—Euskera—

Itz barrijak dirala-ta

Jemein'dar Keperin'ek

Kapeladunak.

Aspalditik entzuna dogu auxe: latarijak eta jauparijak, osagilliak eta jakintsu guztijak, aberatsak eta aundikijak: kapeladun guztijak euzkeraz egingo ba'lebe, euzkerearen gaizkakundia laster etorriko litxake.

        Eta egija da: egi-egija.

Arrana Katubari.

        Beñola be, katubagandik zelan aldendu sagubak bai-ekijen; beroni arrana samatik dingillizka jarri ta kitu. Arranaren soñubaz katuba ur eguala igarriko eben eta... !alde!

        Bai baña... katubari? Nok arrana ezarri?

        Or dago, ba, untzia.

        Geroni be, barrdin-barrdin jazoten yaku.

        Kapeladunai ezarri biarr-dautsegun arrana, euzkerea da.

        ¿Nok, baña, kapeladunai arrana ezarri?

Eragozpenak.

        Askotarikuak dira.

        Kapeladunak, geyenetan, uri nagusijetan bixi-ixaten dira. Eta uri nagusijetan errderea parra-parra erabiltzen da. Norekin euzkeraz itz-egiten be ezta askotan erraz ixaten.

        Eta, beraz, errderaz ekiñaren-ekiñaz errdeltzaletu egiten dira. Eta ganera, euzkeraz itz-egiteko geruago ta gatxago.

        Kapeladunak, geyenetan, ikastunak ixaten dira, ikastola nagusijetan ikasten ibillijak.

        Eta, jakiña, euren ikaskixunak errderaz bakarrik egin dabez: iztija, luteliztija, zenbakiztija, itzoniztija, olerrtiztija, ereserrtija, edestija... guztija errderaz irakatsi dautsie.

        ¿Zer jazoko da, ba? Nai-ta-ez jazo biar dana.

        Errti-gayetzaz, ta euren jakintza-gayetzaz itz-egiten errderaz ekanduta dagoz ta euzkeraz ezin egin.

        Tamala da, baña egija: errti-gayetzaz eta jakintza-gayetzaz itz-egiteko euzkera ondiño ezta gauza.

Erakuspide bat.

        Bilbao'n bertan jazo zan. Bertoko landola baten guztijok euzkeltzaliak ziran. Eta guztijok txikitatiko euzkeldunak, euzkeldun jatorrak. Aberrtzaliak be bai-ziran.

        Euzkel-orratzaren aldija zan. Eta, jakiña, guztijok orratza paparrian arro-arro erabillen, lenengo egunetik jarrita.

        Bijaramonian, landolako lanetan iñarduben, eta... errderaz. Orratza begiratu ta lotsatu ziran. Eta euzkeraz asi.

        Lasterr, baña, errderara jo biar. Zergaitik-ete? Landolako gauzaetan guztijak errderaz oituta egozalako. Landolako gayatzazko ikaskixunak be errderaz egin ebezalako, ta ordurarrte beintzat, euzkerea ezeguan gerrtuta.

        Eta zer erabagi eben? Landolean iñarduben arrtian orratza ostendu ta kalera urtendakuan agirijan jarri.

        Landola ori irarrkola bat zan, eta linotipia, linotipista, estereotipia, estereotipista, rotativo, maquinaria, maquinista, compositor, cliché, grabado, grabador, plomo, ácido, gerente, gerencia, regente, regencia, contabilidad, administración, archivo, suscripción, suscriptor, anuncio, anunciante, colaborador, repórter, galerada, censura, lápiz, pluma, tinta, cursiva, itálica, románica, viñeta, vírgula, página, paginación, paginar, correo concertado, corresponsal, franqueo, tirada, ta orren onduan ainbeste gauza ta gauza ariñiketan erabilli-biar, izparringijak, egunerokuak batez be, arrapaladan egin biar diralako. Euzkeldun arek errderaz ikasijak ebezan gauza guzti orrek. Euren erruz-ete?

Beste erakuspide bat.

        Nik bai-dot illoba bat. Ori ixugarri ezta, Jauna'k semerik emoten eztautsonari illobeak emoten ei-dautsoz-eta. Neure illoba orrek, Bilbao'yauna ta azija ixan-arren, euzkeraz polito-polito egiten eban.

        Nik aldi aretan belbil bat neukan. Ori be ezta ikaragarrija, aldi aretan edonok eukan-eta. Neure illoba ta bijok ibiltaldi batzuk egiten genduzan orrtik-ziar. Eta onelako autubak egiten genduzan:

        Illobeak.— Nik bai-dakit belbilla marcha'n ipinten.

        Osabeak.— Ibilten esa gura edo-dok.

        Illobeak.— Ori ba, ibilten. Lenengo punto muerto'n jarri biarr-da.

        Osabeak.— !Ze punto muerto ra ze niño muerto! Loka esan biar-dok, loka.

        Illobeak.— Ori ba, loka ipiñi biar-da lenengo. Eta gero... gero... velocidad? zelan esan leiteke, osaba?

        Osabeak.— Etxakijat ba, igikundia edo alakoren bat.

        Illobeak.— Ia, ba; lenengo loka, onetara; gero lenengo igikundian edo dana-dala; urrengo bigarrenian; eta azkenez en directa edo zuzen. Gero embraguea'ri sakatu, acelerador'i bultzatu... Eta azkenez volante'ari eragin eskumatara ala ezkerretara, zelan dan. Zu, osaba: volantea, zelan da euzkeraz?

        Osabeak.— Etxakijat nik, ba. Aiteak, baña, bai-edo-yakik.

        Illobeak.— Bai zera, aiteak. Lengo egunian, daneurrtiztija ikasten ari nintzalarik, euzkeraz egin gura-ixan neban eta aitari itandu neutson ia zelan esan leitekian euzkeraz ángulo, rectángulo, rombo, romboide, trapecio, trepezoide ta abar eta abar, eta tautik be ezekijan. Ni andituko nazanian neronek euzkeralduko dodaz.

        Osabeak.— Ederrto egingo dok.

        Eta olan jarraitu biar: gasoliña, motorra, maneto, erradiador, garagia, txoferra, ta! ene Josu!

        Kapelanduna i euzkeraz egiteko agindutia erraz da. Egiten baña, ezta ain erraza.

Beste irugarren bat ondiño be.

        Bai-dira ixan, eta bai-dira ondiño be Euzkadi'n aldizkingi batzuk euzko-gayatzat diñardubenak: historia, música, fonética, semántica, paleontología, arqueología, arqueografía, geología ta abar eta abar; baña guzti orrek errderaz egiñak dira: pantzeraz eta españeraz. Zergaitik-ete? Zoritxarrez euzkera eztalako ondiño gauza olako gayetzaz itz-egiteko.

        Ogei urte dirala nik orrelako jakintza-gayaz idatzi neban eta olako aldizkingi batera nire lana bidaldu neban. Atzera-egin eusten esanaz konpreni-gatxa zala ta euzkaldunak ezebela ulertuko. Eta nik itanduten dot: baña euzkeldunak, baserritarrak, errderaz idatziriko lan orrek ulertzen etedabez? Eta nik neronek erantzuten dot: ezta urrik emon be.

        Orrek esan gura-dau orrelako gayak baserritarrak eztabezala ulertzen, ez euzkeraz, ez pantzeraz eta ez españeraz be. Eta jakintsubak eztabezala ulertzen pantzeraz edo españeraz baño. Zergaitik ete? Ona emen: orain arrte baserritarrentzat dotrina edo katitxima larregi egin dira, geyenak lotsatzeko baño eztiranak: Ebangelioa akabatu da, mirakulu espantagarria, Sakramentu Santua, Izpiritu kreazale saindua, kontzolatzaile amondiozkoa, zer grazia michterio espantagarria, abariziaren kontra largeza, ta onelakuak ugari. Baña ez asi euzkera txukunaz i-idazten iñok eztautzula ulertuko esango dautzube-ta. Olan, euzkera atzeratuta geratu da ta jakintsu euzkeldunak... errderara jo.

Zer egin-biar dan?

        Lenengo-lenengo kaikukerijak bertan bera laga, ta euzkera garrbiz idazten asi. Bestelan eztogu aurrerakuntzarik egingo. Ludiko beste elien aldian eungi bat atzeratuta gagoz eta atzeratubago jarraituko gara, iñoz asten ezpa-gara.

        Garbi ta argi ezin leitekela egin? Nik bayetz uste-dot, geyenetan beintzat. Batzutan, errijak ez ulertuteko eraz idatzi biarrko dogu. Baña ez ardurarik izan. Ele orotan ezta bardin jasoten, ala?

        Lutelesti, ereserrti ta olako gayetzaz idatzi biar dogu, sendo, kapeladunak euzkera-aldera eratorri gura ba-doguz. Errti gustijetzaz euzkeraz iñardun biar-dogu, jakitunak euzkeraz egitako gaya ixan dagijela gura ba-dogu.

        Uri nagusijetan ekin biar dogu zindo euzkel-ikastoleak zabalduten, euzkel-antzerrkija irasten, Ikastetxe Nagusijak gertatan... latarijak eta gixon ikastunak euzkeraz egiteko gaya euki dagijentzat.

        Geure arazua ezta baserriko arazua bakarrik. Baserritarrentzako, bai, euzkera idatzi biar dogu, eurak dakijen eraz; baña jakitunentzako be bai.

        Orain arrte, euzkereak eskaratzerako, sukalderako bakarrik balijo ixan dau. Baten batzuk beyakin bakarrik itz-egiteko gauza dala esan dabe. Eztaigun geuk olakorik uste. Baña olan ixan extaitentzat, gerrtu daigun Euzkerea, landu daigun, ederragotu ta txukundu daigun.

        Eta Euzkerea bixiko da.