Miguel Bonasso: «Ez dut nire burua irudikatzen gure garaitik aldenduta dagoen literatura egiten»

Miguel Bonassori elkarrizketa

Miguel Bonassok kazetaritzan egiten du lan 18 urte zituenetik. Campora lehendakariaren aholkularia eta peronisten Prentsa arduraduna, klandestino bizi izan zen 1977ra arte, erbesteratu zen urtea. Triple A-k maiz eraso egin zuen Noticias egunkariaren zuzendaritza lanak egin zituen. La memoria en donde ardía (1992), Recuerdos de la muerte (1994ko Rodolfo Walsh saria testigantza narrazio onenari) eta Diario de un clandestino (2000) idatzi ditu.

«Ez dut nire burua irudikatzen gure
garaitik aldenduta dagoen literatura egiten»

Diario de un clandestinon (Klandestino baten egunerokoa, 2000), oraindik Argentinan ohikoa ez den zerbait onartzen duzu, alegia, militante montoneroa izan zinela.
Miguel Bonasso: Egia da. Kide batzuen deklarazioak entzunda badirudi ALPIn (Haur paralisiaren aurkako elkartea) militatu zutela, eta ez borroka iraultzailean parte hartu zutela.

Liburuan Galimberti, Firmenich, Vaca Navaja eta Perdia (montoneroen buruzagi ohiak) agertzen dira, samurtasunez erretrataturik gainera. Nola ikusten dituzu gaur egun, gertatuko guztia gertatu eta gero?
M.B.: Nire beste liburu batean, Recuerdos de la muerte (Heriotzaren gaineko oroitzapenak, 1994), nolabaiteko kritika egin nien. Eta Diario de un clandestino Montoneroekin hautsi nueneko garaiarekin amaitzen da.

Bai, baina haustura horren arrazoiak ez dira erabat argi azaltzen...
M.B.: Geroz eta elitistagoa zen ikuspegi batekin dute harremana arrazoiok, herriarengandik geroz eta gehiago urruntzen ari zen ikuspegi geroz eta militarrago batekin. Liburuan esaten da militatzearen erabakia ez dela egun batetik bestera hartzen. Izan ere, erabakia lerratze geldo baten ondorio dela esan liteke, eta lerratze horrek garai bateko presio, baldintzapen eta ezaugarriekin du zerikusia. Klandestinitatea oinazea gisa islatzen saiatu nintzen. Ez dela alaitsu eta arinkeriaz hartutako erabakia, baizik eta poliki poliki bizimodu horretara hurbiltzen zoaz eta ohartu orduko klandestinoa zara. Komaren antzeko zerbait da, graduak ditu. Une jakin batean oso zaila zen Montoneroekin apurtzea, nahiz eta ikuspegi erabat ezberdinak izan. Esan nahi da, norberak bere buruari inposaturiko baldintza morala zela, kideak ez traiziona erabakia. Gainera, ezin zen gertatzen ari zena ondo aztertu, klandestinitateak norbanakoa giltzapetu, apurtu eta suntsitu egiten baitu. Nik, adibidez, baita ere klandestino zebilen eta izugarri miresten nuen Rodolfo Walshekin aurkitzea amets egiten nuen. Marina argentinarrak eraildako militante eta idazlea zen Walsh. Gauza askori buruzko galderak pausatu izango nizkioke, bere iritzia jakiteko. Baina ezinezkoa zen galderok kafetegi batean egitea, eguzkitarako lunetak jantzita zeuden gizonezkoez beteriko Falcon polizia autoa atean.

Hasieran, Montonerosek herriaren sostengu handia izan zuen. Zer gertatu zen ondoren, zenbait girotan Montoneros izena aipatze soilak polemika pizteko?
M.B.: Etapa oso zehatzak egon ziren. Jendeak libreki bozkatzearen aldeko borrokan genbiltzanean onarpen handia genuen. Ez da ahaztu behar garai hartan peronismoa debekatua zegoela. Triple A eta eskuin muturraren jazarpenari aurre egiteko asmoz, erantzun militarra eman zenean hasi zen arazoa. Erantzunak politikoa behar zuen, nahiz eta bizitza eta sufrimendu aldetik garestiagoa aterako zitzaigun. Hura akats handia izan zen, eltzea elikatu baitzuen. Iraultzaileak inoiz egin behar ez duena da hurkoak suntsi ditzan elementuak eman. Belaunaldi berriek garatzeko baliabideak izango dituztela espero dut. Gu susmopean bizi ginen, gazte izate soilagatik. Uste dut gure borrokak hori gehiagotan ez gertatzeko balio izan zuela, gure borroka ez zela alferrikakoa izan.

Ordutik, zure ideiak asko aldatu direla uste al duzu?
M.B.: Hirurogeita hamargarren hamarkadan nituen printzipio berak ditut. Gizarte justuagoa lortzeko, non izakia ez den otso izango izakiarentzat, erabili behar diren metodo eta instrumentuen inguruko nire ideiak aldatu dira, hori bai. Ez dut darwinismoan sinesten. Joko sozial eta politikoan, demokrazia erabat onartu gabeko balorea da oraindik. (...) .

Mintzatu gaitezen literaturaz. Zein da kazetaritza eta fikzioaren arteko lerroa saihesteko modua?
M.B.: Ez da eskola arazoa. Rodolfo Walshen lankide eta militantzia kide izan nintzen. Miresmen handia diot Walshi. Kubarekiko lotura estua zuen, arrazoi askogatik, adibidez, Associated Pressen gutun baten bitartez, Cochinos badiara joango ziren zizareen entrenamendurako klabea aurkitu zuelako. Rodolfo, egiazko gertakizunak kontatzeko, eleberri modernoaren teknikak erabili zituen Latinoamerikako lehen idazle eta kazetaria izan zen, egiazko izen-abizenak zituzten egiazko pertsonak sartuz. Operación Masacre (Triskantza operazioa) liburuarekin egin zuen 1957an, Truman Capoteren In cold blood (Odol hotzean) argitaratu baino zazpi urte lehenago, hain zuzen ere. Izan ere, Capoteren lana hartzen da genero honen abiapuntu gisa, noski, Walsh argentinarra izaki espainolez idazten baitzuen, eta beraz iparamerikarrek Kazetaritza Berria deitu zutenaren sortzailetzat hartzeko ez zuen behar bezainbesteko zabalkundea izan. Baina Walsh izan zen Kazetaritza Berriaren sortzailea.
Ni genero horrekin hazi nintzen. Recuerdos de la muerte nire lehenengo lana idatzi nuenean, estilo hori lantzen ahalegindu nintzen, transgresio txiki bat eginez, gainera, Walshek egingo ez zukeen transgresioa. Horretan ni baino kalbinistagoa zen eta ez bailitzateke pertsonaien subjektibotasunean sartuko, eleberrigintzan ohikoa den bezala. Nik, ordea, horixe egin nuen.

Literaturak eta arteak orohar, izugarri sufritu dute tragedia argentinarraren azken urteotan. Ospea zuten idazleei ere eragin die honek?
M.B.: Hemen, toki guztietan bezala, bi bando daude. Batetik, bando posmodernoa, literaturaren ikuspegitik zilborrari begira dagoena eta psikologismoaren gatibu jarraitzen duena, egunerokotasunaren istorio xumean...etb. Nik ez dut esango "horrek ez du balio", ez bainago hori idatzi eta argitaratzearen aurka, haiek ikusiko dute.
Haiek dira gure lana gutxiesten saiatzen direnak "oso gaizki idazten dute" esanez, gure liburuetan etengabeko kezka soziala azaltzen dugula...etb. Gu, etika eta estetika bereizteko gai ez garenok, inguratzen gaituen mundu honek hunkiturik bizi garenok, zenbait esparrutan Dickensen Londres eta bere kaleko haurrak gogora ekar ditzakeen errealitate gordin honek inguratua bizi garenok.
Ez dut nire burua irudikatzen bizitzea egokitu zaigun garaitik aldendurik dagoen literatura egiten. Ez dut nire burua ikusten XIX mendeko urlia jeneralarekin gertatzen zena kontatzeko eleberri bat idazten.
Beti izan naiz kontziente narratibaren beharraz, hau da, ezin dugu narratibatik at dagoen kazetaritzarik egin; kazetaritza egiten dugunean ere istorioak kontatzen ditugu, eta istoriook irakurlea harrapatu behar dute. Irakurleari egin diezaiokegun erasorik latzena aspertzea da. Eta horretarako ez dago munduaren gaineko ikuspegia baztertu beharrik. Ni ez naiz mozorrotzen. Jende guztiak daki iraultzaren aldekoa naizela oraindik, eta hirurogeita hamargarren hamarkadan gerrillan borroka egindakoa naizela. Nik ez dut urragoma gainetik pasa, beste batzuek egin duten legez, ez dut izaera aldatu garai berriotan erosoago bizi ahal izateko. Lehenagoko pertsona bera izaten jarraitzen dut, astakeri berdinak esaten ditut eta botereari modu berean egiten diot aurre, zuzenean, baina jendea aspertu gabe. Irakurle gaztea harrapatzen saiatzen naiz. Gure bizitzaren tramaren parte diren eta gazteek ezagutzen ez dituzten gauza asko dago, izan ere. Hor nonbait irakurri dute zer edo zer, baina ez dute esperientzia bizi izan. Guk, jende hori kokatzeko erantzukizuna dugu, gauzak uler ditzaten elementuak eman. (...)