Herioren hegala
Einstein-en amesgaiztoa (Hiroshima, Nagasaki, 1945)
Durangotik Coventryra eta Gernikatik Dresdenera, logika bera: herriak —eta beraz herritarrak— bonbardatu egin daitezke. Aitzakia baino ez da aurkitu behar, edo beharbada hori ere ez. Izuaren uhina suntsiketa militarra bezain arma indartsua da, horra bonbaz bonba, eztandaz eztanda gobernuetako bulegoetan ikasi dena. Dena ez zegoen asmatua, baina. Logikak koska bat gehiago estutzea, bazuen.
HUTS EGINIKO POEMA
Nire lagunak poeta bera ere poetak deitu zituen.
Poema bat idatzi behar da bonba atomikoaz halako izugarrikeriarik! esan zigun izugarrikeriarik izugarriena da esan zigun, akabua da, ezereza, heriotza da.
Ez da, esan zigun, ohean bakarrik hiltzea malkoak eta familia sabaia eta hormak inguruan. Ez da bala bat iristea galdua edo aurkitua arnasa etetera, zure loan sartzera.
Ez da minbiziak seinalatzea jatea, zulatzea.
Ez da zure heriotza, zurea, irabazi zenuen ezereza, aire gaiztotua da, den ororen hondakina da, ororena.
Inork ez du inorengatik negarrik egingo, inork ez du inoren malkorik izango.
Eta hori da izugarriena, lekukorik gabeko heriotza, ez azken hitzik ez inor bizirik. Heriotza heriotza oro heriotza oro.
Ulertzen?
Poema bat idatzi behar da bonba atomikoaz.
Isilik gelditu ginen ahoak zabalik, izua irentsi genuen izoztutako tua balitz legez, eta gero etxera joan ginen denok kontsigna betetzera.
Hitz ematen dut saiatu naizela saiatzen ari naizela, baina bonba ekarri gogora eta erori egiten zait arkatza eskutik.
Ezin dut.
Lagun poetari ezin dudala esango diot. MARIO BENEDETTI
1945eko abuztuaren 6an, goizaldeko hirurak laurden gutxi ziren Paul Tibbets pilotua Tinian uharteko basetik aireratu zenean. Hamabi gizon zihoazen B-29 bonbaketariaren barruan; haietatik lau, zientzialariak. 12 kilotoneko uranio lehergailua zeraman hegazkinak sabelpean, izen ezin ergelagoa ere bazuena bestalde: Little Boy. Abioia Enola Gay deitzen zen, Tibbetsen ama bezalaxe. Goizeko zortziak eta laurden pasatxo ziren, Hiroshima gainean zirela, 9.000 metrotik askatu zutenean. 43 segundo ondoren, Little Boy Shima ospitalearen bertikalean lehertu zen, lurretik 580 metrora.
ABUZTUAK 6
Nola ahaztuko dut ba oinaztargi hura! Hogeita hamar mila lagun desagertu ziren lipar batean lehertutako berrogeita hamar mila hildakoren deiadarrak isildu
ke horixkan barrena kiribilka eraikin birrinduak, zubi eraitsiak bagoi beteak kiskaliak hamaika teila harri Hiroshimako hondakin kiskali mulko
handik gutxira azala zarpaila legez zintzilik eskuak bularren kontra estu isuritako burmuinak oinazkatzen erretako oihal zerrendak bizkarra biltzen soin biluziak trumilka eta negarrez
gorputzak arma plazan Jizoren estatuatxoak balira bezala jendea elkarren gainean ibai ertzean lotutako txalupetara arrastaka igotzen eguzki errearen pean orduak igaro arau hilotz bihurtzen arratseko zerua zulatzen zuen gar betean
ama eta anaia gaztea etxe hondarren pean bizirik harrapatu zituen herri inguruak sutan egiten dute dirdira iraizkinen erdian armategiaren zoru gainean ihes egitea lortu duten neska ikasleak ilaran buruak ile gabe, azal zanbrotuak begi lehertuak, sabel puztuak zarata hartan zeren bila nenbilen ni goizeko argia zirkinik ez inork kirats geldo hartan ezer ere ez euliak besterik metalezko azpilen kontra
nola ahaztu isiltasun hura hirurehun mila biztanleko hiria osorik hartzen zuena? nola ahaztu baretasun hartan
gure bihotz-arimak hautsi arteko itxaropen hura gehiago itzuliko ez diren emakumeen eta haurren betzulo zuriak? SANKICHI TOGE
Kopuruak ez dira egundo bonbak bezain zorrotzak. 70.000 herritar hil ziren behetik jota leherketa egunean. Ondorengo urteetan beste horrenbeste eta gehiago hil ziren erradiazioak eragindako minbiziak haginkatuta, Sankichi Toge bera tartean. Hiru egunera, beste bonba bat bota zuten Estatu Batuek Nagasakiren gainean. Fat Man deitu zuten. 1945a amaitzerako, 80.000 ziren hildakoak. Alemanian ez bezala, asko dira Hiroshiman nola Nagasakin gertatutakoa kontatu beharra sentitu zuten idazleak: Sankichi Toge, Tamiki Hara, Ota Yoko, Oda Makoto, Masuji Ibuse, Ineko Sata, Hiroko Takenishi, Kyoko Hayashi, Katsuzo Oda, Mitsuharu Inoue, Akiya Utaka… hibakushak dira, bizirik atera direnak. Irabazleek galdekatu egin zituzten, zentsura ezarri zieten, argitaratzea debekatu. Eta idazleen erraietan, Holokaustoaren osteko kezka bera, Theodor W. Adorno-ren teorian eta Paul Celan-en praktika poetikoan ageri den obsesio eta ondorio berbera, “nola adierazi izua isiltasunaren bidez ez bada”. Hitzek duten esanahia ere galtzen duten esperientzia izan da, ezinezkoa da forma ematea minari.
Hona nire sinesmen guztia hitzak isiltasunaren baitan, arriskuz betetako hitzak. AKIYA UTAKA
Yoko Ota-k idazletzaren arduraren neurria ematen du:
Seguru asko ez zen zaila izango gertatuaren mingotsa ‘infernu’ bezalako hitzen bidez erakusteko gai izan bagina. Nik, ordea, ezin nuen egia errepresentatu lehenago terminologia berririk sortu gabe.
Genbaku bungaku deitzen da, Bonba atomikoaren literatura. “Komun bati esker nago bizirik” gogoratzen du Tamiki Hara-k.
Ez nuke asmatuko esaten zenbat segundo pasatu ziren dena gertatu arte; bat-batean hots uhin baten burrunba buru barruan. Gero, dena ilundu zen. Senez, deiadar egin nuen, eskuak aurpegian nituela jaiki nintzen. Gauzak bata bestearen kontra jotzen, ekaitz batek astinduak bezalaxe. Infernua bezain beltz zegoen dena. Ez neukan aztarrenik ere zer ari zen gertatzen. Haztamuka, korridorera zeraman atea leherrarazi nuen. Herioan, garbi entzun ahal izan nituen zaratotsaren erdian neure agonia uluak, baina ezinezkoa zitzaidan ezer ikustea. Hala ere, azkenik kanpoan, itzalen perfila ikusten hasi nintzen argi hilduratsu haren menpean. Txikizioaren ertzak ziren. Orduantxe hasi zitzaizkidan sentipenak zehazten. Aurrean nuenak amesgaiztorik okerrenetik sortua zirudien. Hasieratik, leherketaren kolpea buruan jaso eta dena ilunpetan galdu arte, banekien ez nengoela hilda.
Eta Masuji Ibuse-k:
Galipota erantsi egiten zen zapata zoletan eta oinez ibiltzea ere zail egiten zen. Kable elektrikoen beruna urtuta zegoen, eta jarioan erortzen zen behegaineraino. Hala zegoen bide ertza, zilar koloreko tanta lodiz zipriztindua. Errepide nagusian, tranbien hari elektrikoari eusten zioten altzairuzko posteak okertu egin ziren, eta kableak, erdibituta, zintzilik zeuden. Ez nintzen haietako bakar batera inguratu, bizirik egongo ziren beldurrez. Inguru hartan, etorbidean etzandako gorpuak dezentez gutxiago ziren. Hamaika eratan zeuden barreiatuak, baina gehienak —ehuneko laurogei baino gehiago—, ahuspez. Salbuespen ia bakarra andre-gizon batzuena zen, ahoz gora zeuden biak Shirakamiko santutegirako tranbia-geltokiko segurtasun gunearen alboan, belaunak tolestuta eta besoak euren soinekiko diagonalean luze. Biak erabat biluzik eta kiskalita zeuden, eta ipurmasailen azpian gorotz-putzu bana zuten. Inon ikusi gabea nintzen halakorik. Biek zuten buruko zein gorputzeko ilea errea, eta profilek baino ez zuten laguntzen bereizten —bularrek, esaterako—, zein zen gizonezkoa eta zein emakumea.
Eleberriak dira, baina fikzioari nekeza egiten zaio zirrikituren bat aurkitzea. Leherketaren durundia, etxe suntsituen hautsa, burdinaren okerra eta hildako bizilagunak lumaren tintarekin nahastu dira, sekula gehiago ez bereizteko.
BENEDETTI, Mario, Noción de patria-4, Visor, 1999. DE MORAES, Vinicius, “Rosa de Hiroshima”, Obra poética, Afranio Coutinho, 1968. HARA, Tamiki, Flores de verano, Impedimenta, 2011. IBUSE, Masuji, Lluvia negra, Libros del Asteroide, 2007. OÉ, Kenzaburo, Cuadernos de Hiroshima, Anagrama, 2011. TOGE, Sankichi, Poèmes de la bombe atomique, Edit. Laurence Teper, 2008.
Herioren hegala |