—Itz-Lauz—

Piloktete

(Sopokel'ena)

Sofokle

euskaratzailea:

Zaitegi ta Plazaola'tar Iokin

Zaitegi eta Plazaola'tar Iokin'ek euskeraratua.

ANTZERKIAREN MAMIA

Amar urte aundi ezkero, Lemno'ko izaro bakartian bizi da Piloktete gudal-burua: berau duzu Erakel'aren iskiloen iabe. Kirise'ren suge zaintzaileak egindako zauria gorbiztuz, oin-aztala zornakatzak jaten zizkion, ordea. Aren garraxi ta zinkurinak zirala-ta, bertan bera utzia zuten Elade'ko beste gudalburuek.

        Orain, ordea, Eleno zeritzan aztiaren aoz, auxe ikasi dute Ilion porrokatzeko noraezean bearrezko lirake Piloktete ta aren iskiloak. Orrezkero, Piloktete'kin adiskidezkoak egin bear dituz te, Troia'ra eraman dezaten. Arlo zail au bere gain artzen du Odiseu'k, eta bitarteko bezela, Akileu'ren semea dan Neoptolema darabil. Orra, labur-zur, antzerkiaren mamia.

ANTZEZ-LAGUNAK

PILOKTETE, Lemno'ko izaroan erbesteratua bizi dan gudari zarra, oinean zornakatza izaki.

NEOPTOLEMA, Akileu'ren seme gaztea.

ODISEU, Kepalenitarren buruzagia.

DIOMEDE, lagun mintzula.

SAL-EROSLE bat.

ERAKEL.

Zenbait lagun.

ABESLARI-TALDEA, Neoptolema'ren itsas-gizonak osotua.

ANTZEZTOKIA

        Lemno izaroan gertatzen da antzerkia. Ikuslearen ezkerraldetik sartzen dira Odiseu, Neoptolema, Diomede ta abeslari-taldea. Ondartzan dira: alde batera, barneruntz, bidexka oiartsua ageri da, ta goi-aldeko-ordekaruntz darama. Ordeka barnean arpe baten ataria ageri da: arpe orrek bestekaldean ere irtenbidea du.

        Antzerkiaren asieran, beko ondartzan ageri dira antzez-lagunak.

SARRERA

        Odiseu'k.— Neoptolema, Akileu'ren seme ta eladetarren arteko guraso kementsuenaren aldaska ori! Itsasoak artu ta illenume batek ere zapaldu ez, ta inor ere bizi ez dan Lemno (1) eskualdeko izpazterra auxe duzu. Beinola, buruzagiek egiteko eman-aginduak beterik, bertan bera ementxe utzi nun Poianta'ren seme meliarra (2), oina zauri bizi zornatsuak iota zula; ixuriketarik ezta oparirik ere narerik egiten ezpaitzigun uzten, gudarizelai osoa, ordea, etenbageko zoritxarpean zeukan, alarao basatiz beti garraxika ta zinkurinka. Alabaina, zertako berriz oroiterazi dan ori? Au ezpaitugu itzaldi luzeak egiteko garaia, nerau etorri naizela iakin eta beingoan hura atzeman uste dudan amarru osoa lorrindu ez dakidan. Zure egitekoa, ordea, osterantzekoetan lagun egitea duzu; ta, ain zuzen ere, ortik zear bi zulodun arpe bat nontsu dan aurkitu ezazu, negutean eguzkiaren bi ager-aldi ukaiten dituna, ta udatean, alderen alde zulatu-leize zuloan zear aize-ozkirriak loa erakarten duna, alegia. Zertxobait beherago ezkerretara, edateko iturri bat ikusi dezakezu, onezkero agortua ezpalego, beintzat. Isilean urreratu zaite, ta keinuz adieraz ezadazu, toki artan berean oraindik bizi danentz, edota, beste norabait aldatu ote dan; gainerontzekoa entzungo didazu gero, nik neronek azalduko baitizut, eta zuk eta biok egingo dugu egingoa.

        Neoptolema'k.— (Gora igota) Odiseu iaun ori, aipatu duzun egitekoa ez dateke urrutirakoa diozun arpea ikusi-iduri baitizut.

        Odiseu'k.— Goi-aldera, ala, be-aldera? Ezpaitut autematen nik neronek.

        Neoptolema'k.— Ementxe, gainean; eta oin otsik bat ere ez da.

        Odiseu'k.— Begira! oial urdinetan (3) lotan dagon so egizu.

(Arpera urreratuz Neoptolema)

        Neoptolema'k.— Utsik ikusten dut egoitza; eztago inor.

        Odiseu'k.— Ba ote dago barnean ongi izaiteko etxeko zerik?

        Neoptolema'k.— Ostikopetutako orbela, norbaiten oerako edo.

        Odiseu'k.— Gainerontzean, utsik al dago? ta besterik ez ote da arpean?

        Neoptolema'k.— Zur utsez egindako kutxarro (4) bat, antze bageko norbaitek landua: astoak eunetan baino antze geiago etzeukan langile orrek (5). (Egontxoa) Ots! su-pizteko egurrak ere bai auspean.

        Odiseu'k.— Aren urretegia adierazten didazu, orixe.

        Neoptolema'k.— (Arkaitz zulatuaren bestekaldetik.) Ostera? Norbaiten zorne iguingarriz blei-blei egindako piltzar batzu berotzen daude emen.

        Odiseu'k.— Alderdiotan bizi da gizona, agerian dago, ta ezin daiteke urrun egon, nonbait. Zauri zarra aztalean dula, nola urrundu liteke gizon eri bat? Iateko bila atera da, nonbait, mina kentzeko landara gozagailu ezagunen baten bila, antza.

        Aurreko lagun ori barrandan igorri ezazu, beraz, ezustean etorri eztakidan; nerau atzematea areagotzat bailuke, Argeukume (6) guziak atzematea baino. (Ezkerretara doa laguna)

        Neoptolema'k.— Badoa ta bidexka zaipean dagoke. Zerbait opa ba'zeneza areago azaldu idakezu itz bestez (Ordokira igoten du Odiseu'k).

        Odiseu'k.— (Eskuturen bat bailitzan azalduaz) Akileu'ren seme orrek, etorri zeranari buruz adoretsu izatea bearrezkoenik duzu, soinez bakarrik ez, baina esanekoa izanik, zure aleginak ortaratuz, naiz ta len entzun bageko asmorik ustez uste bage entzun ba'dezazu ere, ausaz; laguntzaile etorria baitzera, utsean betean (7).

        Neoptolema'k.— Goazemazu! Zer agintzen al didazu?

        Odiseu'k.— Piloktete'ri itz egin bear diozu, zure itzotan xedeban atzemateko (8). Nor zeran eta nondik zatozen galde egin dizukenean, auxe esaiozu, Akileu'ren seme. Au eztaukazu eskutatu izanenik. Etxeruntz zoazela eratxiki, Akeu'tarren itsas-gudalostea bertan bera utzi, ta, gorrotoaren gorrotoz iguinduta, ain zuzen ere. Ilion'ez iabetzeko beste biderik etzutela, zure etxetik aien eskarietara zu eratorri ondoren, Akileu aita zenunaren iskiloak zuri ematerik onartu etzutela, naiz ta zuk esku ta bidez eskatu, Odiseu'ri esku-erakutsiz emanak baitzizkioten. Onetan, nere aurka nai aina esateko iauki, inon diranak esan, orrek gaitz aundirik ezpaitit ekarriko. Onela, egin ezpazeneza, Argu'tar guziei lorra ekarriko zenieke. Orren iskiloen iabe egingo ezpagina, Dardanu'ren zelaia (9) xehakatzerik ezin baitezakezu.

        Abespeluan (10) eta eskierrik gizon orrekin zuk itz egitea bai, ta nik ordea, zergatik ezin dudan entzuidazu. Itsasoz zu onaratu zinanean, etzinan etorri norbaiti autsi-mautsiak zin egotziz, ezta alabearrez ere, ezta lenengo bidealdian ere. Nik, berriz, orrelakorik ukatzerik eztut. Arrezkero, bere iskiloen iaun eta iabe bera izanik, aurkez aurke autemango ba'ninu, nereak egingo luke, ta zu berebat galdua zinake, izan ere. Auxe da, ain zuzen, asmatu bear dugun bidea, ezin-garaituzko iskilo oiek isil-ostuka nola lapurtu ditzakezun, alegia.

        Badakit, enetxo, ariurriz etzerala onelako itzak erabiltekoa, ezta gaiztakeririk asmatzekoa ere; gurenda irabaztea ta eztia bat dituzun ezkero, ekin! Gerokoan, zindo ta zintzo agertuko ditugu gure buruak. Orain, ordea, egun bateko epe laburrean, lotsarik bage, nere esanetara zure burua iarri ezadazu, ta gero, zure bizitza arteko enparauan, lagunen artean zindoenaren izena emango dizute.

        Neoptolema'k.— Inola ere ez, Laerti'ren (11) seme ori! Egitea gorroto dudanik, ezpaitzait gogoko entzuterik ere. Ezer gaitz-bidez egitea iguingarri zait, eta amaren sabeleko kutsua dut ori; neri bezala, sorterazi ninun aitari ere, diotenez. Azpikeririk bage, nai ta nai ez, ezin bestean gizon ori eroateko gerturik nauzu. Oin-bakar izaki, onenbeste geranon aurka, txarrean zer egin dezake?

        Baiki, zuri lagun egiteko igorria nauzu; saltzailetzat beztua izateko beldur naiz, ordea. Iauna, naiago nuke ongi eginda atzeko orma io (12), txarkeriz garaile izan baino.

        Odiseu'k.— (Zear-mintzoz) Aita zindoaren seme ori! nik ere, gaztetan, mingaina motela ta eskuak eraginak nitun. Orain, ordea, ikusiaren ikusiz, argibide auxe ikasi dizut: eskuak bage, mingainak darabilela dana, gizakume artean.

        Neoptolema'k.— Gezurrak esateko besterik agintzen al didazu?

        Odiseu'k.— Zuri-murian ari izanda, Piloktete xedeban atzemateko diotzut, besterik ez.

        Neoptolema'k.— Ziria sartuta zergatik eraman, gure esanetara ekarrita orde?

        Odiseu'k.— Ezpaituzu zure esanetara ekarri al izango, ta nai ta nai ez, ezina dukezu.

        Neoptolema'k.— Orrelako abespeluan egoteko, eskutuko indarren bat ote du?

        Odiseu'k.— Urrundik erioz sarizten duten ezin-itzurizko geziak.

        Neoptolema'k.— Orrezkero, argana buruz-buru urbiltzea ez ote da eskier?

        Odiseu'k.— Ez, lakatz ederrik sartuko ezpazenio, esaten dizudanez.

        Neoptolema'k.— Gezurrak esaten ari izatea ez al deritzazu lotsagarri?

        Odiseu'k.— Ez, atsa ere gezurra izaki, uraren gaineko bitsean eta aren gaineko sitsean bizi al izan ezkero (13).

        Neoptolema'k.— Atozea: ta nola bekokirik izan, orrelakoak oiuz esateko?

        Odiseu'k.— Dagikezunak irabazia dakarkitzunean, bildurrik ez izatea dagokizu.

        Neoptolema'k.— Ta au Troia'ratzeak zer onturre dakarkit?

        Odiseu'k.— Iskilo oiek soilik artuko dute Troia.

        Neoptolema'k.— Neronek suntsitu bear nula ez al zenidan, ba, esaten?

        Odiseu'k.— Zerorrek, bai, baina, aren iskiloz, aiek eta biok.

        Neoptolema'k.— Orrela ba'daite, eizatu egin bear.

        Odiseu'k.— Bi esku-erakutsi ditukezu, ori egin ezkero.

        Neoptolema'k.— Nola? ori iakingo ba'nu, enuke ukorik egingo.

        Odiseu'k.— Beingoan iakituntzat eta ontzat aipatuko zaitute.

        Neoptolema'k.— Ederra da gero! Egitera noa, bada; utikan kezkok

        Odiseu'k.— Azaldu dizkitzudan aolkuak gogoan al dituzu?

        Neoptolema'k.— Argi ta garbi, euki ezazu begia bezelaxe, zure esanetara bat etorri bainaiz erabat.

        Odiseu'k.— Zaude, ba, orain, eta hura bertantxe atotsi ezazu. Ni banoa, emen nagon lurrinik artu eztezan: ta iagole au berriro itsas-ontzira igorriko dut. Luzetsirik ba'nengo, ordea, gizon berau eratorriko nuke berriro, itsas-ontzi-ugazabaren antzera mozorroturik, ez-ezagun gerta dedin. Ark enetxo, kikirriki (14) itz egingo dizu; zuk, baina, aren esanetatik beti dagokizuna atera. Ni, berriz, banoa itsasontzira, dan au zure esku utzirik. Igorri gaitun Erme (15) sabelpetxuriak bidaroz eramango al gaitu, baita Gurendak ere, erriko Azene'k, (16) alegia, betiko ene iareigileak,

(Odiseu ta Laguna ieixten dira: aurrena, ordokiaren egian gelditzen da, abeslari-taldearen eta ikusleen ikusterrean; ordokian daudenak, berriz, ezin dezakete ikusi.)

ABESLARI-TALDEAREN SARRERA

        Abeslari-taldea'k.— (Beitik) Zer egin bear dut, ene iaun ori, zer bear dut nik, atzerrian arrotz naizen onek, estali edo esan, zearretara begiratzen dun gizon orri? Adieraz ezadazu: autsak dauzkan au beste norbaitek gainditzen bait-du, ta aren baitako asmoa Tzeu'ren iauraga iainkotiarrak darabil nagusi. Ahal dan au Ogigo belaun-etxez datorkizu, enetxo! Zertan lagun egin bear dizudan, esadazu, ba.

        Neoptolema'k.— (Goi-aldetik) Urrundik, bederen, bizi dan bazterra ezagun nai bide duzu-ta, oraingoan gibel-beldurrik bage begira ezazu. Alabainan, egoitza au barna bidazti itzala ageri izan dadinean, eskuz esku alkarturik, zaite beti nere esaneko, orainaldiari begiratuz lagun eginik.

        Abeslari-taldea'k.— Aspaldidanik dudan eginbidea leporatzen didazu, iaun orrek, nere begiak zure onerako zorrozturik izatea batez ere, alegia.

Orrezkero, esadazu: or barruan nolatsu du egoitza, alegia, eta nondik nora ote dabil? Neronek ere iakitea, izpidezkoa baiteritzat, ori etorrienean, ezustean nondik datorken iakiteko. Nolako eskualdea da? nolakoa du tegia? Nontsu dira aren urratsak? Barruan ala lekorean?

        Neoptolema'k.— Ona emen bi atariko etxea ta beraren etzauntza-toki dan arkaitza.

        Abeslari-taldea'k.— Orain, ordea, noratsu io ote du gaixo orrek?

        Neoptolema'k.— Nere ustez eztabil oso urrun, iateko bila-edo, aren oinatzak erakusten dutenez. Onela bizi omen bait-da errukigarria, gezi egalariz iiziak zaurtuz aldean beste, ta inortxo ez omen zaio urreratzen gaitzen sendatzaile.

        Abeslari-taldea'k.— Errukien dut, benetan! Gizakume batek ere arenganako arretarik ez izanik, lagunen begitarterik egundaino ikusteke, beti bakar-bakarrik zorigaitzekoa, gaitz gogorrez ere izanik, bear dunaren bila ortik zear norabage, durdurika ta alderrai ibilki. Nola lezake gaixoak gogor egin eta iraun? Iainkoen ukaldiak! Neurritik alde beren bizibidea darabilten ilen umeen izangoaren latza!

        Or datza ori, belaunetxez inori zorrik eztion ori, bizi izateko on guzietaz bageturik, bakarrik eta lagunik bage, basabere iletsu ta kikirrikien artean, minak eta goseak erabat akiturik deitoragarria, kezka sendagaitzen lorpean lur-iota bagiturik; eta oiartzun mingain-luzeak minduru garratzei erantzuki, urrundik kukuka du.

        Neoptolema'k.— Bat ere etzait arrigarri; ezeren apurrik ulertu ba'dezat, beintzat, iainkoren batengandik etorri zitzazkion zorigaitz aiek, Kirise (17) biotz-gogorragandik, alegia; ta orain ere, inoren eskuarterik bage iasaten dun ontan, iainkoren batek daragoio enura bage, Troia'ren aurka gezi iainkotiar eta garaitu-ezinak erauzi eztitzan bildurrez, gezion eraginez uztarperatu bear omen dun aldi arte, alegia.

        Abeslari-taldea'k.— Ixo, eutsi mingainari, enetxo!

        Neoptolema'k.— Zer, ba?

        Abeslari-taldea'k.— Nekearen nekez leherturik datorren norbaiten oiko otsa entzun-iduri dut; emendik edo andik eztakit, arean. Engaraz bere oinak narrazean darabilzkin norbaiten benetako mintzo ozenak io nau, ta antsi eiagora mingarriak urrundik entzun dantzuzkit; oiu minak argiago ots egiten dute, bai al da!

(Arpearen barneko goenetik agertzen da Piloktete dingili-dangolo ta nekez bada ere, aurrerantz etorri dator.)

        Abeslari-taldea'k.— Enetxo, ostera! zaude!

        Neoptolema'k.— Zer? esan.

        Abeslari-taldea'k.— Asmo berriak artu; gizona eztabil lekorean, bertan baizik; ta txibilituen otsak larrean artzaina bezala ateratzen ez, baina, txirriti luzeak orroaka, minez errenka damurik aburikatu dalako, nonbait, edo, abegi txarreko legorrean ontzia ikusi dulako; bildurgarriak dira aren aiuriak, izan ere.

LENENGO GERTARIA

        Piloktete'k.— Eup! arrotzok! Nortzu ote zerate? Ditxo on bageko ta bizi-lagun bageko lur ontara zer bearrek erakarri zaituzte? Zein erri, edo, zein enda izendatu bear ote dut zuena igarteko? Ene Elade laztan laztaneko iazkera duzue, noski; zuen mintzoa entzun nai izango nuke, ordea. (Egontxoa egiten du.)

        Onen basati nagoenetan ikusita, ez al zaituzte bildurrak ezta lau-orriak ere artuko. Arrenean bizi dan gizon batez erruki zaitezte: bakar-bakarrik, bertan-bera utzita ta adiskiderik bage, gorriak ikusten egon ere. Mintza zaitezte, adiskide zurrian balin ba'zatozte, beintzat; erantzun ezazue, ontan zuek ere niri ez, ta nik ere zuei utsik egingo eztizuedanik baiteritzat zuzen eta bidez.

        Neoptolema'k.— Ederki, ba! Aurrenik auxe iakin ezazu: eladetarrak gaituzu, izan; orixe iakin nai baitzenun.

        Piloktete'k.— Ene itzik laztanena! Zer ote onako mintzoa, onako gizon oni ta onenbesteko betaz gero entzutea? Zein bearrek zakar, enetxo? zerk erakarri zaitu? zein zoriketak? zein aize-legun laztanek? Ialki dan ori, nor zaitugun iakin dakidan.

        Neoptolema'k.— Nerau, iatorriz, Eskir (18) izarokoa nauzu, izan; eta etxeruntz ioan noa itsasoz. Neoptolema dizut izen, Akileu'ren semea. Dana badakizu, onezkero.

        Piloktete'k.— Oi! aitarik laztanenaren seme ori! Ene lur laztaneko ori! Likomeda (19) zarraren biloba laztana! zer itsasaldik lurralde-ontaratzen zaitu? Nondik nora zatoz?

        Neoptolema'k.— Ilion'dik (20) etorri nator, eta oraintxe legorreratu naiz, ain zuzen.

        Piloktete'k.— Zer diostazu? Gurekin batera zu ezpaitzinan itsasontziratu Troia'rako lenengo ioanaldian.

        Neoptolema'k.— Zer? buruauste artan tarteko izan ote zinan?

        Piloktete'k.— Ene mutil! Nor dakuszunik eztakizu, antza.

        Neoptolema'k.— Egundaino ikusi bagea nola ezakutuko dut, ba?

        Piloktete'k.— Nire izenik ere ez al duzu aditu, ezta lur-ioerazten nauten zoritxarren berririk ere ez al duzu?

        Neoptolema'k.— Egia esan, galde egiten didazun tautik ere eztakit.

        Piloktete'k.— Amaikatxo zorigaitz iasan ditut iainkoen karats onek! Nagoenetan egonarren, berririk ere ez da etxeratu, ezta Elade'ko inongo bazterretara ere, antza. Dongaro iaurti ninutenok, ordea, nere lepotik irri-parrez ari dira ixilean, ta nere gaitza etenbage aundituz ta gero ta areagotuz doa, noski. Enetxo, Akileu aitaren seme ori! Emen izketan ari nauzun au, Erakel'en iskiloak dauzkan iabe arakoa nauzu; entzuera baituzu, nonbait; Poianta'ren semea, Piloktete, alegia. Lotsarik bage, bi gudalburuek (21) eta Kepalenitarren buruzagiak (22) oildu ta emen izaro soil ontan, bertan bera utzi zutena basa-zauriz usteltzen, suge galgarriak ausiki gorriz iztatua. Itsasoko Kirise'tik itsas-ontziz ona etorri ziraneko, bakar-bakarrik, nere zauri ta guzti, enetxo, emen bertan nere gisa utzi ninuten aiek, eta ioan ba'lin ba'ziran, ioan ziran. Uhain asalduak agitz aserre erabili ta gero, izpazterreko arkaitz uztaitupean zorioneko loak arturik ikusi ninuteneko, bertan bera utzi ta alde egin zuten, gizon gaitz-etsiari dagokiona utzirik: soineko zarpil zenbait soilik, eta iateko emendioa doi-doi. Beste ainbeste opa diet! Zuk, enetxo, iduri al izango duzu, aiek ioanda gero, lotatik nere iratzartzea nolakoa izan zitekean! Nik egin nitukean negarrak, nik deitoratu nitukean biraoak! Nire agindupean ibili ziran itsas-ontziak oro ioanik zirala, eta emen inortxo ere lagungarri ez nula, ezta nere eritasunaren kinka gorrienean arduradunik ere ez neukala ikustean! Ikusi-ala begiratu, ta ezertarako esku-arturik enun idoroten, atsekabea baizik: ontaz bai, enetxo, eskumenean orni ugaria. Egunak ioan, egunak etorri, neronek bakar bakarrik nere buruaren sehi izan bear nun arpe txiki ontan. Sabelaren asegarria, bai, uztai onek ematen zidan, egaz zioazten usoak aurdikiz; ta lokarriz iaurtitako geziak egozten zuna atzemateko, an ninoian aztal madarikatu au narrazka, bertara eldu arte. Zerbait edateko uretan ioan bear izaten ba'nu, edota izotza zabaldurik zanean, neguan bezala, egurren batzu ebaki bearra izaki, neronek, errukarri onek narrazean burutzen nun. Surik enun, gero, ta arria arriz igortziz, nekez bada ere, gar kukutuari gora eragin nion, eta onek bizierazi nau arrezkero sua dun egoitzak dana errez ukan-erazten bait-du... neri gaitz au kentzea ez, baina.

        Orain, ba, gazte, izaro onen berri emango dizut. Onara ez da urreratzen itsas-gizon bat ere bere gogotik: aingura-lekurik ezpaita, ezta aldera salgaiak saldurik irabaziak non eskuratzerik ere, ezta arrera onik non egin ere. Senik duten gizonek eztute onara ioten itsasoz. Ori gora-bera, beti ere nor-edo-nor bai edo dator oartzaka: orrelako zerak gizonen bizitzarteko luze-zabaleran gerta litezke, bai. Orrelakoak etorri-ala, itzez, bai, erruki izan didate, enetxo, ta biotz-erdiraturik iateko apurren bat, naiz soinekoren bat utzi izan dizkidate. Alabainan, nere etxera eroateko aipatzen nuneko, ezezko biribila ematen zidaten guziek.

        Ta emen nauzu, errukigarri, goseak eta ezak ezindurik, iresten naun gaitz au gizenduz, amar urte ezkero. Onelakoak Atereu'tarrek eta Odiseu adoretsuak egin dizkidate, enetxo! Beste onenbeste oinaze emango al diete Olinpu'ko iainkoek nere buruaren apengarri ta oinazeen ordain!

        Abeslari-taldeak.— Lenago etorritakoek bezalatsu, ni ere errukiturik nagokizu, Poianta'ren seme ori!

        Neoptolema'k.— Ni, berebat, itzon lekuko egiten naiz, egitiak dirana baitakit: neronek ere Atereukume gaizto alaen oiekin eta Odiseu adoretsuakin buruz buru egin-bearra izan baitut.

        Piloktete'k.— Zuk ere Atereukume galgarri oien aurka elepideak dituzula, ta aien irainen aldera aserrez sumindurik zaudela egia ote?

        Neoptolema'k.— Bein-edo-bein aserre au ase al nuke nere eskuen indarrez! Eskir lurraldea ere aitorsemeen ama dala balekuskete Mikenai'k (23) eta Esparte'k.

        Piloktete'k.— Balinba, gazte! Ta zer dala-ta, mindu zera, orrenbesteko gorrotoa orien gain emateko?

        Neoptolema'k.— Poianta'ren seme orri, ialkiko dizut, nekez bada ere; bide-aldi ontan oiengandik ukan ditudan irain beltzak eztizkitzut isilduko. Alabearrak Akileu'ren erioa erabaki zunean...

        Piloktete'k.— Ene bada! Besterik ez esan, auxe iakin baino len. Zer? Peleu'ren semea ilik ote da?

        Neoptolema'k.— Il zan eta ez giza-eskuz, iainkoren baten eskuz baizik: Poib beraren gezi batek ioa omen, alegia (24).

        Piloktete'k.— Ila bezain zindoa erailea, noski. Biotatik zer egin eztakit, ordea, enetxo: aurrenik zure minen berri galdetu, ala, aren erioa deitoratu...

        Neoptolema'k.— Zerorren berebiziko zoritxarrak aski dituzu, gizon gaixoa, inorenak deitoratzen iarri baino, nik uste.

        Piloktete'k.— Izpidean zaude; goazemazu, ordea, zuri gertatua ta nola beztu zinuten ialki idazu, berriz.

        Neoptolema'k.— Itsas-ontzi brankak kikirriki, Odiseu iainkotiarra ta nere aitaren aurtzaia (25) etorri zitzazkidan auxe esaten, egitan ala gezurretan eztakit nik: nere aita ilik zan ezkero, nik ez, beste inork ezin zezakela atzeman gaztelua, iainkoek ala naita. Esanak esan, arrotz, luzaroan begira egoterik ez nun izan, len-bait-len itsas-ontziratzeko, baitik bat lurra eman baino len ila ikusteko irrikan, oraindik ezpainun ezaguna; gero, ioan eta Troia'ko gaztelua menderatu bearrekoa eder zitzaidan, baldinbait ere.

        Itsasoz bi egun egin ondoren, itsasaro ona endaiak (26) izaki, Sigeion (27) ertzera eldu nintzan. Legorreratu-ala, beingoan baranoan inguratu ninun gudari-talde osoak eta guziek laztanka agurtu ninuten, Akileu ila berriro bizitan neregan ikusi zekustela-ta, zin egotziz.

        An zetzan bera ilotzik, eta negar-malkoz garaztatu (28) ondoren, bereala Atereu'tarrengana io nun, bidezko zanez, adiskide egiten baitzuten beren burua, ta aitaren iskiloak eta enparaua eskatu nizkien. Bestelakoek! erantzunenik ezain-ezainena biurtu zidaten: «Akileu'ren seme orrek», badirauste, «aitarenak oro artzea zuzen eta bide duzu: iskiloak, ordea, beste norbaiten esku dituzu onezkero, Laerti'ren semearenean, alegia». Beingoan negar baten asi, aserrearren gori-gori iaiki, ta muturrez mutur garraixi egin nun: «Donge alaenok! Neri ezer esateke, beste norbaiti nere iskiloak emateko bekokia izan al duzue?» Odiseu'k berak iauzi egiten du, antxe aurkez baitzegon, auxe esanik: «Bai, enetxo, ta esku ta bide osoz eman dizkidate eman ere, neronek andi-andirik iaregin bainitun aiek eta ilotza». Berealakoan, aserretan irakiten, esan-alako arao-urtika asi nintzaien guzion aurka, ezer utzi bage, ark nere iskiloak ostu zizkidan ezkero. Ontara elduki, naiz ta hura samurkor ez izan, amorruz esteak iaten, aurkez aurke iarrita auxe erantzun zidan: «I ez bai engoan gu geunden aldean, egon bear uan aldetik aldendua bai engoan: eta ao beroz itz egiteko larrua izan dukan ezkero, eskuko bost beatzak bezain eskier (29), auxe iakin ezak: iskilo oien iabe, i ez aiz itsasoratuko Eskir'untz». Inon diranok entzunda irainez bezturik, banoa etxerantz, Odiseu donge alaen orrek eta dongeen seme orrek nereaz bagetuta. Ta hura baino areago agintariak salatzen ditut: agintariak nolakoak, alakoa da beti erria ta gudaritalde osoa ere, izan. Bear eztiranak egiten dituzten ilen umeak oro, gaiztotu irakasleen esanek gaiztotzen dituzte. Orra ipuin dana esanik. Atereukumeok gorroto dituna, nere ta iainkoen adiskide bedi.

        Abeslari-taldea'k.— Oi lur! erabateko ianaritzaile mendikari, Tzeu berberaren ama, Paktol (30) andi urretsuaren iabe zerana. An bertan gorarik otoitz egin nizun, ene ama agurgarri ori! onen aurka Atereu'tarrek irain beltza bururatuz —zezen-eraile leoiak lasterkaraziz leiatzen zeran lo (31) zorionekoa!—, aitaren iskiloak eskutik eskura eman zituztenean, Laerti'renarentzako ospe larregia, noski.

        Piloktete'k.— Atsekabearen agiri argia gurekiko ekarki, dirudinez, itsasoan zear ibiliak zerate, arrotzok! eta nerekin bikondean (32) itz egiten duzue, guziotan Atereu'tarren eta Odiseu'ren egikuntzak erazaguteko ginoan. Ezaguna dut hura, edonolako zipoizkeri ta itsuskeritan bere mingaina darabilen arako gizon hura, ortik zear txarkeriren bat eragiteko azkenik gai dana. Orrek, ordea, ez nau orrenbeste balditzen, Aiatz nagusiak, aurrez aurre izanik eta ikusia ikusiz, ez-ikusiarena egin zulakoak bazik.

        Neoptolema'k.— Bizitan ezpaitzegon, arrotza. Hura bizirik izan balitz, egundaino ez litzazkidakean kenduko.

        Piloktete'k.— Zer diozu? Ori ere ilik ioana ote da?

        Neoptolema'k.— Argitan bizi dagonik etzazu uste, onezkero.

        Piloktete'k.— Ene! nere buruaren zoritxarra! Tideu'ren (33) semea ez da il, antza, ez orixe, ezta Laerti'ri saldutako Sisipu'rena ere (34): oiek, ez, elukete bizirik iraun bear.

        Neoptolema'k.— Ez, inola ere; arro-arro eginda, ordea, orriloan dira orain Argu'tar gudari-ozte artean.

        Piloktete'k.— Zera? eta oraindik bizi al da aspaldiko nere adiskide zan Pilo'ko Nestor agure ona (35)? Onek bere aolku zugurrez aien gaiztakerietan atzera-eragiten zien.

        Neoptolema'k.— Gaizki dago orain, lagun egiten zion Antilok semea, il egin zaio-ta.

        Piloktete'k.— Ene, ene! ildakotzat egundaino entzun nai ez nituken bi gizon aiputan artu dizkidazu. Bestelako alabearra! Nora begiak zorroztu bear al ditugu, oiek il dirala iakin, eta, oien ordez iltzat izendatua bear luken Odiseu, enparauak baino zoriontsuago ortik zear dabilela ikusita?

        Neoptolema'k.— Burrukalari maltzur-burutsua hura, noski! Alabainan, burubide begiratuak berebat beaztopatu egiten dira bein-edo-bein, Piloktete

        Piloktete'k.— Ots, esadazu, iainko-arren, nontsu zan garai artan Patrokol, zure aitaren laztanen zan arakoa? (36).

        Neoptolema'k.— Au ere ilik zegoen. Itz gutxitan auxe esango dizut: guduak beranez zantar bat ere ez, baina, beti onak eran oi ditu.

        Piloktete'k.— Zurekin bat natorkizu. Orretxegatik, beste auxe galde egin nai nizuke: nola dago ezain urlia, mingainez izugarri ta iakitun zan arakoa?

        Neoptolema'k.— Odiseu ez, beste nor aipatu dukezu?

        Piloktete'k.— Ez, ori eztizut esaten; bazan an Zersite (37) urlia, naiz ta inork ere ez utzi, bera an ari zan itza ta pitza zeriola etenbage: bizi danentz ba ote dakizu?

        Neoptolema'k.— Ikusi eztut egin, baina, oraindik bizitan omen da.

        Piloktete'k.— Baliteke, makurrik il ez dan ezkero: orrelakoak ongi babesten dituzte iainko txikiek. Izan ere, zantar, maltzur eta gaiztoz ar-ioa. Adetik itzultzea gozagarri dute (38), ta on eta zindo dana, berriz, beti ara iaurti oi dute. Nontsu ezarri bear genituke orrelakokeriok? nola ontzat eman, Iainkoekikoak goresteko naizenetan, Iainkoak berak gaizto kausitu ezkero?

        Neoptolema'k.— Oite'ko aitaren seme ori! Aurrerantzean, nik, beintzat, begiratuko dut, Ilion'dik eta Atereukume oiengandik urrun-bai-urrun ibilteko. Ona baino are altsuago makurra izaki, zindoak suntsitu ta doilorrak nagusi diranen artean, orrelako gizatxarrik ez nuke egundaino adiskide nai izan. Aurrerantzean, Eskir arkaitsua naikoa bekit, etxean zorioneko naiten. Orain, berriz, banoa itsas-ontzira. Zuri, Poianta'ren seme orri, agur, eta obekien ibili! Ta zuk opa-ala, zure gaitz ori kenduko al dizute iainkoek! Goazen, onenbestez; eta iainkoak itsasaroa eman dezakigunean, bideari egingo diogu.

        Piloktete'k.— Enetxo, loan al zoazte dagoneko?

        Neoptolema'k.— Urrundik ez, baina urrendik begiratu bear baitugu itsasorako dei-aldia.

        Piloktete'k.— Orain, ordea, zure aita-amaren izenean, etxean laztanen ditukezunen izenean, eskabera otoitz egiten dizut, enetxo, arren! ez nazazu utzi bakarrik nere gisa, ikusi ta entzun dituzun onenbesteko gaitz artean lur-iota. Alabainan, ipini nazazu gainerakotzat, otoi! Nere zama onen gogaikarria badakit; alare, iasan ezazu: bere aldiko aitorsemeei bezkeriak ezaingarri zazkie izan, ta zindo dana ospagarri. Utziko ba'ninuzu, lotsagarri gertatuko litzaizuke, ez eder; eta egin ezkero, enetxo, Oite'ko lurraldera nerau bizirik elduko ba'nintz, osperik aundiena izango zenuke. Ots! Egun beteko lanaldia ere eztukezu, izan. Biotz on! Azkortu! Eroatekotan, nai dukezun aldean ezarri nazazu, sastegian, brankan, txopan, itsas-gizonek gutxienik poxolatu ditezken aldean, alegia. Idazu baiezkoa, otoi, eskarien Tzeu beraren izenean, nere esanetara etorri zaite: doi-doi erabili darabilzkidan belaunotan belaunikatuta eskatu egiten dizut, naiz ta ezindua ta errena izan errukarri au (Nekez bada ere, belaunbikatu egiten da Piloktete). Alabainan, ez nazazu bertan bera utzi basamortu ontan, gizakume guziengandik alde; bizirik, ordea, eraman nazazu eraman zure etxera, edota, Euboi'ko Kalkodonta'ren (39) mugetara, beinik bein; andik, Oite'rako ta Tarakin'go mendi lerroetarako ta Esperkeio'ko ur-lasterretarako bidea ez da luzea, nere aita laztanari aurkeztu nazakezun: naiz ta il egin ote dan bildur izan nerau aspaldidanik. Amaika bider gaztigatu izan diot etorrien bitartez, arren bai arren, berberak ontzi bat igorri ta etxera biurtu nendin eskean. Baina, alperrik! Ilda dago nonbait, ala, nerekikoa ezer gutxian edukirik, mutil gaztigatzaileek beren etxerako bidea artu zezaketen, nik uste: gauzak dakarrena da. Orain, berriz, zuregana ioten dut, nere lagun eta otsemaile oriengana, alegia: onik atera nazazu, erruki zakit, auxe baitakizu: bai zorionean, bai bestetara izan, gizakume arteko gauza guziak bildurrez ta galurrenez iosirik dauntzala, ots. Lorretatik alde dagonak, ez-ustekoa begira bear du, ta uraren gaineko bitsean eta aren gaineko sitsean bizi (40) oi danak arretaz begira beza, azpitik zoritxarra sartu ez dakion.

        Abeslari-taldea'k.— Erruki zakio, iauna! Anitz eta gorriak ikusi omen ditu, damurik: orrelakorik ez nioke opa izango nere adiskide batxori are. Atereukume latz aiek ezkerreko begiz ikusten dituzun ezkero, aiekiko gaitza onen irabazi gertaraziz, nik beinik bein, beak nai dunez, beraren etxera eraman egingo nuke zure itsas-ontzi arin eta ongi ornituan, iainkoen aserreari iges eginik.

        Neoptolema'k.— Begira, orain etzaitez izan esku-zabalegia, ta itsasontzian eritasunez gogait andi eginda gero, itzetan bestelako agertu etzaitezen.

        Abeslari-talde-buruak.— Ez orixe: egundaino ez ezakidake iauki orrelako zantarkeririk esku ta bidez.

        Neoptolema'k.— Ots, garaia izanda gero, arrotz oni bear izanetan lagun egiten zu baino ezago izatea lotsagarri litzaidake, benetan. Onela iduri ba'zaizu, goazen itsasoz, onezkero, len-bailen ekin bideari: gure itsasontziak eroango zaitu, ta inoren ezezkorik bage eroan ere. Lurralde ontatik onik aterako al gaituzte iainkoek, ai letsa, ta emendik itsasoz ioan nai dugun araino.

        Piloktete'k.— Ene adiskide laztanen ori ta itsas-gizon maitagarri-maitagarriok! Au bai, zorioneko eguna! Agerbideak erakutsi al ba'nezazkizuete nola adiskidetu nauzuten adierazteko! Goazen, bai, enetxo, zu ta biok egoitza bizi-ezin orri agur egitera, zertaz elikatuz ari izan naizen iakin, eta orretarako bear izan dudan biotz onaren berri dezazun: begiz ikusiz ere, nik beste inork ezin bailuke egari, nik uste. Orrenbeste gaitz onartzen, ordea, bear gorriak irakatsi dit.

(Arpera sartzen dalakoa egiten du Neoptolema'k.)

        Abeslari-talde-buruak.— Gel, nor datorren iakiteko. Bi gizon etorri baitatoz ortik zear, bata zure ontziko itsas-gizona, ta bestea, erbestekoren bat: zertarako urbilerazten diran iakin, eta gero, barneratuko zerate.

(Odiseu ta Diomede sartu egiten dira: aurrena salerosle iazkeraz, bigarrena itsas-gizonen soinekoz iantzita.)

        Sal-eroslea'k.— Akileu'ren seme ori! Non zinan erakusteko agindu diot zure bidaide onako oni, beste biekin zure itsasontzia zaitzen zegola arkitu baitut, zuk aingurak egotzi dituzun izpazter bertan, nik ere, ez-ustean ondartza artu bearra izaki.

        Itsas-ontzi txiki batean nagusi, Ilion'dik etxeruntz ioan noa, Peparezu'ra (41), mahats-mordo ederdun aldera, alegia; eta itsas-gizon guziok zurekin ostera egiten ari zirala entzun-ala, nerekiko auxe uste izan dut: zuri itz egin baino len ta zertxobait adieraztera emateke, ez noala itsasoan barrena, arean. Ardietsi ta berdinean sariztuko nauzu orobat. Zurekikorik iakin eztakizu, nonbait, zuri buruz Argeukumeek dituzten asmo berriak, alegia; asmoak bakarrik ez, gaudeneko egin dituztenak baizik.

        Neoptolema'k.— Arrotz! Zure eskerraren aldera, zurekin adiskide iraungo dut, ezpainaiz gizatxar, izan. Aipatu didazuna, ordea, azaldu ezadazu, Argeukumeengandik zer asmabide berri dakarkidazun ikas dezadan.

        Sal-eroslea'k.— Itsasontziz zure atzetik irten dira Poinix agure zarra ta Teseu'ren semeak.

        Neoptolema'k.— Indarrez ala esanez ara berriro nerau eroateko ote?

        Sal-eroslea'k.— Eztakit arean; entzunaren berri-esale etorri natorkizu.

        Neoptolema'k.— Ta Atereu'tarren ederragatik Poinix-ta alkarren leian ori egitekotan ote dira?

        Sal-eroslea'k.— Egiteko asmo utsetan eztituzu, noski, egiten an dira onezkero, nere eskuko beatzak bezain eskier.

        Neoptolema'k.— Ta Odiseu bera andi-andirik zergatik ez da itsasoratzeko gertu izan, berri ori berberak ekarri zezakidan? Bildurrak-edo eragotzi ote du?

        Sal-eroslea'k.— Aize-oialak edatzen ari nintzanean, bera ta Tideuren semea beste gizon baten bila zioazten.

        Neoptolema'k.— Odiseu bera noren bila ari ote zan, ba?

        Sal-eroslea'k.— Bazan urlia izan... Orrako ori, ordea, nor dagu? orixe esadazu lenik; diraustazuna, baina, etzadazu gorarik esan.

        Neoptolema'k.— Arrotz ori! Auxe duzu arako Piloktete ospatsu hura.

        Sal-eroslea'k.— (Neoptolema'gana urreratu ta isilpekotzat belarrira esaten) Gel! Orain ez esan geiagorik; len-bai-len, ordea, ingira zaitez ta iges egizu lurralde ontatik.

        Piloktete'k.— (Iakin minez). Zer dio orrek, enetxo? Neri buruz zer sal-erosketa eskeintzen dizu isil-misilka itsas-gizon oirek?

        Neoptolema'k.— Zer dionik ere eztakit, arean; esanena argitara esan beza, zuri ta bioi ta guzioi.

        Sal-eroslea'k.— Akileu'ren seme ori!, bear eztudanik esan al ba'nezakizu, gudalozteari etzenezakioke salatu; gizon beartsu naizen-arren, egiten dizkiedanen ordainez aiengandik ainitz ta agitz iasoten baitut.

        Neoptolema'k.— Atereukumeen etsai nauzu nerau, ta onako au nere adiskide laztan laztan dut, Atereukumeak gaitzesten ditu-ta. Arrezkero, nigana adiskide ba'zentoz, zuk entzundakorik etzeniguke isildu bear.

        Sal-eroslea'k.— Begira zer dagizun, enetxo.

        Neoptolema'k.— Aspaldidanik ikusia dizut nik neronek.

        Sal-eroslea'k.— Guzion errudun zerau ezarriko zaitut.

        Neoptolema'k.— Zertaz diozu?

        Sal-eroslea'k.— Mintzatzera noakizu, ba; onako onen bila itsasora dira dantzuzkizun bi gizonok, Tideu'ren semea ta Odiseu adoretsua, alegia, baietz eraman zin egotziz, edo onez onean beuren esanetara erakarrita, edo gogoaz bestera gogorrean. Odiseu'ren esanok Akai'tar guziek entzun dituzte argi ta garbi, bestea baino erabakiago baitzegon hura ori burutzeko.

        Neoptolema'k.— Orren luzaroan bazterrean euki ta gero, zer dala-ta, orain onengana beren begiak itzuli dituzte Atereu'tarrek? Nolako leiak artu al ditu? ala, egin txarrak zigortzen dituzten iainkoen adore ta asperkundearen bildur ote dira?

        Sal-eroslea'k.— Dana azalduko dizut nik, oraindik ezpaituzu entzuna, nonbait. Bazan iatorri onako azti ezein bat, Priamu'ren semea izan ere, izenez Eleno zeritzana. Gau batean, Odiseu maltzurrak, bakar-bakarrik atera, ta atzeman egin zun, inon diran itzik beltzenak entzun ditun onetxek, ain zuzen ere. Burnitan lotuta ekarri ta Akeu'tarren erdi-erdian ipini zun, eiza ederra gero an bertan, amaika gertakizun aztiak iragarri zizkien eta auxe baitik bat: Troia'ko gaztelua egundo soiltzerik ezin izango zutela, orain bizi dan izaro au utzita, ara ioatea onako onek ontzat ez eman artean. Aztiaren esanok Laerti'ren semeak entzun-ala, auxe agindu zien berealakoan: ots, onako gizon au eroan eta Akeu'tarren aurrez-aurre aurkeztuko zula: aren ustean, onez onean ortaratuta, nai ezpalu, ordea, ezinbestez, gogoaz bestera. Ta berak nai izan-arren, ala gerta ezpaledi, beraren burua mozteko aizu izango zirala, alegia. Dana entzunik duzu onezkero, enetxo: zuri ta onako ori, berriz, leiaka ibiltea aolkatzen dizuet, ezeren kezkarik ba'zenezate, beintzat.

        Piloktete'k.— Parregarri bear dut gaixo onek, izan! Akeu'tarrengana eraman egingo nauela gaizkin uts ark zin egin bait-du, ta onez-onean eraman ere. Etortea dauka: aren esanetara ekarriko bainau, ilda gero ere Ade'tik argitara itzul nindeke eta onez-onean, aren aita bezalatsu.

        Sal-eroslea'k.— Ortaz tautik ere eztakit nik arean. Alabaina, ni itsasontzira ioan noa. Geien dagokizuena burutara emango al dizue iainkoek (Badoaz saleroslea ta itsas-gizona).

        Piloktete'k.— Mutil, ez al da gogorra benetan, Laerti'renak bere itz koipeetan uste izanda, Argeu'tarren erdian agertuko nauela itsasontzian eroanda gero? Alabainan, oina eri ipini, ta zalditik astora ta astotik lurrera emen erabili narabilen nere etsairik gorrienari, sugeari, alegia, lenago adituko diot. Gizon aurrera hura, ordea, txakurrenak esan eta ez-egitekoren bat egiteko buru da, izan, gero; ta badakit, etorri egingo da, izan da ta izango. Ots, goazen, mutil, Odiseu'ren itsasontzitik itsaso zabalak mugatu al gaitzan. Goazen! Ito bear eta ito ezin ibili ta gero, lanarekiko atsedena, loa ta egotaldia ekarriko dizkigu garaizko leiak, alegia.

        Neoptolema'k.— Bai, branka aldetiko aizea atertu-ala, irtengo gera; orain bertan, aurtzaka (42) bear genuke-ta.

        Piloktete'k.— Gaitzak itzuri al izatekotan, aize guziak eder lirake, izan.

        Neoptolema'k.— Ez orixe, aiei ere aurka ioten die: antzina zan berandu (43).

        Piloktete'k.— Aurkako aizerik eztute izaten lapurrek, lapurretakorik edo indarrez eramatekorik izan ezkero.

        Neoptolema'k.— Orrela baderitzazu, goazen bide artua barna; ta bearren eta naien dukezuna, ar ezazu or barruskotik.

        Piloktete'k.— Baitezpada, zerbaiten bearrean nauzu, noski, naiz ta aukera aundirik ez izan.

        Neoptolema'k.— Nere itsasontzian eztaukakezun zerbait ote?

        Piloktete'k.— Badaukat landare bat, zauri onen minetan lo-eragingarri ta erabateko azkarri.

        Neoptolema'k.— Eraman, ba! Besterik areago artu nai al zenuke?

        Piloktete'k.— Oarkabean, bear bada, eskuetarik geziren bat erori ta erabat ahantzirik utzi dizut; oien iabe inor izaterik ez nuke nai, inola ere.

        Neoptolema'k.— Ori ote duzu arako ustai ospatsu hura?

        Piloktete'k.— Eskuetan daramadan auxe ta besterik ez.

        Neoptolema'k.— Alde-alde begiratu, eskuetara iaso ta mun eginda iainko bat bezala agurtu al dezaket?

        Piloktete'k.— Zuk, bai, noski, enetxo; au ta atsegin izan litzaizkizuken nereak oro zure lirake.

        Neoptolema'k.— Auxe esango nizuke, ba: onako au irrikaz irrikatzen dut. Zilegi ba'litz, idakezu; ezinean, ordea, beude.

        Piloktete'k.— Itzaltsu mintzo zera, enetxo; zilegi zaizu. Eguzkiaren argia ikustea zerorrek bakar-bakarrik eman baitidazu; Oite'ko lurra, nere aita zarra ta adiskideak berriz ikustea zuri zor baitizut; eta nere etsaien azpian zapalduta nengoenean, zuk atera nauzu aien esku-eskutik alde. Biotz on! Artu ta gero, eman dizunari ematea nai-erara duzu; ta zerau zerala gizakumeetan bakarra ilarraindu zindeke: nik, neronek ere, on eginik, neretu bainun.

        Neoptolema'k.— Zu ikusi zaitudaneko, onen adiskide zaitudala-ta, ez nauzu atsekabetan, noski. On egina on egitez ordaintatzen zait, ain zuzen. Barnera zaitezke, onezkero.

        Piloktete'k.— Ta zu ere barneratuko zaitut; zerau laguntzailetzat artzea, irrikaz galdetzen baitzaitu eri nagoen onek (Piloktete ta Neoptolema arperatzen dira).

ABESLARI-TALDEAREN ERESIA

        Abeslari-taldea'k.— Entzutez badakit, naiz ta egun eta eguzkian egundaino ez ikusi izan neronek, beinola, Tzeu'ren oeraino ondoratu Ixion (44) ta Koronu'ren seme guzi-altsuak gurpil-ardatz arinari lotu ziona: ilen ume batek ere, ordea, orrek baino zoritxar gorrotogarriagorik inoiz leporatu dunik eztakit, aoz-belarri ere eztut entzun: inori ezer egiteke, inori ezer ostu bage, zuzenekin gizon zuzen izan-arren, orren beltz lur-io bait-du. Izpazterra zeatzen duten olatu dunbotsak entzuten, bakarrik, berau beretara, amaika aldiz agin artean beatza sartuta eraman dun bizitzaldi negargarriak arri ta zur eginda nauka. Bakarrean bere burua mugaturik, zirkin egin ezinik, beraren gaitz-min-aldietan zauritik —iresle ankerra— ixuri odolak eragiten zizkion antzi ta negarrei durundika arri-bizi egiten zion bertako lagunik bage bizi izan da. Oin minduaren zauri irakinak odol-iario zekarkion zornakatza zolditu bearrean, lur emakorretiko landare azkarriz eztitu ezinik. Oinaze ozkaria endurtu oi zitzaioneko, berriz, eroso bide egin zezaken norabait, narrazean ibili zebilen ara ta ona azparkari, inude laztanagandik alde eragindako aurra bezala. Lur onetsiaren ekarririk iateko izateke, ogia iaten dugun gizonak elikatzen gaitun besterik bage, gezi egalariz ustai arinak atzeman zezaken gosearen soroskiren bat ez, beste bage. Bizibidearen negargarria! Amar urte aunditan ontzi bete ardo txastatu bage, baizik ere ur ilaren bila beti iardungo zukean, begiak zorroztuz nonbait izan ba'lu. Azkenik, ordea, zorioneko azkendu ta bere aldiko gertatuko da, guraso zindoen aitorsemeakin alkar egin bait-du: ainbeste ilabete ondoren, itsasoan zearka igaroko dan enborrean, gurasoenera eramango du orrek, Meliar neskatxen egoitzara, alegia, ta Esperkeio'ren uraldetara, an borontzezko babeskindun gizurena (45), iainko guziengana ondoratu zan, iainkotiar-sugarretan dirdaitsu, Oite'ko izarrak gora.

BIGARREN GERTARIA

(Neoptolema ta Piloktete arpetik ateratzen dira, bigarrena lenengoarengan zurkaiztatuz.)

        Neoptolema'k.— Aurrera, ba, nai ba'zenuke (Egontxoa egiten dute). Zertan zaude, baina, ao bete itz esateke, orren isil, arri ta zur eginda, sorreridun baitzinan?

        Piloktete'k.— Ai! Ai!

        Neoptolema'k.— Zer duzu?

        Piloktete'k.— Ezer ere ez. Bidean iarrai, mutil!

        Neoptolema'k.— Minerazten zaitun gaitz-aldiak io al zaitu?

        Piloktete'k.— Bai zera! Arinduz doala deritzat, onezkero. Ene iainko oiek!

        Neoptolema'k.— Zinkurin oien bidez, zer ots egiten diezu iainkoei?

        Piloktete'k.— Iareigile adiguritsu etorri dazkigun. Ai! ai!

        Neoptolema'k.— Zeri dira garraxiok? Ez al didazu esango? Ez zaitez izan orren isilkor. Mina gorbiztu bide zaizu.

        Piloktete'k.— Nereak egin du; enetxo! Ezin nintzakizuteke eskutatu nere gaitza. Txut! txut! Atx! atx! Alderen alde badator, badator. Ene errukarria! ene bada! Nereak egin du, enetxo ortz-karraska narabil min biziak, mutil! Atx! atx! atx! atx! atx! atx! atx! atx! atx! Iainkoen izenean! ar ezazu, esku-eskuan ezpata bat ba'zeneza, ta io oin-buruan! Moztu len-bailen! Nere biziaz ez errukirik ukan. Tira, mutil!

        Neoptolema'k.— Ezustez zerk artu zaitu, orrelako zinkurin eta orru eragiteko?

        Piloktete'k.— Badakizu, enetxo!

        Neoptolema'k.— Zer da?

        Piloktete'k.— Badakizu, mutil!

        Neoptolema'k.— Zer duzu? Ezpaitakit arean.

        Piloktete'k.— Nolatan ez iakin? Atx! atx! atx! atx! atx!

        Neoptolema'k.— Gaixoaldi gorriak eraso zaitu.

        Piloktete'k.— Ikaragarriak! ezin esan alakoak! Erruki zakit, alabaina.

        Neoptolema'k.— Zer egin dezaket, beraz?

        Piloktete'k.— Bildurrarren ez lau-orritu; ez nazazu saldu eri au noizean bein baitatorkit, ortik zear alderrai ibiliz laztuta gero, nonbait.

        Neoptolema'k.— Ene! ene! errukarria zu, benetan; neke guziok errukarri agertzen zaituzte. Eskua luzatu ta alderdia ekarri nezakizun nai al zenuke?

        Piloktete'k.— Orrelakorik ez, noski. Alabaina, aurtemein eskatzen zenidanez, ustai-geziok artu ezazkidazu; ta gaixo-aldiaren kinka larri au igaro arteino, zaitu ta babestu itzazu. Loak artu oi bainau, gaitz au ioaten daneko: lenago eztu atertuko minak: narerik lo egiten utzi bear nauzu, beraz. Tarte ontan aiek etorriko ba'lira etorri, iainkoen izenean auxe eskatzen dizut, ez izkiezu eman iskilo oiek, ez naiarren, ez indarrean, ezta beste inola ere, zu ta biok galdu ezkaitzaten, orixe eskean nagokizu.

        Neoptolema'k.— Biotz on! iakinaren gainean egon zaiteke: zuri ta bioi ez, beste inori ez dira emanak izango. Zori onik izkidazu, beraz.

        Piloktete'k.— Tori, ar itzazu, enetxo: ta Bekaitza otoitz ezazu, samin-iturri gerta ez dazkizun, neri, ezta nere aurreko iabeari ere izan etzazkigunez.

        Neoptolema'k.— Iainkoek auxe bekizkigute: itsasora ezkero, itsasaro ta bidaroa ditzagula, alegia, Iainkoek erabaki ta gure bideak begiz io dun alderaino aizete ona ta arina egokieraziz.

        Piloktete'k.— Orren iakitun zaude, noski zure eskaria, ordea, alperrik ez ote daiteken bildur naiz, enetxo tantaka zauri barrutik odol gorri beluna dario, ta zer-edo-zer berriren bat datorkidala deritzat. Atx! atx! ene bada! atx! atx! agitz ta ainitz! ene oina, ekarten dizkidazun gaitzen mina! Badator, geroago ta urrenago dator. Ene errukarria! buruaustea duzue, izan? Igesik ez egin, inola ere! Atx! atx! Kepaleni'ko urlia, saietsen alderen alde zearkatuko al zaitu min onek! Ai letsa! Ene bada, atx! atx! atx! atx! Ostera! Bi gudalburuok! Agamenon! Menelau! Nere ordez, zuek io al ba-zintzae min onek, ni besteko luzaroan! Ene errukarria! Erio! Erio! Amaikatxo aldiz egunoro dei egin arren, egundaino ez al ator? Enetxo! aitorseme orrek! ar nazazu, ta Lemno'ko su aipatuetan kiskali nazazu, laztana! Nik ere orrelako zerbait Tzeu'ren semeari egitea onartu bainun, or orain zaitzen dituzun iskilo oien ordainez.

        Zer diozu, enetxo? zer diozu? Zeri zakio isilik? non zaude egon, mutil?

        Neoptolema'k.— Aspaldidanik, zure gain dituzun gaitzon minez minduru nauzu.

        Piloktete'k.— Enetxo, ezazu biotz on! sostean etorri ta bereala ioaten baitzait. Eskari bat egiten dizut egin: bakarrik ez nazazula bertan bera utzi.

        Neoptolema'k.— Biotz on! emen gelditzen gera.

        Piloktete'k.— Geldituko zera, ala?

        Neoptolema'k.— Argi ta garbi gogoan ezazu.

        Piloktete'k.— Zin eraginez ez nizuke eskatu nai, enetxo!

        Neoptolema'k.— Zu bage ioaterik etzait zilegi, izan ere.

        Piloktete'k.— Idazu zure eskuaren gaudimena (46).

        Neoptolema'k.— Eutsi, geldituko naiz.

                Piloktete'k.— Aruntz, orain ni, aruntz...

        Neoptolema'k.— Nora diozu?

        Piloktete'k.— Gora.

        Neoptolema'k.— Berriz ere zoroak ote zarabil? Goiko ortzisapaira zerren begiak zorrozten dituzu?

        Piloktete'k.— Utzi, utz nazazu.

        Neoptolema'k.— Non utzi zinduzket?

        Piloktete'k.— Utz nazazu nonbait.

        Neoptolema'k.— Etzaitudala utziko esaten dizut.

        Piloktete'k.— Ikutuko ba'ninduzu, nereak egingo luke.

        Neoptolema'k.— Utzi zaitut, ba; areago zure senera bide baitzatoz.

        Piloktete'k.— Nagoanetan, ilteko atotsi nazazu, oi lur! zutik ibilten ere ezpainau uzten gaitz onek. (Luze bezain zabal lurrean etzaten da: egontxoa).

        Neoptolema'k.— Luzaro baino len, gizona loak artu du antza: burua okerretara etzan du; izerdi-patsetan blei-blei du soin osoa: orpotik gora zarra-zarra odol beltza dario, zainen bat lertuta. Adiskideok! utz dezagun narerik, lozorroak ar dezaino.

ABESLARI-TALDEAREN ERESIA

        Abeslari-taldea'k.— Loa! Oinazeen ta nekeen ardurabako zeran loa, onik etorriko al litzakiguke, zoragarri-zoragarri, ene iauna! Orain zabaldu zaion ortz-argi onek ez bezaio alde egin azbegietatik. Atozkit! Atozkit sendatzaile! Enetxo! (Neoptolema'ri) zertaratzen zeran begira! nora ta nola ioteko zeran adi egon! Badakutsu, onezkero. Zeren begira gaude egitekoa egiteko? Aolku guzien buru dan abaguneak agitz ta ainitz gurenda irabazten ditu beingoan.

        Neoptolema'k.— Onako onek entzun eztantzu ezer, noski; nik neronek auxe badakust, ordea: berau bage itsasoraturik, alperrik litzaigukela iskilo oien bila irrikaz ari izatea, alegia. Onako onek du artzeko buruntza; berau andi-andirik eroateko iainkoak esana baitugu. Lotsa gaiztoa, benetan, gezurretan eta egika danaz ilarraintzea!

        Abeslari-taldea'k.— Enetxo! ori iainkoak du ikuskizun. Berriz erantzuten didazunean, ordea, zure itzen otsa emaro emaro igorri idazu, eri guzien loa, lo arina izaki, begi-zorrotz oi da-ta so egiteko. Ahal dukezun luze bezain zabal, baina, isil-ostuka arako egingo hura nola egin, gogoan ar ezazu. Zertaz ari naizen badakizu; onako onen gogaide ba'dirauzu, burutu ezin alako gaitzak zor eta lor metatzen ari zera.

        Onezkoa dugu aizea; enetxo, onezkoa! Begiak itxita, laguntasunik bage, gaupean datza gizona; sargoria logiro baitago esku-oinen adorerik bage, Aide'tan (lurpean) luze ainbat zabal etzandako gizonak bezala ikusten du. Begira, mugonez mintza! Nere gogoak ulerterrez du auxe, enetxo: bildurrik bageko lankera, onen-onena, alegia.

IRUGARREN GERTARIA

        Neoptolema'k.— Isilik! eta aitzak bakarrik entzutekorik ez esan (47). Begiak zirkin egin, ta burua iaso du.

        Piloktete'k.— Oi argia! loaren ordetailu ta arrotzen ustez uste bageko zaitzea! Orrenbesteko errukiz, nere nekeok zerorrek iasan eta aurki egotez lagun egingo zenidan usteaz, ez nukean nere burua andi egingo nik neronek. Erakusmeneko buruzagi aiek, Atereukumeak, alegia, orrenbesteko egonarririk izateko ta orrela eroateko aukeran etziran izan, ez orixe! Zuk, berriz, iatorri oneko ta zindoen aitorseme orrek, dan au eramatea gauza erreza iritzi diozu, garrasiz ta kiratsez asebeteta gogait gaizto eginda egon-arren. Oraingoan, berriz, gaitz onek azkarri ta egontxoa egin bide dun ezkero, iaso nazazu zerorrek, zutarazi nazazu, ta mina aldendu dakidaneko, itsasontzi aldera ioko dugu, eztezagun itsasoratzea atzeratu.

        Neoptolema'k.— Ustez ustekabean, minik bage zaudela begiratuz ta oraindik asnas artzen duzula ikusirik, pozarren nago, noski. Orain urrengo ondoezean ageri zanez, izan ere, ez zinanaren antza zenun. Iaiki zaitez, onezkero: laztanago ba'deritzazu, ordea, oiek eramango zinduteke; ori egitea zure ta bion gogoko dala ba'lekite, lanaren bildur ez lirake.

        Piloktete'k.— On deritzat, enetxo, ta iaso nazazu, burutan duzunez. Oiek, ordea, utzi itzazu, bear baino len kirats gaiztoz ok egin eztezaten; itsasontzian nerekin egotez bizi izateko naiko lan izango dute, izan ere.

        Neoptolema'k.— Zure esaneko nauzu: agondu baina, ta ostikoz iarri zaite zerori (48).

        Piloktete'k.— Biotz on! zutik iarten oiturak lagunduko nau, noski.

        Neoptolema'k.— Txut! txut! zer egin al dezaket neronek gaurgero?

        Piloktete'k.— Zer duzu, enetxo? nora ioten dute itzok?

        Neoptolema'k.— Ateka gaitz ontan itza nola irabiatu bear ere eztakit.

        Piloktete'k.— Zertaz zaude keko-meko? etzazu esan orrelakorik, enetxo!

        Neoptolema'k.— Ementxe nago bien arteko, zeri nakio.

        Piloktete'k.— Nere txarraminuak (49) gogait eraginda, zure itsasontzira ez eroateko ginoan zertu al zera?

        Neoptolema'k.— Dana gogaikarri oi da, bear ez danen bat egitearren, nork bere biziko ariurriari uko egin dezakionean.

        Piloktete'k.— Alabaina, gizon eskugarbi bati lagun eginik, zure esan-eginetan eztiarduzu zure aitaren bestetara.

        Neoptolema'k.— Bete betean, nere burua kiskil agertuko dut: orretxek naigabearazten nau aspaldion.

        Piloktete'k.— Zure eginetan eztuzu zerik; zure itzak diralata, ordea, bildur nauzu.

        Neoptolema'k.— Ene Tzeu! zer da egitea! zer egiter nauzu? Bigarrenez gaiztotzat ioko al naute, bear ez diranak kukutuz, ta itz egitekoan ao-betekoak esateko bekokian zazpi azal izan ditudalako?

        Piloktete'k.— Goianengotik eginda ezpanago, nerau azpika saldu ta emen bertan bera utzita, gizon onek itsasoratzeko antza du, izan.

        Neoptolema'k.— Emen bertan bera utzi etzaitut egingo neronek, ez orixe; gogoaz bestera zerau eroan bearrak, orretxek naigabearazten nau aspaldion.

        Piloktete'k.— Zer diozu, mutil? tautik eztizut ulertzen, arean.

        Neoptolema'k.— Eztizut ezertxo isilduko, egia garbi esateko: Troia'ra itsasoz ioan bearra duzu, Akeutarrengana ta Atereu'tarren gudalostera, alegia.

        Pilokteie'k.— Ene bada! zer esan duzu?

        Neoptolema'k.— Etzaite mindu, iakinean iarri arte.

        Piloktete'k.— Zertzaz iabetu? Zer egin gogo didazu?

        Neoptolema'k.— Aurrenik, gaitz ontatik zerau atera, ta gero zurekin ioan eta Troia'ko bazterrak txarpil-txarpil egin.

        Piloktete'k.— Baina, benetan zaude gero, ori egiteko?

        Neoptolema'k.— Alabear gogorrak agintzen baikaitu ta etzaite sumindu au entzunaz.

        Piloktete'k.— Galdu baino obe ez naiz errukarri au: nereak egin du. Saldu egin naute. Zer egin didazu, arrotz orrek? Beingo-beingoan itzul izkidazu iskilo oiek.

        Neoptolema'k.— Ezin ditzaket; agintarien esanetara egon bearra baitut, eskubide ta atsegin-sariak ortaratuta.

        Piloktete'k.— Su orrek, erabateko izukari alen orrek, gaitz uts bera baino buruen buruko zeran gaizto-gaizto orrek, ezin esan alako beltza egin didazu! Zure babesera eskari ta eskeko io dudan nerau arpegiz-arpegi ikusirik, lotsarren etzera urtu donga ori! Bizia kendu didazu, iskiloak kenduta. Itzul izkidazu, eskean nakizu, itzul izkidazu, arren bai arren, otoitzean nauzu, enetxo. Zure gurasoen iainkoarren, ez idazu erauzi bizia!

        Ene errukarri au! Erantzunenik ere eztut onezkero, ta begiak ere bestekalderatzen dituzu, egundo ez itzultzekotan baitzengoen. Ateok! lur-buruok! basa-piztien lagunartea! Arkaitz malkartsuok! nori esan, beste inor ezpaitazagut, zuei arnaska diotzuet, aurkez aurke oi baitzaituet, Akileu'ren semeak egin didan egitekoa! Etxera eramango ninula zin egin eta Troia'ra eraman narama! Sinispera eskubia luzatu ta mun eginda artzeko nere iskiloak iasorik —Tzeu'rengandiko Erakel'enak baitira— beretzakotu egin ditu ta Arkeukumeei aurkeztu nai dizkie. Gizon zangarra bainintzan atzeman eta gogorrean eraman narama, ildako bat, edo, kearen itzala, iduria besterik ez dana sarraskitzen dula iakiteke. Onik egon izan ba'nintz, orrelako ziririk etzidan sartuko, ez orixe, ezta nagoenetan egonda ere, azpikeriz izan ezik. Adarra iota, aoa bete ortz-aginez utzi naute, onako errukarri au. Zer da egitea! Itzul izkidazu! Lengo aitorseme izateko garaian zaude oraindik! Zer diozu? Isilik egon zaude, ala? Utsaren urrena nauzu, errukarri au! Ate biko arkaitz dalako ori, zuregana berriz etorri natorkizu, iskilorik bage eta iatekorik bage: arpe ontan bakar bakarrik agortuko naiz larriarren; aurrerantzean, egazti egalaririk, ezta basapiztirik ere eztitut egotziko ustai-gezi oiez: elikatzen ninutenen ianari gertatuko naiz ilda, ta len eizatzen nitunek nerau eizatuko naute orain: errukarri au ilik, ildakoaren zorrari erantzungo diot, eta dan ori gaitzen berririk etzula zirudinagaitik. Arren, ondatuko al zera! oraindik ez baina, burubide ori aldatzen duzunentz iakin arte: ezezkoan, ilgo al zera gaizkin ori

        Abeslari-talde-burua'k.— Zer egin al dezakegu? Zure esku duzu, iauna, gu itsasoz ioatea, ta onako onen esanei alki egitea.

        Neoptolema'k.— Gizon au errukien dut oso, eta erruki au ez da atzokoa, aspaldidanikoa baizik.

        Piloktete'k.— Erruki zakit, enetxo, iainkoarren! ta gizakumeen artean ez iozu zure buruari lotsarik erakarri, nerau salduta gero.

        Neoptolema'k.— Ene bada, zer egingo dut? Eskir egundo ez nun utzikizunik ona etorteko: oraingo estu ta larrialdietan lur iota nabil arrezkero.

        Piloktete'k.— Etzera gaiztoa zu, izan: gizon gaiztoek, ordea, burutara eman dizkitzuen irakatsiz, galgarrietara io bide duzu besteen gain utz ezazu ariketa ori, aiei baitagokie, ta zu itsasora zaite, neri iskiloak utzirik.

        Neoptolema'k.— Zer egin dezakegu, gizonok? (Sostean Odiseu sartzen da, estu ta larri: bi lagun dakarzki).

        Odiseu'k.— Donga alen ori! zer egiten ari zera? Ustai-geziok neri emanda gero, ez al zera utikan ioango?

        Piloktete'k.— Ene bada! nor ote da au? Odiseu'ren mintzoa ez ote dut entzuten?

        Odiseu'k.— Odiseu'rena, noski; orren iakitun egon; begiz begi begiratzen duzun onako onena, alegia.

        Piloktete'k.— Ene bada! Saldua izan naiz ta nereak egin du! auxe da, beraz, atzeman eta iskiloak ostu dizkidana.

        Odiseu'k.— Nerau, iakinean egon, ez beste inor: dana aitortzen dizut, egia garbi esateko.

        Piloktete'k.— Itzul, utz izkidazu iskilo oiek, enetxo!

        Odiseu'k.— Nai ta ere, ori ezin egingo luke. Zerorrek ere oiekin batera etorri bearra duzu, bestela, azken beltzean, gogorrean eroango zaitute.

        Piloktete'k.— Nerau gogorrean eroan oiek, gizagaizto-gaizto ta lotsabage ori?

        Odiseu'k.— Gogo bete betean ezpazentoz, beintzat.

        Piloktete'k.— Lemno'ko lur ori, ta Epaista-k egindako su guzialtsu ori! iasangarri ote dira oiek? baitik bat, onako nerau zuengandik indarrean erauziko ba'ninu?

        Odiseu'k.— Tzeu da izan ere, iakinaren gainean egon zaitezen, Tzeu lur onen iauna, Tzeu da erabaki au ontzat artu duna; ni berriz, aren esanari lagun nagokio.

        Piloktete'k.— Iguingarri-iguingarri orrek, nondik nora asmatzen dituzu esateko oiek? Iainkoak erakutsiz aldeko, Iainkoak berak gezurti ateratzen baitituzu.

        Odiseu'k.— Ez orixe, egiti baizik; eta bide au egin bear.

        Piloktete'k.— Ezetz diotzut.

        Odiseu'k.— Nik, berriz, baietz diotzut. Zerorrek benetara egon bear duzu gero, ori egiteko.

        Piloktete'k.— Ene errukarri au! Badakutsu: iopu izateko sorterazi ginun aitak, ta ez gure buruaren iabe izateko.

        Odiseu'k.— Ez orixe, andiki andikien kide izateko baizik, oiekin zerorrek Troia atzeman eta indarrean soildu bear baituzu.

        Piloktete'k.— Egundaino, naiz ta makur guzietan ito bear eta ito ezin, estu ta larri ibili bearra izan: inoiz ere ez, lur oni mendi erpin onen oinarriak eutsi bitartean, beintzat.

        Odiseu'k.— Zer egiteko darabiltzu gogoan?

        Piloktete'k.— Beingoan, arkaitz onen goitik bera nere burua iaurti ta naizen au beko arkaitzetan birrindu.

        Odiseu'k.— Lotu ezazue, ez-egitekoren bat eztezan egin.

        Piloktete'k.— Ene eskuok, ustai laztanaren bear gorrian izaki, zipertu bear duzuena, gizon onek uzkalduta! Burutara inoiz asmo on edo zindorik etorri etzaizun orrek, ziri ederra sartuta atzeman eta eizatu egin nauzu, ez-ezagun nun mutil au zure apeukotzat arturik; zuretzat ezain eta neretzat aintzakoa izanarren, agindua besterik egiten etzekin: agerian iarten du orain, bere oker eginak eta nik iasanak saminki eramanaz. Zure gogo makurrak, ordea, exkutu zear beti kirika egonik, bear eztana egiteko gai ez zanari ta orrelakorik nai ez zunari, okerretan burutsu izaten ongi erakutsi diozu. Ta orain, lotsabage orrek, izpazter ontatik nerau uzkalduta eramateko asmatzen diarduzu, len, ordea, bazter ontara egotzi ninuzun adiskiderik bage, soil-soilik, eta erririk bage, bizien artean ildako bat bezela. Ene bada! Ortxe ondatuko al zera! Amaikatxo bidar zuretzat auxe opa izan dut. Iainkoek, ordea, gogozko zaidanik eztizute erabakitzen, eta zu bizirik eta eztitan zaude; neri, berriz, eri-exurrak ianerazten dizkidate, eta zinagoak eta gorriagoak ikusi-arren, auxe zait mingarrienik: zuretzat, eta esaneko zaizuken Atereukume bi buruzagientzat parregarri naizela, alegia. Ta, zu, bestela-baitakoan eta azken-beltzean uztarturik, itsasoratu zinan aiekin batera; nerau, berriz, txurtenean iotako onako au, gogoan gogara zazpi itsasontziz itsasoratu nintzan itsas-gizon au egotzi ninuten, aiek zuk diozunez, aien esanez ordea, zu omen zaitut errudun. Ta orain, zer dala-ta, eroaten nauzue? Zertako naramazue? Zeren esker onez? Utsaren urrena izan, eta zuentzat ila nauzue aspaldidanik. Iainkol-karats orrek! Orain ez al nauzu erren, eta kirastua? Nerau itsasontzian ioan-arren, iainkoei opariak erre ta ixuriketak egin al ditzakezu? Apuko auxe agertu baitzenun, andik alde ni iaurtiteko. Gaizki bai gaizki ilgo al zerate! Onela gertatuko zaizue, onako gizon oni egindako zuzenbageagatik, iainkoek zuzenaren ardurarik ba'dute, beintzat: baietzean nago, badakit. Alderantziz, etzinakean itsasoz ibiliko gizon errukarri bat dala ta eztala, iainkotiar akuluren bat zinkagarri izan ezpazeneza nere galde etorteko. Ene gurasoen lur eta dana dakuskezuen iainko oiek! Zigorkatu, zigorkatu itzazue guziok, berandu bada ere, nerekiko erruki-izpirik ba'zenezate, beintzat. Errukarri bizi naiz, noski, oiek, ordea, luriota ta ilda ikusiko ba'nitu, nere eritasunez sendatua nindeke, nere ustean.

        Abeslari-taldea'k.— Iasangaitza da, benetan, arrotz au, ta egari ezin alako itzak berarenak, Odiseu, ta makur oietan txil egiteko antzik eztu ematen.

        Odiseu'k.— Egokitzat izango ba'nu, amaika esakizun izango nituke: itz bakar bat aski izango dut, ordea. Izan ere, bearrekoan, onelakoxea nauzu ni, izan ere. Itzeko gizon zuzen eta onen norgeiagoka dadinean, ni baino gizon iainkozaleagorik etzenezake arkitu. Alare, zutzaz ez, beste guzietan nere burua garaile atera bearreko gizona nauzu, ain zuzen: zuri, berriz, nere oldez alki egingo dizut. Utz ezazue, beraz, ta ez ukitu: bere gain bego, dagoak egiten. Zure bearrik ezpaitugu, izan, iskilo oiek gure esku izaki. Gure arteko dugu Teuker, ontarako autsak baitauzka (50) onek: ona emen nerau ere, ontan zu baino txarragoa ez naizen onako au, alegia, ustaia erabili ta adoiaz egozten. Zertako bear zaitugu, beraz? Agur! or gelditu zaitez, Lemno au ostikatuz: gu, berriz, goazen. Zure izan bear zukean andizurena (51), laster nere ospe gertatuko da.

        Piloktete'k.— Ene errukarri au! zer egingo dut gaixo onek? eta zu azalak artu ezinik (52), Argeu'tarren aurrean aurkeztuko ote zera, nere iskiloz ederturik?

        Odiseu'k.— Ez idazu ezer erantzun, arean, ioan bainoa.

        Piloktete'k.— Akileu'ren seme ori, zure mintzoz nerau agurtua izateke, onela al zoaz?

        Odiseu'k.— (Neoptolema'ri) Bideari ekiozu ekin! Ez begiratu: onegia izanik, gure zoria alperrik galdu ez dezakiguzun.

        Piloktete'k.— (Abeslari-taldeko itsas-gizonei) Zuek ere alde egin bearra izango al duzue, ni bakar-bakarrik utzita? nizaz errukirik ez al duzue?

        Abeslari-talde-burua'k.— Gazte au dugu gure itsas-ontzi nagusi: berak esan lezakizukena, guk ere berorixe genizuke esateko.

        Neoptolema'k.— Errukiz betea naizela-ta, entzungo dut entzutekoa onengandik: ala guztiz ere, emen gelditu zaitezkete, gaixo onek ala nai ba'lu, beintzat, itsasontzikoa itsas-gizonek ornitu, ta iankoei guk eskariak egin arteino: berorrek, bitartean, gureganako asmo onezkoagoa ar lezake, bear bada. (Odiseu'ri). Zu ta biok goazen. (Abeslari-taldeko itsas-gizonei). Zuek, berriz, guk ots egin-ala, etorri arin-bai-arin!

ABESLARI-TALDEAREN

TA PILOKTETE'REN ARTEKO ERESIA

        Piloktete'k.— Or, arkaitz barneko arpe bero ta izoztu ori! Beraz, egundaino etzinudan bertan bera uztekoa, il-zorian lagun egingo didazu, ordea, gaixo oni. Ene bada! Ene! Nere atsekabe minez gainezka zauden etxola ori, egunean eguneko zer izango zait? nondik nora atera al izango dut elikaren arreta usterik? Asnas-oska larrian, ortzi goietatik egazti arrapariak oldartuko zazkit, adorerik ezpaitut.

        Abeslari-taldea'k.— Begi txarrak iota zauden orrek, zerorrek aintzakotzat erabaki baituzu, noski, ez beste inongo zori gogorragoak: zugur izan zenezakean arren, zori obearen ordez txarrena zureganatzea onartu baituzu.

        Piloktete'k.— Ene errukarri-errukarria! atsekabeak txurtenean iota nagon au! gaurgero inorekin egoteke, gizonengandik urrun bizi bearrez, emen bertan ilgo naiz, ene bada! ene bada! iatekorik ere irixteke, nere esku zaintsuz gezi egadunak eutsi ezinik! Baina, uste ezin alako itz zuriek, azpikeriz uxarka uxarka, ziri ederra sartu didate: olakokeriok asmatu dituna, aldi berdinean nere elorrio ta lor oiek bereizakoturik, ikusiko al nuke!

        Abeslari-taldea'k.— Alabear gorri au iainkoen batek erabakia dizu; nere esku-lanen azerikeriak, beintzat, etzaitu atzeman: inoren lepoetara itzazu, beraz, birao ikaragarri ta ainen galgarriok. Gure adiskidetasuna —gogokoen baitut— etzazula utikan alderatu.

        Piloktete'k.— Ene bada! ene bada! Nere bizirako ianaria ekarten zidana eskuz dardarizatuz
—oraindino inork eskutandu bagea—, itsaso urdinaren izpazter ondar-piloan eserita, nonbait, nere lepotik parrez ari zait. Ene ustai laztana, esku laztan oietatik indarrean erauzitako ustai ori! errukitan urtuta zaude nonbait, adimenik ba'zeneza, beintzat, Erakel'aren laguna onela txurtenean iota, aurrerantzean zerau erabilteko ezindurik ikustean! Zerau, berriz, masti-aitzurlari (53) baten eskuetara aldatuta, gizon orrek dardaraz erabilirik, azerikeri ezainak ikusiz, gizon iguingarri itzala, alegia, bezkeriz ainbatu ezin alako buruauste erakori dituna, inork gure aurka azpika asmatu ditun gaitz-ala, asmatu ere.

        Abeslari-taldea'k.— Gizonarena bakarrarena da, noski, zuzen eta bide dana esatea; esanak esan, ordea, baita bekaizkeriz ao beteko esanak ez esatea ere. Ark, berriz, guzien arteko aginduz, bakarra aukeratua izaki, adiskideei agizko ona ekarri die.

        Piloktete'k.— Bazter eta mendiotan larratzen zeraten eizaki egalari ta basapizti begi dirdaitsuok, nere arpetik igesari ez eman onezkero, lengo gezi-indarraren eskuarterik ezpaitaukat nere eskuetan. Ene errukarria! Bere gain utzia da bazter au, etzaizue bildurgarri izango dagoneko. Atozte, narrioz iositako nere aragiz, naierara aoa asebeteteko apenaldi ederra duzue oraintxe. Gezu baten nereak egin du; nondik nora atera dezaket bizi-bearra? Lur bizigarriak dakarrenaz ere iabetu ezinik, egurats utsez nor elikatu al daite?

        Abeslari-talde-burua'k.— Iainkoarren, erabateko ongi-nairik onenaz urreratzen zaizun arrotzarengana urreratu zaitez zu berebat, aintzat artu ba'zeneza, beintzat. Iakinaren gainean egon zaitez, ordea: zure gartz au itzurten ongi iakitea zure gain dago: ez-iakinean aleun atsekabez bizitzen egotea, errukirenak larratzea bait-da.

        Piloktete'k.— Ostera! zauri zarra berriz burutara ekarten didazu, len ere bertaratuen artean bikainen zeran orrek! Zergatik ondatu-arazten nauzu? Zer dala-ta, ortara eragiten didazu?

        Abeslari-taldea'k.— Ori zergatik diostazu?

        Piloktete'k.— Troia lurralde gorrotogarrira nerau eroateko ustetan balin ba'zaude.

        Abeslari-taldea'k.— Orixe uste dut egokien.

        Piloktete'k.— Berbertatik utz nazazue onezkero.

        Abeslari-taldea'k.— Egiteko adieraztera ematen didazuna laztana dut, benetan, eta gogoz egin ere. Goazea, goazen itsasontzian ezarrita dugun aldera (Ioatekoa egiten dute).

        Piloktete'k.— Ez, eskarien Tzeu'ren izenean, etzaitez ioan, arren bai arren eskatzen dizut.

        Abeslari-taldea'k.— Zure buruaz iabe zaite.

        Piloktete'k.— Arrotzok! geldi zaitezte, iainkoarren!

        Abeslari-taldea'k.— Zeri dira garraxiok?

        Piloktete'k.— Ai! ai! au alabearra! nereak egin du! errukarria! Oin, oin au! Zer egingo dizut emendik aurrera nere biziaren enparauan? Arrotzok, berriro itzulirik atozte!

        Abeslari-taldea'k.— Lengo asmoaren iruntzietara eginaz, zer adieraztera ematen diguzu?

        Piloktete'k.— Negu gorria bezain atsekabe itzalak erauntsita, ez-esatekoren bat oiu egitea, ez da, noski, errudun izatea.

        Abeslari-taldea'k.— Orain bideari ekin, ba, errukarri orrek, guk agindu bezala.

        Piloktete'k.— Egundaino, inola ere ez! Onen iakitun egon, gotorrik baitago: ostosketa-inusturi artean tximista-urtika Tzeu sudunak nerau kiskaldu al ba'nintza ere, ezetz ta ezetz. Lur-io bezate Ilion'ek eta aren bean nere oin-lokazurra urruneraztea iasan zutenak orobat. Alare, arrotzok, eskakizun bakar bat idazue.

        Abeslari-taldea'k.— Zein esanen esango diguzu?

        Piloktete'k.— Ezpataren bat, or ba'litz, edo aizkora bat, edo geziren bat iaurti idakezue.

        Abeslari-taldea'k.— Ez-egitekoren bat egin dezazun ala?

        Piloktete'k.— Nere eskuz burua ta lokazur guztiak mozteko: sarraskia, sarraskia laztan dut, orra nere gogoa.

        Abeslari-taldea'k.— Zertako?

Piloktete'k.— Aita bilatzeko.

        Abeslari-taldea'k.— Nontsu?

        Piloktete'k.— Ade baitan: bizirik ezpaitago onezkero. Ene erri ori! ene arbasoen erri ori! ikusi al ba'zintzat neronek, txurtenean iotako gizon onek! Zure iturriko ur gurena utzirik, Danaotar gaitzetsion laguntzaile etorri nintzan. Arrezkero, izan ere ez naiz (Arpera egiten du ta datoztenak ez ditu aditzen).

IRTEERA

        Abeslari-talde-burua'k.— Odiseu ta Akileu'ren semea gureganuntz urbilean datoztela ikusi izan ezpanitu, ni ere ontzira urreratua izango nintzakean aspaldidanik, zerau bertan bera utzita.

(Ustaia dakarrela Neoptolema atxintxika dator, atzean Odisea datoztela.)

        Odiseu'k.— (Neoptolema'ri) Bidez itzulita, zertarako onen arin larriarren berriro zatozten ez al dezakidakezu esan?

        Neoptolema'k.— Lengo okerra zuzentzearren.

        Odiseu'k.— Itz bitxia diozu, noski. Zein oker da ori?

        Neoptolema'k.— Zure ta gudalozte osoaren esanetara etorrita...

        Odiseu'k.— Adinon etzaizun zer egin ote duzu?

        Neoptolema'k.— Amarru ezainez ta ziri ederrez gizon bat atzeman dut.

        Odiseu'k.— Nor? Ostera! asmo berriren bat auznarrean al darabiltzu?

        Neoptolema'k.— Berririk ez; baina, Poianta'ren semeari...

        Odiseu'k.— Zer egingo diozu? Bildurra linburtuz ari zait.

        Neoptolema'k.— Neronek iskilo oiek arrapatu dizkiot, bai, ta oraintxe bertan, berriro...

                Odiseu'k.— Ene Tzeu! zer esateko zera? itzuli nai ote dizkiozu, nonbait?

        Neoptolema'k.— Bai, iruzurrez ta zuzenbagez eskuranduz neretu baititut.

        Odiseu'k.— Iainkoarren, istaz nere lepotik parre egitearren ote diozu?

        Neoptolema'k.— Bai, egia esatea, inakaz inoren lepotik parre egitea ba'litz.

        Odiseu'k.— Zer diozu Akileu'ren seme orrek? Zer esan duzu?

        Neoptolema'k.— Lengo esana neronek birritan eta irutan berriz esatea nai al zenuke?

        Odiseu'k.— Bein ere entzuterik ez nizukean nai.

Neoptolema'k.— Orren iakitun egon, ba, esana entzuna baituzu.

        Odiseu'k.— Bada urlia, izan, egitea eragotziko dizuna bearrik.

        Neoptolema'k.— Zer diozu? Nor dugu nerau alderatuko naun ori?

        Odiseu'k.— Akeu'tar erri osoa, ta oien artean, nerau lenen.

        Neoptolema'k.— Izatez burutsua zeran arren, itz zugurrik eztiozu.

        Odiseu'k.— Zuk, berriz, ez esan, ezta zure egingoetan ere, eztuzu zure burua agertzen zugur.

        Neoptolema'k.— Zuzenak balin ba'dira, ordea, obe ditut zugurrak baino.

        Odiseu'k.— Nere naieraz arrapatutako iskiloak berriz itzultzean, nola dateke zuzenbide?

        Neoptolema'k.— Makurkeri ezaina egin nun, bai, ta garbitzeko aleginak egingo ditut.

        Odiseu'k.— Orrela eginda, ez al zera Akeu'tar gudaloztearen bildur?

        Neoptolema'k.— Zuzenbidea nere alde, zure bildurrak ez nau izutzen.

        Odiseu'k.— U-u-u-u-u

        Neoptolema'k.— Baina, zure ukabilak egitera ez nau ekarriko.

        Odiseu'k.— Troia'ren aurka ez, baina zure aurka ari izango gera guduka, arrezkero.

        Neoptolema'k.— Egingoa egizue.

        Odiseu'k.— Ezpata-eskutokian eskubia eskuztatuz ez al nakuzu?

        Neoptolema'k.— Zuk berebat begira: berberaxe egiten ere nerau ikusiko nauzu ikusi ta eztut luzatuko, onezkero.

Odiseu'k.— Or uzten zaitut. Ioan eta gauzok gudari-talde osoari aditzera emango dizkiot: berak ezarriko dizu zigorra, alegia.

        Neoptolema'k.— Onik asmatu duzu. Gainerontzean beti orren burutsu ari izan ba'zina, zure burua negar egin bearretik alde ikusiko zenukean.

        Zu, berriz, Poianta'ren seme ori, Piloktete, ots, atera zaitez, aitzezko aterpe ori utzita

        Piloktete'k.— (Arpetik atera egiten da) Zer mazamorra-ots darabiltzue emen arpe ondoan? Zergatik deitzen nauzue atera? Zeren eskez zaudete, arrotzok? Eup! eup! egiteko txarra! Lengo zoritxarrak nora eztirala, lor berriak ekarriz al zatozte?

        Neoptolema'k.— Biotz on! esatera natorkizun itzok entzun izkidazu, otoi!

        Piloktete'k.— Bildur-ikara nauzu: len ere, zure esanetara etortearren, itz ederrez zoritxarreko gertatu bainaiz.

        Neoptolema'k.— Damukizunik ezin ote diteke, ala?

        Piloktete'k.— Onelakoxea zinan itzetan, iskiloak ostu zenizkidanean, sinisgarri, alegia, bestelakoa, ordea, azpitik.

        Neoptolema'k.— Orain, ordea, ez. Auxe baina, entzun nai nuke zugandik: emen gelditzeko erabakian iraunkor zauden, ala, itsasoz gurekin etorri zatoztenentz, alegia.

        Piloktete'k.— Gel, murtik ez egin areago: zuk esan-ala esan-arren, alperrik esanak bailirake.

        Neoptolema'k.— Ortan daragoiozu?

        Piloktete'.— Nik esan-ala baino areago, ain zuzen: iakinaren gainean egon zaite.

        Neoptolema'k.— Nere itzak onartzera zerau ekarri nai zinukean, egia esateko: baina mugonez ezer ere ezpadut esan, isildu egingo naiz.

        Piloktete'k.— Zure esanak oro alperrik esanak lirake, gezurrak irtengo baitizu. Txori errea etorriko zaizu aora, iruzurrez bizia kendu didazun ezkero. Orain, berriz, aolkuak burutara ekarriz etorri zatoz, aita andienaren seme gaitzetsien ori! Ilgo al zerate, Atereukumeok lenik, eta Laerti'ren semea ta zerau, gero!

        Neoptolema'k.— Birao-urtika iardunean buka ezazu: orra zure iskiloak, nere eskuetatik ar itzazu.

        Piloktete'k.— Nola diozu? bigarrenez iruzurtara ekarriko al gaituzu?

        Neoptolema'k.— Ezetz, zin egiten dizut, goi-goiengo Tzeu gurenaren izenean.

        Piloktete'k.— Laztan-laztanak esaten dituzun ori, egia ba' diozu, beintzat.

        Neptolema'k.— Egiteak agerian daude: aurrera ekarri eskubia, ta tori zure iskiloak.

        Odiseu'k.— (sostean sartuz) Nik, ordea, eragotzi egiten diot, iainkoek lekuko, Atereu'tar eta gudari-talde osoaren izenean.

        Piloktete'k.— Enetxo, noren mintzoa ote dantzut? ez ote Odiseu'rena?

        Odiseu'k.— Orren iakitun egon zaite; urrean ikusten nauzun onako au, alegia; ta neronek andi-andirik indarrean igorriko zaitut Troia'ko ordekaraino, Akileu'ren semeak nai ta nai ez izan.

        Piloktete'k.— Etzinake poztuko, noski, gezi au zuzen ioango ba'litz, beintzat.

        Neoptolema'k.— (Bion artean tartetuz). Ez, inola ere ez, iainkoarren, alderatu ezazu gezia!

        Piloktete'k.— Iainkoarren, askatu ezadazu eskua, seme laztan orrek!

(Odiseu'k iges egiten du)

        Neoptolema'k.— Eztezaket.

        Piloktete'k.— Ene bada! nere ustai-geziz nere etsairik gorriena garbitzen, zergatik eztidazu utzi?

        Neoptolema'k.— Etzitzaigun eder, ez zuri, ezta neri ere.

        Piloktete'k.— Auxe beinik bein iakin ezazu: gudari-taldeko beinenak, Akeukume gezur-ontziok, alegia, burrukarako oilo, ta itz egiteko gizon irtenak dirala.

        Neoptolema'k.— Demagun. Zure iskiloak, ordea, zure esku dauzkazu, ta nere aurkako aserrekizunik ezta elepiderik (54) ere ez bide dezakezu, onezkero.

        Piloktete'k.— Zurekin bat nator; gurasoen odolari dautsazu, erakutsi duzunez; ez, baina, Sisipu aitarenari, Akileu'renari baizik; au bizien artean andikien ederretsia izan baitzan, ta orain ilen artean berebat.

        Neoptolema'k.— Nere aita ta nerau goretsiz, gogo-betegarriak aditu dizkitzut bearrik: zuregandik iritxi irrikaz nai nukeana, entzun, ordea. Iainkoek leporatzen dizkiguten lorrak, nora ezean eroan egin bear ditugu gizakumeok oro: soin bat lor (55) beren baitarik daroatenek, berriz, zuk bezela, ez dira barkakizun, ezta urrikalkizun ere, zuzen eta bidez. Suminduz armin egoten (56) zera zerau, ta aolkurik eztuzu onartzen: onginaiak eraginda, zer-edo-zer esanik, norbaitek oartaraziko ba'lizu, ezkerreko begiz begiratuko zenuke, etsai gorritzat arturik. Alare, itz egingo dizut nik neronek, Tzeu lekuko ezarririk: iakinaren gainean egon eta gogo barnean iosi ezazu: zerau saminarazten zaitun gaitz au iainkotiar alabearrak eraginda gerta zitzaizun, Kirise zainarengana urbildu zinalako, alegia, agiriko esparru gurenean kukuturik bizi dan suge atzarria zaitzen dunarengana, ain zuzen. Iakinaren gainean egon zaite, ots, eguzkia emendik sortu ta andik sartu dedino, zure eritasun aztunaren aterraldirik etzaizu gertaraziko, zerau zure oldez Troia'ko zelaietara ioan, gure arteko, Asklepidarrak (57) arkitu, ta gaitz ori gozatu-ala, iskilo oiez ta nerekin gaztelua soilduz andi-andirik agertu baino len.

        Nondik nora iakin dudan ori esango dizut, alegia. Badugu atxiloturik Troia'ko gizon bat, ots, Eleno azti bikain-bikaina dana onela gertarazi bear dula esan du argi ta garbi. Areago oraindik: uda urrenean Troia osoaz iabetu egingo gerala alabearrak erabakia omen da. Berak esana gezurra ba'ledi, bera ilteko gerturik legoke. Oiek iakinaren gainean zauden ezkero, naiarren etsi ezazu. Eskuratze berri au ederra baituzu, noski, Elendarren artean beinena aukeratua izaki, esku osasungarrietara eldu, ta Troia oinazetsuaz iabetuta gero, osperik gorengoena irixtea, alegia.

        Piloktete'k.— Oi bizi-bearraren iguin orrek, zergatik naukazu begiak zabalik emen goian eta Ade'ra ioaten ez nauzu uzten onezkero? Ene bada! zer egingo dut? Onenbesteko ongi naiaz aolkatzen naun esanei nolatan ez sinetsi? Txil egingo ote dut, beraz? Ta ori eginda gero, nola argitara agertu errukarri au? nori itz egin dezaioket? Nere baranoko dana ikusten duzuen begiok! lur io eragin didaten Atereukume guziekin nerau ar-emanka ikustea iasan al ditzakezue? nola Laerti'ren seme galgarriarekin? Ioandako gaitzak nora eztirala, auxe dut mingarrien: oraindik oiengandik gorriak iasan bearra aldez-aurre ikusi-iduri izatea, alegia: gogoa makurkerien ama gertarazten zaienek, gainerakoan ere makurrok azten ditue.

        Ta zure onek nerau arriturik nauka: inoiz Troia'ra zerorrek ta biok ioaterik eragotzi egin bear baitzenuke, aitaren esku-erakutsia kenduz, iraindu zinuten ezkero: oiekin alkartuta guduan lagun egin nai al diezu ta ortarakoxe ni ere beartu? Ez orixe, enetxo, alabaina, agindu didazunez, etxera igorri nazazu; eta zerau Eskir'en gelditurik, utz itzazu makurrok makur ondatu ditezan. Ta onela, nigandiko esker bikoitza irabaziko duzu, baita aitarengandik ere; ta gaiztoei lagun eginik gaiztoen kide zeranik eztute uste izango.

        Neoptolema'k.— Izpidean zaude, noski. Alare, Iainkoen ta nere esanetara etorrita, adiskide duzun gizon onekin lurralde ontatik itsasora zerorrek egitea nai nuke.

        Piloktete'k.— Zer? Troia'ko zelaietara ta Atereu'ren semerik gorrotogarriarengana oin errukarri onez nerau aurkeztu?

        Neoptolema'k.— Zure oin zornatuaren mina kenduko dizuengana ta gaitzetik onik eta bizirik aterako zaituengana, alegia.

        Piloktete'k.— Aolku arrigarria ematen didazun orrek, zer diozu?

        Neoptolema'k.— Zuri ta bioi bikainen gertatuko zaiguna, egin ezkero, eskuko beatzak bezain eskier.

        Piloktete'k.— Ta itzok esanik, Iainkoen aurrean lotsaren lotsez ez al zera gorritzen?

        Neoptolema'k.— Lagungarriarena eginik, inor lotsatu al daite?

        Piloktete'k.— Atereu'tarren ala nere onerakoa diozu?

        Neoptolema'k.— Zuretzakoa, noski, adiskideari dagokiona baituzu nere esana.

        Piloktete'k.— Nola, ordea, etsaienganatu nai nauzu?

        Neoptolema'k.— Adiskide orrek! gaitzetan nabarbenez ez ari izaten ikasi ezazu.

        Piloktete'k.— Ezagun zaitut ezagun, itzok, ordea, ilgo naute.

        Neoptolema'k.— Nik neronek ez, beintzat; zuk eztakizula diotzut, ordea.

        Piloktete'k.— Ona iaurti ninutenak Atereu'tarrak izan zirala nik eztakidala?

        Neoptolema'k.— Iaurti ba'zinuten, iaurti zinuten; orain, berriz, iaregin nai zaituten begira.

        Piloktete'k.— Troia ikusteko egundaino ez, nere baitarik beintzat.

        Neoptolema'k.— Esan-alak esan-arren, gure esanetara zu ekarterik ezin ba'dugu, zer besterik egin dezakegu? Errezena litzaidake itzok eten, eta zerau osasunik bage, bizi izan zinanez bizi izaten uztea.

        Piloktete'k.— Utz nazazu zipert ikusten, zipert ikusi bear ba'dut. Nere eskubia ikututa agindu zenidana, ordea, etxera bidaltzea, alegia, bete ezadazu, enetxo, ta etzazu atzera egin, ezta Troia'renik oroiterazi ere. Zinkurinik naikoa egina dizut, ori dala-ta.

        Neoptolema'k.— Ba'deritzazu, goazen!

        Piloktete'k.— Esan didazun itzaren andia!

        Neoptolema'k.— Iarri, ba, zure oinok ibilteko.

        Piloktete'k.— Al dezakedan ginoan, beintzat.

        Neoptolema'k.— Akeu'tarren salakizuna, ordea, nola txuliatuko dizut?

        Piloktete'k.— Etzaite artegatu.

        Neoptolema'k.— Nere errialdeari lur io-eragitera etorri ba' letoz, zer, ordea?

        Piloktete'k.— Nerau aldean egonik...

        Neoptolema'k.— Zer alderdi emango didazu, ba?

        Piloktete'k.— Erakel'aren geziz...

        Neoptolema'k.— Nola diozu?

        Piloktete'k.— ... urreratzen eragotziko diet.

        Neoptolema'k.— Lur oni mun eginda, aurrera, ba

        Erakel'ek.— (Arpetik irten eta ordeka goienetik itz egiten du Erakel'ek). Oraindik ez, ordea, Poianta'ren seme ori, gure esanok aditu arte beintzat. Zure belarriz Erakel'aren mintzoa entzun eta aren begikera ikusten duzula esatea daukazu. Ortziko egoitza utzirik, zure ederragatik natorkizu ta Tzeu'ren burubideak zuri adierazirik, ekin diozun bidean geldi-arazteko. Zuk, ba nere esanok adi-adi entzun itzazu. Ta aurrenik, ortik-emetiko nere zoriketak oroiteraziko dizkitzut; ainbeste iasan, eta nekeak aldean beste igarorik, adore il-ezina daukat, ikusi nazakezunez. Orretxen zain zaude zu ere, begia bezelaxe (58), iakinean egon neke oien ondoren, andizuren-bizia aintzat artzea, alegia. Troia'ko gaztelura orrako gizon orrekin ioanda, gaitz nekagarri ortaz gozatu ta osatuko zera lenik; eta zure adorez gudari-taldeko beinen aukeratua izanik, gaitz guzion errudun dan Paris-i nere gezi oiez bizia kendurik, Troia suntsituko duzu, gero. Ta etsaiari artuak —gudari taldeko bikainenak— etxera igorriko dituzu, Poianta aitari, arbasoen Oite'ko zelaira, alegia; ta zerorrek gudari-taldeko etsaiari artuak, nere iskiloen oroigarritzat nere oparrietara eraman itzazu. Akileu'ren seme orri, zuri ere aolkuok ematen dizkitzut: zuk, ba au bage, Troia'ko zelaiaz ezin baitezakezu iabetu, ta onek ere ez zu bage. Alabaina, leoi ugazkideak bezala, alkar zaindu bear duzue, zuk au ta onek zu. Asklepio, berriz, Ilion'a neronek bidaliko dizut, gaitza sendatu dezakizun: Troia'z iabetu bear dutenek, bigarrenez, nere iskiloz egingo dute. Auxe gogoan euki, ordea: lurra suntsi duzueneko, iainkoekikoak iauresteko oroitu: beste gainerontzekoak bigarrenekotzat dauzka Tzeu'k; iainkoekiko itzala ezpaita ilten gizakumeekin batera bizitan nai ilik izan, ez da bera galtzen.

        Piloktete'k.— Oi bialtzen didazun mintzo opagarria ta berankor agertua! Zure esanoi sinisgogor ezin nakie izan.

        Neoptolema'k.— Nere erabakia berebat orixe da.

        Erakel'ek.— Ez zaitezte izan berankor egiteko, onezkero; giro ta itsasaroak txopa-aldetik eragiten baitizue (Erakel lekutu egiten da).

        Piloktete'k.— Ots, orain, ioan noala, lurralde au agurtuko dut. Agur, lagun zaitudan arpe ori! ta uretan bizi zeraten ninfa soloi oiek! eta itsasoaren dunbots mando ori! ta barnean eskutatuko nere burua maiz ego-aize ukaldiz busti eragiten ninduzun lur-mutur ori, ta neri, ekaizpean nengon oni, nere oiuaren zinkurin-arribizia birritzultze zenidan Erme'ren mendi ori, agur! Liki'ko edari ta iturriak or uzten zaituztegu, ustez uste bage baikoaz. Agur, Lemno'ko lurralde ori, itsasoak inguratua! ta itsasaroz ta gogoerara igorri nazazu, alabear andiak eta adiskideen erabakiak eta erabateko Iainko ezleak naraman alderaino, orrek burutu baititu gauza oiek.

        Abeslari-taldea'k.— Goazen guziok taldean, itsasoko ninfaei arren bai arren eskaturik, osteraren iareigile el ditezan!

Amaia.

(1) Lemno izaroa basamortu utsa bailitzan agertzen du Sopokel'ek. Aldi-naste au berak berariaz asmatua izan zan. Omer'en alditan oilo-lur zala badakigu: andik ardoa zekarten itsasontzi ainitz aurkeztu baitziran (Iliarena, VII, 467) eta uri aundia omen zan (Iliarena XXI, 40). Dirudinez, Troia'n guduan ari ziran elendarrendako ardoa emendik eroan zuten. Aigei-itsasoko izaro au, Estalimene deritza egungo egunean.

(2) Poianta'ren seme melidarra, Piloktete, alegia. Onen aita baitzenun Poianta, ta meliarra zan sortzez, Tesali'ko Meli'n sortua, alegia.

(3) Oial urdinetan = aize zabaletara.

(4) Kutxarro = edontzi.

(5) Astoak eunetan baino antze geiago etzeukan = norbait antze bageko dala adierazteko euskal-esaera. Itzez itz an dio: gizon antzekaitz batek egin-lana, ots, fëaõñïõñï´´ téõïò te÷õšµat' Üõdñüò.

(6) Argeukume = eladetar.

(7) Utsean betean = azkenik.

(8) Xedeban atzeman = maltzurkeriaz oratu, tranpaz artu.

(9) Dardanu'ren zelaia: Tzeu'ren seme zenun Dardanu ori, ta Dardania erria eraiki zun; erri oni Dardanu'ren biloba zan Tros'ek bere izena ipini zion; arrezkero. Dardanu'ren zelaia = Troia.

(10) Abespeluan = entzitez, konfiantsaz.

(11) Laerti zeritzan Odiseu'ren aita.

(12) Atzeko orma io = porrot egin.

(13) Sopokelek itzez itz au dio: «ez, gezurrak burua onik ateratea ekarri ezkero», ots, Ï´´ê eé tü sùèšõaß ãe tü øeûdïò f(dot)ñeé

(14) Kikirriki itz egin: pïéêßëùò = ñabar, ñibirri-ñabar, abigarrado.

(15) Erme, Tzeu'ren semea ta itsaso-legorrez ibillaldien iagolea, ango elezarren esanetara.

(16) Azene, Atenai'ko babesle zan Pala'ren goitizena. Tzeu'ren alaba, ta buru-burutik sorterazi zun, iskiloz iantzita.

(17) Kirise zeritzan (egungo egunean Strati) Lemno egoaldeko izaro txiki bat. Bertan gelditu bearra, izan zuten eladelarrek iainkoei opari egiteko: izaroaren izen bera zun ango iainko babesleak.

(18) Eskir izaroa (Skyro deritza egungo egunean) Euboia'ren sortzaldera dago.

(19) Likomeda izana zan Eskir izaroko errege. Akileu bederatzi urteko aur koxkorra zalarik, errege orren etxera igorri omen zun Teti amak, alabearra itzurteko: errege aren alaba artean azi ta ezi zuen Akileu, beraz. Deidamie laztan zun Akileu'k, eta ixilean senar-emazteen artu-emanak izan zituzten alkarrekin eta seme bat ekarri, Neoptolema, alegia.

(20) Ilion = Troia'ren izen zarra.

(21) Bi gudalburuek, Agamenon'ek eta Menela'k, alegia.

(22) Kepaleni'tarren buruzagia, Odiseu, alegia, Izake, Kepaleni ta Akarmania baitziran aren menpeko.

(23) Mikenai edo Mikene, Peleponese'ko erri bat.

(24) Paris'en gezi batek il omen zun Akileu, Omer'ek dakarrenez, baina ustailariaren eskua Poib Apolon'ek adoretu omen zun (Ilia'rena XXII, 359 ta abar).

(25) Akileu'ren aurtzaia Poinik zeritzan eta Amintor'en semea izan zan (ikus Ilia'rena IX, 481-ta).

(26) Endaia labe-aga-laua, ortik arraunaren alde-laua, arrauna esan bearrean, pars pro toto, alegia.

(27) Sigeion, Troia'ko lur-burua.

(28) Garaztatu = busti busti egin.

(29) Eskuko bost beatzak bezain eskier = begia bezelaxe, ziur-ziur.

(30) Paktol = Lidi'ko ibai bat.

(31) Io, Inako'ren alaba, bei bilakatu zana, ango elezarrak zionez.

(32) Bikondean = a duo, binaka, bi batera.

(33) Tideu'ren semea, Diomede, alegia: gogoz kartsu zan, basati xamar eta arroa, ordea.

(34) Laerti'k Antikleie'kin eskontzeko itza eman baino len, Antikleie Sisipu'k aurdun utzi omen zun, eta Odiseu maltzurra omen zan aur ori, bala-bala zabaldu zanez.

(35) Nestor ori gerta zan Eladetarren artean erakusmeneko agure gurbil, iakintsu ta mintzalariaren eredu.

(36) Lokrida'ko errege baten seme zan Patrokol: ez-ustean norbait il omen zun eta erbesteratu bearrean arki zan eta Peleu'ren iauregitara io omen zun: an Akileu'ren adiskide mamitsu gertarazi zan. Biok biotara gudura ioan ziran eta adiskidetsu iokatu zuten. Akileu'ren babeskinez iantzita Ektor'ek il zun azkenik. Patrokol'en eriotzean upa bete negar egin eta aren goratzarrez kirola ospatsuak ezarri zitun Akileu'k (II. XXIII).

(37) Zersite (II., II, 212-278) itsusi, betoker, berritsu, erren eta konkorra nagusien aurka esatekoak esaten ari da etenbage Ilia'renean.

(38) Zearka Sisipu'ren malmuzkeria aipatzen bide du: elezarrek ziotenez, ilterakoan andreari agindu omen zion lurrik ez emateko, ta Ade'n Pluton'i zinkuri egin omen zion bere ilotza eortzi bage zetzala-ta. Baimena iritsi omen zun lurrera berriz etorteko, alargunari akar egiteko aitzekian. Etorri-ala, ez omen zun itzuli nai izan egoitza ilun aietara.

(39) Kalkodonta: Kalki'ko errege ta Erakel'aren lagun alkartu bat.

(40) eû æš «onik bizi» dio itzez itz ta «uraren gaineko bitsean eta aren gaineko sitsean bizi» euskal-esaeraz eman dizut, biok bateratsu osan nai baitute.

(41) Peparezu egungo egunean Skopelos deritza ta Euboi'ren ipar-sortzaldera datza.

(42) Aurtzaka, aizeak aurka io.

(43) Antzina zan berandu: zer-edo-zer bear baino aldiz aurrerago egina dadinean esan oi da.

(44) Ixion, Tesali zarreko errege: odei baten iduria artu ta Era'kin batu omen zan elezarrak zionez.

(45) Borontzezko babeskindun gizurena, Erakel, alegia, Oite'n txondar errea.

(46) Gaudimena = garantia, solvencia.

(47) Aitzak bakarrik entzutekorik ez esan = gauza gogor eta ez esatekoa esan.

(48) Ostikoz iarri = apoyar.

(49) Txarraminu = úlcera.

(50) Autsak euki = asko iakin.

(51) Andizurena = omen, ospe, entzute.

(52) Azalak artu ezinik = arroputz.

(53) Masti-aitzurlari = nahas-makil, nastutzaile.

(54) Elepide = ele-bide, zer esan.

(55) Soin bat lor = lor-zama.

(56) Armin egon = larri egon, estu egon, lur-iota egon.

(57) Asklepidarrak, Makaon eta Polidara, alegia, Asklepio'ren semeak.

(58) Begia bezelaxe = ziur egon.