PIARRES ZOZO

Lehen Akta

GANIXON: (Bere seme zozoari)

        Piarres, o, Piarres, ez duka aditzen?

        Mutiko debrua, ez bahaiz muhitzen,

        Kasu emaiten ahal duk, badakik!

KATTALIN: (Ganixonen andrea)

        Gizona, zer, oihuka goiz-goizetik?

        Akabo beraz egungo bakea;

        Piarres zozo ez delakotz jeikia,

        Utz-azu ogean, ase dadien loz.

GANIXON:

        Emaztea, adin liortara geroz,

        Jeiki ditake tenore huntako.

        Ez naiz gero beti mokoka hariko.

        Bertze aldian, hartu bi zangotik

        Eta «pamp» artikiko dut ogetik...

        Egun baitugu merkatu haundia,

        Erosi behar ginuke urdea,

        Ezen orai kariotuko dire;

        Manez-eta jin beharrak baitire,

        Ez naiz gaten ahal merkatura,

        Bainan Piarres ganen da urde erostera.

        Izanikan ere frango zozoa,

        Badaki urde baten prezioa

        Eta sobra maite baitu dirua,

        Lotsarik gabe du eginen tratua.

KATTALIN: (Piarresi)

        Piarres, jeiki merkatura gateko,

        Urdea hik duk erosi beharko:

        Aita ez zukek atera nehondik,

        Etxeko lanak bertzeri utzirik.

PIARRES: (Sartzen da aho zabalka)

        Egun on, Ama, fite hunat ene gosaria!

        Muhi, nik erosteko zerria!

GANIXON:

        Zer, bertzeri muhitzeko erraiten!

        Zertako ehorre ez haiz egiten?

        Hire faltak dituk: Bertze aldian,

        Sobera egoten bahaiz ogean,

        Gosaldu gabe ganen haiz lanerat

        Eta gurekin duk izanen jaterat.

KATTALIN:

        To, har-tzak esnea, zalu zalua!

        Eta merkatura hemendik hoa!

        Nola frantsesa ez baituk ikasi,

        Oroit hadi, deitzen dutela «cochon»

        Ale! Dirua emozu, Ganixon!

GANIXON:

        To, berrehun eta hogoi libera!

        Ganixtegirat hoa bazkaltzera,

        Han bertzetan baino merkeago duk.

        Dirua ausarkian izanen baituk,

        Ekarriko dauzki(gu)k bi ote sega!

        Huna zerria estekatzeko soka!

        Eros gero niri urde bat ona,

        Eta ez gero ile luzeduna:

        Zerri ileduna duk maiz idorra.

        Zeren sobera baitik jan ezkurra.

        Berrehun libera azpiz paga-zak

        Eta diruari kasu egin-tzak!

KATTALIN:

        Ba, gizona, ba, beti hola ze(ra) zu!

        Heiako lanak laster egin zatzu!

        Esnea behar da goizik ereman,

        Eta hi, hoa hemendik, segidan!

        Ekar gero ononak haurrendako!

PIARRES:

        Ba, Ama, ba, ez dut ez ahantziko...

        Banoa beraz, adios, sarri arte!

KATTALIN:

        Ba, sarri arte! Zeina hadi, gan gabe...

Bigarren Akta

(Piarres merkatuan)

PIARRES: (Ostatu batean sartzen da)

        Etxeko andrea, eka-tzu fite,

        Baso bat arno eta bi arroltze:

        Goseak hila nago; pentsa emazu,

        Goizetik hunat ibilia nuzu,

        Beti lasterka, jo harat, ho hunat

        Eta, futxo, ez hatxeman urde bat.

OSTALIERA:

        Ez bide haiz mutil ainitz nekatu,

        Obra baino gehi(ag)o duk espantu:

        Neri nahi duka sinets-arazi,

        Ez dukela zerri txar bat ikusi?

        Gizonak behar dik izan itsua,

        Hemen ez ikusteko merkatua.

PIARRES:

        Hola da ba: izatu naiz denetan,

        Elizan, ur hegian, ostatuan,

        Bainan ez nehon urde bat ageri.

OSTALIERA: (Badoa irriz, diolarik)

        Jesus, zoin zozoa den gizon hori!

        (Orduan sartzen den zerri saltzaile bat)

PIARRES:

        Jauna, milesker, huna bat bederen...

        (Urde saltzaileari)

        Badakit Jauna, zer erraiten duten,

        Ikusi nahi zintudan hoinbertze!

ZERRI-SALTZAILEA:

        Ye ne konpran pa moa bask, ye ziu prantze!

PIARRES:

        Karanba! Zer behar diat orai egin?

        Gizon debrua! Eskuara ez jakin!

        Halere bazakiat «urde» erraiten

        (Urde saltzaileari)

        Nik «cochon» bat erosi nahi niken,

        Ttipi batekin izanen diat aski.

ZERRI-SALTZAILEA:

        Zui pa kotxon moa, bie krutzen darkadi!

PIARRES:

        Hunek bazakik eskuaraz mintzatzen,

        Beha nola dugun elgar aditzen.

        Nik galdetu-eta bazuen urderik,

        Badituela frango ihardetsi dik.

        Joka nezakek ene trufan hari dela,

        Bainan zer zaiat? Balia daiela

        (Urde saltzarleari)

        Nik behar nikek «kotxon» bat gizena,

        Berrehun liberetik beheiti dena.

ZERRI-SALTZAILEA: (Zartako bat erraiten dio, erranez)

        Tien, taka te moke, zi ti be aprezan!

PIARRES: (Errabian)

        Gizon zirtzila, zu, zure hortz hoitan

        Merezi zinuke kolpe bat ona,

        Urde ohoin, jito, kaskoin zikina!

        Beharrik hemen ez duk Eskualdunik:

        Ganen hintzen muturra beroturik.

        Ze! Eskualdunari Kaskoina nausi,

        Hemen oraino ez duk hori ikusi.

        Deus faltarik gabe, zertako ni jo nauk?

        Ator konpora, kuraia balin ba(d)uk!

BERTZE ZERRI SALTZAILE BAT.- (Mahainetik altxatu-eta)

        Utz-ak mutil, gizon tzar hori gatera!

        To, jar hadi, emaiten haut edatera.

        Urde ttipi bat erosi nahi baituk,

        Hik behar bezalako bat izanen duk:

        Nik baitiat arras pollitak saltzeko.

PIARRES:

        Gogotik o(ra)ino zaitut erosiko:

        Urde ikusteko denborarik ez dut,

        Bainan zure baitan konfientzia badut.

        Ez ahal nauzu ebatsiko tratuan!

ZERRI-SALTZAILEA:

        Ez iragan holakorik gogoan!

        Merke izanen duk, berrehun liberetan.

PIARRES:

        Merke dela diozu, prezio hortan?

        Ehun eta berrogoi ta hamar,

        Zehorrek ikus-azu: Utz edo har.

        Ez dut sos bat gehiago emaiten.

ZERRI-SALTZAILEA:

        Atsegin haundirekin dautzut salduren.

PIARRES: (Lorietan)

        Gizon on bat z(ar)ela ikusten baitut,

        Hameketakoa pagatzen zaitut.

Hirugarren Akta

(Ganixon eta Kattalin Piarresen beha sukaldean)

KATTALIN:

        Jes, o(ra)ino ez ageri mutil hura!

        Non ote dago hoinbertze denbora?

GANIXON:

        Etorriko da ba, emaztekia!

        Ori, atera nazu afaria!

KATTALIN:

        Haurrak ogerat ereman bahar tut:

        Ale, altxa, Esteban, Maixan, Mattut!

        Ez hor lo egon, atozte ogera,

        Muhi, Aitari musu emaitera!

ESTEBEN.- (Musu emanez)

        Jainkoak dautzula gau on, Attatto!

MAIXAN.- (Musu emanez)

        Jainkoak dautzula gau on, Attatto!

MATTUT.- (Musu emanez)

        Jainkoak dautzula gau on, Attatto!

GANIXON:

        Egin zuen otoitzak, ez ahantz batto.

        (Haurrak gan-eta, bakarrik ari)

        Non ote ziok Piarres tenore huntan?

        Ez duk ba galdu, nonbait, bide hoitan.

        To, norbait heldu kantari, kanpoan:

        Ze! Gure mutiko hura ziminoan?

PIARRES: (Kanpoan kantari)

        Zerri ttipi bat erosi nuen, bizi moduan saltzeko,

        o, o, o,

        Hiru pezeta pagatu nuen, kasta onetik zelakotz...

        Pan, pan, pan!...

GANIXON: (Barnetik)

        Sar hadi, hoinbertze harramantza gabe!

PIARRES: (Sartzen da)

        Zakurrek ere saingatzen ez dute.

GANIXON:

        Ez hoin gora! Haurrak ogean dituk.

KATTALIN:

        Eta urde pollita erosi duk?

PIARRES:

        Arras merke eta urde ederra,

        Dena gosta zait berrehun libera.

KATTALIN:

        Haurrendako ekarri tuk ononak?

PIARRES:

        Erosi tut, bainan jan tut denak.

KATTALIN:

        To, ez ziken balio erostea!

GANIXON:

        Ez duk ahantzi sega ekartzea?

PIARRES:

        Hala da, haatik, ez naiz oroitu?

GANIXON:

        Non duk burua? Bi gauza manatu

        Eta bat Donibanen ahanzteko!

        Jou, ager-zak urdea, ikusteko!...

PIARRES: (Buruan hatz eginez)

        To, to, to, merkatuan gelditu da:

        Estekatzean kurrinkaz hari zen-ta,

        Nik lepotik haitz bati arrimatu!

GANIXON:

        Horra zer behar zitzaikun gertatu!

        Mutikoa, hoa, otoi, bistatik!

        Debekatzen haut hunat hurbiltzetik:

        Nahi balin baduk bizi etxe huntan,

        Ator galdu tukenak eskuetan!

        (Kanporat emaiten du).