Barrensoro

Udalaizpe

I

Itz-neurtuaren azal-mamiak txorroztu ta gizendu nairik ari dira aspaldiz geroz euskel-olerkariak. Ainitz iritxi dutela atsegiñez aitortzen dizut. Onela yarraiki, luzaro baño len, orain-arte zarpiltzat genun gure izkerak olerti gurenen buruntza dirdaitsua laistertxo yantziko du. Gure olertiaren garra piztu-miñez diarduten euskel-olerkarion aitziñean txapela erantzi ta aurrerantz goazke.

        Orain, ordea, euskel-itz-laua birgaztetu ta xuspertzen ari diran idazliei, niketz bederen, gorasarrea eskeñi nai diet.

        Azkue, Olabide, Eguzkitza, Artzeluz, Manterola-ta itz lauz elerti-zelaian ildoa urratu ta azia erein-naiaz ari ziñaten guztioi, agur.

        Barrensoro idazlea aipatu ta aupatu nai dizut, egun. Abagune ederra ematen dit bere idaztiak.

        Barrensoro gezur-izenez deritza Agirre tar Toma. Yayotzez errexildarra duzu, bizitzez bilbotarra. Beso zaintsu-sendoak ta sorbalda eskergaren indarra baño gogorrago, altsuago ta onuratsuagoa duzu bere adimen-indarra. Gaxte-gaxterik bere ikasketak asi zitun. Bere ikaskideak diotenez, etzan ikasle makala izan. Batez ere elerti-gaietan.

        1930 g. urtez-gero bere idazlanen zantzuan naukazu. Ao-sapaia ur biurtzen baizitzaidan. Ameriketako oyan itzaltsuetan barna pozik irakurtzen nizkizun bere irakurgai ariñak. «Euzkadi» izparringiaren euskel-atalean idazten zizun. Gero ere bai eskuarki.

        Tolosa'ko olerti yayetarako olerki bat aurkeztu zun. «Euskaltzaleak» 1.931 garren urtean argitaratu zun idaztiño ederrean toki bat utzi zioten. «Barrensoro» izena aipu onez edertzen zioan. Azkenez 1.931 gko. «Kirikiño»-saria irixtean euskel-idazle bikaiñen artean sartu genun. Arrezkero, eten gabe eta alegiñez yardun du idazten.

        «Gazi-gozoak» deritzan idaztiñoa argitara yaurti dizu Barrensoro'k. Irakurgai geientsuenak izparringietan azalduak dituzu. Gero, idaztian bildu dizkitzu. Ta guztiak batera ikustean, zer zirrada biotzean, zer poza ezurretan barna.

        Oiek dituzu darabiltzin gaiak: «Loreti» maitasun-edestia. «Larretxe'ko sorgiña».

Irakurgai arin-zoragarria. «Mikel arrantzale zangarra», giza-irudi kementsu, zindoa.

«Moringer zaldunaren edestia» deritzan Walter Scott'en olerki-kantua itz-lauz.

«Baroja idazlea nere begi-ninietan». «Papini'ren irudipen amesak». «Errusia'ko zabaldietan barrena». « Goazik baserri-aldera» (1.931 ngo. Kirikiño-saria). Azkenik, «Silvio Pellico'ren biozkadak».

        Ageri danez, legartzako baso-loreari, sasi-tarteko lili urdin apalari ta yauregi-ormako larrosa gorriari eztia oztutzen dion erle langille antzo, Barrensoro' k gizarte, politika, ederti ta abertzale-gaiak yalkiaz idazti ederra eskeñi digu adiguri zurrian.

        Bere esanari alki izanaz, arilkaia eskupean dugularik, bulkoen ari-matasa biurria egoki arildu nai dizut. Beraz, lenengo, bere idaztankeraren berri gaindika emango dizut. Gero, ordea, izadi ta gizakumeak Barrensoro'ren begi-ninietan. Guenez, ederti gaietaz mintzalari.

II

        Beingoan bere idaztankera aratz, apain eta diztikorrak begiz egin dit. Idaztankera berekiaren zain eta muiña bereganatu dizu. Alare, noizpeinka, Lizardi ta Orixe'ren yarioa dizu. Goragarri duzu, ordea idazle guztiok taldean gure elburu sur yotea. Ez uste, ordea, berekia ez danik. Idaztean, eltxo taldeak bezin iduripen ugariak otutzen zazkio. Ez dizkitzu, baña, guztiok sits ta bits aintzat artzen idazleak. Bere bulkoak auznartu ta auznartuz, biotz-barna iragaziaz, deztera arriz bezela, txorroztu ta edertzen ditu. Onela-edo, bere oldozpenak, itxas-aparrez ikuzitako arri biribillak bezin legun eta bitxiak dituzu.

        Aren xederik miñena izkera orraztua erabiltzea duzu. Elea tantaka yalgitzen dizu; yarioka ez.

        Bere kabuz idaztean, idurimen geldi-ezin eta ikus-nai asegaitza erakusten ditu; iñorenak ere agitz bereki ta ernagarri azaltzen ditu.

        Bere biotz aratz ta zoarra barrengo argiz blei-blei eginda bide du: aren bekokiaren baranoan argi dirdaitsua ikaraka ageri da.

        Oztopoari buruz ez oi da kikildu, zaildu baño: izkera bizi, guri ta apatza darabil eta itz polit, txanbelin eta taxak atsegin zazkio.

        Euskel-elerti barrutian Barrensoro'ren itz-laua bereki, berri ta kementsua duzu.

Gure artean eragin andia egingo dulakoan nagokizu.

        Itz garbi, aratz, ugari ta pozpoliñak bakarrik ez darabiltzi. Aren azala, gañera, ederraren ederrez, esku-igortzi gozoz dizdizka, baretsu dager. Alare, zarrada biziz betea.

        Azal zindo-gardenaren azpian, ibaia iduri, sakon, bero, bizi, yoan doa izaki guztien funtsa. Dana bere xeetasun esanguratsuenaz.

        Aizeak maitasunez arat-onat bigunki darabillan gari-alorra bururatzen dit itz-lau onek.

        Apar-muillo zuriak alboetara bananduz, ur egon-eziña erdibikatzen dun itxas-ontzi iduri, aize-ozkirriz oialak puztu-azirik, aintzira baretsuaren uin gain barna txirristaka doa. Barrensoro maratz ta eragiñaren idaztankera giartsu, zailu ta birtxiña.

        Orain-arteko idazle ainitzen itz-laua, ardagaia baño legorragoa zenun eta gelatsuan dingilizka oi diran abarkak baño igarragoa.

        Beraz, euskel-elerti berkizkundeari bultzada sendoa erautsi dio bere idurimen zoragarri ta argiari esker Barrensoro'k.

        Onen idaztietan, olerkariak ere, izkera landu ta orraztua gertu idoroko dute. Lorepitxi oiek lagun, arrobietako arri aundiak atera ta elerti-yauregi ikusgarria eraiki al izango dute.

        Norbera darakus idaztankerak: orregatik, idaztankeratzaz esandakoak idazleari ere bete-betean dagozkio.

III

        Izadi ta gizakumeak Barrensoro'ren begi-ninietan. Bere begien islara so dagigun.

        Margoz ta eresiz yositako lur berria arkitu digu. Mendi ta itxasoak, zugaitz eta txoriak aren belarrietan iñori esan ez dizkioten eskutukiak ixilka ixuri dizkiote.

        Dana eguerdiko eguzkiaren galdapean, zuriaren zuriz dizdizka ikusten du. Bere alboan sagasti zoragarriak. Kirkirrak egotxoak igituz xirxirka ari dira. Ortzi sargoritsu zear txori bakarren bat-edo ego-ukaldika doa. Mendietan bere egoak dagiten itzala besterik ez da. Sargori dago. Kirrinka latza dagite saraspean txitxarrak. Udako illunabarra badator. Azkenengo irriparra bialduz doakigu illunabarraren magalean iguzkia.

Odol-kusko ikaragarria dirudi itxasgañean gorriaren gorriz. Izadi dana, izpi gorrion urrez margoztuta ikusten du: izpi-yarioka dagola dirudi argi-ikaraz.

        Gizakumeak, berriz, soñez sendoak, bizkorrak dira. Gogoz zintzo-zindoak. Auspeko txingarra antzo, mutil-neskatxen biotz-ezkutua aizatu dizu. Maitagarri ta lilluragarri agertzen ditu.

        Onen mutillak emaztegai-maitasunez erretan ez daude, ordea. Adibidez ikusi Jose Mikel Ameriketara bidean deritzan bere olerki politaren sarrera:

                «Ik dek sasoia, mutil. Errian ez dek ezertan

                ire berdiñik: aizkoran bikain, segan yatorra,

                dantzari trebe, laisterka aizia baizen bizkorra.

                Pestetan dantzan abillenean, zenbat begi beltz

                maitez ditukan soin lerden orri sutsu begira.

                Ez dek, ordea, ik maitari ametsik biotz-barruan.

                Begi-txinpartak igan dardarrik ez ditek sortzen;

                beste amets batzuk irakiñezka dituk buruan.»

        Mikel arrantzale zangarraren biotza kilikarazi ta kolkoa dardaraziko zion emakumerik ez omen zan. Etzun nai itxasoarena beste maitasunik. Neska lirañen biozpean maite-kilima piztaraztean ere, ez-ikusiarena zegin arek.

        Barrensoro'k azaltzen dun neskatxaren biotzondoa, ordea, maitemiñaren gaitzak laister yoten du. Alare, bere maitasunak erantzunik ez maitearen gogoan.

        Onela oien aurpegiñotik leiar-bitxizko karkarak iges dagite. Zurbil, margul, urduri, kezkati agertzen ditu. Oñazeak, ordea, beren maitasuna deundu ta gurentzen du. Aingeru-argiz inguraturik ikusten ditu. Bere gizakumeak, begi-illun xamar egon-arren ere, irriparre murritz zoriontsua darie oarkabe aopetik eutsi-eziñik.

IV

        Eder-gaietaz mintzatzen ari zaigu Barrensoro. Ederrarekiko azi-orraziak yalgitzeko aoan legarrik ez du nabaitzen. Atzerri ta aberriko elerti txordoketan maratz ta aiolatsu diardu.

        Ipuin eta gertirudi idazleak batez ere atsegin zazkio. Walter Scott, Baroja, Silvio Pellico, Dostoiewsky ditu mintza-gai.

        Moringer zaldunaren edestiak aldi-erdiko ekandu ta bizikeraren yarioa dizu. Ederki euskerara dizu. W. Scott eredu onenetarikoa duzu gertirudi-idazlientzat. Ezari-ezarian aren funtsa Barrensoro'k bereganatuko dizulakoan nago. Euzkadi'ko gizon zangarren egiteaz gertirudiak iruten ekiteko ezpal onekotzat yotzen dut. Berak ere naia badu. Baroja'ren berri ematean dio: «Ai euskel-elerti-barrutian onen antzeko yardule bat ba'genu». Nere esanak indarrik ba' dute, entzun Barrensoro: Nai ba'duzu Tu marcellus eris. Atzerriko idazleak iñork baño obekiago ezagutzen dituzu. Ezari-ezarian beren funtsa zureganatu dezakezu. Euskeraz idazteko trebetasuna duzu. Gure yolas eta bizikera ongi azaldu dezakezu. Beraz, gertirudi luzien iguriki gaituzu.

        Idazle onen lillura atzitu nai izan dizut, irakurle. Bear bada, aingirak arri artetik antzo iges egin dit. Orregatik, bere idaztia zerorrek irakurri ta txastatu zerorrek: «Gazi-gozoak». Oraingo euskel-idazleen artean bikañenetarikoa duzu itz lauz, noski baño noskiago.