Antzerkigile eta ipuingile errusiarra bere herriko
literaturan ezezik munduko literaturan ere mugarri seinalatua da.
1860ko urtarrilaren 29 an jaio zen Taganrog-en (Errusia). Moskun
medikuntza ikasi zuen, baina jada ikasle garaian idazten hasia zen,
ipuin labur eta umore-pieza motzak aldizkarietan argitaratzen. Mediku
ez zuen jardun, idazle gisa bizibidea ateratzeaz gain, hetikak ere
galarazten baitzion. Bere lehen ipuin bilduma, umorezko lanek osatua,
1886an kaleratu zen, Motley-ko ipuinak, eta hurrengo urtean
mustu zen bere estreinako antzezlana: Ivanov. Hiriaren
presioari ihesi, 1890ean Sakhalin bisitatu zuen, orduan espetxe-irla
zena, eta hangoa kontatuz Sakhalingo irla kronika idatzi zuen.
Gaitzak Krimeara, epelera aldatu zuen eta Europako bainuetxeetara ere
egin zituen bidaiak. 1897an Frantziako hegoaldeko kostan denboraldi bat
igaro zuen, Mediterranioan, eta baita, irail aldean, Miarritze bisitatu.
XIX. mende amaiera Konstantin Stanislavski antzerki zuzendari eta
aktorea ezagutu zuen, Mosuko ko Arte-Antzokiaren zuzendari zela, 1898an
Kaioa obra taularatu zuena. Harremana sendotzeak Moskuko
antzoki honetan Txekhoven obrarik esanguratsuenak eskaintzea ekarri
zuen: Vania osaba (1897), Hiru ahizpak (1901) eta Gerezionoen
lorategia (1904).
1901ean Olga Knipper aktorearekin, bere lanak jokatzen ibilitakoarekin
ezkondu zen. Handik hiru urtera zendu zen Badenweilerko bainuetxean,
1904ko uztailaren 15eko goizaldean.
Ipuingintzan maisu bilakatua da Txekhov. 1905eko iraultzaren aurreko
gizarte errusiarraren erretratu bikaina egin zuen, pertsonaia hutsekin,
bizimodu aspergarri, alfer eta bakartia zeramatzatenak, elkar
komunikatzeko ezgauza. Antzerkiaren barruan ere, naturalista gisa
bereziki, izen handikoak dira Txekhoven obra batzuk, hala obra handiak
nahiz umorezko pieza laburrak.
Euskarara ekarria izan da autore errusiarra.
1956ko Egan-en euskaratu zuen, lehenengoz, Elizaldek, Guraso zintzoa ipuina. Gerora, Egan-en
baita ere, Pello Zabaletak bi ipuin jarri zituen euskaraz 1985ean eta
1986an: Ispilu okerra eta Atezain eskolatua. Literatur aldizkarietan
hurrengo agerpena Txistu & Tambolin-en izan zuen, 1986an, Vanka narrazioa euskaratu baitzuen D de
l'A-k. Eta Leopoldo Zugazak sustatutako Zubizabal literatur
aldizkariko lehen zenbakian, 1999ko ekainean, kaleratu da bakarrizketa
bat, Tabakoak dakarren kalteaz
izenekoa, Labayrun euskaratu dutena, eta argitaratu aurretik Patxi
Santamaria aktoreak Zarauzko Olerti Etxean dramatizatua.
Liburuak ere bi egin dira. Baroja etxearekin kaleratu zen Bi antzerki labur
obra, 1897an, non Ezkontzarako baimena eta Basa piztia
irakur daitezkeen, Begoña Lasak euskaratuak. 1990ean, akenik,
Xabier Mendiguren Bereziartuk Ibaizabalekin kaleratu zuen Ipuinak,
Anton Txekhoven bost ipuineko antologia, euskaraz. Irakur daitezke, Seigarren
pabilioia izendunaz gain, Dama txakurtxoduna, Eme
ganbaraduna, Fraide beltza, Etsaiak eta Anna
lepoan.
Webguneko argitalpen honetarako, bestalde, prestatu ditugu
beste bi ipuin ere, Rothschild-en biolina da bata, 1894an
Txekhovek argitaratu eta Jose Moralesek argitarapen honetarako
errusieratik euskaratua. Beste bat ere bai: Mandatua.
Hau ez da Txekhovena, Txekhovez baizik. Ipuingintzako beste maisu
batek, Raymond Carverrek idatzitakoa da narrazioa, eta idazle
errusiarraren azken uneak ditu kontagai. Harkaitz Canok euskaratu du
Carverren ipuina.