GANBELU-ANAIAK

        Ganbelu anaiak ziran bi ikazgille oso beltz, itxusi, andi eta moldakaitzak, eta Josepe Kaikuk esan oi zuan, gizonaren antzik geien zuan alimalia, bear zuala izan ganbelua; edo beñepeiñ, Ganbelu anaiak, biak zeukatela gizonaren antza.

        Egun batian esan zion anai batek besteari:

        —Gure aita zanak esan oi zian, ura zala edaririk onena; eta urarekiñ oraiñ arte bizi izan gaitu; baña aurrera, onela jarraitzen badiagu, agortuko dizkiagu iturri, erreka eta ibaiak: zer egingo ditek errota, ola eta prabikak?...

        —Nere tripan, —erantzun zion bestiak— baziok itxaso txiki batian ainbat arrai, oraindik txikitxoak bai, baña urtan sortuak, eta bizi-biziyak, eta etziok gugan gauz onik urarekiñ.

        Egun onetan erabaki zuten ez geiago urik edatia.

        Donostian zuten diru puska bat jaso bearra, eta badijoaz ara zezenak ikusiyaz. Plazan sartu beziñ laster, asi zan jendia, txapelak erantzi ta aiei agurrak egiten, bai eta ere iru edo lau mutiko, ez zuzenenetakoak, burlaz adar aundiakin soñu jotzen. Ori're bai?... Bai gustatu Ganbelu anaiei soñu ura.

        —Bai —esaten zuten gero ta gero ere—, guri jo diguten soñu ura... uraxe bai uraxe... diruz erostekoak balira inistrunumentrunu aiek, erosiko genitikek bai, naiz ta solpan jakiñ ez: beste musika txoro oiek, ziri-miri-miri... burun, burun, burun... flintiki flantiki, drun drun drun, Joxe-Maritarrenak dituk; baña beste ura, gu bezelako gizon ondraduei jotzen zaiena.

        Ontza bana urre pagaturik, eskuetaratu zituzten inistrunumentrunuak, au da, adarrak, eta lau egunez kalerik kale, plazarik plaza, trabenarik trabena, sagardotegi eta bazter guzietan etzan beste gauzarik aditzen, baizik Ganbelu anaien adar-otsa, eta ala deitzen zitzaien gizon auei: ganbelu adardunak. Egiñ ziran gizon sonatuak egun gutxian. Sagardoz bete-bete egin ta asten ziran deadarrez:

        —Probentzian ta Bizkaian, eguzkiyaren azpian ta Prantzian badago iñor Ganbelu anaien kontra aterako danik, naiz jan-edanian, naiz borroka, naiz karga jasotzen, naiz adarra jotzen, eta beste onelako kirtenkerietan, datorrela oraiñ; eta bestela dijoala zakurraren salara. Ziran oso iztun ederrak.

        Onelako erronkak bota eta ondorian adarra jo ezkero, iduritzen zitzaien mundu guzia menderatu zutela. Donostiaren erdia gortu zuten, belarrietako miña egiteraño. Eta gero? A, gero... gero! An dijoaz igesi ganbelu adardunak aurretik, eta Joxe-Maritarrak arrika aiei atzetik Santa Kataliñako zubian barrena.

        Akabatu da atakia: Joxe-Maritarrak Donostiara eta Ganbelu anaiak beren errirontz, an dijuaz. Amabiak jotzen ari da Santa Mariako erlojua; eta anaia gazteena asten da Abe-Mariak errezatzen.

        —Anjelusa —esan zion besteak— errezatzen dek eguerdiko amabietan eta ez gauekoetan.

        —Eta nola oraiñ diran eguerdiko amabiak... —eranzun zion berriz gazteak.

        —A, zoroa! Ez dek ikusten illargia?

        —A, kirtena! Ez dek ikusten eguzkia?

        Onela zijoazen kimeran, batek eguna zala, bestiak gaba zala; eta erabaki zuten galdetzea lenbiziko bidean arkitzen zutenari.

        Onetan zijoazela, asi zan gazteena pipa piztutzen, eta nola etzuen belarrik pipan, ordu laurden bat igaro ondoan, erre zuan sudurra, eta an gelditu zan zapoak bezela itz egiten zuala, klin klon, eta jin jau.

        Badator bidean gizon bat, eta Ganbelu gazteak galdetzen dio:

        —Ainskedea: eonzkia ala iñllargia da ori?

        —No konprender ingelés; Errenteria de prabika Dilittore ya te sabes, —erantzun zion.

        —Adiskidea, —esan zion Ganbelu zarrak—, ez burlarik egiñ, Euskal errian dan gizonik onraduenari. Ez dezu Ganbelu anaien aditzerik? Bada gu gera.

        —Barkatu, jaunak; bada uste izan det ziñatela Prantziako ingelesen batzuek; baña euskaldunak zeraten ezkero, galde nai dezuten guztia.

        —Esan zaiguzu: eguzkia ala illargia da ori?

        Egondu zan begira luzarotxo, bein batera, bein bestera, gora, bera, zerura, lurrera, mendira, urtara eta bazter guzietara, eta azkenik esan zien:

        —Gure errian illargia deitzen zaio gabazko argiari, eta eguzkia egunazkoari, baña nola ni ez naizen emengoa, eta ez dakidan emengo berririk, zuek jakin bear zenduteke obeki, ezpaziñate... kir... te... naaaak...

        —Eta zu nor zera? —galdetu zion Ganbelu zarrak.

        —Ni naiz Trakulu, inguru auetan dan gizonik sonatuena.

        —Astorik iñoiz bear izaten badet, agertuko naitzatzu, salgai bazeunde.

        —Eta zuk ori esatea! Baña ez naiz arritzen; bada asto andiak ematen du ostikara andia.

        —To, artzak bada! —esan, eta bota zion ostikara bat, zeukan indar guziarekin, eta nola goi-karga zeguan, zabu egin, erori eta lurrian lokatzatan exerita gelditu zan, eta beste gauzarik ezin zuanian bota zion bertso bat, ara nola:

                Nere Trakulu, dizut

                esango egia,

                ernaienetakoa

                dezula begia;

                ez jakiñ dan eguzki

                ala illargia!

                amaika astok jaten

                dik merke ogia.

        Ganbelu anaiak jo zituzten adarrak, bat exerita zegola, eta bestia zutik, eta onenbesterekin uste izan zuten Trakulu lurperatu zutela; baña adar-otsa ixildu zanian, somatu zuten Trakuluk kantatzen zuala:

                Kabu eta Jeneral,

                pobre ta Dukiak,

                astoak ere dira

                andi ta txikiak;

                nunbait zuk al dituzu

                begi egokiak,

                exeritzeko berriz

                nun-nai prest tokiak,

                «Ipur-beltz» esan zion

                pertzari tupiak! U... ju... juuu!

        —Inpernuak ere ez dik artuko Trakulu ori —esan zuan anai zarrak.

        —Enz eta nzeruak ere —erantzun zion gaztiak.

        —Ibiltzia zeukak ba beti airian, eta utzi degigula guri pakian.

        Lokatza artetik jaikitzeko eman zion eskua batek besteari, baña lurrian zegoana zutitu bearrian, zutik zegoana lurrera erori eta bata bestearen gañian lo gelditu ziran. Esnatzean, arrastaka arbola baten ondora nolabait joan, eta arbolari oratuta, nekez jaiki, eta andik laster zegoan trabena batera eldu ziran, basaz loituak, bat txapel gabe, bestea jaka galdurik , gerrikoa zintzilik eta alkandora gerrian zerbait kanpora zuala, eta Donostian artutako diruak ere kolkuan, gatzagia bezala, zintzilik zituala.

        Erronkak bota eta adarrak jo; au da egiten zutena. Barrungo gela batera deitu, eta esan zien batek:

        —Badakit gizon ondraduak zeratela, eta eskatzen dizutet mesede bat: bigar eman biar diet diru zerbait bost gizoni, eta nai nuke ganbiatu sei milla errealeko billete mankuko bat.

        —Gizona —erantzun zion anaietako batek—: sei millaren lekuan berreun milla eskatu baziñuz ere, ez giñan ikaratuko, eta tori sei millak, Donostian artu ditugun bezala; eta zuk primatu ondo mankuko billete ori; gauzak promal egin biar dira.

        Dirua alde batera eta billetia bestera jaso eta pitxar bat ardorekiñ gonbidatu zituan gizon onek bi Ganbeluak, eta ezkutatu zan laster andik bere diruakiñ.

        Ikusi dezagun oraiñ nolako ziria sartu zien bi Ganbeluei.

        Billetetzat eman zuana, zan paper gorri bat, zeñak zeukan izkribaturik:

                Euskal Paper Egintza.

                Gañ Gañeko Klaseak.

                        100.

                        Kartestalki.

        Prima berriz lapitzakin jarria, ara nola zuan:

                Ona Ganbelu anai

                gizon jakitunak,

                gaba ala eguna

                dan ez dakitenak;

                jan-edanian daude

                neurritik irtenak,

                bi aitzurrentzat ai zer

                nolako kirtenak!

        Ogei ta lau ordu trabenan egin-ta, badijoaz beren errira eta etxera; gordetzen dute ondo kutxa-kisketian beren sei milla errealeko papera, onekiñ betiko aberastu ziralako ustean. Ondorengo iru illabetian, Ganbelu anaien bizimodua izan zan jan ta edan, mozkortu, adarrak jo arratoiei ere iges eragiteraño, eta erronkak bota eztarriak urratzeraño.

        Trabenariak begi zion Ganbeluen etxeari, bada

zegoan leku onian, ardoa konpontzeko, ibai ondoan; baita ere asko saltzeko, bada arkitzen zan plazaren ertzean; eta orregatik ematen zien aiñ erraz eskatzen zuten guzia, denboraz etxe ura beraganatzeko ustean.

        Egun baten esaten die bada:

        —Oraindañoko kontua da bost milla zortzireun eta amaika erreal, eta nai nuke diru ori.

        —Ori baño geiago ezpada, —esan zuten Ganbeluak—, paper batekiñ guzia pagatuko diagu.

        Badijoaz etxera eta kutxa-kisketian zegoen billetia arturik, badatoz; eta:

        —Tori —esaten diote trabenariari—, artu bear dezuna; eta ikusi, Ganbelu anaiak ez dirala edozeiñ-modutako gizonak.

        —Jaunak —esan zien trabenariak—, ez da ona paper au, eta ez det artuko.

        —Obe guretzat, —erantzun zuten besteak—, ikusiko degu nor zeran zu: prima ezazu ez dezula artu nai, eta kitto.

        Artu zuan trabenariak papera, eta parrea eziñ idukirik, irakurtzian an jarririk zeukan bertsua, primatzen du, ara nola:

                Mutillak ez dik bear

                izan oso txarra

                Ganbelu anaiei

                egiteko farra,

                dirua kendu eta

                eman paper zarra,

                au bai dala jotzia

                ederki adarra!

        Artu zuten papera esanaz:

        —Agur; eta gu oraiñ kitto; jo nai dezun lekura.

        Oneraño ibilli ziran Ganbelu anaiak jakin gabe noiz zan gaba eta noiz eguna, noiz goiza, noiz arratsaldia, noiz aste eta noiz jai. Baña agortu zan ardo-iturria, argitu ere bai beren adimentuak, eta juezak adierazi zien, edo-ta paga zezatela zorra, edo-ta bestela eramango zituala kartzelara beren paperarekiñ.

        Ai ura estuasuna! Zer egingo dute? Gizonik onraduenak kartzelara? Ez: arriak negar egingo lukete.

        Saltzen diote etxea trabenariari sei milla eta bost eun errealian, kondizioarekin sei urte barru atzera biurtzen bazioten diru au erosliari euneko bosteko korrituarekin, etxea berriz ere Ganbelu anaientzat izateko.

        Jarri zan trabena etxe onetan, eta atian ganbelu bat adarrarekin pintatua, eta letrero bat esaten zuana:

                Ganbeluak askotan

                oi dira egarri,

                ardoak dit etxe au

                nigana ekarri;

                betiko izan dediñ

                danen oroigarri,

                ganbelu adarduna

                atian det jarri.

        Burla au zan Ganbelu anaiak geien sentitu zutena. Etzuan uste trabenariak dirurik bildu zezaketela gizon oiek, eta etxea betiko beretzat kontatzen zuan. Baña ainbeste mindu ziran, non esan zion batek besteari:

        —Gure aitari urak eraman zioan etxea; ala ere berriz egin zian. Guri eraman ziguk ardoak; saia gaitean ia ardoak eramana urak ekartzen digun.

        Erabaki zuten sei urtean ardoaren tantorik ez edatia. Lau urte igaro ziran eta beiñ jo zituan tentazioak ardoa edateko; badijoaz trabenara; baña, ikustian atian zegoan ganbelu adarduna, zezena ondoren jarraika bazuten bezela, etziran gelditu basora eldu arte.

        Sei urte igaro zituzten ikatz egiten ardorik probatu gabe; bildu zituzten amar milla erreal, erosi zuten etxea, kendu zioten ate lotsagarri ura; erre-berritu zuten puska bat; eta beti gogoan idukitzeko beren aitaren konsejua, jarri zioten eskribiturik letra andiekin:

                Edaririk onena

                degu ur garbia,

                jakiñ nai badu iñork

                ara ageria:

                au da Ganbelu Jaunen

                etxe zar-berria,

                ardoak eraman ta

                urak ekarria.

Ur-zale batek

Euskal-Erria, XIV, 1886