GOTZONE LASA: Zuena, fabrika bat da, Antzerkila Imajinarioa. Niri behin zuzendari batek aktoreak ez duela makina izan behar esan zidan.

ANDER LIPUS: Nork esaten du hori? Kar, kar, kar. Bob Willsonek esaten zuen aktorea zenbat eta makinagoa izan hobeto dela, bere lana hobeto exekutatuko baitu. Makinari bere neurria hartu behar zaiola uste dut. Azken batean, gu ere engranaje biologiko bat besterik ez gara. Interesgarriena eta politena mekanika horri poetika bat bilatzea da gero. Bizitza osoko bilaketa da hori, poesia hain baita handia eta pertsonak hain txikiak.

GOTZONE LASA: Pentsatu eta sentitzen duen makina da beraz aktorea?

ANDER LIPUS: Bai. Egun baietz esan dezakegu, gure agendak begiratuta guztiz mekanizatuta aurkitzen baititugu. Neurri baten exekutibo hutsak gara. Dena dela, makina baino gehiago mekanika bat osatzen dugula uste dut eta, gero, horri poetika bat jartzen diogula eta baita politika, etika, filosofia eta abar ere. Nahi eta nahiez kaosetik gatozela onartu behar dugu eta hori kontrolatzeko mekanika batzuk sortu ditugu. Makina kontzepturik arruntenean ez du inork nahi izaten. Hortik nahiko aldenduta egon izaten nahi dugu denok.

GOTZONE LASA: Zuena benetako ola da, antzerkiak erabiltzen dituen makinaria guztia biltzen baituzue.

ANDER LIPUS: Diziplina ezberdinei guk dramaturgia esaten diegu ere. Gure lana draman gauzatzen baita, arte dramatikoan. Bere bilakaeran dramaturgia ezberdinek osatzen duten fabrika dugu zorionez. Aktoreek arima bat jartzen badute ere, musikak bere sentimendua, espiritualtasuna eta arima jartzen dio, argiak, jantziak, makillajea eta espazio eszenikoak bezala. Osotasun finko eta bitxia dugu. Antzerki talde gutxik izan ohi dute aukera hori.

GOTZONE LASA: Nola gauzatzen da guztien arteko sormen lana gero?

ANDER LIPUS: Lehenengo ideia edo intuizioa batek jartzen du eta ideia horretatik mekanismo guztiak elkarrekin lantzen hasten gara. Talde teknikoa eta artistikoa osatuta dagoenean, denok batera sortzen dugu corpus bakar bat har dezan lanak.

GOTZONE LASA: Hitz egitea esperimentatzea bada ere, zer egiten duzue gehiago berba edo dramaren esperimentazioa?

ANDER LIPUS: Euskal Herrian zoritxarrez ez dago esperimentatzeko azpiegiturarik. Egin ahala esperimentatzen da eta hitz egin, hitz egiten da. Baina pentsamenduan zuk bilatu nahi dituzun gauzak sortu edo lortzen dira. Batzutan lortzen ez badira ere, hori da bidea.

GOTZONE LASA: Azpiegiturak aipatu dituzula aipa dezagun Bilbo; zuek Mina espazioan sortuak zarete eta hura itxi zuela udalak. Orain Bilboeszena ireki berri du. Antzerkiari azpiegiturak jarri behar al zaizkio edo antzerkilariek aurkitu behar ote dituzte?

ANDER LIPUS: Gure azpiegiturak guk sortutakoak dira. Diru publikoaren laguntzak, minimoak izan arren, batzutan ondo daude eta beste batzutan ez. Kontzientziazio kontu bat dela uste dut, ez artistena soilik, baita instituzio zein ikuslegoarena ere. Azpiegitura nahikorik ez dago, antzerki aretorik ez dago... Bilbo erreferentziatzat harturik gure errealitatean konprobatzen da hori. Gure antzezlanak normalean kanpoan estreinatu behar izaten ditugu, Durangon adibidez. Bilbon La Fundición daukagu, dinamika zehatz bat jarraitzen duena eta oso ondo dago, Arriagak beste dinamika bat dauka, Bilborock-ek beste bat eta kitto, ez dago besterik. Sarritan baina, gure apustuak, gure obrak, formatu horietatik kanpo geratzen dira. Bestetik ikerketarako azpiegiturarik ez dagoela nabarmenduko nuke ere. Baina ezin gara esperoan egon. Guk gure aldetik sortu ditugu eta sortzen ari gara. Irailean Orduñan egingo dugu stagea adibide bat da. Gauzak faltan eta soberan daude beti eta horrela izango da beti ere.

GOTZONE LASA: Fitola Balba Karpuki Tui. Zer da?

ANDER LIPUS: Ezer ez eta aldi berean, antzezlanean esaten denez, inoiz esan diren hitzik politenak dira. Laster Pamielak argitaratu behar duen Joen Gerediagaren poemak dira eta gu eszenara eramatera ausartu gara. Gure bihotz zati bat ere bada, bi milagarren urteko negua sarri aipatzen baita hor. Beste bi lanetan ere erreferentzia hori dago, "Mundopolsky, erreboltaren ziaboga" eta "Yuri Sam" lanetan. Euskaraz jorratua egonik euskaldunoi gar berezia ematen digu horrek. Poesiaren bitartez ahalik eta xumeen agertu nahi izan dugu. Poesia oso intimoa da eta lan honekin beraz, biluztu gara. Gure lotsa aurpegiak erakutsi ditugu. Gure orain arteko antzerkiak beti bestea bilatzen baitu, maskara eta espresionismoa bezalako kontzeptuak hor daude. Baina bapatean hortik jaitsi eta poemok gure biluztasun guztiarekin erakutsi ditugu.

GOTZONE LASA: Eta nola sentitu zinen?

ANDER LIPUS: Lotsaz. Ez nekien nor zen gauzak kontatzen zituena Ander Lipus edo Iñigo. Oso urduri geunden. Poesia, ostia... Poesia, poesia da! Hitz potoloak dira.

GOTZONE LASA: Eta oso intimoa.

ANDER LIPUS: Oso intimoa, bai. Guk gure lan guztietan gauzarik intimoenak kontatzen ditugu baina metaforaz estalita. Esate baterako "Erico Monroe ez da berriz espektadore izango, ni agian bai" esaldia. Beste batzuk aldiz zera esango zuten: "Erico Monroe gure antzerki lagun bat izan zen eta 2000 urteko neguan moto istripu batez hil egin zen" . Horrekin poesia egitea nahiago dugu guk. Hor dago ezberdintasuna, estalki bat jartzen diogula. Gure intimitate guztiak agerian daude beraz. Yuri Samen istorioa esaterako erreala bada ere epikoa egiten dugu eta unibertsala bihurtzen da, ez da intimoa egiten. Orain badirudi bakoitzaren miseriak kontatzeko joera dagoela etika kontraetika bihurtuz.

GOTZONE LASA: Zer galdu eta zer aurkitu duzu Asian?

ANDER LIPUS: Galdu inozentzia agian, edo hobe esanda ignorantzia. Dena irabazten dela uste dut. Indian ikasitakoak tresnak estetikoak dira. Ez dut sekula Katakalia egingo, baina hori eginik badakit nire gorputzean txikitatik jasotako zenbait energia daudela eta horiek berreskuratzen ari naiz orain. Pilotariaren keinua adibidez. Nik beti frontoian jolastu izan dut eta mugimendu horiek estilizatzen baditut, Tai Chi hutsa da. Azken finean, kanpora zoan barrura begiratzeko hango dantzak hemengoen antzekoa dira; flamenkoa eta Arratiako jota bat bezala, forman baino ez dira aldatzen, beste tenpo bat dute, erritmo, estiloa... Klima ezberdina da. Besteak errespetatzen ikasten duzunean zure burua errespetatzen ikasten duzu. Katakalia nim ez dut erakusten, Indian ikasi beharrekoa da. Hara joan zaitezke, inguratzen zaituen gizartearekin asper eginda. Baina horrenbeste dira hemen ere aldatzeko gauzak... Hangoa handiago eta zailagoa da.

GOTZONE LASA: Eta aldatzeko dagoen gauza guzti horrekin zer eginik ba ote dauka antzerkiak?

ANDER LIPUS: Horrentzat erantzunik polit eta sinesgarriena "Ritos" gure azken proiektua da. Antzerkiak benetan zer esan asko daukala agerian geratzen da, baita gizarte mailan ere. Dena dela, nahikoa da munduak zu aldatzen ez bazaitu. Ionescok zioen moduan ez gaitezen hipopotamo bihurtu, ez zaitez automata gurpil hori izan, zentzu gabeko makina... Nik aldatzen ibili nahi izaten dut beti eta hori da garrantzitsuena. "Minutu bakarra" egiten nuenean antzerkia jateko egiten nuela esaten nuen eta zortea baldin badut mundua aldatzeko. Erreferente dadaista zen hura, lehengo abangoardietatik ateratako esaldi bat. Gerora aldatu eta antzerkia mundua aldatzeko egiten dut eta zorte izanez gero jateko egiten dudala esaten nuen. Orain? Ez dakit non nagoen. Orain zorionez jan, jaten dut eta ez dut mundua aldatu nahi, mundua etengabe zu aldatzen ari baita. Periferiak-en Bergerrek esaten zuen bezala, kolpeak ematen egon behar gara etengabe. Bestela bizitzak zu aldatzen zaitu. Betiko dinamiketan ez sartzeko adorea, energia eta indarra edukitzea asko da. Bizitzaren analisi eta ikuspuntu kritikoa beharrezkoa da. Bizitzan antzerkiaren bitartez ikasi ahal izan dudana hori da. Antzerkiak oraindik zentzua daukala sinesten dut eta horrek aurrera egiten bultzatzen nau. Egiten dudan honetan sinesten dut. Argentinan adibidez, ni euskaraz ari nintzela, neska mexikar bat negarrez ikustea itzela da eta hori ez dit inork kenduko, nire askatasuna da; munduan dagoen gauzarik onena da hori.

GOTZONE LASA: Orduak emango nituzke zurekin berbetan, baina hodeiek amets berrietara eraman nahi naute. Bera agur esateko zenbait hitz esango dizut eta burura datorkizuna esaidazu.

Esate baterako, ardoa: GOTZONE LASA: Olivettia GOTZONE LASA. Saxofoia. GOTZONE LASA: Otoitza. GOTZONE LASA. Minutua GOTZONE LASA: Emango al zenidake musu?

ANDER LIPUS: Ignatiusen pertsonaia. ANDER LIPUS: Hasiera. ANDER LIPUS: Erretiroa. ANDER LIPUS: Neure ama. ANDER LIPUS: Bakarra.