—Euskera—

Euskal abizenak

Justo Garate

Badira 30 urte gai onetaz saiatzen naizela, artu-emanekin eta utzi-artzekin eta oso zait begikoa. Poz aundiarekin artu dut Luis Mitxelena errenteriar gazteak gertatutako liburua, izen ori erderaz burutzat dakarrena.

        Zuzentzen dit gauza bigunen bat nitaz mintzo dalarik, baña gero miketz bat adierazten nere Pa-durango asmakizunak, ez duela biderik, zelai anditzat agertzen dutalarik. Ihardesten diot BOLETIN AMIGOS DEL PAIS delakoan eta gañera ezarri nezake berririk Pedro Zabala, bergarar langille eta azkarrak bertan dakarren DURA «planicie aguanosa u orillas de rios u arroyos de madura y padura'. (1952-240). Baita ere etorri leike induratik ori bera adierazten dualarik (255).

        Gauza asko agertuko nituke (eta askorenak gañera) ongi eginak eztaudenak, baña ongi probatu gabe, ori Luis Mitxelena'k bezela agertzea, eztago ongi, zeren bertzenaz edozein M.A.Q. idatzi lezake «deshace determinadas hipátesis fantásticas como el caso de DURANGO que GARATE pretendía ezplicar por PADURANGO».

        Luchaire eta Lardizabel'ek zioten -ka anditzallea zala.

        Orain beste bi liburu agertzeko ei daude, bata Lopez Mendizabal'ena eta bestea Gorostiaga'rena. Azaldu dutenegatik esan eta idatzi genezake lenengoa dala belar zalegia eta bigarrenak gauzak ex nihilo'tik ateriak bezela ematen dituala, esan gabe nork esan dituan lenxago, bide txarra jakintza arazoetan.

        Azkenengo EUZKO DEYAN idazten du Lopez Mendizabal'ek IKATZA isatsatik datorrela, baña ez dut alakorik iñola ere sinisten. L. Mitxelenak dio erderazko carbón dala.

        Bein batean joan nintzan gaixo bat ikustera Sondika aldeko baserri batera: IKAZA deitzen zan eta bazitun etxe ostean amar edo amabi piku-zugaitz.

        Ikazbaltzeta iketz beltza ezin da izan, beste abizen bat IKAZURIAGA dagolako eta ori bakarrik erderaz esaten dan gauza da: hulla blanca edo ur-saltua. Euskeraz pikozurieta bezela da abizen ura. Sabino Arana'kin nago ba ontan.

        Gorostiaga'k nai ditu orain Uribe eta Busturiako izen geienak kelta jatorrikoak billatu. Ika orain 20 urte idatzi genduen -iaga bezelakoa zala, adibidez Lezika eta Leziaga, baña Mitxelena'k ez du ori aipatzen. Lekuonak ere ori bera zion.

        Errege zan arrotz aldra baten zijoaztenen artean lenengo Kompostela'ko kanpai-torrea ikusten zuanaren etxea Erregetegi edo Erregerena.

        -da eztaki zer dan, baña agertu gendun sarritan eta dala. Adibidez Ziarreta eta Zirarda, Legarreta eta Legarda.

        Duarte geienetan da Eduardo portuguesez.

        Lanberri bat ezagutu nuen Elgoibarren eta zen roza edo artiga erderaz; lenengo aldiz lan eta jorratu zan soro bat. Antxe dago oraindik, erriko edateko ura biltzen dan ondoan, Aldabe tokian, Ori bera dio Zabalak.

        Caro Baroja'k baño lenago idatzi genduan -ano eta ao gauza bat zala. Ikusi «Sufijos Locativos, 445».

        Amorena itzultzen du ugazaba edo jabearen etxea bezela: Jauretxe, itz batean. Eztakit ala dan beste Amo batzu baitaude agertu bear direnak, alkarrekin al bada. Abeurrea ni jayo baño lenago agertu zuten Donostia'ko EUSKAL ERRIAN,

        Caro Baroja'k berea bezela agertu du aita Fidel Fitak aspaldi BOLETIN DE LA ACADEMIA DE LA HISTORIA'n azaldutako Cuartango eta Cuartanico (125) Crispiniana (29) Liciniana eta Paterniana. Baita ere Gorestiaga'ren Flavino eta Lain (36). Caro'k aipatzen du lan ori, baña Durango'taz mintzo dela, ez arazo untan.

        Zarauz ezta neretzat «jaro puro» Eleizalde'k zion eran, baizikan «falda de jaros. Erderaz admiracion esaten dena, ezin sartu iñolaz tokizenetan, nere eritziz.

        Urrutia'gatik dio urrungoa dela eta Jaurgain'ek eta Sabino'k ursaltua bezela artzen zutela.

        Idatzia dut aspaldi, Uraz-urrutia dala Gorliz'eko Urez-arantza eta Deba'ko Urez-andi lez ibaitik beste aldera eta Delmas'ek, au jakin gabe, ederki esaten zun «Allende el agua». Orregatik, Motrikoarrak deitzen diote Urez-andi arri, Urez-emendi.

        Uarte ibai arte edo ibai-alkartze dala aspaldian idatzi dut; agian Bilbao'ko EUZKADI'n 1929 aldean. Ugabere edo nutria ezta itxasokoa, baizik erreketakoa bakarrik. Uribaia edo erreka zen lenago, nere ustez.

        Salegi'n antzeko billatzen dut SALTEGI eta Bergara'ko Saltai, ukullu edo erderazko cuadra.

        Badira ogei urte itzuli nuela Urroz Rio frio bezela. Baditugu ur-beroaga eta Ur-epel, eta ¿nola ez artu ederki Ur-otza, Iturriotza ezagutzen dugularik?

        -anda eta aneta berdiñak dire enetzat adibidez Artanda eta Artaneta, Artayeta, Iranda eta Irañeta.

        Uste dut Eskoriatza aldean badugula Bedoya bat, Santander'en bezela. Oña, pie bezela itzuli nuan, Orduña edo Urdoña izenean, alboko Sopeña edo Somonte edo Piemonte'n erara.

        Gomendio da nere ustez ENCOMIENDA eta onek bazeuden eta erruz Euskalerrian, Santiago'ko bidean, Frantzian eta Naparroan. Joanes Etxeberri saratarrak idatzi zuan orrela LAU URDURI GOMENDIOZKO KARTA.

        Eztu ekartzen Mizpildi erderazko Nespral.

        Markaide eta Merkapide, Etxaide eta Etxabide, Suraide eta Sorabide, badire 20 urte elkarren parean jarri nituala TIERRA VASCA egunerokoan,

        Madina arabitarren Medina'tik datorrela ez dut errez sinistuko. Nola deitu orrela basarri bateri Oñati aldian eta nola ez deitu alaxe Iruña edo Gasteiz'eri? Matin eta Mañatx ez dire aantzi bear ortan.

        Leuna esaten zaio Bergara eta Elgoibar aldian gizon paltsuari, eta bestetan JABOIA ere bai.

        Manterola izan diteke Ermenterola eta Armenteriaren senidea.

        332 zatian aiztu du Ilbarritz esartzea. Insua jartzen du latiñezko insula'tik datorrela. Ez dakit beste islarik ote zegoen Faisanengo ondoan oni andi deitzeko. Baña ematen digu 342 orrialdean intsusa, sauco.

        Gibel ezta bakarrik atzeko aldea eta gibela, baizikan dorso, dos Rücke eta ala agiri da, Jaizkibel mendian. Baliteke girbiña itza bere aidea izatea.

        Ezderitzot Etxague, Etxagune edo etxetokia danikan, baizikan, Etxaguen eta Etxaguren bezela.

        Gauza oiek kenduez gero, liburu au atsegiña da irakurtzean, errex izenak billakatzen eta ematen du geienetan jatorria. Orain arte egin dan onena, eta pollitena.

        Orain ikusi ditzagun Zabala'ren itz batzuk. Onda-zillegi ezta nere eritziz «literalmente suelo comunal» baña bai «permitido el plantar».

        Unamuno ez dut uste denikan «colina de asfodelos» zeren belar txikiak oso gitxi darabilzkigu tokizentzan. «Colina del pastizal edo de las vacas», diote, berak eta Mitxelena'k, Muno dago Maltzaga gañean (muneta) «mendi-munetan dabil» esaeran «altozano» de la montaña dirudi.

        Len iñork etzun ori ukitzen baña orain ba gaude iru bultzaka eta gogor xamar gañera. Nere Gurpide eta Egurbide dana bat da, ala ere Zupide.

        Gaxiola astu dute biak; agian gatz-ola izanen da.

        Ateguren ez da ibi edo vado, baizikan alako baten izena, Iturriza jaunak bere liburu guzietan agertzen digun bezela, Ondarru aldian. Azkenengoa atera eta zaindu du nere adiskide Angel Rodriguez Herrero'k eta jartzen du (547) Aleguren gaizki idatzia.

        Geltzurrin itzaren parean jarri genezake nefrita.

        Lepo eta biskar ezdire iñolaz ere berdiñak. Lepoa da Bizkar arteko bidea edo atea eta ateka.

        Esponda italieraz berdin da; erderazko talud.

        Norbaitek etzekian Elgoibar'ko Errebela, erdel Rabal baño ez dala.

        Gaurkoz geiegi ez ote dan nago: kito bada.