bihotz bakartien klubaren literatura eta ideia barriak

 

 

Denbora astiro doa, lurra legez bueltaka. Patioan euria. Pasiloan gartzeleroaren oin hotsak. Sarraila hotsak. Arratsalde goibela La Mancha inguru honetan. Gaur, maiatzak 22, ilbehera, hiru hilabete egiten dugu zeldetan santzionaturik. Bizitzeagatik borrokan. Baina borrokaren muinean bizirik dirau libertatearen hauspoak, estua bezain adierazgaitza den presoen bizimodu honetan. Brometan batzutan, ohean etzanda edo kantetan. Musika entzuten, irakurtzen edo bueltaka pasiatzen. Dibujatzen, gimnasia egiten, leihotik begira edo hitz egiten. Ametsetan edo neska baten aurpegiaz ia akordatu ezinik baina ilargi beteak kondatzen ia noiz berriro ikusiko zain. Hauxe eta askoz gehiago. Eta oraintxe, gaur, Josebarekin leihotik oihuka hitz egiten. Literaturaz, noski.

Joseba Sarrionandia:

«Literatura, bizitzeko modua besterik ez da»

-Nola hasi hintzen idazten?

Hamasei urte edo nituela euskara ikasten hasi ninduan gauetan, eta ez diat oroitzen zeri buruzko artikulu moduko bat idatzi nuen. Juan Antonio Aromak ARGIAra bidali zian, Zeruko hartara, eta gehiago idazteko animatu ninduen. Nik ordurako erdaraz filosofiari buruz eta narrazio arraroak idazten nitian, gauza inpresentableak seguru asko, eta euskaraz alfabetatu ahala euskaraz egiten nitian. Gero, zineari buruzko gauzak idazten hasi ninduan Elixabete eta Pilarren Zeruko ARGIA hartan, bi edo lau folioko lanak, Bertolucci, Huston, Fassbinder eta ene gustoko zine horri buruz.

-Zaila egin zitzaian idazten hastea?

Hasieran oso zaila. Alde batetik euskara oso gutxi egiten zuan aldi hartan Durangon, nik hamalau edo hamabost urterekin ia ahaztuta nian euskara. Euskara ikasi behar nian, eta gainera euskara batua, euskara literarioa, oso zaila duk bizkaitarrentzat. Salto handia duk. Giputzek euskara batua diotenean gipuzkeraz segitzen ditek gutxi gora behera, bizkaitarrentzat eta zuberotarrentzat zailagoa duk, alde handia zagok. Begira, nik euskaraz irakurri nuen lehengo liburuetako bat Piarres Larzabalen teatro bat izan zuan, ez diat oroitzen titulua, Auspoa kolekziokoa zuan, ezkerrean lapurteraz eta eskuinean gipuzkeraz, ni ahalegintzen baina ez ezkerrekoa ez eskuinekoa entenditzen ez. Jon Etxaideren «Joanak Joan» ere gustatu bai, baina ulertzen ez. Lan asko behar zuan euskara menderatzeko. Honela ikasten duk, klaro, ze dakienak ez dik ikasten.

-Gero Pott sortu zenuten

Bai, aldizkarietan eskribitzen hasi eta gero, 1977. urtean Bilbon nengoela Bernardo Atxagak eta Ruper Ordorikak literaturaren inguruko gauzak egiteko deitu nindiaten, eta Jon Juaristi, Joxemari Iturralde eta Manu Ertzilla ere etortzen zituan. Jende itzela duk, eta ostegun gau oso onak pasatzen genitian han Cantabrico eta Arriaga artean. Gainera, literatura mailan, euskal literaturan ez zegoan ezer, eta hura oasi tipi bat zuan, ideia eta horizonte berriekin.

-Gero banandu egin zineten, baina segitzen duzue kontaktuan?

1980an Pott Tropikala argitaratu eta gehiago ez, bakoitza alde batetik zebilean. Ni hona erori ninduan. Geroztik ez diat kontaktu handirik, kartaren bat noizean behin, eta sarritan korreoz ere ezin du kontaktua izan. Dena dela, ni Potten egon ginenekin diat oraindik ere afinidade gehien literaturako gauzetan, halako lokarri inbisible batzuk....

-Hik argitaratu huen lehen liburua "Izuen gordelekuetan barrena" izan zuan.

1980. urtean egin nian eta, sari bat eman ziotenez, argitaratu egin zuan hurrengo urtean. Egia esan, sarirako egin nian liburua. Gaur egun horko poema gehienak ez ditiat estimatzen. Agortuta zagok liburua baina berriro ateratzekotan ez nitizkek berrargitaratuko horko poema batzuk besterik.

-Beste sari batzuk ere eman zizkiaten, ezta?

Saritara hiru lan aurkeztu izan ditiat, poema liburu hori eta ipuin bi, eta hiruretan eman zidatean saria, holako suertea....

-Zer uste duk sariez?

Ba, ez zaukaat iritzirik, bueno, iritzia bai, baina zer esango diat. Atrakoez zer uste dudan galdetzen badidak bezala, ba bueno, tipo batek dirua behar badu, berak hautatzen dik bankura sartzeko arriskua eta bere problema duk. Niretzat hori ez duk ona ez txarra. Sariak ere prolema ekonomikoa besterik ez dituk, eskribitzeko abilidadea eduki eta tribunal bati gustatuez gero lanean urte betez egonez gero baino gehiago irabazi.

Baina, bueno, hik planifikazio kulturalaren ikuspegitik galdetu didak. Hori sariak konbokatzen dituztenek esan behar ditek, bankuek eta instituzioek, zeintzuk diren euren interesak. Kantitateari bai, baina euskal literaturaren kalitateari ez diat uste mesede handirik egiten diotenik. Baina kalterik ere ez. Dena dela, guzti hori, sariak eta bekak, prolema ekonomiko eta politikoa duk, ez duk literarioa.

-Zer uste duk orain egiten den literaturaz, jende gaztearen literaturaz?

Azken urteetako gauzez ez diat uste ondo informaturik nagoanik, baina aldizkari onak idazten dituk, ezta? Maiatzen lehengo hiru aleak irakurri nitian eta oso ona duk, Susa ere bai, Iñaki Uriaren ipuinak, eta Gasteizko aldizkari baten ere gauza interesgarriak agertu dituk, Stultifera Navis, gainera edozein lekutara joateko moduko titulua. Bizkaian ere zeozer egin behar dela entzun diat...

Obrak, holan, obra onak oraindik ez dituk egin, esan nahi diat, gure adineko jendeak, hogeita bost urte inguruko jendeak ez dugula oraindik liburu inportanterik egin. Adibidez, ene ustez duela sei urte obra fundamental bat argitaratu zuan poesian, Etiopia, eta geroztik ez duk ia ezer egin. Nobelan ere, sariek atabala jo arren, ez dakik ezer handirik argitaratu den, nik behintzat ez diat irakurri.

Dena dela, ez zagok presarik, bakoitzak bere erritmoa eraman behar dik.

-Euskal literaturaren tonua, dena dela, aldatzen ari dela zirudik, ez?

Klaro, ene ustez azken urteetan etxetik irten egin gaituk, edo saiatu gaituk behintzat. Lehenago bakarren batzuk baino ez hituan irteten etxetik. Euskaraz idaztea komentuko leihotik, edo baserriko leihotik begiratzea huan. Orain, bere leihoa besapean daraman idazlea heldu behar dik. Norbere gelako leihoa tolestu, besapean hartu, eta kalera joan, nahinora. Begiratu eta erakutsi nahi duanaren lekuan destolestu eta, leihoan zehar, ikusi, edozein paisaje edo gizarteko edozein egoera, nahi dena. Eman euskara dela leiho hori, leiho tolesgarri hori, aldean erabili behar dena, guk geure leihoarekin munduan ibiltzen ikasi behar diagu. Bestela etxe barruan ez zagok zereginik, igual erortzen zaik teilatua gainera.

-Zenbat denbora daramak gartzelan?

1980ko hazilean erori nintzen, orain lau urterantza. Zortzi hilabete Carabanchelen egon ninduan; Puerto de Santa Marian urte bi, eta orain hemen.

-Eta hemen, nola zaudete?

Eta hik galdetzen didak? Hori heuk ipini behar duk, nik baino hobeto ezagutzen duk eta....

-Ez, ez, ni nauk kazetaria: nik galdetu eta hik erantzun.

Bale ba, gartzela onik ez zagok baina hau Espainiako txarrenen artekoa duk, desastre bat, zelan esplikatu... Ailegatu ginenean, iragan hazilean, estilo militarreko erregimena inposatu zigutean, arau absurdo pilo batekin, umilazio etengabean.

(Arau absurdoak, adibidez, neguan bufandak debekatuta, bost liburu baino gehiago ezin eduki zeldan, gorroak ere debekatu, karta bat bakarrik astero, moduloko funtzionario guziak irakurtzen dutena, agintzean biluztu egin behar, formazioak denetarako, zigor zeldak....)

Orduan, otsaila aldean eta gauzak ez zirela aldatzen ikusita, funtzionarioei ezer ez obeditzea eta komunikazio greba bat egitea erabaki genian. Direkzioaren erantzuna guztiok zigor zeldatara sartzea izan zuan, eta hemen gaudek, duela hiru hilabete bisitarik gabe eta bakoitza bere zeldatik irten ezinik.

-Zelan daramak asuntoa?

Eraman, ondo, mandoak bere karga bezala. Gainera ez diagu beste irtenbiderik. Oso inportantea duk borroka hau, inork pentsa zezakek ez dela politikoa, baina ene ustez itxurazko politika guztiak baino inportanteagoa duk; pertsonak kalean bezala gartzelan ere ez dik onartu behar umilaziorik, umilazioa onartzen duenak gainerako borroka guziak ere aldez aurretik galdu dituelako.

-Beste gartzeletan ere berdin ibili zarete?

Gartzelak oso desberdinak dituk. Carabanchelen, esate baterako, ez zagoan problema hau, han funtzionarioak ez zaizkik gainean egoten. Puerto de Santa Marian bai, hura hau baino txarragoa zuan, eta aldi larriak pasa genitian, hiru gose greba luze eta zigor zeldetan aldi luzeak. Euskal Herritik urrun geundelako, behar bada, tratu oso txarra ematen zigutean.

Hemen ere, orain, tratu txarra, gu ahuldu eta errenditzea nahi ditek, ez gugatik, erakundea duk suntsitu nahi dutena eta horretarako edozein bide zilegi zaiek...

-Zer egiten duk zelda barruan egun guztian?

Ba egon. Irakurri denbora gehienean. Pauso bi alde batera, pauso bi bestera. Lantzean behin leihotik hitz egin, lagunen batekin. Kartaren bat iristen bada, lau aldiz irakurri. Eta hire entrebista erantzun.

-Bueno, hori besterik ez duk. Bihar aspertu egingo gaituk.

Bihar neuk egingo deuat hiri entrebistie....

-Dena dela, idazten jarraitzen duk.

Idazten bai, baina oso zaila duk ezer onik egitea. Lasai aldietan bai, baina hemen gehienetan giro biolentoa egoten duk ezer egiteko. Idazteko lasaitasuna behar. Gainera aspaldian ez zidatek uzten idazmakina erabiltzen, eta eskuz zirriborratzen ditiat paperak, baina ez zakiat ezer irakurtzeko modukorik irtengo den.

-laz «Narrazioak» argitaratu hituen, gartzelan eginak, ez?

Hamar ipuin dituk, Carabanchel edo Puerton idatziak, baina ez bat-batean, nik buelta asko ematen zioat idazten dudanari eta luzaroko lanak dituk. Ipuin horietako batzuetan ilusio handia ipini nian. Beste batzuk arinagoak dituk. Liburua asko saldu dela esan zidatek, ez zakiat jendeari gustatuko zaizkion...

-Zertan ari haiz edo zer proiektu dituk?

Literatura gauzetan? Gauza erdi egin asko zaukaat, baina orain, hemen eta idazmakinarik gabe, ezin diat ezer prestatu argitaratzeko. Badiat materiala beste ipuin liburu baterako, eta poemak, eta beste gauzak, baina ez zakiat.

-Irakurri, zer irakurtzen duk?

Ez zagok hemen aukeratzeko gauza handirik. Etxetik ekartzen zizkigutek liburuak eta noizean behin lagunen batek bidaltzen dizkigunak. Azken egunotan irakurri ditudan liburuak esango ditiat. Bat, Lexoti bertsolariaren liburua, Auspoakoa, pasadizo barregarriak zauzkak, holan. Txirrita eta haien estiloko golfoa. Beste bat, Gonzalo Suarezen "Tres Veces Trece" berrirakurri diat, zinegile asturiano bat duk, eta liburu horretako ipuinak gaztelaniaz sekula irakurri ditudan hoberenetakoak. Oraintxe, Jorge de Sena deritzan poeta portuges baten «O Fisico Prodigioso», noizean behin hiztegia begiratuta, fantasia nobela.

-Zer da literatura hiretzat, ihesa?

Ihesa ez. Literaturarekin ez duk ihes inora egiten. Poemarik ederrena idatzita ere lehengo lekuan geratzen haiz. Ihes hik eta nik egin beharko diagu baina asmatu behar zelan.

Ez zakiat nik jeneralizatu daitekeen, zer den literatura edo zer den maitasuna, edo zer den libertatea, halako definizioak arbitrarioak izaten dituk, Thomas Mannek esaten zuela uste diat definizio orokor guztiak direla traizioneroak. Orduan, ez zakiat, baina literatura ezagupidea duk, errealitatearen eta norbere gogo nabarduren ezagupidea. Komunikazioa ere baduk, nahiz eta idazle eta irakurlearen artean desfase handia dagoen. Literatura estetika dela argi zagok, lengoaiaren materia. Etika ere baduk, klaro. Eta hainbeste gauza denez, igual bizitzeko modua besterik ez duk.

-Literatura aktibitate kolektiboa dela irakurri diat ARGIA baten.

Keba, literatura ez, kolektiboa futbola duk, edo politika, bueno, teatroa ere bai, baina idaztea bakar-lana duk, eta irakurtzea ere bakardadea duk.

-T.S. Elioten liburua egon nauk irakurtzen eta zaila duk.

Bueno, T. S. Eliot berez ere zaila duk, eta gainera euskaraz! Aresti eta Juaristiren itzulpenak oso onak dituk baina dudan nago euskaraz eman daitekeen, hori euskaraz posible den, etxeko euskaran behintzat ez. Beste alde batetik, hor ere, itzulpenean, bazaudek gauza barregarri batzuk, errata batzuk, ez diat uste leitzen dutenak aklaratzen direnik. Pasarte baten, adibidez, andere batek abortatzeko pastilak hartu ditik eta «zera kanpora botatzeko hartu zenituen pastilengatik da» ipini nian, baina honela agertu duk: «zera kanpora botatzeko hartu zenituen pastelengatik da». Holakoak ere bazaudek, eta irakurleak T.S. Eliot, ni, editorea eta denoi gorrotoa hartuko ziguk beharbada.

-Jada baditiagu zortzi folio.

Imini zera.... bueno, ez, hik amaitu.

Eta bagoaz, hemen gaude, artizarra gaur ere agertuko ez den arren, zeruari begira. Goian lainoak ortzia estatizen. Behean barroteak.

-Benga, esaidak zeozer amaieran imintzeko.

Osasuna eta askatasuna gordetzeko, lagunei.

 

[1984ko maiatzaren 22an Mitxel Sarasketak Joseba Sarrionandiari kartzelan egindako elkarrizketa]

 

 

 




 

bihotz bakartien kluba '04