TXOMIN ARLOTE

(Ipui zarra)

(Bizkaieraz)

Maruri'tar Erramun O.M.C.

Tolosan, Lopez Mendizabal-enean, 1929

Errementari txar bat zan

Txomin Arlotea

Lantegi atean zegon

Beti yezarria.

Lanik bage etxean,

Bera alper aundia,

Jakia irabazteko

Ona egon bera!

Deun Pedro ta Jesukristo

Bein etorri dira,

Astoa erren daukela

Bere lantegira.

Perrak gaidu yakozan

Astoari eta

Erren bage ibiltzeko

Ark bear berriak.

Eta bein esan ondoren

— Egun on, gizona—

Esaten datso Deun Pedrok,

Arloteri onela:

— Ipiñiko al dotsezuz

Asto oni perrak?

Ipiñiko neuskiokez

Baneuzka nik gayak.

Ezer zokoen batean

Zegon ikusteko,

Lantegiaren barrena

Sartu yako Pedro.

Eta antxen baztar batean

Dana begiratu,

Eta urre zati ederra

Egin du arkitu.

Ta ezer egin ezpalu

Bezela maltzurrak

Astoari jarri dotsoz

Urrezko zapatak.

Arro dago Pedro orrela

Astoa apainduta,

Ta gogo onez eskatzen du

Urren balioa.

Ta Txomin Arlotek biak

Ondo baño obeto

Begiratu ondorean

Erantzuten dotso:

— Zuentzako batere ez da,

Neronen antzera

Arlote batzun itxura

Daramazue-ta—.

— Ondo da —Pedrok diñotso

Txomin Arloteri,

Ta Jesukristok gurotso

Zerbait emon ari.

— Gizona, egin dauskuzu

Zuk laguntza guri,

Enaiz jungo laguntz ori

Ordain bage zuri.

Iru emaitz gurotzudaz egin,

Gurozuna eskatu—,

(Ordun Pedrok belarrira:

—Lenbiziko Zeru—.)

— Alki ontan yezarria

Bego yezarria,

Bertan nik esan arte

Yatsi daitikela—.

— Egiña. Ta bigarrena?—

(Pedrok belarrira:

— Eskatu orain Zerua—)

Bigarrena auxen da:

— Intxaur ontara igo dana

An egon dedila,

Nik esan artean andik

Yatsi daitikela—.

— Egiña. Ta irugarrena?—

(Pedrok belarrira:

— Eskatu bada Zerua—)

— Au da irugarrena:

Toxa ontan sartzen dana

An egon dedila,

Nik aginduarte andik

Irten daitikela.

Egiña. —Ta artu, omen eben

Zekarten bidea

Deun Pedro ta Jesukristok

Urrea ordainduta.

Etsaya agertu yakon.

Laister Arloteri;

Ta Arlotek zirikatuaz

Diñotso berari:

— Ogei urteko zoriona

Agindu daiztazu

Ta nere anima gaurtik

Zuretzako dozu

— Egiña. Erantzun eutson

Ari deabruak,

Ta Txomin Arlote asi zan

Jan edan, orduan

Bañan yun dira zoriona

Bete da epea

Ta agertu yako etsaya

Animaren bila.

Au Artoten istilua!

— Yezarri alkian,

Diñotso deabruari,

Ni gertau artean—.

Baño ona egon Arlote

Gertaketarako

Bere etxea utzi eta

Gaizkiñaz yoteko.

Aspertu da deabrua

Beti yezarria,

Yatsi gure dau ta ezin!

Bere asarrea!

Orduan Txomin Arlotek

Patxara onean,

Diñotso diabruari

Parra egin nayan:

— Ortik etzera yatsiko

Nik zuri esan arte,

Ta ez dotzut aginduko

Epe berri bage—.

Deabruak egin bear

Luzatu epea,

Arlote gelditu daitean

Barriro lasaya

        * * *

Urte oek amaitzean

Badator deabru,

Bost edo sei lagunekin

Agerturik amorru.

— Ea, ordua etorri da.

Orain gukin, maltzurra,

Ik etorri bearko dek

Arin gaiztokira—.

— Gizon jatorrak, guztia

Gertuta daukaz ba,

Eakarik intxaur ontako

Intxaur-biltzea ezpada.

Laister dira oek batuak—

Esanda, igo dira

Deabruak intxaur gañera,

Ta, ezin yatsi bera!

Ayen orru ta marruaki!

Baña dena-alperrik

Iñola ere etzeukaten

Andik yatsitzerik.

Ta berriz Txomin Arlotek

Patxara onean

Diñotso deabruari

Adarra jo nayan:

— Ez dago ortik yatsitzerik

Nik aginduarte,

Ta ez dotzuet aginduko

Epe berri bage—.

— Egiña, —erantzun zien

Ari deabruak.

Txomin Arlote barriro,

Lasai orduan.

        * * *

Urte oek amaitzean

Dator deabrua,

Ingurutako etsayak

Lagun dakarzela.

Etzegoan palagurik

Egiteko iñori,

Ta iñor baño gutxigo

Txomin Arloteri.

Ireak egin yok, eta

Oin gugaz, maltzurra,

Ik etori bearko dok

Betiko sutara.

— Arazoi guztik zuen alde

Dagoz, jaunak, baña

Egingo al daustezue

Il-zori-emaitza?—

— Zer emaitz ta zer arrane?

Zer dok gura dekana?—

— Nire azken-eskaria

Au besterik ez da:

Gogo utsak zareala

Daukot entzuna-ta

Gura ezkero guztik toxan

Sartzen zareala.

Ori egia balitza

Ziñez nai neukela,

Il baño len nere begiz

Doi ori ikustea.

Beraz eskatzen datzuet

Sartzeko toxa ontan

Zuen doi berdinbagea

Ikusi dagidan—.

Sartu dira etsayak

Arloteren toxan

Eta itxi dau toxa arin,

Bein aek barrenan.

Ta darama ingurera

Eta dinbi-danba,

An dabil ekiñalean

Arlote sututa.

Ta egun bat ta bestean

Errukirik bage

Astintzen daitu etsayak

Ziñez nekatuarte.

Deabruk orru batean

Ta ingeruk pakean

Egon zirean orduan

Denbora luzean.

        * * *

Lege-gizonak egozan

Gosez bitartean,

Eria zegoalako

Ain pake aundian.

Ta pake au ikusiaz

Zala ayen kaltean

Lege-gizonak gora

jotzen dute eskean.

Bakaldunari eskatuz

Eriotz-azpian

Agintzeko Arloteri

Goseti onean,

Arin azkatuteko toxan

Eukazan etsayak,

Bestela kezkak ugari

Zirala gañean.

Erregeren aginduz

Txomin Arlote-ak

Utzi daitu azkatuta

Deabru lotuak.

Baño azkatu-aurrean

Azkena zalako

Emanik ematekoak

Goxoak jartzeko.

Ta azkatu zituanean .

Tximista bezela

Deabruak dijoaz

Gaiztoki zulora.

Il da azkenik Arlote

Ta zeruko atera

Ona balitz bezela

Artzen dau bidea.

Eldu da zeru-atera

Jotzen dau atea

Ta Deun Pedro urten yako

Uko ematera.

— Errea euki zenduan

Zerua eskatzeko

Eta orain berriz galduta

Zerade betiko—.

Eta itz onek gogorkiro

Kopeta ilunaz

Esan ta zeruko atea

Itxi dotso bultzaz.

Ta ordun Txomin Arlotek

Errukigarria!

Beartuta artu eban

Gaiztoki-bidea.

Eldu da inpernura

Jotzen du atea

Ta arkitzen dau atezai bat

Ona baño obea.

Atea iriki orduko

Itxi dau atzera

Ezagutu dualako

Arlote maltzurra.

Eta ordun gogoratuaz

Arloten ingura

Asitzen dira etsayak

Marru ta orruka

Ta Arloteren bildurrez

Atea itxi dute

Iñor ez sartzeko eran

Beren baimen bage.

Onela arki zan Arlote

Itzuli bearrean

Gura ezebela lurrera

Bizitzeko bertan.

Eta arrezkero or dabil

Atzera ta aurrera

Beti arlotekeria

Beragaz daroala

                        Ondarribi, 1924