—Elerti—

Euskalduna

Tauer'tar Norberta

Txekotar idazle ospetsua izan zan Svatopluk Cech'ek —1846-1908— argitaratu zuen 1882 garren urtean Praga'ko eguneroko batean irakurgai eder bat, Euskalduna izena duena.

        Idazlan onen gertaera Euskalerrian, lenengo Karlostar guduaren denboran, jazo zan. Orra zergatik uste det EUZKO GOGOA ren irakurleentzat jakingarria izango dela.

        Idazleak eramaten gaitu Aunamendi ko oñean dagon basetxe zar batera. An bizi da andere zar bat mutiko batekin. Neguaren gau illun-illun batean ate-jotze azkarrak irazarri egiten du atsoa. Oetik jasota, abots ezagun bat aditzen du ate-aurrean: «Idiki zaidazu, ama, Zarga Piarres naiz, zure senarrengandik dakarzkizut berriak».

        Zugi bat piztu ondoren, atsoa ate-aldera doa eta atean dagon zuloan zear Piarres en arpegi ezaguna ikusten du. Ezbaian egon gabe zurezko morroiloa kentzen du eta atea zabaltzen. Berealakoan Zarga jauzten zaio eta lurrera botatzen du. Bat-batean espainiatar gudariak atean agertzen dira, eta atsoari eskuak lotu egiten dizkiote. Su-aldean lotan dagon mutikoa oin-otzak eta iskillu-zalapartak irazarri egiten dute. Oetik jetxita, ikaraz beterik so dago gudarien taldeari. Ezagutzen duen Zarga gudarien artean ikusirik arengana babes-billa doa: bañan Zarga'k bultz-egiten dio eta keinu zematuaz oera erakusten du. Mutikoak ulertzen du. Berriz oera doa eta larruzko estalki-azpian negarrez dago.

        Gudariek egur pixka batekin sua piztutzen dute esku otzak berotzeko. Amaika dira buruzagiarekin. Onek begiratu zorrotz bat botatzen dio Zarga rengana eta galde-egiten dio: «Ziur zagoz arpean euskaldunak atzemango ditugula?» «Ziur nago» erantzuten dio Zarga'k, «gauerdian laurak arpean egongo dira nere zai. Ordu baten atsedena egin dezakegu emen eta bideari loturik gero, bi orduren buruan arpera elduko gera. Mendietan ibiltzeko oituak etzeratentzat, ibillaldi au neketsua izango da, ezen mendietako bidetxigorrak ez dira ezagunak eiztari trebeei baizik. Sokarik gabe ez da eginkorra.

        «Ez kezkarik izan» diotsa buruzagiak «eta bideari begira. Badakizu sari aundia artuko dezula gure elburua iritxiko ba degu. Banan, galbidera ekarri nai ba gaituzu, zu lenengoa izango zera zure saldukeria bizitzarekin pagatuko duena».

        «Oraindik euskaldunen gauzari leiala banintz» dio Zarga'k «geyago egin nuke amaika espainiatar garbitu baño. Ongi badakizu nere antsinako lagunak zuek baño geyago gorrotatzen ditudala».

        Etxe-aurrean gudari bat gelditzen da zaitzeko eta beste guziak barnean jaten eta edaten ari dira. Gudari bakar batek ez du jaten ez edaten. Lagunetatik urrunagoxe, suaren eserita dago. Oeganean dagon mutikoa ixilpean otoitz egiten ari dela entzuten du. «Aita Gurea» argiro adituaz, biotzean ikuturik, bekoki illuna eskuen artean ipintzen du.

        Aurraren otoitza ongi ulertzen du. Otoitz berbera egunero lokartu baño len aopean esan oi du. Amaren magalean ikasi zituen «Aita Gurea»-ren itzak dira. Aurtzaroaz oroitzen da.

        Urte asko dirala, bere sort-erria dan Euskalerri'ko mendietatik atzerriko zelaiera etorri zan. Urte asko dirala, bere aiten izkuntzan, ez du itzegiten, Jaungoikoarekin baizik. Ala ere, biotzean, Aberri aren oroimen bizia gorde du. Ume-umetan aitarekin Espainia ko egoaldera joan bear izan zuen. Aita ilda, mutikoa aunditu zan arrotzen artean. Oyek etzuten maite euskaldun txikia eta bere erdera mordoilloak parra egiten zien. Dana dala gizajoak denbora gutxiren buruan erdera, ongi ikasi zuen, bañan espainiatarra iruditu arren, biotzean Aberri arenganako maitetasuna gorde zuen. Irabazkin txikiak aurreratu zituen bere sort-errira itzultzeko asmoetan.

        Uste izan baño len Euskalerri'ratu zan. Kristina erregiñaren gudaroztean sartu bearrean egonik beren lege-zarren aldez zutitu ziren euskal dunen aurka joan zan beste gudariekin. Gudulege zorrotzaren pean jarrita izanik, etzitzaion burura etorri anaiak saldu egiten zituela.

        Aurraren euskerazko otoitza aditu ondoren, bere gaiztakeria ezagutzen du eta bere buruari diotsa: «Euskalduna naiz eta orregatik ezin ditut nere anaiak saldu». Zarga ri so egiten dio. Euskaldun onek diruarengatik Aberriaren gauza saldu eta oraintxe gerturik dago euskaldunen buruzagiak etsaien eskuetara eramatera.

        Bitartean abiatzeko ordu eldu zan. Zarga'k ganberatik soka luze bat dakar eta gerriaren inguru lotu egiten du eta berebat beste gudari guziak egiten dute.

        Bide zidorra estu-estua da eta gudariak bata bestearen atzetik ibilli bear dute. Lenengoa igoten da saltzaillea, onen atzetik buruzagia eta gero aurraren otoitza aditu zuen gudaria.

        Zeru illunean ez da agiri ez illargirik, ta ez izarrik. Urrutian mendien maldetan elurrak distiratzen du. Bidearen ertzean gogoak susmatzen ditu amildegi sakonak.

        «Orain begiratuki ibilli bear da» aolkatzen die Zarga'k. Bidezka lerra da eta aldapari bera amildegi baten ertzera darama. «Andik eskubira aldapari gora bide lasaiagoa artuko degu».

        Emeki-emeki bera jesten da gudarien katea amildegiaren ertzerontz. «Zer moteltzen ari zera» galde-egiten dio, buruzagia aren atzetik doan gudariari «Bildurrez otoitz-egiten ote dezu?»

        Gudariak gogoan jarraitzen du otoitzean eta bat-batez beso azkarrez atzetik buruzagia oraturik eta amildegiaren ertzean Zarga zutik dagon tokira jaurtzen du. Bereala gudarien katea, gorputz bata bestearen atzetik amiltzen da bidetik bera eta guziak malkor sakonenan eriotza arkitzen dute.