—I—

        Orain izango dira Jaungoikoak daki zenbait urte, Anzuela eta Deskarga barrena bitartean, bideaz ezkerrera, zan auzera bat, ikusi leikean ederrena.

        Pago, aritz, gaztaña, sagar eta keixa artean, or da emen banakatuak agiri ziraden patxara ederreko eta Aitzgorri gañeko elurra baño zuriago ziraden etxeak.

        An barrenean erreka txiki bat, zeñen urak ziran udaberriko intzan tantoa baño garbiagoak eta izotza bera baño otzagoak, antxintxika zijoan, bere anaia, Arrandari menditikan datorren errekatxoari laztan ematera, agur, gur, gur, gur esanaz, erreka baztarretako sagatz, altz eta arantzei.

        Errekatxo onen eskubiko aldetik eta intxaur aundi batzuen itzalean, beste lau edo bost etxe inguruan zituala, zegoan eleiza txiki bat, non erregututzen zioten Aita San Blasi, len aitortu dedan auzokoak.

        Auzera onetakoa zan Etxe-alai zeritzon etxea, non gertatu zan ni esatera noan kondaira.

        Izena zuan bezela, Etxe-alai zan era guztitako eta zituen soro batzuek, bai etxe buruan eta bai etxe azpian, lur beltz eta asta-putza ondo eldu baño samurragoak eta aundiki baten baratza bezin ongi apainduak.

        Itz batean, eziñ eskatu zezakean Etxe-alaik zedukan baño egoera oberikan. Atari aurreko keixa, intxaur eta lizarren artetik nekez bide egiñik, mun egiten zion eguzkiak egun sentian eta etzion alderatzen Azandegietan barrena ezkutatu artean.

        Bagilla zegoan bere azkenetan eta zan illunabar bat.

        Etxe-alaiko jentea ari zan keixa batzuek biltzen etxe aurreko keixa arboletan.

        —Kontu erori, Inazio, zergatik geiago balio dek ik mundu onetako keisa guztiak baño, —deitzen zion amona batek birigarro bat bezela adarrik adar keixa gañean zebillen amasei urteko mutil gazte bati.

        —Ez bildurrik izan, ama, zergatik badakit nun eta nola nabillen —erantzun zion gazteak.

        —Aukerakua intzake, seme, erririk erri txerpolari bizimodua ateratzeko.

        Au esanaz ustu zituan altzuan zituan keixak keixondoan zegoan otxarren batera.

        —Bai... jatxi adi onezkero; otxarren onek gañezka egin dik eta aitak eta Patxikok ere bete ditek eurena.

        Inazio brinko batean jetxi zan keixatik.

        Beste mutill gazte bat lau edo bost urte Inazio baño zarragua, jeisten zan orduan aldameneko beste keixa arbola batetik; zeiñen ondoan zegoan aitona buru zuri bat.

        Bien artean artu zuten alde banatatikan keixaz beterik zeukaten otxarrena eta abiatu ziran ama eta Inazio zeuden aldera.

        Elkartu ziranean eseri ziran atsedeten lurrean.

        Aitonak atera zuan praketako boltsikotik bere tosa, atera zuan andi pipa kerten motz bat, eta atzazkalean astinduaz, nola ortzik ez zuan, jarri zuan zintzilika ezpañean.

        Beste ainbeste egin zuan seme zarrenak.

        —Patxiko, eman egiak pipada bat, emen etziok eta —esan zion aitonak biatzakiñ atzamartuaz, baña alferrik, tosaren ondoa.

        —Aita, neroni ere aitu zait —erantzun zion semeak bere pipa bete zuanean.

        —Gezurtia —esan zion Inaziok izioturik—. Atzo bertan ez nikan ekarri neronek laurden bat Bergaratik?

        —I beti izango aiz berritsu aundi bat!

        —Eta i zitala paregabekoa!

        —Ondo egiten diat. Erre nai duenak erosi dezala belarra.

        —Ez aiz lotsatzen esatiakin bakarrik?

        —Utziyok, utziyok, Inazio, —esan zuan aitak arnasa luze bat egiñaz eta pipa sartuaz bere tosan— utziyok. Bazekiyagu zer itxon dezakegun guztiyak ire anaiagandik.

        —Juane —esan zuan amak—. Orixe da etxe onetako Judas. Orretxek kendu bear digu danori biziya. Orretxek...

        —Ixildu zaite, Fraiska —erantzun zion Juanek—. Pipa artzalle zalea banaiz ere, etxeko bakian zaliago naiz.

        —Aita, bakerik ez badezu ere, pipa bete belar izango dezu —dio Inaziok— ni bizi naizen artean; eta esanaz batera brinko bian sartu zan etxean.

        Jesusgarren batean biurtu zan atzera arturik eskuan orri puska bat sokan gisa biurtua.

        —Tori, aita —esan zion— naiz neronek ez erre, ezagutzen det zenbat aienatzen zeran orririk ez dezunean pipa betetzeko, eta argatik, atzo nere anaiaren aginduaz juan nintzanean belarra ekartzera, erosi nuen laurdentxo bat zuri ez aldiak betetzeko.

        —Bai —esan zuan Patxikok— nere laurdenetik artuko uan ori.

        —Begiraik, Patxi; etzeidak odolik berotu. Uste duk danak gerala ire antzekuak?

        —Bai —esan zuan Fraiskak Patxiri begiratuaz—. Aiñ zitalak dituk ire ametsak nola diran ire egiñak.

        —Bai... Bai... utzi, utzi zaiozue gauza orri —esan zuen Juane gizajoak masallak estuturik tira egiñaz pipari.

        Zori oneko pakea iritxi zan Etxe-alaira... Illun arratsa zan, eta egunaz bero izugarria egiñ bazuan ere, txit egon giro ona zegoan.

        —Aurki apaldu eta lotara juan bear degu —esan zuan Juanek—. Bigar goizian goiz, eguzkiak berotzen asi baño lenago, juan bearko dezute Bergarara keixekin, eta ala oraiñ, goazen etxera. Mikaelak onezkero gertatuko zuan afariya.

        —Begira Juane... Ez litzake obe bertan afaltzea? —esan zion emazteak.

        —Ongi pentsatua da... —erantzun zuten danak, etxe barruan labean baño beroago egongo da oraiñ.

        —Mikaela!... —deadar egin zuan Fraiskak etxe aldera begiratuaz.

        —Zer nai du, ama? —erantzun zion neskatxa batek sukaldeko leiotikan.

        —Afariya gertu danean ekarri zan oneraxe.

        —Or naiz bereala, ama...

        Eta esan bezela, or non datorren gure Mikaela, galbai bat zapi zuri batekin estaliya buruan arturik, eta gaztaña koloreko pitxar aundi bat sagardoz beteta eskuan duela.

        Mikaela zan emezortzitik ogei urterako neskatxa bat, San Juan eguneko goiz bat bezin argiya ta larrosa bat bezin ederra.

        Itzuli zuan auspez galbaia; apaindu zuan zapi zuriarekin; eta jarri zuan gañean ontzi zabal bat bete sardiña, liña lorea bañon urdiñagoak, eta ingurutua urre zarra baño oriagoko arto atalekin.

        ...Aitaren, Semearen, eta Spiritu Santuaren... Errezatu zutenean Paternosterra, bedeinkatu zuan mai ura Juanek..., eta betor sardiña, kolpe artuari eta laztan pitxarrari, asi ziran jaten pake onean.

        —Keixak... baduaz arintzen —esan zuan Juanek—, eta sentitzen det Don Josegatikan.

        —D, Jose... —dio Patxik—. Geiago sentituko dute txoriak.

        —Aurten ez da onezkero geiago etorriko, meza esan baño len, goizian goiz, zozuak eta eskillasuak iltzera gure sukaldeko leiotik. Deabruan piztiyak; ez ira izutzen txorimalua jarriagatikan.

        —Eta Don Jose aitatu degun ezkero, gaur, nola ez ote da etorri? —esan zuen Fraiskak.

        —Atzo juan bazan Donostiara... bere illoba indianoari bidera ateratzea —esan zion Juanek.

        —Orla badator illoba? Ai zenbat pozten naizen! Ekarri ote digu zure anaian berririk, Juane...?

        —Juangoikoak nai izan dedilla.

        —Arritzeko gauza da gero, ainbeste denboran ez jakitea ez il dan, ez bizi dan. Bildur naiz ilko zala, bestela onezkero letra punten bat egingo zuan.

        —Neronek ere alaxe uste det, Juane.

        —Bost ajola digu guri ori ala izanda ere —esan zuan Patxikok.

        —Abe Maria purisima! —dio Fraiskak.

        —Ai zer biotz gogorraren jabe aizen, seme!

        —Zer ardura digu guri ura deabruak eraman dezala, sekula ardit bat eman ez badigu?

        —Nik nai dedana eta danok deseo bear deguna da, bizi dedilla —esan zuan Juanek—, naiz Ipiñ-arrita bete urren jabe izan eta ez deigula erretxin batentzat ere eman.

        —Baña... Amerikatik dator Don Josen illoba? —galdetu zuen Mikaelak.

        —Ez zekiñat nik ori —erantzun zion amak—, bañan nola ta nai ere urrutitik beñepenean, eta, esaten dutenez, oso aberats.

        —Ixo...!! —esan zuan Inaziok, lepoa luzatuta—. Ez ote dira erak an Deskargan barrena datozenak?