—Itz-Lauz—

Jostuna

(iarraitzeko)

Antonio M. Labayen

IV. — AGERRALDIA

        Xatur.— Ez, enetxoa! Bañan ez zazula geiegi itzegin, Monjak zerbait galdegingo dizunean...

        Sor Paule.— (Beti Lutxi'ri) Erroxali'k esan dit, ogei egun daramazkizula lanera joan gabe... Nun dezu min?...

        Lutxi.— Miña... miña... gauza aundirik ez, banan txaldankeria gorputz guzian. Eta jateko gogo gutxi.

        Xatur.— Ez da txoriak aña!

        Sor Paule.— Nik uste, oiean sartu bear zenukela.

        Erroxali.— Orixe bera esaten nion. Etzan, eta egon bertan goxo. Ezta orrelako erremediorik.

        Lutxi.— Asper-asper egiña nago oean egotez. Eta ez nago batere obeto..

        Erroxali.— Bueno! etxekoak: berandutuko zait eta uzten zaituet. Ea (Lutxiri) lenbaitlen titare ta jostorratza eskuan dituzula ikusten zaitudan.

        Lutxi.— Eskerrik asko, Erroxali. Lenengo puntadak zuretzako izango dira.

        Sor Paule.— Aurren-aurrena senda zaite, eta ea indartzen zeran. Arpegi txarra arkitzen dizut.

        Erroxali.— Ainbat egunetan aizerik artu gabe.

        Xatur.— Ez da orrenbestetaraño! Zer du bada...

        Sor Paule.— Neretzako «infekzio» zital bat, grippe'k utzi diona... Begira, Xatur, botikara zoaz, eta penizilina ekarri zazu. On aundia egingo dio. Neronek jarriko diot txertua. Ez degu mediku bearrik

        Xatur.— Bai, bai! ederki! Beriala joango naiz.

        Lutxi.— Nere iztarrak ziztada bat geiago artuko du.

        Sor Paule.— Ori ez da ezer! Zerua irabazteko zerbait geiago jasan bearko dezu.

        Erroxali.— Nik lagunduko det Xatur botikara; eta gero etxerantz jarraituko det. Onuzkero etxekoandrea zai daukat.

        Xatur.— Goazen, bada... eta (Lutxi'ri) geldi-geldi, izebari obeitzen.

        Lutxi.— Errez den esatea! I, berriz, kalean ibiltzeagatik loteri-saltzale ere egingo intzake. Laister itzuli, e?

        Xatur.— Txanda elduko zain iri ere! (Abituaz). Gero arte bada.

        Erroxali.— Ea ondo lo egiten dezun. Urren arte. (Bijoaz).

        Lutxi.— Agur, eta eskerrikasko!

        Sor Paule.— Nerekin geldituko da, Xatur etorri arte.

V.— AGERRALDIA

SOR PAULE eta LUTXI

        Sor Paule.— Lenago deitu bear zenidan. Lanpetua egonagatik, etorriko nintzaizun ikustera. Zertarako gaude, bada?

        Lutxi.— Utsa izan da, izeba. Gaur naigabeak eman-da, txorabioak era-bat artu naula.

        Sor Paule.— Ez da symptoma ona. Argal zauden ezaugarri dezu. Gaitza penizilinak kenduko dizu, ta gero indartzen asi bear.

        Lutxi.— Luzeiritzirik nago...

        Sor Paule.— Etxeko berririk ba-al dezu?

        Lutxi.— Ea astero, amak ez bada Filo'k karta egiten didate.

        Sor Paule.— Ni nagia naiz iñori karta egiteko. Ondo izango dira, noski, etxeko guziak?

        Lutxi.— Ala diote. Ama beñere baño bizkorrago, eta aizpatxoa berriz, ez dago esan bearrik osasunez gañezka.

        Sor Paule.— Zu gaxorik... tira! makal zamar zabiltzala ba-al dakite?

        Lutxi.— Ez bada. Bueno!... grippe arin bat pasa dedala aitatu diet. Orain susmoa arturik nago, geroztik Erroxali'k bere etxekoai nitzaz zerbait adierazi ez ote dien: eta beldur naiz onuzkero berri ori aundituta gañera zabalduko zutela gurean ere.

        Sor Paule.— Orregatik gauza txarrik uste ez dezaten obe dezu zeorrek garbi esatea. Nik ere itz bi egin bearko dizkiot zure amari.

        Lutxi.— Txaldana nago zernaitarako.

        Sor Paule.— Eta txaldankeri orrek gorputza ez ezik anima ere kutsutuko zizun. Egunero egiten al dituzu zure otoitzak?...

        Lutxi.— Egunero ez ba'da geienetan bai izeba!

        Sor Paule.— Jainkoa'k iñoiz naigabe oriek bidaltzen dizkigu. Nork daki ez ote zaitun eraman nai beste bide batetik. Maiz konfesatuz zure aitor-entzuleari galdegin bear zenioke. Animaren sendagillea hura baita.

        Lutxi.— Ez dut asmorik! Orain medikuarai deitzea aski. Ezta ori ere! zuk sartuko didazun penizilina eta zure sermoiak naikoa ditut.

        Sor Paule.— Gauza guzien gaiñetik egin zagun Jainkoa' ren borondatea.

        Lutxi.— Paskotan eta udaberrin gaude eta Jainkoa'ri eskatzen diot San Antonio'ren bitartez senda nazala. Batetik bestera ibilli, eguzki ta aizea artuaz...

        Sor Paule.— Oiek egunero merezi gabe zerutik datozkigun doaiak dituzu. Eta eskerronekoak izan bear degu. Urtetan aurrera zoaz Lutxi ta naiz gaztea izan etorkizunari buruz erabakiren bat artzeko sasoiean zaude.

        Lutxi.— Erabakia? aspaldi artu nuen. Lengo bidetik noa ta Galarretara itzuli nai nuke.

        Sor Paule.— Eta Jainkoa'ren deia bestela ba'litz?... Bokazioa esate baterako...

        Lutxi.— Ez det ezer berezi entzuten, nik dakidala beintzat.

        Sor Paule.— Ez uste izan zure izenez oiu egingo dizutenik. Dei isilak dituzu, barrengoak, eta ez dezu izan bear entzungor.

        Lutxi.— Ez ez, belarri ta entzumen piñak ditut. Orain bertan Xatur eskalletatik gora datorrela antzematen diot. Erne nago!

        Sor Paule.— Ala izatea poztutzen naiz. Jainkoa'ren gauzetan ere egon bada erne! Erne Aren deiari!

        Lutxi.— «Arena» ez dakit bañan «zurea» ondo entzun arazi didazu. Monja sartzea nai zenuke, ez da ala?...

        Sor Paule.— Nik ez dut billatzen zure zoriona baizik...

        Lutxi.— Eskerrikasko izeba; Une ontan nere zoriona «loegitea» litzake (begiak itxi ta burua makurtuaz).

        Sor Paule.— Ez dizut galeraziko. Inyekzioa jarri-ta pakean utziko zaitut. Ea biarko obeto zauden. Norbait dator.

        Lutxi.— Kosta zaio etortzea! Xatur degu.

VI AGERRALDIA

LENGOAK eta XATUR (sarturik)

        Xatur.— Emen nazute!

        Sor Paule.— Aguro egin dezu itzulia.

        Xatur.— Beriala eman didate penizilina. (Lutxiri). Kajatxoan zegon orratza ere!

        Lutxi.— Obe luzatu izan ba unan kalean-buelta.

        Sor Paule.— Ez zazula txorakeririk esan! Ez dezu gaitz aundirik alako berriketako gogoa dezunean... Ea kajatxo ori. (Xatur'en eskutik artuaz).

        Xatur.— Ondo sar bezaio. (Lutxi zerbait etzan araziaz iztar aldetik sartu baliote keñua egiñez).

        Lutxi.— Lenago ere toki ori guzia minberaturik daukat. Ai! ene ai!

        Sor Paule.— Aoa itxi. Ez da ezer! Oñaze pizka bat ona da sendatzeko. (Xatur'i). Zuri ere emango dizut beste bat.

        Xatur.— Ez, ez! eskerrikasko! Osasunez ondo nago...

        Sor Paule.— Zuk bearko dezuna gorputzarena baño animarentzako zirikaldi bat izango da. Gogo jardunak. Gogor zamarrak gañera! Lutxi senda dedinean biok etorri bear zenukete gure komentura ejerzizioak egitera.

        Xatur.— Zergatik ez! Lenago Erroxali eraman beza, ea nola artzen dituan.

        Sor Paule.— Hura urtetan aurreratuxea doa. Gaztetan premi aundiago izan oi da. Jesukristo'k ere aukeran mirabe gazteak naigo ditu. Neskazartu ezkero ez da errez oiturak aldatzen.

        Lutxi.— Orain beintzat lo egitera joan nai det. (Alboko gelara besotik daramatela).

        Sor Paule.— Bai gazteak, ez aztu nere aolkuak. Bizia laburra bait da. Ba noa ni ere. Ordu da. Polita izango litzake zuekin nagon bitartean komentuko ateak itxitzea.

        Xatur.— Oia emango diot eta afaltzen ere bai.

        Sor Paule.— Eskerrik asko biotzoneko zera! Agur eta biar arte. Ea errosarioa esaten dezuten!

Eszenario-aldaketa

VII AGERRALDIA

(Aurreko oiala jasota sala ta lo-gela moduko bat agertuko da. Erdian maitxo bat; armario eser-leku eta abar, antzes-tokian).

XATUR eta LUTXI

(Xatur, marats-marats, gela antolatzen ari da; eta Lutxi'k ere zerbait lagundu nai dio).

        Xatur.— (Lutxi'ri) I ago geldirik eserita. Ez al naun bada naikoa guzia txukun jartzeko.

        Lutxi.— Ondo lo egin diñat eta gogo bizitan natxion iri laguntzeko.

        Xatur.— Bai, piztu aiz ire etxekoak espero ditunalako. Ama ta aizparen aurrean itxuraz azaldu nai den.

        Lutxi.— Au poza nerea! (eserlekutik jeiki ta lanean asirik!) Sendaturik natxion eta laister errira itzuliko naun. Etxekoak urtetan ikusi ez ditudala ikusi; zerizkinan? (iruditzen zaidan?)

        Xatur.— Ez niñan uste ain etxe-zur (etxe-zulo) intzananik. Ez den ordea etxekariaz eta errizaletasunez bakarrik ire poza gainditzen. Ama ta aizpa maite ditun noski, baiñan zerbait geiago ere ba-den barren ortan. Esaidan egi-egia

        Lutxi.— Isilik gorde nai niñan oraindik, baiñan galdegin didanan ezkero ezin ukatuko diñat. Xabier'ek goraintziak bidali zizkidanan Erroxali'ren bitartez. Eta nere berriak jakin nai ditudala zirudin...

        Xatur.— Antzeman nitxioanan olako zerbait gertatzen zitzaiñala. Amorioa min jarioa... Maitasuna osasuna...

        Lutxi.— Bertsotan atera zain... ta bi-paretak aidean.

        Xatur.— Pelotariz gañera batzuetan «bertsolari» ere bait ba-naun! Amorio zarra dala-ta ez laisterregi ibilli. Ez presa aundirik adierazi aintziñako adiskideari. Iretzaz maite-mindua ba'zegon berriz ere nabarmenduko den nola edo ala...

        Lutxi.— Ni, nere tokian natxion. Ama'k eta Lutxi'k zer nolako berriak dakarzkiten itxoiten. Erroxali'k berriz...

        Xatur.— Ez ba'din aria ta matatsa geiago naspillatzen. Eztaziora joana den billa Sor Paule'rekin eta diranak eta ez diranak esango zizkiñan onuzkero.

        Lutxi.— Geitxo maite din jorratzea. Alaz eta guziaz lagun ona den, biotz onekoa eta nere alde egin duan guziagatik zer nai gauza barkatu bear zionagu.

        Xatur.— Barkatu bai, nai denan aiña! Baiñan i Galarreta'ra itzultzen aizenean ez diñat nai emen askotan oña jarri dezan. Ago, ago! Uxatuko diñat. Bai orixe!

        Lutxi.— Ea isil adi! Atean norbait dabillela zirudin?

        Xatur.— (ateruntz joañez) Bai ala den. Ez ditun eztaziokoak izango bada; amarrak joak ditun bai... (Atea zabalduaz). Filo den eta! Ola bakarra!

        Lutxi.— Filotxo! (besarkatuaz). Nola ain aguro? Eta besteak?

VIII AGERRALDIA

LENGOAK eta FILO

        Filo.— (sarturik eta aizpa ta gero Xatur besarkatu ta musuemanez) Meeturik arkitzen aunat Lutxi! I ikusteko gogotan nintxonan!! Neguaren luzea! Amarekin bakarrik!

        Lutxi.— Dan onenarekin geldi intzanan eta ez dion antzeman! A tuntuna! Oso pertxenta. egin aiz.

        Filo.— I berriz gaixorik egon eta guk ezer jakin ez!

        Lutxi.— Ez ba unan ezer izan! Utsa! Erroxali'k larritu ziñan nere gaitza.

        Xatur.— Nola etorri aiz bakarra besteak kalean utzita?...

        Filo.— Taxi ordaintzen geldituak ditun eta zerbait erosten. Neri etxea erakutsi zidaten eta emen etorri nazute tximista egiñean...

        Xatur.— Ez ni ikutu orduan ez naun «tximistorratza»-ta...

        Lutxi.— «Aitaren» eginda ez zegon beldurrik. (Filo'ri). Zer iruditu zain Madrid?

        Filo.— Ene! aundia eta ederra.

        Xatur.— Azaletik bai. Barrundik ez orrenbeste.

        Filo.— Lenago zeruraño jasotzen zenuten bada. Ez ba zidaten pozik etorri biak.

        Lutxi.— Pozago itzuliko naun etxera.

        Xatur.— Ez ni oraindik. Galarreta betiko tokian kokaturik egongo den «Muruaundi» mendia gañean duala. Zer diote «galartarrak»?...

        Filo.— Betiko bizimañan. Ez da berri aundirik: jende ezagun batzuek il zaizkigu, Xerapi Etxeberrikoa, Anton Errotari... Beste etxeetan senideak ugaritu zaizkie. Eta ezkontzeko asmoetan dabiltzanak ere ba-dituzue...

        Lutxi.— Konta izkiguzu konta!!

        Xatur.— Eseri dedilla lenengo. Ea emen lekua! (eser, lekua erakutsiaz).

        Filo.— Trenean amar orduan eserita etorri nazaizu eta zutik naiago pizkatean.

        Xatur.— Geiago azi bear al den?

        Lutxi.— Azi ez, naikoa egin den. Galarretako berriak esaten asi bai.

        Filo.— Ori den presa! Gañera luze uke guzia esatea. Ez zekiñat nundik asi. Pizkana-pizkana gogoratuko zaizkidan. Zuek esan bear dizkidatzue emengo gora-berak. Nik ere noiz bait Madrid'era iritxi bear niñan. Eskerrak gaixo egon aizanala, bestela ez niñunan sekula zulotik aterako.

        Xatur.— Neskaren aterakaia! Entierrora etorri nai. (Par dagite).

        Lutxi.— Eta amak nola artu zizkiñan nere berriak?...

        Filo.— Nola? Egun txarra igaroaz. Azkenean izebari telefonoz deitu zionan eta Madrid'era etortzea erabaki zitenan. Nik, egia esateko, ez niñan sinisten oso gaixo engonanik. Eta Madrid'era etortzeak poztutzen zidanan biotza.

        Xatur.— Ori den gauzak garbi adieraztea! Bapo! Filo. Asmatu den erdi-erditik.

        Lutxi.— Guziontzat obe. Kezka bat bakarrik gelditzen zaidan. Ama'k zer esango ote didan. Beldurrez natxion.

        Filo.— Ago lasai! Asarrea izeba monjarekin lertu zaion bidean; eta onera orduko bare-bare besakartuko au alaba maite-maitea

        Xatur.— Ori komeni zaigun neska! zuen izebatxo monja umil-umil etorri dedilla. Aren galderai erantzuten aski lan izaten diñat: zenbat irabazten dedan, norekin nabillen, noiz etxeratzen naizen, nor etxeratzen. Ni «ardi-galdutzat» bai natxeukan.

        Lutxi.— Bide onera ekararazi nai au, nunbait.

        Xatur.— Bide ona arentzako komentura daramana besterik ez. Ondo jaioak gatxeuden, Lutxi.

        Lutxi.— Nork zekin?

        Filo.— Ez dezute monjagai itzurik. Madritarren atzetik ibiltzen bai asiko ziñaten.

        Xatur.— Ara bestea! Onek aterako zizkigun eltzetik babak.

        Lutxi.— Ama aurrean ez dagola ajolagabetu den gure goiz-ollanda.

        Filo.— Ama? Onuzkero ez den urruti, eskalleretan gelditu baditun ere.

        Xatur.— Eskalleretan ezik ate joka ari dirala esango niken.

        Filo.— Berak dizkiñagu orduan (ateruntz joanez).

        Lutxi.— Ai! nere larria! Biotzak zirrada egiten zidan.

        Xatur.— Ago lasai. Eseri adi. (Ateruntz abiatzen dirala)

IX AGERRALDIA

LENGOAK AMA ta SOR PAULE

        A. Domini.— Oso goian bizi zerate.

        Lutxi.— (besarkatuaz) Ama! amatxo

        A. Domini.— Ai alaba! alaba! Amaika buruauste eman dizkidazu. Eta onela onik ikusten zaitudanean Lezo'ko Santo Kristo'ri eskerrak ematen dizkiot... Uste izan nuen..

        Sor Paule.— Beti izan bear degu Jaungoikoa'gan uste osoa.

        A. Domini.— Bukatzen uzten al didazu bada. Monjak azken itza bere.

        Filo.— Ama ez zaiteztela errietan asi Madrid'era iritxi eta bereala.

        Sor Paule.— Ori maite-asarrea da ez errieta.

        Xatur.— Beti degu zer ikasia.

        Lutxi.— Eseri zaite ama! Nekaturik zaude ta patxaran jartzea obe.

        A. Domini.— Neri aña komeni zaizu zuri ere (eseri bitez biak elkarren ondoan). Indarrak egiten ari al zaizkitzu?...

        Lutxi.— Bai ama ni erabat sendaturik nago. Zuek negu ona pasatu al dezute?

        A. Domini.— Jainkoari eskerrak gaitzik gabe. Orain adin bat ezkero nork ez ditu ajeak?. Eta nereak ere ugaritzen doaz.

        Lutxi.— Iñor ez da gaztetzen, baiñan ez du beorrek itxura txarrik. Joan dan udaran baño gizenago arkitzen det. Bapo dago ama

        A. Domini.— Bai, primore!

        Filo.— Ala dago-ta! Ongi dabil aspaldi, ama eta apetitu onarekin jaten du.

        Sor Paule.— Bi alabek diotenean egia izango da. Nik ere onik arkitzen zaitut. Arpegia beteagoa.

        A. Domini.— Zuen aldean bai. Batik bat Lutxi txaldana zaude; eta matrailezur oiek geiegi ageri zaizkitzu. (Xatur'i) Jateko gogorik bai al du?

        Xatur.— Ortatik dabil urri.

        A. Domini.— Bada zintzurretik sartu bear zaio egaztiai bezela.

        Filo.— Pipar-erroskillak ekarri dizkitzugu.

        Sor Paule.— Inyekzioak artzen asia da eta on egingo die.

        A. Domini.— Txuleta onak jatea obe; eta gero ar dezala aize garbia, etxe zuloan sartuta egon gabe.

        Lutxi.— Ama, guzia batean ezin egingo det. Sukarra joana zait eta orain asiko naiz iaten eta aizea artzen.

        Filo.— Ori! ori! Kalera elkarrekin atera bear diñagu. Madrid'eko bazterrak ikusteko gogotan natxion. Zerbait agertzen unan taxi'tik. A zer nolako etxe eta denda ederrak zeuden. Eta kaletako jende eta auto pilla. Batetik bestera igarotzen kosta zaidan!

        Lutxi.— Bai bai joango gaitun.

        Sor Paule.— Aizpa gaztea ez dezu beldurrez atzean gelditzen danetakoa.

        A. Domini.— Ez orixe! Ez dezu gelditzen ta nekatzen dan oietakoa!

        Sor Paule.— Gaztea izaki!! Bere bideak arrapatuko du.

        Filo.— (Lutxi'ri) Etxe ontatik ez alda «bixtarik» agertzen?

        Xatur.— Ori da ume begi-luze! Gutxi al da zerua zapaitik ikustea?

        Sor Paule.— Ori da munduan degun ikuskizunik ederrena.

        Lutxi.— Or atzekoaldean Ieio bat kalera ere badegu. (Filo'ri) Goazeman gelara eta erakutsiko diñat.

        A. Domini.— Zoazte bai, bestera ez gaitu pakean utziko eta.

        Lutxi.— Ama'k eta biok nun lo egin bear dezuten ere erakutsiko dizuet.

        Xatur.— Leio ortatik erregeen palazioa ere ikusten da.

        Filo.— Auzo onean bizi zerate orduan.

        Xatur.— Ain onean! katuz inguratuak. Goian gatxeuden eta guzia agertzen zaigun. Baita Guadarrama mendia ere.

        Filo.— Ez ordea itxasorik!

        Lutxi.— Baita zera ere

(Bijoaz Lutxi, Xatur eta Filo)

X AGERRALDIA

A. DOMINI eta SOR PAULE

        A. Domini.— Bada, egia esateko, ez zait batere gustatzen Lutxi'ren itxura. Ez dio onik egin Madril'go egonaldiak.

        Sor Paule.— Madrid'ek ez du errua. Giro osasungarria dezu auxe. Grippe arrapatu duala ta ori da guzia.

        A. Domini.— Bai, bai bañan sendatzeko gurekin etxera eramatea obe. Jatena emango diogu eta indartuko da.

        Sor Paule.— Amaren ondoan bezin ondo iñon ez. Jakiña! Bañan seme-alabek ez dira ama-zurregi ezi bear. Etorkizunari ere begira bear zaio. Lutxi emen asko ikasten ari zan eta nork daki...

        A. Domini.— Ez, ez! Ez det nai alaba bizi guzirako argal eta erixko ikusi nai. Naiz asko ikasi eta are geiago irabazi.

        Sor Paule.— Arazo oietan ez biotzez buruz baizik joka bear da. Ez det uste orain Lutxi zerekin eramatea dagokizunik. Sendabidean doala ikusten dezu. Madrid'en jarrai dezala naiz etxez aldatu.

        A. Domini.— Zera! Hotel Palace'ra bidaliko degu. Ez, ez! etxera! etxera!

        Sor Paule.— Begira Domini, ez uste ni ere konporme nagonik Lutxi tellatupe ortan bizi dedin. Gañera (isillago) Xatur ez du komeni zaion laguna. Nola esango dizut, ez da neska gaizto lotsagaldu oietakoa, bañan gaztea eta kaxkarin eta ergel zamarra bai. Erretiro gutxikoa. Eta Madrid'es neskatxa bakarrentzat arrixko aundiak daude.

        A. Domini.— Zu leia ziñan bada gurea onuntz ekarri arazten. Modista gallena egingo zala eta abar.

        Sor Paule.— Ikasteko etxetik ateratzea gazteari onuragarri zaio. Orain nundik nora dabillen jakiñez-eta norekin bizi dan zainduaz.

        A. Domini.— Xatur'etzaz ez det ezer txarrik entzun. Alaia dala? dantza-zale? neska-mutil? pelotaria?...

        Sor Paule.— Gutxi al derizkiozu?

        A. Domini.— Gaztetasunak darabila! Ez da arritzekoa.

        Sor Paule.— Ez al dakizu iri aundi auetan oitura galgarriak diranik? «Bonbilla'ko» dantzaldiak...

        A. Domini.— Bonbilla'n? Obe da argitan dantzatzea illunpetan baño.

        Sor Paule.— Au ez da Galarreta! Ezagun da ez dakizuna Madrid zer dan! Neskatxa bakarrak bizitzeko beldurgarri. Lutxi'k beste nunbait jarri bear luke bizitzen. Eta etxe berria arkitu ateean komentura eraman nezake.

        A. Domini.— Ori al zenun gorderik zeneukan dambada «atomikoa». Lenago lertu arazi besterik ez zenun. Zeorrek ekar arazi zendun Madrid'era, komentuan sartzeko al zan? Jostundegi ta modetan trebetuko zan noski, Galarretako aña, beraz lenbaitlen etxera dedilla ta kito

        Sor Paule.— Ez nere esanak gaizki artu, aizpa. Obe bearrez izan bait da Bestela uste ba'dezu ez det zure borondatearen aurka joan nai. Zaude lasai. (Zin egiñez) Aitaren eta semearen... Jainkoak daki nere asmo zuzenaren berri. Amabirgiña dala bitarteko.

        A. Domini.— Eta «Irutasun» osoa'k gaitzala eskutik. Alabitz! (atean joka ari diran otsa entzun bedi). Oso gora igo gaituzu aizpa eta emen lurrean ate joka ari zaizkigu. Ez dakit emengo berri.

        Sor Paule.— Joango naizaizu irikitzera. (atea zabaldurik) Erroxali! Zu al zaitugu!

XI AGERRALDIA

LENGOAK eta ERROXALI

        Erroxali.— Bai Sor Paule. Ni zazu! Ezin joan izan naiz eztaziora eta onera agertu bat egitea bururatu zait Andre Domini'ri eta arpegia ikustera. (A. Domini'ri) Zer modu? (Elkar besarkatuaz).

        A. Domini.— Ez zu bezin ondo! bañan, tira! Madrid'era etortzeko aitzekia izan degu eta emen gaituzu kezkaz beterik.

        Erroxali.— Gaizkitxe! Zerbada, beti errian sartuta? Lutxi bizkortzen ari da egunetik egunera. Orrek ez dizu kezkik eman bear. Sendaturik dago.

        A. Domini.— Osasunez obeto jarri ba da ere neska orrekin zer egin erabaki bearko degu.

        Sor Paule.— Uste osoa Jainkoagan ipini bear degula esaten ari natzaizu. Ez aldez aurretik zere burua larritu.

        A. Domini.— Errezago da esatea aizpa. Zu Sor baitzaitugu ta ni Ama...

        Sor Paule.— Aragiz ala da, baiñan gogoz beñepein amatzat leia nai nuke nik ere.

        Erroxali.— Ala bearrez, nun dituzue neskatxa gazteak?

        A. Domini.— Zuk kirakoak nai eh? Ba «gazteak» or dabiltza atzeko leioan edo. Filo'ri bixtak erakutsi nai zizkiela-ta.

        Erroxali.— Orduan tellatura igoko ziran. Andik ikusbegi aundia ageri bait da. Filo aspertu egiñik egongo da.

        Sor Paule.— Gazteak itzuli ditezen bitartean ondo egingo degu eseritzea.

        Erroxali.— Ez nago nekaturik bañan nai ba'dezute. (eseri bitez).

        A. Domini.— Erroxali! era bat madritarra egiñik zaudela ikusten zaitut: soñeko apain, zapata pin eta orrazkera txukun...

        Erroxali.— (arro) Alajaña! nai litzake! ea ogeitamar urte daramazkit eta aundikiren tartean...

        Sor Paule.— Udarero errira gogoz joaten zera bada Madrid utzita.

        Erroxali.— Monjak ere ez zerate atzean gelditzen ibilli kontu ortan...

        Sor Paule.— Agintzen digutenean... Amar urte oietan bein izan naiz Galarretan, eta bai pozik ere! Igaz!

        A. Domini.— Gure txokoa bezelakorik ez dagola aitortzen dezutenean. An nago bizi guzian txilborretik lotuta. Ez zuek bezela.

        Erroxali.— (par egiñez) Ja! ja! ja

        Sor Paule.— Ori aterakaiak ditu gure aizpak! Txilborraren ordez esazu biotza. Iparragirre'k zion eran: «bañan biotzak dio zoaz Euskalerri'ra».

        Erroxali.— Biotza! Berri on bat ba-det zuentzako. Zorionak eman bear dizkitzuet.

        A. Domini.— Zorionak guri? Jainko maitea! ez gabiltza bada aspaldi oso zoriontsu.

Sor Paule.— Ari zor diogu zorion guzia eta eman bear dizkiogu eskerrak.

        Erroxali.— Ez dakizutela zergatik? Ezetz asmatu.

        A. Domini.— Ez dakit bada.. Ez naiz ezertaz oroitzen...

Erroxali.— Ematen?...

        Sor Paule.— Bai, bai. Lenbaitlen esan zazu gu irrikitzen euki gabe.

        Erroxali.— Ba. ba.. Lutxi.. eta... Xabier berriz adiskidetu dirala... eta mutilla beñere baño «enamoratua» dagola zure alaba Lutxitzaz..

        Sor Paule.— Zorioneko «maite-miña». Biotz-berak izaki oraingo gazteak.

        Erroxali.— Oraingoak eta betikoak. Obe da ori agiñekomiña baño.

        A. Domini.— Zuk iñundik jakiten dituzu isil-kontu oiek. Aurreratua bizi zera.

        Erroxali.— Madrille'n bizituaz Galarretako albistiak zuek baño lenago jakiten ditut. Eta iturri onetik gañera.

        A. Domini.— Ez dizut ezetz esaten. Pamilikoak izan oi gera orrelako berriak jakiten azkeneko...

        Sor Paule.— «Grippe» ezik zure alabak zer zuan badakigu orain: «biotzekomiña». Ez da ala Erroxali?

        Erroxali.— Jakiña! Oraintxe dago adinean.

        A. Domini.— Jesus! milla bider! (asperenka) Nere alperrikako larria

        Sor Paule.— Lasatu ta poztu zaite. Eta ni zurekin! Lutxi'k ezkontzarako deia duala garbi ikusi da. Eta iñoiz esan ba-didazute ere nik komentura eraman nai nuela. Ez da olakorik. Jarrai zala aukeratu dun bidea. Jaungoikoa'ren bidea da ori ere. Zerua irabazi diteke era guzitara eta askotan praile-monjak baño sarigarrigo izango dira ezkondutakoak.

        A. Domini.— Edo ta mutil ala neska-zar gelditu diranok.

        Erroxali.— Neregatik al diozu ori?

        A. Domini.— Ez andrea, ez! Zu «gai» zaude oraindik.

        Erroxali.— Ez dakit «gai» nagon, bañan zure alabaren ezkontzara joango naizela bai. Nere burua kombidatzen det.

        A. Domini.— Eskubidea ba-dezu eztaietan lekuko izateko. Soineko ederra, kanela koloreko sedazko ere... bai apain-apain agertzeko.

        Erroxali.— Ura gau-jaietakoa det. Elizkizunerako bestelako bear da.

        A. Domini.— Izango dezu aukera.

        Sor Paule.— Guk alde ederra ba'dizuegu ortan. Beti jantzi bera. Modako buru austerik ez.

        Erroxali.— Ezta illeak kixkurtu bearrik.

        Sor Paule.— Burukoa plantxatu bearrak ematen dizkigu lanak. ordea...

        A. Domini.— Ez dakit noiz kendu bear dizkizuen egal oiek.

XII AGERRALDIA

LENGOAK, eta LUTXI, XATUR eta FILO

        Filo.— (Lenengo sarturik) Erroxali ere emen degu-ta! Madrid'en ezik badirudi Gallarretan'n gaudena! Erroxali! (elkar besarkaturik).

        Erroxali.— Zu ari zera neskatxa ederra egiten!

        Filo.— (Irritsu) Beñere itsusi izan al naiz bada?...

        A. Domini.— Gure errian «arto bero-usaia» zeñi esaten zaion ba-dakizu.

        Erroxali.— Ama bezela ez ba-zaude ba, kontentu...

        A. Domini.— «Beti kontentu».

        Sor Paule.— Ez dira gazteen buruak arrotu bear...

        Filo.— Ea burua txorabiatu zait goi ortan. Tellatutik Madrid erdia ikusi degu. Xatur eta Lutxi ba-datoz. (Sartu bitez).

        Lutxi.— Ganbaratik ere zure boza entzuten zan Erroxali.

        Xatur.— Ezta irrintzia ba'litz ere.

        Erroxali.— Isilik ez nintzan etorriko zuek ikustera. Zer iruditu zaizu Madrid?

        Filo.— Or goitik Errege-Jauregia, Telefonica eta Elizkampantorreak besterik ez dira ageri. Lenbaitlen kaleak eta dendak ikusi nai ditut.

        A. Domini.— Ez ziñan jaio etxean geldirik egoteko beintzat.

        Xatur.— Nik lagunduko det. Laister joan bear bai det. Orrela lasago itz-egingo dezute familiko gauzatzaz.

        A. Domini.— Ez, ez! geldi zaitezte. Orrengatik beinik bein. Etxekotzat zauzkagu guziok... Esan bada esateko guziak.

        Erroxali.— Emen mintza bear duna Lutxi degu.

        Lutxi.— Ni? Zer bada? (lotsatuaz).

        Erroxali.— Ez al degu ezer berri?

        Lutxi.— «Zaarrak berri...»

        Erroxali.— «Gazteen errabigarri»... Ez zazula zure burua ez jakintzat egin...

        Sor Paule.— Iñor ez dago beartua guzien aurrean barnean duana aitortzera. Garaia etortzean bere amari esango dio ta! kito!

        A. Domini.— Gurasoak askotan beranduen jakiten ditugu seme-alaben gora-berak.

        Xatur.— Lutxi! ziztada guziak iretzat dirala zirudin... Olakotan oiala zirt-zart ebakitzea obe jostunen moduan.

        Lutxi.— Guziok neri begira zaudeten ezkero, lotsaarazteko aña ba-da, bañan esango dizuet Xabier'ekin adiskidetu naizela...

        Xatur.— Isilik gorde den!

        Erroxali.— Ez al nuen arrazoi Domini? (besakarturik)

        Lutxi.— Ez nintzan deia egiten asiko erriko danbor-jotzaillearekin!

        A. Domini.— (Malkoa dariola) Etxekoak ordea jakin bear genuke kampokoak baño lenago.

        Sor Paule.— Oraingoan Lutxi'ren alde nago. Gauza oietan zur eta kontuz jokatzea ainbat on!

        Filo.— Nik banekin ama!

        A. Domini.— Zergatik ez zenidan esan bada?

        Filo.— Esan izan ba'nizun ez ginan Madrid'era etorriko-ta. Ba-nuen Puerta del Sol ikusteko gogoa (guziok par egiten dute).

        A. Domini.— Ederra egin didazute bi alaben artean. Alperrik Madrid'era etorri arazi ainbeste txanpon txautzera..

        Erroxali.— Zertarako dituzu bada! Orrela egurastu zera etxetik kampora egun batzuek igaroaz. Zer ba? beti txokoan sartuta egon bear al dezu. Alargundu ziñanetik ez ziñan askotan atera izango.

        A. Domini.— Alaxen da. Ikusgarri da Madrid au...

        Filo.— Noski eta ikusi bear dituzu bazter guziak.

        Sor Paule.— Bi alabak besoz-beso artuta kalez-kale ibilli bearko dezute.

        Xatur.— Gaizkitxe! Alaba ezkondu aurretik.

        Lutxi.— Bai ama!

        A. Domini.— Etorri geran ezkero ezer ikusi gabe ezin joango gera etxera bañan lenbaitlen itzultzea nai nuke...

        Sor Paule.— Ez utzi beintzat «Cerro de los Angeles» ikusi gabe

        Xatur.— Eta «Chamartin'go Stadium...

        Sor Paule.— eta Eskorrial... San Franzisko aundia...

        A. Domini.— Ni naramaten leku guzitara joango natzaizue.

        Erroxali.— «Erretiro» ere oso ederra dezu.

        A. Domini.— «Erretiro» onena gure adiñean etxekoa. (par dagite)

        Xatur.— Madritarrok ere olako txisteak egiten dituzte. (berriz algaraz)

        Sor Paule.— Emen isil dagona eta parrik egiten ezduna Lutxi degu. Zuk ere etxera joan naiko dezu alik eta laisterren...

        Lutxi.— Bai bada. izeba emen bear nuen guzia ikusi eta ikusi det.

        Erroxali.— Eta an... norbait zai daukagu.

        Lutxi.— Egia da.

        A. Domini.— Emen modista baño an jostuna obe.

        Erroxali.— «Madrid'etik zerura» da esaera.

        A. Domini.— Lur ontan zerua jaiotetxean dago, sorterrian, gurasoen itzalean, seme-alaben ondoan. Madrid ona bada, lur ontako paradisua Galarretan daukagu.

        Sor Paule.— Eta gero zeruan gerta gaitezela guziok egun batez.

AMAIA