|
—Antzerti—
Abere-indarra
Jacinto Benavente
euskaratzailea:
Zaitegi-Ibinaga
Bigarren ekitaldia
Gaixotetxe bateko solairua. Leyo andiak itzalkari urdiñez; leyo batetik baratzeko zugatz-adaburuak ikusten dira; ta leyo garai alde zear, uda-arratsalde baten ozkarbi urdiña ageri da.
LENENGO AGERRALDIA
Sinplizi Aizpa aulki txiki baten exerita yosten ari da, aldamenean soñekoz betetako saski bat dualarik. Fred, errenka, makilari eutsika ta lastozko besa-aulki baten exeriaz.
Fred.— Arratsalde on, Aizpa.
Sinplizi A.— Ene Fred Yauna!... Nola zaude?
Fred.— Ikusten dezu, Aizpa... ongi... oso ongi omen nago... Eritegitik atera bidean nago... Laister aterako naiz... Baña, nora yoan batek ez dakianean...
Sinplizi A.— Ain arin irten bearrik ez dezu. Beste astebeteko ordaña garbitua dezu... ta orrela ezpalitz ere, egotziko ez zaitutelakoan nago... Artezkaria oso ona da... baita beste guziak ere... iñoren esparik ez dezu izango... ni kendu ezkero beintzat... baña, zerorrek azketsiko didazu.
Fred.— Guziak nerekiko oso onak izan dira. Sendagileak eta Aizpak. Guziai zor diet nere eskar ona, ta zuri ere bai, Aizpa... Zure izena iñoiz ez didazu esan nai izan.
Sinplizi A.— Beste guziak ots egiten didatenez, ez didazu deitu nai-ta... Ezpainaiz asarretzen... Sinplizi Aizpa... Ots egidazu.
Fred.— Txantxetan ari zerala baidakit, ni ez nintzake iñoiz ere azartuko...
Sinplizi A.— Nuñez osalariak... deuna, baña, gogor-xamarra... deun asko izan bai dira gogorxko... nere baldankeri batez bein aserrerazi nion baten... izpidean zegon... ain soorra bainaz... orrela esan zidan... Baña, Sinplizi aizpa au!... Guztiak parre-murritz egin zuten... Azaltzen asartu gabe, guztiok buruan deguna esaten dunak parre eragiten bai-du. Biotz ximiko nabaitu nun... ta orregatik, aurrerantzean beste izen ordez auxe obetsi nun... Orain ez nau asarratzen; atsegin zait alde rantziz... Sinplizi Aizpa... Burua argi geiegiz arrotu baño... bakun izan naiago det. Bakunaren bakunez Yainkoa ez sumintzekotan, beintzat.
Fred.— Beraz, zuk naigabetzen badezu, ludian enparauok zer egingo ote degu?
Sinplizi A.— Ta zu ez al zoaz orain zure sendiakin?
Fred.— Ez da nere sendia. Eurakin itunduta nengon... Eurak yoan egingo dira... lanean yarraituko dute... nere or dez beste bat akuran artuko dute... Bart emengda amaitu zutelakoan nago... Agur esatera etorriko dirala uste det... Etorriko ezpalira, naiago nuke.
Sinplizi A.— Ta zuk sendirik ez al dezu?
Fred.— Ez; edo, bai... bat edo bat badet... ez eukitzea baño txarragorik bada.
Sinplizi A.— Benetan...
Fred.— Nere etorkizunaz buru ausirik ez det izan... ezta izango ere... alperrikako gizaki onek!...
Sinplizi A.— Ez, ori ez... Ez da etsi bear... Beste lan batzuetarako gai izango zera.
Fred.— Ezertarako ez naiz... Ezertxo ezpaidakit, nere eginbidea ezik... Ortan bai... ortan mutilla nintzan... Nere yauzi larri aiek!...
Sinplizi A.— Bai.. bai...; une bakoitzean zure bizia galtzoriratuaz! Oraingoan beintzat ikusten dezunez, galdu ze nezakean. Zuek ikasi ta irabazpide bakarra dezuten ortan, besterik eziñean aritzen zeratela badakit... Baña, ez dakit nola ikuslerik bildu diteken il-zorian ari diranak ikusmiñez... Ta ezbear oien urgazitarako, ez al dezute saririk edo lagunbiderik?...
Fred.— Bai... sorozkin-bazkun bat badegu...; baña, nik ez nun uste-ta..., ez nintzan sartu... gaste nintzan indartsua... iñoiz gerorako ez det gorde izan... Nere irabazi guziak nere lagun artean banatu, ta guzion artean eralgi oi genitun... Orain biziko ba'naiz, eskean ibili bearko.
Sinplizi A.— Zer diozu? Biziko ba'zera? Beste ezer otu ote zaizu?... Zuk zure bizibadea atera dezakezu... izkera ainitz bai-dakizkizu...
Fred.— Baña, guziak erdizka... idazten doi-doi... zenbaketan ez dakit... ezer ez dakit... ta gero, orrelako gizon bat... beti iguingarri da... Yainko-eskuz berezita dagola bat dirudi...
Sinplizi A.— Orrela ez zaitez mintzo, anai!... Soin-gogoaren naigabez Yainkoak bereizten gaitunean... agian eutsiko gaitu...
BIGARREN AGERRALDIA
Lengoak eta eskubiko erdi-atetik datorren gaixo-zaia.
Gaixo-Zai.— Fred yauna.
Fred.— Zer degu?
Gaixo-Zai.— Zure etxekoak ikustera datorzkizu... Oso onik zaudela esan diet... eritegitik atera-bidean, zaudela...
Fred.— Sartu ote litezke?
Gaixo-Zai.— Bai... edonoiz sartzeko baimena dutela badakizu... Non zeunden ez nekin... Esatera noakie. (Eskubiko bigarren atetik doa).
Fred.— Ez zaitez yoan, Aizpa... Aopekorik ez didate esango... ta gañera, zuk entzun ez dezakezunik ere ez didate yalgiko...
Sinplizi A.— Badakit... Ez da beldurtzen naizelako...
Fred.— Azken agurra da.
Sinplizi A.— Itun-xamarra, noski. Badakit... Baña, zuk kemena izango dezu... Gizon indartsua baitzera...
Fred.— Nun dira nere indarrok? Negarrik egundo ez nun egin... ta orain, ordea...
Sinplizi A.— Iñoiz izatekotan, orain izan bear dezu indartsu... (Ezkerreko atetik diyoa).
HIRUGARREN AGERRALDIA
Fred, Henry Andera, Henri Yauna, Berte, Ugo, Dick, eta Kayetan; guztiok eskubiko bigarren atetik datoz.
Henri Y.— Fred! Besarkada bat!
Henri A.— Onik zaudela yakin degu.
Hugo.— Kaixo, Fred!
Berte.— Pozikago ote zaude?
Dick.— Ezer ez al dezu?
Fred.— Bai... bai..., oso ongi nago, ikusten dezutenez... Baña, nere anka au... auxe da dana...
Henri Y.— Baña, ibilli ote zindezke?
Fred.— Bai...
Henri Y.— Ia, ba, ikusi dezagun... Yeiki...
Fred.— Ez... utzi nazazute... Ez det ibili nai... Ez det nai ikusi nazazuten... Ez det nere burua orrela ikusi nai... Agitz ituna baida, agitz ituna...
Henri A.— Tira, Fred... Oraindik osoro osatuko zera.
Fred.— Ez... ez... Ezetz badakit. Ziririk ez didate sartu. Ta Nel? Nel ez al dator?
Henri Y.— Nel! Txori ona ori... Ez al dakizu?... Andereñoak...
Fred.— Zer?
Henri Y.— Bere itunbena ez du berritu nai izan... Bob'ekin izenpetu du... Klown ergel orrekin... berakin batera diyoa.
Fred.— Ez..
Henri A.— Bai! Maite baitira! Bikoitz liraiña! Bion lanez, ura, bai, etorkizuna! Gosez il-bearra! Azokaetako komedianteak!
Ugo.— Orra or... Emakume orren ederrez il-zorian yarri giñan... Gu biok, bi adiskide, bi lagun!...
Henri Y.— Egia da... Zer esan nizuen? Emakume batek ez du merezi lagun batek burruka egiterik... Guziak berdiñak dira...
Henri A.— Guziek, ez... Nel ori buru-arin bat zala, beti esan oi nuan nik... eta ez det uts-egin... Yakiña, zuk adorerik ez dezu-ta...
Henri Y.— Richar Andereagandik ikasi dezu orrela mintzatzen... Baña, ni ez nazaizu gero, Richard Yauna... ta nik ez dizut orrelakorik laketuko, arek bere emazteari bezela.
Henri A.— Zuk bere soñeko ta yantzi guziak utzi-eragin bear zenizkion, dan-dana... Oraindik ilabete ez dala, ginbail bat adiguritzat eman nion, nere ginbail bat,... Marsela'n erositakoa.
Hugo.— Eta nik eraztun bat.
Dick.— Ta nik sedazko zapi bat burniarirako...
Henri A.— Ta orrela eskertzen ditu gure esku-erakutsiak... Ta ertilari bat eginda gero, orain igesi...
Fred.— Bart amaitu al zenuten Richard Yaunakin?...
Henri Y.— Bai, bart, eta gaur bagoaz... nora ez diotzut; zirku txiki bat da... oraingoz besterik ezin dezakegu. Ida tziko dizugu... egitarauak ere igorriko dizkitzugu.
Fred.— Idatzi, bai... baña, egitaraurik ez bidali. Nere bizibidearen berririk ez det nai... Geiegi itunduko nintzake. Beraz, gaur.
Henri Y.— Bai, gaur... Eta tamalez, baña, ezin gaitezke luzarotu.
Fred.— Nere ordezkorik ba-ote dezu?
Henri Y.— Bai... gazte au. Aizak, ator... Zer izen ezarri oraindik ez det era baki... Emen bertakoa dezu... Erti-zale bat... Ez diyoa gaizki... Lanari lotzen ba'zaio... Emen dezu Fred... Bera aña izango ba'ziña...
Kayetan.— Baietz uste det.
Fred.— Sorbalda-yauzka ta alderoka ikasi ote du?
Kayetan.— Bai... danoi... orain yauzi bikoitza ikasten ari natzaizu. Ori zaila da.
Fred.— Ta leoi-yauzi, buru-yauzi ta flip-flap bikoitza?
Kayetan.— Bai, bai... dana; guziok ikasten ari naiz. Bestek egin dezakena nik ere egingo det.
Henri Y.— Ez diyoa gaizki, ez diyoa gaizki. Pozik nauka. Ederki, Fred maite ori... Une larri au eltzerik ez nuen nai izango neuk...
Henri A.— Zuk badakizu guzetzako seme bat bezela izan zera... Guziok semetzat zaituztet... Baña, irabazpideak eza gutzen dituzu... Zure zoritxarrak amabi mila franko galeraziko dizkigu.
Henri Y.— Etzazu orrelakorik aitatu.
Henri A.— Esate baterako diot...; Fred'gandik ez aldentzearren, pozik emango nitun diruok!
Henri Y.— Ezer etzazu esan. Fred... (Idazki-azal bat Banko-txartelez beteta). Or dezu, guzion artean bildu al izan degun txoa... Richard Yaunak berrogetamar franko eman zizkidan, Diane Andereñoak beste ainbeste... enparaua gurea da. Orren bidez atsarteren bat izango al dezu... ta aurrerago, badakizu... ezer ezpadezu... Gu beti... zuk idatzi iguzu... gure berri izango dezu...
Henri A.— Bai, bai; guziok idatziko dizugu.
Berte.— Erri guzietako argazkiak bidaliko dizkitzut... arkitzen ditudan politenak!...
Henri Y.— Tira... Besarkada estu bat guzioi... ta ez biotz-ukitu... Fred! (Besarkatuaz)
Henri A.— (Besarkatuaz) Ene seme! Zuk ez dakizu... Ez... ezin det.
Berte.— (Laztanduaz) Laztan bat, zure arreba onari.
Fred.— Agur, Berte... Zoriontsu izan... Ta Nel'en antzeko ez izan.
Henri A.— Ez orixe! Oni ez genioke laketuko.
Hugo.— Fred! Ni ezertaz ere ez nauk oroitzen... Ta, i?
Fred.— Ni ere ez... ezta beratzaz ere... (Biak besarkatzen dira)
Dick.— (Besarkatuz) Guk iñoiz burrukarik ez degu egin; ez da ala?
Fred.— Iñoiz ere ez.
Dick.— Nerekin iñork ere ez du burrukarik egiten. Nik danari parre dagiot.
Kayetan.— Nik al dedantxoa... Kayetan... oiek diyoazen tokian zure menpeko naukazu... Yopu ta biotzetiko adiskide bat... entzun? biotzetikoa gero, ta nai dezunez agindu! Atsegin eta naigabea somatu ditut orren etsi zu ikusita... Besterik ez diotzut; biotz-biotzez, entzun? (Eskuak luzatuz).
Fred.— Eskerrik asko... Agur... Agur guzioi. Atera ez noa, ibilli nai ezpaidet... emendixek, orain agurtzen zaituzt... Agur! (Berte ta Henri Anderea berriro besarkatzen ditu)
Henri Y.— Tira... Zu, Berte... Zu... Emakumeok!... Ez al nazute ikusten? Fred! Ia! irtetzen asi... Agur, Fred... Agur... (Berriz ere besarkatzen du. Guziok bigarren atetik doaz oso biotz-ukituta, ta Berte ta Henri Anderea negarrez. Fred yaiki ta leiora azaltzen da agur egiteko. Gero, Berriz, aulkian exeritzen da, naigabe gorritan negarrez).
LAUGARREN AGERRALDIA
Fred; gero, ezkerreko bigarren atetik datorren Sinplizi aizpa.
Sinplizi A.— Anai!... Anai!... itunez agurtu itzakezu... baña, etsipen-aserrez ez...
Fred.— Nere bizitza osorik diyoakit... Emen gelditzen naizen au, zer ote naiz? Eurek, euren bizibide barna diyoaz... nere bizitz bakarra izan zan bizibide zear... Ta nik ezin yarrai... Egun alaiak yoan ziran... lagun-arteko parre algarak... gau aintzatsuetan nor-geiagoka yarduteak..., ikusleen txaloak... guzia aztu-erazi ta norberaren bizia eman eta zirku gallurretik bera yaiki-eraziko liguteken txalo liluragarriak... izu-oiu baten ordez... arritasun-deadarra ler-egitern entzungo geneukela yakingo ba'genu...
Sinplizi A.— Ori izugarria! Entzun ere ez dizut nai... Txaloaren utsalak ainbeste dezake...
Fred.— Ta orain... zer naiz? Zer dezaket? Au, nerau ote naiz?... Egurats zear gezi antzo iraitzi nezakean nere soin au... galtzairuzko irtekiak ziruditen nere aztalok... batzuetan burnizko, beste batzuetan lumazko, txori-egoak iduri, ziran nere besuok... Orain zokora, langai apurtua, yostaillu autsia... ta itxesa ikaragarri au nere gaztetasunaren gain... Ta ni, eraikitzen ari zan etxea bere soiñaren gain iraultzen dakusan langilea bezela, zaborpean bizirik eortzia. Nere soin dan au nere biotzaren gain erorita!...
Sinplizi A.— Egoak ezartzen ba-dakigu, ezerk ere ez digu biotza astunduko... Ordun, ludiko naigabeen gañetik berak ba karrik yasoko gaitu. (Eskubiruntz begira). Norbait zure zai dagokizu, Fred Yauna. (Ezkerreko bigarren atetik diyoa).
BOSGARREN AGERRALDIA
Lengoak; Nel eta Bob eskubiko bigarren atetik datoz. Bob, ttotto batekin.
Fred.— Nel!... Ene. Nel!...
Nel.— Bai, neu...; ez niñuzun itxoiten... Zu ikustera ez nentorrela esango zizuten, ez ote?
Fred.— Nik ez nun nai siñistu... alare... neri agur egitera etorriko ziñalakoan... zure zai nengon...
Nel.— Bai ote?
Fred.— Orretaz mintzo bearrik ez degu, Nel; zu ikustea aski zait. Zer eskatu dezaket nik?... Nola beartuko ziñudan zure burua naigabetzen?... Badakit... Zoriontsuak izan!
Nel.— (Bob'i) Berekoia ez dala ez al dakusazu?
Bob.— Baña, siñesteraziko ote dizuu..., Ara, esan nai dizut...
Fred.— Zer?
Nel.— Ez yaramonik egin. Berakin aserre ote zeran beldur da.
Fred.— Ni? Ez... zertaz espatu naiteke?
Nel.— Zu baño kementsuagoa dala ez al dakusazu?. (Bob'i)
Bob.— Etzazula areago mindu...
Nel.— Ixo! Henri'tarrak zu agurtzera zetozela bagenekin... Noiz irtengo ote ziran zai geunden... Zer esan dizute?...
Fred.— Zer esango zidaten, ba? Zure itunbena eurekin ez zenula berritu.
Nel.— Amorraketan daude... Ugo'k il nai giñuzan...
Bob.— Ara emen agiria... (Ezkerreko masaillean dun beltzunea erakutsiz). Berak ere, ordea, berea yaso du. Ni berriz, zindoagoa izaki... Ez nun masailean yo. Arpegiari itzala dagokio, ta batez ere ikusle artean bere arpegia azalduaz bizi dan ertilariari.
Fred.— Burrukarik ez zidaten aitatu. Elkarrekin ziñoaztela esan zidaten; ezkontzekotan zeundela... Azken au ez zidaten esan; ori biotzak diost.
Nel.— Bai, bai; ezkonduko gera, elkarrekin yoango gera...
Bob.— Nel! Negarrez yarriko dezu.
Nel.— Zer deritzazu, Fred? zer deritzazu?
Fred.— Richar yaunarekin yarraitzekotan al zaudete?
Nel.— Ez. Bere itunbena lau egun buru amaituko du Bob'ek eta ordun beste bizibide bat izango degu... Baltzu ta artezkaripean lotuta egoterik ez degu nai... Azke, alaikiro lan egin nai degu, naiz gutxiago irabazi. Gurditxo bat erosik degu, bere mando ta guzti, ezperen zaldi bat; bat ere erosiko degu, bere argitan tximeeta margodun kristalezko argi-ontzi eder leta zoragarria, su-dantza ta lore-dantza neronek antzezteko. Bob'ek bere abere guziak ezita daramatzi; ezagunlanak dituzu..., ta gañera ikasle berri bat.
Bob.— Oso sena... lan egin bearko degun azoka aundietarako egoki ezi nai det. Ikusleetako neskatx polit eta amandre xa rrenaren aitzinean zut yartzen erakutsiko diot. Euzko izena entzutez yauzi egiten erakutsiko diot, prantzezen izena entzutez ez, ordea.
Nel.— Oraindik ezpaidizugu adierazi... bideak zear, erriz-erri, ta azokarik-azoka yoango gerala, turuta ta dunbal andi bat lagun, gure sarrera ta yai-aldiak iragartzeko... Gizakume ikus-gura ta yolas-miñez dakuskigun tokian, geldituko gera; abetaltzera iñor ez datorkigunean, edo-ta arpegi illunez atosten gaitutenean, aurrerantza yoango gera. «Ergelok! —esango diegu— gure antzearen lain ez zerate!» Bizitzeko aña izango degula noski, diotzut, ta dirupoxiren bat ere aurreratuko degu ta ordun zirku aldagarri aundi bat, talde oso bat ere izango ditugu, ta uri aundietaratuko gera... gero, zirku-etxe bat, Richard Yaunarena bezelakoa izango degu... ugazabak gera... ta Henri'tarrak bezela Bankoren baten izango degu gure dirua. Arribitxidun belarritakoak erosiko ditut nik eta Bob'ek eraztun ederra... Zer deritzazu, Fred? Zer deritzazu?
Fred.— Amets txuria! Zergatik ez? Gazte zerate, indartsu zerate... Elkarmaitasun eta alaitasuna daramazkizute...
Nel.— Ez ote? Zer uste dezu? Gurekin ez ote ziñake etorriko?
Fred.— Zuekin? Bai, erri-yauzkalari izateko lain oraindik banaiz... Nerau errenka ikustean parre egingo luteke... Nai-ta, tupust egiñaz, eroriko nintzake... Bob'ek bere irri-antzerkietan masailekoak emango lizkidake... Bestetarako gai ez ba'nintz, dunbala ta turuta yoko nituzke bederen, gurdi gañetik ots egingo nuke oiuz: «Atozte! atozte!... Iñoiz ikusi gabeko yazokuna! Nel ederra ta Bob arrigarria ta gutxiago ez dan Fred, antzezlari anka-bakarra, ta beren abere-taldea, ta... (Nel eta Bob oso itun daude). Betillun lotu zerate? Ortarako ere gai ez natzaizuteke? Egia ote?
Bob.— Nel!... Ez gaitezen odol-gorri izan. Atoz! Zuk ezpaidezu oartu saminerazten ari zaizula Nel, zure lepotik parre egitearren...
Fred.— Zer?
Bob.— Zu gurekin zatozela... alegia, berakin; len bezela, orain ere maite baitzaitu... berakin zeu ezkonduko zera... zugatik bakarrik Henri'tarrak utzi baititu... zugatik bakarrik lagun nakizuen oldoztu du... zure ta bere ederrez, baita nere onez ere, ni zuekin noakizute, alai-alai bainaukazute... Zu naigabetzera etorriko nintzala uste dezu, ala?
Fred.— Ez, ixekarik ez egin. Nel!
Nel.— Bai, Fred, ori, ori... zure lepotik bizi ziran oiek bezela zapuztuko ziñudalakoan al zeunden? Ni oien antzekoa nintzala-edo? Ori siñistu ba'dezu, nola maite niñuzun?... Eta ni galtzeko etsita ote zeunden? Neronek beste bat maitatzeak, ez ote ziñun kezkatzen? Ez, Fred; elkarrekin yoango gera, beti elkarrekin. Bob anaitzat degu, ta zoriontsuak izango gera. Lana, alaia izango zaigu, ume-yolasak bezela; bide luze ta egun nekagarriak gure parre ta abestiak alaituko dituzte....
Fred.— Nel!... Ixekarik ez egin!... Ziria sakatzen oraintxe ari zeratela uste baitet, edo sukarraren txorabioz, eri ta il agiñean zeudenen artean nagola buruak ematen dit..., orain bezelatsu, nere alboan ikusten ziñudala uste oi nunean... itz berberok entzuten nizkitzula bai-neritzan... ta zuk esaten dezunez, elkarrekin giñoazan... urrun bai urrun galtzen ziran bide luzeetan barna... Gu, ordea, zoriontsuak giñan... Eta bidearen axolik ez genun... ta ez da izan nere txorabio utsa... Zuk ere asmo berbera buruan zenerabiltzun... Ez, ori ez da oldozten... Zure biotza zan, Nel. Zurea ere bai, nere adiskide on ori. Nere erruki izan zerate, zorigaiztodun eta ezertarako ez dan onen erruki.
Nel.— Fred, ez. Nere betiko maitasuna da. Uts egingo nizula uste zenun, ala?
Fred.— Zure maite miña! Eskerrik asko, Nel; eskerrik asko.
Nel.— Orrela ez didazu itz egin bear... Alai ikusi nai zaitut.
Fred.— Bai..., bai..., gezur biribilla deritzat, egia izaki... dana egia dalata, ametsetan ez naizela ari aitortzeko emen det nere aztal autsia.
Bob.— Tira, tira!... talde artezkariak aldirik ezin dezake lorrindu. Akuratuta zaude... Gaur bertan, emendik aterako zera. Onik zaude ta au oso ituna da. Berezibil baten etorriko gatzaizu Nel eta nerau, zure billa. Orain, beredin arazo burutu bear ditugu. Trapezi bat erosi, argi-ontzia... burni-ari eder bat... Gurdia, mandoa, baita dunbal eta turuta erospideak ere arakatu bear ditugu. Goazen, Nel... Emengoak Fred'ek agurtu ta yantzi-sailla atondu bitartean, guk egikizunok osatuko ditugu. Gañera, gose da Nintxi. Akeitetxe batera sartu ta zer-edo-zer yango du. Ez ote, Nintxi? (Txakurrari) Baietz dio Nintxi'k... Agitz sena da.
Nel.— Baña, itun al zaude? Edo-ta zuk zapuzten al nauzu?
Fred.— Nel!
Bob.— Goazen, goazen. Berealakoan itzuliko gera... Zuk dana atonduta euki! A! Eztei-gertakizunak ez ditut aantzi. Ni aitabitxi izango natzaizue eta egun artan azoketan baigeunden, oiu egingo det: «Atozte, atozte! Ikuskizun gelgarria! Irri-antzerki ikusgarri ta negargarria! Nel ederrak Fred maiteminduakin maitasunarren egindako ezkontza! Bob parregarria aitabitxi izaki! Eta amagiarreba ordez ezkon-berriei, bere abere ezi ta ezigabe-taldea eskeintzen dielarik! Atozte! Atozte!
Nel.— Betillun zaude, Fred; betillun zaude.
Fred.— Ezetz diotzut. Parre-egin nai nuke, yauzi... bai, ikotika asiko nintzake. Orain, ordea, nere biotzak baño ezin deza ke yauzi egin... emen, ezertarako ez dan soin gaixo onen barnena ertsita. Bob.— Gero arte, Fred; gero arte. Goazen, Nel, goazen.
Nel.— Gero arte, Fred; laister arte... Ez ote?
Fred.— Bai; gero arte. (Eskubiko bigarren atetik diyoaz Nel eta Bob; Nel zotinka, negarrari eutsi eziñik...)
SEIGARREN AGERRALDIA
Fred eta gero eskubiko bigarren atetik gaixozaia, yantzi-sailla ekarki.
Fred.— Ez, ezin diteke... Itzultzekoan ez naute arkituko. (Ezkerralderuntz dei egiñaz)
Nun zera? Aizpa...
Gaixozaia.— Emen dituzu, zure yantziak. Beste zure lagunekin yoango ziñanakoan gertu nitun... Zure etxekoak uste izan nitun aiekin... Baña orain esan didate gazte aiek eurekin yoango ziñala, eta laister zure billa etorriko dirala...
Fred.— Bai... Berezibil bat billatu ezadazu, arren...
Gaixozaia.— Beaiek ekarriko dutela esan didate zure lagunek!...
Fred.— Ez... Eurak etorri baño len irtengo naiz. Oraintxe bertan. Artezkaria emen al dago? Agurtu nai nuke. Baita aizpak eta besteak ere! Nerekiko orren onak izan baitira orok! Gazte oiek itzultzean emen ez nagola esan, eta idatziko diedala. Ez; tautik ere ez esan; emen ez nagola... Besterik ez.
Gaixozaia.— Ongi da. Artezkaria bere gelan ote dan ikustera noa... ta bidenabar aizpari gaztigatuko diot. (Aulki gañean yantzi-sailla utzi ta ezkerreko bigarren atetik diyoa).
ZAZPIGARREN AGERRALDIA
Fred eta ezkerreko bigarren atetik datorren Sinplizi aizpa.
Fred.— (Sinplizi aizpa datorrela ikustean). Zure erpai nengon agur egiteko.
Sinplizi A.— Zer? Gaur ote zoaz?
Fred.— Bai, oraintxe bertan...
Sinplizi A.— Ain arin?... Osalariak ikusi arte zergatik ez itxoin?
Fred.— Zertako? Nai dedanean irtetzeko esan bai dit.
Sinplizi A.— Ori bai; baña oraintsu etzeunden ortan, eta... Orain, ordea, emendik igesi zoazala dirudi.
Fred.— Egia da... Bai, orixe... Igesi noa...
Sinplizi A.— Baña, zer dala-ta? Gurbilki ezpadiardut, azketsi... Orain ikertu zaitutenok erabaki ori arrerazi ote dizute?
Fred.— Bai, ikusi dezun neskatx orrek...
Sinplizi A.— Nel deritza, ezta?
Fred.— Nondik dakizu bere izena?
Sinplizi A.— Beste batzuetan ere zu ikustera etorri baita... Ta gañera, sukarraren txorabioz ainbatetan erabilli bai zenun izen orri...
Fred.— Bai, bera dezu... Aztu niñula uste nun, nerekin ezkontzeko asmorik etzula uste nun... beste bat maite ote zulakoan nintzan... danerako etsita nengon.
Sinplizi A.— Ta orain...
Fred.— Orain bere maitasuna, bere bizi guzia, bere erti-lantxoa, bere zoriona, ezertarako ez naizen oni eskeintzera dator kit, ta nik opari ori, erruki-ukar ori... maitasun ori errukizkoa baita ezin dezaket aintzat artu.
Sinplizi. A.— Ori besterik ez? Ortaratuko dun itz edo ziñik ba ote du?
Fred.— Ez. Orrelakorik ezin nezaioke eskatu...; Are gutxiago beartu.
Sinplizi A.— Eskeintz ori egitia al deritzazu?
Fred.— Bai...; orain bai beintzat... Baña bere biotzak iruzur egin lezaioke. Bere bizitzarako zoztor bat besterik etzaio ken izaki geldo onen ederrez bere burua ukatu... Ez nindeke ain nerekoi izan.
Sinplizi A.— Eskeintzen diguten ogasuna, adeiez ez artzea, orixe dezu berekoikeria. Gure esker onez erantzungo ez ote diogun beldurrez, agian!
Fred.— Nere esker oria?... Nere bizitzaz ordainduko nioke. Baña, dagoneko, zer balio du nere biziak? Opari ori kitatu tzeko lain ez da nere bizitzaren maitasun osoa.
Sinplizi A.— Naigaberik ez dazagu maitasunak. Yainko maitez, gaixo ta elbarrien alde eskeintzen degu gure bizitza. Maiz ordañez iraiñak yasotzen ditugu. Ala ere, betillun eta tamalez, ez gaituzu iñoiz ikusiko.
Fred.— Yainkoaren maitasunarren... Bai... Zuek opari orren ordez zerua itxaroten dezute...
Sinplizi A.— Egia da... Baña zure ustez —Yainkoak asketsi bezait!—, zerurik ez balitz ere, bide okerretik goazelakoan ote zaude? Naigabetsu deritzazun bizkera ontan ain zoriontsu nere burua ikusiaz, Yainkoa on utsa ez balitz, beste saririk ez nukela obetsi bear askotan uste det! Ori dala-ta, eriak ezer eskertu bear didatenik otu ere ez zait egiten. Neronek eurai bai; al dedanez eurai otsein egiñaz, Yaunaren mirabe izaten laguntzen didatelako. Eurenganatuko ai genizkie gogo-pake ta soin-osasuna, eurak gureganatzen dizkiguten giñoan. Ezpaigabe, maitasun edo erruki ori yaso ezazu. Maitasunez eskeintzen badizu ez zaioke nekegarri. Onez, ba'da, ordea, egiten diguten ona aintzat artzean zindoagotzen degula yakin ezazu! Guziek zapuztu ziñutela zeneritzan; iltzekotan, edo zere burua erailtzekotan zeunden, agian... Betiko suntzituz, obekiago ordainduko zenula uste dezu, aintzat artu ta zoriontsu izanaz baño...? Ene! Fred yaun ori! Bear bada, zure bizitz, trebetasun eta maitasun oro ere... yauzilari yatorraren soin sendoa, beste gogorik ez zuten... Abere-indarraren gañetik zerbait garaiago bada... Zure burua eusteko lain ez da zure soin-indarra... Zurkaitz baten bearra... Gizon indartsua ziñan... Zeori irozotzeko bere besoak gaur eskeintzen dizkizun emakume maite-minduaren babesa izatea, arrokeriz naiko zenun... bear bada, ankerki menderatzea naiago zenun... orain babesa dirudin maitasun ori ez aintzat artzen, zure buruaren arrokeriak muker dagizu... Ez ote? Aitortu ezazu. Zure arrokeria da. Ez beldur izan. Aulen aurrean emakumeok apalak gera, eta gure kemena, goxotasuna, maitasuna, errukia, goimaitasuna deritzaigu...
AZKEN AGERRALDIA
Lengoak eta eskudiko bigarren atetik datozen Nel eta Bob: au txakur gabe.
Fred.— Nel!
Nel.— Bai, nerau natzaizu... Zure betillun eta agurkeran neronek ezagutu nun... Artetzean Bob'i esan nion: gure zai ez dagoke Fred. Guregandik iges egin nai du. Orregatik lenbailen itzulierazi det... Eta egia izan... Yoateko zeundela baidakit... Dagoneko ez al nazu maite? Nere maitasuna ez al dezu siñesten?
Bob.— Nere lagun-maitasun bikoitza ere ez?... Bioi baidagokizute.
Fred.— Zuen buru naigabetzea siñesten det... Zuen geiegizko ontasuna ere bai...
Nel.— Naigaberik ez, Fred; zoriontsu baigaituzu! Iñoiz ezpaidet gaur bezelako alaitasunik nabaitu!...
Bob.— Nik ere ez... nik ere ez... Emendik bakarrik irtetzekotan zeunden...
Sinplizi A.— Ez. Zuen zai zegon eta zuekin yoango da. Beste batean etorriko zera guztiok agurtzera. Naigabe larri gabe. Maitasun eta erruki-izpirik aul eta elbarrientzat izan zitekenik, ez baitzun ulertzen Fred'ek. Ta orregatik zerrorrek zure burua naigabetzerik ez zun nai, emazte maite-mindu ordez, Karidade'ko Aizpa izan ez ziñezen. Orrela ere zoriontsu izango ziñala... egiztatu izan nai izan diot... Yakiña, neronek Yainko-maitasunez bakarrik mintzo nezaioken. Baña, maitasun guziaizen orren duin bada beintzat-beti Yainkoa'ganuntz diyoa, Yainkoa'gandik datorren lez.
Nel.— Ez, ez zaitugu azkatuko. Bob! beso batetik eldu... Nik bestetik... (bakoitzak beso batetik oratu ta bere yarleku tik eraikiaz) Orrelaxe, atxilotuta. Beste era batera emendik ateratzeko asmotan zeunden?...
Fred.— Ez, ez, orain bezelaxe... Nere amets bat zan... baña, gogo ta soiñez atxiki nintzaion. Aizpa, agurtzean, zure eskua laztantzen utziko al didazu?
Sinplizi A.— Gurutza... gure gurutza... guziok daramagun gurutza... Baña au bezelakoak, guztiak bai ariñak maita sunez badaramazkigu! (Errosario-gurutza eskeintzen dio muiñ emateko).
Nel.— Nik ere bai, Aizpa ona, Aizpa deuna. (Gurutza berak ere muiñ egiten du).
Bob.— Nor ez naizen yostalari oni, arren! emaidazu... ludi zear, gure buruok nun lertuko ditugun ez dakigun ertilari gaixo oien atsegiña zeraten buru-zapiok, itzal aundiz begiratzen baiditut... au bezelako eritegi batean ilko gerala dakigulako. (Onek ere gurutza laztantzen du)
Sinplizi A.— Yauna beti lagun bekizute!
Nel.— Goazen, Fred.
Fred.— Ez, utzi. Bakarrik noake. (Makillari eutsika doa).
Nel.— Nere Fred gaixoa. Ta bakarrik utzi alko ziñudan?
Fred.— Ain errez ibiltzerik ez nun uste. Oraindik indartsu naiz... oraindik indartsu naiz...
Sinplizi A.— Zer uste zenun, ba? Iñoiz baño indartsuago izan ere!..., ta indar ori, ez da bestea bezela aitzen, anai... gogoan bai-dago! (Irurak badoaz. Yantzisailla Bob'ek artu ta besapean darama: antzoiala ezari ezarian yetxi bedi).
AMAIA
| 
