik eman, eskatzen duen edozein katolikori utsean edo urririk edo doan eman. Edozein katolikori bai, katoliko eztiranai ez, ori agerian dago. Orregatik Rothschild'ek bere milloi guziekin eztu olako bedeinkazio bat erosiko, bera judua dalako. Jakiña da, bedeinkazio ori telegramaz bidaltzeko, zerbait eskatuko dute Vaticano'ko telegrafo-etxean, beste telegrafo-etxe guzietan bezela; baiña bedeinkazioa iristeko ezta sos bat ere.

        Nik oso ongi dakit orren berri; olako amaika bedeinkazio bidali bear izan ditut Erroman nagoen ezkero, eta egundaino eztidate ezer kendu, telegramaren bidal-saria baizik. Eta neri siñesten ezpadidazu, egizu proba zerorrek. Ez al dezu emen Erroman erritar edo adiskide edo ezagunen bat? Baldin badezu, idatzi zaiozu eta esaiozu iristeko zuri edo beste nai dizun bati Aita Santuaren bedeinkazioa. Ikusiko dezu nola bidaltzen dizun, zure diru-ziskuari koskarik egin gabe.

        Azkenean galdetzen dezu berriz ere: «Noiz arte izan bear dugu olako txikikerien mutil?» Guretzat, Elizaren ume ta katoliko geranontzat, ezta txikikeria Aita Santuaren bedeinkazioa; gauza andia da, oso gora daukagun gauza, gogotik artzen degun gauza, eta era dan guzietan joaten gera Vaticano'ra bedeinkazio ori artzera. Nori berea, zuzenbidea.»

.— Euskal-antze iztegirako 87.000 txartel bildurik dauzkan G.H. Oñatibia'k Gipuzkoa'ko lurtamu berri bat atera du. Egileak berak eskeinita eskura dugu, ta pozarren eskuratu ere, ederki ta zeatz egina baitago. Zorionak egile lankoiari.

.— Ibinagabeitia'tar Andima euskal-idazle gorengo ta gure lankide laztanaren ama zeruetara zaigu. Iasanak iasan, erakutsiak erakutsi, ta eginak egin, gure Iesukisto Iaunak irakatsitako bideetan barna ibilia zan etxeko-andre maratz hura. Gainera, benetako euskaltzalea zalarik, seme-alabak ere euskaltzale bikain atera al izan zitun. Euskaldun fededun gure elburu ta xede bikoitza zein baino zein iatorrago bete zun. Otoitz eder bat beraren alde egin dezagun, irakurle ona, ta Andima gure biotzeko adiskide onari ta aren etxeko senideei lagun egiten diegu ezinbestezko atsekabe ontan (G.B.).

.— Erkiaga'tar Eusebio'k «Arranegi» oitura-eleberria argitarazi du. Ortaz luzeago datorren banakoan-edo ari izango gera. Bitartean, biotz-biotzez zorionak Erkiaga idazle ederrari.

.— Oñatibia Aurela'tar Imanol'ek «Baserria diru-bidean» idazti iakingarria eskeini die gure nekazari laztanei: 172 orrialdeko idazti mardula. Egile auxe duzu astelen-ostiralez Donostia'ko irratitik euskeraz egiten dun euskaldun atsegina. Zorionak.

.— Egungo egunean itz-lauz eskeintzen dizuguna, zail-xamarra duzu, noski, irakurle: barkakizun da, gai zailak baitakar ori. Gure irakurleak, ordea, ezagunak ditugu ta eginalak egingo dituzte, nik uste, idazle gorengo oien muina ta ederra txastatu al itateko. Gogoz ta iakitez lengoratu bear dugu gure Erria.

.— Larrakoetxea'tar Bedita euskal-idazle eraginak auxe idazten digu:

        «Emen nabiltzu lanean, yo ta ke; Shakespeare'n «The Merchant of Venice» or da nonbaiten nik euzkeraratuta, ta orain «King Lear» euzkeraratzen daragoiot. Yaungoikoak lagun, au be datorren ilen erdirako amaitu izango dot. Nire lan biok be begiko egingo yatzuzala nik uste...»

        ...«Gazte asaldatuek orraitino inondikoak asmau dauskuez. Ori be bai? Ba, bekie asaldariok, euzkeraz orain lez ederto ta txairo ta nasai ta eroso guk dakigun alditan ez dala idatzi. Oraingo ainbat euzkal idazlek atzean urrin izten dabez 1900 g. urtez aurrekoak. Aik oraingoak baño obeto idatzi eikien idatzi, baña ez eben egin olangorik, zoritzarrez; orduan gure euzkerea errian oraingo aldean mardul bizi zan, il diran esakera eder asko bizi ziran, gu barriz emen gabiltz gelditu diran apurrak maitekiro batu ta idaztietaratzen.

        «Itz gitxiago ta lan geiago bear dogu gure egun larriotan; eskuei txua egin eta yo ta ke, bitartean oio ta zantzo batzuk botata. Gabiltzan gogatsu ta gogo-argi. Aurrera ta aurrera. Ez dagigun lorik... Nik ez dot esan gura oraingo idazleak guztiak dirala lengoak baño obeak; ez orixe, baña oraingo batzuk lenagokoen aldean edertosko idazten dabe, baiña bego onetaz, ez dauskue entzuten-da. Idazle bikainik dogun letxe, irakurle asko ba'gendu, beste oilarrek kukurruku egingo leuskigu.»

.— Euskal-ikastetxe nagusia ezin egina omen. «Ezina» itzik eztute euskaldunek erabilten; ezago, ontzat artu, Larramendi'ren «Ezina egina» lekuko. Euskal-ikastetxe nagusia ezina ba'litz ere, egina bear izango ba'litz, aurrera eraman al izango genuke: ta onela izan ezkero, ezin izango du inork eragotzi. Erabat bearrezko ta noraezeko dogun-ezkero, gure aleginak oro ortara io bear dute, bizi izan nai ba'dugu. Ala bearrik, oraingo zenbait gazte eder ortara datozkigu, ezkorrak oro zapalduz, Azkenengo «Yakin» eskuetara zaigu egunotan eta pozarren irakurri ere, idazlan mardul-mardulak baitakarzki. Ari geran ontara auxe esaten du «Orixe»'k: «Nik gaur Arantzazu Euskal-Universidade baten asiera bezela ikusten dut, eta ez kaxkarra, bere Revista eder eta guzti. Noiz egin nezaken gure egun otarako olako ametsik?»

.— Gipuzkoa'tik au idazten digute: «Orain urtebetekoa artu genuen zure zuzendaritzapeko aldizkari begikoaren azken zenbakoa. Eta ain luzaroko ixilialdia dela bide, zergatiaren susmo txarrak artuta gaudela aitortu bear... Lau euskal aldizkaritxo besterik izan ez, eta, ala ere, bidegabeko jazarpean burumakurturik... Dagianarentzat lotsagarri ta gizadiaurrerako erantzukizun. Eztakit zenbat arpidedun geran, baina, guzien aurka-zantzorik bizi ta ozenena entzun dezatela. Beste irakurlagunenak jasoak izango dituzun ezkero, bijoa oraingoan gurea ere, ixiltasun-utsegikide ez gaitezen eta zuen gaurdainoko lan bikain, gorengo ta ain onuratsuaren goratzarrez.

        Eta berriro ere, atzerapide oro garaituz, gureganatu dedilla lenbailen, euskal-aldizkarietan aurrelari bizkor eta makurraldian arnasgille bakar agertu izan zaigun gure «Euzko Gogoa».

.— Caracas'tik Andima'k au idazten digu: «Inork ezingo dio zure aldizkariari kendu urteak urte, nekeak neke, lanak lan, aintzatsuki iritxita daukan lentasuna, euskera utsezko aldizkarietan beretuta daukan lenentasuna.»

.— Argentina'tik Arregi adiskideak au idazten digu: «Zenbait euskaldun itz egiten asten ba'dira, euren tankeran ez ba diezu erantzuten, bereala nagitsu dira; irakurri, ene, itz berriz zeok edo bizkaitarrez, gipuzkoarra balda, eta bizkaitarra bada, giputzez betea zeok eta kito. Idatzi, au ez da pentsature, ezin leike euskeraz. Dana dala, ni burruka ontan arraiek uretan bezela nabil. Nik ez diot inungo euskaldunei, gure izkuntzan baizik idatziko, gaizki edo ondo, nai ba'du edo ez ba'du». Zorionak zuri, Arregi adiskide laztan orri.