—Euskera—

Aldizkariak-barna

Elentxu

GERNIKA.— 19 zenbakia.— Jorrail-Garagarrill 1952.— Buenos Aires'en

        Banako au Gernika uriaren erreketa-oroitzapenez egiña duzute; 164 orrialde dakarzki. Onatx euskel-lanen berri. «Aurritza». Ibinagabeitia'tar Andima: «Arbola bat» Arrese-Beitia eta Duvoisin kapitainaren, artekoak arakatzen ditu emen idazleak, azken aipatuaren gutunak, batez ere, zaratuz. Ba duke zer ikasi irakurleak, euskerari buruz, gizon argi bi aien gora-berak, eta ardurak bear bezala ausnartuz. Etienne Salaberry; «Gernikako Arbola». Rima ta ritmoz yantzia, bainan neurri ezberdiñetan dabillen olerkitxoa. Gernika'ren muña, arbolaren indarra, bere oiua mundu guzira iaurtiz, euskaldunen batasuna ere aldarrikatuz: «Bat, bai bat, girela ere gure zazpi errien artean». Salaberry, maizenik, erderaz ari da, alere badaki euskera bear bezala erabiltzen. Olerkirako baino itz-lauz aritzeko egiñagoa aren idazkera. Peillen'dar Txomin; «Txinar gudari»: Olerkitxo txanbeliña gipuzkeraz idatzia, euskera osotuz obe esango nuke, xuberotar gazteak eskeintzen diguna. Buru-belarri atxiki akio Txomin euskerari. Gure aberri-izkeraren aldean, dantza, txistu, mus, pillota eta abar, utsaren pare dituk: oiek ez digute Euskalerririk zorion-bidean yarriko, euskerak aldiz, bai. L. Mendizabal'dar I.; «Erderazko bueno eta malo euskeraz»: Oraingo ortan gure euskaltzale argia geiegi lerratu ote zaigun nabil etimologi-buztin labankorrean. Zer dalata On «bonus»tik eta ALU malum'dik? Orrela izatekotan, on ta alu, oilo-lumatua baino errukarriago iritxi zaizkigu. Ez dakit nun galdu zitzaketen ainbeste luma bonum eta malum ek. Gainera ez gaitezen esanaiak txuritzen ari. Alua alu, Euskadiko lau kantoinetan, deus besterik. Mirande'tar Jon; «Ametsa»: Orra or, irakurle, ipui zoragarria, berriberria, euskeraz erabili oi ez diran auzien inguruan antolatua. Ba dizu Mirande'k nobelari ezpal, gatzik ere bai nobela ernegarririk euskeraz yazteko. Egunen baten emango al digu sail ortan ere, olertian bezala, gaurkotasunez mamitutako eleberri bikañen bat. Erkiagarre; «Leihoan»: Thalie'k maite dizu olerkari auxe, bertsu ederrik eragiten dio lapurdieraz ere, naiz Bizkai'ko zenbait itz nahastekatuz. Xalotasunez eta argitasunez beteriko irudiak darabilzki, pertsu ozen eta egoki ebakiak. «Ai, ene leiho! hik ukhan lanho-enegana duk aldatu; —Ene zoria! —nik iguria— bertze anderez senharrtu...». Villasante K'tar L. A.; «Andre Mariaren Assumpzinoa»: Zintzo ari da Villasante Aita bide berritik, itzez ez-ezik egitez ere. Igia igiz, erakusten omen, eta Aita azkar au ere lege orren ariora ari zaigu. Alare, zer nahi duzu, zenbait itz eta esakera nabarmexko ta gogorxko arkitzen dizkitzut zuen euskera berri ortan. Egia esan musika akorde garratzak, bostengo elkarzutak (paralelas), beratzirengo, amaikerengo geitu naiz urrituak, maite ditut antzetsuki erabiltzen diranean, ereslanari bixitasun ta berri kutsu damaiotelako. Zuek ere antzetsuki erabillko al dituzute akordetxo berriok, kultur terminak alegia, euskeraren armoni xotilla ospintzeke. Ez naukazu kultur-terminen aurka, bañan oiek bear bezala erabiltzeko antze ta armoni-sena bear dira. Ibinagabeitia'tar Andima; «Mendeberriko Miraria» eta «Erdainkuntza Iemenitarren artean»: Isrraelgo berpizteari buruz ari zaigu aurreneko ataltxoan, eta ondoren eberkeratik itzuli gertakari bat, ematen digu. Eneko Mitxelena; «Sabino Arana mirari billa»: Itz garratzaz datorkigu idazlea Arana'ren gomuta lausotuz. Ametslari zala? Bai noski, eta erri menperatuak askatasun bidean sartu dituten guziak ameslari izan dira, eta ametsik asko egi biurtu ere bai. Begikaldi bat eman besterik ez daukazu 14-18 gudatearen ondorengo mapa berriari. Amets eroagorik egin ote ziteken bi milla urtez gero ondatu aberria berpiztu nai izatea baño? Or daukazute berpiztuta. Kañoitxo geiago, avioitxo geiago, tanketxo geiago, ta gudalburutxo erneagoak izan ba'genitun gure Euskadi'ko azken gudan, or ikusiko zenuten Aranaren amesa aragitua, eta ori gerta ba'zan zer esango zuen Eneko Mitxelenak? Ez da gero nik asmatua: Duval General prantsesak bere liburu «Leçons de la Guerre d'Espagne»n dio: «Euskadi'ko errepublika egi biurtzea etzan asko palta izan. Ori gertatzekotan guk zer egin genezakean? Gauzak diran bezala artu, eta Prantzia ta España'ren artean errepublika berri baten sortzea onartu, eta errekonozitu». Itzak ez ditut bear bezala aldatu, urte asko bai dira liburu ori irakurri nuela, bañan gogoa beintzat orixe zan. Ori gero Duval gure etsai gorria zalarik. Aranak, larrugorri ta gogor bere egiak yaurti zitun erri lokartua iñarrosteko. Zer zenioke zinkurinka ta asperenka, andereño urtuberaren ariora, guda-oiua yaurtiko luken gudariaz? Txepel bat dala. Akats bako gizalanik ez omen. Alare Arana'rena baño lan osoagoa egingo diguna sortzeko daukagu oraindik; eta sortuko ote zaigu? Errien etorkizuna matematikaren sareartean ezin diteke atzi, errexago atz eman oi da ameslari argituen buru-biotzetan. Chaho'tar Jon (Mirande); «Iru errien alegia». Alegi ori Legassek pantzeraz idatzi zuen, Jon Chaho'k bikainki euskeratu digu Iru erriak, Españi (Europa'ko erririk burgoiena), Prantzi (lurreko erririk argituena) eta Euskadi. Onatx burgoi ta argituek, gure erria lauskitu, birrindu ta deusestu ondoren esan zigutena: «eta orain, zuek ere yarei zerate! Eta arrezkero yarei gera.» Ba ditu banako onek erderazko lan ederrak ugari, bainan ez daukagu aiek aipatzeko tokirik.

GURE HERRIA.— 1952-ko Ephail-Jorraila.— Baiona'n

        Euskel idaz-lanak: P. Lafitte; «Aphez eskualdun batek behar luken kulturaz» Apaizak eliz-kulturaz gainera, beste kulturez ere iantziak bear dutela aitortzen du, ala nola, literaturaz, musikaz, eskulturaz, pinturaz eta ahar. Bainan apaiz euskaldunak euskal-klturaz apaindua bear dizu batez ere, Euskalerriko goiti-beiti guziez yabetua eta euskeraz batez ere: «Arrazoin, doblez jakin behar dugu eskuaraz ez kiskun-kaskun nolazpait marruskatzen, bainan argi eta garbi mintzatzen. Ez pleini othoi eskuara labur eta motz dela asko gogoeta eta sendimenduren agertzeko. Segur izan zeitezte, zuen girichtino eskualdunek jasan ahala irakaspen..... ekharriko duela euskarak...» Itzalditxo ederra eta irakaspenez betea Lafitte'k seminarista eta apaiz lagunei egina. Euskadi guziko elizgizonek irakur bear lukete aren irakaspenen ariora beren egin bearrak moldatzeko. Bañan ez bitez irakurri ta itz egiñez naikotu, baizik eta idatzi bezate ugari maila-orotako kulturaz; euskaraz, beti euskaraz, es gai ariñak bakarrik, besteak erderaz yaulkiz. Oxobi: «Oxalde». Chalbador; «Bi kantu berri». Chalbador bertsulari yaioa duzute, eta eskeintzen dizkigun poematxoak ere erri-kutsuz onduak dituzute benetan kantu entzungarriak. Berriketari; «Berriz-Berri».

ARANZAZU. 1952. III'garren xorta. Arantzazu'n

        Euskerazkoak: Amillaitz; «Bost iturri» eta «Laztan beltza», bi olerkitxo bata baino bestea atsegiñagoak. Ba dizu Amillaitzek poesi-ixuri xamurrik. «Zeztua ta Arantzazu». Aspaldikos «Osasun—iturri»: Artikulutxu polita, eta antzetsuki idatzia. Osasun-iturri ori Arantzazu duzu. Mañariko Errose; «Jesus'en maitatzalle zintzoa» Antzirudia. Trebea duzute Mañariko Errose ipuiak idazten, gure artean garaienetakoa nik uste oraingo ontan. Ba dizu irudimen, eta ba'dizu batez ere biotzondo. Noiz emango dizkiguzu, Errose, zure ipui guziak liburu baten bilduta? Basarri; «Au pakea al da? «Misioak dirala-ta». Gainerakoak erderaz.

ARANZAZU. 1952. IV'garren xorta. Arantzazu

        Euskerazkoak: Mañariko Errose; «Maitasunik ederrenera». Gorago esana emen ere ber-esana bego. Etxaniz'tar Nemesi; «Euskal-idazleak Arantzazura» Idazle apaiñak eta gartsuak euskal idazle guzien batzarre bat egingo gogo luke Arantzazu'n, ona zergatik: «Baña Euskera gure bizitzako amesik gozoena degunok, gure alegiñak oso bakan eta elkarrengandik etenak darabilzkigu. Onegatik gure lanak indar gutxi dute. Gaitz au sendatzeko gure lanak batzea, ta lokarri baten ariltzea, bear-bearrekoa zaigu». Bear bearrezko duzute batasun, alkartasun ori gure artean. Zuek Arantzazu'ko prantzizkotarrok arnas emaiezute Etxaniz'en asmo orri. Etzaiteztela kontsola, arrizko eliz bat eiñaz bakarrik, gogozko euskal-eliza ere eraikitzen lagundu iezue euskal idazleei. «Misionak dirala-ta». Gañontzekoa erderaz.

ALDERDI Euzko Alderdi Jeltzalia'ren Deya. 1952-Epailla-Baiona'n

        Euskeraz: «Betiko aberkoi zeregiña». Otea (Monzon); «Boga, Boga Mariñelak...» «Euskeraren Eguna» rekin Miarritzen egin itzaldi. Argi azaltzen du izlariak gere soin ta gogo guziarekin euskerari itsatsi bear gatzakiola, betiko geure ezpain artetik iges egingo ez ba'dizu. «Euskeraren alde egiten ari gerana ezbaita aski. Ari agertzen diogun maitasuna ezpaita askotan egizkoa. Eta arrotzari ezartzen dizkiogun erru guziak gure buruaren gain askotan bear genituke yarri...». Emakume batek; «Zugatz Gomutagarriajak» Bazanaitz'ek; «Maiseatzea ta egitea»: Bai errezoia du Bazanaitz'ek iz-yario masiaketan iardutzea ta egitea ez dala bat. Ez orixe. Ez da aski ere, aberrian eskuak patrikan, erbestean gaudenok larrutzen aritzea. Itz-ontzien neurriz ez duzu abertzaletasuna neurten, orrela balitz galduak giñake. «Arana-Goiriren lan osoen irarkaldija»: gure aldizkarian ere irakurleak ikusi dute lan oso orien berri.

ALDERDI 1952 Jorrailla

Zubillaga'tar Joseba; «Aberria maite izatea»: Bere ariora aberri-maitatzea zer dan azaltzen du idazleak. «Euskeraz mintzatuz bakarrik» ez omen betetzen egingo ori. Ez eta erderaz aberriaren goragarriak aipatuz soilik, diot nik. Euskotar guziok euskeraz ari bagiñake gere artu eman guzietan ere egunero, askoz ere obekiago beteko genuke gure aberriaganako eginbearra. «Jaupari abertzale baten gogoetak»: erbestean gaudenon errukiz beterik datorkigu jaupari orren oiua, eta iñoiz ere ez aspertzeko esaten digu. Ez, ez gera aspertuko, gure asmoak egi biurturik ikusi arte. Eleizpuru'tar Iñaki: «Egiaren indarra»: Oso idazle apaiña eta egokia duzute Eleizpuru iauna, ederki daki onek idazlearen arazoa betetzen. Egiaren alde beti ere gogor iokatu bear omen dugu, eta gure egia ere noiz edo bein garai aterako da. «Euzkadi'ko Lendakariak Ikasleei»: Agirre iaunak ikasleei zuzendu mezua duzute, laburra, bañan irakaspenez izorra. Gure ikasle gazteek aintzat artuko al ditute itz aiek: «Ez dituzute, ez orixe, orain-aldi oiek makalentzat egokiak, gogo sendo ta naimen tinkoaren yabe diranentzat baizik». Gazte azkarrak bear ditugu, burruka ontan bekoz-beko bildurgabe yoka ditezkenak eskuartean darabilgun aberri-auzi latza erabakitzeko. Euskera gaizkatzera makurtuko al zerate ikasle gazte guziok.

EUSKO-JAKINTZA. Mayatz-Abenduak 1951 Baiona'n.

        Euskerazko lanak: A.M.L.: «Muga (irri antzerkia)». Iru letratxo orien itzalean izktutaten dan adiskide aundiak irri-antzerkitxo orren aurren-ekitaldia baizik ez digu ematen. Izenaren ariora, muga-gizonen artean antzerkiaren aria bilbatzen da. Sara'ko euskararik eztienean idatziz ba dizu antzerki onek gatz, zailutasun eta interesik ere. Antzez-lagunak trebe bezin egoki darabilzki, maisuak soilik erabil ditzakenez. Irria baino barneagorik ere badizu komeri onetxek: irakurri ditugu muga-gizonez idatzitako zenbait lan giro gabeko, otz eta erri-maitasunez biluts. Gurearenak badizu ordea erri-maitasun, bero ta egi. Batista'ren itzak erriarekiko maitasun garrarei aitor beteena baizik ez ditugu: «Ardura guti. Batzuentzat desertore omen; bertzeentzat berriz muga-lapur. Berak ohoinak, guri ebatsi bait digute Eukual-Herrian menditik mendirat libroki ibiltzeko eskua». Gure atsegiñak ar bitza E.J. ain antzerki ederra argitara digulako. Lenbailen emango aldizkigu urrengo ekitaldiak ere. Eusko Ikaskuntzaren Zuzendariak: «Azkue jaunaren Oroitzan», «Jean St. Pierre apezpiku jauna», «Saint Perier'go kuntia», «Luis de Hoyoas Sainz jauna» Berriki il yaun yakintsu aipatuetaz ari duzu, labur bainan giartsu. Ba dizu Barandiaran yaunak be rebiziko euskal sena, izkera ugari, argi ta garbia Aipatuez gainera ba'dakarzki banako onek erderazko zenbait lan irakugarri. Lafitte'n Bibliografia eta gramatika-gaiak. Raymond Ritter'en «Joana d'Albret eta protestanteak Euskalerrian», Violet Alford'en «Euskal pastoral bat 1951'grn». Violet andreak ez ditu bat ere maite gure ikurriñaren koloretxoak. Zer egingo? Linguistikaz ere arkituko du artikulu beterik.

BOLETIN DE LA REAL S. V. de A. del P. I'go ingurrastia. Donostia 1952.

Aldizkari ontan ere asi dira zerbait berri euskeraz argitaratzen. Anjel Irigaray yaunaren ardurapean Euzkalzaindiaren lanak argitaratzen asi dira. Aurrenekoz Villasante Kortabitarte'tar Koldobika Aitaren «Literatur-euskara. Lapurrtar klasikoaren gain eratua». Euskalzaindi-sarreran egin itzaldia. Lan sakon eta betea. Villasante'k Axularr'en izkera apaina darabil, bizkaieraren argitasunez iantzirik. Itzaldi luze orren zati bat baizik ez dute argitaratu oraingo banakoan. Urrengoetan, nunbait, beste parteak argitaratuko ditute, beaz orduan emanen dugu eritzi zabal bat. Kontuan artzekoa alare, Irigarai yaunak erderaz iarri dion itzaurretxoa, sentsuz eta irakatsiz betea. Beste irakurgai iakingarririk ere ba'dakar erderaz, Lafon iaunak prantzesera itzuli Detxepareren poesiak batik bat. Oso ederki egiña dago Azulpen ori. Bear bezalako edizino bat egingo al da gure aurreneko olerkariaren idazlanak gaurko orthografiz eta textua alik zintzoen sendotu ondoren. Ori, Lafon berberak bezin ondo iñortxok ere ez luke egingo. Irakurgarria ere J. E. Iranzo'ren idazlana.

EGAN. Ilbeltz-Epaila 1952. Donostia'n.

        Prantzikotarra: «Urrundik, agur...» Azken San Tomasetan len saria irabazi zuen olerkitxo onek. Maitasunez gainezka, euskal giroz oretua ordea. Bainan, ene ustez, maitari etsiegi ta onegi agertzen zaigu olerkaria: «agurka malkoak txuka ta txuka, amets gozo danen aurka», ez da errexa orixe. Yob sainduaren gibela edo bear ortarako. Irudiz ta biotzondoz ere ederki apaindua olerkitxo auxe. Mirande'tar Jon: «Nil igitur mors est» olerkia. Mirande'k ondu olerkietan illunena auxe, baitare sakonena nere ustez. Olerkiak, zenbaiten iritziz, ez du argiegi ere izan bear; yakinmiñ ta kezka sortu bear ditu irakurlearen barnean. Ori beintzat, bete-betean lortzen du olerkari gazteak aipatu olerkiarekin. Bulkoz barne, izkeraz argi-illun, sendimenduz garratz. Philosofiz ez da denen beteko izango, bainan euskerari damakion berritasun eta eda, aundia da izan ere. Ondoren eman digun «giltza» egokia benetan darabilzkin gogai sakonen ateak irikitzeko. Or bear lukete ikas zenbaitek nola gure izkera erabil giza-gogoaren auzi sakonenak ere argi ta dotore aski euskeraz apaintzeko. Jauregi'tar Luis: «Joxepandoni'ren gorabera illun eta alaiak». Ipui ernegarria idazle ezagunak eskeñi diguna. Iturriak bezin eroso euskerarik goxoena dario Jauregi'ren lumak. Euzkal-idazle zarren xusperraldi onexek batik bat pozten gaitu.

BOLETIN DEL INSTITUTO AMERICANO DE ESTUDIOS VASCOS Yorrail-Garagarril 1952. Buenos Aires.

        Ganboa'tar Yokin; «Euskereatzazko itzalditxu bat». Laurak-Bat'eko Euskaltzalei egin itzalditxoa, bizkaiera goxo samurrean. Zati laburtxo ontan euskeraren oñarri zar eta kidetasunak zaratzen ditu egungo yakitunen irakatsiei iarraituz. Ba du idazle-ezpal Ganboa yaunak. Gure atsegiñak ar bitza. Erderaz: Eusko ta Arakarrak Errekonkista len-garaietan bere modura aztertzen dizu. Euskotar eta españarrak beti ere bateratsu ibili ta biziak diralazko ustekizunak ereiten ditu Sanchez Albornoz'ek idaz-lan ortan. Belarritxoa nabaritxoegi ere erakusten digu. Orixe baiki, edesti iturrietako ur garbiak ere loitu bearra. Españar oetxeek erdikeri izurriz yotako euren buruak nola nai den dela garbitu nai ditute. Alperrik ordea. Orduko ta geroagoko agiriak ere argiegiak dituzute. Ez alper-lanean ibili. Ba dakar ere beste lan aipagarririk, Garriga'ren Irizar Moya bergarraz batik bat, eta Idazti-errol yakingarria.

GURE HERRIA Ostaro-ekhaina 1952. Baiona'n.

P. Ithurralde: «Ascue» (sic). AZKUE zenaz ari da Lafitte yauna idazlantxo ontan, aren euskal lan aundi ta paregabeak aipatuz. Baña nere ustez, Azkue zenaren oroitzapena gutitu ere egin du gure maisu aundiaren izena gaizki idatzirik eta yakiñaren gainean. Zerbait ba'zan Azkuek sendo ta gogor aldezten zunik bere izena zan K eta Z aundi bireikin idatzi. Nik ez ditut aren sort-agiriak ikusi, ez eta Lafittek ere, bainan bai aren pasaporteak, kedulak, eta beste zenbait agiri, guziak K et z'rekin idatziak, Azkuek nai zuen bezala. Ez ori bakarrik. España'ko errege-akademiak 1947'grn bere azken iztegi aundia argitara zuen. Iztegi aren orrialdean, akademikuen artean onela dator gure irakasle bikañaren izena: Dn. Resurrección M. de AZKUE. Agiri da Erdal-akademia bera ere etzela ausartu aren izenik gazteleraz jazten, Lafitte ordea bai. Eta ortan laido egin dio gure Irakaslearen izenari. Ai genuke beti ere sort-agiriekiko ainbesteko ardura! Norbait garratz ari izan zan Gure Herrian bertan (Tournier) Pyrenez araindiko euskaldunek ez genuela Lapurdi'ko idazleen abizenik ere errespetatzen esaka. Bai, bai... Or duzu ale bat. P. Guilsou: «Korop1lo, azeri zaharra». Irri antzerkitxo polita Gilsou yaunarena. Idazkera ugari ta biziai errikoiez antolatua. Komeri-gintzan ez dio idazle onek beste iñori ere zorrik. Gure artean izan diranetan ederki erakuts lezake bere burua. Oxobi: «Eyerazaina». Aurrentzako olerkitxo zailu ta ariña, idazle trebe unek egin oi ditun kera bizi ta iarioz. Berrizarte'n alegiak ere ba'dakartzi baitere Jean Jaurgiberry zenaren «Basaburuia» zerre.

ARANTZAZU 5'garren xorta— 1952.—

        Banako au euskal pertsularien gorazarrez egiña duzute. Idaz-lan geienak erderaz, bainan bat oso yakingarria euskeraz Etxaniz'tar Nemesi idazle yatorrak idatzia, ots, «Bertsolaria, erdi-apaiz», erderazkoak ere baino ederragoa. Ene uste laburrean aldizkari ortan beren artikuluak erderaz idatzi ditutenen amarmilla ukondo gorago dago Etxaniz. Labur ta giartsu, zozokeri gabe. Yakingarriak baitare Basarri'ren bertsuak «Gazteak dirala-ta». Mixioetaz eta Bartzelona'ko Eukaristi-batzarraz ere ba' diardu.

ARANTZAZU. 7 garren xorta 1952.

        Euskeraz: «Misioak direla-ta», «Ate-joka» gure prantzizkotarrak idatzi oi duten distiraz. Bi olerkitxo ere bai, bata «Gau t'egun» Gandiagarena, sentitua, eta Etxaniz idazle azpergaitzaren «Zerutik». Irakurgarriak betiko Etxaniz maitearen «ederra egin didazu!» eta Urreztarazu'ren «Zer dio «La Reja de Alaba» Agiriak?...» Andarekoa erderaz.

ALDERDI — Orrilla 1952.—

        Euskeraz: «Errialde Guzietako Eukaristi-Batzarra», «Azkatasun Eguna» «Datozenak eta dijoazenak», «Zizka-mizka». Otea'k: «Basaburuia». Jauregiberry'ren liburutxoaz ari da. Ba daki Oteak euskeraren gurpilak bear bezala gantzutzen. Benetan artikulu atsegiña auxe. Elentxea: «Biurrikeriak». Biurri'k (Rojas Seminariok) Bilbo'ko egunkari baten euskal izenetaz yaurti astakeriez ari da. Abandotarra: «Gaitzizenak» Idazlan polita.

ALDERDI— Bagilla 1952.—

Baiona'n.—: «Berezko legeak eta Agintarien legeak». «Gipuzkoa'tik» Eleizpuru'tar Iñaki: «Jakintsu ta Kristauen astea»: Artikulu sakona. Eleizpuru'k euskerarik argi ta garbienaz bulkorik sakonenak antola oi ditu. Otea: «Bergarako jai ta Lapurdiko Lusagarrak». Lendabizi bildu ditun lusagarrek eman die Otea'ri ensaiu au idazteko gaia. Neri ere aren lusagar goxoetatik iateko gogoa etorri zait irakurtzean. Ain dago trebeki idatzia.