Gerezi Heldu
KURUTZE GORRIAK

        Mutiko gaztea Tolosako garan jautsi zen. Negua zen. Iluna: arratseko zortziak eta erdiak.

        Harekilan batean jautsi zirenek lekuak hustu zituzten. Batzu oinez, bertze batzu otobuzean. Zonbaitek taxi batzuen gainean pausatu zituzten beren puskak, otoaren barnean sartu eta airez-aire joan. Lau taxi joan ziren bat bertzearen ondotik.

        Mutiko gazteak bere baitan egin zuen aberatsa izan behar zela hola oto baten hartzeko. Eta nolako otoak! Denak berri-berriak, azken urte hootan ateratuak: Versailles, D.S., Ariane eta holako.

        Gaua hotza zen eta zerua iluna. Argizagia doi-doia ageri zen, lano batzuen erdian itoa.

        Hiriko argiak aspaldian piztuak ziren ordukotz. Argi xuri eta hori trixte iduri gau ilunaren erdian. Argizagiaren distira ahula betetzen zuten. Erran zitaken izarrak, gau hotz hortan, lurrerat jautsiak zirela etxen artean beroki zerbaiten bila.

        Bainan fite ageri zen hiri handi batean sartua zinela. Argi gorri, perde eta blu batzuek argitzen zituzten ostatu, kafe eta zinemetako aintzin ederrak.

        Jente guti zabilan kanpoan tenore hartan. Hotzak ihes egin arazia zuen deneri. Oraino kanpoan zirenak zalu-zalua zabiltzan, ontsa estaliak. Otoan sartzen ziren eta leku hobeago batetarat zoatzin.

        Zinemako tenorea hurbiltzen ari zen. Zonbait gazte, biranazka, hozpilduak besoz-beso, ixil-ixila iragaiten ziren.

        Mutiko gaztea garako aintzinean zagon. Ez zakien sobera zer egin, norat joan. Hirietako usaia poxi bat ukanik ere, orai hiri arrotz hortan sartzeak norapait harriturik utzia zuen.

        «Hortxeko ostatu hortan sartu behar duta? Zer tenore da orai? Bederatziak hogoitabortz guti! Eta hotza! Ez duk aro, lekuaren gainean egoiteko! Amak bi ogi-zerraren artean xingar eta arroltze emana dait. Ostatu hortan ganbara bat hartzen badut gau huntako? Ontsa atera nintakek: ganbera berotua. Han berean janen diat ene jateko puxka, afari erosten arizan gabe.»

        Hantxet zagon mutikoa gararen aintzinean, eta bortz minuta jautsia zela, denbora biziki luze kausi-tzen zuen. Bere baliza handia sahetsean zuen, ontsa betea. Aluminionezko baliza zilar kolore bat, berri-berria partitzeko erosia.

        Hor egongo ote zuena mutiko gazteak, hotzak joa, hormatua, ezpainen higitzeko kalapiorik gabe? Nehork ez zuen esperantxa gararat, berak behar zuen lekurat heldu.

        Alta ez zuen xoxoa iduri: begiak erne zituen, begitartea beltx, mehail eta idor, treinean egina zuen bide luzeak poxi bat akitua menturaz. Biloak labur moztu berriak zituen. Partitzeko...

        Kaxineta gorrail bat lepoaren inguruan itzulikatua, gabardineko kola altxatua, hor zagon gogoetan. Ontsa emana zen bainan deus espanturik gabe, xinpleki. Haatik zapeta punta luzeak zituen, beltxak, eta gal-tzerdi zuhailak. Hiritar aire poxi bat bazuen menturaz...

        Andere handi bat, zigarret bat ahoan garatik atera zen, zalu-zalua, azantz bat eginez bere zapeta aztal luzekin. Manto horail zabal bat soinean zen, baliza pizu bat eskuetan. Ez zuen nehoren beldurrik, etxean bezala zen...

        Lehen taxiaren ondorat joan zen. Gizona berehala ototik atera zen eta emaztekia ordukotz barnean sartua zen, borta idekia utzirik.

        —Le Capitole! —erran zuen motz-motza emazte gazteak.

        Gizonak baliza altxatu zuen, borta hetsi eta otoan sartu. Tiroa bezala joan ziren, zubi ttipi batetarik harat.

        «Ez ahal dituk taxi horiek hoin kario. Nornahik hartzen ditik. Denak etxean bezala dituk, deusen beldurrik gabe. Nehor ez diok ni bezala dudan. Fite egiten ditie gogoetak. Ez duk zozo egoiteko tenorea. Nihaur gelditzen nuk gara hunen aintzinean. Denek badakie zer egin, norat joan. Ez dituk gelditurik galduak bezala, pentsaketa egoiten. Ez balin badakite biderik, taxi bati hel egiten die, menturaz ez aberatsak izanik ere. Eta habil gibeletik! Ez dik sosari kasu egin behar. Sosak guk manatuak egin behar ditik. Hola behar diat jokatu, hobeki helduko nuk menturaz. Bainan mila libera eremaiten badazkate hola dudan hoien ondoan ikusirik! Herri ttipi, galdu batetarik heldu nizala pentsatuko die menturaz jadanik. Anitz sosekin nizala hasteko... Urrun joan behar duta? Oix-tiko español harek treinean erran datak aski urrun gauez bide haren egiteko, holako hotzarekin, egundaino zangorik eman ez den hiri batean».

        Delako español harekin jina zen Baionatik Tolosarat. Bide erditan bakarrik gelditu zirelarik barne berean, eleketa hasi ziren. Mutiko gazteak ordukotz lanetan, ixil-ixila, behako batzu emanik ziozkan bidean. Hogoitamar urte ukan behar zituen Español harek. Biziki xuhurki jauntzia zen, krabata zikin batekin. Atorra xuri izanik han-hemenka ubeldua, lepo itzulia higatua, bizarrari kontra jana aintzinean.

        Tolosarat arribatzean Españolak erakutsi zuen mutiko gazteari zoin kartierretarat joaitekoa zen. Leku ilun bat, kasik argirik gabe, karrika hertsiak, etxe apal batzu, zaharrak, murruak zartatu eta hala-hala utziak.

        Mutiko gazteak español hitz batzu ezagutzen zituen. Bertzea ez zen batere frantsesean ari. Mutiko gazteari iduritu zitzaion Español hura bere arrebaz mintzo zela, Tolosan kokatua aspaldidanik. Harenganat zoan. Esku idor batzu zituen, aitzur eta palaren ibiltzen usatuak. Ez zakien zer lanetarat heldu zen. Gerokoaren esperantxan partitua zen. Lehenago ere arrebaren ikusten izana zen Tolosan eta hiria ezagutzen zuen.

        Mutiko gazteak eskuara bazakienez galdatu zion eta hitz batzu atera.

        —No, no! Sevilla... No conosco la lengua vasca! Vasco?

        —Si, si, vasco.

        Españolak, Españako karta bat atera zuen moltsatik eta bere sor-hiria erakutsi:

        —Aquí, Sevilla, la ciudad más hermosa de España.

        —Si... mi, aquí... cerca de Baiona, Mouguerre... —egin zuen mutiko gazteak, erhi bat bularretan emanez.

        Eskualdunak zigarret bat eman zion treinean eta bertzeak gogotik hartu zuen.

        Mutiko bat gararen aintzinean kausitu zuen Españolak. Eskuak tinkatu zituzten egin ahala eta tarrapataka españolez hasi, nehori behatu gabe, dena irri eta alegrantzia, batek bertzearen sorbaldak batzuetan joz esku pizu batez.

        «Eta ni oraino hemen. Zer ari niz? Ostatu hortan sartu behar diat. Berdin bihar goizeko zortziak eta erditako diat galdea. Orai berean harat joaiten baniz ez nie menturaz errezebituko. Aitak erran daitak sosari kasu egiteko, ez zautala aste guziez igortzen ariko. Ontsa ibiltzeko! Sosa... Sosa... ez gituk gero ere goseak hilen. Jan-edanak, jauntzi eta etzanak kitorik ukanen ditiat... Are, zerbait egin behar diat...»

        Bezperatik joana zen etxetik, gaua nunbait pasatuko zueslakoan esperantxan; garan ostatu batean eta joan behar zuen lekuan, han errezebitu nahi bazuten bederen.

        Biharamunean partituz ez zen Tolosan heltzen ahal behar zuen tenoreko. Zortziak eta erditako zuen galdea eta tenoreko xuxen nahi zuen lekuan izan. Ez zuen nahi lehen egunetik beretik gaizki ikusia izan zadien. Aitak ere errana zion hobe zuela goizegi ezinez eta berantxe.

        Soldado aintzindari bat gararen aintzinean ikusi zuen harat eta hunat zabilala. Norbaiten beha araiz. Eta ordu berean mutiko gazteak egin zuen horri galdatu behar zituela zonbait xehetasun.

        Baliza eskuetan hartu zuen eta gizona haren ondoan iragana baitzen, gibeletik joan zitzaion.

        —Barkatu jauna!

        Aintzindariak irri ezti bat egin zuen erranez:

        —Are puttil, habil!

        —Erraiten ahal dautazie, otoi, nun den Hôpital Militaire Larrey?

        —Hôpital Larrey?... Bainan ni ere harat noa! Biak sartuko gira nahi baduzu.

        —Oi, gogotik jauna! Lehen aldia dut hiri huntan jausten nizala.

        —Pentsatzen dut. Dudan zinaudela ohartua nin-tzan.

        —Oi, ba jauna! Ez nakien ostatu batean pasatu behar nuenez gaua ala ospitaleraino joaiten ahal nin-tzen.

        —Noizko duzu galdea?

        —Bihar, zortziak eta erditako.

        —Aizina duzu. Bainan joanen gira elgarrekin nahi baduzu. Menturaz gau huntako onartuko zituzte.

        —Gero ere ostatu ttipi zonbait baditake ospitale inguru hortan?

        —Oi, ostatuak, nunnahi atxemanen ditutzu Tolosan. Bainan kasumazu nun sartzen ziren! Hereneguneko hiltze hori hauteman dukezu?

        —Ba.

        Gizon tipito lodi bat zen, soldado arropan. Indoxinatiarra, izan behar zen begitartearen arabera. Bainan ez xinatar garbia! Frantses edo Europano odola bederen ukan behar zuen. Beltz aire bat bazuen haren larruak. Ez zuen xinatarren larru hori leguna, begiak ez zituen hain ttipi eta luxe. Mutiko gazteari iduritu zi-tzaion buru bero zonbaiten aintzinean zela. Gizona gradatua zen. Bainan mutil gazteak ez zituen oraino graduak ezagutzen. Gabardinaren sorbaldetan burdin hori batzu ekartzen zituen. Hortarik egin zuen gizon hori ez zela nornahi. Halere gaixtagin baten eite gehiago bazuen, jaun handi baten baino.

        —Adixkide batzuen beha nago. Beranta bil beldur bazira, zubi ttipi hori pasatzen duzu eta xuxen-xuxena karrika eder hortan sartzen zira. Karrika horren buruan plaza handi bat ikusiko duzu, Le Capitole. Ardurenean zernahi oto bada han, gau eta egun. Ez duzu tronpatzerik! Oraino karrika hori bera segitzen duzu eta gero... gero...

        Eskuak zabalik keinuka ari zen gizona, bide bat hartu behar balu bezala... Esku ttipiño batzu zituen, hamabi urteko haur baten erhiak, dena hezurra. Ukai mehe bat, ziria bezain idorra.

        —Gero... gero... Eskuin hartzen duzu... Le Capitole zinema... Bidea segi? Ehun metra —ari zen gogoetan bere buruarekin.

        —Urrun dea jauna?

        —Oi, bai, aski urrun da, guziz gauaz egiteko hiri arrotz batean! Bertzenaz ez duzu bide tronpatzerik. Le Capitole hartarat heltzen zirelarik askiko duzu berriz galdatzea. Denek ezagutzen dute ospitale hori. Tolosako ospitalerik handiena da naski... Bainan denak soldadoak dira... Ene beha egon nahi baduzu, elgarrekin taxi bat hartuko dugu. Zuhaurek ikus, eh. Berrehun liberako bat izan behar da haraino.

        Gizonak ez zuen hain makurra iduri.

        —Gogotik jauna! Zure beha egonen niz ez bazitut bederen jenatzen edo makurtzen...

        —Oi, batere! Emazu hortik! Adixkideak ikus eta libro niz.

        —Eta gero zurekin sartzeko ez niz beldur —egin zuen mutikoak halako irri jenatu bat ezpainetan.

        Aintzindariak irri egin zuen burua gabardineko kolaren barnean. Ez zuen iduri leporik bazuela. Hain zuen buru handia, nun sorbalden gainean pausatua iduri baitzuen. Eskuak sakelean zagon hoztua.

        Ixtant baten buruan mutil gaztea hiriari so zagolarik, bi gizon hurrandu ziren aintzindariaren ondorat. Bat soldadoa zen, gradatua, larru xuri-xuri batekin, erhiak hezur eta larru, aho bildu batekin mintzo. Eta bertzea zibilean, xapela buruan, beltza zen, gizon ikaragarri bat. Beltz hunek begitarte propria zuen. Ez zuen frango beltzek bezala sudurra matatua, lehertua. Denak eskuak sakelan zauden.

        —Agur ene Axuranta! —erran zuen soldadoak xinatarrari.

        —Agur Sergent Trapier! —ihardetsi zuen hunek.

        —Agur Manbo!

        —Agur ene Axuranta!

        Eskuak tinkatu zituzten. Mutiko gaztea ahantzia bezala zuten.

        Gero Axurantak erran zuen bere adixkideri:

        —Hara mutil gazte bat, Larrey Ospitalerat doana! Lehen aldia du Tolosarat heldu dela. Hala erran daut oixtian bere baliza eskuan, gibeletik jin zaut bulta bat dudan egonik. Eta nihaur ere Ospitalean sartzen bainiz, sarri elgarrekin joanen girela hitzeman diot.

        Bi gizonak mutiko gazteari beha zauden Axuranta mintzo zelarik.

        —Urrunetik heldu zirea, ez baniz sobera ausart? —galdatu zion sardiantak.

        —Baiona ondotik.

        —Oi, Baiona! Zer hiri alegera! Hango jendea, ene Axuranta, zoin goxoa, berehala adixkide! Klasak Baionan eginak ditut, hango kasernan. Ezagutzen duzuia, jauna, Le Bar des Amis?

        —Ba, ikusten dut nuntsu den, eta hartako doia sartu ere naiz.

        —Ateratzen ginen aldi bakarretan han jaten ginuen. Ainitz soldado biltzen da ostatu hartarat.

        Ahoa bilduz mintzo zen soldadoa, dena sinfonia, dena keinu. Hura ere bulegotako soldado zonbait, handi, eskuak paperretan, pentsatu zuen mutiko gazteak. Ez ahal zuen, zen lekuan, euri eta iguzki handirik ikusten.

        Beltza ixilik zagon, norapait so.

        —Beraz adixkide maiteak, zerbaiten hartzerat gomitatzen zituztet hiruak. Aizina duzue? —erran zuen Axurantak.

        —Oren erdiño bat badugu, ene Axuranta.

        —Beraz orai berean goazen, sobera berandu gabe.

        —Ez dugu zure gomita errefusatzen ahal —erran zuen beltzak—, ohore egiten daukuzu!

        —Goazen! —erran zuen Axurantak, eskuz hari jarraikitzeko keinu bat eginez— gero utziko zituztet zuen maiten ikusterat joaiterat.

        Mutiko gaztea bere baliza eskuan jarraiki zitzaioten.

        Axurantak zubi ttipi hura pasatu eta ezker hartu zuen, denen aintzinean ibiliz. Ostatu eta kafe andana bat bazen bat bertzearen ondoan. Batere dudatu gabe borta bat ideki zuen. Kafe hura ezagutzen zuken. Ez zuken lehen aldia hor sartzen zela.

        Denek beren gabardinak kendu zituzten, beltzak bere xapela, soldadoek beren bonetak. Eskualduna buru has zen.

        Mahain baten inguruan jarri ziren, elgarri begi kolpe eman eta ixtant bat ixilik egon.

        —Zigarret bat? —egin zuen Axurantak.

        —Barkatu ene Axuranta —erran zuen bertze soldadoak zigarret bat hartuz.

        Bertzek ere bedera hartu zuten.

        —Mutil! —oihu egin zuen Axurantak.

        Gizon zahar koskoildu bat hurbildu zen, alkoolak zarkaildua, itsustua, bortiztua.

        Denak dudan zauden, bat bertzeari beha.

        —Kafe beltz bat —galdatu zuen beltzak.

        —Nik zitroin jus bat atsegin nuke —zion Trapier Sardiantak.

        —Oi, denek eri batzu iduri duzue! —egin zuen Axurantak.

        Irri epel bat jauzi zitzaioten bi adixkideri, eta deus ez erran.

        —Eta zuk, gure lagun berria, zer hartuko duzu?

        —Kafe bat —ihardetsi zuen berehala mutiko gazteak, itsurat, ez nahiz dudan egon; uzkur bezala. Alta bazakien gero ezin lokartuz ari beharko zuela.

        —Ai! Ei! Ai! —egin zuen Axurantak burua puxka bat itzuliz— Beraz mutil, ekarkitzu bi kafe, zitroin jus bat eta, Jesus, cognac bat enetzat!

        —Barkatu jaunak, dizka ezartzen dut.

        Manbo xutitu zen eta musika untziaren ondorat hurbildu.

        Ixtant bat dizka izenari beha egonik, hiru diru peza sartu zituen beltzak eta hiru botoin zapatu.

        —Zer ezarri daukuzu? —galdatu zuen Axurantak.

        —Gondolier!

        —Eta gero?

        —Gondolier hiruetan!

        —Gostu oneko gizona eh!

        —So egizu, ene Axuranta, Gondolier biziki gustatzen zaut. Kantu hori entzutearekin bihotzean halako trixtezia goxo bat senditzen dut.

        —Oroitzapen bat?

        —Berdin.

        —A! ah!

        —Aipatuko dautzut. Ene herrian, han Afrika bel-tzean, gaitzeko euriak egiten ditu bultaka...

        —Eta gero?

        —Eta gero? Zaude emeki! Gero oroitzen niz, ba-tzuetan, lagun batzuekin erreka kozkor bati behera untzixka batean gindoalarik, bat-batean euria hasten zitzaukun. Oi, euria, burrustan. Ez ginuen ez halere deusen beldurrik! Hango bizia da, hori. Eta gu ere, frangotan untutsik, soineko arin batzuekin. Eta oroitzen niz, aldi batez gauza bera gertatu zautala neska gazte batekin nintzalarik. Lanjerrean ere halako zorion goxo bat senditzen da. Nik untzixka batean urean ibiltzea maite dut... Eta neska gazte haren potreta nahi duzue ikusi?

        —Ez bazira makurtzen...

        Manbok potreta bat atera zuen bere moltsatik.

        Neska gazte bat zen, ederra, xarmanta, xurieri zorrik gabe.

        —Hogoi urte! —egin zuen beltzak.

        —Ai puttikoa! —zion Axurantak xistu bat eginez.

        Sardiantak eta mutiko gazteak ere begi kolpe bat eman zuten. Bainan deusik erran gabe.

        Manboren begietan zoriona ageri zen.

        Hiru adixkideak soldadogoko ixtorioz mintzatzen hasi ziren.

        Sardianta mintzatu zen.

        —Beraz, lehenagoko adixkidetasun hura galdua da. Orduan lanean ari ginen bixtan da, eta ez ginuen zango bat bertzearen gainean egoiterik. Halere, ez dea egia Manbo, ontsa jostatzen gintian. Ontsa irri egiten elgarretaratzen ginelarik.

        —Ba nik uste, tenore onean atera nintzan —zion beltzak.

        —Hala duk, aintzinetik pentsatua ahal hinduen zer gertatuko zen. Lagun ona hintzan gurekin.

        Sardiantak halako urgulu bat erakusten zuen bere mintzatzeko maneran. Iduri zuen bere hitzak hauta-tzen zituela. Bere jakitatearen eta balioaren erakusteko araiz. Ageri zen ez zela bertze bat bezala mintzo, gogorat jinak, jin bezala emanez. Liburu bat bezala mintzo zen, hitzak behar ziren tokian ezarriz, ele ahul eta larririk gabe. Sendimendu handiak erakutsi nahi zituen. Menturaz soberaxko! Haren solasek buruan apailatuak ageri zuten.

        —Berriak sartu ziren, Manbo atera zelarik —zion Trapierrek Ping-Li Axurantari— eta berri horiek, ene Axuranta, nola erranen dut, ez dute jendetasun mikorik. Gogo arruntak dira, ez dute batere sendimendu handirik. Idorki mintzatzen zauzkitzu, xikinki, errespeturik gabe. Nola nahi duzu, ene Axuranta, holako gizonekin ontsa jostatu? Gu, gure izpirituarekin borrokan artzen ginen, dena zirto, dena izpiritu, dena ele fin eta goxo. Gure jostetek bazuten holako edertasun bat, garbitasun bat, irria ezpainetan ginuela eta ez zintzurraren zolan oilo kolokaren karkailla! Orai zonbat gelditzen gira lehengoetarik? Heim! Eta biziki gaizki gira mutiko arrunt eta bortitz horien erdian. Ai, lehengo irri goxoak, ezpainak doi-doia higituz, dena malezia, gatu batzu bezala, eta ez zakurrak bezala. Ez dea hala Manbo?

        —Egia handia, ene Sardianta —ihardetsi zuen beltzak bere boz lodiarekin.

        —Ah bai, hori gaixto da, izpiritu handi eta fin batzuen artean eskalapoin batzu sartzen direlarik —erran zuen Ping-Li Axurantak, trufa batean bezala—. Ez duzu zure burua behar litaken lekuan kausitzen jende arrunt hoien ondoan. Zure gogoa samurtzen da. Ez dezazke gazte tzar hoien solas eta jestu larriak jasan.

        —Ene gogo bereko zirela iduri duzu, ene Axuranta.

        —Ez nezazula, otoi, ene Axuranta deit!

        —Ene errespetu guzia zor dautzut.

        —Mementoan ez gira kasernan eta bertze gizonak bezala mintzatzen ahal gira, gure gradoak ahantzirik —erran zion serioski Ping-Lik.

        Bainan ene Axuranta ezagutu berria zitut eta ez nitake mentura nolanahika mintzatzerat! Oroitzen zira, nun kausitu ginuen elgar lehen aldikotz? Pariseko treinean, duela hogoi egun. Atsegin handia ukan nuen, zinez zure ezagutzea. Zure begitarteak, ene Axuranta, halako indar bat erakusterat emaiten zautan.

        —Milesker zure konplimenduaz!

        —Menturaz egun batez elgarrekin kaserna berean eroriko gira. Nahi nuke bederen zure manupean egon nintake gogotik. Ni Axurant sartu nizaneko, zu jadanik Lieutenant izendatua izanen zira.

        —Nik ez dut kasernan egoitea maite —dio Ping-Lik—. Eta zu ere ez zitela sobera gogoeta horietan egon. Neke da gradoen biltzea. Ez da ametsik egin behar. Gogor eta bortitz egon izaitekotz!

        —Erakaspen onak emaiten dazkiatzu, ene Axuranta. Ene indar guziak emanen ditut zure erakaspen, nola erranen dut, zure erakaspen bizi eta bortitz horien obratzen. Nik baino hobeki ezagutzen duzu armada. Eta nik ere jakin nahi nuke, zure ahotik, ez baniz sobera ausart, ene Axuranta, zer egin goragoko gradorat igaiteko.

        —Oi, Jesus, ez da holakorik salatzen! Halere, ez balitz hoinbertze jende ostatu huntan, gogotik laxa nezake ene bihotza, zuretako. Orai sobera jende bada, zinez, eta denak balia litazke ene erakaspenez. Eta... lehen-lehenik ene ondoan dutan mutiko gazte hau.

        —Egia da, ene Axuranta, bertzaldi batez, buruz-buru mintzatuko gira gauza hortaz. Jakizazu ene baitan indar batzu senditzen dituztala eta iduritzen zaut denbora galtzen ari nizala beti Sardiant egonez.

        —Zinez gaizki litake zure aldetik hoin apal ezdeus egoitea, Frantzia hobeki zerbitzatzen ahal duzularik galon bat gehiago bildu-eta.

        —Eta zoin da galonen biltzeko molderik hoberena?

        —Gerla.

        —Oi, gerla! —egin zuen Trapier Sardiantak begiak zerurat so.

        Gaizo Sardianta arrunt xoxotua zen.

        Ez zen dudarik Axuranta haren ametsez trufatzen zela. Haren ametsez eta xoxokeriez. Bainan Ping-Li gizon bortitzak, atsegin hartzen zuen ikustea gradoek gizona zonbateraino mensten ahal duten. Hura Axurant bazen ez zen amentsetarik heldua hein hortarat. Lehenik Frantziako gerla egina zuen, lau urtez. Gero Indoxinakoa. Madagazkarren itzuli bat. Azkenik Algerian egona zen urte bat. Bazakien zer zen gerla. Lohian errestan ibilia zen, kolpatua. Beharriak tiroen arrabotsak elkorturik. Galon tzar baten biltzeko zer ez zuen egin behar ukan.

        Eta irri egin nahiago zuen Trapier bezalako Sardiant bat hola mintzo ikustearekin, burua gradoek eta handitasunak xoxotua. Bere eskolaren medioz heldua Sardiangorat. Barnean, berak zion bezala, indar bat ukan balu, gorago izan behar zuen, segur, bere gazte denboran bildu jakitatearekin. Indar hura, kar hura senditzen ziola zion. Senditzen, mihian menturaz. Bainan ezin ager araz.

        Trapier Sardiantak sobera amets egiten zuen bertze galon baten biltzeko. Ez dakit sekulan bilduko duenez. Zituen indar eta kar guziak gogoeta horietan galtzen zituen. Eta bere burua ahultzen zuen hola.

        Haur bat iduri zuen beti zukre murtxatzen ari nahiz eta bere gorputza azkartu. Bainan ogi idorra ere jan behar baita. Batzuetan hutsik hobe!

        Trapier Sardiantari goxo zitzaion galonen pereka-tzea. Goxo zitzaion ametsetan artzea. Kaporal izendatua izan zenekotz, Kaporal-buru ikusten zuen bere burua. Orai bere baitan egiten zuen Sardiant-buru zela eta ez Sardiant-xoil. Berak bazakien araiz bere balioa. Funtsean eskolan ere beti arrangura zen profezurrek ez zutela behar bezala estimatzen.

        Esperantzan bizi zen beti. Bainan gizon ahularen esperantza xoxoa. Sardiant enoatua zen orai.

        Aise zuen ba nihun ere ez gizon gixakorik ikusten.

        Orai Axurant bat ezagutzen zuen. Menturaz denbora guti barne... Bainan Pink-Li ontsa irri egiten zion, bertze batzuek bezala. Gatua saguarekin bezala jostatzen... Eskapatzerat uzten zuen, gero ondotik hobeki atzemaiteko plazerrarentzat. Holakotan, alainan, utziago eta ausikia ederrago...

        Trapier bere emaztegaiaz mintzatu zen. Eder zi-tzaion, segur, eta ohore, emaztegai baten ukaitea. Ping-Lik galdatu zion, beti kitzikatzaile, hea nun eta nola ezagutua zuen delako neska gazte hura, eta pollita zenez.

        —Nous-Deux ezagutzen dukezu?

        —Ostatu bat? Dancing bat?

        —Oi! Zer, Nous-Deux ez baituzu ezagutzen?

        —Ez dut ideia mikorik!

        —Beraz esplikatuko dautzut. Nous-Deux neska eta mutikoen ararteko kaseta, nola erranen dut, kaseta hortan ezartzen duzu eta, nunbaitik, zuretako berexia den gazte batek ihardetsiko dautzu. Hori da zure zortea!

        (Horra, ixil-ixila, Trapierren hitza delako kaseta hortan:

        Sardiant 28 urte, eskolatua, esperantza handiak, bilo horia, ederra, xarmanta, goxoa, ona, xuxena, otoduna, sofritua, itzalik gabea, bere iduriko neska gazte bat ezagutu nahi luke ezkontzari buruz. Izkiria potreta batekin).

        —Eta ontsa kausitu duzu?

        —Uste nuke! Beraz...

        —Zure emaztegaia ez duzu oraino, gorputz eta arima, zure begiez ikusia? —moztu zuen Ping-Lik.

        —Haren potreta badut... Hamar neska gaztek ihardetsi zautaten. Nolako neskak!... Ez dea eder?

        —Ez, ikaragarri da.

        —Beraz nik Marie-France hautatu dut, Strasbourgekoa. Eskolatua... Funtsean ageri dute haren letrek, ez direla nornahik eginak. Zer arrazoinamendua... Orai sos poxi baten igortzen hasia nako, mementoan lanik gabe omen baita...

        Dantzaraziko hitugu ba, deubrurik ez baduk! egin zuen Ping-Lik bere baitan.

        Trapierrek bere emaztegaiaren potreta agertu zuen.

        —Zer diozu, ene Axuranta?

        —Ez da gaizki. Neska bipila bere ezpain mehe eta kopeta hertsiarekin. (Egia erran bere baitan zion: Ba, pollita, bere ezpain eta kopeta txarrarekin!...) Nahi zintuzket elgarrekin ikusi. Oi ametsa!

        —Ametsak bizia arintzen du.

        —Nik ere ametsak maite ditut, lo nizalarik... Iratzartu-eta geldi...

        Oraino gauza batzuez eta bertzez mintzatu ziren.

        Eskualdun gaztea, ixilik bazagon ere, ez zen enoa-tzen. Ohartua ere zen, animalea, Ping-Li nola trufa-tzen zen aho bildu hartaz.

        —Ah! Ba! Oherat joaiteko tenorea dugu —egin zuen hondarrean Sardiantak.

        —Ohean goxo ditake holako hotzarekin —ihardetsi zien Ping-Lik.

        Beltzak ez zuen hitz handirik atera.

        Trapier eta Manbo atera ziren. Lehenak izigarriko konplimenduak egin zituen bere Axurantari.

        Mutiko gaztea eta Ping-Li gelditzen ziren

        —Ikusi duzia?

        —Ba.

        —Zerri ohartu zira?

        —Sardiant hori zure gradoaz bekaizti dela.

        —Hori bera. Galonak bildu nahi luzke kasernako bulego xoko batean egonez. Nik aldiz gerlan bilduak ditut, eta zoin nekez, dituztan galon txarrak. Eta orai osagarria galdua dut... Barkatu. Cognac, Marius! Algeriako gerlan bularretako min tzar bat jauzi zaut. Jadanik Indoxinan hasia, naski. Eta orai berriz gaitzeko makurra ukan dut ene otoarekin. Arbola bati kontra joan niz. Otoa porroskatua. Ez dakit nola atera nizan. Mirakulu bat. Bi kosta bakarrik arrailduak. Orai ospitalean nago. Hamar egun Bordelen, orai Tolosan. Emazteak ez daki ospitalean nizala min harturik. Funtsean, sobera mintzo niz menturaz eta okaztatzen zitut.

        Mutiko gaztea jenatua zen. Ageri zuen.

        Bi hurrupaz hustu zuen, Ping Lik, bigarren koñaka.

        —Marius, bertze bat... Ez zitela harri hola edaten badut. Penak bihotzean. Funtsean denek zerbait badugu. Manbo beti bere herria gogoan. Trapier aldiz dena ametsa, handinahia ttipia izanki-eta. Zuk berehala, ospitale edo gerla lekuetan, kurutze gorri bat besoan, eri eta kolpatuen hats edo usu zikinak jasan beharko. Eta ni... Indoxinako kantu zahar batek erraiten du: Gizonaren bizia.

        Zer kurutze gorria...

        —Barka, otoi... Menturaz sartu nahia zira?

        —Ontsa niz zurekin.

        —Ez zazula erran ontsa zirela. Ez da egia.

        —Badakit bederen harat joan beharra zirela. Ez dut beldurrik zurekin sartzeko.

        —Eta gradatu faltsu bat banintz, Pariseko gara aintzinetan kasusitzen diren bezala, mutiko gazten enganatzaile?

        Mutiko gaztea zinez jenatua zen. Ez zen deusen erraiterat menturatzen ahal. Leku tzar batean sartu ote zen? Jaun horri ihardoki behar ote zuen berehala, ala oraino, ixtaño bat igurikatu, ikusteko? Ez ahal zuen gero berantegi izanen?

        Basoa hutsa zuen Axurantak.

        —Cognac!

        Mariusek zerbitzatu zuen.

        —Eta zuk, zer hartuko duzu? —galdatu zuen Ping-Lik eskualdunari.

        —Milesker, jauna. Ez dut deusen beharrik. Ontsa niz.

        —Are, harrazu zerbait. Nik pagatzen dut.

        —Kafe bat —ihardetsi zuen mutiko gazteak ez nahiz eta gizona kexarazi, menturaz kafe bati amor emanik hobeki helduko zela. Alta, sarri...

        —Zure galtzen ari niz, menturaz...

        Mutiko gazteak irri uzkur bat atera zuen.

        —Urrunetik heldu zira, eh? Menturaz herri ttipi batean bizi izana beti, holakorik ikusi gabe. Harritua zaude berdin, zer mila deubru nizan?

        Mutiko gazteak ez zuen ihardetsi.

        —Zonbatetako duzula galdea?

        —Zortziak eta erditako.

        Eta denborarik galdu gabe, armadan sartzeko galdea atera zuen barneko sakelatik. Axurantak irakurtu zuen.

        —To, Jean Etchebarne. Eskualduna?

        —Ba.

        —Lehenago enekin ukan dut Etcheberry deitu bat, errotik eskualduna. Beti oroituko niz. Ez ginion ire-tsarazten ahal frantsesa zela, bertzeak bezala. Nik erraten niolarik, —orduan Sardiant nintzan—. Eta ni zer niz beraz, ene begi luxe hookin? Xintok? Bazterka so egiten zautan holako irri maltzur batekin, eta deus erran gabe burua apaltzen zuen. Le Basque deitzen ginuen denek, gaixtakeriarik gabe... Aha! Service Santé E.I.I. nº6, Bar-le-Duc (Meuse)...

        Axurantak behako bat eman zuen Etxebarneri.

        —Ez zira gaizki izanen bulta batez... Zer eritasun duzu?

        —Eritasunik ez dut. Duela sei hilabete jadanik galdegina izan niz, bainan ohean nintzan tenore hartan, zango bat plastrean.

        —Ai, nola gertatua?

        —Traktur bat uzkalirik.

        —Laboraria, ez baniz sobera ausart?

        —Ba, laboraria niz.

        —Hara, hori dut maite, bere gogoaren garbiki agertzea ahalgerik gabe. Ni ere ez niz ahalge erraiteko ene aitamak Indoxinako laborari ttipi batzu direla. Oraino anaia han ari da, zangoak lohian, irrisa ereiten, landatzen, jorratzen, ihiztatzen eta biltzen. Nik baino bizi idorragoa derama. Ni ere hamazazpi urte artino etxean egon niz. Lohian irrisa landatzen. Alta ez du iduri, eh! Eskola poxi bat baduzu?

        —Breveta. Orduan etxean sartu behartu zautan, aita eriturik, arrebaren lagun.

        —Aski baduzu Sous-officier izaiteko. Nik ez nuen hainbertze! Oi! Ez nuen hainbertze!... Eta nehor baduzia herrian?

        —Aitamak... eta arreba.

        —Hori paso! Bainan erran nahi dut emaztegai bat edo... gogoan duzun norbait...

        —Nehor. Ez dut emaztegairik!

        —Libro zira beraz! Libro! Eta bertzalde ikusten dut ez zirela mentsa. Ez zazula oixtiko Sardiant harek bezalako menskilakeriarik egin. Gaixo ulia!... Pelotona segitu behar duzu. Ez zira beti soldado ttipi izaiten ahal... Barkatu... Cognac! Zure soldado denbora ontsa behatzen baduzu ez duzu dolurik ukanen. Zure burua erakutsi behar duzu kasernan sartu orduko. Ez zitela xoxo bat bezala egon, bertzen beldurrez. Ez! Egin indar, erakuts zure balioa. Eta ez ametsetan egon, Trapier bezala. Neska gazte baten arrangurarik ez baduzu herrian, egizu lan erreximenduan. Erakuts bertute; ez egon herabe. Orai kanpañatik heldu zira, bainan gogoan harrazu uzkurtasun hori galdu behar duzula, bertzeak bezanbat bazirela. Ontsa ager zure aintzindarien aintzinean. Ez beldur egon! Entzuten duzu?

        —Bainan ez dakit hartuko nutenez eta zangoa berrogoi kilometraren egiteko on izanen dutanez...

        —Bakea-mazu hortarik! Utz kitzu haurkeria horiek. Errazu zure zerbitzua nahi duzula egin, ez zirela beldur. Are, iratzar hortik!

        Ixtant bat ixilik egon ziren. Nehor ez zen gehiago ostatuan. Aitak ikus baleza... Marius zen bakarrik, bere palto xuriarekin, mahain baten gainean izkinka jarria.

        Etxebarnek zer tenore zen behatu zuen, norapait higitu beharrez.

        —Ikusten dut enoatzen hasia zirela —egin zuen Ping-Lik.

        Axurantak azken hurrupa edan zuen...

        —Ohartu zirea? —galdatu zuen mutiko gazteari besoa pausatzean.

        —Ez, jauna.

        —Oi, zu eskualduna! Ez zira pilotan artzen?

        —Ba, zonbait aldiz.

        —Holako begi kolpea duzuela pilotaren airetik biltzeko. Ez zirea ohartu bertze Axurant horri, emazte bat besotik, borta ondorat hurbiltzen...

        —Ez!

        —Hemen sartu nahi zuten. Bainan ni hemen ikustearekin gibelatu dira... Ezagutzen dut ba... Ez du balio, funtsean... Nor nizan pentsaketa egonen zira, badakit. Joanen gira.

        Axurantak zorrak pagatu zituen.

        Gara aintzinerat joan ziren, mutiko gaztea beti bere baliza eskuan.

        Jean Etxebarnen griñak eztituak ziren. Bihotzean bake bat senditu zuen, Axurantak otozainari erraitean: Hôpital Militaire Larrey. Bazakien bide xuxenean sartzen zela.

        —Ez zira karrika hortarik joaiten ahalko, lanean ari dira —erran zuen Ping-Lik otozainari.

        —Badakit.

        Bidea aski luzea zen, garatik ospitalerat. Mutiko gazteak karrikan bi alderdiak ikusi nahi zituen. Capitole plaza ikusi zuen. Dena oto, erran bezala.

        Otoa ospitaleko ondoan gelditu zen.

        —Horra jaunak.

        —Zonbat heldu da? —galdatu zuen Axurantak.

        —Hiru ehun libera.

        —Nik pagatuko dut —egin zuen berehala Etxebarnek.

        Ospitaleko bortari buruz abiatu ziren, karrika hertsi batean. Bat-batean Axurantak galdatu zuen:

        —Ohartu zira?

        —Karrikak ez zituela ontsa ezagutzen?

        —Eta gero?

        —Ai, berrehun libera zen markatua eta hiru ehun galdatu dauku.

        —Hori bera! Atxik begia erne. Ohartua nintzan, bainan ez nuen eskandalarik eman nahi, gauaz, zurekin, karrikaren erdian. Bertze egun bat etorriko da, ez baitut ahantzia ukanen.

        Mutiko gaztea harritua zagon izpiritua zoin argi zuen Axurantak hainbertze edan ondoan. Haren burua aspaldian inguruka hasia izanen zen.

        Oraino ostatu batean sartu ziren, Axurantak zor zuela erranik.

        —Nik ere ene paperra erakutsi behar dut guardian, Axurant izanik ere!

        Guardian ziren bi soldadoek erran zuten mutiko hori ez zutela errezebitzen ahal, ez zelakotz oraino, bihar zortziak eta erdi artino, sous l'autorité militaire.

        Gostuan zauden, guardian, espartinak herrestan, barne ttipi batean, kanpoko borta handia gakoz he-tsirik.

        Handiarena egiten zuten. Aterbea bazuten. Ontsa ziren. Bertzetaz axola guti... Demuntren...

        Axurantak erran zuen mutiko gaztea nola gara aintzinean atxemana zuen. Bainan soldadoek erran zuten ez zutela nihundik ere errezebitzen ahal.

        —Beraz mutiko gazte hunen laguntzerat banoa ondoko ostatu batetarat.

        Bainan Axurantak ez zakien ezker ala eskuin hartu behar zuen bidea. Eskuin hartu zuen.

        —Nik uste ez da alde huntan oixtiko ostatu hura —erran zuen Etxebarnek.

        —Goazen beraz bestalderat.

        —Bide makurrean gira, —erran zuen Axurantak.

        Berriz itzuli ziren eta aldi huntan karrika ilunaren bururaino joan.

        Bainan ez zen ostaturik ageri han.

        —Aitortzen dut bide makurrean girela —erran zuen Axurantak—. Hara oixtian erran dautazularik ezker zela, zure hitza atxiki behar zinuen eta ez berehala amor eman.

        —Bainan ez nintzan segur zinez handik etorriak ginela.

        —Zerbaitek erraiten zautzun haatik harat joan behar ginuela.

        Mutiko gazteak ez zuen ihardetsi.

        Gaua pasatu zuen Restaurant Bleu izeneko ostatu batean.

        Ezin lokartuz ari zelarik, gogorat jin zitzaion Axuranta haren gogoaren ikertzen arizana zela, hea zer karatera zuen, nola ihardokitzen zuen. Hastean egina zuen mozkortzale bat zela, ezdeus bat. Bainan gogoa argia zuen. Ez zen arras ez deusa. Bazakien alde batetik zer ari zen. Harrigarri zen, zinez, hainbertze edan ondoan gizona hoin xuxen ikustea. Kurritzean ageri zuen xuxen egoiteko indar poxi bat egiten zuela. Gorputza itze bat bezala atxikarazten zuen.

        Penak bazituen. Ez zituen menturaz arrangura guziak mutiko gazteari agertuak. Zonbait oraino gordetzen zituzken. Ahalge agertzeko? Ez ahalge, ez, bainan bere gizontasuna ez galdu nahi intzirika arizanez. Bere penak, berak zion bezala, edanean ahantzi ondoan, bere gizontasuna ez zuen galtzerat uzten. Ez nahiz mutiko gazteari bere burua errebes agertu? Nekez. Ontsa axolatua ahal zen hori hondarrean arrotz hartaz. Bera zen holakoa. Edanak ez zuen ez gaiztatzen, ez eta ere tzartzen. Erreximenduak xuxen ibil arazten usatua zuken.

        Menturaz ez zen mozkorra. Tzarkeria zitaken berdin mutiko gazteak hitz horri pentsatzean.

        Axurantak mutiko gazteari begiak idekarazi nahi zituzken, ikusten baitzuen herri ttipi batetarik heldu zela hiri handi batetarat.

        Mutiko gazteak bertze pentsaketa frango ere egin zituen. Trapier, Manbo eta Ping-Li...

        Eta hortan lokartu zen, hiru orenen buruan.

        Biharamun goizean ospitalean sartu zelarik erran tenoreko, bi oren kanpoan egon behartu zitzaion jauneri arta hartzeko gogoa jin artio. Ikaragarriko hotza ari zen, -4° aterbean. Lurra zuri-zuria zen hormatua. Ateka batzuetarik haize mehe bat heldu zen. Hezurretaraino sartu nahi zuen.

        Etxebarnek bertze mutiko bat kausitu zuen, soldado arropan. Hura ere ospitalean sartzen zen.

        —Ez dik presatu behar hemen. Horiek erran eta sartuko hiz. Orai hago kanpoan. Ezagutzen ditiat ba nik, ama maitea! Hirugarren aldia hunat heldu nizala. Hik erran gero! Funtsean denetan berdin duk. Ez die, jakintzak nik erranik, zakur batentzat baino axolarik gutaz...

        Mutiko beltxino bat zen, larrua legun. Begi beltzak, bekain beltzak, mustatx beltzak. Biziki ernea emaiten zuen.

        —Lehen aldia hunat heldu hizala? —galdetu zion Etxebarneri.

        —Ba.

        —Soldado hiza?

        —Orai ukana galdea, Bar-le-Duc-erat joaiteko. Harat joan aintzin ospitalean pasatzeko manatua nintzan.

        —Eri hiza?

        Eri, ez. Zango bat hautsirik ukana diat. Duela sei hilabete jadanik altxatzeko galdea ukana nian. Bainan ohean nintian, plastrian.

        —Eta Bar-le-Duc-erat joaitekoa hiz?

        —Ba, ez banute bederen uzten edo bertze leku batetarat igortzen.

        —Ez hintake gaizki Bar-le-Duc-en. Erraiten den be-zala gaitzeko planka huke! Bainan zango bat hautsirik ukana dukanaz geroz, hobe huke etxerat itzultzea.

        —Aski baita?

        —Nahi baduk ba!

        —Bainan ez diat deus senditzen gehiago, etxean laborantzan artzen nuk, indarka. Arras sendatua nizala iduritzen zaitak.

        —Ageri duk lehen aldikotz sartzen hizala armadan. Nik zango bat hautsirik ukanez, aspaldian etxean nintakek to, maitearen ondoan... Hemen ez dik sekulan erran behar ontsa hizala, sendo. Beti arrangura, han edo hemen min, ezin kurri. Akitzen hizala kilometra bat egin orduko. Nik hire xantza banu, orai beretik arrangura nintakek, kaserna batean sartu gabe. Gero ez duk ordu. Gero arranguratuz, nehork ez hituzke sinetsiko. Hila ala bizi izanen hiz. Ez zazkikala hire arrangurak estakuru gisa pasatzerat utz. Sudur puntatik ibil hindezakete.

        Kanpoan itzulika zabiltzan bi mutiko gazteak. Eskuak sakelan, paltoko kola altxatua, burua apal, ho-tzari buru egiteko bezala. Ospitaleko murruak gorri beltz dira, lur erre kolore. Leihoak zabal eta usu. Bortetan plaka zuri batzu, hitzak gorriz: Médecine, Radio, Contagieux, Dermatologie, Défense d'entrer eta holako. Batzuetan emazte edo gizon, norbait ateratzen da, xuriz jauntzia. Airez-aire iragaiten dira, barneko beroaren ondotik hozpilduak.

        Soldado bat pasatu zen, bi xango besopetan, zango bat dilindan, plastrez pizutua.

        Airea apal. Arbolak geldirik. Abarrak hilak, hormatuak, gogortuak.

        Bi mutiko gazteak inguruka ari, batere presatu gabe, denbora guzia hartuz, parkeko bidexketan gaindi. Han-hemenka lurrari zanpaka batzu zangoen bero-tzeko.

        Etxebarnek bazter guziak ikertzen zituen, denak berri harentzat. Oto bat sartu zen, gain guzia elurrez xuri-xuria...

        —So egizak. Hirugarren aldia diat hunat heldu nizala. Medikuak eta infirmiertsak ezagutzen ditiat. Hondarreko aldian hilabete bat osoa pasatu nian, aintzinekoan hamabost egun. Eta orai bertze hilabete bat egoiten baniz hemen, gero hamar bat egun etxean!... Polliki nikek. Hartuak hartu, to! Orai hiru hagin baditiat apaintzeko. Sofrituko diat, bainan denbora ederrik ere ukanen. Infirmiertsak biziki gixakoak dituk, beti alegera. Eriarena eginez, mal-tzurki, dena ele goxo ariko zauzkik nahiz eta hi kon-tsolatu. Eri hizala errak. Denak hire inguruan izanen dituk, neska pollit horiek guziak, pikura emaiten, odol hartzen eta holako. Jakizak, nik erranik, nahi baduk biziki uros izan hintazke hemen. Gero, azkenean erreformatuko hute. Haatik ez erran sekulan ontsa hizala, beti eri ekar hire burua. Ni beti eri nizala erranez, oraino Algerian izaiteko nuk. Alta ene lagun guziak han dituk...

        Neska gazte bat agertu zen, xuriz, beso has.

        —Ez dik hotzik to horrek, —erran zuen eskualdun gazteak.

        —Ezagutzen diat —ihardetsi zuen soldadoak—. Lehen aldian hemen sartu nintzalarik ezagutua. Koska aire bat badik... Ikusak. Jacqueline!... Jacqueline!...

        Baina neska gazteak ez zuen burua itzuli eta bere bidean joan zen.

        —Zer tenore da? Hamarrak abantxu. Ez gintuztela sarraraziko? Hozten ari nuk.

        —Menturaz eguerditan hemen izanen gituk. Hago gustuan; ez dik balio kexatzea; ez gituk ahantziak. Hemen hola duk. Jaun horiek dispos direlarik oihu eginen daiete. Ez baduk hiaurek hire burua zaintzen, xakurra bezala ibiliko hute. Ontsa axolatuak dituk to! Ustez ontsa ari hizan, hitaz trufatuko dituk eta hire ahuleziaz baliatuko. Ez dik balio jaun horieri kasu egitea, hiaurek atxik heina. Ikusten badute arras umil eta uzkur hagola, ez dakikala deusen errefusatzen, laster ohartuko dituk. Ez duk hobe izanen hiretzat, jakizak nik erranik...

        Oixtiko neska gazte hura berriz agertu zen.

        —Jacqueline! Ez nuzu ezagutzen? —oihu egin zion soldado gazteak, irria ezpainetan eta erhi batez bere mustatxak perekatuz.

        Bainan neska gazteak ez zuen bazterrerat behatu. Haren begitartea berdin egon zen, deus ez balu entzun bezala.

        —Ahalge arazten duk, gaixo nexkatoa —erran zuen Etxebarnek.

        —Pentsemak! Aspaldian galdua die ahalgea, hemen diren neska horiek, hainbertze mutikoen erdian. Denetarik hautemaiten die. Horiek dutena, biziki neke dituk biltzeko. Beti gogor daudek.

        —Funtsean hola izan behar die ere! Bertzenaz fite luzkek galduak, hainbertze mutiko tzarren erdian.

        —Ai hi! hi! hi! Ametsetakoa!

        Eskualdun gazteari gaitzitu zitzaion, soldadoaren irri trufa. Ixilik egon ziren bulta batez, parkeko bidexketan gaindi inguruka. Ospitaleko oto handi bat sartu zen, kurutze gorriak lau aldetan. Borta baten ondoan eman zen gibelka. Soldado gazte bat atera zuten, luze-luzea etzanik. Bi aldetarik hartu eta ereman zuten barnerat. Otoa joan zen. Gero ixiltasun osoa.

        Iguzki erreinu mehe bat ateratzerat zoan. Parke izkin bat argitzen zuen. Bi gazteak harat hurbildu ziren eta han gelditu iguzki epelaren eztitasunean.

        —Goxo dik iguzkian —zion Etxebarnek.

        —Biziki goxo. Gauden hemen ixtant bat.

        Eta han gelditu ziren, lekuaren gainean inguruka, lurrari zangoez joka. Xori tzar batzu iguzkitarat jarri ziren.

        Infirmiertsa bat parkean iragan zen, berinazko untzi bat eskuan, odolez erdikala.

        —Françoise! Françoise! —oihu egin zuen soldadoak.

        Neska gazteak ez zuen ihardetsi eta bere bidean joan zen.

        Soldado gazteak irriño bat egin zuen bere lagunari behatuz.

        —Pollita!

        —Ez duk gaizki! Berehala gorritzen duk.

        —Behatu balauku hobeki!

        —Bainan ez dutela mutikoeri sobera behatu behar hion oixtian...

        Mutiko gazteak ez zuen ihardetsi.

        Oren baten buruan heietaz okupatu ziren.

        Emazteki batek paper bat bete zuen, han sartu-eta.

        Murru paretan, hitz larriz: Les dépôts d'argent sont obligatoires.

        —Sosik baduzu finkatzeko? —galdatu zuen emaztekiak, eskualdunaren lagun berriari.

        —Ez.

        —Zure erlisionea?

        —Baterez.

        Papera bete zuen, mutikoari sinarazi, ela Kolonelari pasatu.

        —Zure aldi! —egin zuen emaztekiak Etxebarneri. Galde berak egin ziozkan.

        —Sosik baduzu?

        —Ba... Bederatzi mila... Ez, barkatu, hemeretzi mila, naski, —egin zuen moltsa ateratuz.

        —Erlisionea?

        —Katolikoa.

        Etxebarnek behako bat eman zuen ixilka bere lagunari. Beha zaion hura ere.

        —Emazu zure sosa Kolonelari.

        Mutiko gaztea Kolonelaren ondorat hurbildu zen eta sosak mahain gainean pausatu zituen.

        —Hemeretzi? —Egin zuen Kolonelak azken billeta eskuetan zuelarik.

        —Bai, jauna.

        —Denak uzten ditutzu?

        —Bai, jauna, salbu zonbait sos perreka.

        —Ontsa.

        Bertze soldado gaztea, sosaren uzteko denbora guzia hor egon zen alegia-eta zerbaiten irakurtzen ari.

        Gero bertze barne batean sartu ziren. Han ganbararen eta ohearen numeroak eman ziozkaten. Soldado gaztea norapait joan zen.

        —Etchebarne: ezkerreko eritegian, bigarren estaian, hirugarren ganbaran, hemeretzigarren ohean.

        Bi ganbara luze pasatu zituen, baliza esku batean, bertzean gatulua, basoa ta kuiller-furtxetak. Azken borta idek eta bi urrats egin ondoan gelditu zen, hea nun ote zen haren ohea. Denak ixildu ziren bat-batean. Denek begiak sartu berriari buruz itzuli zituzten.

        —Zonbata? —galdatu zuen norbaitek.

        —Hemeretzia —ihardetsi Etxebarnek begiak galduak, nehori behatu gabe.

        —Ezker hirugarrena —erran zuen bertze boz batek.

        Mutiko gaztea oherat hurbildu zen eta han jarri. Ganbaran berriz mintzatzen hasi ziren, erleak kofoinean burrunbaka bezala. Bakotxa bereari lotu zen. Ikusia zuten, lagun berria. Gehiago ez zuen nehork kasurik egiten.

        Pique... Atout coeur... Dame... Trèfle...

        Ganbararen erdian bi jokolari andana, bi mahainen erdian, belotean ari. Heien hitz bakarrek, noiztenka, hausten zuten hango ixiltasuna.

        Batzu zibilean ziren, Etxebarne bezala, bertze batzu soldado arropa zimurdikatu batzuekin. Denak gazteak. Denak guti edo aski eri, bixtan da.

        Batzu beren ohetan etzanik zauden, kaseta, letra edo liburu bat eskuan, beren soinekoekin. Bertze batzu estali petan, begiak hetsirik.

        Ixilik eta triste zauden, bakarka.

        Hantxet berriz, bizpalau gazte ohe baten inguruan bilduak ziren. Heietarik batek ixtorio zerbait konda-tzen zuken. Bertzeak begi handi batzuekin beha zauden. Ez zitaken ixtorio txarra, manera guzien arabera. Beharriak ez zauden segur enoatuak.

        Batzuetan, harat edo hunat, begi guziak itzultzen ziren, irri karkailla batentzat, garrasia batentzat, jokoan irabazdunen balentrientzat. Gero berriz pizutasun bera.

        Infirmiertsa bat sartu zen. Denek buruak altxatu zituzten. Uli bat ez zen ageri. Ixiltasun osoa. Denak beha.

        —Pe-ri-got-ville!...

        —Hemen! —ihardetsi zuen mutiko lodi mustatx handi batek.

        —Lepineaux!

        Nehork ez zuen ihardesten. Mutikoek, batek ber-tzeari behatu zuten.

        —Le-pi-neux! —oihu egin zuen berriz neska gazteak.

        —Ez ditake hemen.

        —Sorcier!

        —Hemen! —egin zuen besoa altxatuz ohe gainean kurrumilkaturik zagon mutiko mehats kolore zurpail batek.

        —Medikuenganat! Jarraik eni!

        Solasak berriz hasi ziren han-hemenka.

        Belotean artzeko norbait falta zuten orai lehen mahainean.

        —Badakik artzen? —galdatu zuen batek Etxebarneri.

        —Ba.

        Mutiko gaztea xutitu zen eta lagunetarat joan, irria ezpainetan, uros lagun berriek hola deiturik.

        Belotean hasi zen, jadanik adixkidetua, bihotza alegera.

        —Hi hiza Lepi... To ahantzia diat!... Hi to?

        —Lepitan, zozoa, hi!

        —Edo holako zerbaitsu!

        —Ez.

        —Ez duk ezagutzen?

        —Ez. Menturaz bertze ganbara horietan dabilak.

        —Ohe hortakoak zer du izena?

        Ohea hutsa zen. Nehork ez zuen nehori nehoren izenik galdatzen. Denak adixkide dira lehen egunetik jakin gabe nor diren. Nehork ez du galdatzen: Nor hiz hi? Zer duk izena? Denak heldu dira berak punperat, emeki-emeki. Ez da berexgorik. Denak berdin, bakotxa bere arrangurekin, lagunak lagun.

        Nola deitzen dira beraz hor zonbait egun dituztenak, urtzoak pasaian bezala? Bigarren egunetik harat, zerbait berezi duten guziek izen berri bat biltzen dute, batere gaixtakeriarik gabe. Egun heietan baziren: Tarzan, P.T.T., Aznavour, Le Lyonnais, L'Aviateur, Brassens, eta holako. Izen berri bat sortu zen: Le Basque.

        Lagunetarat hurrantzen ez ziren gazteak zoko ba-tzuetan mutzitzen ari ziren. Heiek ez zuten izenik. Nehork ez zioten behatzen, berek ez zutelakotz deus egiten lagunetarat hurbiltzeko.

        Atout!... Coeur!... Belote...

        Hantxet aldiz mutiko bat ari zen bere balentrien erakusten, mahain baten gibelean jarririk. Bospasei lagun bazituen aintzinean. Loriatuak zauden haren jokoari beha. Mutikoak ganibeta bietan ahoan sartu zuen eta... atera. Hirugarren aldian iretsi zuen... Iretsi idekirik: eskua zabal eta ganibeta falta! Nehork ez zuen konprenitu. Denak harrituak. Loriatuak. Ezin sinetsia!

        Eta mutikoa ganibeta sakeletik ateratzen bezala egin zuen. Nehork ez zuen sinesten. Ah! Bi ganibeta bazituzken!

        Norbaitek bere ganibeta eskaintzen dio. Gauza bera gertatzen da.

        Hamarretan joko bera egin ondoan, lagunak beti itsu zauden. Hain zalu eta ontsa egiten zuen jokoa!

        Orduan lagun guziak bere gibelerat igorri ondoan, jokoa berriz egin zuen denen agerian.

        —Ah! Ah! Ah! —egin zuten orok batean ganibeta mutikoaren altzorat erori zelarik, zintzurrari behera joan behar zuelarik.

        Batzu arizan ziren joko bera egin nahiz. Bainan sobera tonto ziren oraino.

        Neska gazte bat sartu zen. Oixtiko Françoise hura. Oihu egin zuen:

        —Et-che-bar-ne!

        —Hemen!

        —Are Le Basque! —oihu egin zuten gazte batzuek.

        Neska gazteari irriño bat jauzi zitzaion.

        —Etzan zure ohean.

        —Kasu Le Basque, kasu!

        —Odol hustuko hitu!

        Neska gazteak bere puskak mahain gainean pausatu zituen. Alkoolezko su bat piztu zuen.

        —Ai, ez duk deus oraino. Bi marra txar eginen dauzkik besoan —egin zuen Brassens deitzen zuten mutiko lodi mustatx handi harek.

        Infimiertsa hurrandu zen.

        —Are, ager ezkerreko besoa!

        Mutiko gaztea etzanik zagon, besoa agerian. Infirmiertsak besoa agerian. Infirmiertsak besoa hartu zuen bere erhi goxoekin.

        —Laxa ukamiloa! —erran zion.

        —Are Le Basque ez izi! —erran zuen Tarzanek boz mehe batekin.

        Neska gazteak uataki bustiaz garbitu zituen xarta lekuak.

        —Hotza? —galdatu zuen Françoisek.

        Etxebarneri irri ezti bat jauzi zitzaion.

        Atsegin zuen neska gaztea hari mintzaturik. Ez zen deusen ihardesterat menturatu.

        Bizpahiru mutiko hurbildu ziren ohearen inguruan.

        —Utz-zazu xukatzerat!

        —Bai... Françoise —ihardetsi zuen mila dudetan.

        Neska gazteak holako behako goxo bat egin zion. Menturaz oroitu zen goizean parkean ikusia zuela.

        Etxebarne uros zen.

        —Aha! Le Basque, neska horren izena badakik? —erran zuen P.T.T.-ek.

        —Zer animalia —zion bertze batek, iduri gabean.

        —Badakika ote nungoa den? —galdatu zuen ber-tze batek.

        —Ez —ihardetsi zuen umil-umila.

        —Tolosa ezagutzen duk?

        —Ez.

        —Erranen deat halere. Rue de la Paix egoiten duk.

        Balentriaz bezala agertua zuen neska gaztearen izena. Laguneri erakusteko ezagutzen zuela.

        Bere lagun berriak harritu nahi zituen. Erakutsi ez zela arras xoxoa. Bai balentriaz errana zuen Françoisen irri goxoaz eta haren bi hitzez kasik xoraturik.

        Eta ganbarako lagunek berehala gaizki hartu zuten, eta mutiko gaztea kitzikatzen zuten noiz joan behar zuen bere maitearen ikusterat nolaz zakien haren izena eta holako.

        Etxebarne ez zen usatua amodioz nolanahika mintzatzen. Hitz horren errespetua bazuen. Ez zituen egundaino bere amodiozko sendimenduak nehori biziki agertu. Herabe zen gauza horietaz mintzatzeko, nahiz, bertzenaz, ez zen batere motela.

        Beraz lagunen hitzak gaitzitu zitzazkon.

        Kaseta saltzalea pasatu zen. Soldado bat.

        Denen gustuko kasetak bazituen. Gehienek amodiozko irakurgaiak hartu zituzten, asko gaziak eta itsu-siak. Batzuek usaiarentzat...

        Zonbaitek lagunek bezala egiteko, beren buruak ez nahiz sobera haur erakutsi, hek ere holakoen usaia bazutela.

        Zernahi liburu eta kaseta mota irakurtzen da. On ala tzar, han dira, ohe gainetan eta ganbararen itzulia egiten dute. Lagunek gogotik prestatzen dituzte.

        Lehen ganbaretan zen jaun omonierra.

        —Apeza! —egin zuen norbaitek.

        Eta ordu berean, bizpahiru gaztek eskuetan zituzten kaseta itsusiak sakez, ipurdipean eman zituzten. Lehen aldikotz hutsean atxemanak. Oraino berri.

        —Agur gazteak! —egin zuen jaun omonierrak, burua gora, hirugarren ganbaran sartuz.

        —Berriak badira? Zu atzo ikusia! Zer diozu ba!... To, zu berria? Jakin duzia deus? Oh zer liburu ederra!... Eta zu?...

        —Atzo jina

        —Nungoa, barkamenduarekin?

        —Mugerrekoa

        —Mugerre! Mugerre! Nun da hori?

        —Baiona ondoan.

        —To, San Andréko jaun erretorra ezagutzen diat. Beti ari dea pilotan?...

        Sartu berrien itzulia egin zuen hol-hola.

        Gizon handi bat zen, larrua xuri, begitartea indartsu, beldurrik gabe, burua beti gora, mintzoa argi, sotana labur.

        Haizea bezala zabilan, dena zaina. Denentzat hitz labur bat. Ez zagon segur dilindan, solasean has eta ezin geldi. Gaitzeko bihotza erakusten zuen haren begitarteak, dena kar eta oldar

        Ganbararen itzulia egin eta erdiko mahain ondorat jin zen.

        —Belotean? Zaudezte. Zu eskualduna, zu parisanoa, zu, zu, zaude... Jinen zaut gogorat... Limoges-e-koa, eta zu, zure mustatx ttipiekin Mistral aipatuaren eskualdekoa. Hara Frantzia guzia, belotean ari.

        Emazue hola-hola. Hara hementxet kaseta katoliko batzu. Kurriaraziko ditutzue... Bihar goizean meza bederatzi orenetan...

        Biharamunean igandea. Bederatziak hurbiltzen ari-eta denak ohean zauden. Nehor ez zen mezaz mintzo.

        Eskualdun gaztea ganbarako harat-hunateri beha zagon. Pentsaketa ari zen. Ez zen menturatzen bakar-bakarrik kaperarat jausterat?

        Krabataren ezartzen ari zen.

        —Mezarat joan hiz? —galdatu zion ezkerreko lagunak.

        —Ba —ihardetsi zuen Etxebarnek.

        Lagun harek ez balako galde hori egin meza entzun gabe gelditu behar zuen. Uros zen lagun baten ukaitea mezarat joaiteko.

        Arratsaldean bizpahiru eskualdun kausitu zituen foyerrean. Algeriatik heldu ziren. Ez ziren sobera ontsa.

        Arratsalde bat goxoa pasatu zuten.

        Astelehen goizean infirmiertsa ganbaran sartu zen.

        —Keredek, Honoré, Etchebarne, Lavedan!

        Lau mutikoak Françoisen aintzinerat joan ziren. Bertze guziak ixilik zauden. Bazakiten zer zen.

        —Harkitzue zuen puskak!

        Zalu-zalua, ganbararako laguneri eskuak eman zituzten, berriz bertze nunbait elgar ikusteko esperan-tzarekin.

        Eta Etxebarne Bar-le-Duc-erat buruz abiatu zen bere soldadogoaren egiterat.

        Pariseraino lagun bat ukan zuen, Keredek, ganbaran Brassens deitzen zutena.